Umitniyazi Ozcan Tez.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI HEYKELTRAŞ BURHAN ALKAR YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Ümit Niyazi ÖZCAN Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Seyfi BAŞKAN Ankara – 2009 ÖNSÖZ Türk sanatında rastlanılan ilk heykel örnekleri Orta Asya’da Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar zamanında görülmektedir. Bununla birlikte İslam döneminde Türk plastik sanatları Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminden itibaren gelişim süreci içine girmiştir. Heykel konusu, İslamiyet’te yanlış yorumlanmış ve kendini mimariye bağlı olarak kabartma şeklinde göstermiştir. Bu durum 19.yüzyıla kadar devam etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nda bu yüzyıldan önce heykele yönelik bazı girişimler olmuşsa da tepki görmüş ve başarısız olmuştur. 19.yüzyılda Sultan Abdülaziz’in girişimleri sonucu heykel sanatı, Osmanlı İmparatorluğu’nda geç de olsa yerini almıştır. 19.yüzyılda Avrupa ile sürdürülen kültürel ve sanatsal ilişkiler sonucu, Osmanlı’da bu konunun eksikliği anlaşılmış ve 1883’te güzel sanatlar eğitimi verecek olan Sanayi-i Nefise Mektebi kurulmuştur. Burada, ilk zamanlar yurt dışından çağrılan yabancı heykeltraşlar heykel eğitimini vermeye başlamışlardır. Bu sanatçıların yetiştiği Türk heykel sanatçıları, bilgi ve deneyimlerini artırmak amacıyla devlet tarafından çeşitli Avrupa ülkelerine eğitime gönderilmişlerdir. Bu arada özellikle anıt heykel yapımında yabancı heykeltraşlardan yararlanılmıştır. Toplumumuzda gerçek anlamda heykel sanatının gelişimi ve yaygınlık kazanması Ulu Önder Atatürk’ün Cumhuriyet’i kurmasıyla başlamıştır. Sanatçılarımız bu dönemden itibaren anıt heykel yapımına başlamışlardır. Bu çalışmamızda Cumhuriyet döneminde yetişmiş olan heykel sanatçısı Burhan Alkar’ın yaşam öyküsünü, sanatsal algılarını, görüşlerini, sanat felsefesini, sanat eğitmenliğini, Türk heykelindeki yerini, heykel sanatına katkılarını, anıt heykellerini ve diğer eserlerini incelemek amaçlanmıştır. ii Türk heykel sanatı hakkında yapılan çalışmaların yetersiz olması, karşılaşılan zorlukların başında gelmektedir. Bu eksiklikler, Ankara’daki bazı heykel sanatçılarıyla görüşülerek giderilmeye çalışılmıştır. Araştırmalarım süresince yardımlarını esirgemeyen danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Seyfi BAŞKAN’a; çeşitli ve çok sayıdaki belgeleriyle beni destekleyen, tezin oluşum aşamasında çok büyük bir özveriyle çalışan saygıdeğer heykel sanatçısı Burhan ALKAR’a; bana Türk heykel sanatı ve Burhan Alkar hakkında değerli bilgilerin, görsel yayınların, kaynakların, görüşlerin yanında moral ve destek veren, çalışma ortamlarında beni sevgi, hoşgörü ve çok büyük bir yardımseverlikle karşılayan Sayın Kayıhan KESKİNOK’a, Sayın Celal BİNZET’e; Gazi Üniversitesi öğretim elemanlarından Doç. Dr. Sayın Vildan Çetintaş’a, Öğretim Görevlisi Sayın Necmettin YAĞCI’ya, Okutman Sayın Azimet KARAMAN’a, Yrd. Doç. Dr. Sayın Can ŞAHİN’e, Prof. Mehmet YILMAZ’a ve fotoğrafların diziminde yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Sayın Mustafa Kınık’a; Süleyman Demirel Üniversitesi Öğretim Görevlisi Sayın İzzet TEMEL’e; Birleşmiş Ressamlar ve Heykeltraşlar Derneği Başkanı Sayın Önder AYDIN’a; Burhan Alkar’ın TMO’daki ilk kurs öğrencilerinden kimya mühendisi Sayın Zühal ERİŞEN’e; sanatçının öğrencisi, yardımcısı olan ve aynı zamanda atölyedeki çalışmalarımda yardımlarını esirgemeyen Sayın Murat ŞAHİN’e; çalışmamın oluşmasında büyük katkıları olan Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü çalışanlarına; Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’ndeki arazi çalışmamda beni bir an olsun yalnız bırakmayan, bana bir ağabey sevgisi ve merhameti ile davranan güvenlik görevlisi Sayın Hakan PİRBUDAK’a; tezimin düzenlenmesinde emeği geçen arkadaşım Tuğçe YURTSAL’a; varlıklarıyla her zaman bana güç, destek, moral veren; çalışmama katkıları olan anneme ve babama çok teşekkür eder, saygı ve sevgilerimi sunarım… Ümit N. ÖZCAN iii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ..................................................................................................... i İÇİNDEKİLER ........................................................................................... iii KISALTMALAR ......................................................................................... viii FOTOĞRAF LİSTESİ................................................................................ ix DESEN LİSTESİ ....................................................................................... xx AFİŞ LİSTESİ............................................................................................ xxii GİRİŞ ........................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. TÜRKİYE’DE HEYKEL SANATININ GELİŞİMİ..................................... 5 1.1. Cumhuriyet Öncesi Türk Heykel Sanatı........................................ 5 1.1.1. İslamiyet’te Heykel Sanatının Durumu ................................. 11 1.2. Batı’ya Açılış ve Heykel Sanatı..................................................... 12 1.2.1. 19. ve 20. Yüzyıllarda Avrupa’da Heykel Sanatı ve Sanat Akımları..................................................................................................... 16 1.3. Sanayi-i Nefise Mektebi ve Heykel Bölümü .................................. 18 1.3.1. Kuruluşu ............................................................................... 18 1.3.2. Kuruluşa İlişkin Gerekçe....................................................... 19 1.3.3. Osman Hamdi Bey’in Sanayi-i Nefise Müdürlüğüne Tayini .. 20 1.3.4. Sanayi-i Nefise’nin Yapısı .................................................... 21 1.3.5. Sanayi-i Nefise’nin Bölümleri ............................................... 22 1.3.6. Sanayi-i Nefise’nin İlk Öğretmen Kadrosu............................ 22 1.3.7. Sanayi-i Nefise’de Öğrenci Miktarının Artışı......................... 22 1.3.8. Sanayi-i Nefise İçin Bina Yapılması...................................... 23 1.3.9. Sanayi-i Nefise Binasının Büyütülmesi................................. 24 1.3.10. Reform Öncesi Akademi’de Heykel Sanatı ve Eğitimi ........ 24 1.3.11. Rudolf Belling ve Akademi ................................................. 25 1.3.12. Heykel Bölümünde Atölyelerin Bölünmesi.......................... 26 1.4. Türkiye’de Heykel Sanatının Gelişiminde Öncü Çevreler ve Kamusal Talebin Gelişme Süreci............................................................................. 28 iv 1.5. Erken Cumhuriyet Dönemi Heykel Sanatı ve Cumhuriyet’in İlk Heykeltraşları............................................................................................ 35 1.5.1. Ratip Aşir Acudoğu............................................................... 36 1.5.2. Ali Hadi Bara ........................................................................ 37 1.5.3. Zühtü Mürtoğlu ..................................................................... 38 1.5.4. Mustafa Nusret Suman......................................................... 39 1.5.5. Ahmet Kenan Yontuç ........................................................... 40 1.5.6. Sabiha Bengütaş.................................................................. 41 1.5.7. Nermin Faruki....................................................................... 41 1.6. Cumhuriyet Döneminde İlk Sanat Eğitimi Kurumları ve Heykel Eğitimi ....................................................................................................... 42 1.7. Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Toplumsal Yapı ve Heykel Sanatı- nın Toplum Katlarına Kazandırılması Süreci............................................. 47 1.8. Türkiye’de Heykel Sanatının Gelişiminde Yabancı Heykeltraşların Katkıları..................................................................................................... 51 1.9. Cumhuriyet Öncesi Türk Heykeltraşları ........................................ 57 1.9.1. Yervant Osgan ..................................................................... 59 1.9.2. İhsan Özsoy ......................................................................... 59 1.9.3. İsa Behzat ............................................................................ 60 1.9.4. Mesrur İzzet Ebu Şeneb....................................................... 60 1.9.5. Mehmet Bahri....................................................................... 60 1.9.6. Basri..................................................................................... 61 1.9.7. Mehmet Mahir Tomruk ......................................................... 61 1.9.8. Nijad Sirel............................................................................. 61 1.10. Çok Partili Hayata Geçiş ve Sonrası Türk Heykelinde Devletin Rolü .......................................................................................................... 62 1.11. Çağdaş Türk Heykelinin Gelişiminde Kamusal Talepler ve Kamu Gücünün Heykel Sanatının Niteliği ve Gelişimine Katkıları ...................... 64 1.12. 1980’li Yıllara Ulaşan Süreçte Türk Siyasal ve Kültürel Değişiminin Heykel Sanatının Gelişimine Etkileri ......................................................... 65 1.13. Türk Heykel Sanatında Bireysel ve Kamusal Rol Modellerinin Sanatçılar Üzerinde Etkileri....................................................................... 66 v 1.14. Çağdaş Türk Heykelinde Üslupsal Gelişmeler............................ 67 İKİNCİ BÖLÜM 2. GÜNÜMÜZ TÜRK HEYKEL SANATI.................................................... 69 2.1. Çağdaş Türk Heykel Sanatı ve Batı’dan Gelen Etkiler ................. 69 2.2. Yeni Eğilimler ve Üslupsal Arayışlar ............................................