Powiat gryfiński Powiat gryfiński znajduje się w południowej części Niziny Szczecińskiej i północnej Pojezierza Myśliborskiego. Za- chodnią granicę powiatu stanowi rzeka Odra, która jest granicą państwową z Niemcami. Realizuje zadania wynika- jące z ustawy o samorządzie terytorialnym na terenie gmin: Gryfino, Banie, Cedynia, Chojna, Mieszkowice, Moryń, Trzcińsko Zdrój, Stare Czarnowo i Widuchowa. Przez powiat przebiegają drogowe i kolejowe linie komunikacyjne łączące północ z południem Polski. Na niewiel- kich odcinkach w północnej części powiatu są usytuowane linie międzynarodowe. Ponadto poprzez terytorium powiatu Gryfino przebiegają linie krajowe. Walorem powiatu jest jego urozmaicony krajobraz, ukształtowany pod wpływem ostatniego zlodowacenia i jego wód roztopowych. Rzeki występujące na terenie powiatu to Odra, Tywa, Rużyca, Kurzyca oraz dolny odcinek Płoni. Ponadto mamy tu szereg drobnych jezior powyżej 1 ha. Na obszarze powiatu znajdują się pomniki przyrody. Najciekawszy z nich to „krzywy las” pomiędzy miejscowościa- mi Nowe Czarnowo i Gryfino. Jest to drzewostan sosnowy ze skrzywieniem strzał w jednym kierunku. W miejsco- wości Dębogóra rośnie dwustuletni dąb szypułkowy o obwodzie 490 cm, a w miejscowości Bolkowice kilka trzystu- letnich cisów pospolitych. Atrakcję przyrodniczą powiatu stanowią trzy parki krajobrazowe: Cedyński, Dolnej Odry i Puszcza Bukowa. Obok lasów na terenie powiatu występują zadrzewienia przydrożne. Stare Czarnowo Gryfino Widuchowa Banie Chojna Trzcińsko Zdrój Cedynia Moryń Mieszkowice ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI Powiat ma charakter rolniczy – niewielkie zakłady produk- – Zespół Szkół, cyjne istnieją na terenie siedzib poszczególnych gmin. Wy- – Szkoły Podstawowe – 9, jątek stanowi Elektrownia Dolna Odra, największy zakład – Przedszkole. produkcyjny Pomorza Zachodniego – potentat w produkcji energii elektrycznej. Na terenie powiatu istnieje ponad 7500 Miasto i Gmina Mieszkowice podmiotów gospodarczych. Zdecydowana większość to fir- • Szkoły/placówki oświatowe, dla których organem prowa- my małe. Aktywność gospodarcza powiatu jest zadowalają- dzącym jest Starostwo: ca i lokuje go na poziomie średnim. Działają spółki prawa – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych. handlowego, w tym kilkadziesiąt z udziałem kapitału zagra- • Szkoły, placówki, dla których organem prowadzącym jest nicznego. Miasto i Gmina: Na terenie powiatu znajduje się sto kilkadziesiąt zabytków – Gimnazjum, z różnych epok historycznych, budowanych w różnych sty- – Szkoły Podstawowe – 3, lach – od romańskiego do czasów przełomu XIX i XX wie- – Przedszkole. ku. Przeważają gotyckie zabytki budownictwa sakralnego. W Kołbaczu: kościół i klasztor, dom opata, dom konwersów Miasto i Gmina Moryń oraz zabytkowa stodoła. W Moryniu: kościół w stylu romań- – Zespół Szkół, skim, pełny wieniec murów obronnych. W Trzcińsku Zdro- – Szkoły Podstawowe – 2. ju: ratusz gotycki, mury obronne i baszty. W Gryfinie: kościół gotycki, mury obronne i baszta. W miejscowości Cedynia są Gmina Stare Czarnowo prowadzone od lat badania archeologiczne na szeroką ska- – Gimnazjum, lę. Ponadto na terenie powiatu istnieje duża liczba stanowisk – Szkoła Podstawowa, archeologicznych. – Przedszkole. Szkoły i placówki Miasto i Gmina Trzcińsko Zdrój – Gimnazjum, Miasto i Gmina Gryfino – Szkoły Podstawowe – 3, • Szkoły/placówki, dla których organem prowadzącym jest – Przedszkole. Starostwo Powiatowe: – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 i nr 2, Gmina Widuchowa – Zespół Szkół Specjalnych w Gryfinie,1 – Gimnazjum, – Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. – Szkoły Podstawowe – 2. • Szkoły/placówki, dla których organem prowadzącym jest Miasto i Gmina: Szkoły/placówki oświatowe niepubliczne: – Gimnazjum, Szkoły Podstawowe – 7, • Miasto i Gmina Gryfino –10, – Przedszkola – 4, • Miasto i Gmina Chojna – 4, – Młodzieżowy Dom Kultury. • Miasto i Gmina Mieszkowice – 1. Gmina Banie – Gimnazjum, Pierwsze działania oświatowe – Szkoły Podstawowe – 4, – Przedszkole. Początki oświaty na terenie powiatu gryfińskiego są związane z zajęciem tych ziem przez armię radziecką wraz Miasto i Gmina Cedynia z towarzyszącymi jej oddziałami wojska polskiego i usta- – Gimnazjum, Szkoły Podstawowe – 2, nowieniem administracji polskiej. Ziemie powiatu gryfiń- – Przedszkole. skiego można podzielić umownie na dwie części: północ- ną – obejmującą gminy Gryfino, Stare Czarnowo, Widu- Miasto i Gmina Chojna chową i Banie; 2 południową część obecnego powiatu obej- • Szkoły/placówki oświatowe, dla których organem prowa- muje terytorium gmin: Mieszkowice, Trzcińsko Zdrój, Moryń dzącym jest Starostwo Powiatowe: i Cedynia.3 – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 i nr 2, Wiosną 1945 roku na terenie obecnego powiatu Gryfino – Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, trwały zażarte boje między wojskami radzieckimi z udziałem – Zespół Szkół Specjalnych. wojska polskiego a wycofującymi się hitlerowcami. Kolejno • Szkoły i placówki, dla których organem prowadzącym jest były wyzwalane terytoria poszczególnych gmin: Trzcińsko Miasto i Gmina: Zdrój – 2 lutego, Cedynia i Moryń – 3 lutego, Mieszkowice – 262 263 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI 4 lutego, Chojna – 5 lutego, Banie – 3 marca, Widuchowa lu nauczycieli nie było w stanie wytrzymać takich warunków i Stare Czarnowo – 4 marca i Gryfino – 20 marca. 4 socjalno-bytowych i przenosiło się głównie na Śląsk, gdzie Szkoły rozpoczęły swoją działalność jeszcze przed roz- oferowano lepsze warunki. Wielu nie miało odpowiednich poczęciem roku szkolnego 1945/46. Pierwszym nauczy- kwalifikacji. cielem zatrudnionym na terenie powiatu gryfińskiego był Zgodnie z zarządzeniem Ministra Oświaty w powstałych Franciszek Buchtylarz. Pionierami szkolnictwa na terenie placówkach oświatowych organizowano szkoły o siedmio- byłego powiatu chojeńskiego byli: Urszula Wolna, Julia letnim cyklu nauczania. Nie były to jednak szkoły w pełni zor- Banach, Helena Pienkowska – z Trzcińska Zdroju, Wanda ganizowane. Większość z nich to placówki, w których uczył Banasiak, Antoni Achremczyk, Eugenia Bisset, Jadwiga jeden nauczyciel, realizując co najwyżej program w zakresie Koszałowska – z Mieszkowic, Julia Krzywa – z Jelenina, czterech klas. Realizacja programu pozostałych klas odbywa- Rozalia Kardyś – z Góralic, Józef i Maria Drohomireccy – ła się w szkołach zbiorczych, często oddalonych o więcej niż z Mętna. 4 sierpnia Jan Przybylski otrzymuje nominację na 4 kilometry od domu ucznia. Tak więc od pierwszego dnia kierownika Szkoły Podstawowej w Gryfinie. Niezwłocznie funkcjonowania oświaty wynika problem dotarcia ucznia do przystępuje do jej organizacji wraz z nauczycielką Marią szkoły. Problem ten od początku istnienia i funkcjonowania Dobromilską. We wrześniu 1945 roku działały następne gryfińskiej oświaty był rozwiązywany poprzez tworzenie szkoły w Warnicach, Trzcińsku Zdroju, Zielinie, Mętnie. nowych placówek oświatowych, podnoszenie stanu organi- W tym samym czasie nastąpiło rozpoczęcie roku szkol- zacyjnego oraz przez organizowanie systemu dowożenia do nego w Szkole Podstawowej i Liceum Ogólnokształcącym szkół zbiorczych. (Gimnazjum) w Gryfinie. Początki organizowania szkolnic- W ciągu 1945 roku następował wzrost liczby nauczycieli twa były bardzo trudne: zniszczone budynki szkolne, brak niekwalifikowanych; przewyższał on średnią wojewódzką. elementarnego sprzętu szkolnego – ławek i tablic. Ta Szczególnie trudna sytuacja występowała w środowiskach sytuacja powodowała opóźnienie procesu otwierania pla- wiejskich. W grudniu 1945 roku spada przejściowo liczba na- cówek oświatowych zwanych w tym czasie publicznymi uczycieli. Natomiast systematycznie wzrastała liczba uczniów szkołami powszechnymi. Tylko nieliczne szkoły powsta- (na zakończenie roku – 694 osoby). Nagminnym zjawiskiem, wały w przeddzień 1 września 1945 roku. Rok szkolny utrudniającym pracę szkół wiejskich, był brak opału. 1945/1946 w Gryfinie rozpoczęto 4 września 1945 roku. W okresie pionierskim nauczyciele pracowali z ogrom- Powstawanie kolejnych szkół następowało w bardzo trud- nym zaangażowaniem i poświęceniem. Wielu z nich nych warunkach. Według informacji inspektora szkolne- w uznaniu zasług awansowało do innej odpowiedzialnej go, istniała potrzeba zorganizowania do końca 1945 roku pracy. Henryk Kański po pięciu latach kierowania Liceum 30 szkół, w których miałoby uczyć 32 nauczycieli.5 Zada- w Gryfinie został mianowany dyrektorem Liceum w Szcze- nie to nie zostało w pełni zrealizowane. Udało się jedynie zor- cinie. Franciszek Chyba – pierwszy inspektor oświaty – zo- ganizować 25 szkół. Dzięki samozaparciu nielicznych w tym stał powołany do Kuratorium na kierownika działu. Szereg czasie nauczycieli rozpoczynały one oświatową działalność. nauczycieli awansowało na kierowników szkół i placówek Zapał i zaangażowanie obywatelskie ówczesnych nauczycieli oświatowych. powodowały, że w wielu przypadkach w proces tworzenia oświaty włączali się rodzice, dokonując remontów, groma- dząc sprzęt i przybory szkolne. Brak było podręczników, ze- Pierwsze korekty sieci szkolnych szytów i papieru. Wykorzystywano niemieckie dokumenty i stanu organizacyjnego szkół z czasów wojny, zapisując je na odwrocie strony. Szczególnie trudna była sytuacja materialna nauczycieli pionierów. Z za- Rok szkolny 1946/1947 to okres powstania sieci szkół chowanych wspomnień wyraźnie przedstawia się obraz na- obejmujących w zasadzie całe terytorium powiatu gryfiń- uczyciela – społecznika. Zdarzały się bowiem sytuacje, że skiego. Funkcjonują wtedy 32 szkoły zatrudniające 47 na- nauczyciele przez kilka miesięcy nie otrzymywali poborów; uczycieli, a w powiecie chojeńskim6