Fair czyli Sprawiedliwy Handel

przewodnik Zdjęcie na okładce przedstawia Ngamanie Christine (54 l.), plantatorkę owoców papaja, Kamerun Fot. Łukasz Sokół, 2012

FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL PRZEWODNIK

Publikacja wydrukowana na papierze Cocoon Silk, produkowanym w 100% z makulatury (okładka) oraz Speed-E z certyfikatem FSC Mixed Credit (środek).

Wydanie II Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Makulskiego Autorzy tekstów: Tadeusz Makulski, Wojciech Zięba, Borys Bińkowski, Zbigniew Szalbot Korekta i współpraca redakcyjna: Andrzej Żwawa, Anna Skowera Projekt graficzny i skład: Sonia Słaboń

Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu ul. Kwidzyńska 15 81-306 Gdynia, Polska

[email protected] Facebook: 100% www.sprawiedliwyhandel.pl

Specjalne podziękowania dla Plate-Forme pour le Commerce Equitable (PFCE) za nieodpłatne udostępnienie przewodnika "International Guide to Fair Trade Labels".

Copyright © 2015, Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu

SPIS TREŚCI

Grajmy fair...... 2

Czym jest Sprawiedliwy Handel?...... 4

Zarys historii...... 5

Certyfikacja produktów...... 9

Systemy certyfikacji produktów funkcjonujące w ramach Sprawiedliwego Handlu...... 12

Jak funkcjonuje Sprawiedliwy Handel?...... 17

Sprawiedliwy Handel w Polsce...... 18

Miasta przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu (Fair Trade Towns)...... 21

Alternatywne poglądy na temat Sprawiedliwego Handlu - polemika...... 24

Sprawiedliwy Handel zmienia rzeczywistość...... 28

Słowniczek terminów Sprawiedliwego Handlu...... 29

Wybrane adresy serwisów internetowych na temat Sprawiedliwego Handlu...... 31

Aneks nr 1. Wprowadzenie do etycznego finansowania...... 32

Bibliografia...... 35 GRAJMY FAIR

Wszyscy mamy dziś łatwy dostęp W konsekwencji jedynie 3% korzyści do różnych egzotycznych produktów przypada na kraje ubogie. Pieniądze, które spożywczych i wyrobów rzemieślniczych, wydajemy na towary pochodzące z tych pochodzących z krajów Południa. krajów, zasilają zazwyczaj budżety Zachwycamy się aromatem, smakiem, korporacji, posiadających wielkie plantacje subtelnością wzorów, misternym i globalne sieci sprzedaży. Tylko w znikomej wykonaniem. Zwykle nie myślimy jednak części trafiają one do ludzi bezpośrednio o tym, że nasze decyzje, podejmowane podczas zakupów, mają wpływ na życie zaangażowanych w wytwarzanie dóbr, innych ludzi i środowisko naturalne. które nabywamy. Raport "Power in Supply Chain" (2014) sporządzony przy udziale Fair Publikacje Banku Światowego pokazują, Trade Advocacy Office potwierdza skalę

że niemal miliard (14,5%) ludzi na Ziemi tego zjawiska, które szczególnie widoczne (worldbank.org) uzyskuje przychody poniżej jest na rynkach kawy, kakao, bananów granicy skrajnego ubóstwa (1,25 $ czy trzciny cukrowej, gdzie kilku bądź dziennie). Są wśród nich głównie kilkunastu importerów i przetwórców mieszkańcy krajów rozwijających się kontroluje większość obrotu tymi surowcami

z Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Skutkiem nie zapewniając dziesiątkom milionów tego jest fatalna nędza i głód dotykające wytwórców i pracowników najemnych

aż 805 mln ludzi (2013). Z powodu głodu wyjścia z ubóstwa. rocznie umiera 3,1 mln dzieci do piątego roku życia, w samej Afryce subsaharyjskiej Tak jednak być nie musi. Już kilkadziesiąt gdzie wskaźnik ten jest największy lat temu zauważono, że wiara

na świecie 9 dzieci na sto nie dożyje tego w samokorygującą rolę wolnego rynku, wieku (worldhunger.org). Dlaczego tak się który miał służyć dobru wszystkich dzieje? podmiotów zaangażowanych w wymianę dóbr, nie przyczynia się do poprawy Jest wiele czynników mających wpływ na warunków życia marginalizowanych

te zjawiska. Wśród nich wymienia się: społeczności, pozostających poza głównym klęski żywiołowe, wojny i związane z nimi nurtem handlu międzynarodowego. migracje, a w szczególności brak możliwości utrzymania się przez ludzi z pracy własnych rąk, nawet gdy wcześniej wymienione czynniki nie występują. Fakty pokazują, że największą grupą społeczną dotkniętą ubóstwem są drobni wytwórcy i pracownicy najemni wytwarzający żywność oraz wyroby rękodzieła. Z powodu braku dostępu do rynku i w wyniku niesprawiedliwych relacji handlowych nie uzyskują oni godziwych cen za swoje wyroby ani uczciwych wynagrodzeń za pracę. Według brytyjskiej organizacji ,

zyski z 97% obrotów handlowych trafiają Uczniowie szkoły zbudowanej z premii Sprawiedliwego Handlu, do krajów zamożnych (2010). Safari Village, Malawi. Fot. Michał Wilczek, 2012

2 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK Próbą stworzenia bardziej sprawiedliwych pochodzące od drobnych producentów rozwiązań jest zapewnienie najbardziej z krajów Południa, które wytworzono pokrzywdzonym pracy na godziwych i wprowadzono na rynek z zachowaniem warunkach i lepszego dostępu do rynku etycznych standardów, możemy wspierać dla wytwarzanych przez nich produktów. ludzi, a równocześnie z powodzeniem Zaowocowało to powstaniem koncepcji zaspokajać własne potrzeby. Na stronach Sprawiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). tego krótkiego przewodnika wyjaśniamy, U jej podstaw leży przekonanie, że my czym jest i jak funkcjonuje Sprawiedliwy wszyscy, przez swoje decyzje Handel (SH). konsumenckie, wybierając wyroby

DLACZEGO DROBNI ROLNICY SĄ POTRZEBNI?

Próbą Drobni stworzenia rolnicy i pracownicy bardziej sprawiedliwych najemni odgrywają rozwiązań kluczową jest rolę zapewnienie w produkcji żywności najbardziej dla światowej pokrzywdzonym populacji, której pracyliczba nanieustannie godziwych wzrasta. warunkach i lepszego dostępu do rynku dla wytwarzanych Na całym świecie żyje przez około nich 525 produktów. mln rolników. Zaowocowało 85% z nich gospodaruje to powstaniem na 2 koncepcjiha ziemi uprawnej lub Sprawiedliwego mniej. Handlu (ang. Fair Trade). U jej podstaw leży przekonanie, że my wszyscy, przez Drobni swoje rolnicy decyzje produkują konsumenckie, aż 70% światowej wybierając żywności. wyroby  30 mln drobnych rolników wytwarza większość światowej produkcji kawy i kakao.  Ponad 90% światowej produkcji kakao dostarczane jest na rynek przez ok. 5 mln drobnych rolników.  80% światowej produkcji kawy wytwarzana jest przez drobnych rolników i ich rodziny.  Mimo, iż drobni wytwórcy dostarczają znaczącą część światowej żywności, są oni grupą szczególnie narażoną na ubóstwo:  Ponad połowę niedożywionych ludzi na świecie stanowią drobni rolnicy i ich rodziny.  Większość rodzin drobnych wytwórców jest nabywcami netto żywności. Oznacza to, że nie zyskują oni na wzroście światowych cen produktów rolnych, a wręcz przeciwnie – tracą na tym.

Na podstawie “Powering up smallholder farmers to make food fair. A five point agenda”, raport Fairtrade Foundation, Londyn 2013

3 CZYM JEST SPRAWIEDLIWY HANDEL?

Sprawiedliwy Handel (ang. Fair Trade) to certyfikowanych firm i organizacji oddolny, międzynarodowy ruch społeczny Sprawiedliwego Handlu; dążący do poprawy warunków życia  nurtu opierającego się na certyfikacji i gospodarowania drobnych producentów i znakowaniu produktów Sprawiedliwego żywności i rękodzieła z krajów globalnego Handlu, przetwarzanych również przez duże Południa. Dzięki niemu ubodzy mieszkańcy Azji, komercyjne firmy, trafiających w przeważa- Afryki, Ameryki Łacińskiej, Karaibów i Oceanii jącej mierze do konwencjonalnych punktów mogą pracować w godnych warunkach sprzedaży detalicznej, jak np. supermarkety. i budować uczciwe stosunki handlowe z bogatszą częścią świata. Ruch ten tworzony Dokument prezentuje też podstawowe zasady jest przez organizacje pozarządowe, działaczy, Sprawiedliwego Handlu: wolontariuszy oraz firmy, przy udziale  umożliwienie marginalizowanym konsumentów. Wybierając produkty SH, producentom dostępu do rynków globalnych; konsumenci mogą wywierać realny wpływ na poprawę stopy życiowej najbiedniejszych  zrównoważone i sprawiedliwe relacje społeczności. handlowe;

 budowanie i wzmacnianie potencjału Sprawiedliwy Handel jest więc formą pomocy producentów; rozwojowej, odpowiedzią na porażkę współczesnych rozwiązań gospodarczych  podnoszenie świadomości i poparcia wśród w zakresie zapewnienia ludziom konsumentów. w najbiedniejszych krajach świata godziwych środków utrzymania i możliwości rozwoju. Karta określa Sprawiedliwy Handel jako umowę Idea Fair Trade polega jednak nie tylko na społeczną, w ramach której producenci wymianie handlowej. Ukazuje, że większa otrzymują umowy długoterminowe, przedpłaty, sprawiedliwość w handlu światowym jest premie na projekty rozwojowe (jak budowa możliwa. Podkreśla potrzebę zmian w regułach studni, wodociągów, szkół, ośrodków zdrowia, i praktyce handlu konwencjonalnego oraz szkolenia zawodowe itp.) oraz wsparcie pokazuje, jak odnoszący sukcesy biznes może marketingowe poprzez podnoszenie stawiać ludzi na pierwszym miejscu. świadomości konsumentów. Natomiast nabywcy otrzymują dzięki temu produkty Opracowana w grudniu 2009 Karta Zasad wytworzone w sposób etyczny i cechujące się Sprawiedliwego Handlu (A Charter of Fair Trade dobrą jakością. Sprawiedliwy Handel nie jest Principles) jest jednolitym dokumentem, więc działalnością charytatywną, lecz opisującym kształt i zasady funkcjonowania partnerstwem na rzecz przemian i rozwoju ruchu Sprawiedliwego Handlu. Karta została poprzez handel. uzgodniona przez najważniejszych jego uczestników, którzy określają zasady i standardy, kontrolują ich przestrzeganie i przyznają certyfikaty w zakresie odpowiednim dla swojej specyfiki: Światową Organizację Sprawiedliwego Handlu (World Fair Trade Organization, WFTO), która certyfikuje firmy i organizacje SH, i (FI), która certyfikuje produkty SH. Karta potwierdza istnienie dwóch głównych nurtów Sprawiedliwego Handlu:

 nurtu tradycyjnego, opierającego się na Szkoła w Kadidi Village, Malawi, rejon Lilongwe. Przekazanie piłki zintegrowanym łańcuchu wytwarzania, z certyfikatem Fairtrade szkole w ramach projektu Aware&Fair. Archiwum Polskiego Stowarzyszenia Sprawiedliwego Handlu. dostaw i przetwórstwa w ramach Fot. Michał Wilczek, Agencja Symetria, 2012

4 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK DEFINICJA znacząco zmienił realia funkcjonowania całych SPRAWIEDLIWEGO społeczeństw w krajach, określanych jako Trzeci Świat oraz obnażył ich tragiczne ubóstwo HANDLU i zacofanie. W Karcie Zasad Sprawiedliwego Handlu przywołana została definicja, sformułowana w 2001 roku przez FINE – nieformalną platformę współpracy czterech najważniejszych w ruchu organizacji parasolowych: FLO (FI), IFAT (WFTO), NEWS!, EFTA, skupiających organizacje zaangażowane w Sprawiedliwy Handel. Definicja ta jest również cytowana w dokumentach Unii Europejskiej:

Sprawiedliwy Handel to partnerstwo handlowe, oparte na dialogu, przejrzystości i szacunku, które dąży do większej równości w handlu międzynarodowym. Przyczynia się do zrównoważonego rozwoju przez oferowanie lepszych warunków handlowych oraz ochronę praw marginalizowanych producentów i pracowników najemnych, szczególnie w krajach Południa. Kobieta zszywająca koszyczek z sizalu. Spółdzielnia Assopthe, Organizacje Sprawiedliwego Handlu Kinihira, Rwanda. Archiwum PSSH Fot. Tadeusz Makulski, 2011 (wspomagane przez konsumentów) są aktywnie zaangażowane we wspieranie producentów, podnoszenie świadomości i kampanie na rzecz zmian zasad i praktyk konwencjonalnego handlu Do pionierów ruchu należy organizacja Ten międzynarodowego. Thousand Villages (wcześniej Mennonite Central Committee Self Help Crafts), której założyciele Produkty Sprawiedliwego Handlu są już w 1946 roku rozpoczęli w Stanach wytwarzane i sprzedawane zgodnie z tymi Zjednoczonych sprzedaż rękodzieła, zasadami, co jest w miarę możliwości pochodzącego z wiosek w Puerto Rico. Celem weryfikowane przez wiarygodne, niezależne działania była pomoc społecznościom wiejskim systemy gwarancyjne. w utrzymaniu się z pracy własnych rąk. Pod koniec lat 50. brytyjska organizacja Oxfam rozpoczęła sprzedaż wyrobów rzemieślniczych, pochodzących od uchodźców z Chin, a w roku ZARYS HISTORII 1964 powstała Oxfam Trading – inicjatywa handlu alternatywnego. Ta forma pomocy Ruch Sprawiedliwego Handlu w swej ubogim z krajów postkolonialnych współczesnej formie ma wiele źródeł. Przyjmuje rozpowszechniła się szerzej w Europie i w USA, się, że narodził się pod koniec lat 40. ubiegłego w dużej mierze poprzez aktywność wieku w Stanach Zjednoczonych z inspiracji chrześcijańskich organizacji pozarządowych, tamtejszych chrześcijańskich grup współpracujących z misjonarzami. Dzięki nim wyznaniowych (wtedy używano pojęć handel w sprzedaży znalazły się wytwory rękodzieła, alternatywny czy handel solidarnościowy). pochodzące od drobnych rzemieślników, za Podejmowane wówczas próby sprzedaży które otrzymywali oni godziwe wynagrodzenie. wyrobów, pochodzących z małych wspólnot Dystrybucję prowadzono głównie w parafiach, etnicznych, były reakcją na powojenny na akcjach plenerowych, a także demontaż systemu kolonialnego, który w wyspecjalizowanych punktach sprzedaży.

5 „TRADE NOT AID” countries a place in the sun of prosperity („Kupując cukier trzcinowy, zapewniasz ludziom Idea handlu alternatywnego znalazła swoje w krajach ubogich lepsze warunki życiowe.”). miejsce w międzynarodowej debacie nad Tam też w roku 1969 otwarto pierwszy Sklep Nowym Międzynarodowym Ładem Świata (ang. Worldshop, niem. Weltladen, Ekonomicznym. W ramach rundy negocjacyjnej fr. Magasins du monde), dając początek UNCTAD (United Nations Conference on Trade systemowi sklepów specjalistycznych, których and Developement) w roku 1968 koncepcja działanie koncentruje się na sprzedaży „Trade not Aid” („Handel, nie pomoc”), produktów pochodzących wyłącznie od wylansowana przez organizacje pozarządowe drobnych wytwórców oraz na promocji idei i ekspertów ekonomicznych, została uznana za Sprawiedliwego Handlu. Od samego początku bardziej efektywną od istniejących form pomocy znaczący udział w prowadzeniu Sklepów Świata rozwojowej. W kolejnych porozumieniach mają wolontariusze, a zyski przeznaczane są na UNCTAD zawarto kwestię stabilizacji cen działania edukacyjne i promocyjne oraz eksportowych na produkty o podstawowym rozwijanie samego handlu. W zgodnych ocenach znaczeniu dla krajów rozwijających się. sklepy te odegrały kluczową rolę dla rozwoju alternatywnego handlu i ruchu Sprawiedliwego Rozwój handlu alternatywnego od późnych lat Handlu. 60. wiązał się głównie z ruchem solidarności politycznej. Wśród partnerów handlowych wczesnego ruchu były też państwowe organizacje handlowe. Handel alternatywny pod koniec lat 60. i w latach 70. był bardziej nastawiony na szukanie rynków zbytu dla produktów z krajów wyłączonych z głównego obrotu handlowego z powodów politycznych (jak Wietnam, Mozambik, Kuba czy Nikaragua), niż na zapewnienie dobrobytu drobnym producentom w tych krajach. W tym czasie funkcjonowały też organizacje pozarządowe, określane jako organizacje handlu alternatywnego (Alternative Trade Organisations – ATOs).

World Shop certyfikowany przez British Association of FT Shops Haworth, West Yorkshire, UK SKLEPY ŚWIATA Fot. Jamie Simpson - HD Media Pro (WORLDSHOPS, WELTLADEN) Z czasem Sklepy Świata stały się głównym kanałem dystrybucji produktów Sprawiedliwego W pierwszych dekadach największą rolę Handlu. W poszczególnych krajach powstały w sprzedaży produktów handlu alternatywnego organizacje parasolowe, jak Dutch Association of odgrywały sklepy specjalistyczne i organizacje, World Shops, British Association of Fair Trade programowo zorientowane na tę formę pomocy. Shops, Oxfam-Magasins du monde, Weltladen, Znacząca rola w rozwoju handlu CTM Altro Mercato, które opracowały standardy alternatywnego, a później Sprawiedliwego krajowe dla Sklepów Świata. Pierwsza Handlu, przypada organizacjom pozarządowym europejska konferencja Sklepów Świata odbyła z Holandii. W roku 1959 powstała tam się w roku 1984. Krajowe organizacje Sklepów organizacja SOS Werelhandel, znana dziś jako Świata utworzyły w 1994 roku europejską sieć Fair Trade Original. To właśnie holenderskie NEWS! (ang. Network of European World Shops), grupy wsparcia dla Trzeciego Świata rozpoczęły jako platformę międzynarodową, skupiającą w latach 60. kampanie sprzedaży cukru sieci krajowe (przystąpiła ona do WFTO). trzcinowego, wspierając je przekazem: If you W roku 2011 w Europie funkcjonowało około buy cane sugar, you give people in poor 4 tys. Sklepów Świata.

6 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK Równolegle w krajach ubogich postępował EFTA jest stowarzyszeniem największych proces powstawania organizacji, zajmujących organizacji importerskich SH w Europie. Z kolei się doradztwem i wsparciem dla drobnych WFTO jest globalną siecią, zrzeszającą grupy wytwórców, promujących alternatywne producentów, firmy i organizacje podejście do handlu i zasad współpracy Sprawiedliwego Handlu oraz innych międzynarodowej. Organizacje te zyskiwały uczestników ruchu z wszystkich kontynentów. partnerów wśród organizacji pozarządowych, działających w krajach Północy (np. Sklepy EUROPEAN FAIR TRADE ASSOCIATION Świata). (EFTA) (EUROPEJSKIE STOWARZYSZENIE W wyniku tych działań zaczęły krystalizować się SPRAWIEDLIWEGO HANDLU) zasady Sprawiedliwego Handlu oraz standardy współpracy z drobnymi wytwórcami z krajów EFTA jest stowarzyszeniem dziesięciu ubogich: największych europejskich firm i organizacji importerskich w 9 krajach europejskich.  ustalenie ceny za produkty, która pokrywa Członkowie EFTA posiadają własny katalog koszty produkcji; standardów współpracy z producentami  zapewnienie godziwego dochodu z Południa, oparty o zasady Sprawiedliwego zatrudnionym ludziom; Handlu. Wykazują oni łączne obroty powyżej  inwestowanie w rozwój działalności; 100 mln euro rocznie, osiągane poprzez  wypłaty premii na rozwój społeczności alternatywne kanały handlowe, tj. Sklepy lokalnych; Świata i grupy solidarnościowe w Europie,  pomoc w budowie infrastruktury; a także przez konwencjonalne kanały  długoterminowe, partnerskie relacje dystrybucji. EFTA koordynuje kampanie handlowe; i lobbing ukierunkowany na europejskie  ochrona środowiska naturalnego. instytucje polityczne, mające na celu m.in. rozwój etycznych zamówień publicznych, Standardy te stały się najpierw obowiązującą uwzględniających w przetargach kryteria praktyką w Sklepach Świata, a następnie zbieżne z kryteriami Sprawiedliwego Handlu. zostały przyjęte przez rozwijające się Organizacja jest certyfikowanym członkiem sukcesywnie organizacje Sprawiedliwego Światowej Organizacji Sprawiedliwego Handlu Handlu. (WFTO).

SIECI ORGANIZACJI WFTO: CERTYFIKACJA ORGANIZACJI I FIRM, HANDLOWYCH 10 ZASAD SPRAWIEDLIWEGO HANDLU

SPRAWIEDLIWEGO Światowa Organizacja Sprawiedliwego Handlu HANDLU (World Fair Trade Organization – WFTO) zrzesza podmioty (firmy, organizacje pozarządowe, sieci Od połowy lat 70. organizacje i firmy działające organizacji, osoby indywidualne), zaangażowane w nurcie alternatywnego handlu na świecie w działanie na rzecz Sprawiedliwego Handlu – zaczęły wymieniać się doświadczeniami zarówno z Północy, jak i krajów Południa. w trakcie organizowanych konferencji i nieformalnych spotkań. W połowie lat 80. Podstawową misją członków WFTO jest pojawiło się pragnienie bardziej formalnego działanie na rzecz społeczności drobnych połączenia sił. wytwórców i pracowników najemnych z krajów Południa na zasadach Sprawiedliwego Handlu. W roku 1987 powstało stowarzyszenie EFTA Ich działalność koncentruje się na promocji idei (European Fair Trade Association), zaś w roku i współpracy z partnerami z Południa. 1989 – IFAT (International Federation for Pełne członkostwo w WFTO mogą uzyskać Alternative Trade; od roku 2005 World Fair wyłącznie organizacje, które w 100% angażują Trade Organization – WFTO). Są to dwie sieci, się w Sprawiedliwy Handel. Członkowie WFTO reprezentujące dwa różne typy organizacji. są nie tylko pionierami ruchu, nierzadko

7 o tradycji sięgającej kilkudziesięciu lat, ale też Obecnie (2015 rok) WFTO skupia 359 wprowadzają na rynek ważne innowacje. organizacji członkowskich i 46 indywidualnie WFTO rozwija ruch od ponad 20 lat. stowarzyszonych osób z 79 krajów. Ponad 70% Reprezentuje etycznych handlowców w skali członków stanowią organizacje Sprawiedliwego globalnej – od organizacji oddolnych Handlu, reprezentujące drobnych wytwórców z wszystkich kontynentów, aż po G8. Jest to z Południa. zarazem jedyna globalna sieć, której członkowie Organizacją zarządza Rada Dyrektorów, których tworzą nieprzerwany, zintegrowany łańcuch członkowie wybierają spomiędzy siebie. Wspiera dostawczy Sprawiedliwego Handlu – od ich sekretariat WFTO Global. Rada Dyrektorów producentów, aż do sprzedaży detalicznej. WFTO jest odpowiedzialna za opracowywanie Podstawą dla uzyskania członkostwa, i wdrażanie planów zaakceptowanych przez a zarazem statusu certyfikowanej organizacji członków. Sprawiedliwego Handlu, jest przestrzeganie ustalonych przez WFTO 10 Zasad Członkowie WFTO zrzeszeni są w pięciu Sprawiedliwego Handlu (patrz ramka). Aby organizacjach regionalnych: Afryka, Azja, zostać członkiem WFTO, organizacja musi Ameryka Łacińska, Europa oraz Ameryka wykazać, że w swej działalności przestrzega Północna i Pacyfik. Organizacje te funkcjonują tych zasad i dąży do nawiązania relacji w ramach niezależnych struktur: Cooperation z drobnymi producentami z Południa, celem for Fair Trade in Africa (COFTA), WFTO Asia, umożliwienia im rozwoju i zapewnienia dostępu WFTO LA (Associacion Latino Americana de do rynku. Przestrzeganie Zasad jest Commercio Justo - WFTO Latin America), WFTO weryfikowane przez system monitoringu. i WFTO Pacific Rim. WFTO działa na rzecz takiego ukształtowania rynku globalnego, by wszystkie osoby 10 ZASAD SPRAWIEDLIWEGO HANDLU i organizacje handlowały uczciwie dla dobra – ORGANIZACJA WFTO: wszystkich ludzi i całej planety, oraz by równowaga społeczna, ekonomiczna 1. Tworzenie możliwości rozwoju dla i ekologiczna była nie tylko powszechną producentów w niekorzystnej sytuacji praktyką, ale i warunkiem wstępnym dla ekonomicznej. funkcjonowania rynku. 2. Przejrzystość i odpowiedzialność.

3. Praktyki Sprawiedliwego Handlu: LOGO ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI troska o dobro społeczne, ekonomiczne SPRAWIEDLIWEGO HANDLU i ekologiczne drobnych producentów; przedpłaty; długoterminowe stosunki handlowe oparte na solidarności, zaufaniu i wzajemnym szacunku; uznanie, promocja i ochrona tożsamości kulturowej i tradycyjnych umiejętności producentów. 4. Zapłata sprawiedliwej ceny. 5. Zakaz pracy dzieci. Używane przez certyfikowane organizacje Sprawiedliwego Handlu, które są zobowiązane 6. Zakaz dyskryminacji, równość płci w 100% spełniać międzynarodowe kryteria i wolność działalności związkowej. ustalone przez WFTO. Od 2013 roku WFTO 7. Zapewnienie dobrych warunków pracy. wprowadziło system certyfikacji członków – WFTO Guarantee System, który pozwala na 8. Budowanie potencjału drobnych umieszczanie znaku na opakowaniach wytwórców. produktów wytwarzanych przez organizacje 9. Promocja Sprawiedliwego Handlu. członkowskie. Tym samym, logo WFTO zaistniało jako znak towarowy od 2014 roku. 10. Szacunek dla środowiska naturalnego. Więcej informacji: www.wfto.com

8 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK CERTYFIKACJA PRODUKTÓW

SPRAWIEDLIWY HANDEL W GŁÓWNYM NURCIE CERTYFIKACJA WYMIANY HANDLOWEJ PRODUKTÓW

Poszukiwanie możliwości zwiększania skali W drugiej połowie lat 80. pojawił się nowatorski działań doprowadziło do włączenia produktów pomysł dotarcia do szerszego grona odbiorców Sprawiedliwego Handlu do głównego nurtu produktów Sprawiedliwego Handlu. Inicjatywa wymiany międzynarodowej. Przyjmowany przez wyszła od meksykańskich rolników wiele lat model dostępności produktów uprawiających kawę. Stanęli oni w obliczu Sprawiedliwego Handlu – jedynie na półkach kryzysu, który powodował gwałtowny spadek Sklepów Świata – nie sprzyjał zwiększaniu cen ziarna. 15 listopada 1988 roku powstała udziału w rynku i poszerzeniu asortymentu. w Holandii pierwsza inicjatywa certyfikująca, przyznająca prawo używania znaku Choć Sklepy Świata również w drugiej dekadzie certyfikacyjnego Sprawiedliwego Handlu – XXI wieku utrzymują silną pozycję fundacja . Założycielem ekonomiczną, jednak mają w wielu krajach był pracujący w Meksyku holenderski misjonarz charakter niszowy, ponieważ opierają się katolicki, ks. Frans van der Hoff, uczestniczący głównie na sile nabywczej świadomych w powstaniu w 1981 roku spółdzielni i zaangażowanych konsumentów, pozostając na producentów kawy UCIRI (Union de marginesie głównego nurtu, ukształtowanego Comunidades Indigenas de la Region del Istmo), przez klienta masowego i sieci supermarketów. oraz ekonomista holenderski Nico Roozen, pracujący w holenderskiej ekumenicznej agencji Dynamiczny wzrost popularności rozwojowej Solidaridad, która również odegrała Sprawiedliwego Handlu w pierwszej dekadzie istotną rolę w tworzeniu fundacji. Powstał XXI wieku wiąże się z wprowadzeniem pierwszy znak certyfikacyjny Max Havelaar, certyfikacji produktów i ich powszechnej który umieszczono na opakowaniach kawy, dostępności w strukturach biznesu dostarczonej ze spółdzielni UCIRI w Meksyku. konwencjonalnego (supermarkety, wielcy producenci żywności). Koncepcja zakłada Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku koncepcja istnienie certyfikowanych organizacji certyfikacji produktów była podejmowana przez wytwórców oraz znakowanie dostarczanych kolejne organizacje w różnych krajach przez nich produktów znakiem certyfikacyjnym, europejskich, Japonii, Australii, Nowej Zelandii, potwierdzającym ich pochodzenie etyczne. Kanadzie i USA (Max Havelaar, TransFair, Fairtrade Foundation). Nosiły one nazwę Inicjatyw Licencjonujących (Licencing Initiative LI). Każda z nich miała odrębny znak certyfikacyjny. Dzięki nim produkty spełniające wymogi Sprawiedliwego Handlu stały się rozpoznawalne. Mogły znaleźć się na półkach „zwykłych” sklepów, docierać do klienta masowego i odnosić sukcesy w głównym nurcie handlu konwencjonalnego (w sklepach spożywczych, sklepach z żywnością ekologiczną, supermarketach itp.).

W 1997 roku krajowe inicjatywy licencjonujące utworzyły organizację parasolową Fairtrade

Wytwórnia herbaty Sorwathe . Kinihira, Rwanda. Labelling Organisation (obecnie Fairtrade Fot. Łukasz Sokół, 2010 International – FI).

9 Został wypracowany jednolity system reprezentanci organizacji członkowskich, sieci certyfikacji produktów z katalogiem organizacji producenckich z Południa oraz standardów, które powinny spełniać niezależni eksperci. Komitet prowadzi szerokie organizacje i przedsiębiorstwa producenckie konsultacje z producentami, przedsiębiorcami, z Południa, przetwórcy oraz organizacje i firmy niezależnymi ekspertami, inspektorami kontroli wprowadzające na rynek produkty finalne itp. oraz przestrzega kodeksu dobrych praktyk w opakowaniach jednostkowych. W roku 2002 ustanawiania standardów ISEAL (International został opracowany jednolity znak certyfikacyjny Social and Environmental Accreditation and Fairtrade, stopniowo wprowadzany Labelling Alliance). Kryteria certyfikacji w poszczególnych krajach. Fairtrade opierają się na normach ISO 65 dla jednostek certyfikujących, co z kolei jest kontrolowane przez niezależny podmiot zewnętrzny.

STANDARDY SYSTEMU FAIRTRADE (kryteria podstawowe) Fairtrade International, wraz ze swymi 1. Zapłata ceny gwarantującej pokrycie członkami i partnerami, zajmuje się rozwojem kosztów produkcji. systemu certyfikacji, promocją idei i znaku Fairtrade oraz przyznawaniem licencji 2. Wypłata dodatkowej premii na rzecz na umieszczanie znaku certyfikacyjnego społeczności lokalnej. na opakowaniach jednostkowych. 3. Wypłata zaliczki na uzgodnione Obecnie FI skupia prawie 30 organizacji: 3 sieci kontrakty. producenckie na trzech kontynentach (Afryka, Ameryka Łacińska i Karaiby, Azja i Pacyfik), 4. Zakaz pracy niewolniczej, pracy dzieci, kilkanaście organizacji członkowskich równouprawnienie płci. w krajach konsumenckich (Europa, Kanada, 5. Ochrona środowiska, zrównoważony Japonia, i Nowa Zelandia oraz RPA) rozwój. i kilka organizacji marketingowych, zarówno w krajach producenckich jak i konsumenckich Więcej: www.fairtrade.net (Czechy i Słowacja, Hongkong, Korea Południowa, Indie, Kenia, Brazylia. Na bazie miedzynarodowych zasad SH Polska ma dołączyć w 2015 r.). określono standardy szczegółowe dla poszczególnych produktów, które muszą być SYSTEM CERTYFIKACJI FAIRTRADE przestrzegane przez wytwórców. Do roku 2012 opracowano standardy certyfikacji Fairtrade W ramach systemu certyfikacji Fairtrade dla następujących produktów: kakao, kawa, działalność producentów z krajów ubogiego Południa jest weryfikowana pod kątem wypełniania kryteriów systemu przez niezależną organizację zewnętrzną – FLOCERT. Kontrolowany jest także przepływ surowców i produktów – od certyfikowanych producentów, aż do momentu, gdy znajdą się one w jednostkowych opakowaniach konsumenckich, opatrzonych logiem organizacji czy firmy, wprowadzającej produkt finalny na rynek (brand owners). Po spełnieniu wszystkich kryteriów mogą oni uzyskać licencję na umieszczanie znaku certyfikacyjnego Fairtrade na opakowaniu jednostkowym.

Kryteria certyfikacji Fairtrade ustala Komitet Zbiór herbaty. Spółdzielnia drobnych rolników Assopthe, Standardów FI, w skład którego wchodzą Kinihira, Rwanda. Fot. Łukasz Sokół, 2010

10 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK herbata, cukier trzcinowy, wybrane świeże rodzaje organizacji muszą przestrzegać warzywa i owoce (w tym banany i winogrona), standardów szczegółowych, dotyczących owoce suszone, przetwory owocowe i warzywne, poszczególnych produktów. Hurtownicy soki i wina, produkty zbożowe (ryż, komosa i detaliści, nabywający i sprzedający ryżowa/quinoa, palusznik/fonio), zioła, herbaty certyfikowane produkty finalnew opakowaniach ziołowe, przyprawy, nasiona oleiste, orzechy, jednostkowych ze znakiem Fairtrade, nie miód, kwiaty cięte, rośliny ozdobne, piłki podlegają certyfikacji i kontroli w ramach sportowe, bawełna, drewno, złoto i srebro. systemu. Asortyment jest stale rozszerzany, Organizacje i firmy handlowe są zobowiązane przewidywane jest wprowadzenie standardów płacić producentom co najmniej określoną dotyczących tekstyliów. standardami gwarantowaną cenę minimalną i zawierać umowy na określonych warunkach. W przypadku certyfikowanych produktów Standardy (zarówno ogólne, jak i szczegółowe) jednoskładnikowych (np. kawa) 100% surowca opierają się na pięciu podstawowych kryteriach musi pochodzić ze źródeł certyfikowanych. (patrz ramka na str.10). W produktach złożonych (jak np. czekolada) każdy ze składników wystepujących w systemie FI publikuje na swoich stronach internetowych Sprawiedliwego Handlu musi być certyfikowany tabele, zawierające ceny minimalne (Fairtrade (np. kakao w czekoladzie nie może być Minimum Price) dla poszczególnych produktów częściowo certyfikowane, a częściowo nie). i krajów pochodzenia. Cena minimalna Jeżeli na rynku jest dostępny jakiś surowiec gwarantuje pokrycie kosztów produkcji, w tym certyfikowany (np. wanilia), w produktach godziwego wynagrodzenia dla ludzi, którzy przy złożonych nie można użyć jego zamiennika bez niej pracują. Cena transakcyjna, która z reguły certyfikatu ani w części, ani w całości, jest ustalana w oparciu o ceny giełdowe, nie natomiast surowce nie wystepujące w systemie może być od nich niższa. Publikowane są także Sprawiedliwego Handlu nie mogą stanowić tabele, określające wysokość premii na projekty więcej niż 80% składu produktu złożonego. rozwojowe (Fairtrade Premium) dla poszczególnych produktów i regionów. Obok standardów szczegółowych dla produktów istnieją standardy ogólne dla:

 demokratycznie zarządzanych organizacji drobnych producentów (spółdzielni, stowarzyszeń itp.), których działalność opiera się na ich pracy własnej i członków ich rodzin;

 organizacji zatrudniających pracowników najemnych (np. większych plantacji czy przetwórni);

 produkcji kontraktowej, prowadzonej przez drobnych producentów, którzy jeszcze nie mają demokratycznie zarządzanej organizacji, o ile współpracują z eksporterem czy organizacją pozarządową, która wspiera ich na drodze do utworzenia niezależnej organizacji;

 organizacji handlowych, które kupują, przetwarzają, paczkują i sprzedają hurtowo produkty certyfikowane. Producenci mogą pochodzić tylko z określonych przez kryteria certyfikacji krajów rozwijających się, natomiast wszystkie wymienione wyżej Zbiór anansów – Ngong Raphael z firmy Biotropical, Penja, Kamerun. Fot. Łukasz Sokół, 2012

11 SYSTEMY CERTYFIKACJI PRODUKTÓW FUNKCJONUJĄCE W RAMACH SPRAWIEDLIWEGO HANDLU

ECOCERT FAIR TRADE BIO PARTENAIRE

Ecocert jest francuską organizacją certyfikującą, Bio Partenaire jest to stowarzyszenie francuskie, utworzoną w 1991 roku. Specjalizuje się założone w 2002 roku. Zrzesza małe i średnie w certyfikacji ekologicznych produktów rolnych. firmy, zaangażowane w produkcję żywności Działa w ponad 90 krajach. ekologicznej i Sprawiedliwy Handel.

W roku 2007 roku organizacja opracowała Bio Partenaire stworzył dwa certyfikaty:  system certyfikacji, łączący tradycyjne Organic Solidarity;  standardy społeczne Sprawiedliwego Handlu Organic Fair Trade. (w wymiarze Północ–Południe) z kryteriami Certyfikat Organic Fair Trade został wypracowany ekologicznymi. Opiera się na standardach w 2000 roku dla firm współpracujących ESR (sprawiedliwość, solidarność z organizacjami producentów z krajów i odpowiedzialność), które łączą kryteria Fair rozwijających się. W roku 2009 standardy Trade, rolnictwa ekologicznego oraz społecznej certyfikatu w zakresie Sprawiedliwego Handlu odpowiedzialności biznesu. Zgodność zostały zharmonizowane ze standardami ESR. z kryteriami społecznej odpowiedzialność Certyfikat Organic Solidarity zaprezentowano biznesu jest warunkiem wstępnym w 2007 roku. Ukierunkowany jest na dla certyfikacji Ecocert Fair Trade. partnerstwa lokalne, opierające się na zasadach Od 2013 roku uwzględniane są kryteria Sprawiedliwego Handlu „Północ–Północ”, między Sprawiedliwego Handlu także w działalności producentami i przetwórcami, mającymi siedzibę na terenie krajów rozwiniętych (Północ–Północ). we Francji.

Ecocert oferuje trzy różne certyfikaty, opierające Warunki przyznania obu certyfikatów się na tych samych standardach: są podobne:  Responsible by Ecocert;  organizacja musi być członkiem Bio Partenaire;  Fair Trade by Ecocert;  organizacja musi być certyfikowana zgodnie  Domestic Fair Trade by Ecocert. ze standardami ESR;  produkt musi być certyfikowany zgodnie Organem certyfikującym, odpowiedzialnym ze standardami ESR oraz za kontrolę przestrzegania kryteriów a) dla Organic Fair Trade składniki nie mogą i zarządzanie standardem ESR, jest Ecocert pochodzić z upraw na terenie Francji; Environment. b) dla Organic Solidarity produkt musi W ostatnich latach grupa Ecocert zacieśniła pochodzić z Francji;  swoje powiązanie z IMO Swiss AG, certyfikowane produkty mogą być odpowiadającym za certyfikat Fair for Life. sprzedawane wyłącznie w wyspecjalizowanych Jest on obecnie częścią grupy Ecocert. sklepach ekologicznych i Fair Trade. Oba certyfikaty uznawano wzajemnie jeszcze Organem certyfikującym dla obu certyfikatów przed połączeniem się tych dwóch jednostek. w latach 2003–2009 był Ecocert.

www.ecocert.com www.biopartenaire.com

12 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK FAIR FOR LIFE FAIRTRADE

System Fair for Life powstał w 2006 roku. Jest owocem współpracy pomiędzy jednostką W 1988 roku powstał pierwszy certyfikat certyfikującą IMO (Institute for Marketecology) produktowy Sprawiedliwego Handlu dla kawy, oraz Bio-Foundation. IMO działa w obszarze opracowany przez fundację Max Havelaar. rolnictwa ekologicznego i systemów zarządzania Jej założycielem był pracujący w Meksyku środowiskiem. Jest reprezentowane holenderski misjonarz katolicki Frans w 90 krajach. van der Hoff, uczestniczący w powstaniu w 1981 roku spółdzielni producentów kawy Certyfikat Fair for Life (podobnie jak Ecocert UCIRI, oraz ekonomista holenderski Nico Fair Trade i Naturland Fair) został wypracowany Roozen, pracujący w holenderskiej przez podmioty zajmujące się certyfikacją ekumenicznej agencji rozwojowej Solidaridad, ekologiczną i obejmuje kryteria dotyczące która też odegrała istotną rolę w powstaniu rolnictwa ekologicznego, społecznej fundacji. Na przełomie lat 80. i 90. ta inicjatywa odpowiedzialność biznesu oraz Sprawiedliwego certyfikacji produktów oparta o metodologię Handlu. Certyfikat ten postrzegany jest jako Max Havelaar znalazła naśladowców w kilku trudny do uzyskania, jednak nie wymaga, innych krajach europejskich i w Ameryce by przedsiębiorstwa angażowały się Północnej, została też rozszerzona na inne w działalność rzeczniczą oraz wspierającą wzrost produkty. świadomości społecznej. W roku 1997 krajowe organizacje certyfikujące Certyfikat ten był jednym z pierwszych, które według tej metody zjednoczyły się, tworząc objęły swoim zasięgiem organizacje Fairtrade Labelling Organizations (FLO), która producenckie z krajów uprzemysłowionych – obecnie nazywa się Fairtrade International (FI). co znalazło już wielu naśladowców. FLO ujednoliciła standardy dla wszystkich Charakterystyczny dla tego certyfikatu jest fakt, organizacji członkowskich, zaś w 2003 roku iż organizacje drobnych producentów (tradycyjni wprowadziła jednolity znak certyfikacyjny beneficjenci Sprawiedliwego Handlu) stanowią Fairtrade (wcześniej każda organizacja tylko 17% wszystkich certyfikowanych posługiwała się własnym znakiem). organizacji, podczas gdy plantacje stanowią niemal 41%. Niemniej jednak wymagające Standardy FI dotyczą głównie produktów kryteria sprawiają, że plantacje muszą – spożywczych (ale też bawełny, piłek sportowych, podobnie, jak inne certyfikowane organizacje – kwiatów, złota i drewna) i mają dwie wersje: dla przestrzegać zasad wyznaczanych przez trzy drobnych producentów oraz dla dużych plantacji filary tego standardu (rolnictwo ekologiczne, korzystających z pracy najemnej przy uprawie społeczna odpowiedzialność biznesu oraz bananów, kwiatów, herbaty, owoców i warzyw. Sprawiedliwy Handel). W roku 2004 FI rozdzieliła się na dwie Od roku 2014 certyfikatem Fair for Life zarządza niezależne organizacje: Fairtrade Labelling IMOgroup AG, jeden z jego współtwórców, Organizations, która określa standardy któremu Bio-Foundation przekazała swoje certyfikatu Fairtrade, zapewnia wsparcie prawa. Certyfikat jest dostępny dla produktów producentom i promuje certyfikowane produkty, dostarczanych przez firmy, które uzyskały już oraz FLOCERT, która kontroluje przestrzeganie certyfikat "For Life", wypełniając kryteria kryteriów i przyznaje prawo umieszczania znaku ekologiczne i społeczne. certyfikacyjnego na opakowaniach. www.fairforlife.org

13 Od 2005 roku wprowadzane są specyficzne FAIR TRADE USA standardy "produkcji kontraktowej" pozwalające małym, niezorganizowanym producentom uzyskać dostęp do certyfikacji Fairtrade poprzez dołączenie do organizacji pośredniczących (eksportera, przetwórcy, organizacji pozarządowej) w celu wprowadzenia swoich produktów na rynek. Zastosowanie tych standardów jest jednak ograniczone do 3 krajów i 4 produktów. Fair Trade USA (poprzednio Transfair USA) W 2014 roku Fairtrade International otworzyło rozpoczęła działalność w 1998 roku w ramach swój system na nowy model biznesowy: Fairtrade International (dawniej FLO). Fairtrade Sourcing Programs (FSP) dla bawełny, 1 stycznia 2012 roku Fair Trade USA opuściła kakao i cukru. Umożliwia on odejście od polityki system Fairtrade International, chcąc rozwijać „wszystko, co możliwe" (all that can be), Sprawiedliwy Handel poprzez własną inicjatywę i stosowanie „certyfikatu dla składników" Fair Trade for All i ogłaszając własny certyfikat. (ingredient label) na produktach Planowała w ten sposób podwoić oddziaływanie wieloskładnikowych, które zawierają tylko Sprawiedliwego Handlu dzięki rozszerzeniu jeden składnik z certyfikatem Fairtrade. zakresu podmiotów uprawnionych Modyfikuje to dotychczasową zasadę, że do certyfikacji o plantacje i drobnych rolników, w produktach złożonych wszystkie składniki, którzy nie zorganizowali się w strukturach dla których istnieją kryteria certyfikacji spółdzielczych. Fair Trade USA ogłosiła plan Fairtrade, muszą taki certyfikat posiadać. otwarcia swojego systemu dla wszystkich Obecnie w przypadku kakao i cukru firmy mogą – w tym dla plantacji kawy oraz umieszczać certyfikat FSP na opakowaniu pod niezorganizowanych, drobnych rolników warunkiem, że 100% podstawowego składnika uprawiających kawę. Po odejściu z systemu produktu nabyto na zasadach Sprawiedliwego Fairtrade wypracowała własne standardy dla Handlu. Inne składniki nie muszą być plantacji, niezależnych rolników, handlowców certyfikowane. W przypadku bawełny certyfikat oraz wytwórców odzieży i artykułów FSP można umieszczać na metce tylko wtedy, gospodarstwa domowego. gdy ilość zakupionej bawełny Fairtrade stanowi 100% ekwiwalentu danej linii produktowej Zmiana nazwy z Transfair USA na Fair Trade lub kolekcji. USA, opuszczenie systemu Fairtrade International oraz wdrożenie inicjatywy Fair Fairtrade jest najstarszym i najbardziej Trade for All stało się przyczyną licznych rozpoznawalnym znakiem ceryfikacyjnym kontrowersji w ramach ruchu Sprawiedliwego Sprawiedliwego Handlu. Umieszczony jest na Handlu. Standardy dotyczące plantacji oraz produktach generujących ok. 80% wartości niezależnych rolników (kontraktowych) są sprzedaży certyfikowanych produktów podobne do standardów FI, jednak są one Sprawiedliwego Handlu na świecie. Pomimo otwarte na nowe obszary, które w systemie powstawania i rozwoju nowych certyfikatów, Fairtrade ograniczają się do drobnych, w dalszym ciągu stanowi punk odniesienia zorganizowanych producentów (w tym produkcję ponieważ niektóre inne certyfikaty kawy). Sprawiedliwego Handlu odwołują się do cen minimalnych i premii Fairtrade. System ten, System ten obejmuje rygorystyczne kryteria obok systemu Światowej Organizacji dla drobnych rolników, w tym wszystkie ważne Sprawiedliwego Handlu (WFTO), wspierany jest kryteria tradycyjne, jak gwarantowana cena przez sieć wolontariuszy, działających minimalna, premia na projekty rozwojowe w obszarze rzecznictwa oraz podnoszenia i przedpłaty dla producentów. Nieco mniej świadomości społecznej i konsumenckiej. surowe są kryteria dotyczących zarządzania oraz kwestii społecznych i ekologicznych. info.fairtrade.net Na przykład brak tu wymogu demokratycznego

14 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK zarządzania organizacji rolników we wczesnych w zakresie rolnictwa ekologicznego w Niemczech latach ich funkcjonowania oraz ograniczenia i na całym świecie. Pracuje ono nad ramami negatywnego wpływu na środowisko podczas działania, kontroluje przestrzeganie kryteriów certyfikacji wstępnej. Kryteria proponowane certyfikacji i prowadzi działania rzecznicze. przez Fair Trade USA są bardziej restrykcyjne Naturland Fair był jednym z pierwszych w odniesieniu do efektów ekonomicznych – na certyfikatów, obok Bio Solidaire i Fair for Life, przykład wymagają demokratycznego który mógł być uzyskany przez producentów zarządzania premiami na projekty rozwojowe. z krajów OECD. Jest umieszczany na Krytycy uznają, że Fair Trade USA stawia innowacyjnych produktach, wytworzonych stosunkowo małe wymagania dotyczące użycia ze składników Sprawiedliwego Handlu swojego znaku certyfikującego na produktach pochodzących z krajów Północy i Południa, wieloskładnikowych. Według instrukcji, począwszy od pierwszej czekolady jedynie 20% składników musi pochodzić Sprawiedliwego Handlu, wytworzonej z certyfikowanych źródeł, by można było z certyfikowanego mleka Fair Trade umieścić znak na przedniej stronie opakowania w 2011 roku. (podobnie jak w systemie Fairtrade Stowarzyszenie Naturland prowadzi też International). Brak tu jednak wymagania, działalność w dziedzinie rzecznictwa by wszystkie składniki, które mogą być dostępne i podnoszenia świadomości społecznej w ramach systemu certyfikacji, pochodziły w celu zmiany zasad międzynarodowych, od producentów certyfikowanych. obowiązujących w produkcji rolnej i relacjach handlowych. fairtradeusa.org www.naturland.de

NATURLAND FAIR SMALL PRODUCERS' SYMBOL (SPP)

Small Producers' Symbol (SPP – skrót z języka hiszpańskiego) jest inicjatywą Sieci Drobnych Certyfikat Naturland Fair został wprowadzony Producentów Sprawiedliwego Handlu Ameryki w 2010 roku jako uzupełnienie oferty Łacińskiej i Karaibów (Coordinadora niemieckiego pioniera certyfikacji ekologicznej Latinoamericana y del Caribe de Pequenos organizacji Naturland. Jest efektem partnerstwa Productores de Comercio Justo – CLAC) z największym niemieckim i europejskim z 2006 roku. W 2012 roku CLAC przekazało importerem Sprawiedliwego Handlu, własność certyfikatu niezależnej organizacji GEPA.Certyfikat opiera się na trzech filarach FUNDEPPO (Fundacja Zorganizowanych zrównoważonego rozwoju – rolnictwie, relacjach Drobnych Producentów), powołanej w celu społecznych i sprawiedliwych stosunkach zarządzania certyfikatem. handlowych. Uzyskać go mogą przedsiębiorstwa, Opracowanie certyfikatu SPP jest skutkiem które już uzyskały certyfikat ekologiczny sprzeciwu CLAC, który jest członkiem Fairtrade Naturland, spełniając wymogi dotyczące International, wobec otwarcia certyfikacji społecznej odpowiedzialności biznesu i produkcji Fairtrade (oraz FT USA) na podmioty ekologicznej. postrzegane jako bezpośredni konkurenci Stowarzyszenie Naturland zrzesza 43.000 drobnych producentów: przedsiębiorstw rolników, posiadających ok. 270.000 ha ziemi, (plantacji) korzystających z pracy najemnej i ok. 100 spółdzielni prowadzących działalność oraz niezorganizowanych producentów,

15 zakontraktowanych przez większe i podtrzymania tradycyjnych zawodów przedsiębiorstwa. SPP przestrzega tradycyjnych i umiejętności, których wyroby nie były zasad Sprawiedliwego Handlu i dlatego jest certyfikowane w systemie Fairtrade. dostępny wyłącznie dla zorganizowanych, To sprawiło, że większość certyfikowanych drobnych producentów. FUNDEPPO organizacji członkowskich WFTO stanowią grupy wypracowało ich bardzo precyzyjną definicję, rzemieślnicze. Na pierwszym miejscu swojej aby certyfikat SPP przynosił korzyść właśnie im. misji WFTO stawia rzecznictwo oraz podnoszenie Definitywnie wyklucza on z procesu certyfikacji świadomości społecznej. plantacje i producentów niezorganizowanych. WFTO wypracowała pionierski system System SPP jest pierwszym certyfikatem, certyfikacji dla tzw. Organizacji Sprawiedliwego stworzonym i zarządzanym przez producentów, Handlu. Przez długi czas był on dostępny jedynie którzy stanowią większość (co najmniej 2/3) dla organizacji, które w 100% wypełniały we wszystkich organach decyzyjnych. 10 zasad Sprawiedliwego Handlu spisanych przez tę organizację. Weryfikacja przestrzegania Standard SPP kładzie szczególny nacisk na zasad SH polegała na składaniu raportów aspekty ekonomiczne (zapewnienie wsparcia z samooceny oraz na ocenach wzajemnych, dla producentów ze strony nabywców) oraz prowadzonych przez organizacje członkowskie. na organizacyjne Sprawiedliwego Handlu. W styczniu 2004 roku został zaprezentowany Do kluczowych wymogów SPP należy budowanie znak Organizacji Sprawiedliwego Handlu, który potencjału producentów oraz działania na rzecz jednak nie mógł być stosowany na produktach, wzmocnienie ich pozycji rynkowej. Wymogi a jedynie do identyfikacji organizacji dotyczące redukcji negatywnego wpływu na członkowskich. środowisko oraz praw pracowniczych są mniej sformalizowane, niż w przypadku innych W maju 2013 roku WFTO wprowadziła nowy certyfikatów Sprawiedliwego Handlu system certyfikacji (WFTO Fair Trade Guarantee (np. konwencje MOP nie zostały wymienione System), który obok wcześniejszych metod wprost). Nie jest to poważny problem, dopóki wprowadził konieczność audytu zewnętrznego. certyfikowane organizacje będą bazować głównie Samoocena oraz oceny wzajemne zostały jednak na rodzinnych gospodarstwach rolnych i będą zachowane, aby utrzymać koszty certyfikacji zaangażowane w proces certyfikacji ekologicznej na poziomie przystępnym dla małych organizacji w tym samym stopniu, co dziś. producenckich. Naprzemienne audyty zewnętrzne oraz oceny wzajemne podkreślają home.spp.coop też dążenie WFTO do uzyskania możliwie wysokiego poziomu zaangażowania członków w pracę całej sieci. Od 2014 roku członkowie WORLD FAIR TRADE ORGANIZATION WFTO po przejściu procedury certyfikacyjnej uzyskują prawo umieszczania znaku systemu na opakowaniach produktów oraz na etykietach w przypadku wyrobów rzemiosła. WFTO w przypadku pierwotnych dostawców honoruje także inne certyfikaty Sprawiedliwego Handlu.

Największa siła WFTO leży w tym, iż – poza obowiązkowymi kryteriami wymienionymi w standardzie – WFTO oczekuje od swoich członków pełnego zaangażowania w działalność Światowa Organizacja Sprawiedliwego Handlu Sprawiedliwego Handlu i czuwa nad ciągłym (World Fair Trade Organization – WFTO) jest ulepszaniem ich praktyk. globalną siecią organizacji i firm, utworzoną www.wfto.com w 1989 roku, których misją jest Sprawiedliwy Handel. Początkowo producenckie organizacje Opracowano na podstawie "International członkowskie WFTO były zakładane w celu Guide to Fair Trade Labels", wsparcia marginalizowanych społeczności French Fair Trade Platform, 2015.

16 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK JAK FUNKCJONUJE SPRAWIEDLIWY HANDEL?

Wszystkie produkty Sprawiedliwego Handlu ich rozpoznania przez konsumenta. Mogą one pochodzą od producentów przestrzegających być rozprowadzane zarówno przez standardów i zasad Fair Trade, co jest certyfikowane organizacje Sprawiedliwego weryfikowane w ramach dwóch schematów: Handlu (np. Sklepy Świata), jak przez uczestników rynku konwencjonalnego – firmy,  tradycyjne organizacje i firmy korporacje, supermarkety, sieci dystrybucyjne Sprawiedliwego Handlu (certyfikowani itp. W ramach licencji monitorowany jest członkowie WFTO, przestrzegający w 100% przepływ surowców w łańcuchu dostawczym zasad Sprawiedliwego Handlu) – zrzeszenia i skład produktów. Same organizacje czy firmy drobnych wytwórców rękodzieła, drobnych (pośrednicy, przetwórcy) nie są zobowiązane do rolników itp.; przestrzegania zasad Sprawiedliwego Handlu.

 organizacje producentów (drobni rolnicy Wspólną cechą tych systemów jest i inni drobni producenci) oraz firmy (plantacje potwierdzanie przestrzegania zasad, kryteriów czy wytwórnie, zatrudniające najemną siłę obrotu i standardów przez niezależne roboczą), które uzyskały potwierdzenie organizacje zewnętrzne (third party przestrzegania standardów w procesie certification/monitoring). Poza tymi systemami wytwarzania danego produktu, określonych funkcjonują też producenci, przetwórcy, przez niezależną firmę certyfikującą (jak FLO hurtownicy i detaliści, których twierdzenie CERT, Naturland Fair, Ecocert Fair Trade, Bio o funkcjonowaniu w ramach Sprawiedliwego Equitable, Fair Trade USA). Handlu nie jest potwierdzone przez żadne zewnętrzne organizacje i niezależny monitoring Produkty SH w swym łańcuchu dostawczym lub proces certyfikacji. Powoli rośnie też rola są sprzedawane i wprowadzane na rynek rynków lokalnych w krajach producentów z udziałem dwóch odmiennych, lecz w dystrybucji produktów Sprawiedliwego uzupełniających się kanałów dystrybucji: Handlu.

 drogą tradycyjną poprzez zintegrowany łańcuch dostaw, w którym produkty Sprawiedliwego Handlu (rękodzieło, żywność itp.) są wytwarzane, importowane i rozprowadzane przez certyfikowane organizacje Sprawiedliwego Handlu, które uczestniczą w całym łańcuchu dystrybucji (członkowie WFTO, EFTA, organizacje krajowych Sklepów Świata). Ich misja i działania oparte są w 100% na idei Sprawiedliwego Handlu. Wykorzystują one Sprawiedliwy Handel jako narzędzie rozwoju, służące wsparciu pokrzywdzonych producentów i redukcji ubóstwa, a swoją działalność handlową łączą z kampaniami informacyjnymi. Produkty trafiają do wyspecjalizowanych sklepów, a także do detalistów konwencjonalnych, np. sieci handlowych czy sklepów ze zdrową żywnością;

 poprzez system certyfikacji produktu, w którym produkty spełniające standardy Suszenie orzechów macadamia. Highlands Macadamia Cooperative Union Ltd., Ntchisi, Malawi międzynarodowe są znakowane dla łatwiejszego Fot. Michał Wilczek, Agencja Symetria, 2012

17

SPRAWIEDLIWY HANDEL W POLSCE

Początki ruchu Sprawiedliwego Handlu PRODUKTY w Polsce datują się na rok 2003, gdy Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu (PSSH) SPRAWIEDLIWEGO HANDLU rozpoczęło pionierską pracę na rzecz W POLSCE wprowadzenia idei Sprawiedliwego Handlu do Oferta produktów Sprawiedliwego Handlu świadomości społecznej oraz pojawienia się w naszym kraju stale się poszerza, choć nadal produktów Sprawiedliwego Handlu na polskim jest stosunkowo uboga w porównaniu rynku. Stowarzyszenie prowadzi szerokie z krajami, w których ruch SH ma dłuższą działania promocyjne i edukacyjne. historię. Najczęściej na półkach sklepowych Organizacja jest jedynym w Polsce znajdujemy kawę, herbatę, cukier trzcinowy, certyfikowanym członkiem World Fair Trade kakao i czekoladę. W dobrych sklepach można Organization. kupić również ryż, quinoa, suszone owoce, a także na przykład wyroby z bawełny, W roku 2007 z inicjatywy PSSH została kosmetyki i rękodzieło. zainicjowana kampania Miasta Przyjazne dla . Jej początkiem było Sprawiedliwego Handlu Produkty Sprawiedliwego Handlu najłatwiej zaproszenie do Gdańska fińskiego żaglowca rozpoznać na półkach po odpowiednim znaku edukacyjnego Sprawiedliwego Handlu, „Estelle”. certyfikacyjnym i opisie na opakowaniu. W praktyce najbardziej rozpoznawalnym W ramach międzynarodowego projektu systemem certyfikacyjnym w Europie jest Aware&Fair, realizowanego w Polsce przez Fairtrade (patrz str. 12). Obok niego PSSH i Urząd Miasta Poznania, Poznań, jako funkcjonują takie systemy, jak Fair for life, pierwsze miasto w Polsce, uzyskał w Naturland & Fair, Ecocert czy Bio Equitable. październiku 2012 honorowy tytuł Miasta Produktami Sprawiedliwego Handlu są także Przyjaznego dla Sprawiedliwego Handlu, wyroby wytwarzane przez certyfikowane a w 2014 roku odnowił tytuł na kolejne 2 lata. Organizacje Sprawiedliwego Handlu zrzeszone w Światowej Organizacji Sprawiedliwego PSSH jako pierwsze w Polsce zorganizowało Handlu (WFTO). kilka wizyt przedstawicieli producentów Sprawiedliwego Handlu m.in. z Meksyku, Produkty Fair Trade można spotkać zarówno Tanzanii, Filipin. Przyczyniły się one do w małych sklepach, jak i supermarketach na przyciągnięcia uwagi mediów i szerokiej terenie kraju. Zazwyczaj jednak ich miejsca na publiczności do problematyki Sprawiedliwego półkach nie są w szczególny sposób oznaczane. Handlu. Wyjątkiem jest sieć Marks & Spencer. Rozpoznanie miejsc sprzedaży produktów Fair W roku 2009, przy udziale m.in. PSSH, Polskiej Trade i ich oznaczenie to jedno z zadań Akcji Humanitarnej, Polskiej Zielonej Sieci, kampanii Miasta Przyjazne dla Sprawiedliwego została zawiązana Koalicja Sprawiedliwego Handlu. W ramach tej kampanii w 2012 roku Handlu (PSSH brało udział w pracach Koalicji przy ul. Poznańskiej 25 w Poznaniu otworzono do 2013 roku), zrzeszająca podmioty i osoby pierwszy w kraju sklep Fair Trade, oferujący deklarujące wsparcie dla rozwoju ruchu SH wyłącznie towary Sprawiedliwego Handlu. w Polsce. Koalicja włączyła się też do kampanii Szeroki asortyment produktów Sprawiedliwego Miasta Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu. Handlu oferują też sklepy internetowe.

18 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK PRZYKŁADOWE PRODUKTY nie przełożyło się to na poprawę stopy życiowej SPRAWIEDLIWEGO HANDLU rolników. Powodem tej sytuacji jest spadek wielkości produkcji, wynikający ze zmian DOSTĘPNE W POLSKICH klimatycznych, kryzysu na rynku kredytów oraz SKLEPACH chorób i starzenia się drzew kawowych. Środki, które drobni rolnicy zrzeszeni w spółdzielniach HERBATA otrzymują w ramach ceny i premii Fairtrade, Herbata to po wodzie najpopularniejszy napój ułatwiają realizację działań biznesowych na świecie – szacuje się, że co sekundę i projektów rozwojowych, a także wpływają wypijanych jest 70 tys. filiżanek. Przy uprawie bezpośrednio na poprawę warunków materialnych herbaty zatrudnienie znajduje około 50 milionów lokalnych społeczności. osób, zamieszkujących wiele z najuboższych Łączna kwota premii Fairtrade wypłaconych państw świata. Herbata jest zazwyczaj uprawiana za lata 2012-2013 wyniosła 44 mln euro. na dużych plantacjach, często należących Pieniądze te trafiły do organizacji producentów do spółdzielni zrzeszających drobnych rolników. kawy certyfikowanych przez system Fairtrade Zbieranie herbaty to jedno z najgorzej opłacanych zrzeszających ponad pół miliona drobnych zajęć na świecie. Ciężka sytuacja pracowników rolników. Organizacje producenckie przeznaczyły plantacji w Indiach, Sri Lance i Kenii jest te środki głównie na inwestycje w rozwój powszechnie znana. Sprawiedliwy Handel pomaga działalności prowadzonej przez zrzeszonych producentom i pracownikom plantacji przetrwać rolników. na rynku dzięki stabilniejszym cenom i dostępowi do nowych rynków zbytu.

Łączna kwota samych tylko premii Fairtrade za lata 2012-2013 wypłaconych organizacjom producenckim zrzeszającym ponad 220 tys. drobnych rolników i pracowników plantacji herbaty wyniosła 5 mln euro.

Zbiór kawy, Yem Peter Ful – farmer z Mbissi, Spółdzielnia Fundong, Boyo Area Cooperative Union. Region Bamenda, Kamerun. Fot. Łukasz Sokół, 2012

QUINOA Quinoa, czyli komosa ryżowa, to roślina jednoroczna. Pochodzi z regionu Altiplano – płaskowyżu śródgórskiego w Andach Środkowych. Według historyków quinoa jest uprawiana Przetwórnia herbaty Sorwathe. Kinihira, Rwanda Fot. Łukasz Sokół , 2010 w Altiplano od ponad 7 000 lat i z uwagi na niski wpływ na środowisko przyczynia się KAWA do zachowania ekosystemu. Komosa ryżowa ma Handel kawą to wielki biznes – kawa pozostaje duży potencjał w zwalczaniu niedożywienia jednym z najcenniejszych towarów w handlu w populacjach o słabym dostępie światowym, ustępując jedynie ropie naftowej! do podstawowych składników odżywczych. Mimo to dla 25 milionów drobnych rolników W Ameryce Południowej z uprawy tej rośliny uprawa kawy to żmudna praca, która często utrzymuje się ponad 130 000 małych, przynosi niewielki zysk. Choć w 2010 roku ceny rodzinnych plantacji. Wzrost spożycia komosy rynkowe osiągnęły najwyższy pułap od 13 lat, ryżowej na innych kontynentach umożliwi

19 PRZYCHODY DROBNYCH ROLNIKÓW PRODUKUJĄCYCH drobnym producentom w Ameryce Południowej ZIARNO KAKAOWE VS GRANICA UBÓSTWA kontynuowanie produkcji pierwotnymi sposobami w zrównoważonym środowisku naturalnym. Warto WYBRZEŻE KOŚCI $ 0,50 250% $ 1,25 400% $ 2,00 dodać, że ONZ podjęło uchwałę ustanawiającą SŁONIOWEJ rok 2013 Międzynarodowym Rokiem Quinoa. skrajne ubóstwo ubóstwo

$ 0,84 150% $ 1,25 240% $ 2,00 GHANA

Fuzje i przejęcia spowodowały, że kilka firm posiada niemal 80% całego łańcucha wartości przy przetwarzaniu kakao, a drobni wytwórcy ziarna nie są zorganizowani na tyle, by stać się znaczącymi podmiotami w tym łańcuchu. Niesprawiedliwy podział wartości i siły w łańcuchu dostaw kakao jest jedną z przyczyn nędzy rolników. Szczególnie producenci czekolady (tacy jak Mars, Nestlé Ferrero i Mondelēz), przetwórcy (tacy jak Barry Callebaut czy Cargill) i detaliści

Boliwijski farmer na polu quinoa, osiągają zbyt duże korzyści w porównaniu Fot. FAOALC, 2012 do innych zainteresowanych stron. Dwóch przetwórców (Barry Callebaut oraz Cargill) KAKAO wytwarza około 70-80% światowej produkcji Kakao produkuje się w ponad 30 krajach czekolady typu couverture (czekolada wysokiej rozwijających się, a przy jego uprawie pracuje jakości zawierająca nie mniej niż 35% suchej ponad 14 milionów ludzi. 9 na 10 rolników masy kakaowej). Ośmiu producentów i firm z Wybrzeża Kości Słoniowej i Ghany żyje wyłącznie przetwórczych (traders and grinders) kontrolują z uprawy kakao. Z rozległych plantacji ok. 1/3 światowego handlu kakao. Produkcja o powierzchni co najmniej 40 hektarów pochodzi czekolady z ziarna certyfikownego (Fairtrade, UTZ, zaledwie 5% tego surowca, podczas gdy Rain Forest Aliance) wzrosła globalnie – z 2% na niewielkich farmach rodzinnych o powierzchni w 2009 roku do niemal 16% światowej sprzedaży nie przekraczającej 5 hektarów powstaje aż 90% czekolady w badaniu w 2015 roku. Większość światowej produkcji kakao. Szacowana premia dużych firm (z wyjątkiem Mondelēz i Nestle) wypłacana w ramach systemu Fairtrade za lata zobowiązało się już do 2020 roku korzystać 2012-2013 dla organizacji producentów kakao, wyłącznie z certyfikowanego ziarna. zrzeszających w sumie ponad 125 tysięcy Źrodło: Cocoa Barometr 2015 drobnych rolników, wyniosła 9,8 mln euro.

ŚWIATOWY RYNEK KAKAO W Republice Wybrzeża Kości Słoniowej – największego na świecie producenta kakao – producent tego surowca osiąga średni przychód per capita na poziomie 0,50 US$ dziennie (180 US$ rocznie) Aby osiągnąć ustanowioną przez ONZ granicę skrajnego ubóstwa wynoszącą 1,25US$ na dzień powinien zarabiać 2,5 raza więcej. Aby osiągnąć poziom wystarczający na pokrycie podstawowych potrzeb poziom przychodów powinien być jeszcze wyższy. Jednym z zasadniczych powodów takiej sytuacji są niskie, niesprawiedliwe ceny ziarna kakaowego narzucane przez dominujących graczy na rynkach światowych. Rolnik suszący kakao - wieś Koudio Kouman, Wybrzeże Kości Słoniowej,. Fot. Tadeusz Makulski, 2012

20 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK SPOŁECZNOŚCI PRZYJAZNE DLA SPRAWIEDLIWEGO HANDLU

MIASTA PRZYJAZNE DLA SPRAWIEDLIWEGO HANDLU

Kampania została zapoczątkowana w roku 2000 przez grupę entuzjastów Sprawiedliwego Handlu z brytyjskiego miasteczka Garstang. Od tego czasu w ciągu jednej dekady w setkach miast na kilku kontynentach przeprowadzono W drugiej dekadzie XXI wieku Sprawiedliwy szereg akcji promocyjnych, organizowanych Handel staje się najbardziej rozpoznawalną przez przedstawicieli lokalnych społeczności. formą pomocy rozwojowej dla krajów ubogiego W połowie 2015 roku kampania Miasto Południa. W działania popularyzujące Fair Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu Trade zaangażowane są organizacje obejmowała już 1703 miasta w 26 krajach pozarządowe, instytucje publiczne, firmy, świata. Poznań jest pierwszym miastem a także konsumenci. Trwałemu wzrostowi w Polsce, które uzyskało ten zaszczytny tytuł. sprzedaży produktów Sprawiedliwego Handlu Został on przyznany wspólnie przez Koalicję towarzyszy rozwój promujących go akcji Sprawiedliwego Handlu oraz Polskie społecznych. W krajach, których mieszkańcy Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu stykają się z ideą Fair Trade od kilkudziesięciu 10 listopada 2012 r. lat, można mówić o obywatelskim ruchu Uzyskanie tytułu Miasto Przyjazne dla poparcia dla Sprawiedliwego Handlu. Jego Sprawiedliwego Handlu wiąże się z realizacją początki związane są z brytyjską kampanią celów,wyznaczanych i monitorowanych na Fairtrade Towns (Miasta Przyjazne dla poziomie krajowym. Kryteria, które należy Sprawiedliwego Handlu), która objęła z czasem spełnić, nie są jednolite na całym świecie. szkoły, wspólnoty wyznaniowe, firmy działające Ustalają je organizacje koordynujące kampanię na rzecz promocji SH. Wszystkie te działania na danym obszarze. Do najczęściej stosowanych wpisują się w kampanię Społeczności Przyjazne należy 5 kryteriów sformułowanych w Wielkiej dla Sprawiedliwego Handlu. Poniżej opisujemy Brytanii, gdzie kampania prowadzona jest pod jej główne komponenty: nazwą Fairtrade Towns. Zobacz: fairtradetowns.org.uk

Poznań, Stary Rynek 11.11.2012. Uczestnicy VI Międzynarodowej Konferencji Fair Trade Towns świętują uzyskanie przez Poznań tytułu "Miasto Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu". Fot. archiwum Polskiego Stowarzyszenia Sprawiedliwego Handlu, projekt Aware&Fair

21 KRYTERIA PODSTAWOWE*: SZKOŁY PRZYJAZNE DLA SPRAWIEDLIWEGO HANDLU 1. Utworzenie lokalnej grupy koordynującej realizację kampanii Miasta Przyjazne dla W 2007 r. brytyjska organizacja pozarządowa Sprawiedliwego Handlu. Fairtrade Foundation, na fali sukcesu kampanii 2. Przyjęcie przez samorząd lokalny uchwały Fairtrade Towns, zapoczątkowała kampanię wspierającej Sprawiedliwy Handel Fairtrade Schools, prowadzoną w szkołach i wzywającej do zakupu produktów podstawowych i średnich (polska nazwa to Sprawiedliwego Handlu na potrzeby Szkoły Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu – lokalnych imprez i spotkań. SzPdSH). W jej ramach uczniowie dowiadują się o Sprawiedliwym Handlu na takich 3. Zapewnienie dostępności asortymentu co przedmiotach jak wiedza o społeczeństwie, najmniej dwóch produktów Sprawiedliwego geografia, historia, język ojczysty, a nawet Handlu w lokalnych sklepach oraz punktach matematyka. gastronomicznych.

4. Używanie produktów Sprawiedliwego Handlu w przedsiębiorstwach oraz KRYTERIA*: instytucjach społecznych na danym terenie. 1. W szkole funkcjonuje grupa koordynująca 5. Pozyskanie poparcia mediów oraz działania, której celem jest promocja idei społeczności lokalnej dla kampanii. SH i prowadzenie kampanii Szkoły Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu. * Aktualna wersja kryteriów uzyskania tytułu Miasto Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu opublikowana jest 2. Władze szkoły podpisują deklarację na stronie spolecznosci.fairtrade.org.pl dotyczącą zaangażowania szkoły w promocję idei Sprawiedliwego Handlu.

KRYTERIA UZUPEŁNIAJĄCE: 3. Uczniowie i nauczyciele poznają ideę Sprawiedliwego Handlu. 6. Uzyskanie przez co najmniej dwie szkoły lub uczelnie tytułu Szkoła/Uczelnia 4. Szkoła promuje ideę Sprawiedliwego Przyjazna dla Sprawiedliwego Handlu. Handlu na swoim terenie oraz w społeczności lokalnej. 7. Uzyskanie przez co najmniej jedną parafię lub wspólnotę wyznaniową tytułu Wspólnota 5. Szkoła sprzyja wprowadzaniu produktów Religijna Przyjazna dla Sprawiedliwego Sprawiedliwego Handlu na swoim terenie Handlu. oraz w społeczności lokalnej.

*Aktualna wersja kryteriów uzyskania tytułu Szkoła Przyjazna dla SH publikowana jest na stronie spolecznosci.fairtrade.org.pl

Kampania pomaga młodym ludziom zrozumieć mechanizmy działania rządzące światowym handlem, a także sposoby, dzięki którym ma on szansę stać się bardziej sprawiedliwym. Ideą kampanii jest aktywne działanie uczniów i nauczycieli na rzecz popularyzacji wiedzy dotyczącej globalnych współzależności, odpowiedzialnej konsumpcji oraz SH, zarówno w szkołach jak i w społecznościach lokalnych. Obchody Światowego Dnia Sprawiedliwego Handlu - Długi Targ Gdańsk. Fot. Tadeusz Makulski, 2012

22 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK Sukces brytyjskiej kampanii zachęcił także pracowników i interesariuszy w zakresie aktywistów w innych krajach do jej podjęcia. Sprawiedliwego Handlu). Kampania objęła swym zasięgiem szkoły, m.in. w takich krajach jak Irlandia, USA, PIERWSZE EFEKTY W POLSCE Hiszpania, Francja, Niemcy, Austria, Czechy, 10 listopada 2012 roku Poznań, jako pierwsze Polska. miasto w Polsce, uzyskało zaszczytny tytuł „Miasto Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu” (odnowiony w 2014 roku na kolejne 2 lata), co wiązało się z podjęciem przez Radę Miasta stosownej uchwały, zaistnieniem lokalnej grupy aktywistów, prowadzeniem działań promocyjnych oraz obecnością produktów Fair Trade podczas wydarzeń organizowanych przez miasto i w punktach sprzedaży. Atmosfera poparcia dla Sprawiedliwego Handlu wywołana udaną kampanią na poziomie miejskim sprzyjała zainteresowaniu tematyką SH w szkołach. W 2014 roku po wypełnieniu stosownych kryteriów Szkołami Przyjaznymi dla Sprawiedliwego Handlu zostały jako pierwsze Szkoła Piątkowska oraz II Liceum Ogólnokształcące w Poznaniu. Jako trzecia szkoła w kraju tytuł ten otrzymał Zespół Szkół Handlowych w Katowicach w kwietniu 2015. Kampania z powodzeniem rozwija się w innych szkołach.

Polska kampania Społeczności Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu, prowadzona przez Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu wraz Fundacją “Koalicja Sprawiedliwego Handlu”, jest częścią Międzynarodowego ruchu UCZELNIE/WSPÓLNOTY/MIEJSCA PRACY Fair Trade Towns, którego celem jest PRZYJAZNE DLA SPRAWIEDLIWEGO mobilizacja mieszkańców do działań na rzecz HANDLU promowania Sprawiedliwego Handlu i kształtowania odpowiedzialnych zachowań Kolejne obszary kampanii to Uczelnie Przyjazne konsumenckich wspierających zrównoważony dla Sprawiedliwego Handlu (analogiczna do rozwój. kampanii Szkoły Przyjazne dla Sprawiedliwego Zobacz: spolecznosci.fairtrade.org.pl Handlu, ale dostosowana do wyższego poziomu edukacyjnego), Wspólnoty Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu (angażuje członków związków wyznaniowych, kościołów i innych organizacji religijnych na rzecz sprawiedliwości społecznej i pomocy rozwojowej) oraz Miejsca Pracy Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu (chodzi o firmy różnych branż, które nie zajmując się bezpośrednio produktami spożywczymi ani rzemieślniczymi z krajów Południa, wspierają ich producentów, m.in. poprzez zakup kawy, herbaty, cukru i innych produktów Fair Trade na potrzeby Przykłady logotypów kampanii Fair Trade Towns z różnych krajów. biurowe oraz poprzez edukowanie swych Archiwum PSSH.

23 ALTERNATYWNE POGLĄDY NA TEMAT SPRAWIEDLIWEGO HANDLU - POLEMIKA*

Wraz ze wzrostem popularności idei dopuszczają się wielu uproszczeń. Natomiast Sprawiedliwego Handlu, jak również wzrostem trzeba wziąć pod uwagę, że Fair Trade to sieć wartości sprzedaży produktów Fair Trade, organizacji i firm, prowadzących dość zaczęły się pojawiać głosy krytyczne związane autonomiczną działalność. Łączy je wspólna z ruchem. Większość z nich prezentowana jest idea i zasady postępowania. Poszczególne przez autorów związanych z neoliberalną myślą zarzuty, nawet jeśli silnie argumentowane, nie ekonomiczną, a więc zwolenników tzw. wolnego muszą dotyczyć całości ruchu, jak sugerują handlu oraz wolności gospodarczej. Jedną autorzy. z najważniejszych publikacji, która odbiła się echem szczególnie w Wielkiej Brytanii, była SPRAWIEDLIWY CZY WOLNY? książka Marca Sidwella: Unfair Trade, wydana w 2008 roku. W Polsce popularną pracą wśród Najważniejszym elementem dowodzenia obu krytyków Sprawiedliwego Handlu była, autorów jest twierdzenie, że Sprawiedliwy przetłumaczona na język polski, krótka książka Handel jest przeciwieństwem wolnego handlu Victora V. Claara: Sprawiedliwy Handel? Czy (Fair Trade vs free trade). Claar sugeruje Fair Trade rzeczywiście zwalcza problem wprost, że Fair Trade jest czymś w rodzaju ubóstwa?. Omawiając krytyczne stanowiska pozarynkowych regulacji, które wprowadzają ww. autorów warto zaznaczyć, że obaj zdają się niepotrzebne i niebezpieczne dla rynku traktować ruch Sprawiedliwego Handlu jako mechanizmy. Sidwell odnosi się do tego jedną, sterowaną odgórnie całość, przez co argumentu mniej bezpośrednio, ale bardzo mocno podkreśla, że jego zdaniem łamanie ograniczeń i regulacji w międzynarodowym handlu powinno przynieść więcej dobrego, niż działania Sprawiedliwego Handlu.

W rzeczywistości Sprawiedliwy Handel nie przeciwstawia się idei wolności gospodarczej, a jedynie ją uszczegóławia. Całkowicie zderegulowany wolny rynek zawsze prowadzi do tworzenia monopoli, karteli czy oligopoli, jest korupcjogenny, pozbawia gospodarkę ograniczeń prawnych w postaci standardów (np. pracy czy sanitarnych), sprawiając, że wzrasta dynamika zmian cen oraz ryzyko kryzysu gospodarczego. Również wolność w handlu międzynarodowym sprzyja korporacjom międzynarodowym, wykorzystującym swoją uprzywilejowaną pozycję. Mali gracze znajdują się na wolnym rynku w gorszej sytuacji, a pracownicy najemni są wykorzystywani. Aby rynek funkcjonował sprawnie, wymaga regulacji i kontroli, a więc wprowadzania mechanizmów sprzecznych z ideą wolności gospodarczej. Sprawiedliwy Handel w pewnym sensie zastępuje działania Kwiaty ze Sprawiedliwego Handlu na bazarze w Poznaniu. Fot. Maja Niezborała, 2014 rządu, gdyż wprowadza regulacje w kontaktach

24 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK pomiędzy podmiotami gospodarczymi, tak aby wymiany międzynarodowej, czego przykładem miały one w miarę sprawiedliwe możliwości są Chiny, Indie oraz , a odwrotnością współpracy, nie dyskryminujące żadnej ze kraje afrykańskie. Autor uważa, że najbardziej stron. Dlatego też SH może kojarzyć się otwarte gospodarki (USA, Wielka Brytania) są z mechanizmami sprzecznymi z ideą wolności jednocześnie najlepiej rozwiniętymi, podczas gospodarczej. Jednak reguły Fair Trade nie są gdy najbardziej protekcjonistyczne (Wietnam, narzucane przez rządy, czy też organizacje Nikaragua i Brazylia) radzą sobie gorzej. Jednak międzyrządowe, lecz niezależne podmioty na dynamiczny rozwój Chin, Wietnamu czy Brazylii zasadzie dobrowolności. W związku z tym – uznawanych za jedne z najbardziej Sprawiedliwy Handel nie może być uważany za protekcjonistycznych gospodarek na świecie, sprzeczny z ideami liberalnej gospodarki. zaprzecza tej teorii. Natomiast Stany Zjednoczone, które obecnie uważane są za Claar i Sidwell są zwolennikami nieskrępowanej wolnorynkowe, w XIX wieku prowadziły skrajnie wolności gospodarczej. Claar pisze, że stosunki protekcjonistyczną politykę, co było jedną handlowe nie mogą być niesprawiedliwe z ważnych przyczyn szybkiego doganiania z samej racji swojej natury (dobrowolności Europy w tamtym czasie. zawieranych kontraktów). Jednak wiele przykładów pokazuje, że handel niekorzystny HANDEL CZY POMOC? dla jednej ze stron może mieć miejsce. Dzieje się tak np. w warunkach monopolu, wymuszeń, Obaj autorzy twierdzą, że Sprawiedliwy Handel łamania praw, korupcji, słabości instytucji to głównie pomoc ubogim. Uważają jednak, że państwa itd., co zawsze prowadzi do istnieją inne, bardziej efektywne formy pomocy. wykorzystywania słabych przez silnych. Claar wskazuje na pomoc rozwojową (podaje Zjawiska te występują w krajach rozwijających przykład programu adopcji serca), a Sidwell na się i są skwapliwie wykorzystywane przez pomoc humanitarną. wielkie korporacje międzynarodowe, które w oficjalnej wymowie stoją na straży tzw. Warto zauważyć, że każda forma pomocy wolnego rynku. Przykładem może być sytuacja charytatywnej i humanitarnej rodzi koszty. w Wybrzeżu Kości Słoniowej, gdzie większość Niejednokrotnie, szczególnie w strefach klęsk producentów kakao sprzedaje swoje plony po żywiołowych i na obszarach konfliktów cenie prawie dwukrotnie niższej niż cena zbrojnych, ponad połowa kwoty przekazanej minimalna ustanowiona przez państwo na przez darczyńców nie trafia do potrzebujących. poziomie niższym niż cena międzynarodowa. Środki te przeznacza się na administrację, Dzieje się tak dlatego, że w kraju panuje pensje dla pracowników organizacji swoboda gospodarcza w zakresie handlu kakao. pomocowych, koszty transportu, podatki, Podobny schemat panuje w wielu krajach licencje, pozwolenia, a czasem łapówki dla Ameryki Łacińskiej, gdzie pośrednicy handlowi urzędników. oferują farmerom uprawiającym kawę ceny dużo niższe od wartości kawy na rynku Dodatkowo, pomoc humanitarna, tak potrzebna lokalnym. Bazują oni na nikłej wiedzy rolników w czasie klęsk, konfliktów i epidemii, często ma i w ten sposób osiągają większe zyski. charakter doraźny i nie generuje aktywności ani Niewykształceni, niezmotoryzowani rolnicy rozwoju, w związku z czym, po zażegnaniu często nie mają możliwości sprzeciwu. problemu, sytuacja wraca do stanu wyjściowego. Natomiast promowanie handlu Sidwell przyczyn rozwoju i niedorozwoju i produkcji służy długofalowemu rozwojowi. doszukuje się wyłącznie w otwartości W związku z tym wspieranie działalności gospodarki i wolnym handlu, pomijając gospodarczej nie powinno pozostawać bez czynniki takie jak historia, kultura, klimat, regulacji, gdyż może to prowadzić do neokolonializm, polityka czy konflikty zbrojne. powstawania monopoli i wzrostu nierówności Jego zdaniem wolny handel jest najlepszym społecznych. Dlatego tak ważne jest tu remedium na zwalczanie ubóstwa i nierówności stosowanie zasad, które proponuje na świecie oraz najbardziej sprawiedliwą formą Sprawiedliwy Handel.

25 Poniższa tabela przedstawia w sposób uporządkowany i syntetyczny argumentację przedstawioną przez Sidwella i Claara oraz komentarze do niej.

ARGUMENTY PRZECIWNE FAIR TRADE KOMENTARZ

Rzeczywiście organizacje i firmy działające w ramach Sprawiedliwego Handlu współpracują przede wszystkim ze zorganizowanymi Sprawiedliwy Handel jest w spółdzielnie grupami rolników. To, na ile z tej pomocy korzystają niesprawiedliwy pojedynczy rolnicy, zależy od demokratycznie wybieranych władz – nie jest dostępny dla każdego, spółdzielni. Tylko niektórzy pracownicy najemni są członkami lecz tylko dla wybranych. spółdzielni, niemniej jednak główną siłą roboczą w większości farm są ich (Sidwell) właściciele bądź dzierżawcy, odczuwający znaczną korzyść z funkcjonowania Fair Trade. Mały wpływ FT na poprawę losu pracowników najemnych jest jednym z wyzwań, przed którymi stoi ruch.

Ruch Fair Trade rozwija się w niemal wszystkich krajach globalnego Fair Trade wspiera głównie rolników Południa, a najszybciej w ubogich krajach Afryki i Ameryki Łacińskiej. z lepiej rozwiniętych krajów (Meksyk), Przytoczony przykład Etiopii jest tu wyjątkowo nietrafiony, gdyż właśnie pomijając tych gorzej rozwiniętych tam istnieje jedna z największych spółdzielni Fair Trade na świecie. (Etiopia). Niestety, istnienie Sprawiedliwego Handlu uwarunkowane jest również (Sidwell) czynnikami politycznymi, dlatego też nie rozwija się lub rozwija się słabo w krajach ogarniętych wewnętrznym konfliktem zbrojnym.

Rzeczywiście największe korzyści ze sprzedaży produktów na zasadach Sprawiedliwego Handlu odnoszą najmniej nowocześni drobni rolnicy, nierzadko używających jedynie maczety i motyki. Od pokoleń tkwią oni w kręgu ubóstwa, które nie pozwala dzieciom wyrwać się z biedy, gdyż nie otrzymują edukacji, a ich ubodzy rodzice nie są w stanie nauczyć ich Fair Trade nie sprzyja rozwojowi, niczego poza gospodarowaniem w tradycyjny sposób na farmie. Istnieją stawiając na niewydajnych rolników, setki przykładów, gdzie dzięki premiom uzyskiwanym w ramach którzy nie chcą inwestować Sprawiedliwego Handlu możliwe stały się inwestycje w edukację, służbę w dywersyfikację produkcji czy zdrowia etc. Równie wiele przykładów pokazuje, jak społeczności dzięki mechanizację. pieniądzom z FT dywersyfikowały lub unowocześniały produkcję, np. (Sidwell, Claar) przez inwestowanie w agroturystykę, warsztaty rękodzielnicze, większy dostęp do maszyn czy sadzonek. Rzeczywiście rzadziej inwestowano w mechanizację, jednak nie zawsze jest ona możliwa do wprowadzenia na terenach trudnodostępnych i niekoniecznie pozostaje rozwiązaniem najkorzystniejszym dla danej społeczności.

Jeżeli spółdzielnie produkują więcej niż wynika z popytu na produkty Fair 80% produktów wytwarzanych przez Trade w Europie i USA, to nie można im zabronić sprzedawać na rynek spółdzielnie Sprawiedliwego Handlu konwencjonalny. Jest to jednak raczej powód do zadowolenia, gdyż dzięki sprzedawane jest na rynku temu Sprawiedliwy Handel wpływa pozytywnie również na rynek konwencjonalnym. konwencjonalny, sprawiając na przykład, że również na rynku (Sidwell) konwencjonalnym przestrzega się praw pracowniczych, czy praw dzieci na farmach.

Jest możliwe, że wiele produktów Pewne odstępstwa mogą pojawić się zawsze na zasadzie błędu sprzedawanych z certyfikatem statystycznego, jednak śledzenie przepływu produktów oraz ich Fairtrade nie jest produkowanych odpowiedniego oznakowania i oddzielenia od produktów z zachowaniem zasad ruchu. konwencjonalnych jest jednym z najlepiej realizowanych przez Fairtrade (Sidwell) International zadań.

26 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK ARGUMENTY PRZECIWNE FAIR TRADE KOMENTARZ

Jest to nieuprawnione uogólnienie. Zapłata za surowiec różni się w zależności od produktu – dla herbaty jest to mniej niż 10%, podczas gdy dla owoców świeżych stanowi nawet 50%. Z drugiej strony jest ona zależna od stopnia przetworzenia produktu. Wartości te można poddawać krytyce, jednak gdy zdamy sobie sprawę, że w Polsce 23% ceny detalicznej stanowi VAT, ok. 30-35% marże detalistów i hurtowników, a do tego dochodzą koszty produkcji (np. palenia kawy), magazynowania, Tylko 10% przychodu ze sprzedaży transportu, marketingu (w przypadku herbaty), opłacenia znacznie trafia do producenta (farmera). droższej siły roboczej, czynszów, to kwota 10% przestaje wydawać się tak (Sidwell) niską. Warto sobie zdać sprawę również z tego, że farmerzy zrzeszeni w spółdzielniach certyfikowanych w ramach Fair Trade nierzadko dostają za swoje plony dwukrotnie więcej niż miejscowi rolnicy spoza spółdzielni. Organizacja Fairtrade International publikuje na swoich stronach tabele cen zapewniających pokrycie kosztów wytworzenia poszczególnych produktów z uwzględnieniem specyfiki krajów. Tabela zawiera także wysokość premii socjalnej wypłacanej dostawcy oprócz ceny. Transakcje zawierane w ramach systemu muszą uwzględniać te dane. (www.fairtrade.net)

Sprawiedliwy Handel sprzyja W momencie gdy Claar pisał te słowa, ceny kawy na rynkach biły kolejne przechodzeniu na uprawę kawy, rekordy, sprawiając, że nawet najbardziej dyskryminowani farmerzy co może wpłynąć na wzrost jej podaży, otrzymywali więcej niż dotychczas. Ponadto Fair Trade to nie tylko kawa, a w efekcie spadek cen, co uderzy ale również herbata, kakao, mango, ananasy, orzechy, wino, złoto, piłki głównie w rolników nie chronionych footballowe, bawełna oraz cała gama rękodzieła. Chcąc zawierać przez FT. transakcje w systemie Fair Trade nie jest się skazanym na kawę. (Claar)

Rzeczywiście w bardzo wielu działaniach podejmowanych w ramach Sprawiedliwego Handlu mieszczą się działania marketingowe. Jednak trudno wyobrazić sobie handel bez reklamy, również ten sprawiedliwy. Fair Trade jest szczególnym rodzajem Marketing jest bardzo ważny, być może najważniejszy, choć należy marketingu. Producenci produktów zwrócić uwagę, że pod działania marketingowe w przypadku Fair Trade Fair Trade budują pewną markę i jest należy zaliczyć edukację globalną oraz inicjatywy oddolne grup to głównym przedmiotem ich działań. konsumentów na rzecz odpowiedzialnej konsumpcji. Oprócz tego Ruch (Claar) Sprawiedliwego Handlu to również organizacje, firmy, szkolenia, audyty, a także kampanie na rzecz odpowiedzialnej konsumpcji i wiele innych działań odgórnych i oddolnych, których nikt nie jest w stanie objąć i kontrolować.

Jest możliwe, że detalista wykorzystując modę na znaczek podnosi ceny Znak FT jest wykorzystywany jako nieproporcjonalnie do poniesionych kosztów. Takie działania należy pretekst do podnoszenia cen napiętnować, jednak nie sposób ich kontrolować, gdyż każdy detalicznych. przedsiębiorca ma swobodę gospodarowania w ustalaniu cen sprzedaży (Claar) we własnym sklepie.

*Materiał opracowano na podstawie artykułu Borysa Bińkowskiego: Alternatywy Sprawiedliwego Handlu? Wolny handel i pomoc humanitarna. Skróty i zmiany pochodzą od redakcji.

27 SPRAWIEDLIWY HANDEL ZMIENIA RZECZYWISTOŚĆ

Ruch Sprawiedliwego Handlu jest jedną Według relacji przedstawiciela spółdzielni, z najbardziej efektywnych, sprawdzonych form Hugo Enrique Roblero Gordillo, jej członkowie pozarządowej pomocy rozwojowej. Umożliwia przeznaczyli fundusze pochodzące z premii drobnym wytwórcom, rolnikom i pracownikom socjalnej na wyposażenie przetwórni kawy, co najemnym utrzymanie się z pracy własnych rąk umożliwiło im stworzenie własnej marki kawy i rozwój ich społeczności lokalnych. i uruchomienie sieci kawiarni Biomaya. Tylko w latach 2012-2013, oprócz pieniędzy Dzięki temu uzyskali bezpośredni dostęp za swoje produkty, drobni rolnicy uzyskali do rynku detalicznego, a cała wartość dodana w ramach systemu Fairtrade dodatkowo uzyskana w procesie produkcji, przetwarzania 95,2 mln euro jako premię na rozwój lokalnej i sprzedaży kawy pozostaje w ich gestii. społeczności(według Fairtrade International). Stworzyli też służbę ratowniczą, która zapewnia Została ona przeznaczona m.in. na budowanie pomoc mieszkańcom regionu w przypadku potencjału organizacji producenckich, klęsk żywiołowych oraz innych zagrożeń unowocześnianie metod produkcji, tworzenie dla mienia, zdrowia i życia (źródło: PSSH). infrastruktury, budowę wodociągów, szkół, przychodni, podnoszenie kwalifikacji W 2010 roku Polskę odwiedził dyrektor i dokształcanie itp. Dzięki temu mechanizmowi spółdzielni Oromia Tadesse Meskela, bohater konsumenci, nabywając produkty filmu „Czarne złoto”, ukazującego wpływ Sprawiedliwego Handlu, mogą decydować Sprawiedliwego Handlu na relacje handlowe o kształtowaniu świata w taki sposób, by był na rynku kawy. W tym samym roku do Polski bardziej przyjazny i sprawiedliwy dla przyjechał też John Kanjagile ze spółdzielni wszystkich. Kagera Cooperative Union z Tanzanii. W trakcie spotkań z młodzieżą z Gdańska, Niezwykle ważne dla wiarygodności ruchu Torunia i Poznania przedstawiał świadectwo Sprawieldiwego Handlu są świadectwa wpływu Sprawiedliwego Handlu na rozwój drobnych producentów, korzystających z jego lokalnej społeczności producentów kawy dobrodziejstw. Pierwszym przykładem, z którym w Tanzanii. Spółdzielnia dostarcza kawę mieszkańcy Polski mogli zapoznać się instant wysokiej jakości, która trafiła na polski bezpośrednio w roku 2009, jest meksykańska rynek miedzy innymi za sprawą kampanii Spółdzielnia FIECH, produkująca m.in. kawę Fair Trade Towns prowadzonej w Gdańsku. z zachowaniem standardów certyfikacji Fairtrade. Zrzesza ona drobnych rolników Wizyty przedstawicieli organizacji indiańskich ze stanu Chiapas – najbiedniejszego producenckich w Polsce stały się stałym regionu Meksyku. elementem promocji idei Sprawiedliwego Handlu w naszym kraju. Relacjonowane w mediach społecznościowych Polskiego Stowarzyszenia Sprawiedliwego Handlu i Koalicji Sprawiedliwego Handlu przyczyniają się do budowy obrazu rzeczywistości, w której żyją drobni wytwórcy w krajach rozwijających się. Liczne, równie udokumentowane przykłady działalności spółdzielni i poszczególnych rolników oraz producentów, którzy rozwijają się dzięki Sprawiedliwemu Handlowi, są dostępne na stronach World Fair Trade Organisation (www.wfto.com), Fairtrade International (www.fairtrade.net) i innych organizacji Sprawiedliwego Handlu. Farmerzy, drobni producenci kawy ze spółdzielni FIECH, Meksyk, Fot. Hugo Roblero, 2009

28 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK SŁOWNICZEK TERMINÓW SPRAWIEDLIWEGO HANDLU

opierającego się na zintegrowanym łańcuchu RUCH SPRAWIEDLIWEGO HANDLU dostawczym i certyfikacji organizacji (FAIR TRADE) Sprawiedliwego Handlu, oraz nurtu opierającego Ruch Sprawiedliwego Handlu (ang: Fair Trade się na certyfikacji i znakowaniu produktów SH, movement) to połączone wysiłki organizacji trafiających w przeważającej mierze do Sprawiedliwego Handlu, działaczy, wolontariuszy konwencjonalnych punktów sprzedaży detalicznej, i przedsiębiorstw, w celu promowania i wdrażania jak np. supermarkety. w życie zasad Fair Trade przyczyniających się do wzmacniania drobnych producentów PRODUKTY SPRAWIEDLIWEGO HANDLU z Południa, równości w handlu i zrównoważenia W myśl Karty Zasad Sprawiedliwego Handlu źródeł utrzymania. (definicja WFTO) mianem produktów Sprawiedliwego Handlu określane są wyroby produkowane i sprzedawane ORGANIZACJA SPRAWIEDLIWEGO HANDLU przez Organizacje Sprawiedliwego Handlu (FAIR TRADE ORGANIZATION) (zrzeszone w WFTO) oraz produkty dostarczone Organizacja Sprawiedliwego Handlu to organizacja na rynek z oznaczeniami systemów certyfikacji lub przedsiębiorstwo, które traktuje Sprawiedliwy Fair Trade (na przykład Fairtrade). Mogą je więc Handel jako swoją misję i istotę działania. dostarczać certyfikowane organizacje Organizacje Sprawiedliwego Handlu realizują Sprawiedliwego Handlu, członkowie WFTO, 10 zasad Sprawiedliwego Handlu, ustalonych co oznacza, że trafiają do konsumenta poprzez przez WFTO, która również kontroluje ich zintegrowany łańcuch dostawczy, a także mogą przestrzeganie i przyznaje swoim członkom być oznaczone jednym ze znaków certyfikacyjnych stosowne certyfikaty. Sprawiedliwego Handlu, jak Fairtrade, Naturland Fair, Bio Equitable, Ecocert Fair Trade, Fair Trade FAIRTRADE Certified itp., co oznacza wypełnienie przez producentów w ubogich krajach Południa Termin Fairtrade (pisany jednym słowem) jest standardów certyfikacyjnych oraz kontrolę stosowany dla wyróżnienia systemu certyfikacji przepływu certyfikowanych surowców i/lub produktów Sprawiedliwego Handlu, którego gotowych wyrobów od producenta, aż operatorem jest Fairtrade International (dawniej do opakowania finalnego ze znakiem Fairtrade Labelling Organizations – FLO). certyfikacyjnym. Do najbardziej Certyfikacją producentów pod kątem wypełniania rozpowszechnionych produktów Sprawiedliwego standardów Fairtrade zajmuje się firma FLO- Handlu należą kawa, herbata, ryż, banany oraz CERT. wyroby rzemieślnicze (dla których nie ma jak dotąd systemu certyfikacji produktowej ORGANIZACJE FAIRTRADE (dostarczają je tylko certyfikowane organizacje Termin ten odnosi się do FLO, FLO-CERT oraz Sprawiedliwego Handlu), a także egzotyczne członków Fairtrade International (FLO), którzy produkty spożywcze. tworzą i rozwijają system Fairtrade. SKLEPY ŚWIATA KARTA ZASAD SPRAWIEDLIWEGO HANDLU Sklepy Świata (ang. World Shops) to punkty (A Charter of Fair Trade Principles) handlowe oferujące wyłącznie produkty Fair Wspólny dokument programowy, przyjęty Trade. Od samego początku, czyli od lat w styczniu 2009 roku przez WFTO i FLO, dwie sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, znaczący organizacje międzynarodowe, ustalające zasady udział w prowadzeniu Sklepów Świata mają i kryteria certyfikacji Sprawiedliwego Handlu. wolontariusze, a zyski przeznacza się na Karta określa rozumienie ruchu Sprawiedliwego działania edukacyjne i promocyjne oraz Handlu i jego zasady. Stanowi jednolity punkt rozwijanie samego handlu. W zgodnych odniesienia dla ruchu oraz potwierdza istnienie ocenach sklepy te odegrały kluczową rolę jego dwóch głównych nurtów: tradycyjnego, w rozwoju ruchu Sprawiedliwego Handlu

29 i alternatywnego handlu w Europie. W roku 2014 WSPÓLNOTY RELIGIJNE PRZYJAZNE w Europie funkcjonowało około 4 tysięcy Sklepów DLA SPRAWIEDLIWEGO HANDLU Świata. Jedynym sklepem w Polsce działającym na Przez Wspólnoty Przyjazne dla Sprawiedliwego tych zasadach jest punkt "Sprawiedliwy Handel Handlu rozumiemy parafie, związki wyznaniowe 100%" prowadzony w Poznaniu (ul. Poznańska 20) lub grupy religijne, które wspierają Sprawiedliwy przez Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handel poprzez uwzględnienie problematyki Handlu. sprawiedliwości społecznej w wymiarze globalnym w kształtowaniu duchowości i formowaniu postaw MIASTA PRZYJAZNE moralnych swoich członków, regularne DLA SPRAWIEDLIWEGO HANDLU informowanie, promocję i korzystanie z produktów (Fair Trade Towns) Sprawiedliwego Handlu. Miastem (terytorium) przyjaznym dla Sprawiedliwego Handlu jest każda jednostka POLSKIE STOWARZYSZENIE administracji terytorialnej, w której mieszkańcy, SPRAWIEDLIWEGO HANDLU (PSSH) przedsiębiorstwa (zwłaszcza zajmujące się handlem i gastronomią), organizacje społeczne, instytucje edukacyjne i wyznaniowe, media oraz samorząd lokalny promują ideę Sprawiedliwego Handlu i uwzględniają produkty Fair Trade w swoich codziennych wyborach konsumenckich. PSSH jest pionierem ruchu Sprawiedliwego Przyczyniają się tym samym do poprawy sytuacji Handlu w Polsce. Zostało założone w roku 2003 drobnych producentów, rolników i pracowników przez grupę entuzjastów Fair Trade z Gdańska. najemnych w krajach rozwijających się. Gmina, Celem organizacji jest zwalczanie ubóstwa przez dzielnica, miasto, powiat itp. zyskują tytuł Miasto promocję idei Sprawiedliwego Handlu i budowa Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu rynku produktów Sprawiedliwego Handlu, po spełnieniu kryteriów określonych przez krajowe a także kształtowanie odpowiedzialnych postaw organizacje koordynujące kampanię. konsumenckich. Stowarzyszenie bierze udział W Polsce kampania prowadzona jest w ramach w debacie publicznej, prowadzi działania współpracy Fundacji „Koalicja Sprawiedliwego edukacyjne. Jako pierwsze w kraju rozpoczęło Handlu" z Polskim Stowarzyszeniem dystrybucję produktów SH, oferuje dziś najszerszy Sprawiedliwego Handlu. Pierwszym miastem asortyment produktów spożywczych w Polsce, które uzyskało tytuł, jest Poznań Sprawiedliwego Handlu w Polsce. (2012).W czerwcu 2015 roku w 26 krajach na W roku 2007 Stowarzyszenie zainicjowało krajową wszystkich kontynentach łącznie istniało 1703 kampanię Miast przyjaznych dla Sprawiedliwego Miast Przyjaznych dla Sprawiedliwego Handlu. Handlu, stając się jej aktywnym promotorem Więcej informacji na spolecznosci.fairtrade.org.pl i koordynatorem. PSSH był jednym z założycieli ogólnopolskiej Koalicji Sprawiedliwego Handlu. SZKOŁY/UCZELNIE PRZYJAZNE DLA Od stycznia 2011 roku Stowarzyszenie jest jedyną SPRAWIEDLIWEGO HANDLU w kraju certyfikowaną organizacją Sprawiedliwego Szkoła/Uczelnia Przyjazna dla Sprawiedliwego Handlu, członkiem WFTO. Organizacja prowadzi Handlu to placówka edukacyjna, w której w Poznaniu sklep „Sprawiedliwy Handel 100%”, prowadzona jest edukacja globalna oferujący wyłącznie produkty Sprawiedliwego z uwzględnieniem tematyki Sprawiedliwego Handlu. Handlu oraz promowane są i konsumowane produkty Sprawiedliwego Handlu. Aby uzyskać KOALICJA SPRAWIEDLIWEGO taki tytuł, należy spełnić kryteria określone przez HANDLU W POLSCE organizacje prowadzące kampanię Miast Przyjaznych dla Sprawiedliwego Handlu w Polsce. Pierwszą placówką, która uzyskała tytuł (2014) Szkoły Przyjaznej dla Sprawiedliwego Handlu w Polsce, była Piątkowska Szkoła Społeczna Założona w roku 2009 platforma, zrzeszająca im. dr Wandy Błeńskiej z Poznania. organizacje pozarządowe, firmy i osoby fizyczne, Więcej: www.miasta.fairtrade.org.pl wyrażające poparcie i działające na rzecz promocji

30 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK Sprawiedliwego Handlu, przekształcona w 2013 r. CELE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU w fundację. Założyciele uznają Kartę Zasad Cele Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Sprawiedliwego Handlu za podstawowy dokument, Development Goals, SDGs) zastępują w 2015 roku określający zasady ruchu Sprawiedliwego Handlu. dotychczasowe Milenijne Cele Rozwoju ONZ Koalicja dąży do zwiększania dostępności (Millenium Development Goals, MDGs). rynkowej produktów Sprawiedliwego Handlu Po 15-letnim okresie dążenia wspólnoty oraz wspiera przedsiębiorstwa, organizacje, międzynarodowej do wypełnienia MDG przyjętych instytucje i osoby zainteresowane działaniem w 2000 roku na Szczycie Milenijnym ONZ, w ramach SH. nadszedł czas podsumowań. Uzyskany postęp Więcej informacji: www.fairtrade.org.pl w wielu obszarach oznacza przybliżenie się do osiągnięcia poszczególnych celów, wciąż AGENDA 21 jednak daleko do ich realizacji. Ramy nowych Program dotyczący zrównoważonego rozwoju celów zawarte zostały w dokumencie „The future ludzkości i ochrony zasobów środowiska we want”, przyjętym podczas konferencji naturalnego oraz opracowania i wdrażania w Rio de Janeiro w 2012 roku (Rio+20). Podczas programów zrównoważonego rozwoju w życie gdy Milenijne Cele Rozwoju skupiały się głównie lokalne, przyjęty w czerwcu 1992 roku na kwestiach takich jak likwidacja skrajnego na „Szczycie Ziemi” – Konferencji Narodów ubóstwa, głodu oraz możliwych do zapobieżenia chorób, Cele Zrównoważonego Rozwoju oprócz Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” (UNCED) dalszej walki ze skrajnym ubóstwem, obejmą w Rio de Janeiro w Brazylii. również nowe aspekty przyczyniające się do zrównoważonego rozwoju, takie jak stworzenie MILENIJNE CELE ROZWOJU ONZ podstaw praworządności, zrównoważona Dokument przyjęty przez całą społeczność produkcja i konsumpcja, sprawiedliwy rozwój międzynarodową na Szczycie Milenijnym ONZ, i ochrona środowiska. Perspektywa czasowa wskazujący drogę do zrównoważonego rozwoju nowych celów to rok 2030. Ich ostateczny kształt całej ludzkości przez realizację takich celów, jak określony zostanie podczas specjalnej konferencji np. wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i głodu, ONZ we wrześniu 2015 roku. ograniczenie umieralności dzieci, zapewnienie ETYCZNE FINANSE powszechnego nauczania na poziomie podstawowym, stosowanie zrównoważonych metod Koncepcja ekonomiczna uwzględniająca na gospodarowania zasobami naturalnymi, tworzenie pierwszym miejscu realizację ludzkiego potencjału globalnych porozumień partnerskich na rzecz i wspólnego dobra, która zakłada wykorzystywanie rozwoju czy promowanie równości płci i awansu pieniędzy jako środka do osiągnięcia celu, a nie społecznego kobiet. stawiania ich jako cel sam w sobie.

WYBRANE ADRESY SERWISÓW INTERNETOWYCH NA TEMAT SPRAWIEDLIWEGO HANDLU:

Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu: www.sprawiedliwyhandel.pl, www.facebook.com/FairTrade.100.PSSH

Fundacja "Koalicja Sprawiedliwego Handlu": www.fairtrade.org.pl, www.facebook.com/SprawiedliwyHandel

Kampania Społeczności Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu w Polsce: www.spoleczności.fairtrade.org.pl

Międzynarodowych ruch Fair Trade Towns: www.fairtradetowns.org

Fairtrade International: info.fairtrade.net

World Fair Trade Organization: www.wfto.com

31 ANEKS NR 1 WPROWADZENIE DO ETYCZNEGO FINANSOWANIA

Etyczne Finanse (EF) to koncepcja ekonomiczna JAKIEGO RODZAJU INSTYTUCJE ZAPEWNIAJĄ uwzględniająca na pierwszym miejscu realizację USŁUGI TEGO TYPU? ludzkiego potencjału i wspólnego dobra, która zakłada wykorzystywanie pieniędzy jako środka ETYCZNE BANKI do osiągnięcia celu, a nie stawiania ich jako cel Etyczny bank to taki, który interesuje się sam w sobie; stawiająca na pierwszym miejscu społecznymi i środowiskowymi skutkami swoich realizację ludzkiego potencjału i wspólnego dobra. inwestycji oraz pożyczek. Praktyki i filozofia EF doskonale wpisują się Klienci mogą w nim znaleźć większość usług w działania ruchu Sprawiedliwego Handlu, dostępnych w każdym innym banku komercyjnym dostarczając alternatywnych instrumentów (konta oszczędnościowe i rachunki bieżące, karty do jego finansowania. Poniżej staramy się kredytowe oraz debetowe itd.). Nie należy jednak przedstawić wskrótowej formie istotę tej mylić usług etycznych banków z niektórymi koncepcji. etycznymi i zrównoważonymi produktami oferowanymi przez banki komercyjne. CO ROZUMIEMY POD POJĘCIEM W tym drugim przypadku jedynie niektóre ETYCZNEGO FINANSOWANIA? produkty banku są uznawane za etyczne, nie Etyczne finansowanie (EF) jest to aktywność, zaś cały bank. która… SPÓŁDZIELNIE / KONSORCJA ETYCZNEGO  Inwestuje pieniądze w ludzi i środowisko, FINANSOWANIA popierając działalność na rzecz społeczeństwa Spółdzielnia EF jest demokratycznie prowadzoną ich otoczenia, a także rozwój obszarów organizacją, świadczącą usługi mikrofinansowania zacofanych, oraz grup o wysokim ryzyku dla osób o niskich dochodach i małych, wykluczenia społecznego. rodzinnych przedsiębiorstw. Usługi te obejmują  Dostarcza kredytów nie dyskryminując kredyty, oszczędności, ubezpieczenia, przekazy nikogo ze względu na bogactwo, płeć, pieniężne. Może być ona również zorganizowana pochodzenie etniczne, a nawet status jako konsorcjum lub organizacja migracyjny. mikrofinansowania. Spółdzielnie takie mają  Traktuje pieniądze jako środek, a nie cel sam zazwyczaj bardziej ograniczony zakres w sobie. oferowanych usług niż banki. Czym nie zajmuje się etyczne finansowanie? SPÓŁDZIELNIE MIKROKREDYTÓW  Nie wykorzystuje pieniędzy w celach czysto Spółdzielnie mikrokredytów udzielają drobnych spekulacyjnych. pożyczek dla ubogich klientów o niskich  Nie traktuje pieniędzy jako działalności dochodach. Pożyczki mogą być oferowane, często charytatywnej. bez zabezpieczenia, dla pojedynczych osób lub  Nie ma na celu maksymalizacji zysków jako pożyczki grupowe. Ten drugi mechanizm (kosztem kogoś lub czegoś innego). pozwala pewnej liczbie ludzi na zapewnienie  Nie wspiera działalności lub organizacji, które zabezpieczenia lub gwarancji kredytu poprzez nie są zrównoważone pod względem społecznym grupową spłatę zobowiązań. Zachęta do spłaty i/lub środowiskowym. opiera się na presji grupy – jeśli jedna osoba nie Możemy więc zdefiniować EF jako alternatywę wywiąże się ze zobowiązań, pozostali członkowie dla "spekulacyjnego i konwencjonalnego" grupy składają się na daną kwotę płatności. finansowania, i z tego względu również jako Chociaż wszystkie instytucje EF są powiązane narzędzie do uzyskania pozytywnych efektów z jedną z trzech wyżej wymienionych form zewnętrznych. organizacji, nie działają one wszędzie w jednakowy EF ma na celu rozwój bardziej sprawiedliwej sposób. Istnieje wiele praktyk powiązanych i godziwej współpracy pomiędzy ludźmi z powyższymi modelami, jednak różniących się a środowiskiem, w ramach gospodarki realnej. podejściem do tematu w zależności

32 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK od kulturowych, społecznych i prawnych Kryteria EF uznane przez FEBEA obejmują: uwarunkowań, w których taka praktyka była rozwijana. Ruch etycznego finansowania w Europie tworzony jest przez wiele typów  Pochodzenie pieniędzy: instytucje EF nie organizacji prowadzących zróżnicowane praktyki, akceptują “brudnych” pieniędzy pochodzących bazujące na odmiennych inspiracjach. z działalności nielegalnej, spekulacyjnej lub EF wprowadza nowe standardy w obszarze zanieczyszczającej środowisko. czynników ryzyka i zysku. Bierze pod uwagę nie tylko efektywność finansową inwestycji, ale także  Przeznaczenie pieniędzy: działalność pochyla się nad oceną efektów zewnętrznych, kredytowa instytucji EF zorientowana jest na tj. na ocenie skutków ekonomicznych działalności pozytywny wpływ społeczny, środowiskowy oraz gospodarczej, w zakresie ich wpływu gospodarczy. Dlatego też wspierają one działania na środowisko przyrodnicze i społeczne. Parametr mające na celu promowanie słabszych (pod ten wzmacnia koncepcję zrównoważonego rozwoju. względem socjalnym jak i ekonomicznym) grup Nacisk kładzie się więc przede wszystkim społecznych, a także najbiedniejsze obszary, na kapitał społeczny, współpracę promując integrację społeczną i zatrudnienie. międzynarodową, Sprawiedliwy Handel, rolnictwo ekologiczne, odnawialną energię oraz działalność  Kryteria i wartości wykorzystywania biznesową przyjazną dla środowiska. pieniędzy: przejrzyste zarządzanie pożyczkami, symetryczność informacji między bankiem WARTOŚCI PROMOWANE a klientami. Stosowany jest tradycyjny model PRZEZ ETYCZNE FINANSOWANIE biznesowy, w którym większość gromadzonych oszczędności jest wykorzystywana do działalności Podstawowym dokumentem służącym do kredytowej. (W przeciwieństwie do konwencjonal- identyfikacji instytucji EF jest manifest nych banków stosujących wyrafinowane, opracowany przez FEBEA (zobacz: oderwane od fizycznej rzeczywistości instrumenty www.febea.org) stowarzyszenie europejskich finansowane.) Przyznanie osobistych gwarancji banków, które finansują sektor non-profit oraz finansowych (lub usług społecznych świadczonych podmioty nieposiadające zdolności przez sieci lokalne, do której należą kredytowej*, działające na rzecz zrównoważonego kredytobiorcy), idzie w parze z gwarancjami rozwoju. Podstawowym podejściem jest rozumienie natury ekonomicznej. bankowości jako narzędzia służącego dobru wspólnemu oraz podniesienie świadomości  Zarządzanie i cele instytucji EF: instytucje i promowanie edukacji na temat finansów. tego typu nie uważają poszukiwania zysku za cel sam w sobie. Uczciwy zysk jest jednak konieczny * ang. non bankable do zapewnienia niezawodności i dostępności Wszyscy, którzy są wykluczeni z dostępu do usług instytucji. Zyski są reinwestowane bankowych ze względu na brak wystarczających dochodów, w przeważającej części na cele społeczne banku lub dlatego, że nie są w stanie uzyskać żadnych gwarancji. lub instytucji.

33 Różnice pomiędzy bankiem etycznym a konwencjonalnym bankiem komercyjnym przedstawiono w tabeli poniżej:

BANKI ETYCZNE BANKI KOMERCYJNE

Działalność oparta na przejrzystym zestawie Działalność podporządkowana jest osiągnięciu kilku wartości etycznych, które są znane, akceptowane celów ilościowych, przeważnie takich jak udział i szanowane na wszystkich poziomach hierarchii. w rynku oraz rentowność.

Dążenie do uzyskania zarówno zysków finansowych, Koncentracja na maksymalizacji zysków jak i korzyści społecznych i środowiskowych. finansowych.

Decyzje dotyczące inwestycji należą, po pierwsze, do klientów (depozytariuszy, wierzycieli), poprzez Strategia inwestycyjna oraz poziom ryzyka ustalane możliwość wyboru etycznych projektów, które będą przez kierownictwo banku. finansowane.

Regularna publikacja listy wszystkich projektów Brak informacji na temat przeznaczenia inwestycyjnych, które otrzymały dofinansowanie. pozyskanych i pożyczonych funduszy.

Przy przyznawaniu finansowania nie jest brane pod Finansowanie firm, których projekty pozytywnie uwagę etyczne zachowanie wnioskodawcy ani wpływ wpływają na społeczeństwo i środowisko. jego działań na społeczeństwo lub środowisko.

ETYCZNE FINANSOWANIE SPRZYMIERZEŃCEM Powyższy materiał zawiera fragmenty publikacji SPRAWIEDLIWEGO HANDLU „Wprowadzenie do Etycznego Finansowania i Odpowiedzialnych Inwestycji” - Przewodnik tematyczny Wydaje się, że etyczne finansowanie to naturalny nr 1. Publikacja powstała w ramach projektu PRICE. sprzymierzeniec Sprawiedliwego Handlu, gdyż oba te ruchy w centrum gospodarki stawiają człowieka, a nie zysk. Oba uznają też pieniądz nie za cel sam w sobie, a za środek do osiągnięcia

celu, którym jest wspólne dobro, godność PRICE (Promoting Responsible Investments and Commerce i sprawiedliwość społeczna. Aby unaocznić punkty in Europe: Fair Trade and Ethical Finance Responds wspólne pomiędzy zasadami leżącymi u podstaw to Global Crisis – Promowanie Odpowiedzialnego etycznego finansowania i Sprawiedliwego Handlu Inwestowania i Handlu w Europie – Sprawiedliwy Handel należy odnieść się do dwóch podstawowych i etyczne finansowanie w odpowiedzi na globalny kryzys) dokumentów: Karty Sprawiedliwego Handlu jest projektem międzynarodowym, którego celem jest podniesienie świadomości społecznej oraz edukacja w celu stworzonej przez Fairtrade International oraz pozyskania większego wsparcia finansowego dla zwalczania WFTO w 2009 roku (zobacz: Słowniczek terminów ubóstwa, a także dążenia do bardziej sprawiedliwych SH) oraz do manifestu na rzecz etycznych stosunków między krajami rozwiniętymi oraz rozwijającymi finansów (Manifesto for Ethical Finance) się, poprzez odpowiedzialne inwestycje służące powstałego na podstawie włoskiego wzorca zrównoważonemu rozwojowi. Projekt PRICE z 1998 roku. Porównanie treści obydwóch współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej dokumentów pozwala zauważyć, że istnieje wiele i angażuje 9 krajów europejskich w działania na rzecz wartości wspólnych dla etycznego finansowania Sprawiedliwego Handlu oraz etycznego finansowania (EF), i Sprawiedliwego Handlu. Są nimi między innymi: w celu identyfikacji i weryfikacji czynników, które mogą uznanie dostępności kredytów za warunek przyczynić się do większej współpracy między tymi dwoma sektorami i poszerzyć zakres ich działania. Partnerem konieczny do tworzenia miejsc pracy; uznanie wiodącym projektu PRICE jest hiszpańska organizacja efektywności, przejrzystości i odpowiedzialności COPADE, która działa wspólnie z partnerami z ośmiu za podstawowe wymagania, jakie należy stawiać krajów Unii Europejskiej: AGICES (Assemblea Generale w przypadku wszystkich działań finansowych, Italiana del Commercio Equo e Solidale, Włochy), handlowych oraz gospodarczych, a także FCRE (Fondazione Culturale Responsabilità Etica, Włochy), wszystkich relacji z inwestorami, konsumentami WFTO (World Fair Trade Organization, Holandia), Equação oraz partnerami biznesowymi. (Portugalia), Fair Trade Hellas (Grecja), Ideas Factory (Bułgaria), Koperattiva Kummerċ Ġust (Malta), Protect Zobacz więcej: „Etyczne Finansowanie a Sprawiedliwy the Future (Węgry) oraz Polskie Stowarzyszenie Handel”, Przewodnik tematyczny nr 2. Sprawiedliwego Handlu. www.sprawiedliwyhandel.pl www.thepriceproject.org

34 FAIR TRADE CZYLI SPRAWIEDLIWY HANDEL. PRZEWODNIK BIBLIOGRAFIA:

Fair and Suistanable Trade: So many labels and guarantee systems… What should I choose for my products? BTC Belgian Development Agency, Brussels 2010.

Sprawiedliwy Handel. Miniprzewodnik dla uczestników kampanii promocyjnych. Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu, Gdynia 2013.

Fair Trade Facts and Figures 2010. A success story for producers and consumers. DAWS Coulembourg 2011.

Sprawozdanie w sprawie Sprawiedliwego Handlu i rozwoju (2005/2245 (INI)) Komisja Rozwoju PE, sprawozdawca F. Schmidt.

Five Billion Euros Spent on Fairtrade Products in 2011. Fairtrade International 2012.

Powering Up Smallholder Farmers to Make Food Fair, Fairtrade Foundation UK, 2013.

Bińkowski Borys, Recenzja publikacji „Sprawiedliwy" Handel? Czy Fair Trade rzeczywiście zwalcza problem ubóstwa?, 2012.

Bińkowski Borys, Znaczenie Fair Trade dla producentów rolnych. Funkcjonowanie Sprawiedliwego Handlu w społecznościach producenckich w Ghanie (kakao), Peru (kawa) i Indiach (herbata), na podstawie badań przeprowadzonych w Ghanie pomiędzy listopadem 2012 a styczniem 2013, praca nieopublikowana.

Bińkowski Borys, Alternatywy Sprawiedliwego Handlu? Wolny handel i pomoc humanitarna, 2013, praca nieopublikowana.

Claar Victor V., “Sprawiedliwy” Handel? Czy Fair Trade rzeczywiście zwalcza problem ubóstwa, Wydawnictwo Prohibita, Warszawa 2011.

Popławski Błażej, Szeniawska Katarzyna, Gorzka czekolada, Polska Akcja Humanitarna, www.pah.pl, 02.2013.

Sidwell Mark, Unfair Trade, Adam Smith Institute, London, 2008.

International Guide to Fair Trade Labels, French Fair Trade Platform, 2015.

Wprowadzenie do Etycznego Finansowania i Odpowiedzialnych Inwestycji - Przewodnik tematyczny nr 1, Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu, Gdynia 2014.

Fair Trade Glossary, www.wfto.com

35 Publikacja stworzona w ramach międzynarodowego projektu Aware&Fair, przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej.

Wydanie drugie uzupełnione, opracowanie i druk sfinansowano ze środków UE w ramach projektów:

PRICE (Promoting Responsible Investments and Commerce in Europe)

Advocating Together for EU Fair Trade Policies

Inicjatywa Vote 4 Fair Trade jest konsorcjum europejskich organizacji pozarządowych z 12 krajów UE prowadzących działania na rzecz Sprawiedliwego Handlu w ramach projektu Advocating together for EU Fair Trade Policies. Projekt koordynowany jest przez Fair Trade Advocacy Office z Brukseli.

Za treści zawarte w broszurze odpowiada Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu. Opinie i poglądy w niej wyrażone nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. POLSKIE STOWARZYSZENIE SPRAWIEDLIWEGO HANDLU CERTYFIKOWANA ORGANIZACJA SPRAWIEDLIWEGO HANDLU FAIR TRADE 100%