Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1 : 50 000
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz ZBORÓW (1054) Warszawa 2004 Autorzy: Barbara Radwanek-Bąk**, Józef Lis**, Paweł Marciniec**, Rafał Pająk*, Anna Pasieczna**, Andrzej Paulo*, Krystyna Śmiłek*, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny Koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk** Redaktor tekstu: Iwona Walentek** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. Kraków **- Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2004 Spis treści I Wstęp (B. Radwanek – Bąk) ............................................................................................. 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (B. Radwanek – Bąk) ................................ 4 III Budowa geologiczna (B. Radwanek – Bąk)...................................................................... 7 IV Złoża kopalin (B. Radwanek – Bąk) ............................................................................... 10 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (B. Radwanek – Bąk) .............................................. 10 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (B. Radwanek – Bąk).......................... 10 VII Warunki wodne (K. Śmiłek)............................................................................................ 11 1 Wody powierzchniowe................................................................................................... 11 2 Wody podziemne............................................................................................................ 12 VIII Geochemia środowiska................................................................................................... 14 1 Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ........................................................................................... 14 2 Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ................................................ 17 IX Składowanie odpadów (R. Pająk)................................................................................... 19 X Warunki podłoża budowlanego (B. Radwanek – Bąk) ................................................... 20 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (P. Marciniec) .............................................................. 21 XII Zabytki kultury (K. Śmiłek) ............................................................................................ 27 XIII Podsumowanie (B. Radwanek – Bąk)............................................................................. 27 XIV Literatura......................................................................................................................... 29 I Wstęp Arkusz Zborów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został wykonany w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2003 r. Przy jego opraco- waniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geo- logiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez Marię Preidl i Krystynę Śmiłek z Przedsiębiorstwa Geologicznego w Krakowie w 1999 r. Mapę wykonano zgodnie z Instrukcją (2002) oraz niepublikowanym aneksem do Instrukcji, dotyczącym wy- konania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Materiały do opracowania mapy zebrane zostały w urzędach i instytucjach w Krakowie, Nowym Sączu, Krośnie, Jaśle, w Nadleśnictwach Gorlice i Łosie oraz w Dyrekcji Magur- skiego Parku Narodowego. Wykorzystane zostały materiały archiwalne i publikacje oraz dane z obserwacji terenowych. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Zborów ograniczają współrzędne geograficzne: 21o15’ i 21o30’ długości geograficznej wschodniej oraz 49o20’ i 49o30’ szerokości geograficznej północnej. W granicach Polski znajduje się około 40 % powierzchni arkusza (Fig. 1), zaś jego południo- wa część należy do Słowacji. Obszar mieszczący się w granicach arkusza według J. Kondrackiego (2000) położony jest w prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, w podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie. Tereny objęte arkuszem należą do makroregionu Beskidów Środkowych, mezore- gionu Beskidu Niskiego (Fig. 1). Charakterystyczną cechą Beskidu Niskiego jest niższa jego średnia wysokość w stosun- ku do pozostałych pasm beskidzkich. Rzeźba Beskidu Niskiego na omawianym obszarze jest rzeźbą o charakterze inwersyjnym. Grzbiety górskie zbudowane z odpornych na wietrzenie kompleksów piaskowców ma- gurskich, rozciągają się od południowego wschodu w kierunku północno-zachodnim, nawią- zując do przebiegu głównych struktur fałdowych. Na obszarze arkusza przeważają grzbiety szerokie, zaokrąglone. W przebiegu linii grzbietowych zaznaczają się wierzchowiny i roz- 4 dzielające je przełęcze. Stoki grzbietów są najczęściej wypukło-wklęsłe, o nachyleniach od 10o do 30o, niekiedy do 35o. Fig. 1 Położenie arkusza Zborów na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki , 2000) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – granica państwa Mezoregiony Pogórza Środkowobeskidzkiego: 513.62 – Pogórze Ciężkowickie, 513.66 – Obniżenie Gorlic- kie,513.67 – Kotlina Jasielsko-Krośnieńska, 513.68 – Pogórze Jasielskie, 513.69 – Pogórze Bukowskie Mezore- gion Beskidów Środkowych: 513.71 – Beskid Niski Na obszarze arkusza znajdują się dwa pasma Beskidu Niskiego. Tereny leżące na zachód od doliny potoku Zdynianka należą do pasma Gór Hańczowskich, z najwyższym tu wzniesieniem Jaworzyną Konieczańską (881,2 m n.p.m.). Dolina potoku Zdynianka, pły- nącego z południowego wschodu na północny zachód, o notowanych wysokościach 540– 520 m n.p.m. oddziela pasmo Hańczowskie od pasma Magury Małastowskiej, w obrębie któ- rego leży pozostała część omawianego obszaru. Na obszarze arkusza Zborów wzniesienia w paśmie Magury Małastowskiej nie przekra- czają wysokości 800 m n.p.m. Najwyższe z nich to: Kamienny Wierch (710,2 m n.p.m.), Cyr- la (694,7 m n.p.m.), Góra Sucha (687,1 m n.p.m.), Góra Żydówka (665,8 m n.p.m.) i Dębi 5 Wierch (663,9 m n.p.m.). Grzbiety górskie wykazują tu typową dla Beskidu Niskiego rozcią- głość, z południowego wschodu na północny zachód. Przecinają je liczne doliny rzeczne, z których największymi są dolina Wisłoki i jej prawobrzeżnego dopływu potoku Ryjak. Doli- ny obydwu tych rzek odcinkami mają charakter przełomowy, płynąc z południa na północ, a niekiedy z południowego zachodu na północny wschód (odcinek Wisłoki między Czarnem a Nieznajową). Rzeki zasilane są wodami licznych dopływów. Wszystkie doliny w górnych swych odcinkach są wąskie i głęboko wcięte. Często tworzą malownicze przełomy. Z bie- giem, doliny ulegają stopniowemu rozszerzeniu. Notowane wysokości w górnych odcinkach dolin wynoszą 520–620 m n.p.m., a na północy omawianego obszaru poniżej 500 m n.p.m. Przy ujściach dolinek bocznych, o dużym spadku, występują niekiedy stożki napływowe. W miejscach, gdzie zbiega się kilka potoków tworzą się obniżenia śródgórskie. W obrębie dolin wyróżnia się dwa poziomy tarasowe: taras zalewowy o wysokości 0,5– 2,0 m n.p. rzeki i nadzalewowy o wysokości 2–4 m n.p. rzeki. Tarasy zalewowe pokrywają kamieńce i nieużytki, tarasy nadzalewowe wykorzystywane są rolniczo i pod zabudowę. Tereny objęte arkuszem Zborów położone są w strefie klimatu górskiego. Cechą cha- rakterystyczną jest tu duża zmienność pogody, w zależności od wysokości terenu, ekspozycji stoków, rzeźby terenu. Dla charakterystyki klimatu wykorzystano dane z lat 1957-1960 ze stacji meteorologicznej w Wysowej, położonej na zachód od granic omawianego obszaru. Według tych danych średnia temperatura roczna wynosi tu 5,7oC, okres wegetacyjny trwa 183 dni, średnie roczne sumy opadów oscylują około 900 mm. Zima na omawianym obszarze charakteryzuje się niewielką ilością opadów i dość długo zalegającą pokrywą śnieżną (120 i więcej dni). Pierwsze śniegi spadają w połowie listopada i utrzymują się do połowy kwiet- nia. Dni z mrozem bywa przeciętnie 70–75. Przeważają wiatry zachodnie i północno- zachodnie (Raport, 2002). Pod względem administracyjnym obszar arkusza Zborów leży na terenie dwóch woje- wództw. Część środkowa i zachodnia należy do województwa małopolskiego, powiatu Gorli- ce (gminy: Sękowa i Uście Gorlickie), część wschodnia do województwa podkarpackiego, powiatu Jasło (gmina Krempna). Na omawianym obszarze dominującym typem gospodarki jest gospodarka leśna, w mniejszym stopniu rolnictwo i hodowla. Tereny leśne zajmują około 70 % powierzchni obszaru. Są to lasy mieszane, będące po- zostałością dawnych puszcz karpackich. Lasy, w przeważającej części państwowe, admini- strowane są przez Nadleśnictwa Gorlice i Łosie oraz Dyrekcję Magurskiego Parku Narodo- wego. Lasy państwowe należące do Nadleśnictw Gorlice i Łosie uznane zostały za ochronne. 6 Na obszarze arkusza użytki rolne zajmują około 20 % powierzchni. Występują tu wy- łącznie gleby niskich klas bonitacyjnych. W strukturze upraw przeważa żyto i jęczmień oraz ziemniaki. Większe powierzchnie wśród użytków rolnych zajmują łąki i pastwiska. Niektóre z nich występują na glebach organicznych. Obszar arkusza Zborów należy do bardzo słabo zaludnionych. Wzdłuż dolin potoków rozciąga się zabudowa najstarszych wsi łemkowskich: Zdynia, Wyszowatka, Konieczna. Po- zostałe nieliczne