ΑΦIEΡΩΜΑ ΤΗΣ Κ.Ο.Θ. ΓΙΑ ΤΑ 30 ΧΡOΝΙΑ ΑΠO ΤΟ ΘAΝΑΤΟ ΤΗΣ ΜΑΡIΑΣ ΚAΛΛΑΣ ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ THESSALONIKI STATE SYMPHONY ORCHESTRA

Καλλιτεχνικός Διευθυντής Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης Μύρων Μιχαηλίδης

Ειδικό Ταμείο Οργάνωσης Συναυλιών (ΕΤΟΣ) Πρόεδρος Βασίλης Γάκης Αντιπρόεδρος Κωνσταντίνος Καλαϊτζής Μέλη Θεοφάνης Καραγιώργος Στέλλα Μπότζα Ευσταθία Μαυρίδου-Γκουτζίκα

Ευχαριστούμε το Athenaeum για την πολύτιμη βοήθεια στην προετοιμασία της έκδοσης και στην παραχώρηση των φωτογραφιών της Μαρίας Κάλλας.

Συντονισμός - Επιμέλεια ύλης: Σχεδιασμός εντύπου: Λίνα Μυλωνάκη pad adverising Μουσικολογικές αναλύσεις: Φωτογραφίες Κ.Ο.Θ.: Evelin Voigtmann Νώντας Στυλιανίδης Μεταφράσεις: Φιλμ - Εκτυπώσεις: Γλώσσημα και Βερχάιμ ΚΑΠΑ-ΜΙ Κουρτίδου-Μυλαράκης ΠΕΜΠΤΗ 20 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2007 Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης ώρα έναρξης: 21:00

Σε συνεργασία με το Athenaeum στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Έτους «Μαρία Κάλλας» Όπερα σε 3 πράξεις Στο πλαίσιο των μβ’ ΔΗΜΗΤΡΙΩΝ (concertante παρουσίαση)

Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης τιμά τα Mουσική Διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης 30 χρόνια από το θάνατο της Μαρίας Κάλλας, Σκηνοθετική Επιμέλεια: Νίκος Διαμαντής παρουσιάζοντας –σε concertante εκδοχή– ένα από τα δημοφιλέστερα λυρικά έργα του διεθνούς Violetta Valery: Dinara Alieva ρεπερτορίου, την όπερα «Τραβιάτα» Alfredo Germont: Γιάννης Χριστόπουλος του Giuseppe Verdi. Giorgio Germont: Κύρος Πατσαλίδης Η υπόθεση του έργου αποτελεί μια Flora Bervoix: Ελένη Λιώνα ξεχωριστή, λυρική διασκευή του κλασικού Annina: Σοφία Κυανίδου μυθιστορήματος του Αλέξανδρου Δουμά Dottore Grenvil: Παύλος Μαρόπουλος «Η Κυρία με τις καμέλιες». Gastone: Παναγιώτης Μανιάτης Marquis d’ Obigny: Κωστής Ρασιδάκις Η δημοφιλής όπερα «Τραβιάτα» (=η παραστρα- Άκης Λαλούσης τημένη) από την πρώτη της παρουσίαση το 1852 Barone Douphol: ως τις μέρες μας αποτελεί σημείο αναφοράς του Giuseppe (servo di Violetta): Απόστολος Σωτηρούδης μελοδράματος του 19ου αιώνα. Χαρακτηρίζεται Domestico (di Flora): Γεώργιος Τζιουβάρας ως λυρικό αριστούργημα με όλα τα αρχετυπικά Commissionario: Χρόνης Νότας σύμβολα του έρωτα και του θανάτου μέσα από έξοχα δομημένους χαρακτήρες. Οι πρωταγωνι- Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης στές της, Βιολέτα και Αλφρέντο, αποτελούν εδώ και ενάμισι αιώνα σύμβολα του ανεκπλήρωτου Χορωδία Μακεδονία έρωτα και ηρωικές όσο και τραγικές μορφές του Διεύθυνση Χορωδίας: Αντώνης Κοντογεωργίου λυρικού θεάτρου. Βοηθός Διευθυντή: Νίκος Κυριακού ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης είναι ένα Ένας από τους βασικούς στόχους της ορχή- από τα δύο σημαντικότερα συμφωνικά σχή- στρας είναι η προβολή της ελληνικής μουσι- ματα της Ελλάδας. Το ρεπερτόριο που περι- κής παρακαταθήκης με την παρουσίαση πολ- λαμβάνεται στο πρόγραμμά της ξεκινά από τη λών πρώτων εκτελέσεων πανελληνίως και μουσική μπαρόκ και φθάνει μέχρι τις πρωτο- παγκοσμίως. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και ποριακές συνθέσεις του 21ου αιώνα. η προώθηση νέων καλλιτεχνών, πολλοί από Ιδρύθηκε το 1959 από τον Έλληνα μουσουργό τους οποίους σήμερα είναι καταξιωμένοι στην Σόλωνα Μιχαηλίδη και κρατικοποιήθηκε το ελληνική και διεθνή μουσική σκηνή. Πρωτο- 1969. Πολλοί και σημαντικοί Έλληνες καλλι- πορώντας στον ελληνικό μουσικό χώρο ηχο- τέχνες ανέλαβαν τη διευθυντική «σκυτάλη» γραφεί με διεθνούς κύρους δισκογραφικές της. Πρώτος ο ιδρυτής της και στη συνέχεια ο εταιρείες, όπως η BIS και η NAXOS. Γεώργιος Θυμής, ο Άλκης Μπαλτάς, ο Κάρο- Στον κατάλογο των Eλλήνων και ξένων αρχι- λος Τρικολίδης, ο Κοσμάς Γαλιλαίας, ο Κων- μουσικών και σολίστ που έχουν συμπράξει σταντίνος Πατσαλίδης, ο Λεωνίδας Καβάκος με την Κ.Ο.Θ., συμπεριλαμβάνεται ένας με- και ο Μίκης Μιχαηλίδης. Σήμερα ο αριθμός γάλος αριθμός διάσημων προσωπικοτήτων: των μελών της ορχήστρας ανέρχεται στους P. Domingo, L. Pavarotti, J. Anderson, S. εκατό περίπου μουσικούς με διευθυντή τον Accardo, A. Ciccolini, S. Mintz, A. Khatchatu- αρχιμουσικό Μύρωνα Μιχαηλίδη. rian, M. Rostropovich, Y. Horenstein, E. Kurtz, Πέρα από τις τακτικές συμφωνικές συναυλίες Y. Simonov, Οδ. Δημητριάδης, C. Mandeal, N. της καλύπτει ένα ευρύ φάσμα καινοτόμων καλ- Gutman, M. Maisky, Κ. Κατσαρής, Λ. Καβάκος, λιτεχνικών δραστηριοτήτων, πραγματοποιώ- V. Ashkenazy, P. Badura-Skoda, N. Magalov, ντας τακτικά παραστάσεις όπερας, μπαλέτου, L. Kogan, R. Ricci, V. Tretjakov, V. Spinakov, L. με συνοδεία βωβού κινηματογράφου, κά. Στο Berman, P. Fournier, B.L. Gelber, W. Nelson, πλαίσιο της διαμόρφωσης του μελλοντικού K. Πασχάλης, Δ. Σγούρος, M. Τιρίμο, Θ. Κερ- φιλόμουσου κοινού εντάσσεται η έντονη δρα- κέζος, κ.ά. στηριότητά της με εκπαιδευτικές συναυλίες Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης πραγμα-  για παιδιά, νέους και όλη την οικογένεια. τοποιεί τις συναυλίες της στο Μέγαρο Μου- © Ν. Στυλιανίδης

σικής Θεσσαλονίκης. Πέρα από τη συχνή και Τον Φεβρουάριο του 2007 η παραγωγή της ΚΟΘ συστηματική παρουσία της σε πόλεις ολόκλη- “Impressions for saxophone and orchestra”, ρης της Βόρειας Ελλάδας, περιοδεύει σε όλο με σολίστα τον Θεόδωρο Κερκέζο και διευθυ- τον ελλαδικό χώρο. Εμφανίζεται ετησίως στο ντή ορχήστρας τον Μύρωνα Μιχαηλίδη, απέ- Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και συμπράττει στα σπασε το βραβείο ποιοτικής δισκογραφίας σημαντικότερα φεστιβάλ τόσο της χώρας όσο Pizzicato “Supersonic”. και του εξωτερικού (Φεστιβάλ Αθηνών-Ηρώ- Ηλεκτρονική διεύθυνση: www.tsso.gr δειο, Δημήτρια, Φιλίππων, Διεθνές Φεστιβάλ «Κύπρια»-Κύπρος, International Festival Zino Francescatti-Μασσαλία, Φεστιβάλ Ecléctic- Βαλένθια, κ.ά.). LA TRAVIATA

Όπερα σε τρεις πράξεις Λιμπρέτο: Φραντσέσκο Μαρία Πιάβε, βασισμένο στο δράμα «Η Κυρία με τις καμέλιες» του Αλέξανδρου Δουμά (υιού) [1848 / 1852] Πρεμιέρα: Βενετία, Θέατρο Λα Φενίτσε, 6 Μαρτίου 1853

Τα πρόσωπα Βιολέτα Βαλερύ, η «κυρία με τις καμέλιες», εταίρα στο Παρίσι σοπράνο Φλώρα Μπερβουά, φίλη της, επίσης εταίρα στο Παρίσι μέτζο σοπράνο Αννίνα, η καμαριέρα της Βιολέτας σοπράνο ή μέτζο σοπράνο Αλφρέδο Ζερμόν τενόρος Ζωρζ Ζερμόν, ο πατέρας του βαρύτονος Γκαστόν, υποκόμης ντε Λετοριέρ, ο φίλος του τενόρος Βαρόνος Ντουφόλ βαρύτονος Μαρκήσιος ντ’ Ωμπινύ μπάσος Δόκτωρ Γρανβίλ, γιατρός μπάσος Τζουζέπε, υπηρέτης της Βιολέτας τενόρος Ένας υπηρέτης της Φλώρας μπάσος Ένας αγγελιοφόρος μπάσος Φίλοι και φίλες της Βιολέτας και της Φλώρας στο Παρίσι. Υπηρέτες στα σαλόνια της Βιολέτας και της Φλώρας. Ομάδες από τσιγγάνους, ταυρομάχους  κ.ά., χορωδία πίσω απ’ τη σκηνή (γ’ πράξη). Όπερα σε τρεις πράξεις Α΄ πράξη Α΄

Παρίσι, Οκτώβριος: στο σαλόνι της Βιολέτας

Η περιζήτητη εταίρα Βιολέτα Βαλερύ δέχεται φρέδο μένει μαζί της, γεμάτος αγωνία για την τους αριστοκρατικούς καλεσμένους στο σπίτι κατάστασή της, και τολμά να της εκμυστηρευθεί της για να διασκεδάσουν. Ο Γκαστόν, υποκό- τον έρωτά του. Η Βιολέτα πρώτα τον διώχνει, δι- μης ντε Λετοριέρ, φέρνει μαζί του έναν φίλο, το ότι ο κόσμος της είναι οι ανέμελες σχέσεις, όταν νεαρό Αλφρέδο Ζερμόν από την Προβηγκία. Ο όμως βλέπει τη στενοχώρια του νεαρού, συγκι- Αλφρέδο θαυμάζει πολύ την Βιολέτα, η οποία νείται και του χαρίζει από τα αγαπημένα της αρχικά δεν του δίνει ιδιαίτερη σημασία. λουλούδια μια καμέλια. Όταν η καμέλια μαραθεί Όταν ο βαρόνος Ντουφόλ, ο οποίος μάταια προ- –δηλαδή την επόμενη ημέρα, ο νεαρός μπορεί σπαθεί να κερδίσει την κοπέλα, αρνείται να κά- να την ξαναεπισκεφθεί. Ο Αλφρέδο την χαιρετά νει μια πρόποση για τη βραδιά, η Βιολέτα ζητά ενθουσιασμένος και λίγο αργότερα φεύγουν και να την κάνει ο Αλφρέδο. Αυτός εξυμνεί με το οι υπόλοιποι καλεσμένοι. παθιασμένο τραγούδι του τη γυναικεία ομορφιά Μόνη πια, η Βιολέτα βλέπει την ματαιότητα της και κυρίως την αγάπη, και η παρέα συμμετέχει ζωής της, όμως θέλει να συνεχίσει τις εφήμε- στο τραγούδι του. ρες χαρές όπως πριν, παρά την επίγνωση της Οι καλεσμένοι πηγαίνουν στο διπλανό δωμάτιο ασθένειας που θα την οδηγήσει σύντομα στο για να χορέψουν, αλλά η Βιολέτα μένει πίσω θάνατο. Βαθιά μέσα της νιώθει, ωστόσο, ότι κάτι  λόγω μιας ξαφνικής κρίσης βήχα. Μόνο ο Αλ- έχει αλλάξει. 1η εικόνα: Ιανουάριος, σπίτι στην εξοχή κοντά στο Παρίσι Ο Αλφρέδο με την Βιολέτα έχουν αποσυρθεί σ’ ένα σπίτι στην εξοχή και ζουν ευτυχισμένοι. Μό- λις ο Αλφρέδο μαθαίνει από την Αννίνα πως η Βιολέτα, η οποία μέχρι τώρα κάλυπτε τα έξοδα τους, πρέπει να πουλήσει ό,τι της έχει απομείνει για να συνεχίσουν να μείνουν εκεί, αποφασίζει

να πάει στο Παρίσι για να βρει εκείνος χρήματα. πράξη Β΄ Ξαφνικά έρχεται ο Ζερμόν, ο πατέρας του Αλ- φρέδου, στο σπίτι της Βιολέτας. Ύστερα από κά- 2η εικόνα: Μεγάλο σαλόνι στην ποιες προσβολές προς την εταίρα, ο Ζερμόν κα- έπαυλη της Φλώρας ταλαβαίνει πως εκείνη αγαπά πραγματικά τον γιό Στο σπίτι της Φλώρας ο κόσμος διασκεδάζει με του. Παρ’ όλ’ αυτά της ζητά μια θυσία: να αφήσει τσιγγάνικους χορούς. Ο Αλφρέδο ψάχνει την τον Αλφρέδο, διότι ο μελλοντικός γαμπρός της Βιολέτα ανάμεσα στους μασκαρεμένους και κόρης του θα χαλάσει τον αρραβώνα, εάν συνε- συμμετέχει στα τυχερά παιχνίδια. Όταν φτάνει χιστεί η ακατάλληλη γι’ αυτόν σχέση. Με πολύ η κοπέλα με συνοδό τον βαρόνο Ντουφόλ, η βαριά καρδιά η Βιολέτα δέχεται να θυσιάσει τον εχθρότητα των δύο αντιπάλων γίνεται όλο και έρωτά της. Προσπαθεί να γράψει σ’ ένα γράμ- πιο εμφανής. Αφού ο Αλφρέδο κερδίζει στα μα στον Αλφρέδο πως πρέπει να χωρίσουν, χω- τυχερά παιχνίδια πολλά χρήματα από τον Ντου- ρίς ωστόσο να του αποκαλύψει τον πραγματικό φόλ, προσβάλλει την κοπέλα. Ο Ντουφόλ τον λόγο. Εκείνη τη στιγμή ο Αλφρέδο επιστρέφει καλεί σε μονομαχία και, ενώ οι υπόλοιποι πη- και προσπαθεί να ηρεμήσει την αναστατωμένη γαίνουν να δειπνήσουν, η Βιολέτα παρακαλεί Βιολέτα, η οποία τελικά φεύγει απότομα, για να τον Αλφρέδο να φύγει, εκείνος όμως συνεχίζει συνδεθεί με τον βαρόνο Ντουφόλ, που από πα- να την προσβάλλει. Ο ίδιος την παρακαλεί να λιά την φλέρταρε επίμονα. επιστρέψει σ’ αυτόν, όμως η Βιολέτα του λέει Μόλις του φέρνουν το γράμμα της Βιολέτα, ο ψέματα, αφού έτσι είχε υποσχεθεί στον πατέρα Αλφρέδο τα χάνει. Μάταια ο πατέρας του προ- του. Ο Αλφρέντο της πετάει τα λεφτά που κέρ- σπαθεί να τον πείσει να γυρίσει στην οικογένεια. δισε, προσβάλλοντάς την μπροστά σε όλο τον Βρίσκει μία πρόσκληση της Φλώρας και απο- κόσμο. Μέσα στην αναστάτωση έρχεται ο πα- φασίζει σε κρίση ζήλειας να βρει την Βιολέτα τέρας του και τον μαλώνει, ενώ οι καλεσμένοι εκεί για να την εκδικηθεί. προσπαθούν να παρηγορήσουν την Βιολέτα. Γ΄ πράξη Γ΄

Παρίσι, Φεβρουάριος, μια φτωχική σοφίτα

Ένα μήνα αργότερα, η Βιολέτα, ετοιμοθάνατη, πατέρας του τού είχε πει την αλήθεια, έσπευσε ζει σε άθλιες συνθήκες σε μια σοφίτα. Μόνο η να την βρει. Αναβιώνουν στιγμές του μεγάλου πιστή της καμαριέρα και ο γιατρός την φροντί- έρωτά τους, που δίνουν για λίγο στην κοπέλα ζουν. Χαρούμενοι ήχοι του καρναβαλιού ακούγο- μια υπεράνθρωπη δύναμη για ζωή, όμως η αρ- νται απ’ το παράθυρο και θυμίζουν αναμνήσεις ρώστια είναι σε πολύ προχωρημένο στάδιο και από τις ανέμελες μέρες. Η ίδια νιώθει το τέλος η Βιολέτα πεθαίνει στην αγκαλιά του Αλφρέδο. της να πλησιάζει και ελπίζει να έχει σύντομα Τόσο ο Αλφρέδο όσο και ο πατέρας του, που άρ- νέα απ’ τον αγαπημένο της Αλφρέδο, ο οποίος γησε να καταλάβει το λάθος του, μένουν πίσω της είχε στείλει ένα γράμμα. Ξαφνικά εμφα- μετανιωμένοι και συντετριμμένοι, μαζί με τον 10 νίζεται ο Αλφρέδο μπροστά της, διότι, μόλις ο γιατρό και την καμαριέρα της Βιολέτα. Όπως η Νόρμα, έτσι και η Τραβιάτα είναι μια ευγενική μορφή, διότι θυσιάζεται από έρωτα. 12 Μαρία Κάλλας

Όταν στις 16 Σεπτεμβρίου 1977 η Μαρία Κάλλας εξετάσεις τραγουδιού στο Εθνικό Ωδείο, όπου άφηνε την τελευταία της πνοή στο Παρίσι, ο κό- όμως δεν έγινε δεκτή. Απογοητευμένη η μητέ- σμος έχανε μια από τις σημαντικότερες –ίσως ρα της την έστειλε να σπουδάσει με την Maria τη σημαντικότερη– ερμηνεύτρια του bel canto Trivella, η οποία σύντομα κατάλαβε ότι η μα- του 20ού αιώνα. Την αποκάλεσαν La Divina και θήτριά της δεν ήταν contralto, όπως της είχαν όχι άδικα. Τριάντα χρόνια μετά το θάνατό της, η αρχικά πει, αλλά δραματική σοπράνο. Η Κάλ- φωνή της εξακολουθεί να μαγεύει τα πλήθη, οι λας ήταν μια τρομερά αφοσιωμένη μαθήτρια, δίσκοι της συνεχίζουν να πωλούνται ασταμάτη- σύμφωνα με τα λεγόμενα της δασκάλας της και τα, η ζωή της παραμένει το ίδιο μυστηριώδης πολύ σύντομα ήταν σε θέση να ερμηνεύει δύ- και ενδιαφέρουσα. Σαν να μην έχει περάσει μια σκολα κομμάτια. Δυο χρόνια αργότερα, η Ισπα- μέρα από τότε. Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί νίδα Elvira de Hidalgo ανέλαβε να συνεχίσει κανείς γιατί συμβαίνει αυτό. την εκπαίδευση της Κάλλας στο Εθνικό Ωδείο. Η Μαρία Άννα Σοφία Σεσίλια Καλογεροπού- Πολύ σύντομα, με τη βοήθεια της de Hidalgo, η λου γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1923 στο Κάλλας τραγουδούσε δευτερεύοντες ρόλους με Manhattan της Νέας Υόρκης, όπου είχαν με- τη Λυρική Σκηνή της Αθήνας, κατά τη διάρκεια ταναστεύσει οι γονείς της λίγο καιρό νωρίτερα. του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Η Μαρία ήταν το τρίτο παιδί της οικογένειας (η Μετά το τέλος του πολέμου η Κάλλας, παρά μεγαλύτερη αδερφή της, η Υακίνθη, είχε γεν- την συμβουλή της de Hidalgo να ταξιδέψει στην νηθεί το 1917), ενώ το δεύτερο παιδί πέθανε Ιταλία για να εδραιωθεί ως ερμηνεύτρια, πήγε από μηνιγγίτιδα το 1922. Οι γονείς της Κάλλας στην Αμερική για να κάνει καριέρα στην άλλη αντιμετώπιζαν πολλά προβλήματα στην σχέση πλευρά του Ατλαντικού. Όμως λόγω διαφό- τους, κυρίως επειδή η μητέρα της, Ευαγγελία ρων συγκυριών, η Αμερική δεν κατόρθωσε να Δημητριάδου–Καλογεροπούλου, ήταν ιδιαίτερα της δώσει την αρχή που ήθελε. Έτσι, το 1946 η φιλόδοξη και ο γάμος με τον φαρμακοποιό Γε- Κάλλας πήγε στην Βερόνα της Ιταλίας, όπου ερ- ώργιο Καλογερόπουλο αποδείχτηκε κατώτερος μήνευσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην όπερα των προσδοκιών της. Το 1937 η Ευαγγελία πήρε La Gioconda. Εκεί γνώρισε και τον μέλλοντα διαζύγιο και με τα δυο κορίτσια της επέστρεψε σύζυγό της, τον Ιταλό επιχειρηματία Giovanni στην Αθήνα, με τη φιλοδοξία να ζήσει όσα δεν Battista Meneghini, τον οποίο παντρεύτηκε το έζησε. 1949, αλλά χώρισε δέκα χρόνια αργότερα. Ο Ο ματαιόδοξος χαρακτήρας της μητέρας της σύζυγός της ανέλαβε μεγάλο μέρος του μάνα- οδήγησε την Κάλλας σε μικρή ηλικία να δώσει τζμεντ της Κάλλας. Το 1949 η Κάλλας, που εκείνη την περίοδο ερ- Από τότε η Κάλλας εγκατέλειψε ουσιαστικά τον μήνευε Wagner, κλήθηκε στη Βενετία να αντι- κόσμο της όπερας. Οι τελευταίες της εμφανί- καταστήσει την Margherita Carosio στην όπερα σεις ήταν την περίοδο 1973-1974, όταν μαζί με I Puritani. Παρά τις πρώτες αντιδράσεις της, τε- τον τενόρο Giuseppe di Stefano έδωσαν ρεσιτάλ λικά τραγούδησε με τεράστια επιτυχία το ρόλο στην Ευρώπη, στην Αμερική, στην Ιαπωνία και της Elvira. Από το σημείο εκείνο, η καριέρα της στη Νότια Κορέα. Η τελευταία της δημόσια εμ- εκτινάχθηκε στα ύψη. Το γεγονός αυτό έστρε- φάνιση έγινε στις 11 Νοεμβρίου του 1974, στο ψε την Κάλλας σε ρόλους του bel canto, όπως Σαπόρο της Ιαπωνίας. στις όπερες Lucia di Lammermoor, La Traviata, Τα τελευταία χρόνια της ζωής της, η Μαρία Κάλ- Armida, Medea και άλλες. λας τα πέρασε σε μεγάλο βαθμό σε απομόνωση Το 1951 η Σκάλα του Μιλάνου άνοιξε επίσημα τις στο Παρίσι, όπου και πέθανε στις 16 Σεπτεμβρί- πόρτες της για να υποδεχθεί τη μεγάλη ντίβα, ου του 1977, από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία σε μια παραγωγή της όπερας I Vespri Siciliani. μόλις 53 ετών. Η συνεργασία της Κάλλας με τη Σκάλα του Μι- Πολλοί αναρωτήθηκαν ποιοι παράγοντες οδή- λάνου κράτησε ολόκληρη την δεκαετία του ’50. γησαν την τόσο σπουδαία αυτή τραγουδίστρια Εκεί ερμήνευσε μερικούς από τους σημαντι- στην πτώση της από την κορυφή και στο τόσο κότερους ρόλους της καριέρας της, κάτω από πρόωρο τέλος της καριέρας της. Αναμφίβολα την καθοδήγηση και τη διεύθυνση μεγάλων ως πρώτο σημείο αναφέρεται η προβληματική μαέστρων και σκηνοθετών, όπως ο Herbert σχέση της με την μητέρα της, η οποία φαίνεται von Karajan, ο Lucchino Visconti και ο Franco πως πάντα προτιμούσε τη μεγαλύτερη αδερφή Zeffirelli. της Κάλλας. Λέγεται μάλιστα ότι επειδή ήταν Το 1954 η Κάλλας επέστρεψε στην Αμερική και απόλυτα βέβαιη πως το παιδί που περίμενε ήταν τραγούδησε στην Όπερα του Σικάγου, δημιουρ- αγόρι, έκανε τρεις ολόκληρες ημέρες να δει τη γώντας τον αμερικάνικο μύθο της Νόρμα. Δυο νεογέννητή της κόρη. Κυκλοφορούν και άλλες χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο του 1956, πάλι εκδοχές, με πιο σημαντική την εκδοχή που θέ- με τη Νόρμα, την υποδέχτηκε η Metropolitan λει την Μαρία να τραγουδάει για να διασκεδάζει Opera της Νέας Υόρκης. Στο μεταξύ, ήδη από το τους Γερμανούς κατακτητές, όταν η οικογένεια 1952 είχε αρχίσει η συνεργασία της Κάλλας με βρισκόταν στην Αθήνα, φυσικά κάτω από την πί- τη Royal Opera House του Λονδίνου. Η συνερ- εση της μητέρας της. Αυτή η άσχημη σχέση με γασία αυτή την έφερε άλλες έξι φορές στο Λον- τη μητέρα της σίγουρα στοίχισε πολύ στην ψυ- δίνο, όπου και εμφανίστηκε για τελευταία φορά χολογία της Κάλλας. στη ζωή της σε όπερα, στις 5 Ιουλίου του 1965, Αναφέρεται, επίσης, η θυελλώδης σχέση της σε μια παραγωγή της Tosca, ειδικά σχεδιασμέ- με τον Έλληνα εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνά- 14 νη για εκείνην από τον Franco Zeffirelli. ση. Το 1957, ακόμα παντρεμένη, γνωρίζει και ερωτεύεται τον Ωνάση. Αφού χωρίζει από τον Ιταλό σύζυγό της, παραδίνεται ολοκληρωτικά στον Ωνάση, ο οποίος όμως περισσότερο μοιά- ζει να την εκμεταλλεύεται παρά να την αγαπά. Η Κάλλας είναι πεπεισμένη πως ο Ωνάσης θα την παντρευτεί, αλλά εκείνος διαλέγει το 1968 για γυναίκα του την Jackie Kennedy. Και αυτή η ερωτική απογοήτευση παίζει έναν μεγάλο ρόλο στην καθοδική πορεία που είχε πάρει η καριέρα της Κάλλας. Στη συνέχεια αξίζει να αναφερθεί ο ρόλος που έπαιξαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της επο- χής και τα σκάνδαλα που προέκυπταν γύρω από γνώριζε τα όρια και τις δυνατότητες της φωνής το όνομά της. Ο ρόλος τους ήταν αμφιλεγόμε- της. Δεν ήταν όμως μόνο μια εξαιρετική τρα- νος, καθώς, όποτε εκείνη παρουσίαζε με επιτυ- γουδίστρια, αλλά και μια εξίσου καλή ηθοποι- χία μια όπερα, ο τύπος την αποθέωνε, ταυτόχρο- ός, αφού με ελάχιστες κινήσεις κατάφερνε να να όμως την κυνηγούσε σε κάθε της βήμα, για αναδείξει τον ψυχικό κόσμο των προσώπων που να τη συλλάβει σε στιγμές αδυναμίες, οι οποίες ενσάρκωνε. Η παρουσία της πάνω στη σκηνή στη συνέχεια προβάλλονταν υπερβολικά. Τα ήταν τρομερά εντυπωσιακή και πειστική. Είχε πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η με- την απίστευτη ικανότητα να μπαίνει κυριολεκτι- γαλοποιημένη και σε μεγάλο βαθμό ανύπαρκτη κά στην ψυχή του ρόλου, να δημιουργεί μια άλλη σύγκρουση της Κάλλας με την Renata Tebaldi, πραγματικότητα επί σκηνής, η οποία παράσερνε καθώς και οι αναφορές στη διακοπή της παρά- τα πάντα γύρω της. Τέλος, έφερε στην επιφά- στασης τον Ιανουάριο του 1958 στην Όπερα της νεια έργα του 19ου αιώνα που είχαν ξεχαστεί και Ρώμης, παρουσία του Προέδρου της Ιταλίας, τα οποία σήμερα είναι ενταγμένα στο κλασικό επειδή η Κάλλας είχε κρυολογήσει και η φωνή οπερατικό ρεπερτόριο. Και με αυτόν τον τρόπο της δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στις ιδιαιτε- άνοιξε το δρόμο σε τόσες άλλες τραγουδίστριες ρότητες του ρόλου της Νόρμα. που ήρθαν μετά από αυτήν. Η προσφορά της Μαρίας Κάλλας όμως στον κόσμο της όπερας βρίσκεται στην πραγματικό- τητα και όχι στους μύθους. Η Κάλλας είχε μια φωνή με τεράστια έκταση, την οποία είχε μάθει να ελέγχει με τον καλύτερο τρόπο. Καμία κολο- ρατούρα δεν της ήταν δύσκολη, ακριβώς γιατί Η ΚΑΛΛΑΣ ΚΑΙ Η ΤΡΑΒΙΑΤΑ

Ο ρόλος της Τραβιάτας μπορεί να θεωρηθεί από τους κεντρικούς στην καριέρα της Κάλλας, αφού τον έχει ερμηνεύσει πάνω από 50 φορές στη σκηνή, χωρίς να υπολογίζονται και τα αποσπάσματα σε συναυλί- ες της με άριες. Παρ’ όλο που η φωνή της μπορεί να ήταν ίσως κάπως σκληρή για τις ανάγκες του ρόλου, οι ερμηνείες της μένουν ξεχωριστές, αφού με την προσωπικότητά της καταφέρνει να καθηλώνει τον ακροατή, να ζωντανεύει το πάθος και το μαρτύριο της πρωταγωνίστριας, ώστε να φαίνονται ρεαλιστικά. Έτσι έπραξε η Κάλλας και στο ρόλο της Βιολέτας, που τον τραγούδησε για πρώτη φορά στις 14 Ιανουαρίου 1951 στη Φλωρεντία και ήταν εξαιρετική, χωρίς να θεωρεί- ται ωστόσο και η μόνη ιδεώδης σε σύγκριση με άλλες μεγάλες σοπράνο. Στις επτά διαφορετικές ηχογραφήσεις ολόκληρης της όπερας που υπάρχουν, μπορούμε να παρακολου- θήσουμε τόσο την καλλιτεχνική όσο και την ερμηνευ- τική εξέλιξη αυτής της ξεχωριστής τραγουδίστριας. Από αυτές, οι έξι είναι ηχογραφήσεις ζωντανής πα- ράστασης, και εκείνη που παρουσιάστηκε στις 28 Αυ- γούστου 1955 στη Σκάλα του Μιλάνου, έμεινε θρυλι- κή. Εδώ η Κάλλας δίνει την τελειότερη απόδοση του ρόλου της Βιολέτας, πετυχαίνει δηλαδή την απόλυτη ισορροπία μεταξύ δεξιοτεχνίας belcanto και δραματι- κής έντασης. Αυτή η ισορροπία υποστηρίζεται εξαι- ρετικά από τον μαέστρο Carlo Maria Giulini. Η σκηνο- θεσία του Lucchino Visconti, η οποία είχε και κριτικά σχόλια, έδωσε στην Κάλλας όλες τις παραμέτρους για να αναδείξει την ψυχοσύνθεση της πρωταγωνίστριας. Είναι κρίμα που δεν υπάρχει και η οπτική καταγραφή 16 αυτής της μαγικής εκτέλεσης της Τραβιάτας. Xρονολόγιο με τις παραστάσεις της Κάλλας στο ρόλο της Βιολέτας στην Τραβιάτα του Βέρντι

1951 1954 Ιανουάριος (14, 16, 20): Φλωρεντία Νοέμβριος (8, 12): Chicago (Civic Opera) (θέατρο Communale) μαέστρος: N. Rescigno, με τους G. Simionato, T. Gobbi μαέστρος: T. Serafin, με τους F. Albanese, E. Mascherini 1955 Μάρτιος (14, 18): Cagliari Μάιος (28, 31), Ιούνιος (5, 7): Milano (Scala) μαέστρος: F. Molinari Pradelli, με τους μαέστρος: C. M. Giulini, με τους G. di Stefano, G. Campora, A. Poli G. Prandelli, G. Bastianini. Ιούλιος (17, 19, 21, 22): Μεξικό (θέατρο Belle Arti) 1956 μαέστρος: O. de Fabritiis, με τους C. Valletti, Ιανουάριος (19, 23, 26, 29), Φεβρουάριος (2, 5, 18, 26), G. Taddei Μάρτιος (9), Απρίλιος (4, 5, 18, 21, 25, 27, 29), Μάιος Σεπτέμβριος (9): San Paolo (6): Milano (Scala) μαέστρος: T. Serafin, με τους G. di Stefano, μαέστροι: C. M. Giulini και A.Tonini, με τους T. Gobbi G. Raimondi, A. Protti, C. Tagliabue, A. Colzani. Οκτώβριος (20, 23): Bergamo (θέατρο Donizetti) μαέστρος: C. M. Giulini, G. Prandelli, G. Fabbri 1958 Φεβρουάριος (6, 10): Νέα Υόρκη (Metropolitan) Δεκέμβριος (29): Parma (θέατρο Regio) μαέστρος: F. Cleva, με τους D. Barioni, G. Campora, μαέστρος: O. de Fabritiis, A. Pola, U. Bavarese M. Zanasi. 1952 Μάρτιος (27, 30): Λισσαβόνα (θέατρο Nacional de San Μάρτιος (12, 14, 16): Catania (θέατρο Bellini) Carlos) μαέστρος F. Molinari Pradelli, με τους μαέστρος: F. Ghione, με τους A. Kraus, M. Sereni. N. Filacuridi, E Mascherini Ιούνιος (20, 23, 26, 28, 30): Λονδίνο (Covent Garden) 1953 μαέστρος: N. Rescigno, με τους C. Valletti, M. Zanasi. Ιανουάριος (15, 18, 21): Ρώμη (Opera) μαέστρος: G. Santini, με τους F. Albanese, Οκτώβριος (31), Νοέμβριος (2): Ντάλλας U. Savarese (S.F. Music Hall) μαέστρος: N. Rescigno, με τους N. Filacuridi, Σεπτέμβριος Torino (Auditorium-Rai) G. Taddei. μαέστρος: G. Santini, με τους F. Albanese, U. Savarese Η ΚΑΛΛΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΤΡΑΒΙΑΤΑ

Όπως η Νόρμα, έτσι και η Τραβιάτα είναι μια ευγενική μορφή, διότι θυσιάζεται από έρωτα. Και οι δύο ηρωίδες με τη θυσία τους εξαγνίζονται. Η μουσική τους όμως είναι πολύ διαφορετική. Και οι δύο τραγουδούν μεγάλες μελωδίες, όμως εκείνες του Βέρντι επικοινωνούν περισσότερο με τον κόσμο. Αγγίζουν άμεσα το αυτί και την ψυχή και δεν μας εγκαταλείπουν πια... Δεν ήταν τόσο δύσκολο να βρω για τη Βιολέτα εντελώς διαφορετικά ηχοχρώματα από εκείνα που χρησιμοποιούσα για τη Νόρμα. Η Βιολέτα είναι μια πολύ διαφορετική γυναίκα, σε διαφορετικά συμ- φραζόμενα, άλλη εποχή και με διαφορετική δύναμη. Οπότε και η βασική προσέγγιση και η ένταση πρέπει να είναι διαφορετικές. Η Βιολέτα είναι πιο νέα και πιο ιδεαλίστρια. Στην α’ πράξη γελάει και λέει στον εαυτό της «Καλά, ας δοκιμάσουμε!». Όμως στην β’ πράξη λέει «Ας ελπίσουμε!». Στο τραγούδι της Βιολέτας μπορείτε να δώσετε ολόκληρη τη φωνή σας μόνο σε συγκεκριμένες στιγ- μές. Κατά τα άλλα μένει σε mezzo forte ή piano. Χρειάζεται χρόνο, μέχρι να το μάθει κανείς. Όταν είμαστε νέοι, έχουμε την τάση να θέλουμε να δώσουμε πάντα περισσότερα, κυρίως για να αρέσουμε στο κοινό. Με τα χρόνια όμως μαθαίνουμε να ελέγχουμε την ορμή μας και το δράμα κερδίζει σε ένταση. Με την άρια “Ah! Fors’ è lui” στην α’ πράξη, ο έρωτας ξυπνά στη Βιολέτα. Όπως στα περισσότερα ρετσιτατίβα, και εδώ οι ψυχικές αλλαγές είναι πολύ συχνές· εκείνη σκέφτεται φωναχτά. Η πρώτη της φράση βασίζεται στη σκέψη «Γιατί με μπερδεύουν τα λόγια αυτού του άνδρα;». Στο “E’stranno” να ξεκινήσετε ακριβώς στη νότα και να μετρήσετε με προσοχή τη διάρκεια του ανα- στεναγμού μετά από την επανάληψη αυτών των λέξεων. Και ένας αναστεναγμός πάντα έχει έναν ρυθ- μό· πρέπει να τον μετρήσετε για τον εαυτό σας, για να συνεχίζεται ο παλμός της μουσικής και στην παύση.

Μαρία Κάλλας, Μαθήματα τραγουδιού από το βιβλίο Michel Parouty, Verdis Meisterwerk La Traviata, Βέρνη 2001 18 (μετάφραση Evelin Voigtmann) LA TRAVIATA 20 Η ΤΡΑΒΙΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Το 1852 – ο Βέρντι ήταν 49 ετών– ήταν μια καλή ες» του Αλεξάνδρου Δουμά (γιού) σε λιμπρέτο. χρονιά για τον συνθέτη, αφού μετά τη μεγά- Ο Βέρντι είχε διαβάσει πιθανόν το μυθιστόρημα λη επιτυχία του Ριγκολέττο της προηγούμενης παλαιότερα και όταν βρισκόταν τον Φεβρουάριο χρονιάς τού γίνονται διάφορες παραγγελίες για εκείνης της χρονιάς στο Παρίσι, μάλλον είχε δει νέες όπερες. Κλείνει συμφωνίες με τα θέατρα και το δράμα στο θέατρο. Η θεματική του έργου των Παρισίων, της Βενετίας και της Ρώμης, και άγγιξε και προσωπικές εμπειρίες του Βέρντι, ενώ για τη Ρώμη βρίσκει γρήγορα ένα θέμα, αφού, μετά τον πρόωρο θάνατο της πρώτης του τον Τροβατόρε, που τον ενδιέφερε, απεναντίας γυναίκας (1840), ο ίδιος συζούσε από το 1847 αργεί πολύ μέχρι να καταλήξει για το θέμα της με την τραγουδίστρια Τζιουζεπίνα Στρεππόνι, Τραβιάτας. Από την αλληλογραφία του με τους την οποία παντρεύτηκε 17 χρόνια αργότερα. Η διευθυντές του θεάτρου φαίνεται πως τον απα- κλειστή κοινωνία της πόλης Μπουσσέτο έβλε- σχολούσε ιδιαίτερα το θέμα των τραγουδιστών, πε αυτή τη σχέση πολύ επικριτικά, παρόλο που για τους οποίους κάνει πολλές υποδείξεις, οι η Στρεππόνι είχε εγκαταλείψει ακόμη και την οποίες ωστόσο δεν γίνονται δεκτές. καριέρα της ως τραγουδίστριας. Μόλις τον Οκτώβριο του 1852 μαθαίνουμε από Την πρωτοχρονιά του 1853, ο Βέρντι έγραψε στο τον λιμπρετίστα του, τον Φραντσέσκο Πιάβε, φίλο του de Sanctis: «Για τη Βενετία συνθέτω πως ο Βέρντι απορρίπτει και το τελευταίο κεί- “την κυρία με τις καμέλιες”, που μάλλον θα έχει μενό του (δεν είναι γνωστό ποιο) και του ζητά να τίτλο “Λα Τραβιάτα”. Είναι ένα θέμα της εποχής επεξεργαστεί το δράμα «Η κυρία με τις καμέλι- μας. Οι άλλοι συνθέτες το είχαν απορρίψει λόγω των ηθών, της εποχής και χιλιάδων άλλων ανόη- στο Παρίσι με μεγάλη επιτυχία, κάτι που συνεχί- των ενδοιασμών· εμένα όμως μου αρέσει πολύ. ζεται και με τις παραστάσεις εκτός Γαλλίας. Το Και παλιότερα δεν τους είχε τρομάξει όλους η μυθιστόρημα του Δουμά έχει περισσότερο εν- ιδέα να φέρω έναν καμπούρη στη σκηνή, ενώ διαφέρον και πολύ περισσότερες λεπτομέρειες εγώ προσωπικά ευχαριστιόμουν πολύ με τη από τη θεατρική εκδοχή. Στη συνέχεια, η πρώτη σύνθεση του Ριγκολέττο;». «συμπύκνωση» της ιστορίας σε πέντε πράξεις για το θεατρικό δράμα, θα συμπυκνωθεί ακόμα Η επιλογή της «Κυρίας με τις καμέλιες» ως πιο πολύ για την όπερα, διότι οι σχέσεις μουσι- θέμα όπερας ήταν σίγουρα τολμηρή για την κής και λόγου είναι πολύ διαφορετικές. Η εστί- εποχή, είχε ωστόσο και χαρακτηριστικά ενός αση του ενδιαφέροντος στη θυσία από αληθινή μύθου: Η ιστορία μιας όμορφης εταίρας, ση- αγάπη μιας γυναίκας ελευθέρων ηθών μετέτρε- μαδεμένης από το θάνατο, η οποία ερωτεύεται ψε με τη μουσική του Βέρντι την ιστορία αυτή έναν όχι πλούσιο άνδρα και αφήνει την πολυτε- σε ένα αριστούργημα, που δεν αφήνει ασυγκί- λή ζωή της για να ζήσουν τον απόλυτο έρωτα, νητους τους θεατές μέχρι σήμερα. στη συνέχεια όμως θυσιάζει την αγάπη τους για τις ανάγκες της κοινωνικής του θέσης, είναι ένα Ο Βέρντι βέβαια ήξερε ότι ο λιμπρετίστας του, θέμα με χαρακτήρα κλασικής τραγωδίας. ο Πιάβε, ήταν έμπειρος και θα επικεντρωνόταν στα σημαντικά σημεία, όμως ο χρόνος τους πί- Το μυθιστόρημα του Δουμά βασίστηκε στο με- εζε πια πολύ, αφού η πρεμιέρα είχε καθοριστεί γαλύτερο μέρος του στις προσωπικές εμπει- για τον Μάρτιο του 1853. Και ο λιμπρετίστας και ρίες του συγγραφέα με τη φημισμένη τότε στο ο συνθέτης δούλευαν πυρετωδώς για την ολο- Παρίσι εταίρα Αλφονσίν Πλεσσί, από την οποία κλήρωση της Τραβιάτας, ενώ ο Βέρντι είχε να χώρισε, διότι δεν είχε τα οικονομικά μέσα να την ετοιμάσει και την πρεμιέρα για τον Τροβατόρε συντηρήσει. Εκείνη πέθανε λίγο αργότερα, τον στις 19 Ιανουαρίου στη Ρώμη. Επιπλέον είχε Φεβρουάριο 1847, από φυματίωση, σε ηλικία σοβαρά προβλήματα με το χέρι του λόγω ρευ- 23 ετών και ο συγγραφέας άρχισε το μυθιστό- ματισμών και ο ίδιος δεν ήταν καθόλου ευχαρι- ρημά του τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, το οποίο στημένος για την επιλογή των σολιστών, κυρίως τυπώθηκε το Φεβρουάριο του 1848. Για οικονο- της πρωταγωνίστριας. Ο ίδιος επέμενε πως «η μικούς λόγους, ο Δουμάς δέχτηκε στη συνέχεια Τραβιάτα έπρεπε να τραγουδιέται από μια νεα- να επεξεργαστεί το κείμενο για το θέατρο σε ρή τραγουδίστρια με χαριτωμένη κορμοστασιά πέντε πράξεις και το ολοκλήρωσε την επόμενη και φωνή γεμάτο πάθος». Η διεύθυνση του θε- χρονιά. Εξαιτίας της λογοκρισίας, το δράμα θα άτρου όμως είχε ήδη κλείσει συμφωνία με τη 22 πρωτοπαιχτεί μόλις στις 2 Φεβρουαρίου 1852 Salvini-Donatelli, μια πετυχημένη σοπράνο, η οποία όμως εμφανισιακά δεν ταίριαζε καθόλου Fenice, έχει τώρα το θέατρο San Benedetto. Τότε στο ρόλο. Το άλλο πρόβλημα που προέκυψε ήταν έγινε ένα φιάσκο –τώρα κάνει πάταγο. Βγάλτε ότι η διεύθυνση του θεάτρου ήθελε να αλλάξει μόνος σας τα συμπεράσματα!» την εποχή της υπόθεσης από σύγχρονη σε πα- Όπως φαίνεται από το χειρόγραφο, ο συνθέτης λαιότερη, κάτι που επίσης δεν μπορούσε να το είχε κάνει αρκετές αλλαγές σε κάποια σημεία, αποτρέψει ο συνθέτης λόγω του συμφωνητικού αλλά κυριότερο ρόλο πρέπει να έπαιξε η ερμη- του. Έτσι, το κακό προαίσθημα του Βέρντι για την νεία της νεαρής τραγουδίστριας. Με τις όπερες πρεμιέρα στις 6 Μαρτίου 1853 επιβεβαιώθη- Ριγκολέττο, Τροβατόρε και Τραβιάτα, ο Βέρντι κε, διότι η παράσταση ήταν μεγάλη αποτυχία. Ο έφτασε σε καλλιτεχνική κορύφωση και ολοκλή- Βέρντι σημειώνει σε ένα γράμμα του: «Η Τραβι- ρωσε μια σημαντική πορεία στην εξέλιξη της άτα ήταν ένα απόλυτο φιάσκο· το χειρότερο ήταν ιταλικής όπερας: η μουσική και το belcanto να ότι γελούσανε. Λοιπόν, τι να πούμε γι’ αυτό; Δεν μην είναι αυτοσκοπός για να αναδειχθεί ο σο- θα το σκεφτώ όμως πολύ. Ή εγώ κάνω λάθος ή λίστ, αλλά να εκφράζουν άμεσα τα γεγονότα και, αυτοί. Προσωπικά δεν πιστεύω πως με την ετυ- ακόμη περισσότερο, τα συναισθήματα των μηγορία της χτεσινής βραδιάς έχει ειπωθεί η πρωταγωνιστών. Ο Βέρντι με την Τραβι- τελευταία λέξη.» άτα προετοιμάζει το έδαφος για τους Πράγματι η επιτυχία του έργου θα έρθει περίπου βεριστές. έναν χρόνο αργότερα, στις 6 Μαΐου 1854, και μά- λιστα στη Βενετία, όμως με την νεαρή, λεπτεπί- λεπτη και όμορφη τραγουδίστρα Maria Spezia. Ο Βέρντι γράφει στον φίλο του de Sanctis: «Να ξέρετε, πως η Τραβιάτα που παίζεται αυτόν τον καιρό στο θέατρο San Benedetto, είναι, με λί- γες εξαιρέσεις τονικής μεταφοράς και μερικών ρυθμικών αλλαγών, με τις οποίες την προσάρ- μοσα στους εν λόγω τραγουδιστές, ακριβώς ίδια με εκείνη που παίχτηκε πέρσι στο θέατρο La Fenice. Οι αλλαγές αυτές θα μείνουν στην παρ- τιτούρα, διότι θεωρώ πως η όπερα γράφτηκε για τους τωρινούς συντελεστές. Εκτός από αυτά δεν πρόσθεσα ή αφαίρεσα τίποτα, δεν άλλαξα καμία μουσική ιδέα. Όλα όσα υπήρχαν για το θέατρο La Η ΤΡΑΒΙΑΤΑ ΜΙΑ ΜΟΥΣΙΚH ΤΗΣ ΨΥΧHΣ

Στο σύνολο των 28 οπερών του, η Τραβιάτα είναι η πιο προσωπική όπερα, η οποία παρουσιάζει παντοτινά ανθρώπινα συναισθήματα. Η Βιολέτα με τη θυσία της από αληθινή αγάπη εξαγνίζε- ται για την προγούμενή της ζωή και έτσι παίρνει ηρωϊκή μορφή –μουσικά, η Βιολέτα πεθαίνει και ως ηρωΐδα και ως μάρτυρας. Και ο ρόλος του πατέρα του Αλφρέδο έχει δραματουργικά ιδιαίτερη σημασία: είναι η φωνή της οικογέ- νειας και της «σωστής» κοινωνίας. Θα αλλάξει όμως, έστω και αργά, την αντίληψή του, όταν αντιλαμβάνεται το αληθινό συναίσθημα της Βι- ολέτας, για εκείνη βέβαια πολύ αργά. Για τη μουσική της Τραβιάτας ο Βέρντι ανέφερε συχνά στα γράμματά του ότι γράφτηκε μονοκόμ- ματη. Αυτό ισχύει στην πράξη για ένα μεγάλο μέρος του έργου, το οποίο μάλιστα το συ- νέθεσε και σε μικρό χρονικό διάστημα. Όμως η δήλωση αυτή του συνθέτη αφο- ρά και στο μουσικοδραματουργικό του ιδεώδες, με το οποίο σκοπεύει να ξεπεράσει τα μέχρι τότε συνηθι- σμένα δεδομένα της όπερας, που επικεντρωνόταν στην δεξιοτεχνία και στο ωραίο τραγούδι, το belcanto δηλαδή, ως αυτοσκοπό. Εκτός από το ότι με την Τραβιάτα, την «παραστρατη- O Βέρντι ολοκληρώνει την όπερα χωρίς πολλά λόγια. μένη», διάλεξε μια θεματική της εποχής του και μά- Η πρωταγωνίστρια πεθαίνει με πολύ απλό, αλλά τρα- λιστα από αμφιλεγόμενο κοινωνικό χώρο –καθόλου γικό τρόπο. Το κοινό την αγάπησε και πόνεσε μαζί της συνηθισμένο μέχρι τότε–ο Βέρντι δεν ενδιαφέρθη- και δεν είναι αναγκαίο να ακολουθήσει κάποια μεγά- κε να κάνει κριτική, αλλά να παρουσιάσει το ψυχικό λη σκηνή πένθους ή θλίψης. Εξάλλου το τέλος είναι δράμα μιας γυναίκας με τα νέα του αισθητικά κριτή- προδιαγεγραμμένο από την πρώτη πράξη. Όλη η υπό- ρια: Κάθε πράξη αυτού του αριστουργήματος βασί- θεση του έργου, βαδίζει με σταθερό ρυθμό προς το ζεται σε εξαιρετικά λειτουργική οικονομία και συν- αναπόφευκτο. Αυτό που μένει τελικά είναι η δύναμη δέεται με τις άλλες. Ξεχωρίζουν δύο βασικά θέματα, του αγνού έρωτα των δυο ηρώων, που για μια μάταιη που επανέρχονται σε όλο το έργο: το ένα είναι το θέμα στιγμή μοιάζει να ξεπερνάει τον θάνατο. Ο έρωτας της Βιολέτας ή αλλιώς το θέμα του έρωτα, που εμ- αυτός όμως είναι καταδικασμένος από την αρχή. Όχι φανίζεται ήδη στο πρελούδιο και κορυφώνεται στην μόνο εξαιτίας της ασθένειας της Βιολέτας, αλλά και πρώτη εικόνα της β’ πράξης (“Amami Alfredo”), και εξαιτίας του κόσμου μέσα στον οποίο γεννήθηκε. Η το άλλο είναι το θέμα του Αλφρέδο, το οποίο παίζει σκληρή πραγματικότητα του υλικού κόσμου έρχεται σημαντικό ρόλο στην γ’ πράξη. να διαλύσει την εικονική πραγματικότητα που δημι- Επίσης ο συνθέτης παίζει με μαεστρία με τα αντίθε- ούργησε ο έρωτας. τα: σκηνές πλήθους εναλλάσσονται με σκηνές ιδιω- Ακόμη και στις εισαγωγές για τις όπερές του, ο Βέρ- τικές, η πόλη αντιτίθεται στην επαρχία, η χαρά στη ντι καθιέρωσε έναν διαφορετικό τύπο, πολύ πιο σύ- σοβαρότητα, η διασκέδαση στη μοναξιά και η μουσι- ντομο και άμεσο σε σχέση με εκείνες της προηγού- κή βέβαια παίζει αντίστοιχα με μείζονες και ελάσσο- μενης γενιάς. Και εδώ φαίνεται να τον ενδιέφερε η νες κλίμακες, για να τα τονίσει όλα αυτά. Όμως το ένα συνοχή στο σύνολο του έργου. Έτσι το εισαγωγικό διαδέχεται το άλλο, υπάρχει μια συνεχόμενη ροή και πρελούδιο της Τραβιάτας μας φανερώνει μόνο μέσα αυτό ξεπερνά κατά πολύ τον παλαιό τύπο της όπερας, σε τρεισήμισι περίπου λεπτά το πεπρωμένο και την όπου κάθε άρια ήταν αυτοτελής για να χειροκροτη- εύθραυστη κατάσταση της ηρωίδας. Το αρχικό τμήμα θεί ο σολίστ ανάλογα με την απόδοσή του. Η πλοκή πριν το θέμα της Βιολέτας, θυμίζει επίκληση, σχεδόν βρισκόταν στα ρετσιτατίβα. Φυσικά και στην Τραβιάτα ένα Ave Maria. Αυτό το τμήμα θα επανέλθει και θα υπάρχουν αυτοτελείς άριες και σημεία ρετσιτατιβικά, αναπτυχθεί στην αρχή της γ’ πράξης, όπου το μοιραίο αλλά μουσικά ο συνθέτης δεν θέλει να διακόπτεται η τέλος πια είναι ξεκάθαρο. Είναι από τις πιο τρυφερές ροή, για να οδηγήσει τη δραματουργική ένταση – και σελίδες που έχει γράψει ο Βέρντι, με μια διαφάνεια την προσοχή του θεατή-ακροατή – στην κορύφωση και δεξιοτεχνία στα ηχητικά χρώματα της ορχήστρας, της πλοκής στο τέλος της β’ πράξης, στην αντιπαρά- που σε μαγεύουν. Σε όλα τα έργα του, ο Βέρντι προ- θεση της Βιολέτας με τον πατέρα του Αλφρέδο. Ακρι- σπαθεί να χαρακτηρίσει τα πρόσωπα ψυχολογικά βώς σ’ αυτό το ντουέτο θαυμάζουμε πώς ο συνθέτης μέσα από τη μουσική του, εδώ όμως στην Τραβιάτα καταφέρνει τόσες αποχρώσεις για να εκφράσει τα φτάνει σε μια πρώτη κορύφωση, διότι μέσα σε μια αλλεπάλληλα συναισθήματα της Βιολέτας: την αντί- ουσιαστικά απλή πλοκή σκιαγραφεί το ψυχικό δράμα δραση, την απόγνωση, τον πόνο και την υποταγή στο μιας γυναίκας με απόλυτη μαεστρία. πεπρωμένο απέναντι στην αρχική περιφρόνηση και, στη συνέχεια, στην κατανόηση του Ζερμόν. Κείμενα: Kατερίνα Καϊμάκη - Evelin Voigtmann Giuseppe Verdi

Από τη ζωή και το έργο του Βέρντι Έτος Ιστορικά και πολιτιστικά γενονότα

9 ή 10 Οκτωβρίου: Ο Τζιουζέπε (Giuseppe Fortunino 1813 22 Μαΐου: Γεννιέται ο Ρ. Βάγκνερ Francesco) Βέρντι γεννιέται στο Le Roncole, κοντά 8 Δεκεμβρίου: Πρεμιέρα της 7ης Συμφωνίας του στο Busseto της Parma Μπετόβεν Ροσσίνι: Τανκρέδι και Η Ιταλίδα στο Αλγέρι 16-19 Οκτωβρίου: «Μάχη των εθνών», ο Ναπολέων νικιέται απ’ τους συμμάχους

1814 Αρχίζει η Σύνοδος της Βιέννης 6 Απριλίου: Ο Ναπολέων παραιτείται και εξορίζεται στο νησί Έλβα 10 Απριλίου: Ο Λουδοβίκος ΙΖ’ στέφεται βασιλιάς της Γαλλίας

1815 Γεννιέται η Τζιουζεπίνα Στρεππόνι, κόρη του μαέ- στρου Φελιτσιάνο Στρεππόνι 30 Μαρτίου: Ο Ιωακείμ Μουράτ βασιλιάς της Νάπο- λης, κηρύττει την ανεξαρτησία της Ιταλίας 19 Μαΐου: Ο Μουράτ καθαιρείται 18 Ιουνίου: Ο Ναπολέων νικιέται στο Βατερλό Ο Βέρντι αρχίζει την βασική 1817 παιδεία του με τον Don Pietro Baistrocchi

Κάνει μαθήματα με 1820 15 Μαΐου: Ολοκλήρωση της Συνόδου της Βιέννης τον οργανίστα του Σαν Μικέλε στη γενέτειρά του

Δουλεύει ως οργανίστας 1822 Σταντάλ: Η Ζωή του Ροσσίνι στον ναό της γενέτειράς του Σούμπερτ: Ημιτελής Συμφωνία

Μένει στο Μπουσσέτο, όπου 1823 τον δέχτηκαν στο γυμνάσιο, αλλά τις Κυριακές και Αργίες πηγαίνει στη γενέτειρά του για να παίζει εκκλησιαστικό όργανο στις λειτουργίες 1824 15 Ιανουαρίου: Γεννιέται η Αλφονσίν Πλεσσί, γνωστή ως εταίρα Μαρί Ντυπλεσσί 2 Μαρτίου: Γεννιέται ο Β. Σμέτανα 26 7 Μαΐου: Πρεμιέρα της 9ης Συμφωνίας του Μπετόβεν 27 Ιουλίου: Γεννιέται ο Αλέξανδρος Δουμάς υιός Αρχίζει κανονικά μαθήματα μουσικής με τον οργανίστα και 1825 μουσικοδιδάσκαλο Φερντινάντο Προβέζι

Ο Βέρντι συνθέτει μια νέα Εισαγωγή για τον Κουρέα της 1828 Σεβίλλης του Ροσσίνι για την Φιλαρμονική Εταιρία καθώς και την καντάτα I deliri di Saul

Μετακομίζει στον Antonio Barezzi, έμπορο και πρόεδρο 1831 Μπελλίνι: Νόρμα της Φιλαρμονικής Εταιρείας, δίνει μαθήματα πιάνου στην Μέυερμπερ: Ροβέρτος, ο Διάβολος κόρη του Μαργαρίτα και την αρραβωνιάζεται Εξεγέρσεις στη Μπολόνια, Μόντενα και Πάρμα. Ο G. Mazzini, εξόριστος, ιδρύει στη Μασσαλία την μυστι- κή ένωση “Giovine Italia”, η οποία ενώνεται το 1834 με άλλες ενώσεις (“La Giovine Europa”) Απορρίπτεται από το Ωδείο του Μιλάνου Αρχίζει ιδιαίτερα 1832 μαθήματα με τον συνθέτη Vincenzo Lavinia

Τελειώνει τις σπουδές του στον Lavinia και επιστρέφει στο 1835 24 Σεπτεμβρίου: Πεθαίνει ο Β. Μπελλίνι Μπουσσέτο Ντονιτσέττι: Λουτσία ντι Λάμμερμουρ

Ο Βέρντι ορίζεται Maestro di musica στο Μπουσσέτο 1836 4 Μαΐου: Παντρεύεται την Μαργαρίτα Barezzi Σεπτέμβριος: Πεθαίνει ο δάσκαλός του, V. Lavinia

26 Mαρτίου: Γεννιέται η κόρη του Βιργινία 1837 Μπερλιόζ: Requiem

11 Ιουλίου: Γεννιέται ο γιός του Ιτσίλιο Ρομάνο 1838 12 Αυγούστου: Πεθαίνει η κόρη του Σεπτέμβριος: Ο Βέρντι μετακομίζει στο Μιλάνο

Άνοιξη: Συναντά για πρώτη φορά την Τζ. Στρεππόνι 1839 22 Οκτ: Πεθαίνει ο γιός του Παραγγελία για τρεις όπερες 17 Νοεμβρίου: πρεμιέρα της όπερας Ομπέρτο, κόμης του Αγ. Βονιφατσίου στη Σκάλα του Μιλάνου

18 Ιουνίου: Πεθαίνει η γυναίκα του από μηνιγγίτιδα 1840 5 Σεπτεμβρίου: Πρεμιέρα του Un giorno di regno στη Σκάλα του Μιλάνου (μεγάλη αποτυχία)

Αρχίζει η φιλία με τους Ανδρέα και Κλαρίνα Μάφαϊ 1842 Ιούνιος: Επίσκεψη στον Ροσσίνι στη Μπολόνια 9 Μαρτίου: Πρεμιέρα του Ναμπούκο στη Σκάλα του Μιλάνου με επιτυχία· η Στρεππόνι τραγουδά τον ρόλο της Άμπιγκεϊλ

Ταξίδια σε Βιέννη, Βενετία, Πάρμα, όπου παρουσιάζονται 1843 2 Ιανουαρίου: Πρεμιέρα Ο Ιπτάμενος Ολλανδός του έργα του Βάγκνερ στη Δρέσδη 11 Φεβρουαρίου: Πρεμιέρα I Lombardi alla prima crociata Ντονιτσέττι: Δον Πασκουάλε (μεγάλη επιτυχία) 9 Μαρτίου: Πρεμιέρα Ερνάνι στη Βενετία 1844 Πρώτη τηλεγραφική σύνδεση μεταξύ Βαλτιμόρης 3 Νοεμβρίου: Πρεμιέρα I due Foscari στη Ρώμη και Ουάσιγκτον Δουμάς (πατέρας): Οι τρεις σωματοφύλακες Μπερλιόζ: Εγχειρίδιο Ενορχήστρωσης Ο Δουμάς (υιός) αρχίζει σχέση με την εταίρα Μ. Ντυπλεσσί

Ο Βέρντι αγοράζει το παλάτσο Δορδόνι στο Μπουσσέτο 1845 Βάγκνερ: Τάνχοϊζερ Ο Λ. Εσκουδιέ αγοράζει τα δικαιώματα του Βέρντι στη Γαλλία Ο Δουμάς (υιός) κάνει τεράστια χρέη για τη σχέση 15 Φεβρουαρίου: Πρεμιέρα Ζαν ντ’’Αρκ στη Σκάλα του Μιλάνου του με την Ντυπλεσσί- χωρίζουν στις 30 Αυγούστου 12 Αυγούστου: Πρεμιέρα Αλτζίρα στη Νάπολη

Η υγεία του κλονίζεται 1846 Αύγουστος: Οι Δουμά (πατέρας και γιός) ταξιδεύουν 17 Μαρτίου: Πρεμιέρα Αττίλα στη Βενετία στην Ισπανία και Αφρική

Μάιος – Ιούλιος: Ταξίδι στην Ελβετία, Παρίσι, Λονδίνο 1847 Στο Τουρίνο ιδρύεται το περιοδικό Il Risorgimento Ο Βέρντι συζεί με την τραγουδίστρια Τζιουζεπίνα Στρεππόνι Σύνδεση με ατμόπλοιο της Βρέμης με τη Νέα Υόρκη 14 Μαρτίου: Πρεμιέρα Μάκβεθ στη Φλωρεντία 4 Νοεμβρίου: Πεθαίνει ο Μέντελσον 22 Ιουλίου: Πρεμιέρα Οι ληστές στο Λονδίνο 3 Φεβρουαρίου: Πεθαίνει η Μ. Ντυπλεσσί 26 Νοεμβρίου: Πρεμιέρα Ιερουσαλήμ [= Οι Λομβάρδοι σε Ιούνιος: ο Δουμάς (υιός) αρχίζει το μυθιστόρημα επεξεργασία] στο Παρίσι Η κυρία με τις καμέλιες

Αγοράζει στο Μπουσσέτο τα κτήματα Σαντ’ Άγκατα 1848 12 Ιανουαρίου: Επαναστατικό κύμα στο Παλέρμο Υπογράφει ένα υπόμνημα προς τον στρατηγό Cavaignac για να 22-24 Φεβρουαρίου: Επανάσταση στη Γαλλία, ίδρυ- υποστηρίξει την Ιταλία στον πόλεμο ση της γαλλικής Δημοκρατίας Επαναστατικά κινήματα σε Βιέννη, Βερολίνο, Μόνα- χο και Μπάντεν Φεβρουάριος: Πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος Η κυρία με τις καμέλιες 18-22 Μαρτίου: Επανάσταση στο Μιλάνο κατά της αυστριακής κυριαρχίας 23 Μαρτίου: Ο Κάρλο Αλμπέρτο της Σαρδηνίας-Πιε- μόντου κηρύσσει την ανεξαρτησία της Ιταλίας 8 Απριλίου: Πεθαίνει ο Ντονιτσέττι 6-9 Αυγούστου: Ο Ραντέτσκυ εισχωρεί στο Μιλάνο, η Αυστρία επανακτά τις περιοχές στην βόρεια Ιταλία

Προβλήματα με τη λογοκρισία για το Le roi s’ amuse (V. Hugo), 1850 στο οποίο βασίζεται ο Ριγκολέττο

Ο Βέρντι μετακομίζει με την Στρεππόνι στο Σαντ’ Άγκατα 1851 28 Ιουνίου: Πεθαίνει η μητέρα του Βέρντι 2 Φεβρουαρίου: Παρίσι, πρεμιέρα του δράματος 11 Μαρτίου: Πρεμιέρα Ριγκολέττο στη Βενετία Η κυρία με τις καμέλιες του Δουμά (υιού) 1852

19 Ιανουαρίου: Πρεμιέρα Τροβατόρε στη Ρώμη 1853 6 Μαρτίου: Πρεμιέρα Λα Τραβιάτα στη Βενετία (αποτυχία) 6 Mαΐου: Λα Τραβιάτα (λίγο επεξεργασμένη και με άλλους 1854 σολίστες) στη Βενετία με επιτυχία

13 Ιουνίου: Πρεμιέρα Οι σικελικοί εσπερινοί 1855 [στα γαλλικά] στο Παρίσι

Στην Πάρμα προωθεί την ολοκλήρωση μιας διεθνούς συμφω- 1856 29 Ιουλίου: νίας για τα δικαιώματα των παραστάσεων Πεθαίνει Ο Βιτόριο Εμμανουέλε του απονέμει τον τίτλο “Cavaliere dell’ ο Ρ. Σούμαν Ordine di S.S. Maurizio e Lazzaro” Χάνει στη δίκη κατά του Calzado, διευθυντή του Théâtre des Italiens στο Παρίσι για μη θεωρημένα αντίγραφα των έργων του

Προβλήματα με τη λογοκρισία της Νάπολης για την υπόθεση 1857 του Χορού των Μεταμφιεσμένων

17 Φεβρουαρίου: Πρεμιέρα της όπερας 1859 Πόλεμος μεταξύ Ο Χορός των Μεταμφιεσμένων στη Ρώμη Σαρδηνίας-Πιεμόντου Στη Νάπολη βλέπει για πρώτη φορά το σύνθημα «Viva και Αυστρίας V.E.R.D.I.» [Viva Vittorio Emmanuele Re d’ Italia – Ζήτω ο Βιτόριο Εμμανουέλε, Βασιλιάς της Ιταλίας] Ο Βέρντι ονομάζεται τιμητικό μέλος της Φιλαρμονικής Ακα- δημίας της Ρώμης 29 Αυγούστου: Παντρεύεται την Τζ. Στρεππόνι Εκλέγεται βουλευτής του Μπουσσέτο για την συνέλευση των επαρχιών της Πάρμα 1860 7 Σεπτεμβρίου: Ο Γκαριμπάλντι εισέρχεται στη Νάπολη

Ιανουάριος: Ο Βέρντι εκλέγεται στην εθνική βουλή 1861 Ο Βιττόριο Εμμανουέλε Β’ γίνεται βασιλιάς της Ιταλίας Η Ιταλία ενωμένο Βασίλειο

Μελοποιεί το κείμενο του Μπόιτο για τον «Ύμνο των εθνών», 1862 που παρουσιάζεται στην Β’ Διεθνή Έκθεση στο Λονδίνο Ταξιδεύει στην Αγ. Πετρούπολη για την πρεμιέρα της Δύναμης του Πεπρωμένου (10 Νοεμβρίου)

Ο Βέρντι ακούει στο Παρίσι την εισαγωγή 1865 15 Απριλίου: Δολοφονία του Α. Λίνκολν από τον Τανχόϊζερ του Βάγκνερ 10 Ιουνίου: Πρεμιέρα του Τριστάνου του Βάγκνερ στο Παραιτείται από τη Βουλή Μόναχο

Υιοθετεί την επτάχρονη ξαδέλφη του Μαρία Φιλομένα 1866 Πόλεμος μεταξύ Αυστρίας, Ιταλίας και Πρωσσίας

14 Ιανουαρίου: Πεθαίνει ο πατέρας του Βέρντι 1867 3 Νοεμβρίου: Ο Γκαριμπάλντι αποτυγχάνει στην 11 Μαρτίου: Πρεμιέρα του Δον Κάρλος στο Παρίσι επίθεση κατά της Ρώμης 21 Ιουλίου: Πεθαίνει ο Α. Barezzi

30 Ιουνίου: Συναντά τον Αλ. Μαντσόνι στο Μιλάνο 1868 13 Νοεμβρίου: Πεθαίνει ο Ροσσίνι Γράφει το Libera me για μια λειτουργία στη μνήμη του Ροσσίνι 1869 17 Νοεμβρίου: Ολοκληρώνεται η διώρυγα του Σουέζ

24 Δεκεμβρίου: Πρεμιέρα Αΐντα στο Κάιρο 1871

Κουαρτέτο εγχόρδων σε μι-ελάσσονα 1873 22 Μαΐου: Πεθαίνει ο Αλ. Μαντσόνι

22 Μαΐου: Διευθύνει την πρεμιέρα του Requiem 1874 13 Σεπτεμβρίου: Γεννιέται ο Α. Σαίνμπεργκ στη μνήμη του Μαντσόνι

Γερουσιαστής στη Ρώμη 1875 3 Μαρτίου: Πρεμιέρα της Κάρμεν του Μπιζέ στο Παρίσι Ο Μπόιτο παρουσιάζει την ιδέα για τον Οθέλλο στον Βέρντι 1879

Επεξεργάζεται ξανά τον Δον Κάρλος 1882 Μυστική συμφωνία μεταξύ Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας και Ιταλίας 26 Ιουλίου: Πρεμιέρα του Πάρσιφαλ του Βάγκνερ στο Μπαϋρόιτ

1883 13 Φεβρουαρίου: Πεθαίνει ο Βάγκνερ

1886 2 Ιουλίου: Ο Τοσκανίνι διευθύνει την Τραβιάτα στο Ρίο ντε Τζανέιρο 5 Φεβρουαρίου: Πρεμιέρα του Οθέλλου στη Σκάλα 1887 του Μιλάνου (τεράστια επιτυχία) Γίνεται επίτιμος δημότης του Μιλάνου

Αγοράζει οικόπεδο στο Μιλάνο για να κτίσει ένα γηροκομείο 1889 Ο πύργος του Άϊφελ για τη Διεθνή Έκθεση για φτωχούς μουσικούς στο Παρίσι Αποφασίζει να συνθέσει τον Φάλσταφ

9 Φεβρουαρίου: Πρεμιέρα του Φάλσταφ στο Μιλάνο 1893 Πουτσίνι: Μανόν Λεσκώ (μεγάλη επιτυχία)

Te deum για διπλή χορωδία και ορχήστρα 1895 28 Νοεμβρίου: Πεθαίνει ο Αλ. Δουμάς (υιός)

Stabat mater 1896 Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα

14 Νοεμβρίου: Πεθαίνει η γυναίκα του 1897 3 Απριλίου: Πεθαίνει ο Γ. Μπραμς

Παίζονται τα Quattro Pezzi Sacri στο Παρίσι και στο Τουρίνο 1898

Ολοκληρώνεται το γηροκομείο (επίσημα εγκαίνια το 1902) 1899

27 Ιανουαρίου: Ο Βέρντι πεθαίνει στο Μιλάνο 1901

Επεξεργασία/επιλογή για τον πίνακα: Evelin Voigtmann • Michel Parouty, Verdis Meisterwerk La Traviata, Βέρνη 2001. Βιβλιογραφία: • Joseph Wechsberg, Giuseppe Verdi, Μόναχο 1975. • A. Csampai/D. Holland, Giuseppe Verdi: La Traviata, Αμβούργο 1958. • Roland Vernon, Introducing Verdi, Λονδίνο 1997. • G. Engler, Ueber Verdi. Eine Anthologie, Στουτγκάρδη 2000. • DIVINA, The Maria Callas Official Web Site • Κ. Pahlen/R. Koenig, Giuseppe Verdi: La Traviata, Μόναχο, 2001. • http://en.wikipedia.org/wiki/Maria_Callas

ΜΥΡΩΝ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ διευθυντής ορχήστρας

Ο Μύρων Μιχαηλίδης γεννήθηκε στο Ηράκλειο (Πολωνία και Τσεχία) και με όλες τις αξιόλογες Κρήτης, όπου πήρε και τα πρώτα μαθήματα πι- ελληνικές ορχήστρες. άνου σε μικρή ηλικία. Συνέχισε τις σπουδές στο Από το 2001 συνεργάζεται ανελλιπώς με την πιάνο με τον Δημήτρη Τουφεξή στην Αθήνα και Εθνική Λυρική Σκηνή, διευθύνοντας παραγω- αργότερα σπούδασε Διεύθυνση Ορχήστρας στην γές όπερας, όπως Τόσκα, Τροβατόρε, Η Ιταλίδα Ανώτατη Μουσική Ακαδημία του Βερολίνου (Δί- στο Αλγέρι, Τα Παραμύθια του Χόφμαν, Ελιξήριο πλωμα Διεύθυνσης Ορχήστρας με Άριστα, 1996) του Έρωτα και Φεντόρα. με τον Hans-Martin Rabenstein. Παράλληλα, παρακολούθησε σεμινάρια Διεύθυνσης Ορχή- Συμμετείχε ως Διευθυντής Ορχήστρας σε Φε- στρας με τον Μιλτιάδη Καρύδη στην Ακαδημία στιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς Carl Maria von Weber της Δρέσδης και με τον και σε επετειακές εκδηλώσεις. Ιδιαίτερη ανα- Simon Rattle (Διευθυντή Φιλαρμονικής του φορά μπορούμε να κάνουμε στο 13ο Φεστιβάλ Βερολίνου). Εκτός από τη μουσική μόρφωση Σύγχρονης Μουσικής στη Δρέσδη (1999) και απέκτησε και πανεπιστημιακή, αφού είναι πτυ- σε πανηγυρική συναυλία στην Πολωνία για την χιούχος του Τμήματος Νομικών και Οικονομι- Επέτειο της Γερμανικής Ενοποίησης (3 Οκτω- κών Επιστημών της Νομικής Σχολής του Πανε- βρίου 2003). πιστημίου Αθηνών. Έχει επίσης συνεργασθεί με διεθνούς φήμης Έχει συμπράξει ως αρχιμουσικός με σημαντικές καλλιτέχνες όπως: Paul-Badura Scoda, Shlo- ορχήστρες όπως: Συμφωνική του Βερολίνου, mo Mintz, Aldo Ciccolini, Martino Tirimo, Cher- Ορχήστρα της Όπερας της Ανατολικής Σαξονί- yl Studer, June Anderson. ας, Φιλαρμονική του Μαγδεμβούργου, Φιλαρ- Μεγάλη βαρύτητα έχει δώσει στην προβολή του μονική του Νέου Βρανδεμβούργου, Συμφωνική ελληνικού πολιτισμού και ιδιαίτερα της ελλη- 32 της Θουριγγίας, Ορχήστρα της Κάτω Σιλεσίας νικής μουσικής δημιουργίας και των νέων Ελ- λήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό. Από το 1999 κυκλοφορεί το πρώτο CD Ελληνικής Κρατικής έως το 2004 διατέλεσε μόνιμος αρχιμουσικός Ορχήστρας (Θεσσαλονίκης), υπό τη διεύθυν- και διευθυντής σπουδών στην Όπερα της Ανα- ση του Μύρωνα Μιχαηλίδη, με σολίστ τον διε- τολικής Σαξονίας στη Γερμανία. Υπήρξε ο ιδρυ- θνούς φήμης Έλληνα σαξοφωνίστα Θεόδωρο τής (1994) και ο πρώτος μουσικός διευθυντής Κερκέζο, σε συνεργασία με την αγγλική εταιρία της Ορχήστρας Εγχόρδων Νέων στην Κρατική ΝΑΧΟS. To CD αυτό απέσπασε τον Φεβρουάριο Μουσική Σχολή του Schöneberg στο Βερολί- του 2007 το βραβείο ποιοτικής δισκογραφίας νο, όπου δίδαξε μέχρι το 1998 ως καθηγητής Pizzicato “Supersonic”. ρεπερτορίου Όπερας και Μουσικής Δωματίου, συνεργαζόμενος με πολυάριθμα χορωδιακά σύ- Όσον αφορά στο συγγραφικό του έργο ιδιαίτε- νολα, καθώς και με σύνολα ιστορικών μουσικών ρη μνεία αξίζει στη συγγραφή εξειδικευμένης οργάνων, αλλά και με ορχήστρες νέων, όπως η καλλιτεχνικής και τεχνικοοικονομικής μελέτης Ορχήστρα της Ανώτατης Μουσικής Ακαδημίας για τη δημιουργία Συμφωνικής Ορχήστρας στην του Βερολίνου και η Eurojuvenes Symphony Ελλάδα (2003). Orchestra με την οποία απέσπασε βραβείο στο Έχει αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές για πα- Φεστιβάλ της Καρλσρούης το 2000. ραγωγές όπερας και συναυλίες σε ευρείας Από τον Ιούλιο του 2004 είναι ο Καλλιτεχνικός κυκλοφορίας έγκριτα περιοδικά, όπως το Das Διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσα- Orchester και το Opernwelt, καθώς και σε με- λονίκης. γάλες εφημερίδες, όπως η Sächsische Zeitung, Έχει πραγματοποιήσει, σε συνεργασία με το Πα- η Berliner Morgenpost, η Der Tagespiegel και νεπιστήμιο Κρήτης, παραγωγή CD με το Άξιον τιμητικές διακρίσεις. Εστί του Μίκη Θεοδωράκη. Εδώ και λίγο καιρό, ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ σκηνοθετική επιμέλεια

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε θέατρο στην Έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή συνέδρια Επιθεώρηση Δραματικής Τέχνης στη Θεσσαλο- και έχει παρουσιάσει, κατόπιν επιλογής από το νίκη. Το 1985 ίδρυσε το Θέατρο Σημείο, το οποίο Υπουργείο Πολιτισμού, τη δουλειά του Θεάτρου επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Σημείο σε σημαντικά διεθνή φεστιβάλ στην Ελ- Σκηνοθέτησε έργα των Σ. Μπέκετ («Λίκνισμα», λάδα και το εξωτερικό (Βερολίνο 1987, Κάιρο «Η τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ», «Ψυ- 1990, Αμβέρσα 1993, Κάιρο 1996, Δελφοί 1990, χής σκίρτημα», «Τότες που»), Χάινερ Μύλλερ 1999, Κύπρος 1998, 2000, Μπουντρίντ Αλβα- («Περιγραφή εικόνας», «Η μηχανή Άμλετ»), νία 2001, Ελμπασσάν Αλβανία 2001, Σεράγεβο Κλωντέλ («Ο κλήρος του μεσημεριού»), Χ. Πί- 2002, Κούβα-Αβάνα 2005 κ.ά.). ντερ («Τοπίο», «Σιωπή», «Βουνίσια γλώσσα», Έχει σκηνοθετήσει θεατρικά κείμενα για το ρα- «Προδοσία»), Στρίντμπεργκ («Ονειρόδραμα»), διόφωνο και την τηλεόραση. Έχει σκηνοθετήσει Μπ.Μ.Κολτές («Ρομπέρτο Ζούκκο»), Σαίξπηρ στο Εθνικό Θέατρο και σε άλλους επιχορηγού- («Σονέτα») Β. Ζιώγα («Φιλοκτήτης», «Ο Δον Κι- μενους φορείς. Έχει διδάξει και διδάσκει σε χώτης σε νέες περιπέτειες», «Η κωμωδία της πολλές δραματικές σχολές και σεμινάρια. Επί- μυίγας»), Γ. Χρυσούλη («Η επιστροφή των Τσέ», σης, έχει διδάξει σκηνοθεσία και υποκριτική στο «Ιστορίες της πόλης»), Στ. Λύτρα («Ιουλιέτα των τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μάκιντος»), Παύλου Μάτεση («Ενοικιάζεται Πατρών. Διδάσκει σκηνοθεσία και υποκριτική φύλακας άγγελος») Κ. Κατσουλάρη («Όταν ο στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστη- λύκος είναι εδώ»). Πολλά από αυτά για πρώτη μίου Ναυπλίου. Συμμετέχει σε επιτροπές Κρα- φορά στην Ελλάδα, καθώς και έργα του Σοφο- τικών Βραβείων του ΥΠΠΟ για το νεοελληνικό 34 κλή («Ηλέκτρα» και «Τραχίνιες»). έργο και σε επιτροπές για τη θεατρική παιδεία. ΔΙΑΝΟΜΗ

Violetta Valery Dinara Alieva σοπράνο Alfredo Germont Γιάννης Χριστόπουλος τενόρος Giorgio Germont Κύρος Πατσαλίδης βαρύτονος Flora Bervoix Ελένη Λιώνα μέτζο σοπράνο Annina Σοφία Κυανίδου σοπράνο Dottore Grenvil Παύλος Μαρόπουλος μπάσος Gastone Παναγιώτης Μανιάτης τενόρος Marquis d’ Obigny Κωστής Ρασιδάκης μπάσος Barone Douphol Άκης Λαλούσης βαρύτονος DINARA ALIEVA σοπράνο

Η Dinara Alieva γεννήθηκε στο Μπακού (Αζερ- Τον Οκτώβριο του 2004, η Dinara Alieva συμ- μπαϊτζάν) στις 17 Δεκεμβρίου του 1980. Παρα- μετείχε σε συναυλία των ηθοποιών του θεάτρου κολούθησε μαθήματα πιάνου σε μουσικό σχο- όπερας του Μπακού στο Κρεμλίνο, συναυλία η λείο. Το 1998 έγινε δεκτή στη μουσική ακαδημία οποία εντασσόταν στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Μπακού, από την οποία αποφοίτησε το 2004, για τις «Πολιτιστικές ημέρες του Αζερμπαϊτζάν» αφού ολοκλήρωσε τον κύκλο μαθημάτων της στη Μόσχα. καθηγήτριας H. Kasimova. Το 2006 η Dinara Alieva εμφανίστηκε στο πλευ- Η καλλιτέχνης έχει συμμετάσχει σε αρκετούς ρό του Denis Matsuev σε συναυλία στο Μπα- διεθνείς διαγωνισμούς. Το 2005 κέρδισε το κού, ενώ συμμετείχε και στο διεθνές φεστιβάλ τρίτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό Bul-Bul «Stars on Baikal» στο Ιρκούτσκ. (Μπακού), ενώ το 2006 της απονεμήθηκε τιμητι- Η Dinara Alieva έχει δώσει συναυλίες όχι μόνο κός τίτλος στον διαγωνισμό Galina Vishnevskaya στο Μπακού, αλλά και στη Μόσχα, το Ιρκούτστκ, (Μόσχα). Η Dinara Alieva έχει επίσης βραβευ- το Γιαροσλάβλ, το Αικατερίνεμπουργκ και την θεί με το τιμητικό μετάλλιο του Ιδρύματος Irina Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, καθώς και στη Arkhipova, ενώ είναι και υπότροφος του ιδρύ- Γερμανία (Βερολίνο, Μάιντς, Στουτγκάρδη) και ματος “New names”. την Αίγυπτο. Επί του παρόντος, η Dinara μαθητεύει στη Μόσχα Τον Μάρτιο του 2007, η Dinara Alieva συμμετεί- κοντά στην καθηγήτρια Svetlana Nesterenko. χε στο Διεθνή Διαγωνισμό Grand Prix «Μαρία Η καλλιτέχνης έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια Κάλλας» για σοπράνο της όπερας που πραγμα- μάστερκλας της Monserrat Caballe, της Yelena τοποιήθηκε στην Αθήνα, όπου και τιμήθηκε με Obrazsova, δασκάλων του θεάτρου όπερας του το δεύτερο βραβείο. Χιούστον και δασκάλων κορυφαίων θεάτρων Την περίοδο 2006 - 2007, η Dinara Αlieva έδω- της Ιταλίας. σε σόλο συναυλία στην αίθουσα μουσικής δω- Η Dinara Alieva είναι σολίστ στο θέατρο όπερας ματίου του Διεθνούς Μεγάρου Μουσικής της και μπαλέτου του Μπακού από το 2004, έχοντας Μόσχας, καθώς και στη μεγάλη αίθουσα και την υποδυθεί πολυάριθμους πρωταγωνιστικούς αίθουσα Rahmaninov του Ωδείου της Μόσχας. ρόλους, όπως της Μιμή στη Μποέμ του Τον Ιούνιο του 2007 η Dinara εμφανίστηκε μαζί Τζιάκομο Πουτσίνι και της Λεονόρα στον με την Yelena Obrazsova στην Κρατική Φιλαρ- 36 Τροβατόρε του Τζουζέπε Βέρντι. μονική Εταιρία του Αζερμπαϊτζάν. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ τενόρος

Ο Γιάννης Χριστόπουλος γεννήθηκε στην διεθνείς παραγωγές όπερας και θρησκευτι- Αθήνα. Σπούδασε μουσική και ασχολήθηκε κής μουσικής (Maggio Musicale Fiorentino, αποκλειστικά με το κλασικό τραγούδι. Carnegie Hall, Πολωνία, Αίγυπτος). Το 1998 τιμήθηκε με την υποτροφία «Αλεξάν- Η δισκογραφία περιλαμβάνει τις εξής παρα- δρα Τριάντη» από τον Σύλλογο οι Φίλοι της γωγές: “Le docteur Miracle” του Georges Bizet, Μουσικής, και ολοκλήρωσε τις σπουδές του «Η Επιστροφή της Ελένης», όπερα του Θάνου στην Ιταλία. Μικρούτσικου, «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη», Έχει ερμηνεύσει ρόλους κλασικού και σύγ- ορατόριο του Τάσου Ιωαννίδη και «Στον τόπο χρονου ρεπερτορίου στην Εθνική Λυρική Σκη- μου είμαι τέλεια ξένος», τραγούδια του Θάνου νή, καθώς στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Μικρούτσικου σε ποίηση François Villon. Έχει συμπράξει με τις σημαντικότερες ορχή- στρες της Ελλάδος, και έχει συμμετάσχει σε ΚΥΡΟΣ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ βαρύτονος

Ο βαρύτονος Κύρος Πατσαλίδης είναι ένας από Το 1995 κέρδισε το Α´ βραβείο σε διεθνή διαγω- τους πιο σημαντικούς σύγχρονους καλιτέχνες νισμό τραγουδιού στην Κρατική Όπερα της Βου- της Κύπρου, που ακολουθεί μια σημαντική δι- δαπέστης, όπου προήδρευε της επιτροπής η δη- εθνή σταδιοδρομία τόσο στο χώρο της όπερας μοφιλεστάτη σοπράνο Dame Joan Sutherland. όσο και σε συμφωνικές συναυλίες. Την ίδια περίοδο ξεκίνησε την διεθνή του στα- διοδρομία ερμηνεύοντας με επιτυχία τους κυ- Ο Κύρος Πατσαλίδης είναι απόφοιτος του Ωδείο ρίους ρόλους (G. Germont και Belcore) στις Αθηνών (τάξη Κικής Μορφονιού) και της Νο- παραγωγές όπερας “La Traviata” και “L´Elisir d’ μικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με amore” που έγιναν στη Βιέννη και στη Βερόνα υποτροφία του Ταμείου Μουσικής και Καλών αντίστοιχα. Τεχνών της Κύπρου, ο Κύρος Πατσαλίδης συ- νέχισε τις σπουδές του στη Βιέννη, υπό την κα- Έχοντας επιτύχει διεθνή αναγνώριση, ο Κύρος θοδήγηση των παγκοσμίως γνωστών βαρυτόνων Πατσαλίδης εμφανίζεται σε σημαντικές ευρω- Walter Berry και Gottfried Hornik.Ταυτόχρονα παϊκές σκηνές, (Βερόνα, Μόντενα, Σπολέτο, σπούδασε lied και ορατόριο στην Ανωτάτη Μου- Λιντς, Λεόν, Βέρνης, Σαίμνιτς, Κάσσελ, Πράγα, σική Ακαδημία της Βιέννης. Βελιγράδι, Βαρσοβία, Βουδαπέστη, Λίχτεν- στάιν και αλλού), σε γνωστές αίθουσες συναυ- Συμμετείχε ενεργά σε σεμινάρια κλασικού τρα- λιών (Musikverein Wien, Konzerthaus Wien γουδιού, όπου δίδαξαν οι Kώστας Πασχάλης, St Stefan Kathedrale, Konzerthaus München, Ileana Cotrubas, Jannet Pilou και Luici Alva και Konzerthaus Berlin, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Μιλάνο, με- Mέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης) και σε διεθνή λετώντας ρεπερτόριο όπερας με τον μαέστρο φεστιβάλ (Wiener Festwochen, Due Mondi- Αdalberto Τοnini και τεχνική τραγουδιού με Spoleto, Wratislavia Cantans-Polen,“Kuhmo 38 τους Arrigo Pola καί Simone Badi. International Chamber Music Festival-Finland, Opera Festival Leon-Spain, Athens Interna- Το ρεπερτόριό του περιλαμβάνει πρωταγωνι- tional Festival, St.Margariten Opera Festival- στικούς ρόλους από έργα προκλασικών, κλα- Austria, Kypria International Festival-Cyprus, σικών και σύγχρονων συνθετών (G. Verdi, W. Pafos Aphrotide Festival-Cyprus). Μετακαλεί- A.Mozart, G. Donizetti, G. Rossini, G. Puccini, G. ται επίσης σε τακτά χρονικά διαστήματα και από Bizet, C. Monteverdi, J .S. Bach, L. v .Beethoven, την Εθνική Λυρική Σκηνή Αθηνών. R. Wagner, K. Orff, K. Weill, M. Kαλομοίρη, Μ. Θε- οδωράκη κ.ά.). O Κύρος Πατσαλίδης έχει ερμηνεύσει, μεταξύ άλλων, το ρόλο του Omar στη διεθνή παρα- Ο Κύρος Πατσαλίδης έχει εκπροσωπήσει την γωγή της όπερας του G. Rossini “L´Assedio di ιδιαίτερή του πατρίδα, την Κύπρο, σε διάφορες Corinto”, που πραγματοποιήθηκε στον αρχαιο- διεθνείς διοργανώσεις με μεγάλη επιτυχία, λογικό χώρο της Κορίνθου, στο πλαίσιο των εκ- αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές και έχει τι- δηλώσεων της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας 2004, μηθεί για την προσφορά του στη μουσική ζωή μαζί με τους Luciana Serra, Daniela Barcellona της χώρας του. Είναι ο πρώτος Κύπριος που και Gregory Kunde. Τραγούδησε σαν σολίστ σε ηχογράφησε αποσπάσματα από δημοφιλείς συναυλίες με πολλές συμφωνικές ορχήστρες, όπερες σε CD με τον τίτλο “Pieta, rispetto, όπως οι: Συμφωνική Ορχήστρα του Βερολίνου, amore”. η Φιλαρμονική Ορχήστρα “Robert Schumann”, Τον περασμένο Ιούνιο ο Κύρος Πατσαλίδης εμ- η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Αγίας Πετρούπο- φανίστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία στο Ηρώδειο, λης, η Ορχήστρα της Αρένα της Βερόνα, η βι- στο διεθνές Φεστιβάλ Αθηνών, στην όπερα εννέζικη Ορχήστρα Μότσαρτ, η Ορχήστρα Νέων “Carmen” της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ερμη- της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς επίσης και με νεύοντας τον κύριο ρόλο του Escamilio, πλάι όλες τις σημαντικές ορχήστρες της Ελλάδας στη διακεκριμένη μεσόφωνο Denyce Graves. και της Κύπρου. ΕΛΕΝΗ ΛΙΩΝΑ μέτζο σοπράνο

Η Ελένη Λιώνα γεννήθηκε στην Κοζάνη. Σπού- Εμφανίστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών δασε τραγούδι στο Νέο Ωδείο Θεσσαλονίκης, ως Μάντισα στην όπερα του Θ. Μικρούτσικου στην τάξη της Βαρβάρας Τσαμπαλή, απ’όπου «Η Επιστροφή της Ελένης», όπου συμμετείχε πήρε το δίπλωμά της με Άριστα Παμψηφεί. σε ηχογράφηση του έργου από την ΕΜΙ, καθώς Ακόμη έχει μελετήσει με την Δέσποινα Καλα- και ως Ντίνεριν στην παραγωγή της όπερας του φάτη και την Βαρβάρα Γκαβάκου. Έχει παρακο- Ρ. Στράους «Η γυναίκα χωρίς σκιά» και στην λουθήσει σεμινάρια με τους Κώστα Πασχάλη, παραγωγή της «Ηλέκτρας» του R. Strauss το Βασίλη Νικολαΐδη, G. Ravazzi, Anna Tomowa- 2007 ως Magd. Sintow. Μελετά ρεπερτόριο με τον μαέστρο Νίκο Βασιλείου. Συνεργάστηκε επίσης με το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στην «Κάρμεν» (Μερσέντες), Οι πρώτες εμφανίσεις της ήταν σε παραγωγές στους «Γάμους του Φίγκαρο» (Μαρτσελίνα) και της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης: «Ωραία στην «Καβαλερία Ρουστικάνα» (Λόλα) δίπλα Ελένη του Όφφενμπαχ» (Ορέστης), «Γάμοι του στην Αγνή Μπάλτσα. Φίγκαρο» (Κερουμπίνο), «Διδώ και Αινείας». (Διδώ), «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» του Η Ελένη Λιώνα συμμετείχε στην ηχογράφηση Μπρίττεν (Ερμία). των έργων του Π. Καρρέρ «Κυρα-Φροσύνη» (Χάμκω) και «Δέσπω» (Κώστα). Από το 1996 η Ελένη Λιώνα συνεργάζεται με την Εθνική Λυρική Σκηνή, όπου έχει ερμηνεύ- Εμφανίστηκε ως σολίστ σε συναυλίες με τις σει πολλούς ρόλους, μεταξύ άλλων Ντορα- Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονί- μπέλλα («Έτσι Κάνουν Όλες»), Όλγα («Ευγένιος κης και την Ορχήστρα των Χρωμάτων. Ονιέγκιν»), Αφηγητής («Ξωτικά Νερά») του Μ. Καλομοίρη, Τρίτη Ντάμα («Μαγικός Αυλός»), Φιντάλμα («Μυστικός Γάμος» του Τσιμαρόζα), Τζουλιέττα («Παραμύθια του Χόφμαν»), Κάρ- μεν, Μετελά («Παριζιάνικη Ζωή» του Όφφεν- μπαχ), Ορλόφσκι («Νυχτερίδα»), Λάουρα («Τζο- 40 κόντα»), κ.ά. ΣΟΦΙΑ ΚΥΑΝΙΔΟΥ σοπράνο

Η Σοφία Κυανίδου γεννήθηκε στη Θεσαλονίκη Έχει εμφανιστεί στις αίθουσες Konzerthaus και σπούδασε στο Νέο Ωδείο Θεσσαλονίκης και Musikverein της Βιέννης. Έχει λάβει μέρος (τάξη Βαρβάρας Τσαμπαλή), από όπου και απο- στα Δημήτρια, στο Φεστιβάλ Αθηνών, στο Φε- φοίτησε με άριστα παμψηφεί και β’ βραβείο. Συ- στιβάλ Θρησκευτικης Μουσικής στην Πάτμο, νέχισε τις σπουδές της στήν Ανώτατη Μουσική στο Φεστιβάλ Δελφών, τραγουδώντας μεταξύ Ακαδημία της Βιέννης με τους Ε. Καρούσο (τρα- άλλων την “Missa Solemnis” του Beethoven, γούδι) , Lied- Oratorium με τον Kurt Equiluz και “Das Paradies und die Peri” και “Manfred” του Curt Malm (σχολή της Όπερας), από όπου και Schumann, 8η Συμφωνία του Mahler, «Ανατολή» αποφοίτησε με διπλωμα στο Lied - Oratorium του Καλομοίρη, «Κασσιανή» του Μητρόπουλου, και Opernschule. κ.ά.). Έχει συνεργαστεί με την Καμεράτα, την Έχει συνεργαστεί με την Εθνική Λυρική Σκηνή Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης (“Requiem” (Αντόνια στα «Παραμύθια του Χόφμαν», Μικαέλα του G. Fauré) και τη Συμφωνική Ορχήστρα του στην «Κάρμεν», Ηχώ στην «Αριάδνη στη Νάξο», Δήμου Θεσσαλονίκης, με την Κρατική Ορχή- Κυρά στο «Δαχτυλίδι της Μάνας» και Γερτρούδη στρα Αθηνών («Μοιρολόγια» του Θ. Αντωνίου), στο «Χένσελ και Γρέτελ»), με το Μέγαρο Μου- με το συγκρότημα Ελληνικής Μουσικής και την σικής Αθηνών («Επιστροφή της Ελένης» του Χορωδία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Θάνου Μικρούτσικου), με την ΄Οπερα Δωματίου Έχει ερμηνεύσει έργα Eλλήνων και ξένων συν- Αθηνών (Φατίμα στον «Αμπού Χασάν» του C. M. θετών του 20ού αιώνα, όπως είναι οι Κουνάδης, von Weber και Κατρίν στο «Γάμο μετά Φανών» Σκαλκώτας, Σισιλιάνος, Σαμαράς, Παπαδάτος, του Offenbach). Έχει τραγουδήσει τον ρόλο της Καντσέλις, Ξενάκης, Birthwistle, Webern, κ.ά. Donna Anna στη Βιέννη και στο Festspielhaus Πήρε το τρίτο βραβείο στο διαγωνισμό του Αμ- του St. Pölten. Συνεργάστηκε με το οπερατικό βούργου “Robert Stolz”. θέατρο της Βιέννης (Wiener Opern Theater) στην παραγωγή “The second Mrs. Kong” και Έχει δώσει πολλές συναυλίες στην Ελλάδα και με το συγκρότημα προκλασσικής μουσικής “Le στο εξωτερικό, δίνοντας έμφαση στο lied και Monde Classique”, τραγουδώντας τον ρόλο της στην προώθηση και διάδοση της μουσικής Eλ- Ευριδίκης του J. Fux στη Βιέννη και στο Κρατι- λήνων συνθετών. κό Θέατρο του Μπρνο (Τσεχία). ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ τενόρος

Ο τενόρος Παναγιώτης Μανιάτης σπούδασε στο ου χρόνου ερμήνευσε τον ομώνυμο πρωταγω- Μακεδονικό Ωδείο Θεσσαλονίκης με τη Θεοπί- νιστικό ρόλο στην όπερα “La clemenza di Tito” στη Μαραντίδου, όπου και αποφοίτησε το 2003 του W.A.Mozart σε παρουσίαση του Κρατικού με δίπλωμα μονωδίας. Έχει παρακολουθήσει Ωδείου Θεσσαλονίκης, ενώ νωρίτερα είχε κά- διάφορα σεμινάρια τραγουδιού και μελοδραμα- νει το οπερατικό του ντεμπούτο στην Γερμανία, τικής ενώ έχει μαθητεύσει δίπλα στον τενόρο πρωταγωνιστώντας στην όπερα “Manon” του Rumen Doikov στην Εθνική Όπερα της Σόφιας. J. Massennet. Το Φεβρουάριο του 2007 ερμή- Έκανε το οπερατικό του ντεμπούτο πρωταγωνι- νευσε το ρόλο του Alfred στη «Νυχτερίδα» του στώντας (στον ρόλο του Αcis) στην όπερα του G. J. Strauss, συνεργαζόμενος με την Όπερα Θεσ- F. Haendel “Acis & Galatea” (μουσική διεύθυν- σαλονίκης (σκηνοθεσία Ζάχου Τερζάκη). Έχει ση Κ. Παπάζογλου), αποσπώντας πολύ ευνοϊκές παρουσιάσει διάφορα ατομικά ρεσιτάλ. κριτικές. Συνεργάστηκε με την Όπερα Θεσσα- λονίκης, στην πρώτη πανελλήνια παρουσίαση Τον Απρίλιο του 2004 βραβεύθηκε στο διαγωνι- της όπερας του Βοhuslav Martinu «Τα ελληνικά σμό λυρικών σολίστ του 6ου διεθνούς μουσικού πάθη». Ηχογράφησε για το Κρατικό Θέατρο Βο- φεστιβάλ Ρόδου (πρόεδρος: B. Ιvanov, διευθυ- ρείου Ελλάδος άριες από την όπερα “Werther” ντής της εθνικής όπερας της Σόφιας). του J. Massenet, για τις ανάγκες του έργου Είναι επίσης διπλωματούχος Χημικός Μηχανι- «Τρεις υψηλές γυναίκες» του Ε. Άλμπυ (σκηνο- κός του ΑΠΘ. θεσία Τ. Μπαντή) και έχει τραγουδήσει ως σολίστ στο “Requiem” του W.A.Mozart. Το Φεβρουάριο Μελλοντικές εμφανίσεις του εντός του 2007 του 2006 τραγούδησε στην όπερα του V. Bellini “I περιλαμβάνουν την όπερα «Σαλώμη» του R. Puritani” στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης Strauss στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, σε μία συμπαραγωγή με την Όπερα της Βέρνης καθώς και τους κύριους ρόλους στις όπερες “La 42 (διεύθυνση: Giuliano Carella). Τον Ιούνιο του ίδι- clemenza di tito” και “La Bohème” στην Ιταλία. ΠΑΥΛΟΣ MΑΡΟΠΟΥΛΟΣ μπάσος

Ο Παύλος Μαρόπουλος γεννήθηκε στην Αθή- ρο Μουσικής Αθηνών (“Elektra”, “La Traviata”, να το 1965. “Lucrezia Borgia”), καθώς και στην παγκό- Σπούδασε διοίκηση ξενοδοχειακών επιχειρή- σμια πρεμιέρα του έργου του Άλκη Μπαλτά σεων. “Momo”. Τελείωσε τις σπουδές του στο τραγούδι στο Τραγούδησε στις όπερες «Σαλώμη» και «Η δύναμη του πεπρωμένου» στο Ηρώδειο, στο Ελληνικό Ωδείο, στην τάξη της μεγάλης μέτζο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Επίσης, συμμε- σοπράνο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιολά- τείχε στην αμερικανική πρεμιέρα της όπερας ντας ντι Τάσσο. Το 1992 παρακολούθησε σεμι- του Μίκη Θεοδωράκη «Ηλέκτρα» στο Carnegie νάρια μάστερ κλας στο Καλλιτεχνικό Κέντρο Hall της Νέας Υόρκης, ερμηνεύοντας τον ρόλο Athenaeum, με τους Κώστα Πασχάλη, Ζανέτ του παιδαγωγού. Πηλού, Luigi Alva και Ileana Cotrubas. Επίσης, πήρε μαθήματα τραγουδιού από τον βαρύτονο Έχει συνεργαστεί με την Όπερα Θεσσαλονί- διεθνούς καριέρας Τζον Μοδινό. κης στην όπερα “La Bohème”, καθώς και με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. Έχει Έχει λάβει μέρος ως σολίστ στις παραγωγές της συνεργαστεί σαν πρωταγωνιστή με το Εθνικό Εθνικής Λυρικής Σκηνής “Rigoletto”,“Simon Θέατρο στα μιούζικαλ «Μαίρη Πόπινς» και «Ο Boccanegra”, “Ballo in Maschera”, “La Bo- γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες». hème”, “Madame Butterfly”, “Adriana Lecou- vreur”, “Fedora”, “Tosca”, “Le nozze di Figaro”, Διδάσκει φωνητική στο «Έμμετρο Ωδείο» και “Die Kluge” “Thais”, “Matrimonio Segretto”, “La στην Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης «Κε- serva padrona”, “Ariadne auf Naxos”,“Traviata”. ντρική Σκηνή» της Μιμής Ντενίση. Πρωταγωνίστησε, επίσης, στις οπερέτες «Εύθυ- μη Χήρα», «Ο βαφτιστικός» και «Η νυχτερίδα». Συμμετείχε σε παραγωγές όπερας στο Μέγα- ΚΩΣΤΗΣ ΡΑΣΙΔΑΚΙΣ βαρύτονος

Ο Κωστής Ρασιδάκις γεννήθηκε στη Βραζιλία Bohème” του G. Puccini, “Le Grand Macabre” το 1965 και μεγάλωσε στην Κρήτη. του G. Ligeti, “Don Giovanni” του W. A. Mozart, “Carmen” του G. Bizet, “Un Cappello di Paglia Μελέτησε λυρικό τραγούδι με τον Φραγκίσκο di Firenze” του Ν. Rota και άλλες. Συμμετείχε Βουτσίνο, σύνθεση και αυτοσχεδιασμό με τον στη «Λυσιστράτη» του Μ. Θεοδωράκη στο Μέ- Μάρκο Αλεξίου και υποκριτική με τον Δημήτρη γαρο Μουσικής Αθηνών και στην όπερα “Gianni Καταλειφό. Πήρε δίπλωμα μονωδίας το 1999 με Schicchi” του G. Puccini και το 2007 στη «Νυ- άριστα παμψηφεί και πρώτο βραβείo. χτερίδα» του J. Strauss στην Όπερα Θεσσαλο- Συνέχισε σπουδές με την Κ.S. Olivera Miljacovic νίκης. στη Βιέννη και με την Massako Protti στην Κρε- Έχει συμπράξει με τα περισσότερα μουσικά μόνα της Ιταλίας. σύνολα της Ελλάδος και έχει δώσει ρεσιτάλ με Στο διάστημα 2000-2006 συνεργάστηκε ως σο- έργα Ελλήνων και ξένων συνθετών σε όλη τη λίστ με την Εθνική Λυρική Σκηνή σε πολλές χώρα. παραγωγές. Ενδεικτικά αναφέρονται οι πα- Είναι απόφοιτος του τμήματος Βιολογίας του 44 ραστάσεις: “Peter Grimes” του B. Britten, “La Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. ΑΚΗΣ ΛΑΛΟΥΣΗΣ βαρύτονος

Ο βαρύτονος Άκης Λαλούσης γεννήθηκε στην Puccini, “Carmen” του G. Bizet, “Fidelio” του L. Αθήνα. v. Beethoven, “Die Zauberflöte”- “Don Giovanni” του W. A. Mozart, “Ι Vespri Siciliani” του G. Verdi, Σπούδασε μονωδία-μελοδραματική στο Κρατι- “Il Campanello”-“Lucia di Lammermoor” του κό Ωδείο Θεσσαλονίκης και αποφοίτησε το 1999 G. Donizetti, “Die Fledermaus” του J. Strauss, (τάξη Κ. Καρατζά). «Πούσκιν» του Φ. Τσαλαχούρη, «Κωνσταντίνος Το 2002 ολοκλήρωσε μεταπτυχιακό πρόγραμ- Ο Παλαιολόγος»-«Aνατολή» του Μ. Καλομοίρη, μα σπουδών στη Νέα Υόρκη (Juilliard School of «Ελληνικά Πάθη» του Β. Μartinu, “L’Italiana in Music - Manhattan School of Music), με υπο- Algeri” του G. Rossini. τροφία του ιδρύματος «Ωνάση». Το ρεπερτόριό του επεκτείνεται και σε έργα Συμμετείχε σε σεμινάρια των Gabriella Ravazzi, θρησκευτικής μουσικής. Έχει τραγουδήσει στα Ulrich Rademacher, καθώς και των καθηγητών ορατόρια: «Άγιος Δημήτριος» - «Κύριλλος και του μεταπτυχιακού του, Spiro Malas και Marlena Μεθόδος» του Ν. Αστρινίδη, “De Nöel” του Saint Malas στη Νέα Υόρκη (Chautaqua School of Saëns, “Jepthe” του G. Carissimi. Music) . Έχει, επίσης, συμμετάσχει στα “Requiem” του To 1996 κέρδισε το πρώτο βραβείο στο διαγωνι- Α. Bruckner και του G. Fauré. Στις λειτουργί- σμό «Φ. Νάκας» στη Θεσσαλονίκη, ενώ την ίδια ες “Messe in G-Dur” του F. Schubert, “Μesse χρονιά εκπροσώπησε την Ελλάδα στη συνάντη- KV317 in C” του W. A. Mozart, στις καντάτες ση των Ωδείων της Μεσογείου (E.C.U.M.) στην «Τάφος» του Σ. Μιχαηλίδη και “BWV 153” του Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. J. S. Bach. Συμμετείχε στις όπερες: “Prima la musica Επίσης, έχει ερμηνεύσει κύκλους τραγουδιών poi le parole” του Α. Salieri, “Dido and Aenias” (κάποιους σε παγκόσμια πρώτη) των: Δ. Λιάλι- του Henry Purcel, “La Serva Padrona” του G. ου, D. Blake, Α. Κουνάδη, Α. Μουρτζόπουλου, Γ. B. Pergolesi, “Il Compattimento di Tancredi Κουρουπού, Μ. Θεοδωράκη, Μ. Χατζιδάκη, G. e Clorida” τoυ C. Μonteverdi, “A Midsummer Mahler, F. Schubert. Night’s Dream” του B. Britten, “The Medium”- Έχει συνεργαστεί με πολλές ορχήστρες και έχει “Τhe Telephone”-“Amal and the Νight Visitors” συμμετάσχει σε συναυλίες στην Ελλάδα και στο του G. C. Menotti, “Gianni Schicchi” του G. εξωτερικό. ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΙΟΥ διεύθυνση χορωδίας

Ο Αντώνης Κοντογεωργίου γεννήθηκε στη Θεσσα- Το 1977, με πρόσκληση του τότε διευθυντή του Τρίτου λονίκη. Σπούδασε στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονί- Προγράμματος της ΕΡΤ Μάνου Χατζιδάκι, επέστρεψε κης (θεωρητικά, πιάνο και τραγούδι), στην Ιατρική από τη Γερμανία στην Ελλάδα, όπου για πρώτη φορά Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης -σπουδές οργάνωσε χορωδία στην Ελληνική Ραδιοφωνία, τη που διέκοψε για να συνεχίσει στο Richard Strauss Χορωδία του Τρίτου Προγράμματος, τη σημερινή Χο- Konservatorium του Μονάχου και, κυρίως, στην ρωδία της ΕΡΤ. Υπήρξε από τα βασικά στελέχη του Ανώτατη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου, από όπου Τρίτου Προγράμματος του Μάνου Χατζιδάκι. Eίναι, αποφοίτησε με δύο διπλώματα -Magister διεύθυν- επίσης, διευθυντής της Χορωδίας «Μακεδονία» και σης χορωδίας και Ορατορίου-Lied. Παρακολούθη- της Χορωδίας του Ελληνικού Φεστιβάλ. Διετέλεσε σε, επίσης, μαθήματα στην καλοκαιρινή Ακαδημία διευθυντής του Κέντρου Χορωδιακής Πράξης του Mozarteum του Ζάλτσμπουργκ, καθώς και στα τμή- Υπουργείου Πολιτισμού στην Κεφαλλονιά, διευθυ- ματα αριστούχων τραγουδιού της Ζυρίχης. ντής της Xορωδίας του Ωδείου Αθηνών, της Χορω- Έχει αποσπάσει πολλά βραβεία: Διεθνής Δαγωνι- δίας του Δήμου Αθηναίων και, για επτά χρόνια, πρό- σμός «Μαρία Κάλλας» (Lied-Ορατόριο), Ακαδημία εδρος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής της Κρατικής Αθηνών (βραβείο «Σ. Μοτσενίγου»), Τρίτου Προγράμ- Ορχήστρας Θεσσαλονίκης. ματος της ΕΡΤ (βραβείο «Μαρία Κάλλας»), Ένωση Πραγματοποίησε σαν σολίστ ή μαέστρος πάνω από Κριτικών Θεάτρου και Μουσικής (μέγα βραβείο μου- χίλιες παραστάσεις στην Ελλάδα, Γερμανία, Αυστρία, σικής), Εθνικό Συμβούλιο Μουσικής (Unesco). Ισπανία, Φινλανδία, Γιουγκοσλαβία, Γαλλία, Κύπρο, Κατά καιρούς οργάνωσε και διηύθυνε πολλές χο- Αίγυπτο, Τουρκία, Ιταλία, Τυνησία, Ηνωμένες Πολι- ρωδίες και το σολιστικό σύνολο «Οι τραγουδιστές», τείες, Καναδά. Συνεργάστηκε με όλες σχεδόν τις ελ- με το οποίο παρουσίασε, μεταξύ άλλων, σε πρώτη ληνικές ορχήστρες, καθώς και με πολλές ξένες και εκτέλεση όλο το σωζόμενο έργο του Φραγκίσκου με διάσημους αρχιμουσικούς, μεταξύ των οποίων οι Λεονταρίτη. Δίδαξε μουσική στο Κολέγιο Ανατόλια, Ashkenazy, Bernstein, Delacott, Fischer, Hogwood, σε πολλά ωδεία, σε 28 σεμινάρια, ενώ παράλληλα Koch, Kolomer, Kord, Lazarev, Marriner, Menuhin, οργάνωσε και πολλές συναντήσεις χορωδιών. Δη- Μazur, Ranzani, Rilling, Sanzognio, Seibel, Scimone, μοσίευσε πολλά ειδικά άρθρα και πραγματοποίησε Simonov, Tabashnik, Weickert, Viotti. Το ρεπερτόριό πέντε χορωδιακές εκδόσεις, 29 δισκογραφικές πα- του περιλαμβάνει 139 χορωδιακά έργα με ορχήστρα ραγωγές και πάνω από 600 ραδιοφωνικές και τηλε- (84 από τα οποία παρουσίασε σε πρώτη ελληνική οπτικές εκπομπές. Διηύθηνε τα μεγάλα χορωδιακά εκτέλεση), 870 άλλα χορωδιακά, 23 όπερες και πάνω σύνολα στις τελετές του Millenium και της έναρξης από 800 lieder. Πολλοί Έλληνες συνθέτες τού έχουν 46 των Ολυμπιακών Αγώνων. αφιερώσει έργα τους. ΧΟΡΩΔΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Η Χορωδία Μακεδονία ιδρύθηκε το 1993 από το Γε- ερμηνεύθηκαν σε πρώτη ελληνική εκτέλεση, οκτώ νικό Διευθυντή των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ Μίκη όπερες, καθώς και 150 περίπου μικρότερες συνθέ- Θεοδωράκη, με διευθυντή τον Αντώνη Κοντογεωργίου. σεις a capella ή με μικρότερο οργανικό σύνολο. Η Η Χορωδία, που αριθμεί 45 μόνιμα μέλη, προέρχεται Χορωδία Μακεδονία έχει συμμετάσχει σε έργα των J. σχεδόν εξ ολοκλήρου από τα μέλη της Χορωδίας του S. Bach, C. Ph. E. Bach, L. v. Beethoven, H. Berlioz, J. Δήμου Θεσσαλονίκης, που μετέπειτα μετονομάστηκε Brahms, G. Canchelli, A. Dvorak, G. Fauré, C. Franck, σε «Χορωδία Φίλων της Μουσικής Θεσσαλονίκης». C. W. R. von Gluck, J. Haydn, L. Janacek, G. Mahler, F. Η Χορωδία Μακεδονία πραγματοποίησε ήδη 80 συ- Mendelssohn-Bartholdy, G. Menotti, W. A. Mozart, C. ναυλίες από την ίδρυσή της το 1993 έως και σήμερα, Orff, G. B. Pergolesi, S. Prokofiev, M. Ravel, G. Ross- με συμφωνικές ορχήστρες από τις οποίες αναφέρο- ini, A. Schoenberg, D. Shostakovich, F. Schubert, G. νται έντεκα στο Ηρώδειο, μία στο Μόναχο (Φεστιβάλ Verdi, A. Vivaldi, M. Αδάμη, N. Αστρινίδη, M. Θεοδω- Ευρωπαϊκών Ορχηστρών, σε συνεργασία με την Κρα- ράκη, I. Ξενάκη, Γ. Χρήστου. τική Ορχήστρα Αθηνών), δώδεκα στις ΗΠΑ και στον Έχει συμπράξει επανειλημμένα με τις Κρατικές Ορ- Καναδά, τρεις συναυλίες στα πλαίσια του Φεστιβάλ χήστρες Θεσσαλονίκης και Αθηνών, τη Συμφωνική των Δημητρίων, δύο συναυλίες στα πλαίσια του Φεστι- Ορχήστρα της ΕΡΤ, όπως και με πολλές άλλες ορ- βάλ της Επιδαύρου, είκοσι οκτώ συναυλίες στο Μέγα- χήστρες (Φιλαρμονική του Λονδίνου, I Solisti Veneti, ρο Μουσικής Αθηνών. Τον Ιανουάριο του 1997 εγκαι- Φιλαρμονική Ορχήστρα του Στρασβούργου, Ορχήστρα νίασε τις εκδηλώσεις της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Πράγας) και με μαέστρους, όπως οι: Kurt Masur, της Ευρώπης «Θεσσαλονίκη 1997», ενώ τον Ιανουάριο Claudio Scimone, Helmut Reiling, Yehudi Menuhin, του 2000 συμμετείχε στη συναυλία εγκαινίων του Με- Jansung Kachidze, Michel Tabachnic Vladimir Aske- γάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Την παραμονή της nazy. Έχει συμπράξει με σολίστες παγκοσμίου φή- Πρωτοχρονιάς του 2000, μαζί με τη Χορωδία της ΕΡΤ, μης, όπως οι: Yehudi Menuhin, Yuri Bashmet, Αγνή συμμετείχε στη συναυλία υποδοχής του νέου αιώνα Μπάλτσα, Μαρκέλλα Χατζιάνο, Φραγκίσκο Βουτσίνο, στον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως. Silvio Gualda, Marina Domashenko, Luis Bakalov και Το ρεπερτόριο της Χορωδίας Μακεδονία συνυπο- Hector Ullisses Pasarella. λογιζομένου και εκείνου ως Χορωδίας Φίλων της Μουσικής, ξεπερνά τα 120 έργα, από τα οποία τριάντα ΧΟΡΩΔΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Διεύθυνση Χορωδίας Αντώνης Κοντογεωργίου Βοηθός Διευθυντή Νίκος Κυριακού Bassi Soprani Alti Νότας Χρόνης Γκίνα Χιονάτη Σαμαρά Μαρία Tenori Πάντσιος Θεόδωρος Παπαστεργίου Εύη Αναστασιάδου Ανασστασία Αλευρόπουλος Σταύρος Πυριαλάκος Γρηγόρης Χατζηκυριακίδου Έλλη Καλογεροπούλου Δέσποινα Κετικίδης Γιάννης Κούκας Γιάννης Νότα Άρτεμις Ελευθερίου Φανή Κελέκης Παναγιώτης Παπαγεωργίου Δημήτρης Στάθη Μαρία Σαρόγλου Αγγέλα Ιωαννίδης Λάζαρος Λαμπρόπουλος Χριστόδουλος Τέλη Ανίλα Γαλαχουσίδου Ανθή Σωτηρούδης Απόστολος Τζουβάρας Γιώργος Βούλγαρη Αλεξάνδρα Αθανασάτου Δήμητρα Κυριακού Νίκος Μπακαλάκος Αλέξανδρος Αμανατίδου Λίλιαν Θωμοπούλου Αθανασία Σακελάρης Γιάννης Παύλου Θανάσης Μιχαηλίδου Σωτηρίου Σερενίδου Νίκη Μπάρμπας Αλέξανδρος Παρασκευάς Δαμιανός Τσιφοδήμου Κορτέσσα Χατζοπούλου Λία Τζίμας Γιώργος Μπεκιαρίδης Πέτρος Τοπαλίδου Φεβρωνία Τσένοβα Λόρα Παπάζογλου Ρωμανός Ζαΐμης Γιώργος Πασχαλίδου Μελίνα Νάκου Εύη Σουργκούνης Βαγγέλης Σέγκλιας Ζήσης Κεκετσίδου Κυριακή Γεωργελή Μαρία Βαβαρούτσος Βίκτωρ Κουτσοκώστας Κωνσταντίνος Στυλιανάκη Άννα Καπετανίδου Τσετσίλας Αστέριος Γαϊτάνος Παναγιώτης Μαβίνη Χριστίνα Στράνη Κωνσταντίνα Μπαρλαγιάννης Βασίλης Μελιγκοπούλου Μαρία Τζελή Άννα Ζαμαντζάς Δημήτρης Πιάνο Χορωδίας Παπαδημητρίου Μαρία Μακρή Νάνσυ Μουσουλίδης Δαμιανός Νίκη Σερενίδου ΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΤΗΣ Κ.Ο.Θ. Καλλιτεχνικός Διευθυντής ΒΙΟΛΕΣ Κορυφαίοι Β΄ Κορυφαίοι Β΄ Μύρων Μιχαηλίδης Κορυφαίοι Α΄ Γιώργος Κανάτσος Γιώργος Λασκαρίδης Νεοκλής Νικολαΐδης Μόνιμος Αρχιμουσικός Γιάννης Ανισέγκος Tutti Χαρά Σειρά Κάρολος Τρικολίδης Μάλαμα Χατζή Γιάννης Σισμανίδης Κορυφαίοι Β΄ Tutti Δημήτρης Κουρατζίνος Α΄ ΒΙΟΛΙΑ Αντώνης Πορίχης Νίκος Κουκής ΤΡΟΜΠΟΝΙΑ Εξάρχοντες Αλεξάνδρα Βόλτση ΟΜΠΟΕ Κορυφαίοι Α΄ Σίμος Παπάνας Tutti Αντώνης Σουσάμογλου Κορυφαίοι Α΄ Φιλήμων Στεφανίδης Φελίτσια Ποπίκα Αθανάσιος Ντώνες Κορυφαίοι Α’ Ειρήνη Παραλίκα Δημήτρης Καλπαξίδης Μίκης Μιχαηλίδης Χρήστος Βλάχος Δημήτρης Κίτσος Κορυφαίοι Β΄ Γιώργος Πετρόπουλος Κατερίνα Μητροπούλου Κορυφαίοι Β΄ Φώτης Δράκος Θεόδωρος Πατσαλίδης Βιολέτα Θεοδωρίδου Γιάννης Ραζάκωφ Γιώργος Κόκκορας Δημήτρης Δελφινόπουλος Κωνσταντίνος Χασιώτης Tutti Tutti Ρόζα Τερζιάν Ευάγγελος Μπαλτάς Μαρία Δρούγου Tutti Δημοσθένης Φωτιάδης Θωμάς Μητριζάκης Μαρία Σουέρεφ Παύλος Μεταξάς ΤΟΥΜΠΑ Ευάγγελος Παπαδημήτρης ΚΛΑΡΙΝΕΤΑ Κορυφαίοι Β΄ Εύη Δελφινοπούλου ΒΙΟΛΟΝΤΣΕΛΑ Κορυφαίοι Α΄ Γιώργος Τηνιακούδης Κρυστάλλης Αρχοντής Κορυφαίοι Α΄ Κοσμάς Παπαδόπουλος Παύλος Γεωργιάδης Βασίλης Σαΐτης Γιώργος Κανδυλίδης Χρήστος Γραονίδης Απόστολος Χανδράκης ΤΥΜΠΑΝΑ Ανδρέας Παπανικολάου Κορυφαίοι Β΄ Κορυφαίοι Α΄ Γκρέτα Παπά Κορυφαίοι Β΄ Πόλλα Σμιθ-Διαμαντή Ευαγγελία-Μυρτώ Μανώλα Δημήτρης Βίττης Μαρία Σπανού Αλέξανδρος Σταυρίδης Μαρία-Μαργαρίτα Tutti Ευτυχία Ταλακούδη Tutti Κουρτπαρασίδου Χριστίνα Λαζαρίδου Ανθούλα Κοντογιαννάκη Βασίλης Καρατζίβας Γιώργος Μανώλας ΚΡΟΥΣΤΑ Στράτος Κακάμπουρας Βίκτωρ Δάβαρης ΦΑΓΚΟΤΑ Κορυφαίοι Β΄ Έκτορας Λάππας Δημήτρης Πολυζωίδης Κορυφαίοι Α΄ Κώστας Χανής Γιώργος Γαρυφαλλάς Γιάννης Στέφος Βασίλης Ζαρόγκας Tutti Β΄ ΒΙΟΛΙΑ Χρήστος Γρίμπας Γιώργος Πολίτης Μαρία Ανισέγκου Ελευθέριος Αγγουριδάκης Κορυφαίοι Α’ Κορυφαίοι Β΄ Δημήτρης Αλεξάνδρου Ντέλια Μιχαηλίδου Ανθούλα Τζίμα Ιωάννα Κανάτσου Κώστας Βαβάλας Ντάρια Κάτσιου Μαρία Πουλιούδη ΑΡΠΑ Κορυφαίοι Α΄ Κορυφαίοι Β΄ ΚΟΝΤΡΑΜΠΑΣΑ Tutti Κατερίνα Γίμα Αλκέτας Τζιαφέρης Κορυφαίοι Α΄ Μαλίνα Ηλιοπούλου Γιώργος Γράλιστας ΠΙΑΝΟ Tutti ΚΟΡΝΑ Χαράλαμπος Χειμαριός Κορυφαίοι Α’ Μίμης Τοπτσίδης Κορυφαίοι Α΄ Κορυφαίοι Β΄ Μαριλένα Λιακοπούλου Θανάσης Θεοδωρίδης Μανώλης Ιορδανίδης Δέσποινα Παπαστεργίου Γιάννης Χατζής Ηρακλής Σουμελίδης Τραϊανός Ελευθεριάδης ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Isabelle Both Κορυφαίοι Β΄ Ευαγγελία Κουζώφ Tutti Οι μόνιμοι μουσικοί της ΚΟΘ ανα- Βασίλης Βραδέλης Πόπη Μυλαράκη Ελένη Μπουλασίκη φέρονται με σειρά αρχαιότητας Ειρήνη Παντελίδου Παντελής Φεϊζό Ελευθέριος Αδαμόπουλος Έφορος ΚΟΘ Λεωνίδας Κυρίδης Tutti Μαρία Εκλεκτού Ελένη Μπουλασίκη Μιχάλης Σαπουντζής Δημήτρης Δεσποτόπουλος Μικέλ Μιχαηλίδης Αναπληρωτής Εφόρου ΚΟΘ Γιώργος Πολυχρονιάδης Ίγκορ Σελαλμαζίδης ΤΡΟΜΠΕΤΕΣ Στράτος Κακάμπουρας Γιώργος Κουγιουμτζόγλου ΦΛΑΟΥΤΑ Κορυφαίοι Α΄ Φροντιστές ΚΟΘ Ίγγα Συμονίδου Κορυφαίοι Α΄ Σπύρος Παπαδόπουλος Πέτρος Γιάντσης Αναστασία Μισυρλή Νικολός Δημόπουλος Γρηγόρης Νέτσκας Γιώργος Νιμπής H ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ Κ.Ο.Θ.

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Μύρων Μιχαηλίδης e-mail: [email protected]

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Φίλιππος Χατζησίμου Τηλ. 2310 589160 e-mail: [email protected]

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Μίνα Παπακωνσταντίνου ΜΟΥΣΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ- Τηλ. 2310 589162 ΜΟΥΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ- e-mail: [email protected] ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ Λίνα Μυλωνάκη ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Τηλ. 2310 589156 Βαγγέλης Γιασημακόπουλος e-mail: [email protected] Τηλ. 2310 589165 Θεοδώρα Καραμανίδου e-mail: [email protected] Τηλ. 2310 589166 Μαρία Νιμπή e-mail: [email protected] Τηλ. 2310 589163 e-mail: [email protected] ΤΑΜΙΑΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ Έλενα Παράσχου Νίκος Κυριακού Τηλ. 2310 236990 Τηλ. 2310 589164 e-mail: [email protected] ΚΡΑΤΙΚH ΟΡΧHΣΤΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝIΚΗΣ Μονή Λαζαριστών, ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Κολοκοτρώνη 21 Νίκος Κυριακού 564 30 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310 589164 Τηλ. 2310 589162-5 e-mail: [email protected] Fax. 2310 604854

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ ΑIΘΟΥΣΑ ΔΟΚΙΜΩΝ ΚΟΘ Στεφανία Γιάντση (πρώην κινηματοθέατρο Παλλάς) Τηλ. 2310 589157 Λεωφ. Νίκης 73, Μανώλης Αδάμος 546 22 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310 589159 e-mail: [email protected] Ιστοσελίδα ΚΟΘ: www.tsso.gr ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ Κ.Ο.Θ. Πληροφορίες για συνδρομές στο τηλέφωνο: 1η κατηγορία 2η κατηγορία 3η κατηγορία 2310 589 164 Πλατεία Α’ 25 € 20 € 10 € Εισιτήρια και συνδρομές προπωλούνται Πλατεία Β’ - Θεωρεία 20 € 15 € 7 € στο Ταμείο της ΚΟΘ (Εθν. Αμύνης 2, Εξώστης 15 € 10 € 7 € Μέγαρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών), Δευτέρα έως Παρασκευή 10:00-16:00 Μειωμένο* - Ομαδικό Την ημέρα της εκάστοτε συναυλίας Πλατεία - Θεωρεία 15 € 10 € --- ** το ταμείο της ΚΟΘ λειτουργεί Εξώστης 10 € 7 € --- 10:00-13:00 (Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών) * εκπαιδευτικοί, φοιτητές, μαθητές, σπουδαστές ωδείων και 19:00-21:00 (στο χώρο της συναυλίας) ** Στην 3η κατηγορία δεν ισχύουν τα μειωμένα εισιτήρια Τηλέφωνο ταμείου ΚΟΘ: 2310 236 990 Οικογενειακό 1η κατηγορία 2η κατηγορία 3η κατηγορία Εισιτήρια προπωλούνται Πλατεία Α’ 50 € 40 € 20 € από τα εκδοτήρια της πλατείας Αριστοτέλους Πλατεία Β’ - Θεωρεία 40 € 30 € 14 € από τα καταστήματα i-stores (www.i-stores.gr): Εξώστης 30 € 20 € 14 € Καστριτσίου 1, Πλατεία Άθωνος, Θεσσαλονίκη, 1η κατηγορία: Συναυλίες: 16/9, 25/10, 9/11, 7/12 2310 282 020 Κ. Καραμανλή 153, Ιωνία-Θεσσαλονίκη, 2η κατηγορία: Συναυλίες: 28/9, 23/11, 30/11 2310 784 166 3η κατηγορία: Συναυλίες: 31/10 Μητρ. Καλλίδου 98, Καλαμαριά-Θεσσαλονίκη Αθηναγόρου 5, Κ. Τούμπα - Θεσσαλονίκη ΤΙΜΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ [-25%] Μακρυγιάννη 98, Σταυρούπολη-Θεσσαλονίκη, 2310 655 513 Α’ ΠΑΚΕΤΟ - 8 συναυλίες [16/9, 28/9, 25/10, 31/10, 9/11, 23/11, 30/11, 7/12] Πλατεία Α’ 130 € Τηλ. πληροφοριών και Πλατεία Β’ - Θεωρεία 100 € κρατήσεων εισιτηρίων i-stores: Εξώστης 75 € 801 11 15 16 17 (αστική χρέωση) Φοιτητική Συνδρομή-Ειδική τιμή 50 € Ιστοσελίδα: www.tsso.gr Όλες οι ζώνες (εκτός πλατείας Α’) Ομαδικό εισιτήριο Β’ ΠΑΚΕΤΟ - 4 συναυλίες [16/9, 28/9, 25/10, 31/10] Ειδική τιμή εισιτηρίου (ομαδικό) Πλατεία Α’ 65 € ισχύει για γκρουπ άνω των 20 ατόμων κατόπιν Πλατεία Β’ - Θεωρεία 50 € συνεννόησης με το ταμείο της ΚΟΘ. Εξώστης 35 € Η ΚΟΘ διατηρεί το δικαίωμα –αν χρειαστεί– Φοιτητική Συνδρομή-Ειδική τιμή 25 € να τροποποιήσει το πρόγραμμα. Όλες οι ζώνες (εκτός πλατείας Α’) Η είσοδος μετά την έναρξη της συναυλίας Γ’ ΠΑΚΕΤΟ - 4 συναυλίες [9/11, 23/11, 30/11, 7/12] επιτρέπεται μόνο στο διάλειμμα. Η είσοδος στη συναυλία επιτρέπεται Πλατεία Α’ 70 € σε παιδιά 6 ετών και πάνω. Πλατεία Β’ - Θεωρεία 55 € Απαγορεύεται αυστηρά η βιντεοσκόπηση, η Εξώστης 40 € φωτογράφηση και η μαγνητοφώνηση κατά τη Φοιτητική Συνδρομή-Ειδική τιμή 25 € διάρκεια της συναυλίας. Όλες οι ζώνες (εκτός πλατείας Α’) Σε συνεργασία με το Athenaeum στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Έτους «Μαρία Κάλλας»

ΜΕΓΑΣ ΧΟΡΗΓΟΣ Κ.Ο.Θ.

ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ