Unibersidad ng Pilipinas-Maynila Kolehiyo ng Agham at Sining Departamento ng Agham Panlipunan
Kalsada at Kababaihan:
Kritikal na Pagsusuri sa mga Pagbabagong Idinulot ng Pagpapagawa ng mga
Farm to Market Roads sa Sosyo-Ekonomikong Kalagayan at Pampulitikang
Kamalayan ng Sektor ng Kababaihan
Ipinasa ni Dianne Lane B. Lopez 2012-62050 BA Development Studies
Ipinasa kay Propesor Reginald Vallejos Tagapayo
Mayo 2016
Unibersidad ng Pilipinas- Maynila Kolehiyo ng Agham at Sining Padre Faura, Ermita, Maynila
Pahina ng Pagpapatibay
Bilang bahagi ng katuparan para makamit ang antas/titulong Batsilyer sa
Sining, Dalubhasa sa Araling Pangkaunlaran, ang tesis na ito na pinamagatang
“Kalsada at Kababaihan: Kritikal na Pagsusuri sa mga Pagbabagong Idinulot ng
Pagpapagawa ng mga Farm to Market Roads sa Sosyo-ekonomikong Kalagayan at
Pampulitikang Kamalayan ng Sektor ng Kababaihan”, na inihanda at isinumite ni
Dianne Lane B. Lopez, ay inirerekomenda ngayon para sa pagpapasiya.
______
Professor Reginald Vallejos, MPA
Tagapayo sa Tesis
Tinanggap at pinagtibay bilang bahagi ng pagtupad sa pangangailangan ng kursong Batsilyer sa Sining, Dalubhasa sa Araling Pangkaunlaran.
______
Professor Jerome A. Ong, MA
Tagapangulo
Departamento ng Agham Panlipunan
ii Pasasalamat
Unang-una, salamat sa Panginoong Hesus na nagbigay sa akin ng gabay at karunungan upang magtagumpay. Sa apat na taon kong pananatili dito sa unibersidad, hindi ko kailanman naramdamang iniwan ako ng Diyos. Dumaan man ako sa maraming pagsubok, hindi naglaho ang Kanyang katapatan sa akin. Totoo ang
Kanyang mga salita: “Ngunit kung ang sinuman sa inyo ay kulang sa karunungan, humingi siya sa Diyos at siya'y bibigyan, sapagkat ang Diyos ay nagbibigay ng sagana at di nanunumbat.”
Pangalawa, salamat sa aking mga magulang. Pangarap ko na lagi kayong bigyan ng kagalakan sa mga tagumpay na naabot ko sa loob ng pamantasan. Hindi lingid sa akin ang inyong pagpapagal upang mapag-aral kami ni Lianne. Salamat sa buong-buo niyong suporta sa akin, lalo na sa pagsusulat ko ng tesis ko. Hindi ko man maisa-isa ang mga ibinigay ninyo sa akin, nais ko naman kayong ipagmalaki sa lahat ng makakabasa ng aking tesis. Salamat po sa pagmamahal, suporta, paghatid-sundo sa akin mula sa mga coffee shop (pati na rin sa badyet ko para makabili ng kape), at sa mga simpleng pagkamusta sa akin sa kasagsagan ng stress at mga pag- aaalinlangan ko dito. Salamat po sa inyo at mahal na mahal ko kayo.
Ikatlo, salamat kay Lianne at Nichole sa pagsama kay Ate Dianne sa mga coffee shop. Sa simpleng pagsama ninyo na ito ay napagaan niyo na ang kalooban ko.
Salamat.
iii Ika-apat, salamat sa aking pamilya mula sa Jesus Reigns Ministries Bulakan.
Mula sa inyong mga panalangin ay nakaramdam ako ng kalakasan. Salamat kay Pstr.
Sonny, Pstra. Ruth, Ptr. CJ (lalo na sa pag-alalay sa akin sa pagsusuri sa mga resulta ng survey ko) , Ate Ai, Zoe, Ate Liezl, Ate Suzette (pati kay Wayne), Ate Karissa, Ate
Lhen, Hazel at Jessa. Pagpalain pa po nawa kayo ng ating Panginoon.
Ika-lima, salamat sa aking Nanay Frisca at Tatay Rogel, kasama na si Tita
Flory. Salamat din kay Tita Irene at kay Ate Sel. Hindi magiging posible ang lahat ng ito kung wala rin kayo. Salamat po.
Ika-anim, salamat kay Dani, Jeca, Pat at Nina na nakasama ko sa condo sa huling taon ko dito sa unibersidad. Hindi malilimutan ang ating mga sleepless nights at breakdown moments dahil sa tesis.
Ika-pito, salamat sa Kashieca (Hindi ko po tinutukoy ang clothing line. Ito kasi ang tawag sa grupo namin nila Eiya at Mik). Alam ninyo naman na kung bakit ko kayo sinama dito. Salamat sa suporta ninyong dalawa. Mahal na mahal ko kayo, kasama na ang SLIPS.
Ika-walo, salamat sa Block 5 DevStud. Hindi madaling harapin ang katotohanang maghihiwalay na tayo pagdating ng araw, pero masasabi kong hindi rin naman matutumbasan ang mga sandaling magkakasama tayo na puno ng
iv kasiyahan (#BlockParteeeh), pagdadamayan(#thesis), at pagkakaisa (#Para2015).
Salamat sa inyo. Mahal ko kayo, blockmates.
Ika-siyam, salamat sa mga propesor ko na hindi biro ang naging paggabay sa akin sa pagtahak ko ng landas na ito. Salamat po sa inyong lahat lalo na kila Sir John,
Sir Simbulan at Sir Mesina na hindi napagod kamustahin ako sa lagay ng tesis ko.
#pressure
At panghuli sa lahat, isang espesyal na pagkilala at pasasalamat sa aking tagapayo na kung wala siya ay hindi magiging posible ang pagpapa-bind ko sa tesis ko. Lubos ang aking pasasalamat at pagkilala kay Propesor Reggie Vallejos. Salamat po sa walang hanggang pagsagot sa mga tanong ko ukol sa tesis. Salamat po sa mga pagpapalakas ng loob naming Team Vallejos sa tuwing nakakaranas kami ng emotional breakdowns dahil sa tesis. Salamat po sa mga pagtutuwid sa mga mali naming naisulat, at higit sa lahat, salamat po sa paniniwala na kaya naming magtagumpay sa tesis namin. Sir, salamat po sa inyo. #TeamVallejosForTheWin
#ServeThePeople
v Abstrakt
Ginagalugad ng pag-aaral na ito ang ugnayan sa pagitan ng sektor ng kababaihan at ang pagkakaroon ng mga maaayos na kalsada o farm to market roads sa ilang lugar ng Bulakan at ilang barangay sa Hacienda Luisita. Nangingibabaw dito ang iba’t ibang usaping may kaugnayan sa sosyo-ekonomikong pag-unlad ng mga kababaihan. Tinatalakay din nito ang mga pagbabagong naidulot sa kanilang kita, kalusugan, kapaligiran at pampulitikang kamalayan buhat ng magkaroon ng FMR.
Ang pananaliksik ay isinagawa sa pamamagitan ng pinaghalong pamamaraan ng qualitative at quantitative na metodolohiya. Nakipag-usap ang mananaliksik sa iba’t ibang opisinang may kaugnayan sa paksa. Nagsagawa rin ang mananaliksik ng survey sa mga kababaihang nakatira at naapektuhan ng pagpapagawa ng FMR.
Nilayong maipakita ng tesis na ito kung paano madadalumat ang isang simpleng kalsada bilang tagapaghatid ng kaunlaran sa pamumuhay at kabuhayan ng mga kababaihan.
Sa huli, natuklasan na malaki ang naiambag ng pagkakaroon ng maayos na kalsada sa pag-unlad ng kondisyon ng mga kababaihan. Ipinakita ito sa pagtaas ng kita, pagtaas ng akses sa mga batayang serbisyo tulad ng edukasyon at serbisyong pangkalusugan, pagbibigay-buhay sa mga bagong negosyo at kabuhayan sa kanayunan, at ang pinabilis na modo ng transportasyon para sa mga kababaihan.
Binubuksan din ng mga resulta ng tesis ang isa pang malawak na diskusyon at
vi debate ukol sa pagpapataas pa ng partisipasyon ng kababaihan sa mga proyektong pangkaunlaran tulad ng mga FMRs sa pamamagitan ng konsultasyon at pag- eengganyo sa kanila na makasali sa empleo at sa pagpapanatili ng kondisyon ng kalsada sa kani-kanilang mga lugar.
vii Daglat
ADB - Asian Development Bank
FMR - Farm to Market Road
GAD - Gender And Development
MDG - Millenium Development Goals
PCW - Philippine Commission on Women
VAW - Violence Against Women
WID - Women In Development
viii Mga Talaan
74 na mga Probinsyang pasok sa proyektong KALSADA ……………………………….. 36
Badyet ng FMR Development Program (2014) ……………………………………………... 39
Trabaho ng mga Kababaihan ………………………...……………………………………………... 56
Antas ng Edukasyong Naabot ……………………………………………...……………………..... 71
Kahulugan ng Kahirapan ……………...……………………………………………………...... 110
Kahulugan ng Katarungan ……………………..………………………….……………………...... 111
Kahulugan ng Kaunlaran ……………...……………………………………………………...... 113
ix TALAAN NG NILALAMAN
Abstrakt ……………………………………………………………………………………..………………… vi
Daglat …………………………………………………………………………………………..……………… viii
Talaan …………………………………………………………………………………………….…………… ix
Kabanata I Mungkahing Pag-aaral
Introduksyon ………………………………………………………...……………………………………. 5
Paglalahad ng problema …………………………………………………………………………...…. 7
Layunin …………………………………………………………………………………………………..….. 8
Kahalagahan ……………………………………………………………………………………………… 10
Saklaw at limitasyon ………………………………..………………………..……………. 12
Kaugnay na literatura ……………………………………..…………….……………..….. 13
Metodolohiya …………………………………………………………………………………… 21
Disenyo. ………………………………………………………………………………………….. 21
Pangangalap ng datos …………………………………………………………………….. 22
Populasyon at sampling …………………………………………………………………… 24
Teoretikal na Pananaw ………………………………………………………….…………. 26
Konseptwal na Pananaw ………………………………………………………….………. 28
Kabanata II Kalsada at Kaunlaran
Farm to market roads………………………………………………………………………………… 32
1 Kabanata III Kahirapan at Kababaihan
Kahulugan ng Kahirapan………………………………………………………………… 40
Kahirapan sa Pilipinas…………………………………………………………………….. 41
Polisiyang kontra-kahirapan ng kababaihan…………………………………….. 42
Kabanata IV Presentasyon at Pagsusuri ng Datos
Presentasyon at Pagsusuri ng Datos
Propayl ng lugar……………………………………………………………………………… 47
Sosyo-ekonomiko at Pampulitikang Pagbabago
Kita………………………………………………………………………………...……………… 50
Kritikal na Pagsusuri …………………………..………………………………... 70
Edukasyon………………………………..…………………………………………………… 72
Kritikal na Pagsusuri …………………………..……………………………….. 80
Kalusugan……………………………….…………………………………………………….. 82
Kritikal na Pagsusuri …………………………..……………………………… 87
Kapaligiran …………………………………………………………………………………. 88
Kritikal na Pagsusuri …………………………..……………………………… 96
Panlipunan (Social) ……………………………………………………………………… 98
Kritikal na Pagsusuri …………………………..……………………………….108
Pampulitika/Pananaw…………………………..………………………………….…... 110
Kritikal na Pagsusuri …………………………..……………………….……… 117
Kabanata V Konklusyon at Rekomendasyon
2 Konklusyon ……………………………………………………………………………………… 119
Rekomendasyon………………………………………………………………………………. 122
Bibliograpiya …………………………………………………………………………………………....…. 129
Apendiks …………………………………….…………………………………………………..………..… 135
3
Mabigat ang mga salitang ‘tuwid na daan’
Lalo na kung mga kalye sa Pilipinas ang usapan.
4 Kabanata I : Mungkahing Pag-aaral
Introduksyon
“Ayokong dumadaan dito dati. Infertility road kasi ito. Minsan nga, abortion road pa.”
– Pong S. , manggagawang-bukid
Ang linyang ito ay tumutukoy sa pagpapahayag ng damdamin ng isang babae sa mula sa Central Luzon habang dumadaan kami sa isang bagong gawang kalsada sa gitna ng tubuhan. Malaki ang pasasalamat niya at naging maayos na ang kalsadang araw-araw niyang ginagamit sa paghahanapbuhay. Ang infertility road at abortion road ay maituturing na biro at pagmamalabis sa hirap na idinudulot ng bako-bakong kalsada sa mga kababaihan, subalit may tangay itong isang masalimuot na katotohanan kung mas higit pang pagtutuunan ng pansin. Sa katunayan, ilan nga bang pananaliksik ang sinubukang tingnan at suriin ang kahalagahan ng mga kalsada sa pagsugpo ng kahirapan sa bansa, lalo na sa sektor ng kababaihan?
Paniwalaan man ng marami o hindi, minsan nang binansagan ang bansang
Pilipinas bilang “Best Place for Women in Asia1.” Subalit, nananatiling isang malawak na usapin ang kahirapan, lalo na kung pagtutuunan ng pansin ang konteksto nito sa sektor ng kababaihan. Kaya naman, pati mga internasyunal na mga organisasyon ay
1 Ito ay ayon sa isang internaysunal na pahayagan na tinawag na Newsweek magazine. Ang Pilipinas ay ika-17 sa 165 na bansang sinuri sa usapin ng kaunlaran ng mga kababaihan. Limang aspekto ng buhay ng isang babae ang tiningnan sa pag- aaral na ito: partisipasyon sa pulitika, pagturing sa ilalim ng batas, partisipasyon sa lakas-paggawa, akses sa edukasyon at akses sa serbisyong pangkalusugan.
5 naglalatag na ng mga plataporma at balangkas na tutugon sa kahirapan ng malaking populasyon na ito. Ilan sa mga halimbawa ay ang pagbibigay-pokus sa pagpapalakas sa mga kababaihan sa Millenium Development Goals ng United Nations. Sa tesis na ito, sisiyasatin ang kondisyon ng mga kababaihan, lalo na sa mga rural na lugar. Susuriin nito ang sosyo-ekonomikong kapasidad ng nasabing sektor sa pamamagitan ng pagtingin sa relasyon nito sa mga maayos na kalsada. Ang pagkakaroon ng maayos na kalsada ay sinasabing nakatutulong sa mga kababaihan dahil napapagaan nito ang trabaho at mga tungkuling ginagampanan nila.
Sa bawat proyektong kalsada na ipinapagawa ng gobyerno, kinakailangang tingnan ang mga benepisyaryo ng bawat proyekto. Sinuri ng tesis na ito kung naka- angkop ba ang pagpapagawa ng kalsada sa pangangailangan ng mga kababaihan sa lugar kung saan ito ipinagawa. Ang pagbibigay-pokus sa ugnayan ng kalsada sa pagsugpo sa kahirapan (poverty reduction) sa mga pook-rural ay isa ring mahalagang aspekto ng pag-aaral na ito. Dagdag pa dito, malaki ang ginagampanan ng gobyerno dahil ito dapat ang pangunahing tagapagsulong ng kaunlaran sa sarili nitong bansa.
Ang kahalagahan ng boses at partisipasyon ng kababaihan ay isang napakahalagang salik sa pagtukoy kung tunay bang may kaunlaran sa isang lugar.
Ang pagbibigay-depinisyon ng mga kababaihan sa kahulugan ng kaunlaran ay makakapag-ambag rin sa mas malalim pang diskurso at talakayan. Nakapagbahagi ang pananaliksik na ito ng mga polisiya na makakatulong pa sa pagpapalakas at
6 pagpapaunlad ng kalagayan ng mga kababaihan sa bansa na hanggang ngayon ay kabilang pa rin sa Ikatlong Daigdig.
Paglalahad ng Problema
Sa usapin ng kaunlaran, ang pinakamalaki at pinakamabigat na tanong ay
“Para kanino?” Ang mga proyektong pangkaunlaran na ipinapagawa sa iba’t ibang sulok ng Pilipinas ay maraming ipinapangakong benepisyo sa mga mamamayan.
Subalit sa maraming pagkakataon, tila naiiwan ang pagtingin at pag-alala sa kalagayan ng ibang marhinalisadong sektor sa pag-abot dito (sa kaunlaran).
Ang pagkakaroon ng FMR ay nangangahulugan lamang ng mas pinatibay at pinatatag na akses ng mamamayan sa mga serbisyong panlipunan. Tinitiyak din ng maayos na FMR ang mas maayos at mas mabilis na pag-aangkat ng mga produkto patungo sa mga bayan. Subalit, gaano kalaki ba ang epekto nito sa sektor ng kababaihan?
Kung maraming naidudulot na benepisyo ang pagkakaroon ng mga FMR, nais siyasatin ng tesis na ito ang mga partikular na adbantahe nito sa sektor ng kababaihan. Gaano nga ba natutulungan ng mga FMR ang pang-ekonomikong katatayuan ng mga kababaihan? Sa ganitong klase ng proyektong pangkaunlaran, nararamdaman ba ng mga kababaihan ang ipinapangako nitong pag-unlad?
7 Layunin Ng Pananaliksik
Ang pangunahing layunin ng pananaliksik na ito ay kritikal na suriin ang mga karanasan at kasalukuyang kalagayan ng mga kababaihan kaugnay ng pagpapagawa ng mga kalsada. Higit pa, nilayon nitong magbigay ng ebidensya kung may naiaambag nga ba ang mga FMR sa pag-unlad ng mga kababaihan sa sosyo- ekonomiko at pampulitikang kontekso. Tiningnan sa pananaliksik ang mga naging bunga ng proyekto sa buhay at kabuhayan ng nabanggit na sektor. Upang maging epektibo ang pag-aaral, ang pagsagot sa mga katanungang may kaugnayan sa mga inilahad na layunin ay kinailangan.
1. Ilarawan ang sosyo-ekonomikong kalagayan ng mga kababaihan sa ilang barangay sa Bulakan, Bulacan at sa Hacienda Luisita bago pa man magkaroon ng maayos na mga kalsada sa kanilang lugar.
Paano nila maisasalarawan ang buhay nila bago pa man maganap ang pagpapatayo ng maayos na kalsada? Bago ito maipagawa, nakakatamasa na ba ang mga kababaihan dito ng mga serbisyong pangkalusugan, trabaho at edukasyon? Ano ang pangunahing kabuhayan ng mga kababaihan noon? Sapat ba ang kanilang kita mula sa kanilang hanapbuhay? Paano nila isasalarawan ang kanilang transport patterns sa araw-araw? Ano ang estado ng kanilang kapaligiran bago magkaroon ng FMR?
8 2. Ilahad ang iba’t ibang pagbabagong naidulot ng maayos na kalsada sa kalagayan ng mga kababaihan.
Gaano karami sa mga kababaihan ang nakatanggap ng pagbabago sa kanilang kita mula nang magkaroon ng FMR? Pagbabago sa edukasyon? Pagbabago sa kanilang kalusugan? Pagpbabago sa kanilang kapaligiran? Ano ang mga panlipunang pagbabagong idinulot ng mga FMRs? Ano ang pampulitikang pagbabagong bitbit ng maayos na kalsada?
3. Sukatin ang pampulitikal na kamalayan ng mga kababaihan bago at pagkatapos magkaroon ng FMR.
Mabuti ba, para sa kanila, ang pagkakaroon ng isang maayos na kalsada malapit lang sa kanila? Tinitingnan ba nila ito bilang isang pagpapala para sa kanila at sa kanilang pamilya? Paano nila binibigyang-kahulugan ang kaunlaran? Ano ang nakikita nilang ugat ng kanilang kahirapan?
4. Magtala ng mga rekomendasyon na may kaugnayan sa pagpapaunlad ng kalagayan ng sektor ng mga kababaihan.
Paano magkakaroon ng boses ang mga kababaihan hinggil sa mga proyektong pangkaunlaran sa kanilang lugar? Mayroon ba, at ano ang alternatibong paraan upang matugunan ang pagpapabuti sa kalagayan ng mga kababaihan sa lipunang
9 Pilipino? Ano ang kanilang pagtanaw sa mga organisasyong pangkababaihan? Ano ang magagawa ng sektor ng kababaihan para makamit ang katarungan para sa buong lipunan?
Kahalagahan ng Pananaliksik
Nang maunawaaan ko ang kahalagahan ng mga kalsada sa kahit saang lugar, ninais kong alamin kung may direkta ba itong epekto sa isang sektor na nakakaranas ng kahirapan- ang mga kababaihan. Dahil ang mga kababaihan ay nakakaranas ng intersectionality of social exclusion, ilan sa kanila ay mga magsasaka na umaasa sa maayos na kalsada upang maiangkat ang kanilang mga produkto patungo sa mga urban centers. Ang ilan naman sa kanila ay mga babae na humahanap ng iba’t ibang paraan para kumita lamang ng pera para sa kanilang sarili at sa kanilang mga pamilya. Sa pananaliksik na ito, inalam ng mananaliksik kung mayroon bang maitutulong ang mga kalsada sa pagpapaunlad ng kalagayan ng mga mahihirap na kababaihan. Dahil ang kahirapan ay maraming aspekto, sinuri ng papel na ito ang relasyon ng kalsada sa loob ng kanilang tahanan, sa kanilang komunidad at sa usapin ng pagkakaroon ng akses sa iba’t ibang serbisyo.
Mainam na magkaroon ng kritikal na pagtanaw sa mga bagay na madalas namang nakikita ng mga tao araw-araw. Ang pag-aaral sa epekto ng isang kalsada ay napaka-limitado lamang. Hindi rin ito popular na tema sa isang pananaliksik. Ang
10 pagbibigay-pansin sa ugnayan ng sektor ng kababaihan sa pagpapagawa ng mga kalsada ay maaaring makatulong sa maraming kababaihang nabaon sa kahirapan.
Ang pananaliksik na ito ay nakapagdagdag pa sa kamulatan ng mga kababaihan sa pangkahalatan- lalo na sa mga kababaihang magiging parte ng pag- aaral na ito sa pamamagitan ng mga interbyu o panayam. Sa pananaliksik na ito ay binigyang-diin ang mga polisiya mula sa internasyunal hanggang sa lokal na antas na naging dahilan ng kanilang kalagayan. Mula sa mga polisiyang ito patungo sa mga kwentong lalabas mula sa bibig ng mga mapipiling kababaihan, lumikha ito ng diskusyon tungo sa mas malalim pang pagtanaw sa iba’t ibang uri ng lunan at proyektong pangkaunlaran sa lipunan.
Nilayon din ng tesis na ito na makapag-ambag sa paglalahad ng mga angkop na polisiya sa pagtugon sa kahirapan ng kababaihan. Sinikap nitong suriin ang kalakasan na taglay ng isang lugar, kasama na ang mga kakulangan pa na dapat pang bigyang-katugunan. Higit pa dito, ninais matulungan ng pag-aaral na ito ang mga kasalukuyang organisasyon at opisinang nakikibaka para sa karapatan ng kababaihan. Hindi rin kinalimutan sa tesis na ito ang ibayo pang pagsuporta sa iba’t ibang sektor, na siyang kinabibilangan din ng kababaihan dulot ng usapin ng intersectionality, tulad ng mga magsasaka, manggagawa at kabataan. Naniwala ang pagsusuring ito na ang kritikal na pagtingin sa kalagayan ng kababaihan ay makakapag-ambag sa panlipunang pagbabagong inaasam ng mamamayan.
11 Saklaw at Limitasyon
Bagama’t napakaraming mga kalsadang ipinagawa na sa buong Pilipinas, ang mga datos na ginamit sa pag-aaral ay nagmula sa 3 barangay na tinamaan at apektado ng ipinagawang kalsada (maliitang FMR pati na expressway). Ang mga ito ay ang: (1) Barangay Bambang sa Bulakan (2) Barangay Tabon sa Bulakan at ang (2)
Barangay Balete sa Hacienda Luisita na siyang apektado nang ginawang SCTEX. Ang mga case study ay sumasalamin sa ilan lamang na mga kababaihan na naapektuhan ng mga kalsada. Dahil hindi naman mahaba ang panahon upang isa-isahin ang mga
Barangay sa Central Luzon, pinili na lamang ng mananaliksik ang tatlong lugar na ito.
Ang pag-aaral na ito ay nag-estima ng naging epekto ng kalsada sa kababaihan matapos itong maipagawa (before and after approach). Hindi na nito tinalakay ang pagkukumpara sa sosyo-ekonomikong estado ng mga kababaihan sa mga lugar na walang kalsada at sa mga lugar na may maayos na kalsada (with and without approach).
Gayundin naman, dahil sa limitadong oras upang matapos ang pananaliksik, hindi na binigyang-diin ng mananaliksik ang ilang teknikal na mga termino ukol sa estatistikang ginamit dito. Ang mga resulta ay inilahad sa naratibo at deskriptiv na pamamaraan. Nagsisilbing tulong na lamang ang mga numero upang bigyang-diin ang kalakhan o kaliitan ng pagbabagong idinulot ng FMR.
12 Kaugnay na Literatura
Ayon sa International Fund for Agricultural Development (IFAD), ang hindi pagkakapantay ng estado ng mga pook rural at pook urban ay isang napakahalagang paksa upang saliksikin. Kadalasang matatagpuan sa mga pook-rural ang mga indibidwal na nakakaranas ng labis na kahirapan. Ang mga nakatira sa mga pook- rural ay umaasa sa mga staple foods na matatagpuan din sa kanilang lugar. Kung ano ang mga tanim nila, ito na rin ang kanilang madalas maging pagkain sa araw-araw.
Patuloy silang nakakaranas ng kahirapan dahil sa kawalan ng akses sa mga batayang serbisyo tulad ng edukayson at serbisyong pangkalusugan. Kaiba sa mga pook- urban, mas madaling maabot ang mga serbisyong ito dahil na rin sa pinabuting istruktura ng mga daan papunta dito. Sa mga pook-urban din matatagpuan ang sentro ng komersyo, kung saan ito ay nakapagbibigay ng malalaking oportunidad sa mga tao para umunlad.
Sa kabilang banda, binanggit ni Shah (2010) na mahalagang tingnan kung natatamasa ba ng mga indibidwal ang kanilang mga karapatan upang higit pang malaman ang pandaigdigang kalagayan ng sektor ng kababaihan. Higit na bulnerable ang sektor ng kababaihan lalo na kung ang karapatan nila sa lupa ay nakabatay sa kanilang asawa. Madaling nawawala ang kanilang karapatan na ito sa mga panahong namatayan sila ng asawa, paghihiwalay at desersyon (Cornhiel,
2009). Sa pagkakasabay-sabay ng mga pagsubok at hamon sa kanya, nagiging dahilan ito para ilagay niya sa kompromiso ang kanyang sariling kalusugan at
13 magsakripisyo (hidden hunger) 2 para lang matugunan ang pangangailangan sa tahanan. Kadalasan, nagtutulak ito sa kanila para pumasok sa mga trabahong may mapanganib at masahol na kondisyon. (Oxfam, 2013)
Dahil dito, nagiging laganap ang kahirapan sa sektor nila. Ayon sa pananaliksik na ginawa ng United Nations (2000), ang mukha ng mga kababaihan ay nagsisilbing mukha na rin ng kahirapan. Ang pagitan sa kalayuan ng mga lalaki sa mga babae na dumaranas ng kahirapan ay patuloy pang lumalaki (feminization of poverty). Ito ay pinalala pa ng globalisasyon na nagbibigay nang mas mabigat na pasanin sa konteksto naman ng matataas na presyo sa merkado.
Ayon naman sa World Bank, maraming bansa pa rin ngayon ang pumipigil sa mga kababaihan upang hindi makapagma-ari ng sarili nilang lupain. Laganap pa rin ang diskriminasyon sa porma ng paggamit at pang-aabuso ng awtoridad ng lalaki sa loob ng tahanan. Sa maraming pagkakataon, ni hindi nga pinapayagang umalis ang mga babae nang walang pahinutulot ng kanilang mga asawa. Hanggang ngayon, mas mababa pa rin ang sahod ng mga babae kumpara sa lalaki. Maliit lang din ang partisipasyon ng mga kababaihan sa paggawa ng desisyon na nakakaapekto sa kanilang lokal na kinabibilangan. Ang diskriminasyon at hindi pagkakapantay na ito ay mas malala pa kung naturingang mahirap ang nasabing babae (World Bank,
2001).
2 Ang hidden hunger o micronutrient deficiency ay isang porma ng undernutrition kung saan kulang sa bitamina at nutrisyon ang katawan ng indibidwal, dahil sa hindi sapat na pagkonsumo ng tamang pagkain.
14 Upang matugunan ang kahirapan ng mga kababaihan, tinukoy ng 1995
Beijing Platform for Action, Convention on the Elimination of Discrimination against
Women3, 1992 Rio Declaration, at ng Agenda 21 ang mga partikular na banta at ang mga pangangailangan ng sektor ng kababaihan. Ngunit, sa kabila ng mga pagtatangka na paunlarin ang kasalakuyang kondisyon ng nabanggit na sektor, nananatili pa rin itong marhinalisado at baon sa kahirapan.
Ang penomenon ng neoliberal na globalisasyon, na itinutulak ng mga internasyunal na institusyon tulad ng International Monetary Fund (IMF), World
Bank at Asian Development Bank (ADB), ay unti-unting nakapasok sa bansang
Pilipinas noon pang 1990s (IBON International, 2014). Ang mga polisiyang ipinapatupad nila ay nakabatay sa isang repormang agraryo na “market-oriented”,
“market-based”, o “market-assisted” (Mutume, 2001). Ayon sa report ng World Bank noong 1997 na may pamagat na “Philippines: Promoting Equitable Rural Growth,” magiging mainam ang repormang pang-agraryo sa Pilipinas kung maisasakatuparan ang layunin ng CARP sa pamamagitan ng market-assisted na dulog dito (IBON
International, 2014).
Subalit kinontra naman ito ni Tacoli (2003) sa pagsasabing nararapat lamang na gampanan ng gobyerno ang kanilang papel na maglaan ng isang balangkas para sa kaunlaran na hindi lang tutugon sa pangangailangan ng ekonomiya, kundi tutugon rin sa pangangailangan ng mga bulnerable. Ito ay higit pang pinatunayan ni
3 Ito ang natatanging kasunduan sa pagitan ng iba’t ibang bansa na naglalayon ng kaunlaran para sa particular na sektor ng kababaihan sa mga pook-rural.
15 Ballescas nang ituring niya ang paglala ng kalagayan ng mga kababaihan, maging matanda o bata man, na patuloy pang namamayani hanggang sa kasalukuyan
(Ballescas, 2008).
Dahil sa mga ipinapatupad na mga neoliberal na polisiya sa Pilipinas, nadadagdagan at lumalala pa ang problema sa sektor ng kababaihan, tulad ng kawalan ng trabaho, kawalan ng lupang sakahan at pagbaba ng kita sa mga rural na lugar. Ito ay nagdudulot ng pandarayuhan, maging sa loob o labas man ng bansa.
May mga kaso na rin ng pagtaas ng kaso ng prostitusyon at kawalan ng boses ng kababaihan sa politika at pagdedesisyon.
Gayunman, naniniwala si Cecilia Tacoli (2003) na napakahalaga ng pagkakaroon ng isang balanseng pag-unlad sa bawat rehiyon upang maiwasan ang hindi pagkakapantay-pantay sa ekonomiya at kapakanan (well-being) ng bawat indibidwal (Tacoli, 2003). Sa Pilipinas, napakalaki sana ng maiaambag sa lipunang pagbabago kung binigyang-pokus ng administrasyon ang pagpapatupad ng pagkakapantay-pantay ng ekonomiya sa buong bansa (economic decentralization) noon pa mang 1960 (Carino, 2000).
Ayon naman sa National Economic and Development Authority (2008), ang populasyon sa urban ay ang namamayaning pinagkukunan para sa isang magilas na pag-usbong ng ekonomiya. Ang urban ay ang estimulo para sa kaunlaran mula sa lokal at pambansang antas. Sa kasamaang-palad, ang mga istratehiyang
16 pangkaunlaran tulad ng kumbersyon ng lupa ay hiwalay o taliwas sa pangangailangan ng mga pook-rural (Balicasan, et al., 1994).
Ayon sa Asian Development Bank, malaki ang pangangailan na pag-igihin pa ang pagtataguyod ng mabilis na koneksyon ng mga pook-rural sa mga pook-urban, kung saan ginaganap ang mayorya ng komersyo sa bansa. Sa tulong ng mga FMRs, maraming benepisyo ang maaaring matanggap ng mga indibidwal na naninirahan sa mga lugar kung saan agrikultura ang pangunahing kabuhayan. Ayon pa nga sa FMR
Network Plan ng Kagawaran ng Agrikultura, ang FMRs ay ang pundasyon para sa modernong agrikultura. Alinsunod dito, higit pang mapauunlad ang ekonomiya sa mga pook rural.
Ayon kay Hemamala Hettige ng Asian Development Bank, para sa mga mahihirap, napakahalaga ng pagkakaroon ng akses. Sa tulong ng mga FMRs, napapabilis ang pag-akses ng mga sektor na ito sa mga batayang serbisyo. Higit pa, ang mga FMRs ay nagbibigay ng garantiya sa isang mabilis at mas magaang modo ng transportasyon. Ang mga kalakal na bunga ng produksyon ay mabilis na maiaangkat sa mga malakihang palenge (market). Gayundin naman, ang mga FMRs ay isang paraan upang matiyak na ang kalidad ng mga produktong ito ay hindi mababawasan sa panahon na ibinabiyahe ang mga ito. Sa ganitong paraan, malaki ang maiaambag nito sa pagtitiyak ng food security sa buong bansa. Para naman sa mga magsasaka, sila ay higit pang maeengganyo na pagbutihin pa ang produksyon. Mas maraming produksyon, mas malaking kita. Bukod sa mga nabanggit, ang mga FMRs ay
17 nakakapagambag rin sa usapin ng empleo (employment). Sa maraming mga pagkakataon, ang pagtatayo ng mga kalsada ay nagbibigay ng trabaho sa mga residente na matatagpuan malapit sa lugar na pagtatayuan nito. Upang magbigay ng halimbawa, maraming mga kababaihan sa mga pook rural sa Cambodia ang nabigyan ng pagkakataong makapagtrabaho habang ginagawa ang mga FMRs. Kung titingnan, ang Cambodia ay isang rural na bansa at malinaw na nangangailangan ng isang inclusive growth. Sa tulong ng Asian Development Bank, nakapagpatayo na roon ng maraming mga imprastraktura at kalsada sa mga pook-rural. Ang mga kalsadang ipinagawa ay may haba na umaabot sa limandaang (500) kilometro. Dahil dito, maraming mga indibidwal ang nakatanggap ng pagkakatong makapaghanapbuhay at kumita ng halos $4 - $5 kada araw (umaabot sa Php 184.00
– 414.00 kada araw). Hindi rin naman kinalimutan sa bahaging ito ang potensyal ng mga kababaihan, kaya sa tulong ng Australian Aid, nagsagawa ng mga training programs ang ADB upang maturuan sila sa mga trabahong maaari nilang gawin. Ang proyektong ito ay nakapaglika ng mahigit sa 25,000 araw na upang makapagtrabaho. Umabot na sa $100,000 ang naipamahagi sa mga manggagawa ng mga kalsadang ito (ADB, 2016)
Ang kababaihan, lalo na sa Ikatlong Daigdig, ay isa sa maraming mga sektor na winawaglit sa ngalan ng kaunlaran. Subalit, ayon kay Vandana Shiva (1988), kung sino ang humaharap sa malaking pagbabanta at pananakot ay ang siya ring may pinakamalaking potensyal para sa paghuhulagpos. Ito ay dahil taglay nila ang kaalaman: (1) kung paano at ano ang karanasan na maging biktima ng kaunlaran, at
18 maging taga-bitbit ng pasanin na siyang dulot din nito, at (2) taglay nila ang isang masaklaw na pagtingin sa mga bagay (holistic) at ecological na pananaw ukol sa proteksyon at produksyon ng buhay. Maaaring napaalis ang ilan sa kanila mula sa kanilang mga lupain, subalit hindi maiaalis sa kababaihan ang kanilang kaisipan at kakayahan para lumaban, sapagkat ang lumilikha ng buhay ay ang siyang may kakayahang magprotekta rin sa buhay na ito.
Ito ay katulad din ng pananaw ng People’s Coalition on Food Sovereignty
(2014) na nagsasabing sa kabila ng maraming banta at diskriminasyon sa mga kababaihan, nananatili pa rin silang matatag (resilient). Hindi sila uupo at maghihintay lamang para dumating ang tulong. Sila mismo ang kumikilos at gumagawa ng paraan upang mabuhay ang kanilang buong sambahayan.
Ayon sa General Assemby Binding Women for Reforms, Integrity, Euality,
Leadership and Action (GABRIELA)4, ang karahasan ay isang realidad na araw-araw na kinakaharap ng mga kababaihan. Mas malaking hamon naman ito para sa mga
Pilipinong kababaihan na nakakaranas ng kahirapan sa gitna ng isang mala-pyudal at patriyarkal na lipunan. Nananatiling bulnerable ang mga kababaihan sa gender- based violence na pinalala ng pang-ekonomiko at pampulitikang krisis sa bansa.
4 Ang GABRIELA ay isang alyansa ng mahigit sa 200 organisasyon, institusyon at programa ng mga kababaihan sa buong Pilipinas. Ito ay naglalayong magtaguyod ng malawakang pakikibaka para sa pagpapalaya ng inaalipusta at inaaping kababaihang Pilipino, kasama ang buong bayan. Nag-oorganisa sila ng kababaihan mula sa sector ng magsasaka, manggagawa, urban poor at mga estudyante. Pinapaglaban nila ang karapatan ng babae laban sa diskriminasyon, karahasan. Sinusulong din nila ang karapatan sa kalusugan ng kababaihan.
19 Kaya naman, ang organisadong pagtatangka sa pagkamit ng panlipunang pagkakapantay-pantay ay masasalamin sa mga kilusan ng mga batayang sektor na nakatuon tungo sa isang malakawang pagbabago.
Ang pagsasakapangyarihan ng kababaihan (women empowerment) ay hindi lamang batay sa pagbibigay sa kanila ng kanilang mga pangunahing pangangailangan, bagkus ay dapat bigyan sila ng karapatan sa paghawak at pagmamay-ari sa lupa. Ang pagresolba sa panlipunang mga isyu tulad ng gutom at kahirapan ay maisasakatuparan lamang sa pamamagitan ng pagtutulak sa isang sustenableng kalikasan at panlipunang sistema para sa mga kababaihan (Tujan Jr.,
2013).
Ito ay sinang-ayunan naman ni Jackson (1996) sapagkat naniniwala siya na ang pagpapataas sa lebel ng pagkakapantay ng babae at lalaki ay isang mainam na mekanismo upang makawala sa poverty trap ang mga kababaihan. Kung higit pang makakasali at makakapagbigay ng partisipasyon ang mga kababaihan sa lakas- paggawa (labor force), malaki ang pagkakataon upang makaalis sila sa kahirapan.
Higit pa dito, pinatotohanan ng World Bank na kapag may pantay na pagturing sa lalaki at babae upang sila ay maging aktibo sa mga pampulitikang usapin, magdadala ito sa lipunan patungo sa isang kaunlarang napapabilang ang bawat isa (World Bank, 2011). Kababaihan ang nangangailangan mismo sa mga kababaihang kakatawan sa kanila sa mga desisyon sa nasyunal at lokal na antas.
Mahalagang tandaan na ang partisipasyon ng kababaihan sa politika, kung saan
20 naririnig ang kanilang mga boses, ay kinakakailangan upang matugunan ang hindi pagkakapantay-pantay sa usapin ng kasarian. Ang pagpapalakas sa mga kababaihan ay isang mainam na mekanismo sa pagpapaunlad ng lipunan, maging ang pagsugpo sa sakit ng kahirapan (UNFPA, 2012).
Upang higit pang maabot ang kaunlaran ng isang bansa, lalo na sa sektor ng kababaihan, ipinahayag ni Amartya Sen na hindi dapat pagtuunan ng malaking pansin ang pagpapataas ng GDP ng isang bansa. Gayunman, ang dapat na pagtuunan ng pansin ay ang kalayaan sa partisipasyon sa merkad, kalayaan na gumawa ng mga desisyon na may malaking impluwensiya sa kani-kanilang mga buhay, kalayaan na mamuhay nang malawig, at ang kalayaang makakuha ng edukasyon. Tinatanaw naman niya na hadlang sa pag-abot ng kaunlaran ang kagipitan ng isang indibidwal upang magkaroon ng karapatan sa sarili niyang mg apag-aari, karapatan sa edukasyon. Ang mga kakulangan at hadlang na ito ay higit pang nararanasan hanggang ngayon, lalo na kung bibigyang-konsiderasyon na halos kalahati ng populasyon ng bawat mga bansa ay mga kababaihan. Ang kawalan nila ng akses sa ganitong mga bagay ay magtutulak pang higit sa kanila sa kahirapan (Sen, 1999).
METODOLOHIYA
Disenyo
Ang pag-aaral na ito ay nakasandig sa mixed-method triangulation design.
Ang disenyong ito ay gumagamit ng dalawang uri ng research: qualitative at
21 quantitative. Sa estratehiyang ito, ang datos na makakalap sa isang paraan(quantitative) ay magpapatibay pa lalo sa mga datos na makakalap naman sa isa pang paraan (quantitative) (Creswell at Plano Clark 2007).
Ang disenyong ito ay may nagdadala rin ng praktikal na solusyon sa isang masikot na problema sa isang pananaliksik. Ang qualitative na datos ay nagbibigay ng malalim na pagkaunawa sa mga sagot mula sa survey, habang ang ang istatistika naman ang makapagdadagdag ng detalyadong impormasyon sa mga sagot sa mga interbyu. Pagtitibayin ng bawat elemento ng prosesong ito ang mga resultang makakalap mula sa bawat panig.
Sa kabila nito, pinupuna ang disenyong ito dahil sa kinakailangan nito nag maraming oras mula pa lamang sa pangangalap ng datos hanggang sa pagsusuri sa mga resulta nito.
Pangangalap at Pag-aanalisa ng datos
Metodolohiya Qualitative Quantitative Qualitative
Pangangalap ng Datos Case study Survey Key Informant Interview
Ang pangangalap ng datos ay isinagawa sa pamamagitan ng tatlong paraan:
22 1. Case study
Una, nagsagawa ng pakikinig at pagtatala mula sa kwentong-buhay (case study) ng mga napiling kababaihan. Mayroong tatlong tema na ginamit para sa malayang talakayan: (1) estado ng kanilang buhay bago pa magkaroon ng FMR (2) mga pagbabagong naidulot ng FMR sa kanilang sosyo-ekonomikong kalagayan, at
(3) pananaw ng kababaihan sa kanyang kasalukuyang kalagayan.
Upang matiyak ang tuloy-tuloy na daloy ng pag-uusap, isang semi-structured questionnaire ang inihanda ng mananaliksik. Kailangang tandaan na hindi kailangang striktong sundin ang talaan dahil ang layunin ng mekanismong inilahad ay magkaroon ng malayang pagbabahagi ng mga kwento at karanasan ng mga kasali.
2. Survey
Sumunod dito, nagpasagot din ng mga survey ang mananaliksik sa mga kababaihang nakatira malapit sa mga FMRs. Ang mga surveys na ito ay ang mekanismo upang tiyak na masukat ang bigat at dami ng epekto at pagbabagong dala ng kalsadang ipinagawa. Ang survey ay naglaman ng pitong bahagi:
(1)pampulitika (2) kita (income), (3) edukasyon, (4) kalusugan, (5) kapaligiran, (6) panlipunan. Ang bawat bahagi ay tumatalakay sa mga espisipikong paksa na nakalaan para dito. Binuo ang survey ng 48 na mga tanong. Ang presentasyon ng
23 mga datos na makukuha mula dito ay nakabatay sa inilabas na resulta ng SPSS software (IBM Statistical Package for Social Sciences).
Upang masigurado naman ang etika sa pananaliksik, kinailangan ng mananaliksik ang pagturing sa informed consent. Ito ay isinatitik ng mananaliksik upang pormal niyang matanggap ang pahintulot ng mga magiging kasali sa pag-aaral na ito. Ang kanilang pagpayag ay nangangahulugang sila ay makatwirang pinakiusapan ng mananaliksik
3. Key Informant Interview
Panghuli, nagsagawa ng panayam o KII sa mga opisina at organisasyong may kaugnayan sa isyu tulad ng GABRIELA, IBON Foundation, RAPPLER at Asian
Development Bank (ADB). Sinubukan ring makakuha ng panayam mula sa mga propesor na tinuturing na dalubhasa sa tema ng pag-aaral.
Pagkatapos ng lahat ng ito, sinuri ang mga organisadong datos sa pamamagitan ng triangulation upang makarating sa konklusyon na tatalakay sa penomenon, sa naging bunga nito at sa malalim na implikasyon nito.
Populasyon at Sampling
Ayon kay Hycner (1999), ang penomenon ang nagdidikta sa pamamaraan ng pananaliksik at sa uri ng mga pagkukuhanan ng datos. Ang mga kababaihang
24 apektado at naninirahan malapit sa mga ipinagawang kalsada ay ang siyang pagkukunan ng mga datos. Kaya naman, purposive sampling ang ginamit sa bahaging ito.
Ang purposive sampling ay isa sa pinakamahalagang klase ng non-probability sampling. Ito ay ang mapanuring pagpili ng mga kakapanayamin o pagkukuhanan ng datos na naaayon sa desisyon ng mananaliksik batay sa nakatakdang layunin ng kanyang pag-aaral. Sa paraang ito, hindi bibigyang-pansin ang magiging bilang o dami ng indibidwal na kakapanayamin, bagkus ay bibigyang-halaga ang kalakihan ng kaugnayan nila o ng kanilang mga kwentong-buhay ukol sa pangunahing isyu.
Para sa case study, ang mga erya na kinabibilangan ng mga kababaihang pinagkuhanan ng datos ay ang mga sumusunod:
o Barangay Balubad Bulakan, Bulacan
o Barangay Tabon, San Francisco, Tabang Bulacan
o Barangay Balete, Hacienda Luisita, Tarlac
Ang pagpili ng mananaliksik sa mga kakapanayamin niya ay nakasandig sa resulta ng maaga niyang pakikipag-ugnayan sa mga ahensyang may kinalaman sa tema ng pananaliksik. Trabaho ng mananaliksik na kausapin ang mga lider ng bawat organisasyon o samahan na nangunguna sa kanyang napiling pokus ng pag-aaral bago pa man ang mismong panahon ng panayam.
25
Para naman sa survey, bukod sa purposive sampling ay gagamitin din naman ang snowball sampling. Pumili ang mananaliksik ng limampung (50) mga kababaihang direktang naapektuhan at nakatira malapit sa FMR ang magsasagot sa survey. Ang snowball sampling ay isang paraan kung saan lumalawak ang sample sa pamamagitan ng pagtatanong sa isang naka-panayam na, kung may mairerekomenda pa siyang ibang tao na may kaugnayan ang buhay sa prinsipal na tema ng tesis na ito (Bailey, et al., 1996). Sa huli, nasa pagpapasya pa rin ng mananaliksik ang pagpili ng kakapanayamin. Mahalagang tandaan na hindi naman kontrolado ng mananaliksik ang pananaw at perspektibo ng mga indibidwal na makakabilang sa pag-aaral. Mananatili itong nakadepende sa realidad na siyang gagamitin sa malalim at malawakang pagsusuri.
Teoretikal na pananaw
Ang pangunahing teorya na ginamit at nagsilbing gabay sa pananaliksik na ito ay ang capability approach na nagmula kay Amartya Sen. Ayon sa Stanford
Encyclopedia of Philosophy, ang capability approach5 ay isang normative theory6.
Ang ganitong klase ng teorya ay naglalayong tukuyin kung alin ba ang tama o hindi, alin ang makatarungan at hindi, at kung ano ba ang katanggap-tanggap at hindi sa lipunan. Ang capability approach ay hindi lamang isang teoryang nagpapaliwanag sa
5 Inakses ito sa http://plato.stanford.edu/entries/capability- approach/#WhaKinTheFra. 6 Inakses ito sa http://www.encyclopedia.com/topic/normative_theory.aspx
26 nakikita nitong sitwasyon. Hindi lamang nito isasalarawan ang kahirapan, ang hindi pagkakapantay-pantay at ang kalidad ng buhay, bagkus, tutulungan tayo ng teoryang ito na mailagay sa konteksto ang ganitong mga klase ng isyu sa ating lipunan.
Ang capability approach ay tumutukoy sa kapasidad at kalayaan ng isang indibidwal bilang mga pangunahing instrumento ng pag-unlad.
“…[A]ng kaunlaran ay tumutukoy sa pagpapabuti ng kalidad ng buhay at ang pagtitiyak na natatamasa ng bawat isa ang kalayaan. (…[D]evelopment has to be more concerned with enhancing the lives we lead and the freedoms we enjoy.)” (Sen, 1999) (akin ang salin sa Filipino)
Sa pagsusuri sa pagkamit ng kaunlaran ng mga kababaihan, tinanaw ang kahalagahan ng dalawang mahalagang elemento na ito: kapasidad at kalayaan. Sa pamamagitan ng kalsada, sinukat kung naapektuhan ba ang kanilang kapasidad na paunlarin ang sarili nilang mga buhay, kasama na ang pagkamit nila ng kalayaang kumilos na hindi sila nakakaranas ng diskriminasyon mula sa kanino man. Dagdag pa ni Robeyns (2003), malaki ang potensyal ng pananaw na ito sa epektibong pagtugon sa pangangailangan ng mga kababaihan. Mula sa pagtingin sa kung ano ba ang kayang gawin at maaaring gawin ng mga kababaihan, nagkaroon na ang mananaliksik ng basehan upang ugatin ang diskrimasyon at kahirapang nararanasan ng sektor (Nussbaum, 2003).
27 Higit pa dito, ginamit din ang critical theory. Ang teoryang ito ay nakatuon sa pagpuna at pag-aaral sa pagbabago ng kasalukuyang sistema ng lipunan. Ito ay kaiba sa traditional theory na nakatuon lamang sa proseso ng simpleng pag-unawa at pagpapaliwanag. Nilalayon ng teoryang ito na higit pang mapalalim ang kaaalaman ukol sa lipunan. Ito ay nakatuon sa kabuuan ng lipunan, kasama na ang kasaysayan nito, at ang pagpapaunlad ng kaunawaan ukol sa lipunang ginagalawan sa pamamagitan ng mga disiplina ng heograpiya (geography), ekonomika (economics), sosyolohiya (sociology), kasaysayan (history), dalubbanwahan (political science), agham-tao (anthropology) at sikolohiya (psychology) (Johnson, 1995).
Dahil sektor ng kababaihan ang siyang pokus ng pananaliksik, ginamit din ang Peministang Marxistang teorya. Naniniwala ang nabanggit na teorya na ang kapitalismo ay ang dahilan sa pagpapanatili ng kaisipang ‘second-class status’7 ang taglay ng mga kababaihan. Tiningnan din nito ang kapitalismo bilang tagapagpalaganap ng iba’t ibang uri at porma ng karahasan, at pananamantala sa lakas-paggawa ng kababaihan. Ito ay lalo pang umiigting dahil sa mga kondisyong nililikha ng kapitalismo tulad ng glass ceiling8.
Konseptwal na Pananaw
7 Tumutukoy sa isang mamamayan na nakakaranas ng diskriminasyon, at tinuturing na isang mababang uring mamamayan lamang 8 Ito ay tumutukoy sa hindi nakikitang hadlang o balakid sa mga kababaihan mula sa pag-angat at pag-unlad nila sa kanilang trabaho o propesyon
28
KALSADA
Farm to Market Road Expressways
Pagkakaroon ng akses
Trabaho Edukasyon
Serbisyong pangkalusugan Pagkain (Food Security)
Transportasyon Pandarayuhan
Pagtaas ng kita (Income)
Pagsugpo sa Kahirapan
Sosyo-ekonomikong kaunlaran ng sektor ng kababaihan
Malaki ang ginagampanan ng mga kalsada sa pag-abot ng kaunlaran ng isang bansa. Ito ang nagbibigay ng akses sa mga mahihirap na matatagpuan sa mga liblib at rural na lugar. Sa pagpapagawa ng mga kalsada, mainam na siyasatin ang tunay
29 na layunin nito at alamin kung paano ba ito makakapag-ambag sa pagsugpo sa kahirapan ng iba’t ibang lugar.
Napakahalaga ng pagkakaroon ng akses. Kadalasan, ang mga mahihirap ay wala ng salitang ito. Hindi nila naaabot at hindi sila naaabot ng mga batayang serbisyo na matatagpuan lamang sa mga pook-urban. Ang mga maayos na farm to market roads ay magpapabilis sa transportasyon nila papunta sa mga bayan upang sila ay makatanggap ng mga pangangailangan nila.
Sa pamamagitan ng mga maaayos na kalsada, madali nilang mararating ang mga mahahalagang pook tulad ng paaralan at mga health centers. Ang kabawasan sa oras ng paglalakbay ay makakapagdagdag naman sa oras nila sa pagtatrabaho, na magreresulta sa mas malaking kita. Sa kanilang paglalakad patungo sa mga pupuntahan nila, malaki ang matitipid nila kung may maaayos na kalsada.
Mababawasan rin sa ganitong paraan ang kapahamakan sa usapin ng mga nagdadalang-tao sakaling manganganak na sila. Ang mabilis at maginhawang modo ng transportasyon ay may malaking tulong sa mga kababaihan tulad sa nabanggit na sitwasyon.
Ang mga kalsadang ipinapagawa sa mga pook-rural ay maaari ring makapag- ambag sa kabuhayan nila. Kung labor-intensive ang modo ng pagpapagawa, maraming mga indibidwal ang pwedeng makilahok dito. Magbubunga ito ng sahod na makakatulong ng malaki sa mga pamilyang kinabibilangan ng mga taong
30 magtatrabaho para dito. At dahil sila mismo ang makikinabang dito, makakapagtaguyod rin ito ng koneksyon sa kalsada upang sila mismo ang magpreserba sa kondisyon nito. Mainam rin na maging gender-inclusive ang pagpapagawa nang sa gayon ay makalahok din ang mga kababaihan dito.
Para naman sa mga indibidwal na umaasa agrikultura para sa kanilang pang- araw-araw na buhay, malaki ang maitutulong ng kalsada sa ligtas at maayos na pagaaangkat ng produkto patungong urban centers. Maiiwasan ang pagkasira ng iba’t ibang produkto tulad ng palay habang nasa biyahe. Sa ganitong paraan, malaki ang kita na maaaring matanggap ng mga magsasaka para dito.
Ang maaayos na FMR ay makakapag-ambag rin sa maginhawang pagluwas ng mga indibidwal na nagnanais magnahap ng trabaho sa ibang lugar. Ang oras ng biyahe ay mababawasan kung maaayos ang kalsada. Sa ganitong mga paraan, tinitingnan ng papel na ito ang malaking papel ng maayos na kalsada sa pag-unlad ng buhay ng mga indibidwal, lalo na ang mg kababaihan, sa usapin ng sosyo- ekonomiko nilang kalagayan.
31 Kabanata II: Kalsada at Kaunlaran
Farm to market roads
Malaki ang ginagampanan ng mga FMR sa kabuhayan ng mga indibidwal na naninirahan sa mga pook-rural. Sa pamamagitan ng mga ito, nakakalabas sila patungo sa mga pangunahing pook tulad ng mga eskwelahan, ospital, barangay health centers at iba pa. Para sa mga magsasaka, nagsisilbi itong mekanismo upang mapanatili ang seguridad sa pagkain (food security) ng mga produktong pang- agrikultura na iniaangkat sa mga urban centers. Higit pa, ang pagkakaroon ng FMR ay nakapagbibigay ng akses sa mga mamamayang malapit dito.
Sa Pilipinas, ipinasa ang Republic Act No. 8435 o mas kilala bilang
“Agriculture and Fishery Modernization Act of 1997.” Ang batas na ito ay naglalayong isulong ang isang makatarungang pamamahagi ng kita, yaman at oportunidad para sa mga mamamayan. Ninanais ng batas na ito na pataasin ang kita ng mga batayang sektor mula sa agrikultura o pangingisda sa pamamagitan ng pagpapataas sa produktibidad nila. Upang matupad ang mga layuning ito, ipinaloob sa batas ang pagtukoy sa mga lugar na nangangailangan ng FMR at ang mismong pagpapagawa at pagsisiguradong magkakaroon ng maayos na kalsada sa mga natukoy na lugar. Ayon sa Section 52 ng Republic Act na ito:
“The Department shall coordinate with the LGUs and the resident-farmers and fisher folk in order to identify priority locations of farm-to-market roads that take into account the number of farmer and fisher folk and their families who shall benefit therefrom and the amount, kind and importance of agricultural and fisheries products produced in the area.
32 Construction of farm-to-market roads shall be a priority investment of the LGUs, which shall provide a counterpart of not less than ten percent (10%) of the project cost subject to their IRA in the area. The State shall promote industrialization and full employment based on sound agricultural development and agrarian reform, through industries that make full and efficient use of human and natural resources, and which are competitive in both domestic and foreign markets. In pursuit of these goals, all sectors of the economy and all regions of the country shall be given optimum opportunity to develop. Private enterprises, including corporations, cooperatives, and similar collective organizations, shall be encouraged to broaden the base of their ownership.”
Ayon sa nabanggit na batas, inaatasan ang mga lokal na pamahaalan na siguraduhing may maayos na kalsada sa mga lugar na nangangailangan nito. Ang pagpapagawa ng kalsada ay kinakailangan dahil ito ay itinuturing na pangunahing pokus para sa pagpapaunlad ng mg imprastraktura sa bansa. Sa sandaling maiayos ang imprasktraktura sa bansa, inaasahang makakapag-ambag ito sa pagpapataas ng produktibidad ng agrikultura at sa pagsugpo sa kalugihan at kahirapan ng mga magsasaka.
Kasama din sa batas RA 8435 ay ang pagbibigay pokus sa sitwasyon ng kahirapan. Nilalayon ng mga FMR na sugpuin ang kahirapan at bigyang pagkakataon ang mga mahihirap, partikular na nag kababihan, na maiangat ang kanilang sosyo- ekonomikong kalagayan.
“[T]he state shall empower the agricultural and fisheries sector to develop and sustain themselves. Toward this end,the State shall unsure the development of the agriculture and fisheries sectors in accordance with the following principles:
a) Poverty Alleviation and Social Equity. - The State shall ensure that the poorer sectors of society have equitable access to resources, income opportunities, basic and support services
33 and infrastructure especially in areas where productivity is low as a means of improving their quality of life compared with other sectors of society…”
Sa layuning paunlarin ang kabuhayan ng mga nasa laylayan ng lipunan, ipinagawa ang mga FMR para dito. Nararapat lamang na suriin ang kalakihan ng mga pagbabagong ibinigay nito sa mga kababaihan, na siyang itinuturing ding marhinalisado sa ating lipunang ginagalawan.
Subalit, ayon sa isang lathala ng Rappler.com, sinasabing 20% sa 42,000 na mga barangay sa Pilipinas ay hindi pa rin konektado sa mga pangunahing kalsada
(national roads.) Ang datos na ito ay isa ring magbibigay-dahilan kung bakit ika-97 ang Pilipinas mula sa 140 bansa na may maayos at kalidad na kalsada.
Mapapansing huling-huli na ang bansa pagdating sa mga road infrastructures.
Dahil sa sitwasyon, dalawa ang naging pagtugon ng kasalukuyang administrasyon. Una na ay ang proyektong tinatawag na ‘Konkreto at Ayos na
Lansangan at Daan Tungo sa Pangkalahatang Kaunlaran’ o KALSADA. Ang proyektong ito ay nagsisilbing tagapagpatupad ng mga pagpapagawa ng kalsada sa mga lokal na komunidad. Sa kasalukuyan ay may taglay itong 6.5 na bilyong piso.
Ganito kalaki ang badyet na inilaan ng nasyunal na pamahalaan dahil sa kakulangan na rin ng pondo ng mga nasa lokal na gobyerno. Ayon naman sa Department of
Budget, pili lamang ang mga lugar o munisipalidad na maaaring makakuha ng badyet mula sa KALSADA. Narito ang listahan ng mga naaprubahang munisipalidad:
34 Talaan 1: 74 na mga Probinsyang pasok sa proyektong KALSADA
(Inakses mula sa Office of Project Development Services, DILG)
35
Sa susunod pang mga taon, humihingi ang KALSADA program ng 39 bilyong piso upang maisama na ang 81 na probinsya sa proyekto nito. Sa ganitong kalaking halaga, inaasahang mas marami pang maaayos na kalsada ang maipapagawa para na
36 rin matulungan ang kalagayan ng mga kababayan natin sa mga lugar na walang maayos na sistemang pang-transportasyon,
Ikalawang mekanismo ng gobyerno para dito ay ang Bottom-Up Budgeting.
Ang sistemang ito ay inirerekomenda ng mga lokal na gobyerno. Kung ang KALSADA program ay nakatuon sa mga pagdidikit ng mga maliitang kalsada sa mga pangunahing kalsada, nilalayon namang ng Bottom-Up Budgeting na bigyan ng malaking espasyo ang mga mamamayan at lokal na gobyerno upang piliin ang mga lugar na pagtatayuan nila ng bagong kalsada. Ang partisipasyon at konsultasyon sa mga mamamayan ay nakikitang mahahalagang elemento sa mga proyektong pangkaunlaran tulad nito.
Para sa taong 2014, naglaan ang pamahalaan ng P12 bilyong piso para sa mga FMR. Ayon sa Kagawaran ng Agrikultura, nararapat lamang na makatanggap ang proyektong ito ng malaking halaga dahil malaki rin naman ang ginagampanan nito sa pagpapaunlad ng mga pook rural at sa mga taong naninirahan dito. Kumpara sa badyet noong 2013 na P5.2 bilyong piso, mapapansing malaki ang itinaas ng pondo para sa mga proyektong ito.
Talaan 2: Badyet ng FMR Development Program (2014)
37 Kagawaran ng Agrikultura
Farm-to-Market Road Development Program
Para sa taong 2014
Rehiyon Alokasyon
CAR 750,000,000.00
1 660,000,000.00
2 650,000,000.00
3 750,000,000.00
4a 1,030,000,000.00
4b 950,000,000.00
5 950,000,000.00
6 660,000,000.00
7 780,000,000.00
8 800,000,000.00
9 610,000,000.00
10 700,000,000.00
11 800,000,000.00
12 730,000,000.00
13 830,000,000.00
ARMM 350,000,000.00
TOTAL 12,000,000,000.00
Inakses sa Rappler.com
38 Sa ilalim ng Bottom-Up Budgeting, mas maiiwasan pa ang kaso ng korupsyon dahil ang mga organisasyong maka-mamamayan mismo ang magsisilbing kabahagi at tagapamahala sa mga proyektong ganito.
Sa kalagayan ng mga kalsada sa bansang Pilipinas, hayag ang katotohanang limitado pa rin ang akses ng mga mamamyan nito sa mga batayang serbisyo at kalidad na serbisyo. Dagdag-pasakit pa ito sa sektor ng kababaihan na siyang may pinakaraming oras na ginugugol sa kanilang mga tahanang katabi ng mga kalsada.
Sila na siyang laging dumaraan sa mga kalsada upang ihatid ang mga paninda sa pamilihan. Ang mga kababaihang kadalasang pinapanatili lamang sa loob ng tahanan habang ang mga kalalakihan ang gumagampan sa paghahanap-buhay sa labas ng bahay ay ang mga kababaihang apektado sakaling hindi maayos ang kalsada sa kanilang lugar.
Doble ang pasakit sa mga kababaihan kapag sira-sira at bako-bako ang kalye.
Malaki ang responsibilidad ng gobyerno, mula sa nasyunal hanggang sa lokal, na siguraduhing konektado ang kaunlaran sa mga pook-urban sa kalagayan ng mga pook-rural. Ang likas-kayang pag-unlad ay madaling maaabot kung walang hadlang sa pagitan ng dalawang uri ng mga lugar.
39 Kabanata III: Kahirapan at Kababaihan
A. Kahulugan ng Kahirapan
“Huwag mo akong tanungin kung ano ibig sabihin ng kahirapan dahil mapapansin mo na iyan sa bahay ko. Pagmasdan at bilangin mo kung ilan ang butas ng bahay. Tingnan mo ang aking mga kagamitan, pati na rin ang aking kasuotan. Pagmasdan mo lamang lahat ng nakikita mo, pagkatapos ay isulat mo. Ang nakikita mo ngayon ay ang kahirapan. (Don’t ask me what poverty is because you have met it outside my house. Look at the house and count the number of holes. Look at my utensils and the clothes that I am wearing. Look at everything and write what you see. What you see is poverty.)” —A poor man, Kenya 1997 (akin ang salin sa Filipino)
Upang mainam na maunawaan ang kahulugan ng kahirapan, nangangailangan na magkaroon ng isang malawak na pang-unawa ang isang indibidwal at tingnan ito sa isang sosyo-ekonomikong konteksto, kung saan hindi hinihiwalay ang papel ng estado, merkado, komunidad at sambahayan (Khan, 2001).
Ayon sa World Bank, kailangang maunawaan na ang kahirapan at ang bigat nito ay nakasalalay pa sa iba’t ibang bagay (multidimensional) tulad ng kulay, kasarian, klase, edad, lokasyon at pinagkakakitaan. Upang bigyan ng partikular na kahulugan, ang kahirapan ay tumutukoy sa kawalan ng akses sa mga batayang serbisyo na siyang kinakailangan upang mabuhay ang isang indibidwal. Ang kawalan ng boses ng isang indibidwal ay isa sa mga katangian ng laganap na kahirapan sa isang lugar.
Bukod dito, mahalagang maintindihan na kahit sa loob pa lamang ng tahanan ay gumagapang na ang kahirapan, lalo na sa babae at sa mga anak nito. Doble ang
40 pasanin sa mga kababaihan sapagkat marami pa silang mga unpaid care tasks9 na ginagampanan. Kung sila ay may trabaho pa sa labas ng tahanan, dagdag pa ito sa pagod at enerhiyang ginugugol nila sa bawat araw. Sa komunidad naman, laganap ang kahirapan sa mga katutubo at sa mga maliliit na relihiyon. Mula dito ay mababakas na sinasalamin din ng lokasyon ang bigat at hirap na tangay ng isang indibidwal sa konteksto ng kahirapan.
B. Kahirapan sa Pilipinas
“Ang mayorya ng mahihirap ay matatagpuan sa mga rural na lugar. Ang penomenong ito ay magpapatuloy pa sa mga susunod pang dekada. Malaki ang pangangailangan sa isang rekurso kung saan ang pinagtutuunan ng mga programang kontra-kahirapan ay ang mga mahihirap sa pook-rural. Ang kahirapan ay nagbabago sa konteksto ng kasarian: ang mga kababaihan ay mayroon lamang na mas kaunting akses ang kontrol sa lupa, pera, teknolohiya, edukasyon, serbisyong pangkalusugan at kabuhayan. (The majority of the world’s poor are rural, and will remain so for several decades. Poverty reduction programmes must therefore be refocused on rural people if they are to succeed. Poverty is not gender- neutral: women enjoy less access to, and control over, land, credit, technology, education, health care and skilled work.)” (IFAD Rural Poverty Report, 2001) (akin ang salin sa Filipino)
9 Tumutukoy sa mga trabahong ginagampanan ng isang babae sa loob ng tahanan tulad ng mga ordinaryong gawaing-bahay (paglalaba, pamamalantsa, paglilinis ng bahay) at ang pag-aaruga sa mga anak, pati na rin sa kanyang asawa. Ang mga tungkuling ito ay nangangailangan ng sapat na oras at enerhiya upang magampanan, ngunit sa kabila ng bigat ng mga gawain ay hindi naman nito nagbibigay ng sahod/kita sa babae na gumagawa mismo nito.
41 Ayon sa Philippines Statistics Authority (PSA), noong taong 2012, isa sa bawat limang pamilyang Pilipino ay tinuturing na mahirap. Ang kondisyong ito ay lumala pa sapagkat noong 2006, nasa 3.8 milyong pamilya pa lamang ang mahirap.
Pagdating ng taong 2012, lumobo na ang populasyon ng mahihirap na tinatayang umaabot sa 4.2 milyong pamilya. Samantala, isa sa bawat sampung pamilyang
Pilipino ay mayroong kita (income) na hindi sapat sa mga pangangailangan ng kanilang sambahayan. Mas masaklap pa dito, hindi man lamang nabawasan ang bilang ng mga extreme poor na umaabot sa 1.6 milyong pamilya sa bansa mula pa noong 2006 hanggang 2012.
C. Polisiyang kontra-kahirapan ng kababaihan
1. Millenium Development Goals
Larawan 1- Millenium Development Goals
Kung titingnan ang kasaysayan, mapapansing mayroon na talagang hindi pantay na pagturing ang lipunan sa babae at sa lalaki. Ang hindi pantay na
42 pagtinging ito ay nagdudulot ng hindi pantay na oportunidad at pagkakataon para mapaunlad ng isang babae ang kanyang sarili. Ang mga kababaihan ang madalas na walang akses sa mga batayang serbisyo. Kaya naman, marami nang mga polisiya ang ipinapatupad upang gawing pantay ang pagturing sa sektor ng kababaihan (World
Bank, 2011).
Noong 2000, ginanap ang Millenium Summit na dinaluhan ng mga kinatawan maraming mga bansa. Ang pagtitipong ito ay naglalayong abutin ang itinakda nilang walong layunin (8 Millenium Development Goals) tungo sa pagpapaunlad ng lipunan sa taong 2015. Sa pangunguna ng United Nations, sinama sa mga layunin nito ang pagpapalakas sa mga kababaihan.
“…[d]apat ay isulong pa ang pagkakapantay ng bawat kasarian at ang pagpapalakas sa mga kababaihan bilang mga epektibong paraan upang tugunan ang kahirapan, gutom at sakit tungo sa kaunlarang likas-kaya.” ([s]hould promote gender equality and the empowerment of women as effective ways to combat poverty, hunger and disease and to stimulate development that is truly sustainable” )(Corner, 2008) (akin ang salin sa Filipino)
Ang layuning ito ay tinuturing na konektado at may kaugnayan sa iba pang mga nakalatag na layunin, sapagkat kung wala ang pagpapalakas sa mga kababaihan, imposibleng maabot ang iba pang layuning nakalatag dito.
2. Women In Development approach (WID)
43 Ayon kay Alvarez (2013), ang mga kababaihan, kahit noon pang unang panahon, ay palagi nang hiwalay sa kaunlarang inaasam ng mga nasa posisyon. Ang kanilang iba’t ibang balangkas, tulad ng trickle down theory10, ukol sa kaunlaran ay hindi umaangkop sa pangangailangan ng malaking sektor ng kababaihan. Taong
1970 lamang nang mapagtanto ng mga nasa tagagawa ng batas ang kahalagahan ng kababaihan sa pagkamit ng kaunlaran. Kaya naman, bilang pagtugon sa lumalalang kahirapan, ibinida nila ang WID approach (World Bank).
“[P]inalawak ang akses ng kababaihan sa teknolohiya at sa mga proyektong nagdadala ng malaking kita. Sinubukan ng mga mananaliksik at ng mga gumagawa ng batas na laging isali ang kababaihan sa pagkamit ng kaunlaran.” (“[A]ppropriate technology is made available for women, income generating projects are developed especially for women, and researchers and policy makers try to find ways and means to integrate women into development) (Zwart, 1992) (akin ang salin sa Filipino)
Sa kabila ng huwarang layunin ng WID approach, ito ay naging isang kabiguan sapagkat hindi nito binigyang-pansin ang potensyal ng kababaihan bilang kasama sa lakas-paggawa (labor force).
“Isang pagkukulang sa mga proyekto sa ilalim ng WID approach ay hindi nito tiningnan ang mga gampanin at potensyal ng mga kababaihan sa usapin ng empleo at oras. Higit pa, ang mga proyekto nito ay naging bulag sa mga gampanin ng mga
10 Sa teoryang ito, inaasahang ang kaunlarang matatamasa mula sa mga nasa posisyon at malalaking kompanyang may malalaking kita ay dadaloy pababa sa mga mamamayan (Boserup, 1970).
44 kalalakihan sa pagpapalakas sa mga kababaihan.” (“A common shortcoming of WID projects is that they do not consider women’s multiple roles or that they miscalculate the elasticity of women’s time and labour. And other, is that such projects tend to be blind to men’s roles and responsibilities in women’s (dis)empowerment) (UNESCO, 2003) (akin ang salin sa Filipino)
3. Gender and Development (GAD) approach
Sa tulong ng GAD, mas nabigyang-pansin ang kababaihan partikular na ang hindi pantay na relasyon sa usapin ng kasarian, na siyang nagiging dahilan ng hindi pantay na kaunlaran at ng pagkawala ng kababaihan sa proseso ng kaunlaran
(Alvarez, 2013).
“Ang GAD ay nagbibigay-pansin sa sosyo- ekonomiko, politikal at kultural na mga elemento na nagdidikta sa kung paano makakasali at makikinabang ang lalaki at babae sa maraming proyektong pangkaunlaran. Tinatanggal nito ang atensyon sa babae bilang isang grupo at inililipat ang pokus sa malusog na relasyon ng babae at lalaki sa pagkamit ng kaunlaran.” (“GAD focuses on social, economic, political and cultural forces that determine how men and women participate in, benefit from, and control project resources and activities differently. This approach shifts the focus from women as a group to the socially determined relations between women and men) (World Bank)(akin ang salin sa Filipino)
Ang kakayahan ng mga kababaihan upang mag-organisa ay pinagtibay ng
GAD aproach. Tulad ni Amartya Sen, naniniwala si Young (1997) na mahalaga ang pagpapaunlad sa kamalayan ng kababaihan pati na ang kanyang kapasidad na makilahok sa merkado. Bukod pa dito, mahalagang tandaan na hindi
45 ipinagpapalagay ng GAD na may kaalaman agad ang mga kababaihan kung ano ang mainam para sa kanila, gayunman ay nagsusulong ito ng aktibong partisipasyon at epektibong ugnayan ng bawat kasarian (Visvanathan 1997).
46 Kabanata III: Presentasyon at Pagsusuri ng Datos
1. Propayl ng mga napiling lugar
Sa bahaging ito, tatalakayin ang propayl ng dalawang lugar na ginamit sa pag-aaral ng relasyon ng kalsada sa sosyo-ekonomikong kalagayan ng mga kababaihan. Ang dalawang lugar na ito ay ang munisipalidad ng Bulacan at ng Tarlac.
A) Bulakan, Bulacan
Ang pag-aaral ay isinagawa sa isang munisipalidad sa Bulacan- ang Bulakan.
Sa unang tingin ay tila magkatulad lamang ang dalawa, ngunit dapat na tandaan na isang bahagi lamang ng Bulacan ang Bulakan. Ang eryang kinasasakupan ng
Bulakan, Bulacan ay may sukat sa 7,29011 ektarya, kung saan matatagpuan ang labing-apat na barangay: Bagumbayan, Balubad, Bambang, Matungao, Maysantol,
11 Ang mga impormasyong ito ay inakses sa www.bulacan.gov.ph
47 Perez, Pitpitan, san Francisco, San Jose, San Nicolas, Santa Ana, Santa Ines, Taliptip at Tibig.
Sa huling tala ng NSO, noong 2010 ay umaabot na sa 71,751 ang populasyon ng mga nakatira dito. Malaking porsyento ng populasyong ito ay maituturing na kasama sa sektor ng magsasaka at mga mangingisda dahil ang pangunahing kabuhayan dito ay nakasandig pa rin sa agrikultura, na sinusundan ng industriya ng pangingisda. Kabilang dito ang populasyon ng mga babaeng nakatira malapit sa ginawang FMR noong 2014 na dumadaan sa mga barangay ng Bambang,
Bagumbayan at San Nicolas.
B.) Hacienda Luisita, Tarlac
Bukod sa Bulakan, Bulacan, may bahagi rin ng pag-aaral o ilang mga case studies na ginawa naman sa Barangay Balete sa Hacienda Luisita sa Tarlac. Ang probinsya ng Tarlac ay matatagpuan sa Gitnang Luzon, na pinapagitnaan ng mga
48 probinsya ng Pampanga, Nueva Ecija, Zambales at Pangasinan. Ang erya nito ay umaabot sa 305, 345 12 ektarya na binubuo ng labimpitong munisipalidad.
Samantala, ang buong erya naman ng asyendang pagmamay-ari ng mga Cojuangco, kasama na ng ating kasalukuyang pangulo, ay umaabot sa 6,453 ektarya. Ang sukat na ito ay katumbas ng pinaghalong erya ng syudad ng Makati at syudad ng Pasig.
Sa katunayan, ang eryang ito ay isa sa mga lugar na lubhang naapektuhan ng ginawang dambuhalang kalsadang tinatawag na SCTEX. Sa kabila ng katotohanan na ito ay isang agrikultural na lupain, sinapit ng mga mamamayan nito ang samu’t saring kumbersyon ng lupa para magbigay-daan sa mas mayabong pang industriyalisasyon. Sinuri sa lugar na ito ang naging epekto ng Subic-Clark-Tarlac
Expressway (SCTEX), isang malaking kalsadang maituturing rin na FMR, sa buhay ng mga kababaihang magsasakang napaalis at nawalan ng hanapbuhay dahil dito.
Ang dalawang lugar na ito ay ilang mga katangiang kapansin-pansin na taglay nilang dalawa. Matatagpuan sa mga lugar na ito ang dalawang klase ng FMR: isang maliit na FMR sa Bulakan, at isa namang dambuhalang expressway sa tabi ng Balete,
Tarlac. Sa mga lugar din na ito ay mapapansin na sa agrikultura nakadepende ang mga babae, kasama na ang kanilang mga pamilya.
Sosyo-ekonomikong kalagayan at mga pagbabagong idinulot ng mga FMR
12 Inakses sa http://visit-tarlac.com/the-beginnings-of-tarlac
49 Upang higit na maunawaan ang epekto ng FMR sa sektor ng kababaihan, nagsagawa ng survey ang mananaliksik ukol dito. 50 kababaihang naninirahan malapit sa mga ginawang FMR ang kinonsulta at kinuhanan ng datos. Subalit, mula sa 50 na ito, mayroong 8 na hindi kinumpleto ang kanilang pagsasagot sa survey.
Kaya naman, 42 ang naging suma-total ng bilang mga nakalap na lehitimong survey.
Sa bahaging ito, pagtutuunan ng pansin ang partikular na mga elementong may kaugnayan sa FMR:
1. Pagbabago sa kita (income)
Nang wala pang ipinagagawang FMR, tinanong ng mananaliksik kung gaano nakasasapat ang nakukuhang kita ng mga kababaihan kada buwan- mgaing ito man ay mula sa agrikultura o hindi. Ayon sa sagot ng mga nakapanayam, hindi sapat ang nakukuha nilang kita mula sa bukid upang matustusan ang pangangailangan ng kanilang mga pamilya at ng kanilang mga sarili.
Kwento ni Mila, 65
“Kung di ka magsasaka ay wala kang pera.”
Ito ang mga salitang binigkas ni Mila nang tanungin ukol sa kahalagahan ng pagsasaka sa kaniya. Ayon sa kanya, naging magsasaka siya dahil hanggang grade 3 lamang ang natapos niya. Wala kasing perang pampaaral noon ang kanyang mga magulang lalo na’t pito silang magkakapatid. At nang magkaroon siya ng sarili niyang pamilya, ginawa niya ang lahat ng makakaya niya upang mapagtapos ang kanyang mga anak sa kolehiyo, subalit hindi talaga kasya ang natatanggap niyang pera para dito.
50 Sa kanyang edad ngayon, nagagawa pa rin ni Mila na tumanggap ng mga labada upang maidagdag sa kanilang panggastos sa araw-araw.
Sa ganitong klaseng sitwasyon ay mababakas ang kahirapan. Kahit na senior citizen na si Mila, nagagawa pa rin niyang magtrabaho hindi dahil gusto niya, kundi, dahil kailangan niya. Para naman sa mga tahanang pinangungunahan ng babae
(female-headed household), doble ang hirap na nararanasan ng mga kababaihan.
Kwento ni Buena, 53
Tubong La Union, nakilala niya ang kanyang asawang magsasaka sa lugar ng Tarlac. Sabay nilang itinaguyod ang kanilang pamilya sa pagsasaka. Kumikita si Buena sa pagsasaka ng 250 kada araw. Ang halagang ito ay nakikita niyang kulang lalo na’t 1-2 beses lang naman siya hinahayaang magtrabaho sa bukid. Lalo pa siyang nahirapan dahil namatay ang kanyang asawa noong 2009 dahil sa cancer. Noong mga panahon kasing iyon, wala na silang pampagamot kahit na kumuha pa siya ng tanggap sa labada na may halagang 200-300 pesos. Kaya ngayon, mag-isa niyang itinaguyod ang kanyang pitong anak.
Hindi din naman nalalayo ang karanasan ni Helen, isa ring babae na mag- isang nagtataguyod ng kaniyang pamilya.
Kwento ni Helen, 62
Nanay sa tatlong makakapatid, naniniwala si Helen na hindi sapat ang kanyang kinikita sa bukid. Nagsimula siyang magtrabaho sa bukid pagkatapos niyang pumasok sa hayskul. Bilang isang hayskul gradweyt, nahirapan siyang maghanap ng ibang trabaho kaya naman nagpasya siya na sa bukid na lang magtrabaho para makatulong sa kaniyang pamilya.
Sa 200 pesos na kinikita niya kada araw sa bukid, hindi daw ito nakakasapat para sa kanila. Ani niya, “Bibili ka ng ulam,
51 tapos meryenda, almusal, o magkano na lang natitira? Kaya kulang na kulang. Kaya pinagtytyagaan ko na yun. Wala na. Minsan nagpapasugal na lang kami. Kwaho-kwaho at binggo. Pag nagpapa-binggo kami, kumikita minsan ng mahigit isang daan.”
Para kay Helen, mas mabigat ang responsibilidad na nakaatang sa kanya dahil pumanaw na ang kanyang asawa noon pang 1988. Kinailangan niyang kumayod o maghanap ng mapapagkakitaan upang mapunan ang pangangailangan ng kanyang tatlong anak na naka-gradweyt na sa hayskul at may mga sariling pamilya na.
Batay sa mga survey na isinagawa ng mananaliksik, 62% sa kanila ang kumikita ng mas mababa pa sa 1,500 pesos kada buwan. Subalit, nang magkaroon ng maayos na kalsada sa kanilang paligid, nagkaroon ng kaunting pagbabago sa kanilang bilang.
Pigura 1
1- mas mababa pa sa 1,500 2- 1,500-3,000 3- 4,000-5,000
52 4- 5,000-7,000 5- Higit pa sa 7,000
Ang pagkakatayo ng maayos na kalsada sa mga rural na lugar na kinabibilangan ng mga kababaihang ito ay nakapagdulot sa pagtaas ng kita ng ilan sa kanila.
Pigura 2
1- mas mababa pa sa 1,500 2. 1,500-3,000 3. 4,000-5,000 4. 5,000-7,000 5. Higit pa sa 7,000
Ang bilang ng mga tumatanggap ng mas mababa pa sa 1,500 pesos kada buwan ay nabawasan, samantalang tumaas naman ang bilang ng mga kababaihang may kita na higit sa 1,500 pesos sa isang buwan.
53 Estatistika
Q4_PRE Q4_POST N Valid 42 42
Missing 0 0 Mean 2.7857 2.9286
Median 3.0000 3.0000 Mode 1.00 1.00 Std. Deviation 1.64592 1.73054 Skewness .085 .026 Std. Error of Skewness .365 .365 Percentiles 25 1.0000 1.0000
50 3.0000 3.0000
75 4.0000 5.0000
Bago magkaroon ng FMR, 55% lamang sa kanila ang araw-araw na may trabaho sa bukid, samantalang 33% naman ang hindi regular na nagtatrabaho sa bukid. Ang bilang na ito ay hindi naman gaanong nagbago nang makapagpagawa ng
FMR sa lugar nila. Pigura 3
1- Hindi regular na nagtatrabaho sa bukid
54 2- 1-2 beses kada buwan 3- 3-5 beses kada buwan 4- 6-14 beses kada buwan 5- araw-araw
Pigura 4
Q5_PRE Q5_POST
N Valid 42 42 Missing 0 0 Mean 3.4048 3.4524 Median 5.0000 5.0000 Mode 5.00 5.00
Std. Deviation 1.90070 1.88967 Skewness -.394 -.469
Std. Error of Skewness .365 .365 Percentiles 25 1.0000 1.0000 50 5.0000 5.0000 75 5.0000 5.0000
Sa 33% na hindi regular na nagtatrabaho sa bukid, ang asawa lang nila ang regular na nagtatrabaho sa bukid habang ilan naman sa kanila ay namamasukan sa iba’t ibang mga trabaho tulad ng paglalaba, pamamalantsa, pagtitinda at iba pang
55 mga klase ng hanapbuhay. Ang bilang ng mga babae na nagkaroon pa ng maraming kabuhayan nang makapagpagawa ng FMR ay tumaas pa: mula 24% ay naging 45% pa ang nagkaroon ng akses sa iba pang kabuhayan, na magreresulta sa mas mataas na kita.
Estatistika
Q6_PRE Q6_POST
N Valid 42 42
Missing 0 0 Mean 2.0476 2.9048 Median 1.0000 1.0000 Mode 1.00 1.00 Std. Deviation 1.78000 2.02195 Skewness 1.124 .099 Std. Error of Skewness .365 .365 Percentiles 25 1.0000 1.0000
50 1.0000 1.0000
75 5.0000 5.0000
Pigura 5
1- Walang ibang trabaho (bukod sa bukid) 2- Nagkaroon ng iba pang trabaho (bukod sa bukid)
56 Pigura 6
1- Walang ibang trabaho 2- Nagkaroon ng iba pang trabaho
Ayon sa mga survey, ang ilan sa mga trabahong pinasukan ng mga kababaihan na ito ay mga sumusunod:
Talaan 3: Mga trabaho ng mga kababaihan
Pangalan Edad Iba pang trabahong pinapasok
Cristine 38 Matadero
Neneng 50 Pagbabantay sa sari-sari store
Noemi 32 Nagpaparenta ng videoke
Mary Jane 42 Paglalaba at pamamalantsa
Ofelia 33 Pagbabantay sa sari-sari store
Jasmine 29 Paggawa ng palaspas
Lucila 53 Pananahi
Mari Joyce 36 Pagtitinda ng streetfoods 57 Sa parteng ito, binabasag ng mga kababaihan ang isteryotipo sa mga ilang klase ng hanapbuhay na ang turing ng lipunan ay ‘para sa lalaki’ lamang.
Irigasyon
Malaking komponyente ang maayos na patubig sa epektibong pagsasaka.
Kung wala nito, hindi magiging maayos ang kondisyon ng mga pananim.
Kwento ni Pong
Si Pong ay isang manggagawang-bukid sa Brgy Balete sa Hacienda Luisita. Dito na siya isinilang ng mga magulang niya na magsasaka rin ang pangunahing hanapbuhay. Elementarya lamang ang natapos ni Pong dahil sa kapos ang badyet ng pamilya nila sa pampaaral sa kanilang sampung magkakapatid. Kaiba kay Pong, ang kanya ngayong dalawang anak ay nakapagtapos naman hanggang hayskul. Ayon sa kanya, dahil sa sobrang hirap ng buhay, pati mga anak niya ay gusto na lamang tumulong sa gawaing bukid kaysa mag-aral. Ayon sa kanya, malaki ang ginagampanan ng kabuhayan niya sa bukid sa kanilang pamilya.
Ang kanyang pamilya ay naninirahan ngayon malapit sa SCTEX. Ang expressway na ito ay ang pinakamahabang expressway sa Pilipinas. Nang tanungin ko siya kung mayroon ba siyang benepisyong nakuha dahil sa pagkakagawa ng SCTEX malapit sa kanila, sinabi niyang wala halos siyang natanggap na ganansya mula dito. Ani niya,
“Para sa dayuhan lang yan. Yung lupa na kinatatayuan ngayon ng SCTEX ay dating lupa na aming sinasaka. Nangako sila noon na babayaran nila kami kaya umasa na rin ako sa perang makukuha ko mula doon. Kaya lang, wala naman kaming natanggap. Pero ang mas mahirap pa doon, simula noong mapatayo ang SCTEX, nagkulang na kami sa patubig. Nabawasan na nga ang lupang sinasaka namin, marami pang naaresto at nagawan ng mga gawa-gawang kaso dahil sa mga anomalya diyan. Simula nang ginawa yang SCTEX, lalo nang nagkulang ang kinikita namin mula sa gawaing-bukid.Yung iba sa amin, nagkabaon-baon na sa utang. Mahirap talaga kapag walang sariling lupa. Nagkaroon nga ng magandang kalsada, hindi naman nakatulong yan sa amin.”
58 Ang kwento ni Pong ay sumasalamin sa negatibong idinulot ng isang dambuhalang kalsada sa kanilang irigasyon. Ngunit, di tulad ni Pong, maraming kababaihan ang nagsabing may mabuti namang naidulot ang FMR sa irigasyon nila sa kanilang mga palayan.
Sa iba pang kababaihang nagsagot sa survey, lumabas na dahil tumaas ang kita ng mga kababaihan na ito, may naging mabuting epekto naman ito sa pagkakaroon ng maayos na patubig sa kanilang mga palayan.
Pigura 7
1- Walang irigasyon 2- Kulang ang irigasyon 3- Minsan lang magkaroon ng irigasyon 4- Minsan lang walang irigasyon 5- Maayos ang irigasyon
59 Pigura 8
Ayon sa datos, 24% sa mga kababaihan ang nagsabing walang irigasyon sa kanilang mga palayan. Nang magkaroon ng FMR, 7% na lamang ang nagsabing wala pa ring irigasyon sa kanilang lugar. Magandang balita naman ito para sa natirang
17% na nakaranas ng akses sa patubig simula nang magkaroon ng FMR. Mas naging madali ang pagsasaayos nito kaya mas maraming kababaihan ang nakinabang.
Trabahong may kaugnayan sa kalsada
Sa kabilang banda, nagbukas lamang ang kalsada ng mga trabaho para sa kababaihan pero ang uri ng mga trabahong ito ay walang kaugnayan sa kalsada mismo. Batay sa resulta ng survey, 90% ang nagsabing wala silang natanggap na oportunidad upang makapagtrabaho na may kaugnayan sa pagpapagawa
(construction work) o kahit sa pagpapanatili ng kaayusan ng kalsada (maintenance).
60 Pigura 9
1-Walang trabaho 5- Mayroong trabaho
Pigura 10
Utang
61 Sa gitna ng pagtaas ng kita ng mga kababaihan, inalam din ng mananaliksik kung nakaapekto ba ito sa pangungutang nila. Ayon sa mga resulta ng survey, 57% sa kanila ang nangungutang pa. Pagkatapos magawa ang kalsada, 48% na lamang ang nangungutang.
Statistics
Q10_PRE Q10_POST
N Valid 42 42
Missing 0 0 Mean 2.6190 3.0952 Median 1.0000 5.0000 Mode 1.00 5.00 Std. Deviation 1.98718 2.02195 Skewness .403 -.099 Std. Error of Skewness .365 .365 Percentiles 25 1.0000 1.0000
50 1.0000 5.0000
75 5.0000 5.0000
Pigura 11
1- Oo, nangungutang 5- Hindi nangungutang
62 Pigura 12
Ang natitirang 48% na kababaihang nangungutang pa rin ay humihiram ng pera mula sa 5-6, mga kaibigan, mga kapamilya, kapitbahay o kaya nama’y sa mga kooperatiba. Narito ang pagsasalarawan sa bilang ng babaeng nangungutang sa bawat uri ng pautangan. Pigura 13
63 1- 5/6 2- Kaibigan 3- Kapamilya 4- Kapitbahay 5- Kooperatiba
52% ay nangungutang sa mga kooperatiba; 12 % ay nangungutang sa 5-6, kung saan napakalaki ng tubo ng inutang nila; at ang natitirang 36% ay nangungutang sa kanilang mga kaibigan, kapitbahay o kaya nama’y kanilang mga kapamilya.
Akses sa kuryente
Inalam din ng mananaliksik ang pinagkaiba ng kalagayan ng mga kababaihan sa usapin ng akses sa kuryente. Sa pamamagitan ng FMR, mas madaling maabot ng teknolohiya ang mga rural na lugar na ito. Upang magbigay ng halimbawa, narito ang kwento ni Rachel:
Kwento ni Rachel
Sa Maynila nagtatrabaho ang kanyang asawa. Nakakauwi lamang ang asawa niya isang beses sa isang buwan. Naiwan si Rachel sa kanilang baro-baro kasama ang kanyang isang taong gulang na anak, ang kanyang ina (70 taong gulang) pati na rin ang kanyang ama )72 taong gulang). Ang kanyang ama ay nangangalakal sa bayan gamit ang kanyang sidecar upang makalikom ng kahit kaunting barya na panggastos nila sa araw-araw. Hindi na napagamot pa ni Rachel ang kanyang ama na may bukol sa pisngi sa mukha.
Dahil sa ganitong kalakaran, si Rachel na ang gumaganap sa lahat ng gawaing-bahay tulad ng pagsisibak ng kahoy para gawing panggatong nila. Walang kuryente ang bahay nila Rachel. Gasera lamang ang gamit nila. Subalit, kahit na
64 nagkaroon na ng FMR malapit sa kanila, hindi pa rin nagbago ang ganito nilang katatayuan.
Sa kabilang banda, upang malaman ang mas malakihang dulot ng FMR sa usapin ng akses sa kuryente, narito ang resulta ng mga survey.
48% sa mga kababaihan ang nagsabing wala silang akses sa kuryente, samantala, nang magkaroon na ng FMR, ang bilang na ito ay nabawasan. Mula sa
48% ay naging 24% na lamang ang wala pang akses sa kuryente. Nang magkaroon ng FMR, 76% na ng mga kababaihan ang may akses na sa kuryente.
Pigura 14
1- Walang akses 5- Mayroong akses
65 Pigura 15
Akses sa tubig
Gayundin, mahalaga na tingnan kung mayroon bang epekto ang FMR sa pagkakaroon ng mga kababaihan ng akses sa tubig. Sa mga survey, 37 sa 42 na mga babae ang nagsabing may akses sila dito. Samantala, mayroong 5 na nagsabing wala silang akses sa malinis na tubig. Pigura 16
66 1- Walang akses 2- Minsan lang magkaroon ng akses 3- Madalas lang magkaraoon ng akses 4- Minsan lang walang akses 5- May regular na akses
Mula sa 37 na kababaihang may akses sa tubig, 66% sa kanila ang kumukuha sa mga poso. Samantala, 19% lamang sa kanila ang may akses sa sariling gripo at
NAWASA. Ang natitirang 15% ay umaasa naman sa tubig mula sa deepwell.
Dalawampu’t walo (28) sa mga kababaihang ito ay kumukuha ng tubig sa poso, habang walo (8) lamang sa kanila ang may sariling gripo. Nang magkaroon na ng FMR, mula sa dalawampu’t walo (28) ay naging labingtatlo (13) na lamang ang bilang ng mga babaeng kumukuha sa poso ng suplay ng tubig, habang umakyat naman ang bilang ng mga may sariling gripo at naging labingwalo (18) na sila.
Pigura 17
67 1- Walang akses 2- Minsan lang magkaroon ng akses 3- Madalas lang magkaraoon ng akses 4- Minsan lang walang akses 5- May regular na akses
Kondisyon ng mga palikuran
Sa pag-aaral na ito, manipestasyon ng pag-unlad ang istruktura ng mga palikuran ng mga mamamayan sa erya. Dahil ito ang tinuturing na pinaka-mahal na bahagi ng isang bahay, mahalagang tingnan ang kondisyon ng mga ito at tingnan kung ano ang naidulot ng FMR sa mga pagbabago nito.
Kwento ni Consurcia
“Ganyan lang po yung banyo namin. Pagpasensyahan ninyo na po.”- Ito ang mga linyang binanggit sa akin ni Consurcia nang tanungin ko kung pwede ko bang tingnan ang kanilang palikuran. Para sa kanya, hindi na niya iniisip kung may makakasilip pa ba dahil wala itong maayos na pinto, at tila hukay lamang sa lupa ang kanilang inidoro. Hindi na rin nagrereklamo si Consurcia dahil nasanay na siya sa ganitong klase ng palikuran.
Tulad ni Consurcia, may mga iba pang kababaihan na nasa ganitong kalagayan. Sa sobrang hirap ng buhay, hindi na nila mapaunlad ang kondisyon ng kanilang mga palikuran. Pigura 18
68 1- Hukay sa labas ng bahay 2- Iba pa 3- Walang flush at nasa labas ng bahay 4- Walang flush pero nasa loob ng bahay 5- May flush
Ayon sa survey, noong wala pang FMR, 64% sa mga kababaihan ang may palikuran kung saan walang flush ang inidoro subalit nasa loob pa rin naman ng bahay ang palikuran. 2% naman sa kanila ang may flush ang banyo. 31% naman sa kanila ang may banyo na walang flush at nasa labas ng bahay ang palikuran.
Pagkatapos makapagpatayo ng FMR, narito ang mga pagbabagong idinulot nito sa kanilang mga palikuran.
Pigura 19
Mula sa 2% na mga kababaihan na ang palikuran ay may flush ang inidoro at nasa loob pa rin naman ng bahay ang palikuran, umakyat ang kanilang bilang hanggang 31%. Mapapansing maraming kababaihan ang nakapag-paunlad ng
69 kanilang mga banyong walang flush patungo sa mga banyo na may mga flush. Isang manipestasyon ito ng malaking naidudulot ng FMR sa istruktura pa lamang ng bahay ng mga kababaihan.
Kritikal na Pagsusuri sa Kita
Ang positibong pagbabago sa kita ng isang sambahayan ay nakakapagpababa sa antas ng pagiging bunerable nila. Ang pagpapagawa sa mga FMR ay nararapat lamang na makapagpalawak sa mga oportunidad ng mga mahihirap para tumaas ang kanilang kita at magkaroon sila ng akses sa mga serbisyong kailangan nila. Ang bahaging ito ay magpapakita ng pagbabagong naidulot ng FMR sa kita ng mga babae, apektado na ang kanilang kinabibilangang pamilya.
Ayon sa kahulugan ng kahirapan na pinagbatayan ng pananaliksik na ito, ang kahirapan ay multidimensional. Ito ay nangangahulugan lamang na ang pagsugpo dito ay sa pamamagitan ng iba’t ibang paraan, tulad na lamang ng pagbabago sa kita ng isang sambahayan. Sa sample na ginamit sa survey na ito, ang mga kababaihan ay umaasa sa bukid para sa kanilang pagkukunan ng pera para pantustos sa araw- araw. Ang pagkakataguyod ng FMR sa kanilang lugar ay inaasahang magdudulot ng pagbabago sa kanilang mga pinansyal na pagkukunan.
Ayon sa GABRIELA, ang pinakamahirap sa lipunan ngayon ay binubuo ng
70% ng populasyon ng Piipinas. Ang porsyentong ito ay kumakatawan sa mga
70 magsasaka, kasama na ang mga kababaihang magsasaka. Dahil laganap pa ang kahirapan sa kanila, maraming kababaihan ang humahanap pa ng ibang pagkukunan ng pera bukod sa nakukuha nila sa gawaing bukid.
Ang pagpapataas sa produktibidad sa agrikultura ay isa lamang aspekto ng mga benepisyong hatid ng FMR. Sa konteksto ng relasyon nito sa kababaihan, ang mga FMR ay nagsisilbi ring tulong sa pagpapagaan sa mga gawain sa loob ng tahanan. Ang pagkuha ng tubig at pagkain ay ilan lamang sa mga napapagaan ng
FMR. Dahil laganap pa rin ang kultura at pananaw na ang kababaihan ay para lamang sa loob ng tahanan, malaking populasyon ng mga babae ang nakakaranas sa benepisyong ito na hatid ng mga FMR.
Para naman sa mga female-headed household, mas mabigat ang dinadananas ng mga kababaihan. Bukod sa mag-isa nilang tinataguyod ang pamilya, ang kita nila sa mga trabahong pinapasok nila ay hindi pa rin nakasasapat para sa pampaaral nila sa kanilang mga anak. Kaya naman, malaki ang ginagampanan ng FMR sa pagpapaunlad ng kanilang sambahayan.
Mapapansin ding konektado ang bawat isang salik sa isa’t isa. Hindi mahihiwalay ang epekto ng FMR sa irigasyon sa kita. Gayundin naman, mas mataas na kita ay nangangahulugang mas malaking akses sa tubig at kuryente. Ang pagtaas din ng kita ay nakakatulong sa mga kababaihang nakapaloob sa isang patibong kung saan nababaon sila sa utang (debt trap).
71 Nararapat lamang na sa mga proyektong pangkaunlaran tulad ng FMR ay isama ang mga pangangailangan ng mga kababaihan. Malaki ang pakinabang ng sektor na ito sa proyektng katulad nito.
2. Edukasyon
Karamihan sa mga kababihang nakapanayam ng mananaliksik ay hindi nakapagtapos sa kolehiyo. Dahil sa kahirapan ng buhay, napilitan silang maghanap na ng trabaho pagkatapos nilang pumasok sa hayskul. Ang ilan sa kanila, na pagsasaka ang hanapbuhay ng magulang, ay naging magsasaka rin paglipas ng mga taon.
Talaan 4: Antas ng Edukasyong Naabot
Pangalan Edad Edukasyon
Arcenia 50 Elementarya
Cristine 38 Hayskul
Neneng 50 Elementarya
Cherylene 22 Hayskul
Aimie 28 Hayskul
Noemie 32 Hayskul
Anne 29 Elementarya
Erlinda 37 Elementarya
Alfia 18 Kasalukuyang nasa kolehiyo
72 Mary Jane 42 Hayskul
Mercedita 46 Hayskul
Belen 65 Hayskul
Ofelia 33 Kolehiyo
Jennifer 35 Hayskul
Pamela 29 Elementarya
Ayon sa mga resulta ng survey, 19% lamang ng apatnapu’t dalawang kababaihan ang nakaabot at nakapagtapos sa kolehiyo. Ang karaniwang dahilan dito ay (1) walang pampaaral ang kanilang mga magulang, at (2) marami silang magkakapatid na nag-aaral noon.
Pigura 20
1- Hindi nakapag-aral 2- Hanggang elemtarya 3- Hanggang hayskul 4- Hindi nakatapos ng kolehiyo
73 5- Hanggang kolehiyo
Higit pa, mayorya ng mga kababaihang ito ay mga sarili nang pamilya. Nang tanungin naman sila kung nakapag-aral ba ang kanilang mga anak, narito ang naging resulta ng mga survey:
Pigura 21
1- Hindi nakapag-aral 2- Hanggang elemtarya 3- Hanggang hayskul 4- Hindi nakatapos ng kolehiyo 5- Hanggang kolehiyo
Mula sa pigura 21, 23% sa mga kababaihan ang nagsabing may mga anak sila na huminto na rin sa pag-aaral at hindi na nakapagtuloy ng pag-aaral. Malaking bilang o 71% naman sa kanila ang nagsabing lahat ng mga anak nila ay kasalukuyang nag-aaral. Mula dito, madadalumat na ang hamon ngayon ay nasa parte ng 23% na mga kababaihan.
74 Sa puntong ito ay tingnan naman natin ang naging dulot ng pagkakaroon ng
FMR sa pag-aaral ng mga bata sa mga lugar na ito.
Pigura 22
1- Hindi nakapag-aral 2- Hanggang elemtarya 3- Hanggang hayskul 4- Hindi nakatapos ng kolehiyo 5- Hanggang kolehiyo
Statistics
Q19_PRE Q19_POST
N Valid 42 42
Missing 0 0 Mean 4.3810 4.5714 Median 5.0000 5.0000 Mode 5.00 5.00 Std. Deviation 1.16770 .85946 Skewness -1.676 -1.926 Std. Error of Skewness .365 .365 Percentiles 25 4.0000 4.7500
50 5.0000 5.0000
75 5.0000 5.0000
75 Mula dito, nabawasan ng 4% ang mga kababaihang nagsabing hindi na nakapagtuloy ang kanilang mga anak sa pag-aaral. Simula ng makapagpagawa ng maayos na FMR, ang pagtaas ng kita ay nagresulta na sa oportunidad para makamit ng mga kabataan ang edukasyon. Higit pa, napatunayan ng pag-aaral na ito ang isang katangiang taglay ng mga kababaihan sa mga rural na lugar.
“Lakad dito. Lakad doon.” Ang pangunahing modo ng paglalakbay ng mga kababaihan ay paglalakad. Pumupunta sila sa iba’t ibang lunan nang naglalakad lamang, kahit gaano pa kainit ang sikat ng araw. Sa ilang mga pagkakataon, ang iba sa kanila ay nagkakaroon ng oportunidad na makabili ng bisikleta upang magamit din sa araw-araw.
Para sa mga ina na naghahatid sa mga anak nila sa eskwelahan, 74% sa kanila ang nagpatunay na paglalakad lamang ang modo nila ng pagpunta sa pinakamalapit na eskwelahan. Ang ganitong klase ng gawain ay nagkokonsumo ng sampu hanggang dalawampung minuto ng paglalakad papunta pa lamang sa eswelahan. At dahil maglalakad din pauwi ang ina na naghatid, panibagong sampu hanggang dalawang minuto na naman ang kanyang gugugulin para dito. Sa pangkalahatan, kulang isang (1) oras ang nakalaan sa pagpunta at pag-uwi mula sa mga pinakamalapit na eskwelahan.
76 Pigura 23
Pigura 24
Nang magkaroon na ng maayos na kalsada sa kanilang lugar, mayroong pagbabago itong naidulot sa modo nila ng pagpunta sa mga eskwelahan.
77 Mula sa 76% na naglalakad lamang patungong eskwelahan, naging 52% na lamang ang kanilang bilang. Mula sa 9% na gumagamit ng mga bisikleta, umakyat ang kanilang bilang hanggang 19%, na nangangahulugang may 17% na nagkaroon ng kanilang sariling magagamit na bisikleta. Mula naman sa 11% na may gumagamit ng motor at tricyle nang wala pang FMR, umangat ang kanilang bilang hanggang
19%. Lumalabas lamang na nagkaroon ang mga kababaihan ng akses sa mas maayos at mabilis na modo ng transportasyon tulad ng tricyle at motor.
Sa pagkakatamasa ng mga kababaihan sa iba’t ibang klase ng sasakyan, nagbago rin ang oras na kinokonsumo nila sa pagpunta sa eskwelahan. Upang bigyang detalye ang natipid nilang oras, narito ang pinagkaiba ng walang maayos na
FMR sa may maayos na FMR.
Noong wala pang FMR, 7% sa mga kababaihan ang naglalakbay ng mahigit isang oras patungo at pabalik galing sa eskwelahan. Pagkatapos magkaroon ng FMR, nabawasan ang bilang na ito ng 3%. Ang mga naglalakbay naman ng tatlumpung
(30) minuto hanggang isang oras ay may bilang na 33%. Ang bilang nito ay nagbago pagkatapos magkaroon ng FMR, at mula sa 33% ay naging 3% na lamang sila. Ang naging average na oras ng paglalakbay ng mga kababaihan ay nagbago mula sa 11-
20 minuto patungong 8-10 minuto na lamang.
78 Pigura 25
Pigura 26
79 Dahil sa FMR, nabawasan ang oras nila na ginugulo sa paglalakbay papunta sa mga lugar na kailangan nilang marating, maging patungkol man ito sa edukasyon, trabaho nila o sa mga batayang serbisyo para sa kanila.
Ayon din kay Mr. Shihiru Date ng ADB, isa sa mahalagang dulot ng mga FMR ay ang pagkakalikha ng posibilidad para magkaroon ng akses ang mga mahihirap.
Ang akses sa mga serbisyong pangkalusugan, edukasyon at iba pa ay kinakailangan kung nais talagang pagtuunan ng pansin ang pag-unlad ng kanilang sosyo- ekonomikong kalagayan.
Kritikal na Pagsusuri sa Edukasyon
Karamihan sa mga babaeng nakapanayam ay hindi nakapagtapos ng pag- aaral. Ang edukasyon na isa sa mga batayang serbisyo na dapat na natatanggap ng mga mamamayan ay nananatili pa ring mahirap abutin at makuha. Simula pa lamang noong mga unang panahon, mataas na ang bilang ng mga batang hindi nakapagtapos ng pag-aaral. Ilan sa mga tinuturong dahilan sa penomenong ito ay ang kawalan ng maayos na kita, kawalan ng repormang agraryo at ang komersyalisasyon ng edukasyon.
Para sa mga mahihirap na mamamayan, pilit lamang nilang pinagkakasya ang kaunting sahod para sa pangangailangan ng mga anak. Ang mga pamilya na mayroong malaking bilang ay lalo pang nahihirapan sapagkat nakokompromiso ang ilan sa kanila upang hindi na lamang magtapos ng pag-aaral. Kadalasan itong
80 nararanasan ng mga panganay na anak na napipilitan na lamang tumulong sa mga gawaing-bukid para maitaguyod ang kanilang buong pamilya. Dahil na rin walang karapatan sa sariling lupa ang mga pamilyang magsasaka, napakaliit na lamang ng kanilang kinikita sa bukid dahil ang kontrol ay nakasentro na lamang sa mga panginoong may lupa.
Isa pa sa problema ay ang kawalan ng maayos na kalsada dahil nangangahulugan ito ng mas maraming oras ng paglalakad upang magawa ang mga gawaing-bahay, na kadalasan ay ginagampanan lamang ng mga kababaihan. Ang pinalaganap na isteryotipong gender roles ay may malaki ring ginagampanan sa pagpapahirap at diskriminasyon laban sa mga kababaihan. Subalit, ang pananaw na ito na humahadlang sa mga kababaihan upang tuluyang mapaunlad ang kanilang mga buhay ay kanilang binasag dahil nilampasan nila ang mga limitasyong inilatag ng lipunan laban sa kanila.
Ang mga kababaihang ito na hindi nakapagtapos ng pag-aaral ay pumasok sa iba’t ibang kalse ng hanapbuhay upang hindi maranasan ng kanilang anak ang dinanas nila. Ang pagpapamana ng mga mahihirap na magulang ng ‘kahirapan’ sa kanilang mga anak (chronic poverty) ay isa ring epidemya na dapat ay sugpuin ng gobyerno. Ang pag-iwas sa ganitong klase at sistema ng kahirapan (vicious cycle of poverty) ay pilit na ginagawan ng paraan ng mga kababaihan sa kahit anong pamamaraang kaya nilang gawin. Ilan sa mga nakapanayam ay nagsabing kahit pagiging ‘matadero’ ay pinasok na niya upang mapag-aral ang kanyang mga anak.
81 Ilan rin sa kanila ang nagsasabing ayaw na nilang danasin pa ng mga anak nila ang dinanad nila noon. Para naman din sa iba, nakikita nila ang pag-asa sa buhay sa pamamagitan ng pagbibigay-edukasyon sa kanilang mga anak.
Ang edukasyon ay isang mahalagang susi sa pagpapalaya sa mga kababaihan mula sa kahirapan. Ang edukasyon na kadalasang nagbubukas ng maraming oportunidad para sa mga indibidwal ay dapat na natatamasa ng bawat isang
Pilipino. Hindi ito iang pribilehiyo na para lamang sa mga mayayayaman. Ang edukasyon ay serbisyo na dapat ay malayang natatamasa ng bawat isa, lalo na ng mga kababaihan at mga kabataan.
3. Kalusugan at Food Security
Noong wala pang FMR, hindi gaanong pumupunta sa mga health center. Para sa mga kababaihan na ito, wala na silang oras para pumunta pa sa mga health center kung tutuusin ang dami ng trabahong ginagawa nila sa bawat araw. Kung nagkakasakit naman ang kanilang mga anak, napipilitan silang dalhin ang mga ito sa center. Ang problema naman pagdating sa center ay kadalasang wala ditong libreng serbisyong pangkalusugan. Upang magbigay ng isang karanasan, narito ang kwento ni Maria.
Kwento ni Maria, 42
Nakikipagtrabaho sa bukid sa pamamagitan ng pagtatanim ng palay. Ito ang kabuhayan ni Maria upang maitaguyod ang kanyang apat (4) na anak sa tulong ng magsasaka rin
82 niyang asawa. Hanggang 2nd year lamang sa kolehiyo nag natapos ni Maria. Para sa kanya, ang kanyang kasalukuyang kabuhayan ay ang nagbibigay ng kanilang panggastos sa araw-araw, pambaon ng mga bata sa eskwelahan at panggastos na rin sa bahay. Dagdag pa niya, hindi daw sapat ang kulang isang-libong piso (1000 pesos) na nakukuha niya kada buwan para sa kanilang gastusin. Sa kabila ng kakulangan sa pera, nanghihinayang din siya dahil wala rin silang natatanggap na serbisyong pangkalusugan.
Tulad ni Maria, marami ring kababaihan ang nagsabing hindi sila nakakatanggap ng serbisyong pangkalusugan. Batay sa mga resulta ng survey, 19% sa mga kababaihan ang hindi nakakatamasa ng mga serbisyong pangkalusugan.
Noong wala pang FMR, 19% lang din ang pumupunta sa FMR ng higit sa 5 beses kada taon. 12% naman sa kanila ang pumupunta sa mga center ng 1-2 beses lamang kada taon. Sa tulong ng maayos na kalsada, mas mapapadali ang paglalakbay nila patungo dito at kalauna’y makakatanggap sila ng serbisyong pangkalusugan na dapat naman ay natatanggap talaga nila.
Pigura 27
83 1- Hindi pumupunta 2- 1-2 beses lang sa isang taon 3- 3-5 beses lang sa isang taon 4- Higit sa 5 beses 5- Regular kada buwan
Nang nagkaroon na ng FMR, mula sa 19% na hindi pumupunta sa mga center ay naging 14% na lamang sila ng populasyon. Ang 5% sa kanila ay nakatanggap ng pagbabago sa porma ng akses sa serbisyong pangkalusugan. Mula din naman sa
19% na nagpupunta sa mga center ng higit pa sa 5 beses, nadagdagan ang kanilang bilang hanggang 43%.
Mapapansing mas dumami ang bilang ng mga kababaihang nagkaroon ng akses sa batayang serbisyo na ito sa pamamagitan ng pagkakaroon ng FMR sa kanilang rural na eryang kinabibilangan. Pigura 28
1- Hindi pumupunta 2- 1-2 beses lang sa isang taon
84 3- 3-5 beses lang sa isang taon 4- Higit sa 5 beses 5- Regular kada buwan
Statistics Q27_PRE Q27_POST
N Valid 42 42 Missing 0 0 Mean 3.0952 3.5238 Median 3.0000 4.0000
Mode 3.00 5.00 Std. Deviation 1.37592 1.43541 Skewness -.179 -.596 Std. Error of Skewness .365 .365 Percentiles 25 2.0000 2.0000
50 3.0000 4.0000
75 4.0000 5.0000
Sa tulong ng FMR, mas napabilis ang kanilang pagpunta sa mga center. Ayon sa mga survey, 40% ang nagsasabing umaabot ng labing-isa (11) hanggang dalawampung (20) minuto ang ginugugol nilang oras pagpunta pa lamang sa mga center, samantalang 19% sa kanila ang nagsabing kailangan pa nilang maglakbay ng isang oras at mahigit pa para lamang makarating dito at makatanggap ng serbisyo.
Pigura 29
85 1- Higit sa isang oras 2- Isang oras 3- Kalahating oras 4- 11-20 minuto 5- 5-10 minuto
Ngunit, nang magkaroon ng FMR, ang karaniwang 11-20 minutong paglalakbay patungong center ay naging lima (5) hanggang sampung (10) minuto na lamang. Batay dito, napakalaki ng natipid na oras ng mga kababaihan sa tulong ng
FMR. Pigura 30
1- Higit sa isang oras 2- Isang oras 3- Kalahating oras 4- 11-20 minuto 5- 5-10 minuto
Malaki rin ang ginampanan ng pagbabago ng modo ng tranportasyon ng mga kababaihan. Naging mabilis at maginhawa ang kanilang pagpunta sa mga center.
86 Samantala, malaki rin ang naitulong ng FMR sa ligtas at mas mabilis na pag-aangkat ng mga produkto ng mga magsasaka patungong urban centers.
Kritikal na Pagsusuri sa Kalusugan at Food Security
Mula sa pagiging isang-kahig, isang-tuka na pamumuhay (subsistence living), mahalagang maitaguyod na ang bawat pamilyang Pilipino ay nakakakain ng sapat at masustansya. Ang akses sa malilinis na pagkain ay isang mahalagang aspekto para sa malusog na pamumuhay. Gayundin naman, ang pagtanggap at pagkakaroon ng akses sa mga serbisyong pangkalusugan ay dapat na natatanggap ng mga kababaihan lalo na’t napaka bunerable nila sa mga sakit at karamdaman. Sa pamamagitan ng FMR, mas napabilis at naging epektibo ang pag-akses nila sa mga health center. Ang mga pook-rural ay hindi dapat naiiwan sa usapin ng kaunlaran ng kalusugan. Ang mga gamot at pag-unlad sa teknolohiya ng panggagamot ay dapat na natatamasa nila. Hindi rin nararapat na tuwing malala lamang ang kalagayan nila kaya lamang sila dadalhin dito, subalit, kailangan ay regular silang nakakatanggap ng alaga at gamot sa kanilang katawan.
Ang mga kababaihan na nangangailangan ng maternal healthcare ay dapat na matugunan upang maging maayos ang kanilang pagdadalang-tao. Sila rin ang may pinakamalaking pangangailangan sa mga partikular na gamot at sa mga makabago at epektibong paraan ng pag-aalaga sa sarili at sa kanilang dinadalang bata. Kaya naman mapapansin sa bahaging na ito ang pangangailangan para sa mas marami
87 pang community doctors. Ang mga doktor ay kadalasan lamang matatagpuan sa mga bayan at mga sentrong lugar. Subalit, napakalaki pa ng populasyon sa labas ng mga pook-urban. Marami pang mga probinsya at rural na erya ang nangangailangan ng mga doktor na magpapaabot sa kanila ng kalidad na serbisyong medikal.
4. Kapaligiran
Ingay
Tahimik. Ito ang kadalasang pagsasalarawan sa mga pook-rural. Sa pagkakatayo ng mga FMR, tiningnan ng mananaliksik ang opinyon ng mga kababaihan ukol sa polusyon sa ingay (noise pollution), at kung ito ba ay nararamdaman at nararanasan nila. Ayon sa mga survey, 74% ang nagsabi na hindi naman maingay sa kanilang paligid noong wala pang FMR. Ang tanging maririnig lamang daw sa paligid ay huni ng mga ibon, kaluskos ng hangin sa dahon at sadyang malimit lamang ang ingay sa lugar.
Pigura 31
88 1- Hindi ko alam 2- Minsan lang maingay 3- Madalas maingay 4- Laging maingay 5- Hindi maingay
Nang magkaroon na ng FMR, marami sa mga kababaihan ang nagsabing masyado nang naging maingay sa lugar dahil umano sa mga sasakyang dumadaan dito. Mga truck at motor ang kadalasang nagdudulot ng malalakas na tunog na nakakalikha ng ingay sa mga residente nito.
Pigura 32
1- Hindi ko alam 2- Minsan lang maingay 3- Madalas maingay 4- Laging maingay 5- Hindi maingay
Sa 74% na nagsabing hindi maingay noong wala pang FMR ang lugar nila,
34% sa kanila ang nagbago ang pananaw patungkol dito. Naging maingay na raw ang kanilang lugar pagkatapos magkaroon ng FMR.
Kalidad at seguridad sa tubig (water security)
89 Kasama sa mga dapat tingnan ay ang kalidad ng tubig na natatanggap ng mga kababaihan at ng kanilang mga pamilya. Kung sa unang bahagi ay mapapansing malaking populasyon ng mga kababaihan ang nakatanggap ng akses dito, sa parteng ito ay tingnan naman natin kung may pinagbago ba ang kalidad ng tubig na naaakses nila. Pigura 33
1- Hindi malinis 2- Hindi masyadong malinis 3- Hindi ko alam 4- Madalas malinis 5- Laging malinis
Pigura 34
90 1- Hindi malinis 2- Hindi masyadong malinis 3- Hindi ko alam 4- Madalas malinis 5- Laging malinis
Mula sa dalawang pigura, mapapansin na walang pinagbago ang kalidad ng tubig ayon sa pananaw ng mga kababaihan. Isang positibong resulta ito na nangangahulugang hindi nagdulot ng pagkasira ng kalidad ng tubig ang pagkakagawa ng FMR. Hindi ito nakaabala sa maayos na suplay ng tubig na kailangan ng mga kababaihan.
Hangin (Air quality)
Bukod sa kalidad ng tubig, sinukat din ng mananaliksik ang kalidad ng hangin noong wala pang FMR at pagkatapos magkaroon ng FMR, batay sa pananaw ng mg kababaihang naninirahan pa rin dito. Ayon sa mga survey, ito ang naging resulta:
Pigura 35
91 1- Sobrang dumi 2- Hindi masyadong madumi 3- Minsan lang malinis 4- Madalas malinis 5- Laging malinis
Pigura 36
1- Sobrang dumi 2- Hindi masyadong madumi 3- Minsan lang malinis 4- Madalas malinis 5- Laging malinis
Mula sa pigura, 88% sa mga kababaihan ang nagsabing malinis ang hangin nila noong wala pang FMR. Subalit, nagbago ito pagkatapos magkaroon ng FMR dahil umano sa mga naipatayong bagong kabuhayan tulad ng mga babuyan at sabungan. Tinatangay ng hangin ang amoy ng mga ito patungo sa mga bahay sa paligid ng nabanggit na FMR.
92 Mula dito, mababakas na hindi mismong FMR ang nakapagpabago ng kalidad ng hangin, kundi ang mga naitayong bagong kabuhayan na ibinunga ng pagkakaroon ng FMR. Hindi direkta ang relasyon ng FMR sa kalidad ng hangin, subalit may ginampanan ito sa pagpapabago ng linis at bango ng hangin sa erya.
Aksidente sa daan (road security)
Dahil dumami na ang kapal ng bilang ng sasakyan sa erya, mahalagang suriin ang aksidente na nangyayari sa erya nila. Mahalaga ring tingnan ang mga salik na nagdudulot ng mga aksidente na ito sa usapin ng istruktura ng kalsada mismo. Kaya mula sa mga resulta ng survey, narito ang mga datos:
Pigura 37
1- Laging may aksidente 2- Minsan lang 3- Madalas magkaroon ng aksidente 4- Wala halos
93 5- Walang aksidente
Noong wala pang FMR, 60% ang nagsabing wala pang masyadong aksidente sa daan. Ito ay dahil wala pa masyadong mga sasakyan na dumaraan sa erya nila.
Kung may mga dumaan man, ito ay ang mga maliliit lamang na sasakyan tulad ng motor, tricycle o kaya naman ay mga bisikleta lamang. Pagkatapos naman magkaroon ng FMR, 28% na lamang sa mga kababaihan ang nagsabing walang aksidente sa daan, na nangangahulugang mas marami na ang aksidente sa daan.
Pigura 38
1- Laging may aksidente 2- Minsan lang 3- Madalas magkaroon ng aksidente 4- Wala halos 5- Walang aksidente
Ang sinasabing dahilan ng mga residente dito ay ang kawalan ng poste ng ilaw sa erya nila. Sa istruktura din naman mismo ng kalsada, walang harang o gabay sa gilid nito. Kapag dumausdos ang isang sasakyan, didiretso agad ito sa palayan. Isa
94 pang nakikitang dahilan ay dahil one-way lamang ang ginawang FMR, kaya naman nahihirapan ang mga sasakyan na dumaan sakaling magkasalubong ito sa daan.
Kondisyon ng Kalsada
Hindi naman dapat kalimutan ang pananaw ng mga kababaihan sa pisikal na katangian ng FMR na ipinagawa. Mahalagang marinig kung sa tingin ba nila ay talagang naging maayos ang Pigura 39 mga kalsada na ito, o hindi.
Kaya naman, inalam ng mananaliksik ang kanilang perspektibo sa dati at kasalukuyang itsura ng kalsada.
95 Pigura 40
1- Hindi maayos 2- Minsan hindi maayos 3- Madalas ang sira sa kalsada 4- Halos maayos naman 5- Laging maayos
57% sa kanila ang nagsabing hindi talaga maayos ang kondisyon ng kalsada sa kanila nang wala pang FMR. 19% ang nagsabing hindi laging maayos ang kalsada nila at 28% lamang ang nagsabing maayos naman ang kalsada nila. Subalit, pagkatapos maipatayo ang FMR, 88% nasa kanila ang nagsabing maayos na ang kalsada sa kanilang lugar. 2% na lamang ang nagpahiwatig na hindi maayos ang kalsada nila, at ito naman ay dahil nasira na ang kalidad nito dahil umano sa mga sasakyang dumadaan dito.
Kritikal na Pagsusuri sa Kapaligiran
96 Sa bawat proyektong pangkaunlaran, hindi dapat kinakalimutan ang mga externalities na naidudulot nito. Tulad ng FMR, nararapat na bigyang-pansin ang mga naidulot nitong pagbabago sa kapaligirang kinatatayuan nito.
Ang pagkakatayo ng FMR ay nagdala ng maraming positibong bagay sa mga kababaihan. Nagbukas ito ng malaking pinto upang magkaroon ng bagong kabuhayan ang mga kababaihan, kasama na ang kanilang mga asawa. Tangay ng mga bagong kabuhayan na ito ang ilan ring mga epekto sa kanila. Upang magbigay ng halimbawa, ang mga babuyan na sinimulan ay nakapagdulot ng masangsang na amoy sa mga kapitbahay nito. Ang ganitong klase ng problema ay malulutas lamang kung bukas ang pakikipag-ugnayan ng bawat isa sa kanilang buong komunidad. Dito lulutang ang kahalagahan ng mga organisasyon at mga kooperatiba na naglalayong paunlarin ang kanilang pamayanang kinabibilangan.
Dahil na rin sa koneksyon ng mga rural na erya sa mga bayan sa pamamagitan ng FMR, mas marami nang sasakyan ang dumadaan sa dating tahimik na lugar. Ang mga motor at trak na kadalasa’y para sa kabuhayan din ang gamit ay nagdudulot ng polusyon sa ingay. Ang kalsada rin ay maaaring magkaroon ng mga lamat at pagkasira sa pagdaan ng mga malalaki at mabibigat na sasakyan. Subalit, tulad ng nabanggit kanina, madali itong makokontrol kung may kooperatiba at organisasyong maglalatag ng mga limitasyon o parameters sa kung sino lang ang pwedeng dumaan sa mga kalsadang ito.
97 5. Panlipunan
Gaano kadalas ka binibisita ng iyong mga kamag-anak kada buwan?
Para sa mga kababaihang walang akses sa mabilis at maayos na transportasyon, bihira lamang sila noon makatanggap ng mga bisita mula sa kanilang mga kamag-anak at kaibigang malayo sa kanila. Kaya naman, inalam ng mananaliksik kung gaano kadalas sila nakakatanggap ng dalaw at kung ano ang pagbabago nang magkaroon na ng FMR sa kanilang mga lugar.
Pigura 41
1- Hindi dinadalaw 2- Pag may sakit lang 3- 1 beses kada taon 4- 1-3 beses 5- Higit sa 3 beses kada taon
98 Ayon sa survey, 43% sa mga kababaihan ang hindi nakakatanggap ng dalaw mula sa kanilang mga kamag-anak na malayo sa kanila gayundin naman ang kanilang mga kaibigan. Samantala, 4% lang ang nagsabi na nakakatanggap sila ng higit pa sa 3 beses na dalaw mula sa mga kamag-anak at kaibigan. Dahil na rin sa hirap ng byahe papunta sa kanila, nahihirapan ang kanilang mga bisita na pumunta sa kanila. Isa ring salik na nakakaapekto dito ay ang kita ng kanila ring mga kamag- anak dahil masyadong malaking usapin ang pamasahe pagpunta sa kanila.
Nang magkaroon na ng FMR, naging madali ang pag-abot sa kanila ng kanilang mga kaibigan at kapamilya. Mula sa 4% na nakakatanggap ng dalaw, tumaas ang kanilang bilang hanggang 24%. Tumaas ang kanilang bilang ng anim na beses- isang napakalaking itinaas kung tutuusin. Para naman sa 43% na hindi nakakatanggap ng dalaw, nabawasan ang kanilang bilang hanggang maging 13% na lamang ito ng mga kababaihan.
Pigura 42
99 1- Hindi dinadalaw 2- Pag may sakit lang 3- 1 beses kada taon 4- 1-3 beses 5- Higit sa 3 beses kada tao
Gaano kadalas ka nakakatanggap ng perang padala (remmittance) kada buwan? Para sa mga pamilyang umaasa sa mga kamag-anak nila na malayo sa kanila, mahalaga ang pagkakaroon nila ng mainam na koneksyon sa kanila sa pagpapadala ng pera. Ang ilang mga magulang ay umaasa sa kanilang mga anak na nakapag- abroad at nakahanap ng maayos at magandang trabaho. Ang mga kababaihang may akses sa maayos na kalsada ay makakasigurong matatanggap nila ang perang ipapadala ng mga pamilya nila. Ayon sa survey, 86% sa kanila ang hindi nakakatanggap ng mga perang padala kahit isang beses man lamang kada buwan.
Pigura 43
1- Hindi nakakatanggap 2- 1 beses kada taon 3- 2-3 beses kada taon 4- 1 beses kada buwan
100 5- 2-3 beses kada buwan
Pigura 44
Nang magkaroon naman ng FMR, bumaba na ang bilang ng mga hindi nakakatanggap nito. Mula sa 86% ay bumaba ang kanilang bilang hanggang 64%.
Mula naman sa 2% na nakakatanggap ng pera ng 1-3 beses kada buwan, dumami sila hanggang 13%.
Gaano ka kadalas pumunta sa palengke upang mamili kada linggo?
Sa pagtaas ng kita na una nang napatunayan pagkatapos magkaroon ng FMR, maaari rin itong magdulot ng pagbabago sa dalas ng pamimili ng isang babae para sa kanyang pamilya. Ayon sa survey, malaking porsyento ng mga kababaihan ang namimili sa palengke ng 1-2 beses kada linggo. Noong wala pang FMR, 40% ito ng mga kababaihan, samantalang naging 33% na lamang ito nang magkaroon ng FMR.
101
29% naman ng mga kababaihan ang namimili lamang ng mga pangangailangan nila sa palengke kung kailan lamang sila magkapera, na nangangahulugang walang kasiguraduhan na kahit isang beses man lamang ay makapamili sila sa palengke. Nang magkaroon ng FMR, bumaba ang bilang nila hanggang 17% na lamang. Ito ay isang magandang pagbabago dahil ang ibig sabihin nito ay nagkaroon nang seguridad sa pagkain ang mga kababaihan at ang kanilang mga anak. Mula naman sa 9% na araw-araw na nakakapamili, umakyat ang kanilang bilang hanggang 24%, kung saan mas maraming kababaihan na ang nakapamimili sa palengke araw-araw pagkatapos magkaroon ng FMR.
Pigura 45
1- Hindi ako umaalis sa bahay 2- Depende kung kailan magkapera 3- 1-2 beses kada linggo 4- 3-5 beses kada linggo 5- araw-araw
102 Pigura 46
1- Hindi ako umaalis sa bahay 2- Depende kung kailan magkapera 3- 1-2 beses kada linggo 4- 3-5 beses kada linggo 5- araw-araw
Pagdalo sa mga pambayang pagpupulong
Sa pagpapaunlad ng isang pamayanan, mahalagang laging naririnig ang panig ng mga kababaihan. Ang kanilang pagdalo sa mga pagpupulong na ipinapatawag ng lokal na pamahalaan ay isang importanteng komponyente upang maabot ang likas- kayang pag-unlad (sustainable development).
Ayon sa survey, nang wala pang FMR, 9% lamang sa mga kababaihan ang palaging dumadalo sa mga pagpupulong na ito. 2% naman ang madalas dumalo sa mga gawain. 19% naman ang nagsabing minsan lamang sila kung dumalo. 7% ang
103 nagsabing madalas ay hindi sila dumadalo, samantalang 64% naman ang hindi talaga nagagawang dumalo sa mga pambayang pagpupulong.
Pigura 47
1- Hindi dumadalo 2- Minsan lang dumalo 3- Madalas dumalo 4- Minsan lang hindi pumunta 5- Regular na pumupunta
Pigura 48
104 Gaano kadalas ka binibisita ng mga opisyal ng gobyerno kada taon?
Sa puntong ito, nais siyasatin ng mananaliksik ang dalas ng pagdalaw ng mga opisyal ng gobyerno sa pinamumunuan nilang mga lugar. Ang aspektong ito ay tiningnan upang sukatin kung nalalaman ba mismo ng mga opisyal ang kalagayan at katatayuan ng kanilang mga mamamayan. Kaya naman, nang tanungin kung gaano kadalas nakakatanggap ng pagbisita ang mga kababaihan, narito ang naging resulta.
Noong wala pang FMR, 52% sa kanila ang nagsabing hindi naman sila dinadalaw ng mga opisyal ng gobyerno. Wala silang natatanggap na pagbisita ni isang beses man lamang sa isang taon. 23% naman ang nagsabing tuwing eleksyon lamang nila nasisilayan ang mga mukha ng mga pulitiko.
Pigura 49
1- Hindi bumibisita 2- Pag eleksyon lamang 3- Pag may patay sa kanilang lugar 4- Madalas pumunta sa kanila
105 5- Regular nilang nakikita
Pigura 50
Nang magkaroon ng FMR, mula sa 52% ay naging 42% na lamang ang nagsabing hindi sila nakakatanggap ng dalaw mula sa mga opisyal ng gobyerno.
Mula naman sa 23% ay naging 47% ang nagsabing tuwing eleksyon nila nakakasalamuha ang mga opisyal ng gobyerno.
Gaano katagal bago ka makarating sa ahensya ng pulis?
Ang akses sa iba’t ibang institusyon ay mahalagang salik sa pag-unlad. Kung hindi madaling maaabot ng mga tao sa kanayunan ang institusyong ito, mahirap iwasan ang iba’t ibang panganib, lalo na’t laging bunerable ang mga kababaihan sa kanayunan.
106
Noong wala pang FMR, 9% ang nagsabing mahigit sa isang oras ang kailangan nilang lakarin para makarating sa ahensya ng pulis, samantalang 19% naman ang kailangan pang lumakad ng isang oras para makapunta sa ahensya na ito. Pigura 51
1- Mahigit 1 oras 2- 1 oras 3- Kalahating oras 4- 6-25 minuto 5- 1-20 minuto
Nang magkaroon na ng FMR, naging mabilis ang pag-akses ng mga kababaihan sa ahensya ng pulis. Mula sa kulang 30% ng mga kababaihan na naglalakad pa ng isa at higit pa ng oras upang makarating dito, ngayon ay 4% na lamang sa kanila ang nangangailangan maglakad ng higit sa isang oras para makarating dito, at 7% na lamang ang maglalakad ng isang oras.
107 Lalo namang tumaas ang bilang ng mga kababaihang naglalaan lamang ng 1-
10 minuto ng paglalakad papunta dito. 80% na sa kanila ang nakatipid ng oras para makarating sa ahensya na nagtataguyod ng kapayapaan at seguridad para sa kanila.
Pigura 52
1- Mahigit 1 oras 2- 1 oras 3- Kalahating oras 4- 6-25 minuto 5- 1-20 minuto
Kritikal na Pagsusuri (Panlipunan)
Ang bahaging ito ay tumutukoy sa dalas ng mga panlipunang aktibidad na kinabibilangan ng mga kababaihan. Ang pagbisita ng kanilang mga kabigan at kamag-anak mula sa malalayong lugar ay susukat sa buting naidulot ng FMR sa kanilang lugar. Gayundin naman, ang pagtanggap nila ng pera mula sa mga taong ito ay nangangahulugang mainam ang teknolohiyang natatamasa nila sa rural nilang erya. Ang kanilang akses sa palengke upang mabili ang kanilang mga
108 pangangailangan ay tumutugon din hindi lamang sa kanilang sariling pangangailangan, kundi sa pangangailangan rin ng kanilang buong pamilya.
Para sa mga kababaihan, sila ang kadalasang gumaganap sa gawaing-bahay sa porma ng pamamalengke ng mga pangangailangan nila. Ang isang hindi maayos na kalsada ay dagdag pasanin para sa kanila dahil sa oras at enerhiyang kinakailangan sa pagdaan at paglalakad dito. Sa tulong ng maayos na FMR, mabilis at mainam na ang akses nila sa pagpunta sa mga palengke para mabili ang mga pagkain at pangangailangan pa nila.
Gayundin, ang pagpapadala at pagtanggap nila ng pera mula sa mga kamag- anak sa ibang lugar, maging sa abroad, ay nakakatulong sa kanilang pang araw-araw na pamumuhay. Ang pinabilis at pinagaang modo ng paglilipat ng pagpapasa ng pera ay nakatulong ng malaki sa kanila. Ang kanila ring pagtanggap ng bisita sa mga malayong kamag-anak ay nakapagdudulot ng kaligayahan sa kanila, ngayong may sarili na silang mga kinabibilangang pamilya.
Mahalagang komponyente ng pagpaplano ang pagiging inclusive at participatory nito. Ang pagdalo ng mga kababaihan sa mga pambayang pagpupulong ay may malaking ginagampanan sa ikatatagumpay ng mga layunin ng lokal na pamahalaan. Nakatulong ng malaki ang FMR sa larangang ito, sapagkat naging madali na lamang para sa kanila ang dumalo sa gawaing ito.
109 Isang kritikal din na bahagi nito ay ang hindi pagdalaw ng mga opisyal ng gobyerno sa kanilang lugar. Para sa mga kababaihang ito, nasisilayan lamang nila ang mga politiko tuwing eleksyon, ngunit pagkatapos ay wala na. Ang pakikipag-isa ng pamahalaan sa kanila ay ang nawawalang tulay sa pagkamit ng kaunlaran sa kanilang lugar. Ang boses at pangangailangan ng mga kababaihan ay dapat na marinig nila upang maabot ang likas-kayang pag-unlad (sustainable development) sa kanilang mga erya.
6. Pananaw
Boses ng babae sa mga proyektong pangkaunlaran
Sa bahaging ito, tinanong ang mga kababaihan kung gaano kahalaga ang boses nila sa mga proyektong pangkaunlaran sa kanilang mga komunidad.
Susukatin nito ang pagtingin at pagpapahalaga nila sa kanilang sariling mga opinyon kung paano ba nila makakamit ang kaunlaran sa pamamagitan ng paglalaan nila ng kanilang partisipasyon dito. Tulad ng isang kalsada o FMR, isa itong daan upang maipahayag dapat ng mg kababaihan ang kanilang perspektibo sa kaunlaran.
66% sa mga kababaihan ang nagsabing mahalaga ang kanilang boses sa mga proyektong pangkaunlaran, samantalang 21% ang naniniwalang hindi naman mahalaga ang panig nila. Subalit, mahalagang pagtuunan ng pansin na mayroong
19% na hindi nila alam kung mahalaga ba o hindi ang kanilang boses dito. Hindi nila sigurado kung kailangan pa ba ang kanilang partisipasyon sa pagpapaunlad ng kanilang lugar.
110 Pigura 53
1- Hindi mahalaga 2- Hindi ko alam 5- Mahalaga
Pagsali sa mga organisasyong pangkababaihan
Katulad ng boses nila sa pag-unlad, mahalaga ring malaman ang pagtingin nila sa mga organisasyong pangkababaihan. Nang tanungin sila kung ilan sa kanila ang kasali sa kahit anong organisasyong pangkababaihan, 4% lamang sa kanila ang nagsabing kasapi sila sa isang organisasyon. Nang magkaroon ng FMR, nadagdagan sila ng 10% kaya naman 14% na sa kanila ang kasali dito.
Subalit, ang kanilang organisasyon ay hindi naman partikular para lamang sa mga kababaihan. Ang mga organisasyon ito ay kadalasang mga kooperatiba na tumutulong sa kanila sa usaping pinansyal.
111 Pigura 54
1- Hindi kasali 2- Kasali
Pigura 55
Sa kahirapan
Upang mainam na matugunan ng gobyerno ang kahirapan ng mamamayan nito, importanteng suriin kung ano ba ang ibig sabihin nito sa mga taong
112 nakakaranas nito. Hindi magiging epektibo ang pagsugpo dito kung hindi naman naiintindihan ng husto ang kahulugan at ibig sabihin nito.
“Simple lamang ang ibig sabihin nito: ang emosyon ay nagiging totoo lamang sa mga taong nakakaranas nito, ngunit hindi sa mga taong nakakakita lamang nito. (The lesson is simple: emotions which are real for those who experience them are not real for those who merely observe them.)” (Todaro, 1983) (akin ang salin sa Filipino)
Kaya naman, inalam ng mananaliksik ang pananaw ng mga kababaihang nakatira malapit sa mga ipinagawang FMR ukol sa ibig sabihin ng kahirapan. Narito ang ilan sa kanilang mga patotoo.
Talaan 5: Kahulugan ng Kahirapan
Pangalan Kahirapan
Arcenia Walang pagkain
Cristine Walang makain,walang pera
Neneng Walang bigas, kape at asukal; napuputulan
ng kuryente
Cherylene Mahirap?
Aimie Ewan ko.
Noemie Katamaran
Anne Hindi ko maintindihan eh.
Erlinda Kakulangan sa pamumuhay
Alfia Eto. Walang pera.
Mary Jane Walang pera.
113 Mercedita Walang trabaho
Belen Walang hanapbuhay
Ofelia Walang trabaho
Jennifer Kakulangan sa mga pangangailangan
Pamela Hikahos,walang pinansyal
Sa katarungan
Ano nga ba ang ibig sabihin ng panlipunang katarungan para sa kanila?
Mahirap nila itong matatanggap kung hindi naman ito ang ibinibigay ng lipunan para sa kanila. Ang pananaw rin nila rito ay makakapag-ambag sa kung paano ba nila mapapaunlad ang kanilang pampulitikang kamalayan.
Talaan 6: Kahulugan ng Katarungan
Pangalan Kahulugan
Arcenia Patas
Cristine No comment
Neneng Pag may mali, dapat tinatama
Cherylene May katarungan ba?
Aimie Wala akong alam dyan
Noemie Kailangan alam mo karapatan mo
Anne Ewan ko
Erlinda Pinagtatanggol ang api
114 Alfia Fair
Mary Jane Dapat na pinaglalaban
Mercedita Pantay-pantay lang dapat
Belen Hustisya
Ofelia No comment
Jennifer Pantay na pagtingin sa harap ng batas
Pamela Kailangan ng mahihirap
Sa kaunlaran
Upang makamit ang tunay na kaunlaran, mahalagang bigyang-pansin kung paano ba ito binibigyang-kahulugan ng mga kababaihan. Ayon kay Amartya Sen, isa ang capability approach sa mga paraan upang makamit ng mga kababaihan ang kaunlaran. Kaya naman, nang sukatin ang perspektibo nila sa kahulugan ng kaunlaran, narito ang kanilang mga binigkas.
115 Talaan 7: Kahulugan ng Kaunlaran
Pangalan Kahulugan
Arcenia Maraming pagkain
Cristine Kailangan pagsikapan
Neneng Masagana
Cherylene Hindi ko alam
Aimie Hindi ko alam
Noemie May sariling tahanan, nakukuha lahat ng
kailangan, pag may sakit may pampagamot
Anne Kapag may pera
Erlinda Pag kumikita nang maayos
Alfia Hindi kailangang mangutang
Mary Jane May trabaho
Mercedita Kumakain ng 3 beses sa isang araw
Belen Masaganang ani
Ofelia Pagkakaroon ng magandang
eskwelahan/edukasyon
Jennifer Pagbabago ng bayan para mas maging
maayos
Pamela ‘Di kapos sa pinansyal
116 Kritikal na Pagsusuri (Pampulitika)
Sa panahon ngayon, hindi na dapat laganap ang kaisipang nasa second class status lamang ang mga kababaihan. Sila ay ang bumubuo ng malaking bahagi ng populasyon sa buong mundo, kaya dapat lamang na bigyan sila ng karampatang pagtingin at respeto saan man sa mundo. Ang kanilang boses ay dapat na laging pinakikinggan at isinasali sa mga proyektong pangkaunlaran. Ang kanilang mga pangangailangan ay dapat ring natutugunan.
Para sa mga kababaihang nakasali sa pananaliksik na ito, nakikita nila ang kahirapan bilang isang penomenon na idinulot ng kawalan ng maayos na trabaho, kawalan ng edukasyon at kawalan ng seguridad sa pagkain. Ang mga bagay na ito ay ang mga nakikita nilang ugat ng kahirapang dinadanas ng marami sa kanila. Ngunit, marami pa rin sa kanila ang hindi alam kung ano ba ang ibig sabihin ng kahirapan, katarungan at kaunlaran. Ang mga salitang ito ay hindi lang dapat manatiling mga salita, kundi mabigyang-solusyon dapat ang mga isyung ito na bumabalot sa populayson ng mga kababaihan.
Ang kalsada ay nakakapagpagaan sa kanilang mga gawaing at responsibilidad sa araw-araw. Binibigyan nito ang mga kababaihan ng ganasya at adbantahe upang maraming matapos sa isang buong araw. Subalit, hindi lamang
FMR ang sagot sa kanilang kahirapan. Ang pagtingin ng gobyerno sa kahalagahan
117 nila bilang indibidwal at bilang mamamayan ng bansang ito ay dapat pang mas paunlarin.
Malaki rin ang ginagagampanan ng mga organisasyong pangkababaihan sa pagsugpo sa kanilang kahirapan. Subalit, hindi pa ito popular sa bokabularyo ng mga kababaihan sa erya ng pananaliksik. Wala pang mga organisasyon na nagbubukas ng pinto upang sila ay higit pang matulungan sa sitwasyong kinahaharap nila. May ilang mga kooperatiba na nabanggit ang ilan sa kanila, at ito ay isang magandang pasimula sa pakikilahok nila sa mga ganitong klase ng organisasyon.
Ang pakikilahok sa mga organisasyon ay makakatulong sa kanila upang maging organisado sila sa mga pampulitikang usapin. Ang mga organisasyong ito rin ang magpapalakas sa kanilang mga tinig. Ang pagkontrol at pagmanipula sa mga patakaran ukol sa kalsada malapit sa kanila ay mabibigyang-daan sa pamamagitan ng mga organisadong samahan na ito. Sa ganitong paraan, maiiwasan ang pagkasira ng kalsada at higit pang mapapaunlad ang pamayanang kanilang kinabibilangan, gayundin ang pagpapaunlad sa kanilang mga sarili bilang isang babae sa lipunang ito.
118 Kabanata IV: Konklusyon at Rekomendasyon
Konklusyon
“Kailangang siguraduhin ng estado ang makatarungang pamamahagi ng mga yaman, oportunidad, mga batayang serbisyo, imprastraktura lalo na sa mga pook na mayroon lamang maliit na produktibidad upang mapaunlad ang kalidad ng kanilang buhay kumpara sa iba pang sektor ng ating lipunan. (The State shall ensure that the poorer sectors of society have equitable access to resources, income opportunities, basic and support services and infrastructure especially in areas where productivity is low as a means of improving their quality of life compared with other sectors of society.)”
Mula sa layuning ito ng pamahalaan ukol sa pagpapagawa ng FMR, sinukat ng pananaliksik na ito ang katiyakan na magdudulot dapat ng kaginhawaan at daan para sa kaunlaran ang mga proyektong ito. Ang FMR ay isang malaking hakbang upang magkaroon ng akses sa iba’t ibang batayang serbisyo ang mga mamamayan, lalo na ang mga kababaihan. Ang mga kalsadang ito ay nilikha upang palawakin ang oportunidad ng mga kababaihan upang makamtan nila ang tunay na kaunlaran.
Sa pag-aaral na isinagawa ay napatunayan na malaki ang naiambag ng ipinagawang FMR sa sosyo-ekonomiko at pampulitikang kamalayan ng mga kababaihan. Ang mga pagbabagong dinala nito sa kita ng isang sambayanan, sa edukasyon, sa kapaligiran, sa kalusugan, sa panlipunan at sa pampulitikang aspekto ay masasabing mahalaga sapagkat umasenso ang katatayuan ng mga kababaihan kumpara noong wala pang FMR. Ang pagbabago sa isang aspekto ay hindi lamang humihinto sa aspektong nabanggit, bagkus ay nadadamay din ang ibang bahagi ng kanilang buhay dahil magkakaugnay naman ang lahat ng ito.
119 Mula sa mga pagsusuring ginawa ay makikita na ang ugat ng kahirapan ng mga kababaihan, maging ng kanilang mga sambayanan, sa tatlong dahilan:
(1) Kawalan ng edukasyon
Dahil sa hirap ng buhay, maraming mahalagang bagay ang nakokompromiso sa isang samabayan. Sa mga pamilya ng magsasaka, laganap ang pagtigil sa pag- aaral, at ang hindi pagkamit ng edukasyon. Ayon sa mg nakapanayam na kababaihan, noong sila ay bata pa, sila ay napilitang huminto sa pag-aaral dahil hindi kaya ng kanilang magulang na mga magsasaka na pag-aralin pa sila sa kolehiyo.
Dahil hindi sila nakapagtuloy sa kolehiyo, mahirap para sa kanila na makahanap ng maayos na trabaho, kaya naman, nagbalik sila sa bukid upang doon na lamang magtrabaho. Subalit, ang kita mula sa bukid ay hindi naman nakasasapat sa pagtugon sa pangangailangan ng isang pamilya maging noon pa man hanggang sa ngayon. Ang kawalan karapatan sa lupa ay isa rin sa malaking problema kung bakit hindi nagkakaroon ng pag-asang umunlad ang mga indibidwal na kabilang sa pinakamalaking populasyon sa Pilipinas- sektor ng magsasaka.
(2) Kawalan ng hanapbuhay
Ang kawalan ng hanapbuhay ay nangangahulugang kawalan ng pagkain. Ang isang pamilyang hikahos ay nanganganib na dumanas ng malulubhang sakit at karamdaman. Ang kawalan din ng kita ay nagdudulot ng kawalan ng pagkakataong
120 makapag-aral, lalo na ngayon na popular ang komersyalisasyon ng edukasyon. Ang kawalan ng hanapbuhay ay nagtutulak naman sa mga kababaihan na humanap ng napakaraming trabaho sa isang araw upang matugunan ang mga pangangailangan ng kanyang sariling pamilya. Mahalagang tandaan na manipestasyon ng isang kapitalista at monopolistikong sistema ng ekonomiya ang penomenong ito.
Nahihirapan ding magkaroon ng akses sa matinong kabuhayan at makataong sweldo ang mga kababaihan dahil sa limitasyong (glass ceiling) ibinibigay ng mga kompanya sa kanila.
(3) Kawalan ng akses sa serbisyong pangkalusugan
Nagpupunta lamang sa mga center at ospital ang mga kababaihan kung malala na ang kanilang sitwasyon. Ito ay isang negatibong salik sa pagpapaunlad ng sektor nila. Ang kawalan ng libreng serbisyong pangkalusugan ay pinalalala pa ng kawalan ng mabilis na akses sa serbisyong ito. Dahil dito, tumataas lalo ang banta sa buhay ng mga kababaihang nakakarananas ng sakit, kasama na ang ma kababaihang nagdadalang-tao. Kung mayroong maayos at epektibong sistema sa pamamahagi ng serbisyong medikal, maraming kababaihan sa kanayunan ang mailalayo sa mga panganib at banta ng komplikasyon sa kanilang mga katawan. Kaya naman, malaki ang ginagampanan ng mga FMR sa pagpapabilis sa modo ng pagpunta ng mga kababaihan sa mga lugar na ito.
121 Sa tulong ng mga FMR, liliit ang tsansa na maging masahol pa ang kasalukuyang kondisyon at kalagayan ng mga kababaihan. Magbibigay ito ng isang pagkakataon upang makarating sa kanila ang mga serbisyong dapat naman talaga nilang natatanggap. Gayundin, makikinabang ang kanilang buong pamilya kasama na ang kanilang mga anak sa pagpapatibay ng koneksyon ng mga pook-rural sa mga pook-urban.
Rekomendasyon
Sa tulong ng FMR, napagbuti ang sosyo-ekonomikong kalagayan ng mga kababaihan. Subalit, malaki pa ang butas na dapat tapalan kung ninanais talagang iwaksi ang kahirapan sa kanilang sektor. Sa pamamagitan ng pagpapagawa ng FMR, marami na ang oportunidad na pwede nitong ibigay sa mga kababaihan. Kaya naman, sa usapin ng kondisyon at usaping nakapailalim sa FMR, narito ang ilang mga rekomendasyong mas makakapagtulak pa sa pag-unlad ng ibinidang sektor sa pag-aaral na ito.
(1) Pagsulong sa isang “labor-based construction” at “gender-incusive maintenance” ng mga farm to market roads
Hindi naman magkakaroon ng pagkakataon ang mga kababaihang kumita sa mga ginagawang FMR kung hindi sila bibigyan ng pahintulot na makilahok sa paggawa o sa konstruksyon at pagpapanatili nito. Ayon kay Shihiru Date, isang
Senior Transport Specialist sa ADB, malaki ang maitutulong ng labor-based na
122 paggawa sa mga kababaihan sa rural na erya. Dahil sila naman mismo ang araw- araw na makikinabang dito, bakit hindi pa sila ang gawing lakas-paggawa upang maitayo ito? Ang kita na ibibigay sa kanila ay makakapag-ambag sa pagtugon sa kanilang araw-araw na pangangailangan. Mula sa mga survey na isinagawa, hindi nagkaroon ng partisipasyon ang mga kababaihan sa konstruksyon ng daan na ito.
Kaya naman, isa itong usapin na maaari pang mabigyang-solusyon upang mapagtibay ang layunin ng pamahalaan na tulungan ang mga mahihirap na sektor sa lipunan.
(2) Pagpapatupad ng proyektong nakapailalim sa ‘social inclusion approach’
Ang tanong na laging dapat na nangingibabaw ay, ‘Kaunlaran para kanino?’
Sa pamamagitan ng dulog na ito, tiyak ang partisipasyon ng sektor ng kababaihan sa buong daloy ng pagpapagawa nito. Ang pakinabang ay hindi lamang masesentro sa mga panginoong may lupa, bagkus ay may espasyong nakalaan upang marinig ang boses ng mga babaeng kasali dito. Bukod sa mga kababaihan, nararapat lamang na isama rin ang iba pang marhinalisadong sektor tulad ng magsasaka, mangingisda, at kabataan sa pagpapagawa ng proyekto sa isang lugar. Ang kanilang lugar ay dapat na maging pakinabang para mismo sa kanila na nakatira doon. Hindi dapat ito maging sumpa sa mga mamamayan, bagkus ito dapat ay maging isang pagpapala sa kanila.
(3) Gawing ‘2-way’ ang mga FMR sa kanayunan
123
Kadalasan, tulad na lamang ng FMR na ginamit sa pananaliksik, pang-isahang
sasakyan lamang ang pagkakagawa ng mga FMR. Malimit matagpuan ang mga FMR
na 2-way. Dahil sa masikip na espasyo, nakokompromiso ang kalidad ng kalsada,
pati na rin ang mga sasakyang dumadaan dito. Kadalasan din ay nagbabara ang mga
sasakyan sa daan sa mga pagkakataong may makakasalubong din silang kasing-laki
ng sasakyan nila. Upang maiwasan ang mga aksidente at hindi magandang
pangyayari sa kalsada, mainam kung gagawing 2-way ang mga kalsada na ito, kahit
na sa pook-rural lamang ito itatayo.
Bukod sa mga partikular na usapin upang mapaunlad ang kalagayan ng FMR,
malaki rin ang pinto upang mapaunlad pa ang pampulitikang kamalayan ng mga
kababaihan, partikular na sa pagtingin nila sa kahirapan at sa kaunlaran. Ang mga
paraan upang mapaunlad ang kalidad ng buhay (quality of life) ay dapat na maging
lantad sa kanila, at ang mga layuning ito ay maisasakatuparan lamang kung
bibigyang-pansin ang ilang rekomendasyong ilalatag sa bahaging ito.
(1) Pagpapatibay sa GAD approach
Ang bawat proyektong ipinatutupad sa bansa ay dapat lamang na tumutugon
sa pangangailanan ng babae at lalaki. Hindi dapat naiiwan at nakokompromiso ni isa
man sa dalawang ito. Masisigurado naman ang pagpapatupad ng GAD approach sa
pagtitiyak na ang partisipasyon nila sa pamamagitan ng mga konsultasyon ay
124 maisasakatuparan. Kailangang magsagawa ang mga tagagawa ng batas ng regular na
pakikipag-ugnayan sa mga mamamayan ng isang lugar kung nagnanais nilang
magtayo ng mga proyektong itinuturing nilang naka-angkop sa pagkamit ng
kaunlaran ng ating bansa.
(2) Pagbubuo ng mga kooperatiba o unyon sa pook-rural
Ang kontrol ng pamamahala sa mga ipinagawang FMR ay maaaring ipasa sa
mga mamamayang araw-araw na nakikinabang dito. Wala nang iba pang
magbibigay ng alaga at proteksyon dito kundi ang mga taong laging gumagamit nito.
Kaya naman, mainam para sa mga lokal na pamahalaan na ibigay ang karapatang
tingnan at bantayan ang kalsadang ipinagawa para sa mamamayan nito. Bukod dito,
mabibigyang daan din ang pagpapataas sa kita ng isang sambayanan sa ganitong
paraan. Ang mga kooperatiba ay magsisilbing organisadong boses ng mga
kababaihan at ng mga mamamayan sa isang lugar. Ang kanilang mga pamantayan sa
pagpapanatli ng kaayusan sa kalsada ay maisasatinig kung sila ay magiging isa at
organisado. Higit pa, makatutulong din ang mga kooperatiba sa pagbibigay ng
suporta sa mga kababaihan sa oras ng krisis at problema.
(3) Isarado ang pintuan sa mga TNC at malalaking pang-pinansyal na mga
institusyon na nagnanais maglaan ng pondo sa konstruksyon ng mga FMRs
125 Sa Pilipinas, hindi lahat ng mga liblib at rural na erya ang binibigyan ng pondo ng pamahalaan para sa pagpapagawa ng mga FMR. Kaya naman, maraming mga lugar ang madaliang pumapayag kapag inalok sila ng mga pribadong kompanya at malalaking institusyon ng mga bagong kalsada. Ang kagyat nilang pagtugon dito ay nagbibigay ng malaking oportunidad sa mga institusyon na palawakin ang kanilang kabuhayan sa mga komunidad na ito. Magsisilbing malaking utang na loob ng komunidad ang bagong kalsada sa mga kapitalista. Di kalaunan, manghihimasok na ang institusyon sa politika, kultura, at kabuhayan ng mga taong naninirahan doon. Mapipilitan tuloy silang umangkop sa mga pagbabagong ihahatid ng nagpondo sa kanilang kalsada. Kaya naman, malaki ang panawagan para sa sapat na badyet sa mga lokal na pamahalaan at ang accountability sa bahagi ng mga namamahala sa mga komunidad na ito. Ang badyet ay dapat na wastong mapag- aralan ng mga tao mismong kabilang sa lugar na pagtatayuan ng kalsada. Ang lokal na pamahalaan naman ang may responsibilidad na siguraduhing maibibilang ang partisipasyon ng bawat sektor sa pagpaplano at pagpapanatili ng magagawang kalsada.
(4) Buwagin ang komersyalisasyon ng edukasyon
Sa unang bahagi ay nabigang-diin na ang kahalagahan ng edukasyon. Sa panahon ngayon na laganap ang paggamit sa institusyon ng paaralan upang kumita ng maraming pera, nararapat lamang na gawing-makatao ang halaga ng edukasyon.
Maraming mga kababaihan, magsasaka at mangingisda ang hindi nakakapag-aral
126 dahil sa taas ng halaga ng edukasyon. Dagdag pa sa mga mahal na bilihin sa
merkado, lalong nagigipit ang mga mahihirap na masa sa kanilang pagtupad sa
kanilang karapatan upang mag-aral at pag-aralin ang kanilang mga anak.
Mawawalan ng saysay ang mga maaayos na FMR kung mananatiling mahal at maka-
uri ang edukasyon sa ating bansa. Ito na ang panahon upang itama ang sistema ng
pagpapaaral sa ating mga kabataan.
(5) Isulong ang tunay na reporma sa lupa
Dahil mga magsasaka ang pinakamahirap na sektor sa lipunan, mahalagang
tugunan ang kanilang problema na kawalan sa lupa. Ang kasalukuyang sistema ng
reporma sa lupa ay hindi umaangkop sa pangangailangan ng mga magsasaka, kaya
dapat lamang na buwagin na ang pyudalismo at ipamahagi ang lupa sa mga
magsasaka. Mawawalan ng saysay ang pagapapagawa ng maraming FMR kung
mananatiling nakasentro sa kamay ng mga panginoong may lupa at mga middlemen
ang kita at kontrol sa mga agrikultural na produktong nililikha ng mga magsasaka.
Upang maihahon sila sa hirap, lalo na ang mga kababaihang kabilang sa sektor na
ito, mainam na simulan nang isulong at ipatupad ang tunay na reporma sa lupa.
(6) Pagsuporta sa mga organisasyong pangkababaihan
Higit sa lahat, ang pagkakaroon ng mga partikular na organisasyong nakatuon
ang pansin sa pangangailangan ng isang sektor ay mahalaga sa pagkamit ng
127 kaunlaran. Ang mga organisasyong ito ay magpapaalala sa kahalagahan ng isang sektor sa bawat panukalang ilalatag ng pamahalaan. Ang kanilang pinag-isang boses ay kakatawan sa pangangailangan at mga hinaing ng kanilang sektor. Ang pananaig ng demokrasya at kapangyarihan ng masa ay dapat laging maipamalas sa ating lipunan.
Sa lahat ng mga bagay na ito, ang panlipunang katarungan at kaunlaran ay makakamit sa mas sistematiko at kritikal na pagtingin sa mga bagay na pumapaligid sa ating lipunan. Ang pagbabago ay makakamit kung magiging malaya ang bawat isa sa pakikilahok at pagbibigay ng partisipasyon sa mga ipinapatupad na batas at proyekto ng ating pamahalaan. Ang pagbabago, kung nais makamtan ng lahat, ay magsisimula sa pinag-isang layunin na maabot ang kaunlaran ng bansa na walang karapatan ang natatapakan sa proseso.
Mahalagang pulutin ang mga aral na itinuro ng kasaysayan upang sa gayon ay hindi na maulit ang mga kamalian ng nakaraan, bagkus ay higit pang umusbong ang kaunlarang inaabot ng ating pamayanan. Ang mga FMR ay isa lamang sa nakaparaming aspektong pwedeng makaapekto sa kalagayan ng mga mamamayan.
Sa tulong ng mga kalsadang ito, nabigyang-daan ang isang mas maayos na buhay para sa mga kababaihang nakapaligid dito. Kaya naman sa lahat ng ito, lagi lang dapat na isipin at suriin ang pakinabang ng bawat proyektong ipinapagawa: kung sino ba ang makikinabang dito, at kung may lubha bang maaapektuhan dahil dito.
128 BIBLIOGRAPIYA
Ally M, Khan B (2015) International Handbook of E-learning, Volume 2:
Implementation and Case Studies. New York. Taylor & Francis
Alvarez, M (2013) From Unheard Screams To Powerful Voices: A Case Study Of
Women’s Political Empowerment In The Philippines. Inakses sa http://www.nscb.gov.ph/
Ballescas, M (2008) Filipino women taking on their endangered, engendered world.
Inakses sa http://journals.upd.edu.ph/index.php/rws/article/viewFile/2915/2690
Balicasan A, Medalla F, Pernia E, et al. (1994) Spatial Development, Land Use, and
Urban-Rural Growth Linkages in the Philippines. Integrated Population and
Development Planning (IPDP) Project of the National Economic and Development
Authority (NEDA)
Bramsen M, Tinker I (1976) Women and world development. Washington, DC.:
Overseas Development Council
Budlender D, Alma E (2011) Women and Land: Securing Rights for Better Lives.
International Development Research Centre
129 Buenaventura, M (2014) Makina at Pakikibaka: Sosyo-Ekonomikong Kalagayan at
Pampolitikang Kamalayan ng mga Kababaihang Mananahi sa San Miguel Bulacan.
Unibersidad ng Pilipinas-Maynila
Carino, B (2000) Urban Growth in the Philippines: Policy Issues and Problems.SCTF
Bangkok Coference: Cities of the Pacific Rim- Diversity & Sustainability pahina mula
35-51
Cornhiel, S (2009) “Gender Issues in Land Policy and Administration- Overview”
Module 4, pahina mula 125-171. World Bank.
Dien N, Ton V, Lebailly P (2011) Peasant Responses to agricultural land conversion and mechanism of rural social differentiation in Hung Yen province, Northern
Vietnam. Isang papel na ipinasa sa 7th ASAE International Conference. PDF na kopya
Eldahary, Y (2012) “Political Economy and Urban Poverty in the Developing
Countries: Lessons Learned from Sudan and Malaysia” Journal of Geography and
Geology, Vol. 4, No. 1. Inakses sa www.ccsenet.org/jgg
FAO (2011) The State of Food and Agriculture: Women in Agriculture Closing the
Gender gap for Development. Food and Agricultural Organisation of the United
Nations, Rome, 2011
130 Fazal S (2001) The Need for preserving farmland: A Case Study from a predominantly agrarian economy (India). Landscape and Urban Planning. Pahina mula 1-13. Inakses sa www. wileyonlinelibrary.com
Horkheimer, M (1982) Critical Theory, New York: Seabury Press Inakses sa: https://www.academia.edu/6372226/Critical_Paradigm_A_Preamble_for_Novice_R esearchers
Hycner, R. (1999) Some guidelines for the phenomenological analysis of interview data. In A. Bryman & R. .G. Burgess (Eds.), Qualitative research (Vol. 3, pp. 143-164).
London: Sage
IBON International (2014) Neoliberal Subversion of Agrarian Reform: 2nd Edition.
IBON International
Johnson, A (1995) The Blackwell Dictionary of Sociology. Malden, Massachusetts:
Blackwell Publishers.
Kilusang Magbubukid ng Pilipinas (2014) The Filipino Peasants’ Struggle for
Genuine Agrarian Reform. Ibon International.
Lester, Stan (1999) An Introduction to Phenomenological Research. Stan Lester
Developments, Taunton Kinuha mula sa
131 https://www.rgs.org/NR/rdonlyres/F50603E0-41AF-4B15-9C84-
BA7E4DE8CB4F/0/Seaweedphenomenologyresearch.pdf
Long H, Wu X, Wang W, Guihua A (2008) Analysis of Urban-Rural Land_Use Change during 1995-2006 and Its Policy Dimensional Driving Forces in Chongqing, China.
MDPI
Mutume, G (2001) Whose Land Reform? Third World Network
Features/IPS.Multinational Monitor magazine
OXFAM (2013, April) Promises, Power and Poverty: Corporate Land Deals and Rural
Women in Africa (A Briefing Paper). pahina 1-26. PDF na kopya
Rostam K, Jali M, Toriman M (2010) Impacts of Globalisation on Economic Change and Metropolitan Growth in Malaysia: Some Regional Implications. The social sciences, 5(4), 293-301. Inakses sa http://dx.doi.org/10.3923/sscience.2010.293.301
Sayeed, A (2013) A Glimpse of Her Stories (Foreword). People’s Coalition on Food
Sovereignty.
132 Scherr SJ, Yadav S (1996) Land Degradation in the Developing World: implications for Food, Agriculture, and the Environment to 2020. International Food Policy
Research Institure. Food, Agriculture and the Environment Discussion Paper No.14
Sen, A (1999) Development as Freedom. Random House, Inc. United States of
America.
Shah, A (2010) Women’s Rights. Inakses sa www.globalissues.org/article
Shiva, V (1988) Staying Alive: Women, Ecology and Survival in India. India.
Indraprastha Press
Shiva, V (2011) Our Violent Economy is Hurting Women. Inakses sa http://www.yesmagazine.org/peace-justice/violent-economic-reforms-and-women
Stoller (2013) What is Feminist Phenomenology? The Rotman Institue of
Philosophy. Inakses sa http://www.rotman.uwo.ca/what-is-feminist- phenomenology/
Tacoli, Cecilia (2003) “The Links Between Urban and Rural Development”,
Environment and Urbanization Vol 15, No. 1, pahina mula 3-12. Inakses sa www.eau.sagepub.com
133 Tamil Nadu Women’s Forum(TNWF) (2014) A Case Study of Agrarian Reform in
India: Panchami Land. Ibon International.
Tan R, Beckmann V, Van den Berg L, Qu F. (2009) Governing Farmland Conversion:
Comparing China with the Netherlands and Germany. Land Use Policy.
Tujan Jr., (2013) A Glimpse of Her Stories: Rural Women’s Resilience and Food
Security. People’s Coalition on Food Sovereignty (PCFS)
UN (2000). Gender Equality, Development and Peace for the 21st Century. Inakses sa http://www.un.org/womenwatch/daw/followup/session/presskit/fs1.htm
Verburg P, Overmard K, Witte N (2004) Accessibility and land-use patterns at the forest fringe in the northeastern part of the Philippines. The Geographical Hournal,
170(3), pahina mula 238-255
134 APENDISE A
Semi-structured questionnaire
Personal na Impormasyon
• Ano po ang inyong pangalan/pseudonym?
• Edad?
• Kailan ka nagsimulang tumira dito sa erya?
• May probinsya ka ba? Bakit dito ka ngayon nakatira?
• Ano ang trabaho/mga naging trabaho ng iyong nanay at tatay?
• Ilang magkakapatid kayo sa pamilya?
• Pang-ilan ka sa kanila?
• Nakapag-aral ka ba?
• Ano ang inabot/natapos sa pag-aaral?
• Kung hindi nakapagtapos ng pag-aaral, ano ang naging dahilan?
• May sarili ka na bang pamilya?
• Ano po ang trabaho ng asawa ninyo?
• May anak na po ba kayo? Ilan po at anong taon na sila?
• Nag-aaral po ba ang mga anak ninyo?
• Saan po nag-aaral/ nag-aral ang anak ninyo?
• Ano ang tinapos ng mga anak ninyo?
Trabaho
135
• Nagtatrabaho po ba kayo sa bukid? Kung oo, anong klase ng trabaho?
• Paano po kayo nagsimulang magtrabaho sa bukid?
• Kung oo ang sagot sa naunang tanong, bakit trabaho sa bukid ang napili
ninyong gawin?
• Gaano katagal ka nang nagtatrabaho sa bukid?
• Magkano ang inyong kinikita sa gawaing-bukid?
• Sapat po ba ito sa pangangailangan ng inyong pamilya?
• Ano ang pagsasaka para sa inyo?
• Gaano kahalaga sa iyo ang lupang sinasaka mo?
• Bukod sa gawain sa bukid, may iba pa po ba kayong pinagkukunan ng kita o
ibang trabaho? Ano po ito? Magkano ang inyong sweldo?
Kalsada/ Farm to market roads
• Ano ang pagtingin niyo sa ipinagawang kalsada? Mabuti ba ito para sa inyo o
hindi? Bakit?
• Paano mo mailalarawan ang estado ng inyong buhay bago pa man ipagawa
ang kalsada na ito?
• Kung ikaw ay magsasaka, tumaas ba ang kita mo dito nang naging maunlad
ang kalsada ninyo?
• Madali ka na bang nakakarating sa bukid nang magkaroon nito?
136 • Mas naging maigi ba ang iyong akses sa batayang serbisyo tulad ng mga
ospital at paaaralan?
• Nagkaroon ka ba ng pagkakataong pumasok sa iba pang hanapbuhay?
• Nakakatamasa ba ang mga kababaihan dito ng mga panlipunang serbisyo
• tulad ng serbisyong pangkalusugan at edukasyon?
• May mga kakilala ka ba na umalis para makapaghanap ng trabaho sa Maynila
o abroad man?
• Sa tingin mo, ilang mga pamilya ang pinangungunahan ngayon ng mga
kababaihan (female-headed households) sa inyong komunidad ?
Pananaw
• Paano mo maisasalarawan ang estado ng iyong buhay ngayon?
• Ano para sa iyo ang kahulugan ng kaunlaran?
• Ano-ano ang iyong mga pangarap?
• Tingin mo ba ay maisasakatuparan mo pa ang mga ito?
• Ano para sa iyo ang kahulugan ng karapatan sa lupa?
• Ano ang iyong mga karapatan bilang isang babae?
• Ano ang iyong mga karapatan bilang isang magsasaka?
• Ano para sa iyo ang kahirapan?
• Ano sa tingin mo ang ugat ng kahirapan?
• Sa tingin mo ba ay uunlad pa ang inyong kasalukuyang estado ngayon?
• Paano mo isasalarawan ang katarungan?
137 • Paano mo isasalarawan ang kapayapaan?
Pampulitika
• Ano ang pagtingin mo ngayon sa gobyerno?
• Sa tingin mo ba ay may pag-asa pang umunlad ang inyong buhay at ang
inyong komunidad?
• Sa tingin mo, kailangan bang magkaroon ng boses o makasama sa
pagpaplano ang sektor ng kababaihan sa mga proyektong pangkaunlaran?
• Sa iyong palagay, paano magkakaroon ng boses ang mga kababaihan hinggil
sa mga nakaambang proyektong pangkaunlaran sa kanilang lugar?
• Ano ang pagtingin mo sa mga organisasyon o samahang pangkababaihan/
pangmagsasaka?
• Sumali ka na ba sa kahit isa dito? Bakit ka sumali?/ Bakit hindi ka sumali?
• Sa tingin mo, ano ang alternatibong paraan upang matugunan ang
pagpapabuti sa kalagayan ng mga kababaihan sa lipunang Pilipino?
138 APENDISE B Survey na ginamit para sa pananaliksik
Pangalan: ______Edad ______Bago Magkaroon ng Pagkatapos Magkaroon FMR ng FMR Pampulitika 1. Gaano ka kadalas o Hindi dumadalo o Hindi dumadalo dumalo sa mga o Minsan lang dumalo o Minsan lang dumalo pambayang o Madalas dumalo o Madalas dumalo pagpupulong? o Minsan lang hindi o Minsan lang hindi pumunta pumunta o Regular na o Regular na pumupunta pumupunta
2. Gaano ka kadalas o Hindi bumibisita o Hindi bumibisita nakakatanggap ng o Pag eleksyon lamang o Pag eleksyon pagbisita mula sa mga o Pag may patay sa lamang opisyal ng gobyerno kanilang lugar o Pag may patay sa kada taon? o Madalas pumunta sa kanilang lugar kanila o Madalas pumunta sa o Regular naming kanila nakikita o Regular naming nakikita
3. Gaano katagal bago ka o 1-5 minuto o 1-5 minuto makarating sa o 6-25 minuto o 6-25 minuto ahensya o Kalahating oras o Kalahating oras ng pulis? o Isang oras o Isang oras o Mahigit isang oras o Mahigit isang oras Kita (Income) 4. Magkano ang o mas mababa pa sa o mas mababa pa sa nakukuha mong kita 1,500 1,500 mula sa bukid kada o 1,500-3,000 o 1,500-3,000 buwan? o 4,000-5,000 o 4,000-5,000 o 5,000-7,000 o 5,000-7,000 o Higit pa sa 7,000 o Higit pa sa 7,000
5. Ilang araw ka o Hindi regular na o Hindi regular na nagtatrabaho sa bukid nagtatrabaho sa bukid nagtatrabaho sa bukid ? o 1-2 beses kada buwan o 1-2 beses kada buwan o 3-5 beses kada buwan o 3-5 beses kada buwan o 6-14 beses kada buwan o 6-14 beses kada o araw-araw buwan o araw-araw
139
6. Mayroon ka bang o Oo o Oo ibang kabuhayan o Wala o Wala bukod sa gawaing- bukid? o Sari-sari store o Sari-sari store o Paglalaba at o Paglalaba at 7. Kung oo, anong pamamalantsa pamamalantsa klaseng kabuhayan? o Pa-binggo, pasugalan o Pa-binggo, pasugalan o Nagtitinda sa palengke o Nagtitinda sa palengke o Manicure/pedicure o Manicure/pedicure o Iba pa: ______o Iba pa: ______
8. Ilang araw ka o Araw-araw o Araw-araw nagtatrabaho sa labas o 1-3 beses kada o 1-3 beses kada linggo ng bukid? linggo o 1-3 beses kada o 1-3 beses kada buwan buwan o Depende kung kailan o Depende kung pwede kailan pwede 9. Kondisyon ng o Walang irigasyon o Walang irigasyon irigasyon o Kulang ang irigasyon o Kulang ang irigasyon o Minsan lang o Minsan lang magkaroon ng magkaroon ng irigasyon irigasyon o Minsan lang walang o Minsan lang walang irigasyon irigasyon o Maayos ang irigasyon o Maayos ang irigasyon o 10. Nangutang/ o Oo o Oo Nangungutang ka ba? o Hindi o Hindi
o 5/6 o 5/6 11. Kung oo, saan? o Kaibigan o Kaibigan o Kapamilya o Kapamilya o Kapitbahay o Kapitbahay o Kooperatiba o Kooperatiba
12. Nagkatrabaho ka ba o Oo o Oo na may kaugnay sa o Hindi o Hindi kalsada? o Construction work o Construction work
140 o Maintenance o Maintenance 13. Kung oo, anong klase? o Iba pa ______o Iba pa ______
14. May akses ba kayo sa o Oo o Oo kuryente? o Wala o Wala
15. May akses ba kayo sa o Walang akses o Walang akses tubig? o Minsan lang o Minsan lang magkaroon ng akses magkaroon ng akses o Madalas lang o Madalas lang magkaraoon ng akses magkaraoon ng o Minsan lang walang akses akses o Minsan lang walang o May regular na akses akses o May regular na akses
o Poso 16. Kung oo, saan kayo o Deepwell kumukuha ng tubig? o Sariling gripo o Iba pa
Edukasyon 17. Nakapag-aral ka ba? o Oo o Hindi
18. Kung oo, ano ang o Hindi nakapag-aral tinapos? o Hanggang elemtarya o Hanggang hayskul o Hindi nakatapos ng kolehiyo o Hanggang kolehiyo
19. Kung may anak na, o Hindi nakapag-aral o Hindi nakapag-aral ilan ang nag-aaral at o Hanggang elemtarya o Hanggang nakapagtapos? o Hanggang hayskul elemtarya o Hindi nakatapos ng o Hanggang hayskul kolehiyo o Hindi nakatapos ng o Hanggang kolehiyo kolehiyo o Hanggang kolehiyo
20. Gaano kalayo ang pinakamalapit na eswelahan?
141 21. Gaano katagal ang o 1-4 minuto o 1-4 minuto pagpunta sa o 5-10 minuto o 5-10 minuto pinakalamapit na o 11-20 minuto o 11-20 minuto eskwelahan? o Kalahating oras o Kalahating oras o Isang oras o Isang oras o Higit sa isang oras o Higit sa isang oras 22. Paano kayo o Bisikleta o Bisikleta pumupunta sa o Lakad lang o Lakad lang eskwelahan? o Tricycle o Tricycle o Motor o Motor o Iba pa o Iba pa Kalusugan / Food Security 23. Ilan ang babae sa o 1 lang o 1 lang pamilya ninyo? o 2-4 o 2-4 o 5 pataas o 5 pataas
24. Gaano kalayo ang pinakamalapit na barangay health center? 25. Gaano katagal ang o 5-10 minuto o 1-4 minuto pagpunta sa barangay o 11-20 minuto o 5-10 minuto health center? o Kalahating oras o 11-20 minuto o Isang oras o Kalahating oras o Higit sa isang oras o Isang oras o Higit sa isang oras 26. Paano kayo o Bisikleta o Bisikleta pumupunta sa health o Lakad lang o Lakad lang center? o Tricycle o Tricycle o Motor o Motor o Iba pa o Iba pa o Hindi pumupunta o Hindi pumupunta 27. Gaano ka kadalas o 1-2 beses lang sa isang o 1-2 beses lang sa pumunta sa health taon isang taon center kada taon? o 3-5 beses lang sa isang o 3-5 beses lang sa taon isang taon o Higit sa 5 beses o Higit sa 5 beses o Regular kada buwan o Regular kada buwan
28. Gaano kalayo ang pinakamalapit na palengke?
142 29. Gaano katagal ang o 1-4 minuto o 1-4 minuto byahe sa pag-aangkat o 5-10 minuto o 5-10 minuto ng produkto sa mga o 11-20 minuto o 11-20 minuto palengke/ urban o Kalahating oras o Kalahating oras center/bayan? o Isang oras o Isang oras o Higit sa isang oras o Higit sa isang oras 30. Paano kayo nag- o Jeep o Jeep aangkat ng produkto o Lakad lang o Lakad lang sa bayan/urban o Tricycle o Tricycle center/palengke? o Motor o Motor o Iba pa o Iba pa Kapaligiran 31. Maingay ba ang o Hindi ko alam o Hindi ko alam paligid (busina ng o Minsan lang maingay o Minsan lang mga sasakyan atbp)? o Madalas maingay maingay o Laging maingay o Madalas maingay o Hindi maingay o Laging maingay o Hindi maingay
32. Malinis ba ang tubig o Hindi malinis o Hindi malinis na nakukuha ninyo? o Hindi masyadong o Hindi masyadong malinis malinis o Hindi ko alam o Hindi ko alam o Madalas malinis o Madalas malinis o Laging malinis o Laging malinis 33. Malinis at mabango o Sobrang dumi o Sobrang dumi ba ang hangin? o Hindi masyadong o Hindi masyadong madumi madumi o Minsan lang malinis o Minsan lang malinis o Madalas malinis o Madalas malinis o Laging malinis o Laging malinis
34. Gaano kadalas o Laging may aksidente o Laging may magkaroon ng o Minsan lang aksidente aksidente sa o Madalas magkaroon o Minsan lang daan? ng aksidente o Madalas magkaroon o Wala halos ng aksidente o Walang aksidente o Wala halos o Walang aksidente
143 35. Kondisyon ng o May flush o May flush banyo/palikuran o Walang flush pero o Walang flush pero nasa loob ng bahay nasa loob ng bahay o Walang flush at nasa o Walang flush at labas ng bahay nasa labas ng o Hukay sa labas ng bahay bahay o Hukay sa labas ng o Iba pa bahay o Iba pa 36. Kondisyon ng o Hindi maayos o Hindi maayos kalsada? o Minsan hindi maayos o Minsan hindi o Madalas ang sira sa maayos kalsada o Madalas ang sira sa o Halos maayos naman kalsada o Laging maayos o Halos maayos naman o Laging maayos
37. Sinubukan/nagtrabah o Oo o Oo o po ba kayo sa o Hindi o Hindi Maynila/ ibang pook- urban?
Dalas o Hindi dinadalaw o Hindi dinadalaw 38. Gaano kadalas ka o Pag may sakit lang o Pag may sakit lang binibisita ng iyong o 1 beses kada taon o 1 beses kada taon mga kaibigan/kamag- o 1-3 beses o 1-3 beses anak kada buwan? o Higit sa 3 beses kada o Higit sa 3 beses taon kada taon o Hindi nakakatanggap o Hindi nakakatanggap 39. Gaano kadalas ka o 1 beses kada taon o 1 beses kada taon nakakatanggap ng o 2-3 beses kada taon o 2-3 beses kada taon remmittance/perang o 1 beses kada buwan o 1 beses kada buwan padala kada buwan? o 2-3 beses kada o 2-3 beses kada buwan buwan o Hindi ako umaalis o Hindi ako 40. Gaano kadalas ka sa bahay umaalis sa bahay pumunta sa palengke o Depende kung o Depende kung upang makapamili kailan magkapera kailan magkapera kada linggo? o 1-2 beses kada o 1-2 beses kada linggo linggo o 3-5 beses kada o 3-5 beses kada linggo linggo o araw-araw o araw-araw
144 Pananaw 41. Mahalaga ba ang o Oo o Oo boses mo sa mga o Hindi o Hindi proyektong o Hindi ko alam o Hindi ko alam pangkaunlaran tulad ng pagpapagawa ng kalsada? 42. Kasali ka ba sa isang o Oo o Oo kooperatiba? o Hindi o Hindi 43. Kasali ka ba sa isang o Oo o Oo organisasyong o Hindi o Hindi pangkakabaihan? o Nakatutulong ito o Nakatutulong ito o Walang epekto o Walang epekto 44. Ano ang pagtingin mo o Hindi ko alam o Hindi ko alam dito?
45. Ano ang kaunlaran?
46. Ano ang katarungan?
47. Ano ang kahirapan?
145 APENDISE C
Katibayan ng Pagsang-ayon
(Informed Consent)
Ikaw ay napili na makasama sa pananaliksik na ito dahil sa iyong kaugnayan sa pangunahing isyu na tinatalakay nito. Ang iyong pagsang-ayon ay napakahalaga sa pagbuo ng pag-aaral na ito.
Sa pagpirma sa katibayan na ito, ikaw ay pumapayag na makasali at magbahagi ng iyong karanasan hinggil sa usapin ng kalagayan ng mga kababaihan nang maipagawa ang SCTEX, at nauunawaan mo ang mga sumusunod:
• Ako ay kakapanayamin ni Dianne Lane B. Lopez ng BA Development Studies sa University of the Philippines, Manila sa ilalim ng critical paradigm at pumapayag ako na magbahagi ng aking mga karanasan. • Sisikapin kong alalahanin at ikwento ang mga karanasan ko bago at matapos maipagawa ang SCTEX. • Naiintindihan ko na kailangang i-record ang panayam ng mananaliksik upang kanyang mai-transcribe. • Nauunawaan ko na hindi gagamitin ang BUONG pangalan ko sa anumang layunin. • Nauunawaan ko na maaaring mailathala ang pananaliksik na ito sa eskwelahang kinabibilangan ng mananaliksik.
• Bilang kasali sa panayam, nauunawaan ko na pwede kong bawiin ang aking pagsang-ayon na ituloy ang proseso. • Naiintindihan ko na may sarili akong pagpapasya hinggil sa pagsali sa bagay na ito.
Pangalan:______
Pirma: ______Petsa:______
Contact #: ______
146 APENDISE D
Panayam kay Bb. Kathy Panguban
Legislative Staff ni Rep. Emmie De Jesus
GABRIELA Women’s Party
Ano po ang kalagayan ng mga kababaihan sa rural areas?
Hanggang ngayon, laganap pa rin ang kahirapan. Sabi nga natin, 70 percent ng population natin ay magsasaka at talagang nakasentro sa kanayunan. Dahil agricultural country tayo, majority sa atin ay magsasaka. Laganap pa rin ang kahirapan sa kanila. 70 percent din ang larawan ng kahirapan due to kawalan ng lupang sinasaka. Kaya marami sa kanila ang napipilitang mag-migrate na lang dito sa urban centers. And then, at the same time, sa urban centers kasi, wala ring trabaho. Kung may trabaho man, di regular at di sapat o nakabubuhay ang sahod.
Basically, more than majority ng Pilipino sa kasalkuyan ay lubog sa kahirapan.
Marami pa rin ang nabubuhay below the living wage.
Mayroon bang ugnayan ang pakakaroon ng isang maayos na kalsada (farm-to- market road/ expressway) sa pagsugpo sa kahirapan ng mga taong nakatira malapit dito, lalo na sa mga kababaihan?
Makakatulong ang pagkakaroon ng maayos na mga pasilidad, daan atbp. pang public works, but this alone will not eradicate poverty. Ang kailangan talaga ay trabaho na
147 may nakabubuhay na sahod at security of tenure. Isang problema sa mga expressway, this can pave the way for displacement of farmers and their families at sa existing na sistema, ang expressways sa Pilipinas ay bunga ng PPP kaya hindi rin naman lahat ay nakikinabang dito in the sense na mahal ang bayad sa paggamit ng mga nasabing kalsada.
Anong klaseng mga benepisyo ang natatanggap ng mga kababaihan sa pagkakaroon ng maayos na kalsada?
Kapag maayos ang kalsada at higit lalo accessible sa mga tao, mapapabilis nito ang communication at delivery of services.
Paano makatutulong sa mga mahihirap ang isang labor-intensive na paraan ng pagpapagawa ng isang kalsada? Kailangan bang gender-inclusive ang ganitong kalse ng proyekto?
Madalas kasi sa mga ganitong proyekto, nagha-hire talaga ng mga mahihirap kasi nga wala namang trabahong inilalaan na may nakabubuhay na sahod.
Kadalasan ay nawawala ang mga kababaihan at ang mahihirap sa pagpaplano ng ganitong mga proyekto. Sa tingin niyo po ba ay dapat silang makasali sa pagpaplano nito? Paano masisigurado ang partisipasyon ng mga kababaihan sa ganitong proyekto?
148 Dapat at ang buong mamamayan dapat ang makikinabang dito.
Kung mayroong maayos na kalsada, sino dapat ang responsable na magpanatili ng kaayusan at kondisyon nito? Dapat ba itong iasa sa pribadong sektor? Ano ang magiging implikasyon nito sa mga bunerableng sektor?
Tungkulin ng gubyerno na tiyaking maayos at ligtas ang mga public works and highways nito. Ito ay serbisyo, hindi ito isang negosyo.
Ano ang implikasyon ng kasalukuyang feminization of poverty sa susunod pang mga henerasyon?
Sa katotohanan, lalong lalaki yung bilang ng mahihirap kasi sa feminization of poverty. Kalahati ng population natin ay kababaihan. Kalahati ng mga magsasaka at mga manggagawa ay kababaihan, more than 70 percent na sa kanila ang mahihirap.
Kaya kung ganoon, lolobo at lolobo parin ang bilang ng mahihirap. Sabi ng gobyerno, hindi ka daw mahirap pag meron kang 45 pesos. Pero di ba, hindi sapaat ang 45 pesos sa isang araw. Wala nang 45 pesos ngayon. Mali ang sinasabi ng gobyerno ngayon.
Gaano kahalaga ang paggamit ng Gender and Development approach sa mga proyektong pangkaunlaran?
149 Kasi, ang mahalaga diyang tingnan ay may certain health needs ng mga kababaihan.
Hindi nafafactor-in iyang salik dahil laganap ang kahirapan.
Bakit laganap ang kahirapan sa kababaihan?
Structural pa rin dahil di pwedeng sabihin na tamad lang sila kaya sila mahirap. In fact, unang gising ang babae kaysa sa pinakamayang tao sa Pilipinas. Nakikipag- unahan pa yan sa pagtilaok ng manok. Iniisip niya kung saan siya kukuha ng pagkain, kakainin ng mga anak niya, ng pamilya niya. Walang inooffer na trabaho ang govt. Kung meron man, kontraktwal o kaya palabas ng bansa. Walang programa sa Pilipinas na makatutugon sa ganung pangangailangan (trabaho at nakabubuhay na sahod). Ang pinagmamalaki nilang trabaho ay hindi regular, puro kontraktwal.
Ano po ang alternatibong paraan para umunlad ang kababaihan?
Syempre una, pagsulong ng national industrialization. Kailangang mag-create ang gobyerno at seryosohin ang paggawa ng pambansang industry na gobyerno ang may hawak at hindi PPP.Kasi kung PPP, ang iisipin nila, paano kikita at kukuha ng tubo.
Maliit na kapital ang iniinvest. Pero kung gobyerno ang may hawak, makakapagcreate ng trabaho at hindi ang ipinagmamalaki ng gobyerno, yung call center (BPO). Sa ganyan kasi, hindi long term ang trabaho. Kapag nagsara ang account, mawawalan ng trabaho ang mga agents at nakabatay ito sa needs ng mga kapitalista. At the same time, dahil tayo ay agricultural country, marami tayong land
150 formations at very rich ang Pilipinas sa land resources kaya kailangan ng Genuine
Land Reform. Tama na iyong dalawang dekada ng panloloko nila sa mga magsasaka.
Laganap ba sa kababaihan ang time poverty?
Kasi ngayon, laganap pa rin sa kasulukuyan ang pagtingin na ang babae ay isang second class citizen. Ang kahirapan kasi ay walang sinisinong gender. Kung sa pamilya, pag walang trabaho ang tatay, buong household ang magsa-suffer.
Syempre, ang nanay nagiisip yan. Paano ako makakadagdag o masosolusyunan pag ganito ang sitwasyon. Kaya, magtatrabaho siya. Kapag tutulong ang babae sa household, sasamantalahin ito ng mga kapitalista at below minimum lang ang ibibigay na sahod. “Kasi di naman kayo ang provider, tulong lang kayo, secondary lang, kaya below the minimum lang ang bayad dapat sa inyo.”
For the longest time, instilled sa isip natin na pambahay lang ang babae. Pagkatapos magtrabaho sa labas ng babae, maglilinis pa yan pag-uwi ng bahay. Kaya kulang yung 24 hrs sa isang araw dahil culturally instilled sa isip natin ang mga ito dahil economically based, tatay lang ang nagtataguyod ng pamilya. Kaya, double burden pa rin ang dating nito sa kababaihan.
Ano po para sa inyo ang isang progressive at makatarungan na lipunan?
Dapat may trabaho na may nakabubuhay na sahod. Hindi tulad ng minimum wage ngayon na 400+ pesos, at syempre mas mababa pa yan sa kanayunan. Dahl ang
151 katwiran nila, mas mababa ang presyo ng mga bilihin sa kanayunan. Kailangan ang trabaho ay walang pinipiling gender. Hindi dapat kontraktwal na walang benefits. In a nutshell, natutugunan dapat ang basic na pangangailangan ng mga tao. May national industry na magluluwal ng trabaho, and then gagawa ng produkto para sa ikauunlad ng ekonomiya ng bansa. Napakahalaga din na lagi nating isasama ang boses ng kababaihian sa mga proyektong pangkaunlaran dahil ang mga babae ay more than half of our population. Kung walang boses ang babae, hindi mo pinakinggan ang half ng population mo.
152 APENDISE E
Panayam kay Bb. Xandra Liza Casambre Bisenio
IBON Foundation
1. Mayroon bang ugnayan ang pakakaroon ng isang maayos na kalsada (farm-
to-market road/ expressway) sa pagsugpo sa kahirapan ng mga taong
nakatira malapit dito?
Mayroon, kung ang pagsasaayos o pagkakaroon ng matinong kalsada ay kaakibat ng pagbuhos ng karampatang suporta o serbisyo (economic or social) sa mga magsasaka/ residente sa kagyat, at sa pangmatagalan, pagtiyak na mayroon silang desenteng trabaho at/o sariling lupa na binubungkal, na magtitiyak naman ng sustenidong kita para sa kanilang mga pamilya.
2. Anong klaseng mga benepisyo ang natatanggap ng mga rural poor sa
pagkakaroon ng maayos na kalsada?
Kung ang rekisitos sa taas ay natupad na, ang maayos na kalsada ay maaaring makapagpabilis sa mga transaksyon ng mga magsasaka at mamamayan. Gayon, mas magiging produktibo din sila.
153 3. Paano makatutulong sa mga mahihirap ang isang labor-intensive na paraan
ng pagpapagawa ng isang kalsada? Kailangan bang gender-inclusive ang
ganitong kalse ng proyekto?
Sa lipunan gaya ng sa atin, marahil ginagawang dahilan na kapag labor-intensive ay mas maraming mabibigyan ng trabaho dahil mas maraming bisig ang kailangan.
Gayundin, nagiging necessary ang labor-intensive na paraan kapag walang sapat na teknolohiya. Gayon, makikitang may mga mas batayan o fundamental na usaping dapat i-address sa ‘pagtulong sa mahihirap’ – at iyon ay pagtumbok sa dahilan kung bakit sila mahirap, at iyon ang bigyan ng solusyon. Ito, imbes na samantalahin ang kanilang kahirapan para sila ang isabak sa mabibigat na trabahong kayang solusyonan kung may matinong teknolohiya. Ang pagiging gender-inclusive ay maaaring kahanay ng pagkakaroon din ng matinong teknolohiya. Ang labor- intensive na paraan ng paggawa ng kalsada ay mabigat kapwa sa able-bodied na babae o lalaki.
4. Kadalasan ay nawawala ang mga mahihirap sa pagpaplano ng ganitong mga
proyekto. Sa tingin niyo po ba ay dapat silang makasali sa pagpaplano nito?
Dapat na dapat. Malaking bilang ng populasyon ng Pilipinas ang nabubuhay in extreme poverty (27%) o sa halagang P56 kada araw samantalang ayon sa IBON mahigit 65 million ang nabubuhay sa P125 o mas mababa pa bawat araw. Mayorya
154 ng mamamayan ay mahirap. Dapat lamang na mayorya ang manaig sa decision- making sa lipunan.
5. Paano masisigurado ang partisipasyon ng mga mahihirap sa ganitong
proyekto?
Kailangan mga totoong kinatawan ng anakpawis o mismong anakpawis ang nasa pusisyon ng pamamahala o paglikha ng batas.
6. Kung mayroong maayos na kalsada, sino dapat ang responsable na
magpanatili ng kaayusan at kondisyon nito? Dapat ba itong iasa sa pribadong
sektor?
Ang kalsada ay pampublikong gamit. Dapat lamang na Estado ang nagpapanatili ng kaayusan at kundisyon nito.
7. Sa tingin niyo ba ay uusbong ang kapitalismo sa parte ng mga panginoong
may lupa, truckers at middlemen sakaling magkaroon ng maayos na kalsada
para maiangkat ang mga agrikulturang produkto sa urban centers?
Posible o natural. At kadalasang ang mga may akses sa rekurso ang may kapasidad mag-resort sa profit-making.
155 8. Ano pang mga polisiya ang kailangan upang masiguro na makakakuha ng
benepisyo ang mga mahihirap mula sa isang maayos na kalsada?
Ilan siguro ang pagtuon ng paglikha ng maayos na kalsada para idugtong ang bukid sa mga mayor na daan patungo sa merkado – imbes na gumagawa ng maayos na kalsada para (1) may maayos na pagdaanan ang mga nagsasagawa ng military exercises (gaya ng sa Ternate Cavite) (2) maitaas ang toll fee at mapagkakitaan ito
(gaya ng NLEX/ SLEX na pribado ang pagpapatakbo at napakamahal para sa mga motorista). Importanteng Estado ang nagpaplano ng pagsagawa ng mga kalsada at ang pangunahing layunin ay nakatuon sa pangangailangan ng mga pangunahing producers ng bansa – ang mga magsasaka at manggagawa. Gayundin nakatuon sa pangangailangan ng mamamayan sa pangkalahatan.
9. Sang-ayon ba kayo na ang pagkakaroon ng isang maayos na kalsada ay
makakatulong sa pagkamit ng sosyo-ekonomikong kaunlaran ng mga
kababaihan? Sa paanong paraan?
Kung totoong makakabuti sa sosyo-ekonomikong kaunlaran ng mayorya ng mamamayan tulad ng mga magsasaka’t manggagawa, makakabuti para sa kababaihan.
156 10. Mayroon po ba kayong rekomendasyon upang patuloy pang maabot ang
kaunlaran ng mga mahihirap na sektor, liban sa pagkakaroon ng isang
maayos na kalsada?
Repormang agraryo na libre para makalikom ng income ang mga magsasaka imbes na mamroblema sila sa pagbayad ng amortisasyon for 25 years; Makabuluhang sahod sa mga manggagawa (across the board disenteng minimum wage na tapat sa family living wage); progresibong pagbubuwis (mas malaking tax ang kukunin sa mga mas may-kaya laluna pinakamayayamang 40 Pilipino at pinakamalalaking korporasyon); libreng edukasyon, serbisyong pangkalusugan at pabahay; disenteng trabaho (na posible lamang kung may malakas at matatag na lokal na industriya di tulad ngayon na mayorya sa biggest manufacturing corporations sa bansa ay transnational corporations); demokratikong badyet (hindi yung nag-eenable ng further profit-making gaya ng kasalukuyang public-private partnerships ang pinagbubuhusan) para mapatatag ang lokal na ekonomiya sa pamamagitan ng masiglang agrikultura at manufacturing industry; patas at nangunguna ang national interest na foreign policy (o nakikipag-deal sa ibang countries para makipagtulungan hindi para magpa-domina). Marami pa siguro pero basically, ang mga ito.
157 Apendise F Kopya ng Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997
Republic of the Philippines Congress of the Philippines Metro Manila
Tenth Congress
Republic Act No. 8435 December 22, 1997
AN ACT PRESCRIBING URGENT RELATED MEASURES TO MODERNIZE THE AGRICULTURE AND FISHERIES SECTORS OF THE COUNTRY IN ORDER TO ENHANCE THEIR PROFITABILITY, AND PREPARE SAID SECTORS FOR THE CHALLENGES OF THE GLOBALIZATION THROUGH AN ADEQUATE, FOCUSED AND RATIONAL DELIVERY OF NECESSARY SUPPORT SERVICES, APPROPRIATING FUNDS THEREFOR AND FOR OTHER PURPOSES
Be it enacted by the Senate and House of Representatives of the Philippines in Congress assembled::
Section 1. Short Title. - This act shall be known as the "Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997."
Section 2. Declaration of Policy. - The goals of the national economy are more equitable distribution of opportunities, income and wealth; a sustained increase in the amount of goods and services produced by the nation for the benefit of the people; and an expanding productivity as the key to raising the quality of life for all, especially the underprivileged.
The State shall promote industrialization and full employment based on sound agricultural development and agrarian reform, through industries that make full and efficient use of human and natural resources, and which are competitive in both domestic and foreign markets. In pursuit of these goals, all sectors of the economy and all regions of the country shall be given optimum opportunity to develop. Private enterprises, including corporations, cooperatives, and similar collective organizations, shall be encouraged to broaden the base of their ownership.
Thus, it is hereby declared the policy of the State to enable those who belong to the agriculture and fisheries sectors to participate and share in the fruits of development and growth in a manner that utilizes the nations resources in the most efficient and sustainable way possible by establishing a more equitable access to assets, income, basic and support services and infrastructure.
158 The State shall promote food security, including sufficiency in our staple food, namely rice and white corn. The production of rice and white corn shall be optimized to meet our local consumption and shall be given adequate support by the State.
The State shall adopt the market approach in assisting the agriculture and fisheries sectors while recognizing the contribution of the said sector to food security, environmental protection, and balanced urban and rural development, without neglecting the welfare of the consumers, especially the lower income groups. The state shall promote market-oriented policies in agricultural production to encourage farmers to shift to more profitable crops.
The state shall empower the agricultural and fisheries sector to develop and sustain themselves. Toward this end,the State shall unsure the development of the agriculture and fisheries sectors in accordance with the following principles: a) Poverty Alleviation and Social Equity. - The State shall ensure that the poorer sectors of society have equitable access to resources, income opportunities, basic and support services and infrastructure especially in areas where productivity is low as a means of improving their quality of life compared with other sectors of society; b) Food Security. - The State shall assure the availability, adequacy, accessibility of food supplies to all at all times; c) Rational Use of Resources. - The State shall adopt a rational approach in the allocation of public investments in agriculture and fisheries in order to assure efficiency and effectiveness in the use of scarce resources and thus obtain optimal returns on its investments; d) Global Competitiveness. - The State shall enhance the competitiveness of the agriculture and fisheries sectors in both domestic and foreign markets; e) Sustainable Development. - The State shall promote development that is compatible with the preservation of the ecosystem in areas where agriculture and fisheries activities are carried out. The State should exert care and judicious use of the country's natural resources in order to attain long-term sustainability; f) People Empowerment. - The State shall promote people empowerment by enabling all citizens through direct participation or through their duly elected, chosen or designated representatives the opportunity to participate in policy formulation and decision-making by establishing the appropriate mechanisms and by giving them access to information; and g) Protection from Unfair Competition. - The State shall protect small farmers and fisher folk from unfair competition such as monopolistic and oligopolistic practices
159 by promoting a policy environment that provides them priority access to credit and strengthened cooperative-based marketing system.
Section 3. Statement of Objectives. - This Act shall have the following objectives: a) To modernize the agriculture and fisheries sectors by transforming these sectors from a resource-based to a technology-based industry; b) To enhance profits and incomes in the agriculture and fisheries sectors, particularly the small farmers and fisherfolk, by ensuring equitable access to assets, resources and services, and promoting higher-value crops, value-added processing, agribusiness activities, and agro-industrialization; c) To ensure the accessibility, availability and stable supply of food to all at all times; d) To encourage horizontal and vertical integration, consolidation and expansion of agriculture and fisheries activities, group functions and other services through the organization of cooperatives, farmers' and fisherfolk's associations, corporations, nucleus estates, and consolidated farms and to enable these entities to benefit from economies of scale, afford them a stronger negotiating position, pursue more focused, efficient and appropriate research and development efforts and enable them to hire professional managers; e) To promote people empowerment by strengthening people's organizations, cooperatives and NGO's and by establishing and improving mechanisms and resources for their participation in government decision-making and implementation; f) To pursue a market-driven approach to enhance the comparative advantage of our agriculture and fisheries sectors in the world market; g) To induce the agriculture and fisheries sectors to ascend continuously the value- added ladder by subjecting their traditional or new products to further processing in order to minimize the marketing of raw, unfinished or unprocessed products; h) To adopt policies that will promote industry dispersal and rural industrialization by providing incentives to local and foreign investors to establish industries that have backward linkages to the country's agriculture and fisheries resource base; i) To provide social and economic adjustment measures that increase productivity and improve market efficiency while ensuring the protection and preservation of the environment and equity for small farmers and fisherfolk; and j) To improve the quality of life of all sectors.
Section 4. Definition of Terms. -
160
"Agrarian Reform Community" is a barangay at the minimum or a cluster of contiguous barangays where there is a critical mass of farmers or farm workers and which features the main thrust of agrarian development land tenure improvement and effective delivery of support services.
"Agricultural Lands" refers to lands devoted to or suitable for the cultivation of the soil, planting of crops, growing of trees, raising of livestock, poultry, fish or aquiculture production, including the harvesting of such farm products, and other farm activities and practices performed in conjunction with such farming operations by persons whether natural or juridical and not classified by the law as mineral land, forest land, residential land, commercial land, or industrial land.
"Agricultural Land Use Conversion" refers to the process of changing the use of agricultural land to non-agricultural uses.
"Agricultural Sector" is the sector engaged in the cultivation of the soil, planting of crops, growing of fruit trees, raising of livestock, poultry, or fish, including the harvesting and marketing off such farm products, and other farm activities and practices.
"Agricultural Mechanization" is the development, adoption, manufacture and application of appropriate location-specific, and cost-effective agricultural technology using human, animal, mechanical, electrical and other non-conventional sources of energy for agricultural production and post-harvest operations consistent with agronomic conditions and for efficient and economic farm management.
"Agriculture and Fisheries Modernization" is the process of transforming the agriculture and fisheries sectors into one that is dynamic, technologically advanced and competitive yet centered on human development guided by the sound practices of sustainability and the principles of social justice.
"Agro-Processing Activities" refers to the processing of raw agricultural and fishery products into semi-processed or finished products which include materials for the manufacture for food and/or non-food products, pharmaceuticals and other industrial products.
"Banks" collective used, means government banks and private banks, rural banks and cooperative banks.
"Basic Needs Approach to Development" involves the identification, production and marketing of wage goods and services for consumption of rural communities.
"Communal Irrigation System (CIS)" is an irrigation system that is managed by a bona fide Irrigators Association.
161
"Competitive Advantage" refers to competitive edge in terms of product quality and/or price. It likewise refer to the ability to produce a product with the greatest relative efficiency in the use of resources.
"Cooperatives" refers to duly registered associations of persons with a common bond of interest who have voluntarily joined together to achieve a lawful common social and economic end, making equitable contributions to the capital required and accepting a fair share of the risks and benefits of the undertaking in accordance with universally accepted cooperatives principles.
"Department" refers to the Department of Agriculture.
"Economic Scale " refers to the minimum quantity of volume of goods required to be efficient.
"Economies of Scale" refers to the decrease in unit cost as more units are produced due to the spreading out of fixed costs over a greater number of units produced.
"Empowerment" involves providing authority, responsibility and information to people directly engaged in agriculture and fishery production, primarily at the level of the farmers, fisher folk and those engaged in food and non-food production and processing, in order to give them wider choices and enable them to take advantage of the benefits of the agriculture and fishery industries.
"Extension Services" refers to the provision of training, information, and support services by the government and non-government organizations to the agriculture and fisheries sectors to improve the technical, business, and social capabilities of farmers and fisher folk.
"Farmer's and Fisherfolk's Organizations or Associations" refer to farmers and fisherfolks cooperatives, associations or corporations duly registered with appropriate government agencies and which are composed primarily of small agricultural producers, farmers, farm, workers, agrarian reform beneficiaries, fisher folk who voluntarily join together to form business enterprises or non-business organizations which they themselves own, control and patronize.
"Farm-to-Market Roads" refer to roads linking the agriculture and fisheries production sites, coastal landing points and post-harvest facilities to the market and arterial roads and highways.
"Fisheries" refers to all systems or networks of interrelated activities which include the production, growing, harvesting, processing, marketing, developing, conserving, and managing of all aquatic resources and fisheries areas.
162 "Fisheries Sector" is the sector engaged in the production, growing, harvesting, processing, marketing, developing, conserving, and managing of aquatic resources and fisheries areas.
"Fishing" refers to the application of techniques using various gear in catching fish and other fisheries products.
"Fishing Grounds" refers to areas in any body of water where fish and other aquatic resources congregate and become target of capture.
"Food Security" refers to the policy objective, plan and strategy of meeting the food requirements of the present and future generations of Filipinos in substantial quantity, ensuring the availability and affordability of food to all, either through local production or importation, of both, based on the country's existing and potential resource endowment and related production advantages, and consistent with the over all national development objectives and policies. However, sufficiency in rice and white corn should be pursued.
"Fresh Agricultural And Fishery Products" refers to agricultural and fisheries products newly taken or captured directly from its natural state or habitat, or those newly harvested or gathered from agricultural areas or bodies of water used for aquiculture.
"Global Competitiveness" refers to the ability to compete in terms of price, quality and value of agriculture and fishery products relative to those of other countries.
"Gross Value-Added" refers to the total value, excluding the value of non- agricultural of fishery intermediate inputs, of goods and services contributed by the agricultural and fisheries sectors.
"Head works" refers to the composite parts of the irrigation system that divert water from natural bodies of water such as river, streams, and lakes.
"Industrial Dispersal" refers to the encouragement given to manufacturing enterprises to establish their plants in rural areas. Such firms normally use agricultural raw materials either in their primary or intermediate state.
"Irrigable Lands" refers to lands which display marked characteristics justifying the operation of an irrigation system.
"Irrigated Lands" refers to lands services by natural irrigation or irrigation facilities. These include lands where water is not readily available as existing irrigation facilities need rehabilitation or upgrading or where irrigation water is not available year-round.
163 "Irrigation System" refers to a system of irrigation facilities covering contiguous areas.
"Irrigators' Association (IA)" refers to an association of farmers within a contiguous area served by a National Irrigation System or Communal Irrigation System.
"Land Use" refers to the manner of utilizing the land, including its allocation, development and management.
"Land Use Plan" refers to a document embodying a set of policies accompanied by maps and similar illustrations which represent the community-deserved pattern of population distribution and a proposal for the future allocation of land to the various land-using activities, in accordance with the social and economic objectives of the people. It identifies the location, character and extent of the area's land resources to be used for different purposes and includes the process and the criteria employed in the determination of the land use.
"Land Use Planning" refers to the act of defining the allocation, utilization, development and management of all lands within a given territory or jurisdiction according to the inherent qualities of the land itself and supportive of sustainable, economic, demographic, socio-cultural and environmental objectives as an aid to decision-making and legislation.
"Main Canal" refers to the channel where diverted water from a source flows to the intended area to be irrigated.
"Market Infrastructure" refers to facilities including, but not limited to, market buildings, slaughterhouses, holding pens, warehouses, market information centers, connecting roads, transport and communication and cold storage used by the farmers and fisher folk in marketing their produce.
"National Information Network (NIN)" refers to an information network which links all offices and levels of the Department with various research institutions and local end-users, providing easy access to information and marketing services related to agriculture and fisheries.
"National Irrigation System (NIS)" refers to a major irrigation system managed by the National Irrigation Administration.
"Network of Protected Areas for Agricultural and Agro-industrial Development (NPAAD)" refers to agricultural areas identified by the Department through the Bureau of Soils and Water Management in coordination with the National Mapping and Resources Information Authority in order to ensure the efficient utilization of land for agriculture and Agro-industrial development and promote sustainable growth . The NPAAD covers all irrigated areas, all irrigable lands already covered by irrigation projects with firm funding commitments; all alluvial plain land highly
164 suitable for agriculture whether irrigated or not; Agro-industrial crop lands or lands presently planted to industrial crops that support the viability of existing agricultural infrastructure and agro-based enterprises, highlands, areas located at an elevation of five hundred (500) meters or above and have the potential for growing semi temperate and high-value crops; all agricultural lands that are ecological fragile, the conversion of which will result in serious environmental degradation, and mangrove areas and fish sanctuaries.
"On-Farm Irrigation Facilities" refers to composite facilities that permit entry of water to paddy areas and consist of farm ditches and turnouts.
"Primary Processing" refers to the physical alteration of raw agricultural or fishery products with or without the use of mechanical facilities.
"Post-Harvest Facilities" includes, but is not limited to , threshing, drying, milling, grading , storing, and handling of produce and such other activities as stripping, winnowing, chipping and washing.
"Post -Harvest Facilities" includes, but it is not limited to, threshers, moisture meters, dryers, weighing scales, milling equipment, fish ports, fish landings, ice plants and cold storage facilities, processing plants, warehouses, buying stations, market infrastructure and transportation.
"Premature Conversion of Agricultural Land" refers to the undertaking of any development activity, the results of which modify or alter the physical characteristics of the agricultural lands to render them suitable for non-agricultural purposes, without an approved order of conversion from the DAR.
"Resource Accounting" refers to a tracking changes in the environment and natural resources biophysically and economically (in monitory terms)
"Resource-based" refers to the utilization of natural resources.
"Rural Industrialization" refers to the process by which the economy is transformed from one that is predominantly agricultural to one that is dominantly industrial and service-oriented. Agriculture provides the impetus and push for industry and services through the market that it creates, the labor that it absorbs, and the income that it generates which is channeled to industry and services. As development continues, with agriculture still an important sector, industry and services begin to generate income and markets and concomitantly increase their share of total income.
"Strategic Agriculture and Fisheries Development Zones (SAFDZ)" refers to the areas within the NAPAAD identified for production, Agro-Processing and marketing activities to help develop and modernize, either the support of government, the
165 agriculture and fisheries sectors in an environmentally and socio-cultural sound manner.
"Secondary Canal" refers to the channel connected to the main canal which distributes irrigation to specific areas.
"Secondary Processing" refers to the physical transformation of semi-processed agricultural or fishery products.
"Shallow Tube Well (STW)" refers to a tube or shaft vertically set into the ground for the purpose of bringing ground water to the soil surface from a depth of less than 20 meters by suction lifting.
"Small Farmers and Fisherfolk" refers to natural person dependent on small-scale subsistence farming and fishing activities as their primary source of income.
"Small and Medium Enterprise (SME)" refers to any business activity or enterprise engaged in industry, agribusiness and/or services, whether single proprietorship, cooperative, partnership or corporation whose total assets, inclusive of those arising from loans but exclusive of the land on which the particular business entity's office, plan and equipment are situated, must have value falling under the following categories:
Micro - not more than P 1,500,000
Small - P 1,500,001 to P 15,000,000
Medium - P15,000,001 to P 60,000,000
The Department, in consultation with the Congressional Oversight Committee on Agricultural and Fisheries Modernization, may adjust the above values as deemed necessary.
"Socio-culturally Sound" means the consideration of the social structure of the community such as leadership pattern, distribution of roles across gender and age groups, the diversity of religion and other spiritual beliefs, ethnicity and cultural diversity of the population.
"Technology-based" refers to utilization of technology.
"Zoning Ordinance" refers to a local legislation approving the development land use plan and providing for the regulations and other conditions on the uses of land including the limitation of the infrastructure that may be placed within the territorial jurisdiction of a city or municipality.
TITLE I
166 PRODUCTION AND MARKETING SUPPORT SERVICES
Chapter 1 Strategic Agricultural and Fisheries Development Zones
Section 5. Declaration of Policy. - It is the policy of the State to ensure that all sectors of the economy and all regions of the country shall be given optimum opportunity to develop through the rational and sustainable use of resources peculiar to each area in order to maximize agricultural productivity, promote efficiency and equity and accelerate the modernization of the agriculture and fisheries sectors of the country.
Section 6. Network of Areas for Agricultural and Agro-Industrial Development. - The Department shall, within six (6) months after the approval of this Act, and in consultation wit the local government units , appropriate government agencies, concerned non-government organizations (NGOs)and organized farmers' and fisherfolk's groups, identify the strategic Agriculture and Fisheries Development Zones (SAFDZ) within the network of protected areas for agricultural and agro- industrial development to ensure that lands are efficiently and sustainably utilized for food and non-food production and agro-industrialization.
The SAFDZ which shall serve as centers where development in the agriculture and fisheries sectors are catalyzed in an environmentally and socio-cultural sound manner, shall be identified on the basis of the following criteria a. Agro-climatic and environmental conditions giving the area as competitive advantage in the cultivation, culture, production and processing of particular crops, animals and aquatic products; b. Strategic location of the area for the establishment of agriculture or fisheries infrastructure, industrial complexness, production and processing zones; c. Strategic location and of the area for market development and market networking both at the local and international levels; and d. Dominant presence of agrarian reform communities (ARCs) and/or small owner- cultivators and amortizing owners/agrarian reform beneficiaries and other small farmers and fisher folk in the area.
The SAFDZ shall have an integrated development plan consisting of production, processing, investment, marketing, human resources and environmental protection components.
Section 7. Modern Farms. - The Department in coordination with the local government units (LGUs) and appropriate government agencies, may designate agrarian reform communities (ARCs) and other areas within the SAFDZ suitable for economic scale production which will serve as model farms.
167
Farmer-landowners whose lands are located within these designated areas shall be given the option to enter into a management agreement with corporate entities with proven competence in farm operations and management, high-end quality production and productivity through the use of up-to-date technology and collateral resources such as skilled manpower, adequate capital and credit, and access to markets, consistent with the existing laws.
Section 8. Mapping. - The Department, through the Bureau of Soils and Water Management (BSWM), in coordination with the National Mapping and Resource Information Authority (NAMRIA) and the Housing and Land Use Regulatory Board (HLURB) shall undertake the mapping of network of areas for agricultural and agro- industrial development for all municipalities, cities and an appropriate scale. The BSWM may call on other agencies to provide technical and other logistical support in this undertaking .
Section 9. Delineation of Strategic Agriculture and Fisheries Development Zones. - The Department, in consultation with the Department of Agrarian Reform, the Department of Trade and Industry, the Department of Environment and Natural Resources, Department of Science and Technology, the concerned LGU's, the organized farmers and fisher folk groups, the private sector and communities shall, without prejudice to the development of identified economic zones and free ports, establish and delineate based on sound resource accounting, the SAFDZ within one (1) year from the effectivity of this Act.
All irrigated lands, irrigable lands already covered by irrigation a projects with firm funding commitments, and lands with existing or having the potential for growing high-value crops so delineated and included within the SAFDZ shall not be converted for a period of five (5) years front the effectivity for this Act: Provided, however, That not more than five percent (5%) of the said lands located within the SAFDZ may be converted upon compliance with existing laws, rules, regulations, executive order and issuances, and administrative orders relating to land use conversion: Provided, further, That thereafter 1) a review of the SAFDZ, specifically of the productivity of the areas, improvement of the quality of life of farmers and fisher folk, and efficiency and defectiveness of the support services shall be conducted by the Department and the Department of Agrarian Reform, in coordination with the Congressional Oversight Committee on Agricultural Committee and Fisheries Modernization; 2) conversion may be allowed, if at all, on a case-to-case basis subject to existing laws, rules, regulations, executive orders and issuances, and administrative orders governing land use conversion; 3) in case of conversion, the land owners will pay the Department the amount equivalent to the government's investment cost including inflation.
Section 10. Preparation of Land Use and Zoning Ordinance. - Within one (1) year from the finalization of the SAFDZ, in every city and municipality, all cities and municipalities shall have prepared their respective land use and zoning ordinance
168 incorporating the SAFDZ, where applicable. Thereafter, all land use plans and zoning ordinances shall be updated every four (4) years or as often as may be deemed necessary upon the recommendation of the Housing and Land Use Regulatory Board and must be completed within the first year of the term of office of the mayor. If the cities/municipalities fail to comply with the preparation of zoning and land use plans, the DILG shall impose the penalty as provided for under Republic Act No.7160
Section 11. Penalty for Agricultural Inactivity and Premature Conversion. - Any person or juridical entity who knowingly or deliberately causes any irrigated agricultural lands seven (7) hectares or larger, whether contiguous for not, within the protected areas for agricultural development, as specified under Section 6 in relation to Section 9 of this Act, to lie idle and unproductive for a period exceeding one (1) year, unless due to force majeure, shall be subject to an idle land tax of Three Thousand Pesos (P3,000.00) per hectare per year. In addition, the violator, shall be required to put back such lands to productive agricultural use. Should the continued agricultural inactivity, unless due to force majeure, exceed a period of two (2) years, the land shall be subject to escheat proceedings.
Any person found guilty of premature or illegal conversion shall be penalized with imprisonment of two (2) to six (6) years, or a fine equivalent to one hundred percent (100%) of the government's investment cost, or both, at the discretion of the court, and an accessory penalty of forfeiture of the land and any improvement thereon.
In addition, the DAR may impose the following penalties, after determining, in an administrative proceedings, that violation of this law has been committed: a. Consolation or withdrawal of the authorization for land use conversion; and b. Backlisting, or automatic disapproval of pending and subsequent conversion applications that they may file with the DAR.
Section 12. Protection of Watershed Areas. - All watersheds that are sources of water for existing and potential irrigable areas and recharge areas of major aquifers identified by the Department of Agriculture and the Department of Environment and Natural resources shall be preserves as such at all times.
Chapter 2 Agriculture and Fisheries Modernization Plan
Section 13. Agriculture and Fisheries Modernization Plan (AFMP). - The Department, in consultation with the farmers and fisher folk, the private sector, NGOs, people's organizations and the appropriate government agencies and offices, shall formulate and implement a medium- and long-term comprehensive Agriculture and Fisheries Modernization Plan.
169 The Agriculture and Fisheries Modernization Plan shall focus on five (5) major concerns: a. Food security; b. Poverty alleviation and social equity; c. Income enhancement and profitability, especially for farmers and fisher folk; d. Global competitiveness; and e. Sustainability.
Section 14. Food Security , Poverty Alleviation, Social Equity and Income Enhancement. - The Department, in coordination with other concerned departments or agencies, shall formulate medium-and long-term plans addressing food security, poverty alleviation, social equity and income enhancement concerns based on, but not limited to, the following goals and indicators for development: a. Increased income and profit of small farmers and fisherfolk; b. Availability of rice and other staple foods at affordable process; c. Reduction of rural poverty and income inequality; d. Reduction of the incidence of malnutrition; e. Reduction of rural unemployment and underemployment; and f. Improvement in land tenure of small farmers.
Section 15. Global Competitiveness and Sustainability. - The Department shall formulate medium-and-long-term plans aimed at enhancing the global competitiveness and sustainability of the country in agriculture and fisheries based on, but not limited to, the following goals and indicators for development: a. Increase in the volume, quality and value of agriculture and fisheries production for domestic consumption and for exports; b. Reduction in post-harvest losses; c. Increase in the number/types and quality of processed agricultural and fishery products; d. Increase in the number of international trading partners in agriculture and fishery products;
170 e. Increase in the number of sustainable agriculture and fisheries firms engaged in domestic production, processing, marketing and export activities; f. Increase in and wider level of entrepreneurship among farmers and fisher folk in the area; g. Increase in the number of farms engaged in diversified farming; and h. Reduced use of agro-chemicals that are harmful to health and the environment.
Section 16. Global Climate Change. - The Department, in coordination with the Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Service Administration (P. A. G. A. S. A.) and such other appropriate government agencies, shall devise a method of regularly monitoring and considering the effect of global climate changes, weather disturbances, and annual productivity cycles for the purpose of forecasting and formulating agriculture and fisheries production programs.
Section 17. Special Concerns. - The Department shall consider the following areas of concerns, among other in formulating the AFMP: a. Strategies and programs aimed to achieve growth and profitability targets in the context of the constraints and challenges of the World Trade Organization (WTO); b. Programs arising from the implementation of the Agrarian Reform Program; c. Identification of SAFDZ; d. Infrastructure and market support for the SAFDZ; e. Infrastructure support to make agriculture and fisheries production inputs, information and technology readily available to farmers, fisherfolk, cooperatives and entrepreneurs; f. Credit programs for small farmers and fisher folk, and agricultural graduates; g. Comprehensive and integrated agriculture and fisheries research, development and extension services; h. Preservation of biodiversity, genetic materials and the environment; i. Adequate and timely response against environmental threats to agriculture and fisheries; j. Rural non-farm employment;
171 k. Access to aquatic resources by fisher folk; l. Basic needs program for the impoverished sectors of society who will be affected by liberalization; m. Indigenous peoples; n. Rural youth; o. Women; p. Handicapped persons; and q. Senior citizens.
Section 18. Monitoring and Evaluation. - The Department shall develop the capability of monitoring the AFMP through a Program Benefit Monitoring and Evaluation System (PBMES). In addition, it can secure the services of independent consultants and external evaluators in order to assess its over-all impact. The Department shall make periodic reports to the Congressional Oversight Committee on Agriculture and Fisheries Modernization.
Section 19. Role of Other Agencies. - All units and agencies of the government shall support the Department in the implementation of the AFMP.
In particular, the Department of Public Works and Highways shall coordinate with the Department with respect to the infrastructure support aspect of the plan order to accomplish networking of related infrastructure facilities.
The Department of Interior and Local Government shall provide assistance to the Department in mobilizing resources under the control of local government units.
The Department of Trade and Industry, Agrarian Reform, Science and Technology, and Environment and Natural Resources shall coordinate their investment programs and activities to complement the Department's implementation of the AFMP.
The Department of Education, Culture and Sports, the Technical Educational and Skills Development Authority, the Department of Health with the Department of Social Services and Development shall coordinate with the Department to determine the financial requirements of small farmers and fisherfolk to adjust to the effects of modernization as envisioned in the Agriculture and Fisheries Modernization Plan.
The departments referred above shall be required to identify in their budget proposals the allocation intended for the improvement of the environmental and other conditions affecting agriculture and fisheries.
172
Congressional initiatives shall also be coordinated by the Committees on Agriculture on both Houses to complement and enhance the programs and activities of the Department in the implementation of the AFMP.
Chapter 3 Credit
Section 20. Declaration of Policy. - It is hereby declared the policy of the State to alleviate poverty and promote vigorous growth in the countryside through access to credit by small farmers, fisher folk, particularly the women involved in the production, processing and trading of agriculture and fisheries products and the small and medium scale enterprises (SMEs) and industries engaged in agriculture and fisheries.
Interest rates shall be determined by market forces, provided that existing credit arrangements with agrarian reform beneficiaries are not affected. Emphasis of the program shall be on proper management and utilization.
In this regard, the State enjoins the active participation of the banking sector and government financial institutions in the rural financial system.
Section 21. Phase-out of the Directed Credit Programs (DCPs) and Provision for the Agro-Industry Modernization Credit and Financing Program (AMCPP). - The Department shall implement existing DCPs; however, the Department shall, within a period of four (4) years from the effectivity of this Act, phase-out all DCPs and deposit all its loanable funds including those under the Comprehensive Agricultural Loan Fund (CALF) including new funds provided by this Act for the AMCFP and transfer the management thereof to cooperative banks , rural banks, government financial institutions and viable NGOs for the Agro-Industry Modernization Credit Financing Program (AMCFP). Interest earnings of the said deposited loan funds shall be reverted to the AMCFP.
Section 22. Coverage. - An agriculture, fisheries and agrarian reform credit and financing system shall be designed for the use and benefit of farmers, fisher folk those engaged in food and non-food production, processing and trading, cooperatives, farmers'/fisherfolk's organization, and SMEs engaged in agriculture hereinafter referred to in this chapter as the "beneficiaries"
Section 23. Scope of the Agro-Industry Modernization Credit and Financing Program (AMCFP).. - The Agro-Industry Modernization Credit and Financing Program shall include the packaging and delivery of various credit assistance programs for the following: a. Agriculture and fisheries production including possessing of fisheries and agri- based products and farm inputs;
173 b. Acquisition of work animals, farm and fishery equipment and machinery; c. Acquisition of seeds, fertilizer, poultry, livestock, feeds and other similar items; d. Procurement of agriculture and fisheries products for storage, trading , processing and distribution; e. Acquisition of water pumps and installation of tube wells for irrigation; f. Construction , acquisition and repair of facilities for production, processing , storage, transportation, communication, marketing and such other facilities in support of agriculture and fisheries; g. Working capital for agriculture and fisheries graduates to enable them to engage in agriculture and fisheries related economic activities; h. Agribusiness activities which support soil and water conservation and ecology- enhancing activities; i. Privately-funded and LGU-funded irrigation systems that are designed to protect the watershed; j. Working capital for long-gestating projects; and k. Credit guarantees on uncollaterized loans to farmers and fisherfolks.
Section 24. Review of the mandates of Land Bank of the Philippines Crop Insurance Corporation, Guarantee Fund For Small and Medium Enterprises, Quedan and Rural Credit Guarantee Corporation, Agricultural Credit Policy Council. - The Department of Finance shall commission and independent review of the charters and the respective programs of the Land Bank of the Philippines (LBP), Philippine Crop Insurance Corporation (PCIC), Guarantee Fund for Small and Medium Enterprises (GFSME), Quedan and Rural Credit Guarantee Corporation (Quendancor), and Agricultural Credit Policy Council (ACPC), and recommend policy changes and other measures to induce the private sectors participation in lending to agriculture and to improve credit access by farmers and fisherfolk: Provided, That agriculture and fisheries projects with long gestation period shall be entitled to a longer grace period in repaying the loan based on the economic life of the project.
The Land Bank of the Philippines, shall, in accordance with its original mandate, focus primarily on plans and programs in relation to the financing of agrarian reform and the delivery of credit services to the agriculture and fisheries sectors, especially to small farmers and fisherfolk.
174 The review shall start six (6) months after the enactment of this Act. Thereafter, the review shall make recommendations to the appropriate Congressional Committees for possible legislative actions and to the Executive Branch for policy and program changes within six (6) months after submission.
Section 25. Rationalization of Credit Guarantee Schemes and Funds. - All existing credit guarantee schemes and funds applicable to the agriculture and fishery sectors shall be rationalized and consolidated into an Agriculture and Fisheries Credit Guarantee Fund. The rationalization shall cover the credit guarantee schemes and funds operated by the Quendancor, the GFSME and the Comprehensive Agricultural Loan Fund. The Agriculture and Fisheries Credit Guarantee Fund shall be managed and implemented by the Quendancor Provided, That representation to the Quendancor Board shall be granted to cooperatives, local government units and rural financial institutions; Provided, further, That credit guarantee shall be given only to small-scale agriculture and fisheries activities and to countryside micro- small, and medium enterprises. It may also cover loan guarantees for purchase orders and sales contracts.
The Agriculture and Fisheries Credit Guarantee Fund shall be funded by at least ten percent (10%) of the funding allocation for the AMCFP.
Chapter 4 Irrigation
Section 26. Declaration of Policy. - It is the policy of the State to use its natural resources rationally and equitably. The state shall prevent the further destruction of watersheds, rehabilitate existing irrigation systems and promote the development of irrigation systems that are effective, affordable, appropriate, and efficient.
In the choice of location-specific irrigation projects, the economic principle of comparative advantage shall always be adhered to.
Section 27. Research and Development. - Irrigation Research and Development (R&D) shall be pursued and priority shall be given to the development of effective, appropriate , and efficient irrigation and water management technologies.
The Department shall coordinate with the Department of Environment and Natural Resources concerning the preservation and rehabilitation of watersheds to support the irrigation systems.
Section 28. Criteria for Selection of Irrigation Development Scheme. - The Selection of appropriate scheme of irrigation development shall be location-specific and based on the following criteria: a. Technical feasibility;
175 b. Cost-effectiveness; c. Affordability, low investment cost per unit area; d. Sustainability and simplicity of operation; e. Recovery of operation and maintenance cost; f. Efficiency in water use; g. Length of gestation period; and h. Potential for increasing unit area productivity.
All irrigation projects shall, in addition to the criteria enumerated above, be subjected to a social cost-benefit analysis.
Section 29. Simplified Public Bidding. - The construction, repair, rehabilitation, improvement, or maintenance of irrigation projects and facilities shall follow the Commission on Audit (COA) rules on simplified public bidding.
Irrigation projects undertaken by farmers, farmer's organizations and other private entities whose funding is partly or wholly acquired by way of loan from government financial institutions shall not be subject to the bidding requirements of the government.
Section 30. National Irrigation Systems (NIS). - The National Irrigation Administration (NIA) shall continue to plan, design, develop, rehabilitate, and improve the NISs. It shall continue to maintain and operate the major irrigation structures including the head works and main canals.
In addition, the NIA is mandated to gradually turn over operation and maintenance of the National Irrigation System's secondary canals and on-farm facilities to Irrigators' Associations
Section 31. Communal Irrigation Systems (CIS). - The Department shall, within five (5) years from the effectivity of this Act, devolve the planning, design and management of CISs, including the transfer of NIA's assets and resources in relation to the CIS, to the LGUs. The budget for the development, construction, operation and maintenance of the CIS and other types of irrigation systems shall be prepared by and coursed through the LGUs. The NIA shall continue to provide technical assistance to the LGUs even after complete devolution of the Irrigation Systems to the LGUs, as may be deemed necessary.
Section 32. Minor Irrigation Schemes. - The Department shall formulate and develop a plan for the promotion of a private sector-led development of minor irrigation
176 systems, such as Shallow Tube Wells (STWs), Low-Lift pumps (LLPs) and other inundation systems. the plan shall be included in the Short-term Agriculture and fisheries Modernization Plan.
Section 33. Other Irrigation Construction Schemes. - The Government shall also encourage the construction of irrigation facilities through other viable schemes for the construction of irrigation such as build-operate-transfer, build-transfer and other schemes that will fast-track the development of irrigation systems.
Section 34. Guarantee of the National Government. - To make build-operate-transfer (BOT) projects for irrigation attractive to proponents, the national government shall issue the need payment guarantee for BOT projects which shall answer for default of the National Irrigation Administration. Such amounts needed to answer for the payment guarantee is hereby to be appropriated.
Section 35. Irrigation Service Fees (ISF). - Upon effectivity of this Act, the NIA shall immediately review the ISF rates and recommend to the Department reasonable rates within six (6) months from the effectivity of this Act.
Section 36. Monitoring and Evaluation. - The Department shall monitor the implementation of R&D programs and irrigation projects. The Department shall review all existing irrigation systems every four (4) years, to determine their viability or ineffectiveness. The Department shall employ the services of independent evaluators to assess the overall impact of the country's irrigation development .
Section 37. Exemption from Election Ban. - The repair, maintenance and rehabilitation of irrigation facilities as well as BOT irrigation projects shall be exempted from the scope of the election ban on public works.
Chapter 5 Information and Marketing Support Service
Section 38. Declaration of Policy. - It is hereby declared the policy of the State to empower Filipino farmers and fisherfolk, particularly the women, involved in agriculture and fisheries through the provision of timely, accurate and responsive business information and efficient trading services which will link them to profitable markets for their products. They shall likewise be given innovative support toward the generation of maximum income through assistance in marketing.
Section 39. Coverage. - A market information system shall be installed for the use and benefit of, but not limited to, the farmers and fisher folk, cooperatives, traders, processors, the LGUs and the Department.
177 Section 40. The Marketing Assistance System. - The Department shall establish a National Marketing Assistance Program that will immediately lead to the creation of a national marketing umbrella in order to ensure the generation of the highest possible income for the farmers and fisher folk or groups of farmers and fisher folk, matching supply and demand in both domestic and foreign markets.
Section 41. National Information Network. - A National Information Network (NIN) shall be set up from the Department level down to the regional, provincial and municipal offices within one (1) year from the approval of this Act taking into account existing information networks and seems.
The NIN shall likewise link the various research institutions for easy access to data on agriculture and fisheries research and technology. All departments, agencies, bureaus, research institutions, and local government units shall consolidate and continuously update all relevant information and data on a periodic basis and make such data available on the Internet.
Section 42. Information and Marketing Service. - The NIN shall provide information and marketing services related to agriculture an fisheries which shall include the following: a. Supply data; b. Demand data c. Price and Price trends; d. Product standards for both fresh and processed agricultural and fisheries projects; e. Directory of, but not limited to cooperatives, traders, key market centers, processors and business institutions concerned with agriculture and fisheries at the provincial and municipal levels; f. Research information and technology generated from research institutions involved in agriculture and fisheries; g. International, regional and local market forecasts; and h. Resource accounting data.
Section 43. Initial Set-up. - The Department shall provide technical assistance in setting -up the NIN at the local level through the cooperatives and the LGUs Provided , That , at the local level, a system that will make marketing information and services related to agriculture and fisheries will be readily available in the
178 city/municipal public market for the benefit of the producers, traders and consumers.
Section 44. Role of Government Agencies. - The Bureau of Agricultural Statistics will serve as the central information server and will provide technical assistance to end- users in accessing and analyzing product and market information and technology.
The Department of Transportation and Communications shall provide technical and infrastructure assistance to the Department in setting up the NIN.
LGUs shall coordinate with the Department for technical assistance in order to accelerate the establishment and training of information end-users in their respective jurisdictions.
The Cooperative Development Authority shall coordinate with the Department for technical assistance in order to provide training assistance to cooperatives in the use of market information and technology.
Section 45. Role of Private Sector. - The NIN shall likewise be accessible to the private sector engaged in agriculture and fisheries enterprises. The Department shall formulate guidelines and determine fees for private sector entities that use the NIN.
Chapter 6 Other Infrastructure
Section 46. Agriculture and Fisheries Infrastructure Support Services. - The Department of Public Works and Highways , the Department of Transportation and Communications, the Department of Trade and Industry and the LGUs shall coordinate with the Department to address the infrastructure requirements in accordance with this Act Provided, that The Department and the LGU shall also strengthen its agricultural engineering support in carrying out the smooth and expeditious implementation of agricultural infrastructure projects.
Section 47. Criteria for Prioritization. - The prioritization of government resources for rural infrastructure shall be based on the following criteria: a. Agro-industrial potential of the area; b. Socio-economic contributions of the investments in the area; c. Absence of public investments in the area; and d. Presence of agrarian reform beneficiaries and other small farmers and fisher folk in the area.
179 Section 48. Public Infrastructure Facilities. - Public Infrastructure investments shall give preference to the kind , type and model of infrastructure facilities that are cost- effective and will be useful for the production, conservation, and distribution of most commodities and should benefit the most number of agriculture and fisheries producers and processors.
Section 49. Private Infrastructure Facilities. - For infrastructure facilities primarily benefiting private investors, the State shall facilitate the purchase and use of such utilities and shall keep to the minimum the bureaucratic requirements for these types of investments. Private investors include cooperatives or corporations of agriculture and fisheries producers and processors.
Section 50. Public Works Act. - The Department of Public Works and Highways shall coordinate with the Department for the purpose of determining the order of priorities for public works funded under the Public Works Act directly or indirectly affect agriculture and fisheries.
Section 51. Fishports, Seaports and Airports. - The Department of Transportation and Communications, Philippine Ports Authority and Philippine Fisheries Development Authority shall coordinate with the Department for the purpose of determining priority fishports, seaports and airports and facilitating the installation of bulk-handling and storage facilities , and other post-harvest facilities needed to enhance the marketing of agriculture and fisheries products Provided, that fishports , seaports an airports are also equipped with quarantine , sanitary and phytosanitary centers. The Department of Transportation and Communications (DOTC) shall have the mandate to cancel arrastre and cargo handling franchises among operators whom it deems inefficient and/or ineffective owing, but not limited to, a past history of under-capitalization, lack of equipment and lack of professional expertise. The DOTC shall recommend to the Philippine Ports Authority and consult with ship-owners and ship-operators in assessing the cargo-handling capabilities of cargo operators prior to extending new franchises or awards.
Section 52. Farm-to-Market Roads. - The Department shall coordinate with the LGUs and the resident-farmers and fisher folk in order to identify priority locations of farm-to -market roads that take into account the number of farmer and fisher folk and their families who shall benefit therefrom and the amount , kind and importance of agricultural and fisheries products produced in the area.
Construction of farm-to-market roads shall be a priority investment of the LGUs which shall provide a counterpart of not less than ten percent (10%) of the project cost subject to their IRA in the area.
Section 53. Rural Energy. - The Department shall coordinate with the Department of Energy (DOE), the Department of Public Works and Highways (DPWH), the National Electrification Administration (NEA) and the National Power Corporation (NAPOCOR) for the identification and installation of appropriate types of energy
180 sources particularly in the use of non-conventional energy sources for the locality in order to enhance agriculture and fisheries development in the area.
Section 54. Communications Infrastructure. - The Department shall coordinate with the DOTC to facilitate the installation of telecommunication facilities in priority areas, in order to enhance agriculture and fisheries development .
Section 55. Water Supply System. - The Department shall coordinate with the DPWH and the LGUs for the identification and installation of water supply system in the locality for agro-industrial uses to enhance agriculture and fisheries development in the area.
Section 56. Research and Technology Infrastructure. - The Department in coordination with other government agencies shall give priority and facilitate the funding of infrastructure necessary for research ventures such as farm laboratories and demonstration farms with state colleges and universities that derive their core funds from the Department .
Section 57. Post-Harvest Facilities. - The Department shall coordinate with the Bureau of Post-Harvest for Research and Extension and the Post-harvest Horticulture, Training and Research Center of the University of the Philippines, Los Baños, to identify appropriate post-harvest facilities and technology needed to enhance agriculture and fisheries development in the area.
Section 58. Public Market and Abattoirs. - The Department shall encourage the LGUs to turn over the management and supervision of public markets and abattoirs to market vendors' cooperatives and for that purpose, the appropriation for post- harvest facilities shall include the support for market vendor' facilities.
The Department shall coordinate with the LGUs in the establishment of standardized market systems and use of sanitary market , facilities , and abattoirs, intended to ensure the food safety and quality.
All markets shall have a sanitation unit, proper and adequate drainage and sewerage system, ample water supply, public toilets with lavatories, garbage receptacles, ice plants and cold storage, adequate lighting and ventilation and supply of electricity to ensure cleanliness and sanitation. Price monitoring bulletin boards for selected commodities and weighing scales accessible to the public shall also be established.
Proper protection and preservation of agriculture and fisheries products being sold in the market shall also be observed. All foods which require no further cooking shall be wrapped , covered , or enclosed in containers to preserve the freshness and prevent contamination. Selling of products on market floors shall be prohibited.
181 Section 59. Agricultural Machinery. - The Department shall give priority to the development and promotion of appropriate agricultural machinery and other agricultural mechanization technologies to enhance agricultural mechanization in the countryside.
Chapter 7 Products Standardization and Consumer Safety
Section 60. Declaration of Policy. - It is the policy of the State that all sectors involved in the production, processing, distribution and marketing of food and non- food agricultural and fisheries products shall adhere to, and implement the use of product standards in order to ensure consumer safety and promote the competitiveness of agriculture and fisheries products.
Section 61. Bureau of Agriculture and Fisheries Product Standards. - The Department, within six (6) months after the approval of this act, and in consultation with the Department of Trade and Industry and the Bureau of Food and Drug, shall establish the Bureau of Agriculture and Fisheries Product Standards (BAFPS).
Section 62. Coverage. - The BAFPS shall set and implement standards for fresh, primary-and -secondary-processed agricultural and fishery products.
Section 63. Powers and Functions. - The BAFPS shall have the following powers and functions: a. Formulate and enforce standards of quality in the processing, preservation, packaging, labeling, importation, exportation, distribution, and advertising of agricultural and fisheries products; b. Conduct research on product standardization, alignment of the local standards with the international standards; and c. Conduct regular inspection of processing plants, storage facilities, abattoirs, as well as public and private markets in order to ensure freshness, safety and quality of products.
Section 64. Pool of Experts and Advisers. - The BAFPS may coordinate, seek the services of, and consult with both private and governmental agencies, research institute, educational establishments and such other individuals and entities with expertise in the field of product standards and consumer safety.
The Department of Trade and Industry, the Food and Nutrition Research Institute, and the Bureau of Food and Drug Administration shall provide technical advice and form part of the pool of experts/advisers of the BAFPS.
TITLE 2
182 HUMAN RESOURCE DEVELOPMENT
Section 65. Declaration of Policy. - It is hereby declared the policy of the State to give priority to education and training on science and technology in order to accelerate social progress and promote total human liberation and development.
The State shall promote industrialization and full employment, based on sound agriculture and fisheries development and agrarian reform, through industries that make full and efficient use of human and natural resources.
Section 66. National Agriculture and Fisheries Education System (NAFES). - The Commission on Higher Education (CHED), in coordination with the Department and appropriate government agencies, shall establish a National Agriculture and Fisheries Education System (NAFES) which shall have the following objectives: a. To establish, maintain and support a complete and integrated system of agriculture and fisheries education relevant to the needs of the economy, the community and society. b. To modernize and rationalize agriculture and fisheries education from the elementary to the tertiary levels; c. To unify, coordinate and improve the system of implementation of academic programs that are geared toward achieving agriculture and fisheries development in the country; and d. To upgrade the quality , ensure sustainability and promote the global competitiveness, at all levels, of agriculture and fisheries education.
Section 67. Education Program for Elementary and Secondary Levels. - There is hereby established an Agriculture and Fisheries Education Program, under the NAFES specially designed for elementary and secondary levels. The program shall be formulated, organized and implemented by the DECS with the following objectives: a. to develop appropriate values that form the foundation for sustained growth in agriculture and fisheries modernization. b. to increase the attractiveness of agriculture and fisheries education, so that more young and talented person will look at agriculture and fisheries as an acceptable option for career and livelihood; c. to promote appreciation of science in agriculture and fisheries development; d. to develop among students, positive attitudes towards entrepreneurship and global competition in the agriculture and fisheries business;
183 e. to improve the present curriculum in the elementary and secondary levels by emphasizing the core values necessary for agriculture and fisheries modernization; and f. to develop an outreach program where students, parents and schools become instruments in effecting positive changes in the pupil's home and community.
Section 68. Post-Secondary Education Program. - There is hereby established a Post- Secondary Education Program for Agriculture and Fisheries under the NAFES, which shall be formulated and developed by TESDA in coordination with the appropriate government agencies and the private sector. The program shall include, among others, the following: a. a mechanism for a flexible process of curriculum development; b. integration of the dual training system in the various agricultural curricula and training programs; c. integration of entrepreneurship and global competitiveness in the agro-fisheries curricula; d. institutionalizing agriculture and fisheries skills standards and technical testing and certification; e. regular upgrading of learning/training facilities, school buildings , laboratory equipment; and f. development of a system for the strict enforcement of school regulations regarding standards and requirements.
Section 69. Network of National Centers of Excellence for Territory Education. - There is hereby established a Network of National Centers of Excellence in Agriculture and Fisheries Education, composed of qualified public and private colleges and universities, duly accredited as National Centers of Excellence (NCE) in the field of agriculture and fisheries.
For this purpose, the CHED shall formulate and implement a system of accreditation Provided, That not more than one provincial institute in every province and no more than one national university in each field in every region shall be accredited as such and Provided, further, That the system shall be based on the following criteria: a. institutional accessibility, population, economic contribution of agriculture and fisheries in the community, and the needs or unique requirements of the area b. quantity and quality of research studies conducted;
184 c. degree of utilization of research results; d. quantity and quality of faculty members; e. type of facilities; f. linkage with international organizations; and g. potential contribution to agriculture and fisheries development in the target area.
Section 70. Rationalization Plan. - For the purpose of upgrading and maintaining a high decree of academic excellence in the fields of agriculture and fisheries, all existing public and private colleges and universities that are not hereinafter designated and accredited as centers of excellence shall be given adequate time to redirect its program to non-agriculture and/or non-fisheries areas needed by the province or region and/or merge their program with accredited NCEs in accordance with the Rationalization Plan to be jointly formulated by CHED and the Philippine Association of State Universities and Colleges (PASUC) upon consultation with the institution concerned.
The Rationalization Plan shall include a policy for the effective utilization of affected personnel and facilities, and shall not be construed as to result in the decrease of the budget allocation for the state universities and colleges concerned.
Section 71. Counterpart Funding from LGUs. - The LGUs shall, within two, (2) years from the effectivity of this Act, provide at least ten percent (10%) of the Maintenance and Other Operating Expenses (MOOE) budget for the operation of the provincial institutes within their area of responsibility.
In consultation with the LGUs, the CHED shall develop a provincial-national partnership scheme for a reasonable sharing of financial support taking into account social equity factors for poor provinces.
Section 72. National Integrated Human Resource Development Plan in Agriculture and Fisheries. - The CHED, in coordination with the Department and appropriate government agencies, shall formulate, develop and implement an integrated human resource development plan in agriculture and fisheries which shall serve as an instrument that will provide over-all direction in setting priorities in curricular programs, enrollment, performance targets, and investment programs.
Section 73. Output-Oriented Performance Standards. - In order to ensure the institutional accountability, efficiency, and quality, there shall be formulated and developed an Output-Oriented Performance Standards which shall serve as the primary instrument for institutional evaluation.
185 For this purpose, all public and private universities and colleges, that are designated as centers of excellence, shall cause to be installed a computerized monitoring and evaluation system that periodically collects and regularly measures variables indicating institutional performance based on the Output-Oriented Performance Standards.
Section 74. Evaluation System. - Not later than one (1) year from the effectivity of this Act, the CHED shall establish a baseline information using the Output-Oriented Performance Standards referred to in Section 73 of this Title. Once every five (5) years thereafter, all designated NCEs in agriculture and fisheries shall be subject to a third party evaluation.
The evaluation shall include, among others, management and educational experts of national stature and representatives of key sectors of the agriculture and fisheries industries, as well as representatives of the Department, the Department of Environment and Natural Resources, the Department of Science and Technology, and the National Economic and Development Authority.
Section 75. Agriculture and Fisheries Board. - There shall be created an Agriculture and Fisheries Board in the Professional Regulation Commission to upgrade the Agriculture and Fisheries profession.
Those who have not passed the Civil Service Examination for Fisheries and Agriculture but have served the industry in either private or public capacity for not less than five (5) years shall be automatically granted eligibility by the Board of Examiners.
The first board of examination for B.S. Fisheries and/or Agriculture Graduates shall be conducted within one (1) year from the approval of this Act.
Section 76. Continuing Agriculture and Fisheries Education Program. - The Commission on Higher Education, the Department of Education, Culture and Sports and Technical Education and Skills Development Authority, in coordination with the Department and the public and private universities and colleges, shall formulate and develop a National and Integrated Continuing Agriculture and Fisheries Education Program, which shall address the current education and training requirements of teachers, professors and educators in agriculture and fisheries.
For this purpose, pre-service and in-service training of teachers in Home Economics Livelihood Education (HELE) for the primary level and Technology and Home Economics (THE) for the Secondary level, shall be upgraded.
Section 77. Scholarship Program. - The CHED in coordination with the public and private universities and colleges, TESDA and the DBM, shall develop a national scholarship program that provides opportunities for deserving academic staff to pursue advanced degrees in agriculture and fisheries. Where appropriate, such
186 scholarship program shall also provide opportunities for graduate work in foreign universities.
Section 78. Merit System. - To promote the development of scientific excellence and academic scholarship, the public and private universities and colleges, in cooperation with the CHED and the DBM, shall institute an output- oriented unified system of promotion for the academic personnel.
Section 79. Budgetary Allocation Scheme. - The Budgetary Allocation Scheme for NAFES shall be as follows: a. The current appropriation or budgets of state universities and colleges, that are herein designate as NCEs, shall continue and shall be modified and adjusted in succeeding years in order to meet the standards of the rationalized programs of the institutions as approved by Congress and shall be included in the annual General Appropriations Act; b. NCEs that are created under this Act shall likewise be provided with budgetary support based on their programs and a new staffing pattern as approved by DBM and shall be included in the annual General Appropriations Act.
TITLE 3 RESEARCH DEVELOPMENT AND EXTENSION
Chapter 1 Research and Development
Section 80. Declaration of Policy. - It is hereby declared the policy of the State to promote science and technology as essential for national development and progress.
The State shall likewise give priority to research and development, invention, innovation, and their utilization and to science and technology education, training, and services. In addition to appropriate and relevant technology, the state shall support indigenous and self-reliant scientific and technological capabilities, and their application to the country's productive system and national life.
Section 81. The National Research and Development System in Agriculture and Fisheries. - The Department, in coordination with the Department of Science and Technology and other appropriate agencies and research institutions shall enhance, support and consolidate the existing National Research and Development System in Agriculture and Fisheries within six (6) months from the approval of this Act. Provided, That fisheries research and development shall be pursued separately, from but in close coordination with that of agriculture.
Section 82. Special Concerns in Agriculture and Fisheries Research Services. - Agriculture and Fisheries Research and Development activities shall be
187 multidisciplinary and shall involve farmers, fisherfolk and their organizations, and those engaged in food and non-food production and processing including the private and public sectors.
Research institutions and centers shall enjoy autonomy and academic freedom. The Department, in collaboration with the Department of Science and Technology and other appropriate agencies, shall harmonize its merit and output-oriented promotion system governing the scientific community in order to promote increased research excellence and productivity and provide the government research system a competitive edge in retaining its scientific personnel.
Appropriate technology shall be used to protect the environment, reduce cost of production , improve product quality and increase value added for global competitiveness.
Section 83. Funds for Research and Development. - Considering the nature of research, development and extension activities, funding shall be based on the following guidelines: a. Allocation of multi-year budgets which shall be treated as research and development grants. b. The budget for agriculture and fisheries research and development shall be at least one percent (1%) of the gross value added (GVA) by year 2001 allocating at least one percent (1%) of the total amount by 1999. The Department of Finance (DOF) in consultation with the Department shall formulate revenue enhancement measures to fund this facility. c. At least twenty percent (20%) shall be spent in support of basic research and not more than eighty percent (80%) shall be used for applied research and technology packaging and transfer activities. d. A science fund shall be established from which the scientific community in agriculture and fisheries shall draw its financial resource for sustained career development, Provide, That only the interest earnings of the funds shall be used.
The Department and other research agencies, in the national interest, are encouraged to go into co-financing agreements with the private sector in the conduct of research and development provided that the terms and conditions of the agreement are beneficial to the country.
Section 84. Excellence and Accountability in Research and Development. - The Department, in collaboration with the Department of Science and Technology and other appropriate government agencies, shall formulate the national guidelines in evaluating research and development activities and institutions, which shall involve an independent and interdisciplinary team of collegial reviewer and evaluators.
188
Section 85. Communication of Research Results and Research-Extension Linkage. - Research information and technology shall be communicated through the National Information Network (NIN)
All government agencies including the state colleges and universities and private educational institutions selected as NCEs shall be computerized , networked , provided with regular updated information and shall likewise provide, through the NIN results of research and development activities and current available technology relating agriculture and fisheries.
Chapter 2 Extension Services
Section 86. Declaration of Policy. - It is hereby declared the policy of the State to promote science and technology as essential for national development and progress. The State shall give priority for the utilization of research results through formal and non-formal education, extension, and training services. It shall support the development of a national extension system that will help accelerate the transformation of Philippine agriculture and fisheries from a resource -based to a technology-based industry.
Section 87. Extension Services. - Agriculture and Fisheries extension services shall cover the following major services to the farming and fishing community: a. Training services; b. Farm or business advisory services; c. Demonstration services; and d. Information and communication support services through trimedia.
Section 88. Special Concerns in the Delivery of Extension services. - The delivery of agriculture and Fisheries Extension Services shall be multidisciplinary and shall involve the farmers, fisherfolk, and their organizations and those engaged in food and non-food production and processing, including the private and public sectors.
There shall be a national merit and promotion system governing all extension personnel, regardless of source of funding, to promote professionalism and achieve excellence and productivity in the provision of the government extension services.
Section 89. The National Extension System for Agriculture and Fisheries (NESAF). - The Department in coordination with the appropriate government agencies, shall formulate a National Extension System for Agriculture and Fisheries.
189 The National Extension System for Agriculture and Fisheries shall be composed of three (3) subsystems: a. the national government subsystem which directly complements; b. The local government subsystems; and c. the private sector subsystem.
Section 90. The Role of Local Government Units. - The LGUs shall be responsible for delivering direct agriculture and fisheries extension services.
The provincial governments shall integrate the operations for the agriculture extension services and shall undertake an annual evaluation of all municipal extension programs.
The extension program of state colleges and universities shall primarily focus on the improvement of the capability of the LGU extension service by providing: a) Degree and non-degree training programs; b) Technical assistance; c) Extension cum research activities; d) Monitoring and evaluation of LGU extension projects; and e) Information support services through the tri-media and electronics.
Section 91. Role of the Private Sector in Extension. - The department shall encourage the participation of farmers and fisherfolk cooperatives and associations and others in the private sector in the training and other complementary extension services especially in community organizing, use of participatory approaches, popularization of training materials, regenerative agricultural technologies, agri-business and management skills.
The Department is hereby authorized to commission and provide funding for such training and extension services undertaken by the private sector.
Section 92. The Role of Government Agencies. - The Department, together with state colleges and universities shall assist in the LGU's extension system by improving their effectiveness and efficiency through capability-building and complementary extension activities such as: a) technical assistance;
190 b) training of LGU extension personnel; c) improvement of physical facilities; d) extension cum research; and e) information support services;
Section 93. Funding for Extension Activities. - Extension activities shall be supported by the following measures: a) allocation of multi-year budgets that shall be treated as grants; b) allow transfer of funds from the Department to the local government units as extension grants, and c) the budget for agriculture and fisheries extension services shall be at least one percent (1%) of the gross value added (GVA) by year 2001
Section 94. Excellence and Accountability in Extension. - The Department shall formulate the guidelines in evaluating extension, activities, and institutions, which shall involve an independent and interdisciplinary team of the collegial reviewers and evaluators.
Section 95. Extension Communication Support for LGU's. - The Department in coordination with the public and private universities and colleges, shall develop an integrated multimedia support for national and LGU extension programs. The Department shall assist the LGU's in the computerization of communication support services to clients and linkages to the NIN.
TITLE 4 RURAL NON-FARM EMPLOYMENT
Chapter 1
Section 96. Declaration of policy. - It is hereby declared the policy of the State to promote full employment. Economic history, however, shows that as an economy modernizes the number of workers employed in its agricultural sector declines. It is therefore necessary to formulate policies and implement programs that will employ workers efficiently in rural areas in order to improve their standard of living, and reduce their propensity to migrate to urban areas.
Section 97. Objectives. - Rural non-farm employment aims to: a) promote a basic needs approach to rural development;
191 b) make rural workers more adaptable and flexible through education and training; c) promote rural industrialization and the establishment of agro- processing enterprises in rural communities; and d)increase the income of rural workers.
Chapter 2 The Basic Needs Program
Section 98. Principles. - The Department, in coordination with the appropriate government agencies, shall formulate the Basic Needs Program to create employment and cushion the effect of liberalization based on the following principles: a) No credit subsidies shall be granted. The normal rules of banking shall apply to all enterprises involved, provided that existing credit arrangements with ARBs shall not be affected. b) Enterprises can use training, information, advisory and related services of the Government free of charge. c) The participation of the private sector shall be voluntary.
Teams composed of specialists from government agencies and the private sectors shall develop pilot programs in selected locales to establish the planning, implementation and evaluation procedures.
Section 99. Participation of Government Agencies. - The replication of the program shall be the responsibility of the local government units concerned in collaboration with the appropriate government agencies, and the private sector. The local government units shall bear the costs of promoting and monitoring the basic needs program for which their IRA shall be increased accordingly as recommended by the Secretary of the Department Provided, That the appropriate national government agencies shall continue to provide the necessary technical as well as financial assistance to the LGUs in the replication of the program.
The Cooperatives Development Authority shall encourage the establishment and growth of associations and cooperatives as vehicles for the stable expansion of basic needs enterprises.
The Department of Education, Culture and Sports, Department of Health, and the Technical Education and Skills Development Authority shall coordinate with the Department and Congress in the review, rationalization and reallocation of their regular budgets as well as their budgets under the GATT- related measures fund to
192 finance education, training, health and other welfare services for farmers and fisherfolk.
Chapter 3 Rural Industrialization Industry Dispersal Program
Section 100. Principles. - Rural industrialization and industry dispersal programs shall be based on the interplay of market forces. The Board of Investments (BOI) is hereby required to give the highest priority to the grant of incentives to business and industries with linkages to agriculture.
Section 101. Role of Government Agencies. - The appropriate government agencies, under the leadership of the LGUs concerned, shall provide integrated services and information to prospective enterprises under the one-stop-shop concept.
Local government units are authorized to undertake investment and marketing missions provided that the costs of such missions are borne by the LGUs concerned. In making their land use plans, the LGUs, in consultation with the appropriate government agencies concerned, shall identify areas for industrial parks.
The Department shall coordinate with the Department of Trade and Industry , in particular, the Board of Investments, in the formulation of investments priorities for rural areas.
The Regional Wage Boards shall consult participating enterprises in this program before they issue wage orders.
Section 102. Participating Enterprises. - Participating enterprises may request any government agency for training, technical and advisory services free of cost.
A set of incentives shall be given to enterprises that subcontract part of their production to farmers, fisherfolk and landless workers during periods when they are not engaged in agricultural activities.
Section 103. Financing. - Except for basic infrastructure and other goods that benefit all citizens, the facilities of this program should be undertaken and financed by the private sector.
Chapter 4 Training of Workers
Section 104. Role of TESDA. - TESDA shall organize local committees that will advise on the scope, nature and duration of training for the above-mentioned programs.
193 TESDA is authorized to request the additional budgetary resources for these programs: Provided, That after a reasonable period, the task of coordinating the training is transferred to the LGUs concerned.
Section 105. Role of the DENR. - The Department and the DENR shall organize the training of workers in coastal resources management and sustainable fishing techniques.
Section 106. Role of the Technology and Livelihood Resource Center (TLRC). - The TLRC shall undertake field training in entrepreneurship and management of workers involved in the basic needs program.
Section 107. Special Training Projects for Women. - The Department, in collaboration with the appropriate government agencies concerned shall plan and implement special training projects for women for absorption in the basic needs and rural industrialization programs.
TITLE 5 TRADE AND FISCAL INCENTIVES
Section 108. Taxation policies must not deter the growth of value-adding activities in the rural areas.
Section 109. All enterprises engaged in agriculture and fisheries as duly certified by the Department in consultation with the Department of Finance and the board of Investment, shall, for five (5) years after the effectivity of this Act, be exempted from the payment of tariff and duties for the importation of all types of agriculture and fisheries inputs, equipment and machinery such as, but not limited to, fertilizer, insecticide, pesticide, tractor, trailers, trucks, farm implements and machinery, harvesters, threshers, hybrid seeds, genetic materials, sprayers, packaging machinery and materials, bulk-handling facilities such as conveyors and mini loaders, weighing scales, harvesting equipment, spare parts of all agricultural equipment, fishing equipment and parts thereof, refrigeration equipment, and renewable energy systems such as solar panels Provided, however, That the imported agricultural and fishery inputs, equipment and machinery shall be for the exclusive use of the importing enterprise.
The Department, in consultation with the Department of Finance and the Board of Investment, shall, within ninety (90) days from the effectivity of this Act, formulate the implementing rules and regulations governing the importation of agriculture and fishery inputs, equipment and machinery.
Section 110. Any person, partnership, corporation, association and other juridical entity found circumventing the provisions of Section 109 of this Act shall suffer the penalty of imprisonment for a period of not less than six (6) months but not more than one (1) year, or a fine equivalent to two hundred percent (200%) of the value
194 of the imported materials, or both, at the discretion of the court, and the accessory penalties of confiscation of the imported goods in favor of the government and revocation of the privileges given under this title.
In cases where the violator is a juridical entity, the officers responsible in the violation of Section 109 shall suffer the penalty of imprisonment prescribed in this Section.
The importation of goods equivalent to or exceeding the declared assets of the enterprise, partnership, or the authorized capital stock in case of corporations, and/or the resale of the imported goods shall be a prima facie evidence of the violation of the provisions of Section 109 of this Act.
GENERAL PROVISIONS
Section 111. Initial Appropriation. - For the first year of implementation of this Act, the amount of Twenty Billion pesos (P20,000,000,000.00) is hereby appropriated. The Department is hereby authorized to re-align its appropriations in the current year of the date of effectivity of this Act to conform with the requirements of this Act Provided, That the amount shall be allocated and disbursed as follows:
1. Thirty percent (30%) for irrigation;
2. Ten percent (10%) for post-harvest facilities Provided, That the Secretary of Agriculture may invest up to fifty percent (50%) of the said amount to fund post- harvest facilities of cooperatives, especially market vendors' cooperatives, where said cooperatives exist and are operational Provided, further, That if no cooperatives are operational, said amount shall fund the post-harvest facilities of the market -assistance system;
3. Ten percent (10%) for other infrastructure including fishports, seaports, and airports, farm-and -coast-to-market roads, rural energy, communications infrastructure, watershed rehabilitation, water supply system, research and technology infrastructure, public markets and abattoirs;
4. Ten percent (10%) for the Agro-industry Modernization Credit and Financing Program (AMCFP) to be deposited by the Department in participating rural-based public and private financial institutions provided that no less than fifty percent (50%) of said funds shall be deposited in rural banks in cooperative banks;
5. Eight percent (8%) for the implementation of the Farmer-Fisherfolk Marketing Assistance System and support of market vendors' cooperatives;
6. Ten percent (10%) for research and development, four percent (4%) of which shall be used to support the Biotechnology Program;
195 7. Five percent (5%) for capability-building of farmers and fisherfolk organizations and LGUs for the effective implementation of the agriculture and fisheries programs at the local level;
8. Six percent (6%) for salary supplement of Extension Workers under the LGUs;
9. Five percent (5%) for NAFES , for the upgrading of the facilities of State Universities and Colleges that will be chosen as national center of excellence in agriculture and fisheries education;
10. Four percent (4%) for the National Information Network (NIN) consisting of both the national and local levels;
11. One-and-three-fourth percent (1.75%) for SUC- and TESDA-administered Rural Non-Farm Employment Training; and
12. One-fourth percent (0.25%) for the identification of the SAFDZs.
Section 112. Continuing Appropriation. - The Department of Budget and Management (DBM) is hereby mandated to include annually in the next six (6) years, in the President's Program of expenditures for submission to Congress, and release, an amount not less than Seventeen billion pesos (P17,000,000,000.00) for the implementation of this Act.
Additional funds over and above the regular yearly budget of the Department shall be sourced from twenty percent (20%) of the proceeds of the securitization of government assets, including the Subic, Clark, and other special economic zones.
Other sources of funds shall be from the following: a. Fifty Percent (50%) of the net earnings of the Public Estates Authority; b. Loans, grants, bequest, or donations, whether from local or foreign sources; c. Forty percent (40%) of the TESDA Skills Development Fund; d. Net proceeds from the privatization of the Food Terminal Inc. (FTI), the Bureau of Animal Industry (BAI), the Bureau of Plant Industry (BPI), and other assets of the Department that will be identified by the DA Secretary and recommended to the President for privatization; e. Proceeds from the Minimum Access Volume (MAV) in accordance with the provisions of Republic Act No. 8178; f. Poverty alleviation Fund; and
196 g. Fifty Percent (50%) of the Support Facilities and Services Fund under Republic Act No. 6657.
Section 113. Implementing Rules and Regulations. - The Secretary within ninety (90) working days after the effectivity of this act, together with the Department of Agrarian Reform (DAR), Department of Environment and Natural Resources (DENR), Department of Finance (DOF), Department of Science and Technology (DOST), Department of Trade and Industry (DTI), Commission on Higher Education (CHED), Technical Education and Skills Development Authority (TESDA), Department of Education , Culture and sports (DECS), Department of Social services and Development (DSSD), National Economic and Development Authority (NEDA), Department of Budget and Management (DBM), Department of Labor and Employment (DOLE), Commission on Audit (COA), Civil Service Commission (CSC), in consultation with other agencies concerned, farmers, fisherfolk and agribusiness organizations, and in coordination with the Congressional Oversight committee on Agriculture and Fisheries Modernization, shall promulgate the rules and regulations for the effective implementation of this act.
The Secretary shall submit to the Committee on Agriculture of both houses of congress copies of the implementing rules and regulations within thirty (30) days after their promulgation.
Any violation of this section shall render the official/s concerned liable under Republic Act. No. 6713 otherwise known as the "Code of Conduct and Ethical Standards for Public Officials and Employees" and other existing administrative and/or criminal laws.
Section 114. Congressional Oversight Committee on Agricultural and Fisheries Modernization. - A congressional Committee on Agricultural and Fisheries Modernization is hereby created to be composed of the Chairs of the Committee on Agriculture of both Houses, six (6) members of the House of Representatives and six (6) members of the Senate, to be designated respectively by the Speaker of the House and the President of the Senate, who shall endeavor to have the various sectors and regions of the country represented.
The Chairs of the Committees on Agriculture in the Senate and House of Representatives, shall be respectively, the Chair and Co-Chair of the Oversight Committee. The other members shall receive no compensation: however, traveling and other necessary expenses shall be allowed.
The Committee shall oversee and monitor the implementation of the Congressional Commission on Agricultural Modernization (AGRICOM) recommendations as well as all programs, projects and activities related to agriculture and fisheries, and its allied concerns in both public and private sectors, with a view to providing all legislative support and assistance within the powers of Congress to ensure their inclusion, wherever feasible, in the national, regional, provincial, municipal, and
197 sectoral development plans to recommend the disposal of assets no longer needed by the Department to fund the modernization program, and to see them through their successful implementation.
Section 115. Powers and Functions of the Committee. - The Congressional Oversight on Agriculture and Fisheries Modernization shall have the following powers and functions: a. Prescribe and adopt guidelines that will govern its work; b. Hold hearings, receive testimonies and reports pertinent to its specified concerns; c. Secure from any department, bureau, office or instrumentality of the Government such assistance as may be needed, including technical information, preparation, and production of reports and submission of recommendations or plans as it may require; d. Summon by subpoena any public or private citizen to testify before it, or require by subpoena duces tecum to produce before it such records, reports or other documents as may be necessary in the performance of its functions; e. Use resource persons from the public and private sectors as may be needed; f. Carry on the winding-up work of AGRICOM, such as editing and printing all technical reports and studies as well as bibliographic cataloguing of its collection of source materials, continue its information and advocacy work; g. Cause to be transferred to the Committee all works, outputs, source materials, and assets, funds, supplies and equipment of AGRICOM; h. Approve the budget for the work of the Committee and all disbursements therefrom , including compensation of all personnel; i. Organize its staff and hire and appoint such employees and personnel whether temporary , contractual or on consultancy, subject to applicable rules; and j. Generally to exercise all the powers necessary to attain the purposes for which its created.
Section 116. Periodic Reports. - The Committee shall submit periodic reports on its findings and make recommendations on actions to be taken by Congress and the appropriate department, and in order to carry out the objectives of this Act, an initial amount of Twenty million pesos (P20,000,000.00) is hereby appropriated for the Oversight Committee for the first year of its operation.
198 Section 117. Automatic Review. - Every five (5) years after the effectivity of this Act, an independent review panel composed of experts to be appointed by the President shall review the policies and programs in the Agriculture and Fisheries Modernization Act and shall make recommendations, based on its findings, to the President and to both Houses of Congress.
Section 118. Repealing Clause. - All laws, decrees, executive issuance, rules and regulations inconsistent with this Act are hereby repealed or modified accordingly.
Section 119. Separability Clause. - The provisions of this Act are hereby declared to be separable, and in the event one or more of such provisions are held unconstitutional, the validity of the other provisions shall not be affected thereby.
Section 120. Effectivity. - This Act shall take effect thirty (30) days from the date of its publication in the Official Gazette or in at least two (2) newspapers general circulation.
Approved: 22 December 1997
199 APENDISE F
Mga larawan mula sa FMR sa Bulakan na ginamit para sa case study
200
201
202
203
204 APENDISE E Mga larawan mula sa Barangay Balete/ SCTEX na ginamit para sa case study
205
206