Raport O Stanie Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego W 2017 Roku

Inspekcja Ochrony Środowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W OLSZTYNIE

aotosai rdwsawjwdtawrisomzrkeow21 roku 2017 w warmińsko-mazurskiego województwa środowiska stanie o Raport

Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w2017roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA Olsztyn 2018 Inspekcja Ochrony Œrodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2017 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ŒRODOWISKA OLSZTYN 2018 Praca zbiorowa pod kierunkiem Joanny Kazanowskiej

Redaktor prowadz¹cy Tomasz Zalewski

Zdjêcie na ok³adce Kamilla Smoter

W publikacji zamieszczono opracowania przygotowane przez: Departament Ochrony Œrodowiska Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pañstwowy Instytut Badawczy, Oddzia³ we Wroc³awiu, Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ w Olsztynie, Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, Wojewódzki Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz Delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku.

Badania wód powierzchniowych sfinansowano ze œrodków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie

Projekt „Wzmocnienie systemu pomiarowego jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim” dofinansowano ze œrodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. £¹czny koszt projektu wyniós³ 3 273 728,99 z³, a poziom dofinansowania 2 402 262,33 z³.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie 10-011 Olsztyn, ul. ks. Wac³awa Osiñskiego 12/13, tel. (89) 612 34 56 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOŒ w Elbl¹gu 82-300 Elbl¹g, ul. Powstañców Warszawskich 10, tel. (55) 232 54 32 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOŒ w Gi¿ycku 11-500 Gi¿ycko, ul. £uczañska 5, tel. (87) 428 36 16 e-mail: [email protected]

Przygotowanie publikacji: Studio Wydawnicze EDYCJA, Olsztyn SPIS TREŒCI

WSTÊP ...... 5

I. WODY POWIERZCHNIOWE ...... 7 1. MONITORING RZEK (Ma³gorzata Libecka, Justyna Kopiec, Hanna Koniecka-Dub, Rafa³ Górynowicz, Helena Wróblewska) ...... 7 1.1. Wstêp ...... 7 1.2. Charakterystyka wybranych jednolitych czêœci wód badanych w 2017 roku ...... 9 1.3. Podsumowanie...... 17 2. MONITORING JEZIOR (Kamilla Smoter, Helena Wróblewska, Waldemar Gêbka, Justyna Kopiec, Ewa Krawczewska, Krzysztof Zachwieja) ...... 25 2.1. Wstêp ...... 25 2.2. Charakterystyka badanych jezior...... 25 2.3. Podsumowanie...... 38 3. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO (Justyna Kopiec) ...... 57 3.1. Badania wód Zalewu Wiœlanego prowadzone w 2017 roku ...... 57 3.2. Ocena potencja³u ekologicznego ...... 58 3.3. Ocena stanu chemicznego...... 62 3.4. Podsumowanie...... 64

II. ZASOBY AZOTU MINERALNEGO W GLEBACH WOJEWÓDZTWA W ŒWIETLE BADAÑ MONITORINGOWYCH OKRÊGOWYCH STACJI CHEMICZNO-ROLNICZYCH (El¿bieta Kaczyñska, Katarzyna Sakowska) ...... 67 1. WSTÊP ...... 67 2. METODYKA BADAÑ ...... 67 3. WYNIKI BADAÑ ...... 68 4. PODSUMOWANIE ...... 69

III. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH (Ewa Liana, Mariusz Adynkiewicz, Jan B³achuta, Agnieszka Kolanek, Ewa Terlecka, Micha³ Pobudejski, Bart³omiej Miszuk, Irena Otop, Micha³ Mazurek, Wies³awa Rawa)...... 71 1. WPROWADZENIE...... 71 2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A W 2017 ROKU...... 72

IV. MONITORING ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO (Tomasz Zalewski)...... 89 1. WPROWADZENIE...... 89 2. PRESJA...... 89 3. STAN ...... 90 3.1. Ochrona zdrowia...... 90 3.2. Ochrona roœlin ...... 92 4. REAKCJA...... 92

V. WYBRANE DZIA£ANIA NA RZECZ OCHRONY PRZYRODY PODEJMOWANE W 2017 ROKU PRZEZ REGIONALN¥ DYREKCJÊ OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE (Ma³gorzata Krupa, Elwira Ba³dyga)...... 95 1. WPROWADZENIE...... 95 2. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM ...... 95 2.1. Pomniki przyrody ...... 96 2.2. U¿ytki ekologiczne ...... 96 2.3. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe ...... 97 2.4. Obszary chronionego krajobrazu...... 97 2.5. Rezerwaty przyrody...... 97 3. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZYRODY ...... 100 3.1. Ochrona rezerwatów przyrody ...... 100 3.2. Ochrona torfowisk alkalicznych...... 100 3.3. Znakowanie tablicami rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000 ...... 100 3.4. Przeciwdzia³anie szkodom powodowanym przez bobry i wilki...... 101 3.5. Dofinansowanie oœrodków rehabilitacji zwierz¹t...... 102 3.6. Ochrona zagro¿onych gatunków zwierz¹t...... 102 3.7. Ochrona strefowa ostoi i stanowisk roœlin lub grzybów oraz ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierz¹t objêtych ochron¹ gatunkow¹...... 103 3.8. Ochrona obszarów Natura 2000 ...... 103 3.9. Dzia³ania edukacyjno-promocyjne ...... 103 3.10. Rezerwat biosfery „Jeziora Mazurskie” ...... 104 4. PODSUMOWANIE...... 104

VI. HA£AS (Dorota Jakimuszko-Bryœ)...... 105 1. HA£AS W ŒRODOWISKU...... 105 2. BADANIA KLIMATU AKUSTYCZNEGO ŒRODOWISKA...... 105

3 2.1. Ha³as drogowy...... 105 2.2. Ha³as kolejowy ...... 107 2.3. Ha³as przemys³owy...... 108 3. MAPY AKUSTYCZNE ...... 108 3.1. Lokalna mapa akustyczna Mr¹gowa ...... 108 4. WNIOSKI ...... 109

VII. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJ¥CE (Dorota Jakimuszko-Bryœ) ...... 111 1. RÓD£A PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 111 2. MONITORING PÓL ELKTROMAGNETYCZNYCH ...... 112 3. WYNIKI POMIARÓW PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH W ŒRODOWISKU...... 113 4. WNIOSKI ...... 115

VIII. DZIA£ANIA URZÊDU MARSZA£KOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA RZECZ GOSPODARKI ODPADAMI (Agnieszka Rzymowska) ...... 117

IX. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WIOŒ W ROKU 2017 (Jerzy Wies³aw Rydel)...... 119 1. OGÓLNOPOLSKIE CELE KONTROLI...... 119 2. DZIA£ANIA KONTROLNE ...... 120 2.1. Cykle kontrolne ogólnokrajowe ...... 121 2.2. Kontrole zak³adów podlegaj¹cych dyrektywie IPPC ...... 122 2.3. Kontrole wielkoprzemys³owych ferm tuczu trzody chlewnej, wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego ...... 122 2.4. Kontrole ferm drobiu wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego ...... 123 2.5. Kontrole zak³adów, na terenie których eksploatowane s¹ instalacje stosuj¹ce ciê¿ki olej opa³owy, kontrole statków stosuj¹cych olej do silników statków ¿eglugi œródl¹dowej ...... 123 2.6. Kontrole w zakresie przestrzegania ustawy o SZWO ...... 123 2.7. Kontrole w zakresie stosowania i przechowywania nawozów, œrodków wspomagania uprawy roœlin, komunalnych osadów œciekowych oraz liczba kontroli rolniczego wykorzystania œcieków w produkcji pierwotnej ¿ywnoœci pochodzenia roœlinnego ...... 124 2.8. Kontrole z pomiarami jakoœci œcieków przy wykorzystaniu laboratoriów mobilnych zakupionych w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Œrodowisko” ...... 124 3. UDZIA£ WIOŒ W DZIA£ANIACH ZWI¥ZANYCH Z SIECI¥ IMPEL...... 124 4. WYKONANIE ZARZ¥DZEÑ POKONTROLNYCH ...... 124

X. DZIA£ALNOŒÆ LABORATORIUM WIOŒ W OLSZTYNIE (Dorota Sikorska)...... 127

XI. DZIA£ALNOŒÆ FINANSOWA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU (Grzegorz Siemieniuk) ...... 129 1. FUNDUSZE W£ASNE WFOŒIGW W OLSZTYNIE ...... 129 2. FUNDUSZE EUROPEJSKIE ...... 130 3. EFEKTY EKOLOGICZNE ORAZ PRZYK£ADOWE INWESTYCJE ...... 130 4. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WFOŒiGW...... 132 5. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA LATA 2014–2020 – STAN WDRA¯ANIA NA 31.05.2017 ROKU...... 133 6. INNE DZIA£ANIA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU W 2017 ROKU...... 134

SPIS TABEL ...... 137

SPIS RYCIN...... 138

SPIS MAP...... 139

4 WSTÊP

Szanowni Pañstwo,

Z przyjemnoœci¹ przekazujê do Pañstwa dyspozycji „Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2017 roku”, który stanowi ocenê stanu œrodowiska na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego, prezentuje wyniki badañ monitoringowych realizowanych w ramach Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2016–2020 oraz zawiera bie¿¹c¹ klasyfikacjê jakoœci poszczególnych elementów œrodowiska wraz z okreœleniem zmian zachodz¹cych w trakcie ca³ego okresu badawczego. Opracowanie podsumowuje równie¿ dzia³alnoœæ kontroln¹ i laboratoryjn¹ prowadzon¹ przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz jego delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku.

Publikacja, dziêki uprzejmoœci instytucji wspó³pracuj¹cych, zosta³a poszerzona o informacje dotycz¹ce: badañ chemizmu opadów atmosferycznych wykonanych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddzia³ we Wroc³awiu, dzia³añ zwi¹zanych z ochron¹ przyrody prowadzonych przez Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska, monitoringu jakoœci gleb prowadzonych przez Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹, realizacji planu gospodarowania odpadami przygotowane przez Warmiñsko-Mazurski Urz¹d Marsza³kowski w Olsztynie oraz dzia³alnoœci Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie.

Serdecznie dziêkujê wszystkim pracownikom Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, delegaturom w Elbl¹gu i Gi¿ycku uczestnicz¹cych w kontrolach, badaniach oraz w przygotowaniu rozdzia³ów Raportu o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2017 roku.

Dziêkujê za wspó³pracê wszystkim instytucjom samorz¹dowym i rz¹dowym wspó³pracuj¹cym z nami w ca³ym procesie zbierania i opracowywania danych, a w szczególnoœci Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie oraz Narodowemu Funduszowi Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej za udzielenie wsparcia finansowego na przeprowadzenie badañ monitoringowych w zakresie zapisanym w Programie Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2016–2020 oraz pokrycia kosztów wydania niniejszej publikacji.

Mam nadziejê, ¿e opracowany raport bêdzie podstaw¹ do wyci¹gniêcia wniosków i podejmowania dzia³añ, które pozwol¹ na dalsz¹ poprawê ochrony œrodowiska w naszym województwie.

Joanna Kazanowska

Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowiska

5 Fot. Archiwum WIOŒ I. WODY POWIERZCHNIOWE

1. MONITORING RZEK

1.1. Wstêp – dzia³ania maj¹ce doprowadziæ okreœlone czêœci wód do dobrego stanu w proponowanym (przesuniêtym) termi- Podstawowym celem monitoringu wód powierzchniowych, stosow- nie, wraz harmonogramem ich realizacji, s¹ podane w planie do zapisów art. 155a ustawy Prawo wodne, jest pozyskiwanie nie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. informacji o stanie wód w dorzeczach dla potrzeb planowania Rok 2017, w zakresie badañ i oceny stanu jednolitych czêœci wód w gospodarowaniu wodami oraz oceny osi¹gania celów œrodowi- rzecznych, by³ drugim z szeœcioletniego cyklu gospodarowania skowych. Przeprowadzone badania by³y dostosowane do wymagañ wodami (2016–2021). G³ównym celem badania wód by³o dostarcze- Ramowej Dyrektywy Wodnej (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu nie wiedzy o stanie ekologicznym i chemicznym rzek Polski, nie- Europejskiego i Rady z dnia 23 paŸdziernika 2000 roku, ustana- zbêdnej do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich wiaj¹cej ramy wspólnotowego dzia³ania w dziedzinie polityki wod- ochrony przed eutrofizacj¹ i zanieczyszczeniami antropogeniczny- nej), której zadaniem jest zapewnienie obecnym i przysz³ym pokole- mi. W 2017 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska niom dostêpu do wody dobrej jakoœci oraz umo¿liwienie korzystania w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku, realizuj¹c z wody na potrzeby, m. in. przemys³u i rolnictwa, przy jednocze- za³o¿enia Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska woje- snym zachowaniu i ochronie œrodowiska naturalnego. wództwa warmiñsko-mazurskiego, przeprowadzi³ badania 75 jed- Ramowa Dyrektywa Wodna ustala ramy prawne s³u¿¹ce ochronie nolitych czêœci wód rzecznych. Badania prowadzono zgodnie z roz- wszystkich wód powierzchniowych i podziemnych, polegaj¹ce na: porz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 19 lipca 2016 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czê- & zapobieganiu pogarszania siê stanu ekosystemów wodnych œci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1178 i l¹dowych oraz terenów podmok³ych zale¿nych od wód; z 5 sierpnia 2016 r.) na podstawie art.155b ustawy Prawo Wodne. & promowaniu zrównowa¿onego korzystania z wód; W 2017 roku jednolite czêœci wód rzecznych badano w ramach & ochronie wód przed zanieczyszczeniami, w szczególnoœci monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawczego i obsza- ograniczanie zrzutów do wód substancji priorytetowych rów chronionych. Poszczególne rodzaje monitoringu ró¿ni¹ siê i szczególnie niebezpiecznych; celem, dla którego s¹ przeprowadzane, czêstotliwoœci¹ badañ oraz & zapewnieniu odpowiedniego zaopatrzenia w dobrej jakoœci zakresem badanych wskaŸników. wodê; Monitoring diagnostyczny jednolitych czêœci wód powierzch- & zmniejszaniu skutków powodzi i suszy. niowych ustanawia siê w celu: RDW nak³ada³a obowi¹zek osi¹gniêcia dobrego stanu wód do 2015 roku w odniesieniu do wszystkich czêœci wód powierzchniowych – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych, i podziemnych. W sytuacji, gdy osi¹gniêcie celów œrodowiskowych – zaprojektowania przysz³ych programów monitoringu, dla poszczególnych jednolitych czêœci wód jest niemo¿liwe, dopusz- – dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu jednoli- czalne jest przed³u¿enie terminu (tzw. odstêpstwa czasowe). Dobry tych czêœci wód powierzchniowych w warunkach natural- stan musi byæ jednak osi¹gniêty najpóŸniej do 2021 lub 2027 roku nych, (art. 4 ust. 4 RDW), albo w najkrótszym terminie, na jaki pozwalaj¹ – dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu jednoli- warunki naturalne, po 2027 roku. Odstêpstwa czasowe mo¿na tych czêœci wód powierzchniowych z powodu szeroko rozu- wyznaczyæ ze wzglêdu na: mianych oddzia³ywañ antropogenicznych, & brak mo¿liwoœci technicznych wdro¿enia dzia³añ; – okreœlenia d³ugoterminowych trendów zmian stê¿eñ sub- & zbyt du¿e koszty wdro¿enia dzia³añ; stancji priorytetowych i innych zanieczyszczeñ ulegaj¹cych & warunki naturalne nie pozwalaj¹ce na poprawê stanu czêœci bioakumulacji w osadach lub faunie i florze. wód w sytuacji, gdy spe³nione s¹ nastêpuj¹ce warunki: W 2017 roku w ramach monitoringu diagnostycznego badano 15 – nie zachodzi pogarszanie stanu wód; jednolitych czêœci wód (jcw): – przesuniêcie terminu i jego przyczyny s¹ wyjaœnione & Elbl¹g do M³ynówki; w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza; & Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierzcha³y do ujœcia;

7 & Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu do jeziora – obserwacji zmian objêtoœci i natê¿enia przep³ywu w zakre- Roœ; sie stosownym dla stanu ekologicznego i chemicznego oraz & E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. Litygajno do wp³ywu potencja³u ekologicznego. do jez. £aœmiady z Po³omk¹ od Romo³y; W 2017 roku monitoring operacyjny prowadzono w 52 jednoli- & E³k (£aŸna Struga) na jez. £aœmiady z Gawlikiem; tych czêœciach wód. & BrzeŸnica; Monitoring badawczy jednolitych czêœci wód powierzchnio- & M³yñska Struga; wych ustanawia siê w celu: & £aŸnica; – wyjaœnienia przyczyn jakichkolwiek przekroczeñ i nie- & Nidka (Wigrynia) do wp³ywu do jez. Be³dany z jez. Nidzkie, osi¹gniêcia celów œrodowiskowych okreœlonych dla danej Jaœkowo, Wiartel i dop³ywami; jednolitej czêœci wód powierzchniowych, je¿eli wyjaœnienie & Szkwa do dop³ywu spod Lipniaka z jez. Œwiêtajno £¹ckie; tych przyczyn jest niemo¿liwe na podstawie danych oraz & Czerwony Rów; informacji uzyskanych w wyniku pomiarów i badañ prowa- & £yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do Kana³u Dywi- dzonych w ramach monitoringu diagnostycznego i opera- ty; cyjnego; & £yna od Pisy do granicy pañstwa; – wyjaœnienia przyczyn niespe³nienia celów œrodowiskowych & Mam³ak; przez dan¹ jednolit¹ czêœæ wód powierzchniowych, je¿eli & Dop³yw z jeziora Arklickiego do granicy pañstwa. z monitoringu diagnostycznego wynika, ¿e cele œrodowisko- we wyznaczone dla danej jednolitej czêœci wód powierzch- Ponadto w 18 jcw, w ramach monitoringu diagnostycznego, zbadano niowych nie zostan¹ osi¹gniête, i gdy nie rozpoczêto realiza- zawartoœæ niektórych wskaŸników chemicznych w biocie (w rybach cji monitoringu operacyjnego dla tej jednolitej czêœci wód lub skorupiakach). powierzchniowych; Z rzek objêtych monitoringiem diagnostycznym pobierano próbki wody, aby oznaczyæ wskaŸniki fizykochemiczne charaktery- – okreœlenia wielkoœci i wp³ywów przypadkowego zanie- zuj¹ce stan fizyczny, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organicz- czyszczenia; ne, zasolenie, zakwaszenie i warunki biogenne. W celu oznaczenia – ustalenia przyczyn wyraŸnych rozbie¿noœci miêdzy wynika- stanu chemicznego badano wskaŸniki chemiczne charakteryzuj¹ce mi oceny stanu ekologicznego na podstawie biologicznych wystêpowanie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska i fizykochemicznych elementów jakoœci; wodnego (substancje priorytetowe oraz inne substancje zanieczysz- – zebrania dodatkowych informacji o stanie wód w zwi¹zku czaj¹ce – ponad 30 wskaŸników). Czêstotliwoœæ badañ poszczegól- z uwarunkowaniami lokalnymi lub umowami miêdzynaro- nych wskaŸników by³a zgodna z rozporz¹dzeniem z dnia 19 lipca dowymi. 2016 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jed- W ramach monitoringu badawczego w 2017 roku przeprowadzono nolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2016 badania w 35 jednolitych czêœciach wód. Na trzech rzekach wykona- r. poz. 1178 z 5 sierpnia 2016 r.) na podstawie art.155b ustawy Prawo no badania na granicy pañstwa: £yna w Stopkach (jcw „£yna od Pisy Wodne. Czterokrotnie w roku badano wodê na obecnoœæ 22 substan- do granicy pañstwa”), Wêgorapa w Mieduniszkach (jcw „Wêgorapa cji zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodne- od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa”) i Pas³êka go (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne). w Nowej Pas³êce (jcw „Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierzcha³y do ujœ- Nale¿a³y do nich: aldehyd mrówkowy, arsen, bar, bor, chrom sze- cia”). Rzeka Pas³êka by³a badana w ramach monitoringu badawcze- œciowartoœciowy i ogólny, cynk, miedŸ, fenole lotne, wêglowodory go intensywnego. Dodatkowo w szeœciu jcw by³y wykonywane ropopochodne, glin, cyjanki wolne, antymon, fluorki, molibden, badania rzek (Wêgorapa – Mieduniszki, Guber – Prosna, £yna – selen, srebro, tal, tytan, wanad, beryl i kobalt. Sêpopol, Pas³êka – Pierzcha³y, Elbl¹g – B¹gart, Liwa – Kwidzyn) na Z grupy elementów biologicznych wykonano badania fito- potrzeby bilansu ³adunków zanieczyszczeñ odprowadzanych do planktonu, fitobentosu, makrofitów i makrobezkrêgowców bentoso- Morza Ba³tyckiego. Badania te trwa³y od 2015 roku do 2017 roku. wych. Dodatkowo w niektórych jcw rzecznych na zlecenie GlOŒ Program rocznych badañ obejmuje 18 wskaŸników fizykochemicz- zosta³y wykonane badania ichtiofauny przez Instytut Rybactwa nych i chemicznych badanych 12 razy w roku, takich jak: zawiesina Œródl¹dowego im. Stanis³awa Sakowicza w Olsztynie. ogólna, BZT5, ChZT-Cr, zwi¹zki azotu i fosforu, dwie formy chro- Wyniki wskaŸników fizykochemicznych, biologicznych i sub- mu, cynk, miedŸ, wêglowodory ropopochodne, kadm, o³ów, rtêæ, stancji zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla œrodowiska nikiel. W 28 jcw, w ramach monitoringu badawczego, wykonano wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetycz- badania WWA. ne) s³u¿¹ do oceny stanu ekologicznego w przypadku wód natural- Monitoring obszarów chronionych ustanawia siê w celu: nych lub potencja³u ekologicznego dla wód sztucznych lub silnie – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych zmienionych. wystêpuj¹cych na obszarach chronionych; Badania wskaŸników chemicznych charakteryzuj¹cych wystê- – ustalenia stopnia spe³niania dodatkowych wymagañ okre- powanie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodne- œlonych dla tych obszarów w odrêbnych przepisach; go (substancje priorytetowe oraz inne substancje zanieczyszczaj¹ce) – oceny wielkoœci i wp³ywu odpowiednich znacz¹cych s³u¿¹ do oceny stanu chemicznego. Badania wskaŸników chemicz- oddzia³ywañ na jednolite czêœci wód powierzchniowych nych by³y wykonywane przez Laboratorium WIOŒ w Olsztynie oraz nale¿¹ce do obszarów chronionych b¹dŸ z nimi powi¹zane; Delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku. – oceny zmian stanu jednolitych czêœci wód powierzchnio- Monitoring operacyjny jednolitych czêœci wód powierzchniowych wystêpuj¹cych na obszarach chronionych wyni- wych ustanawia siê w celu: kaj¹cych z podjêtych programów dzia³añ, które zosta³y – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych, przyjête dla poprawy jakoœci jednolitych czêœci wód które uznano za zagro¿one niespe³nieniem okreœlonych dla powierzchniowych uznanych za zagro¿one niespe³nieniem nich celów œrodowiskowych; okreœlonych dla nich celów œrodowiskowych. – dokonania oceny wszelkich zmian stanu jednolitych czêœci W 2017 roku w 48 punktach pomiarowych prowadzono badania pod wód powierzchniowych wynikaj¹cych z programów dzia³añ, k¹tem spe³nienia wymagañ dla obszarów chronionych, przeznaczo- które zosta³y przyjête dla poprawy jakoœci jednolitych czêœci nych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub wód powierzchniowych uznanych za zagro¿one niespe³nie- poprawa stanu wód jest wa¿nym czynnikiem w ich ochronie, o któ- niem okreœlonych dla nich celów œrodowiskowych; rych mowa w art.113 ust. 4 pkt 6 ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku

8 Prawo Wodne oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanie- nych i sztucznych ocenia siê ich potencja³ ekologiczny. Zasady kla- czyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych. syfikacji wód s¹ identyczne jak dla wód naturalnych, przy czym I klasa oznacza maksymalny potencja³ ekologiczny, II klasa – dobry, Ocena jakoœci wód III klasa – umiarkowany, IV klasa – s³abyiV–z³y. Ocenê jakoœci wód przeprowadzono w oparciu o rozporz¹dzenie Kolejnym etapem procesu oceny wód jest okreœlenie stanu che- Ministra Œrodowiska z dnia 21 lipca 2016 roku w sprawie sposobu micznego wód, tj. ustalenie poziomów stê¿eñ wystêpowania substan- klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz cji chemicznych zaliczanych do grupy substancji szczególnie szkodli- œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz. U. wych dla œrodowiska wodnego (substancje priorytetowe oraz inne z 2016 r. poz. 1187). substancje zanieczyszczaj¹ce). W przypadku, gdy wskaŸniki che- Stan lub potencja³ ekologiczny jednolitych czêœci wód miczne wystêpuj¹ poni¿ej wartoœci granicznych mówi siê o stanie powierzchniowych klasyfikuje siê na podstawie danych uzyskanych chemicznym dobrym, a gdy wystêpuj¹ powy¿ej wartoœci granicznych w wyniku realizacji badañ monitoringowych w reprezentatywnym – o stanie chemicznym poni¿ej dobrego. Substancje priorytetowe punkcie monitorowania stanu lub potencja³u ekologicznego i stanu nale¿¹ce do grupy 4.1 oraz inne substancje zanieczyszczaj¹ce z grupy chemicznego jednolitych czêœci wód powierzchniowych lub repero- 4.2 s¹ wymienione w za³¹czniku 9 rozporz¹dzenia MŒ z dnia 21 lipca wym punkcie pomiarowo-kontrolnym. W celu dokonania klasyfika- 2016 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci cji stanu ekologicznego jednolitych czêœci wód powierzchniowych wód powierzchniowych… (Dz. U. z 2016 r. poz. 1187). nale¿y dokonaæ interpretacji wyników badañ wskaŸników jakoœci Ocena ogólna stanu jednolitej czêœci wód powierzchniowych wód powierzchniowych wchodz¹cych w sk³ad elementów biolo- opiera siê na ocenie stanu lub potencja³u ekologicznego oraz stanu gicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych. chemicznego wód. Przyjmuje siê „stan dobry” – dla wód o bardzo Przed dokonaniem klasyfikacji stanu ekologicznego jednolitej dobrym (maksymalnym) i dobrym stanie (potencjale) ekologicznym czêœci wód powierzchniowych nale¿y dokonaæ oceny wiarygodno- oraz dobrym stanie chemicznym. W pozosta³ych przypadkach stan œci uzyskanych wyników pomiarów, badañ. W tym celu nale¿y jednolitej czêœci wód okreœla siê jako z³y. odrzuciæ wszystkie wyniki, które zosta³y uzyskane w warunkach W rozdziale tym opisano jednolite czêœci wód badane w 2017 odbiegaj¹cych od normalnych (w czasie powodzi lub innych klêsk roku w ramach monitoringu diagnostycznego oraz wybrane jcw objê- ¿ywio³owych albo wyj¹tkowych warunków pogodowych, takich jak te zakresem monitoringu operacyjnego. Tabela 1 zawiera ocenê jako- intensywne opady atmosferyczne, intensywne topnienie pokrywy œci wszystkich jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 œnie¿nej albo wysokie temperatury powietrza). Nastêpnie nale¿y roku, a mapy1i2prezentuj¹ ocenê w uk³adzie przestrzennym. dokonaæ analizy poszczególnych wartoœci wskaŸników jakoœci wód, z uwzglêdnieniem zakresu wartoœci wskaŸników jakoœci wód 1.2. Charakterystyka wybranych jednolitych czêœci stwierdzonego w dotychczasowych zbiorach danych, a w przypadku wód badanych w 2017 roku znacznych ró¿nic dokonaæ analizy wzajemnych odniesieñ wskaŸni- ków jakoœci wód oraz oceny przyczyn tych ró¿nic, w szczególnoœci PLRW30001757425 BEZLEDA OD RÓDE£ DO GRANICY takich jak awaria oczyszczalni i prace budowlane. PAÑSTWA Dla wskaŸników jakoœci wód wchodz¹cych w sk³ad elementów Jednolita czêœæ wód „Bezleda od Ÿróde³ do granicy pañstwa” ma fizykochemicznych, ocenê oparto o wartoœæ œredni¹ roczn¹ ze zbioru d³ugoœæ 17,8 km. Powierzchnia zlewni wynosi 56,1 km2. Jcw danych. Wartoœci te porównano z wartoœciami granicznymi klas po³o¿ona jest w dorzeczu Œwie¿ej, w regionie wodnym Œwie¿ej, jakoœci wód powierzchniowych, uzyskuj¹c klasê dla ka¿dego bada- w granicach obszaru chronionego Natura 2000 „Ostoja Warmiñska” nego wskaŸnika. Zgodnie z rozporz¹dzeniem w sprawie sposobu (PLB280015). Badana jcw obejmuje rzekê Bezledê oraz Dop³yw klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz spod Piersel. P³ynie przez teren gminy Bartoszyce, a tak¿e na nie- œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych do wielkim odcinku – przez gminê Górowo I³aweckie. Jest jednolit¹ obliczeñ œredniej rocznej iloœæ wyników pomiarów nie mo¿e byæ czêœci¹ wód granicz¹c¹ od pó³nocy z Rosj¹. mniejsza ni¿ 4. Zlewnia jcw zbudowana jest g³ównie z gliny zwa³owej, miej- Pierwszym etapem klasyfikacji wód jest ocena elementów bio- scami wystêpuj¹ utwory piaszczyste i ¿wirowe. W górnym biegu jcw logicznych. Klasyfikacjê elementów biologicznych mo¿na przepro- przep³ywa przez du¿e obszary torfowisk z gêst¹ sieci¹ rowów melio- wadziæ na podstawie wartoœci wskaŸnika fitoplanktonowego racyjnych. W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ grunty orne. (IFPL), multimetrycznego indeksu okrzemkowego (IO), makrofito- Lasy zajmuj¹ mniejsz¹ powierzchniê i s¹ to g³ównie lasy liœciaste. wego indeksu rzecznego (MIR), wskaŸnika wielometrycznego dla Miejscami wystêpuj¹ ³¹ki i uprawy mieszane. makrobezkrêgowców bentosowych (MMI_PL) i wskaŸnika Do jcw „Bezleda od Ÿróde³ do granicy pañstwa” dop³ywaj¹ ichtiofauny. g³ównie zanieczyszczenia z mechaniczno-biologicznej oczyszczal- Drugim etapem jest ocena elementów fizykochemicznych (z ni œcieków w Bezledach (57,6 m3/d – wed³ug informacji o korzysta- grupy 3.1–3.6), wspieraj¹cych elementy biologiczne, w tym równie¿ niu ze œrodowiska za 2017 r.), a tak¿e mniejsze iloœci œcieków ocena substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Pierselach (4,9 m3/d – (specyficznych zanieczyszczeñ syntetycznych i niesyntetycznych – wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). grupa 3.6). W 2017 roku badania jakoœci wód jcw „Bezleda od Ÿróde³ do W ocenie stanu ekologicznego znaczenie maj¹ hydromorfolo- granicy pañstwa” prowadzono – w ramach monitoringu operacyjne- giczne elementy jakoœci wód (trzeci etap oceny), które wraz ze wska- go, badawczego i monitoringu obszarów chronionych – w jednym Ÿnikami fizykochemicznymi s¹ elementami wspieraj¹cymi ocenê punkcie pomiarowo-kontrolnym, zlokalizowanym w miejscowoœci elementów biologicznych. Badania wód powierzchniowych Lejdy. w zakresie elementów hydrologicznych i morfologicznych wykonuje pañstwowa s³u¿ba hydrologiczno-meteorologiczna. Natomiast Klasyfikacja jednolitej czêœci wód wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska prowadzi obserwacje Stan jednolitej czêœci wód o nazwie „Bezleda od Ÿróde³ do grani- elementów hydromorfologicznych na potrzeby oceny stanu cy pañstwa” oceniono jako z³y. Stan ekologiczny jcw okreœlono ekologicznego. jako umiarkowany z uwagi na wskaŸniki fizykochemiczne: OWO, Te trzy etapy klasyfikacji pozwalaj¹ oceniæ stan ekologiczny azot Kjeldahla i fosforany. Z elementów biologicznych oznaczanych wód naturalnych i przyporz¹dkowaæ mu jedn¹ z piêciu klas jakoœci w 2017 roku wykonano badania fitobentosu – II klasa. Stan che- wód: I (stan bardzo dobry), II (stan dobry), III (stan umiarkowany), miczny jcw oceniono jako poni¿ej stanu dobrego. Fluoranten, ben- IV (stan s³aby) lub V (stan z³y). W przypadku wód silnie zmienio- zo(a)piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten oraz ben-

9 zo(g,h,i)perylen oznaczane w wodzie przekracza³y dopuszczalne umiarkowany z uwagi na fitobentos i ogólny wêgiel organiczny. granice. Stan chemiczny by³ poni¿ej dobrego ze wzglêdu na przekroczenia wskaŸników chemicznych: fluorantenu, benzo(a)pirenu i ben- PLRW7000175849681 DOP£YW Z JEZIORA ARKLICKIEGO zo(g,h,i)perylenu badanych w wodzie. DO GRANICY PAÑSTWA „Dop³yw z jeziora Arklickiego do granicy pañstwa” jest jcw o d³ugo- PLRW7000175848889 KORSZYNIANKA 2 œci 12,9 km i powierzchni 38,8 km . Jest to obszar dorzecza Prego³y, Jednolita czêœæ wód „Korszynianka” ma d³ugoœæ 26,6 km. region wodny £yny i Wêgorapy. Badana jcw znajduje siê na granicy Powierzchnia zlewni wynosi oko³o 49 km2. Jest to obszar dorzecza Polski z Rosj¹. Jcw le¿y na obszarze Natura 2000 o nazwie „Ostoja Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. Warmiñska” (kod 280015). Jcw „Korszynianka” zanieczyszczana jest œciekami z mecha- Oczyszczalnia w Mo³tajnach odprowadza³a œcieki w iloœci niczno-biologicznej oczyszczalni w Korszach z pog³êbionym usu- 3 83 m /d (na podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowiska za waniem biogenów i z mo¿liwoœci¹ chemicznego str¹cania 2017 r.). zwi¹zków fosforu (376,7 m3/d na podstawie informacji o korzysta- W 2017 roku „Dop³yw z jeziora Arklickiego do granicy niu ze œrodowiska za 2016 r.). pañstwa” badany by³ w ramach monitoringu diagnostycznego, ope- Badania jakoœci w 2017 roku w jcw o nazwie „Korszynianka” racyjnego, badawczego i obszarów chronionych. przeprowadzono w ramach monitoringu badawczego w ppk „Kor- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód szynianka – Gie³psz”. Stan jcw „Dop³yw z jeziora Arklickiego do granicy pañstwa” Klasyfikacja jednolitej czêœci wód oceniono jako z³y. Stan ekologiczny odpowiada³ III klasie jakoœci W jcw „Korszynianka” nie okreœlono stanu ekologicznego, ponie- wód. Zadecydowa³y o tym elementy biologiczne – makrobezkrê- wa¿ nie wykonywano tu badañ biologicznych. Klasyfikacjê elemen- gowce bentosowe i ichtiofauna. Makrofity by³y w II klasie, a klasyfi- tów fizykochemicznych podano na podstawie jednego wskaŸnika – kacji fitobentosu nie wykonano z uwagi na zbyt ma³¹ iloœæ organi- twardoœci, która przekracza³a normê II klasy jakoœci wód. Arsen zmów potrzebn¹ do obliczenia wskaŸnika IO. Wiele elementów z grupy 3.6 wskaŸników fizykochemicznych mieœci³ siê w granicy fizykochemicznych z grupy 3.1-3.5 przekracza³o dopuszczalne gra- dopuszczalnej. Spoœród wskaŸników charakteryzuj¹cych stan che- nice (tab.1). Z grupy 3.6 jedynie aldehyd mrówkowy nie mieœci³ siê miczny badano jedynie kadm i o³ów, które by³y poni¿ej granicy w normach. Stan chemiczny jcw oceniono jako poni¿ej stanu oznaczalnoœci. dobrego. PLRW700020584511 £YNA OD DOP£. Z JEZ. JE£GUÑ PLRW700017584748 ELMA OD RÓDE£ DO (JE£GUÑSKIEGO) DO KANA£U DYWITY POWARSZYNKI Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „£yna od dop³. z jez. Je³guñ D³ugoœæ jednolitej czêœci wód „Elma od Ÿróde³ do Powarszynki” (Je³guñskiego) do Kana³u Dywity” zajmuje powierzchniê 68,5 km2, wynosi 88,9 km, a jej zlewnia zajmuje powierzchniê 223,8 km2. a d³ugoœæ cieków w jcw wynosi 25,2 km. Le¿y na obszarze dorzecza Po³o¿ona jest na obszarze dorzecza Prego³y, w regionie wodnym Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. Badana jcw £yny i Wêgorapy. Przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie przep³ywa przez obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Ostoja Warmiñska” (PLB280015). Do jcw o nazwie „Elma od Ÿró- „Puszcza Napiwodzko-Ramucka” o kodzie PLB280007. Na terenie de³ do Powarszynki” nale¿¹ nastêpuj¹ce cieki: Elma, Powarszynka, jcw znajduje siê jezioro Bart¹g. Wystêpuje tu jedna budowla Górowska M³ynówka, Goska, Dop³yw spod Solna, Dop³yw z Kol. poprzeczna i jedna elektrownia wodna. Wojciechy, Dop³yw z Kumkiejn. Do jcw „£yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do Kana³u Zlewnia jednolitej czêœci wód zbudowana jest z glin Dywity” dop³ywaj¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni zwa³owych, piasków i ¿wirów lodowcowych, miejscami wystêpuj¹ w Olsztynie z pog³êbionym usuwaniem biogenów (35 961,4 m3/d – tu i³y i mu³ki zastoiskowe. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê przede wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). Mecha- wszystkim gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane oraz p³owe, cha- niczno-biologiczna oczyszczalnia w Stawigudzie, poprzez rów rakteryzuj¹ce siê bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. Wystêpuj¹ tu melioracyjny, odprowadza³a 890,7 m3/d œcieków (na podstawie równie¿ kompleksy gleb glejowych, a odcinek ujœciowy rzeki informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2016 r.). pokryty jest madami. W strukturze u¿ytkowania terenu zlewni jcw W 2017 roku jcw „£yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do dominuj¹ grunty orne, a miejscami wystêpuj¹ lasy i ³¹ki. Jcw p³ynie Kana³u Dywity” by³a badana w Redykajnach w ramach monitoringu przez obszary podmok³e. diagnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych. Jcw „Elma od Ÿróde³ do Powarszynki” przep³ywa przez tereny gmin Górowo I³aweckie i Bartoszyce. Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ Klasyfikacja jednolitej czêœci wód po³o¿on¹ w jej zlewni jest Górowo I³aweckie. Stan ekologiczny jcw „£yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczeñ badanej jcw s¹ Kana³u Dywity” okreœlono jako s³aby. O IV klasie zadecydowa³y œcieki odprowadzane bezpoœrednio z oczyszczalni w Górowie 3 dwa elementy biologiczne – makrobezkrêgowce bentosowe i ichtio- I³aweckim, w iloœci 398,9 m /d, oczyszczone mechaniczno-biolo- fauna. Pozosta³e wskaŸniki biologiczne – fitobentos i makrofity gicznie z mo¿liwoœci¹ chemicznego str¹cania fosforu (wed³ug infor- spe³nia³y normy I i II klasy jakoœci wód. Ze wskaŸników fizykoche- macji o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). Mniejsze iloœci œcie- micznych jedynie azot Kjeldahla przekracza³ granicê II klasy. Stan ków kierowane s¹, poprzez rowy melioracyjne, z mechaniczno-bio- chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego. Zadecydowa³y o tym logicznych oczyszczalni w Piastach Wielkich, B¹dlach i Wojtkowie 3 difenyloetery bromowane oraz rtêæ i jej zwi¹zki oznaczane w biocie, (odpowiednio 18,5; 13,8; 10,3 m /d – dane za 2017 r.). a tak¿e benzo(a)piren w wodzie. Stan jednolitej czêœci wód „£yna Badania stanu jcw „Elma od Ÿróde³ do Powarszynki”, w 2017 od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do Kana³u Dywity” ocenio- roku, prowadzono w ppk „Elma – Piaseczno”. Badania wykonano no jako z³y. w ramach monitoringu operacyjnego, badawczego i obszarów chronionych. PLRW700020584579 £YNA OD KANA£U DYWITY DO Klasyfikacja jednolitej czêœci wód KIRSNY Z JEZ. MOS¥G Stan jednolitej czêœci wód o nazwie „Elma od Ÿróde³ do Powar- „£yna od Kana³u Dywity do Kirsny z jez. Mos¹g” jest jcw o d³ugoœci szynki” oceniono jako z³y. Stan ekologiczny jcw okreœlono jako 43,2 km i powierzchni 80,5 km2. Le¿y na obszarze dorzecza Prego³y,

10 w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. W zlewni znajduje siê jezioro W 2017 roku badania jednolitej czêœci wód o nazwie „£yna od Mos¹g. Nie wystêpuj¹ tu obszary Natura 2000. Pisy do granicy pañstwa” prowadzono w dwóch punktach pomiaro- Z oczyszczalni w Dobrym Mieœcie dop³ywaj¹ œcieki w iloœci wych „£yna – Stopki” i „£yna – Sêpopol”. W Stopkach badania by³y 1766,6 m3/d œcieków (na podstawie informacji o korzystaniu ze œro- wykonywane w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjne- dowiska za 2017 r.). Jest to mechaniczno-biologiczna z podwy¿szo- go, badawczego i obszarów chronionych. Natomiast w Sêpopolu by³ nym usuwaniem biogenów z dodatkowym str¹caniem fosforu za wykonywany monitoring badawczy na potrzeby bilansu ³adunków pomoc¹ koagulantu PIX. zanieczyszczeñ odprowadzanych do Morza Ba³tyckiego w latach W 2017 roku jcw „£yna od Kana³u Dywity do Kirsny z jez. 2015–2017. W ramach tego programu zosta³o zbadanych 18 wska- Mos¹g” by³a badana poni¿ej Dobrego Miasta w Kosyniu, w ramach Ÿników fizykochemicznych i chemicznych (zawiesina ogólna, monitoringu operacyjnego i obszarów chronionych. BZT5, ChZT-Cr, zwi¹zki azotu i fosforu, dwie formy chromu, cynk, miedŸ, wêglowodory ropopochodne, kadm, o³ów, rtêæ, nikiel). Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Punkt ten nie jest punktem reprezentatywnym i nie ocenia badanej Stan ekologiczny jcw „£yna od Kana³u Dywity do Kirsny z jez. jcw. Mos¹g” oceniono jako umiarkowany ze wzglêdu na element biologiczny – makrofity. Elementy fizykochemiczne spe³nia³y normy I lub Klasyfikacja jednolitej czêœci wód II klasy jakoœci wód. Nie prowadzono badañ stanu chemicznego. Stan Na podstawie badanych elementów biologicznych i fizykochemicz- jednolitej czêœci wód okreœlono jako z³y. nych stan ekologiczny jcw „£yna od Pisy do granicy pañstwa” okre- œlono jako umiarkowany. Makrofity i ichtiofauna wskazywa³y na III PLRW700020584599 £YNA OD KIRSNY DO SYMSARNY klasê, a fitoplankton, fitobentos i makrobezkêgowce bentosowe spe³nia³y normy II klasy. Wiele wskaŸników fizykochemicznych „£yna od Kirsny do Symsarny” jest jednolit¹ czêœci¹ wód o d³ugoœci z grupy 3.1 – 3.5 przekracza³o dopuszczalne normy (zawiesina ogól- 39,6 km i powierzchni zlewni 98,4 km2. Le¿y na obszarze dorzecza na, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, wapñ, twardoœæ ogólna, zasado- Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. Nie wystêpuj¹ tu woœæ ogólna, azot Kjeldahla). Elementy fizykochemiczne z grupy obszary Natura 2000. 3.6 by³y wIiIIklasie jakoœci wód. Stwierdzono stan chemiczny Do jcw „£yna od Kirsny do Symsarny” dop³ywaj¹ œcieki poni¿ej dobrego ze wzglêdu na przekroczenia wielu wskaŸników z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni Zak³adu Mleczarskiego chemicznych badanych w wodzie i biocie. Stan jcw „£yna od Pisy w Lidzbarku Warmiñskim (1786,6 m3/d na podstawie informacji do granicy pañstwa” oceniono jako z³y. o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). Niewielkie iloœci œcieków pochodz¹ z mechaniczno-biologicznych oczyszczalni w Kraszewie PLRW700017584872 MAM£AK i Urbanowie (42,8 i 11 m3/d na podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). „Mam³ak” jest jednolit¹ czêœci¹ wód d³ugoœci 14,1 km, uchodz¹c¹ W 2017 roku jcw „£yna od Kirsny do Symsarny” by³a badana do jcw „Guber od Rawy do ujœcia”. Powierzchnia jcw wynosi w Lidzbarku Warmiñskim, w ramach monitoringu operacyjnego 37,9 km2. Jest to obszar dorzecza Prego³y, region wodny £yny i obszarów chronionych. i Wêgorapy. Ca³a jcw le¿y na obszarze Natura 2000 o nazwie „Ostoja Warmiñska” (kod 280015). Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Do jcw „Mam³ak” odprowadzane s¹ œcieki z oczyszczalni Stan jcw „£yna od Kirsny do Symsarny” oceniono jako z³y. Stan w Dzietrzychowie (26,6 m3/d na podstawie informacji o korzystaniu ekologiczny jcw okreœlono jako umiarkowany z uwagi na element ze œrodowiska za 2017 r.). biologiczny – makrofity oraz wskaŸnik fizykochemiczny – ogólny W 2017 roku jcw „Mam³ak” badana by³a w ppk Mam³ak – Lwo- wêgiel organiczny. Pozosta³e parametry fizykochemiczne by³y wiec, w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, w I lub II klasie jakoœci wód. badawczego i obszarów chronionych.

PLRW700020584911 £YNA OD PISY DO GRANICY Klasyfikacja jednolitej czêœci wód PAÑSTWA Stan ekologiczny jcw „Mam³ak” oceniony w oparciu o elementy Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „£yna od Pisy do granicy biologiczne i fizykochemiczne by³ s³aby. O klasie IV zadecydowa³y pañstwa” zajmuje powierzchniê oko³o 42,4 km2. D³ugoœæ jcw, która makrobezkrêgowce bentosowe. Pozosta³e wskaŸniki biologiczne – jest jednoczeœnie odcinkiem rzeki £yny wynosi ponad 19,8 km. Jest makrofity i ichtiofauna spe³nia³y normy III klasy jakoœci wód. Nie to obszar dorzecza Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. Badana wykonano badañ fitobentosu z uwagi na zbyt ma³¹ iloœæ organizmów jcw znajduje siê na granicy Polski z Rosj¹. Poni¿ej punktu pomiaro- potrzebn¹ do obliczenia wskaŸnika IO. Szereg wskaŸników fizyko- wo-kontrolnego w Stopkach po stronie rosyjskiej znajduje siê zbior- chemicznych przekracza³o dopuszczalne normy (tab. 1). Stan che- nik zaporowy. W zwi¹zku z tym typowe dla tej jcw s¹ wahania stanu miczny okreœlono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu na przekrocze- wód oraz zmniejszenie natê¿enia przep³ywu zwi¹zane z regulacj¹ nia wielu wskaŸników chemicznych badanych w wodzie i biocie. stosunków wodnych w zbiorniku zaporowym poni¿ej ppk, co powo- Stwierdzono z³y stan jcw „Mam³ak”. duje zamarzanie koryta rzeki w okresie zimowym. Badana jcw PLRW700020584789 PISA OD PO£APIÑSKIEJ STRUGI DO przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie „Ostoja Warmiñska” UJŒCIA (PLB280015). W zlewni £yny wykszta³ci³y siê gleby brunatne w³aœciwe „Pisa od Po³apiñskiej Strugi do ujœcia” jest jednolit¹ czêœci¹ wód i wy³ugowane oraz bielicowe, charakteryzuj¹ce siê œredni¹ lub bar- o powierzchni 55, 1 km2 i d³ugoœci 27,8 km. Jest to obszar dorzecza dzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. W ocenianej jcw wystêpuje przewaga Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. Dolna czêœæ jcw znajduje gruntów ornych, na przygranicznym odcinku po obu stronach rzeki siê na obszarze Natura 2000 o nazwie „Ostoja Warmiñska” (kod znajduje siê pas lasów. 280015). Badana jcw jest dop³ywem £yny. W badanej jcw wystêpuj¹ punktowe Ÿród³a zanieczyszczeñ. Zlewnia jest zbudowana z gliny zwa³owej oraz z piasków i ¿wi- Z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Sêpopolu odprowadza- rów wodnolodowcowych. W strukturze u¿ytkowania zlewni domi- ne s¹, bezpoœrednio do £yny, œcieki w iloœci 157,7 m3/d (wed³ug nuj¹ pola uprawne. informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). Na terenie jcw Do jcw „Pisa od Po³apiñskiej Strugi do ujœcia” dop³ywaj¹ œcieki wystêpuje równie¿ nieeksploatowane wysypisko odpadów w miej- z oczyszczalni w Kinkajmach – 36,2 m3/d wed³ug informacji scowoœci D³uga. W 2002 roku zosta³o zamkniête i przeznaczone jest o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 rok. W maju 2014 roku do rekultywacji. wy³¹czono oczyszczalniê w Mintach, a œcieki z oczyszczalni w Gali-

11 nach od 2016 roku zosta³y skierowane na oczyszczalniê 137,6 km. Le¿y na obszarze dorzecza Prego³y, region wodny £yny w Bartoszycach. i Wêgorapy. Przep³ywa przez miasto Biskupiec i przez wiele jezior: Jednolita czêœæ wód „Pisa od Po³apiñskiej Strugi do ujœcia” by³a Dadaj, Pisz, Tumiañskie, Kierzliñskie, Orzyc, Dobr¹g, Serwent, badana w 2017 roku powy¿ej ujœcia do £yny, w miejscowoœci Rzeckie, Tejstymy, Wêgój, Stryjewskie, Je³muñ. Wyp³ywa z pod- Rygarby, w ramach monitoringu operacyjnego, badawczego mok³ych i rozleg³ych ³¹k po³o¿onych na pó³nocny wschód od i obszarów chronionych. DŸwierzut. Pocz¹tkowo p³ynie w kierunku pó³nocno-wschodnim, a w okolicy Biskupca zmienia swój bieg na zachodni. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Struktura u¿ytkowania terenu zlewni jest zró¿nicowana. Naj- Stan ekologiczny jcw „Pisa od Po³apiñskiej Strugi do ujœcia” okre- wiêksz¹ powierzchniê zajmuj¹ grunty orne. Lasy porastaj¹ g³ównie œlono jako umiarkowany, o czym zadecydowa³o szereg wskaŸników po³udniowo-wschodni¹ czêœæ zlewni, a tak¿e tereny na zachód od fizykochemicznych: ogólny wêgiel organiczny, przewodnoœæ, sub- jeziora Dadaj i w okolicach jeziora Pisz. £¹ki i nieu¿ytki wystêpuj¹ stancje rozpuszczone, twardoœæ ogólna, azot Kjeldahla, azot azota- przede wszystkim w obni¿eniach terenu i w obrêbie dolin rzecznych. nowy i azot ogólny, które sklasyfikowano jako poni¿ej stanu dobre- Jednolita czêœæ wód zanieczyszczana jest œciekami z mecha- go. Z elementów biologicznych badano makrobezkrêgowce bento- niczno-biologicznej oczyszczalni Przedsiêbiorstwa Wodoci¹gów sowe, które spe³nia³y normy I klasy jakoœci wód. Nie wykonano i Kanalizacji w Biskupcu w iloœci 1473,2 m3/d (wed³ug informacji badañ fitobentosu z uwagi na zbyt ma³¹ iloœæ organizmów potrzebn¹ o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). Mniejsze iloœci œcieków do obliczenia wskaŸnika IO. Stan chemiczny nie osi¹gn¹³ dobrego, dop³ywaj¹ z oczyszczalni w NiedŸwiedziu – 21,2 m3/d oraz z Bieso- poniewa¿ stwierdzono przekroczenia trzech wskaŸników chemicz- wa – 17,6 m3/d (na podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowi- nych: fluorantenu, benzo(a)pirenu i benzo(g,h,i)perylenu badanych ska za 2017 r.). w wodzie. Stan jednolitej czêœci wód oceniono jako z³y. Badania jcw w 2017 roku prowadzono w punkcie pomiarowym „Wad¹g – Kromerowo” w ramach monitoringu operacyjnego PLRW2000172651852 SZKWA DO DOP£YWU SPOD i obszarów chronionych. LIPNIAKA Z JEZ. ŒWIÊTAJNO £¥CKIE Klasyfikacja jednolitej czêœci wód „Szkwa do dop³ywu spod Lipniaka z jez. Œwiêtajno £¹ckie” jest naturaln¹ jednolit¹ czêœci¹ wód o d³ugoœci 54,4 km. Zlewnia zajmuje Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód odpowiada³ III klasie (stan powierzchniê 161,8 km2. W górnym biegu przep³ywa przez rynno- umiarkowany) z uwagi na ogólny wêgiel organiczny, który przekra- we jezioro Œwiêtajno po³o¿one na wschód od Szczytna. W zlewni cza³ dopuszczaln¹ normê. Elementy biologiczne oceniono na pod- jcw wystêpuje te¿ jezioro No¿yce. stawie makrofitów, które spe³nia³y normy II klasy. Nie wykonywano Badana jcw przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie badañ stanu chemicznego. Stan jednolitej czêœci wód okreœlono Puszcza Piska (PLB 280008). jako z³y. Cech¹ charakterystyczn¹ zlewni Szkwy jest znaczny udzia³ ³¹k i pastwisk, czêsto podmok³ych. WyraŸnie mniejsz¹ powierzchniê PLRW20001754529 BRZENICA zajmuj¹ grunty orne i lasy. Obszar zlewni na wysokoœci D³ugiego BrzeŸnica jest rzek¹ II rzêdu, o d³ugoœci 24,3 km i powierzchni zlew- Borku i Rozóg odwadniany jest systemem rowów melioracyjnych, ni 48,4 km2. Wyp³ywa z Pojezierza I³awskiego na wysokoœci 120 m odprowadzaj¹cych wody do Szkwy. Wœród utworów powierzchnio- n.p.m. i uchodzi na rozleg³e bagna jeziora Dru¿no. BrzeŸnica jest wych na obszarze zlewni Szkwy dominuj¹ piaski sandrowe oraz gli- jednolit¹ czêœci¹ wód o ³¹cznej d³ugoœci cieków 27,1 km. BrzeŸnica ny zwa³owe, a w obni¿eniach terenu torfy. Najwiêksz¹ powierzchniê nale¿y do dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Œredni zajmuj¹ gleby rdzawe i bielicowe, wytworzone z piasków glinia- przep³yw w przekroju ujœciowym wynosi 0,2 m3/s. Na obszarze stych i ¿wirów piaszczystych, a w górnym biegu rzeki kompleksy wysoczyznowym rzeka p³ynie w g³êbokiej dolinie o deniwelacjach gleb glejowych. dochodz¹cych do 20 m. Natomiast na terenie ¯u³aw Wiœlanych Rzeka zanieczyszczana jest œciekami pochodz¹cymi z zak³adu 3 przep³ywa przez tereny depresyjne o znacznej podmok³oœci i jest utylizacyjnego „Saria Polska” w D³ugim Borku (oko³o 380 m /d obwa³owana. œcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie z pog³êbionym Zlewnia BrzeŸnicy jest obszarem typowo rolniczym z prze- usuwaniem biogenów wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowi- wag¹ gruntów ornych. Lasy zajmuj¹ tylko nieznaczn¹ czêœæ tego ska za 2017 r.) oraz z dwóch oczyszczalni mechaniczno-biologicz- terenu i wystêpuj¹ g³ównie w dolinie rzeki na obszarze wysoczyzno- nych – w Œwiêtajnie (ponad 284 m3/d œcieków – informacja za 3 wym. BrzeŸnica jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków bytowych 2016 r.) i w Rozogach (ponad 135 m /d – informacja za 2016 r.). z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Dymniku w iloœci W 2017 roku jcw „Szkwa do dop³ywu spod Lipniaka z jez. 6,03 m3/d oraz poœrednim, poprzez Potok Rejsyty, z oczyszczalni Œwiêtajno £¹ckie” by³a badana w jednym przekroju pomiarowym w Rychlikach w iloœci 13,3 m3/d i w Powodowie, przez rów meliora- „Szkwa – poni¿ej Rozóg”, w ramach monitoringu diagnostycznego, cyjny, w iloœci 13,06 m3/d. ród³em zanieczyszczenia rzeki mog¹ operacyjnego i obszarów chronionych. byæ równie¿ sp³ywy powierzchniowe z terenów wiejskich. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Jakoœæ wód jcwp „BrzeŸnica” w 2017 roku badano w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym w przekroju Stankowo (5,4 km), Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód „Szkwa do dop³ywu spod zlokalizowanym w przyujœciowym odcinku cieku, w zakresie moni- Lipniaka z jez. Œwiêtajno £¹ckie” odpowiada³ IV klasie (stan s³aby) toringu diagnostycznego i operacyjnego. z uwagi na ichtiofaunê. Pozosta³e elementy biologiczne by³y w II i III klasie. Elementy fizykochemiczne nie spe³nia³y norm II klasy jako- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód œci wód. WskaŸnikami przekraczaj¹cymi by³y: ChZT-Mn, OWO, Ocena jcwp „BrzeŸnica” wskazuje na umiarkowany stan ekologicz- ChZT-Cr, wapñ, azot amonowy i azot Kjeldahla. Stan chemiczny by³ ny. Spoœród badanych wskaŸników biologicznych najmniej korzy- poni¿ej dobrego. Zadecydowa³y o tym difenyloetery bromowane, stn¹ ocenê uzyska³ fitobentos i makrobezkrêgowce bentosowe – III fluoranten, rtêæ i jej zwi¹zki oraz heptachlor w biocie, benzo(a)piren klasa. Makrofity i ichtiofaunê zaliczono do klasy II. Ocena elemen- w biocie i wodzie oraz benzo(g,h,i)perylen w wodzie. W zwi¹zku tów hydromorfologicznych wskazywa³a na II klasê. Elementy fizy- z tym stan jednolitej czêœci wód okreœlono jako z³y. kochemiczne sklasyfikowano poni¿ej stanu dobrego (PSD). Warto- œci dopuszczalne dla II klasy przekroczy³y: zawiesina ogólna, OWO, PLRW7000255844579 WAD¥G DO WYP£YWU Z JEZ. PISZ ChZT-Cr, przewodnoœæ w 20°C, substancje rozpuszczone, wapñ, „Wad¹g do wyp³ywu z jez. Pisz” jest jednolit¹ czêœci¹ wód twardoœæ ogólna, pH, zasadowoœæ, azot azotanowy, azot azotynowy o powierzchni 467,3 km2. D³ugoœæ cieków w badanej jcw wynosi i azot ogólny. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesynte-

12 tyczne sklasyfikowano poni¿ej stanu dobrego. WskaŸnikiem nie- ¯u³awach Wiœlanych. W granicach zlewni znajduje siê Obszar spe³niaj¹cym kryterium II klasy by³ selen. Stan chemiczny oceniono Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgoñ, Obszar Chronionego poni¿ej dobrego ze wzglêdu na przekroczenie œrodowiskowych Krajobrazu Jeziora Dru¿no oraz obszar Natura 2000 Lasy I³awskie norm jakoœci benzo(a)pirenu w wodzie oraz difenyloeterów bromo- PLB 280005. Jcwp „Elbl¹g do M³ynówki” jest odbiornikiem œcie- wanych, rtêci i heptachloru w ¿ywych organizmach (biota). Stan ków komunalnych z Dzierzgonia (woj. pomorskie) i œcieków byto- jcwp „BrzeŸnica” okreœlono jako z³y. wych, poprzez rów melioracyjny, z oczyszczalni mechaniczno-biologicznej w Protowie w iloœci 9,44 m3/d. PLRW20001756994 CZERWONY RÓW Jakoœæ wód jcwp „Elbl¹g do M³ynówki” w 2017 roku badano Czerwony Rów jest rzek¹ II rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem rzeki w jednym punkcie pomiarowo- kontrolnym w przekroju Stare Dolno Pas³êki. D³ugoœæ cieku wynosi 14,1 km, a powierzchnia zlewni (34,2 km), w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. 2 22,49 km . D³ugoœæ cieków w jcwp wynosi 12,8 km. Czerwony Rów Klasyfikacja jednolitej czêœci wód nale¿y do dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Przep³yw œredni w przekroju ujœciowym wynosi 0,14 m3/s. Ocena jcwp „Elbl¹g do M³ynówki” wskazuje na s³aby stan ekolo- Rzeka wyp³ywa z du¿ego kompleksu leœnego po³o¿onego na giczny, o czym zadecydowa³y wskaŸniki biologiczne – makrobez- po³udnie od Braniewa odwadniaj¹c torfowisko wysokie. Nazwa krêgowce bentosowe i ichtiofauna (IV klasa). Makrofity i fitobentos Czerwony Rów zwi¹zana jest z brunatno-czerwon¹ barw¹ wody. odpowiada³y III klasie. Obserwacje hydromorfologiczne wskaza³y W swoim biegu rzeka przep³ywa przez dwa niewielkie zbiorniki na II klasê. Ocena wskaŸników fizykochemicznych wskazuje na stan wodne. Odcinek ujœciowy rzeki znajduje siê w sieci Natura 2000 poni¿ej dobrego. WskaŸnikami, które przekracza³y granice dopusz- i objêty jest ochron¹ siedliskow¹ Zalew Wiœlany i Mierzeja Wiœlana czalne dla II klasy by³y: zawiesina ogólna, tlen rozpuszczony, OWO, PLH280007 i gatunkow¹ Dolina Pas³êki PLB280002. ChZT-Cr, przewodnoœæ w 20 °C, substancje rozpuszczone, wapñ, Zgodnie z podzia³em Polski na krainy naturalne, zlewnia rzeki twardoœæ ogólna, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot azotynowy, znajduje siê w pó³nocno-wschodniej czêœci Równiny Warmiñskiej. azot ogólny, fosfor fosforanowy (V) i fosfor ogólny. Specyficzne Dominuje tutaj typ rzeŸby p³asko-równinnej i nisko-falistej. zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne odpowiada³y II kla- Powierzchnia tego obszaru porozcinana jest licznymi dolinami ero- sie. Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego ze wzglêdu na prze- zyjnymi. Teren zlewni zbudowany jest g³ównie z utworów piaszczy- kroczenie œrodowiskowych norm jakoœci benzo(a)pirenu w wodzie stych z p³atami i³ów zastoiskowych. oraz difenyloeterów bromowanych i rtêci w ¿ywych organizmach (biota). Stan jcwp „Elbl¹g do M³ynówki” okreœlono jako z³y. Czerwony Rów nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Jakoœæ wód jcwp „Czerwony Rów” w 2017 roku badano w jednym PLRW20001756969 £ANICA punkcie pomiarowo-kontrolnym w przekroju Braniewo (0,1 km), zlo- £aŸnica jest rzek¹ II rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem rzeki kalizowanym w przyujœciowym odcinku rzeki, w ramach monitoringu Pas³êki. D³ugoœæ rzeki wynosi 27,2 km, a powierzchnia zlewni diagnostycznego i operacyjnego. 44,6 km2. D³ugoœæ cieków w jcwp wynosi 30,8 km. £aŸnica nale¿y do dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Przep³yw Klasyfikacja jednolitej czêœci wód œredni w przekroju ujœciowym wynosi 0,2 m3/s. Stan ekologiczny jcwp „Czerwony Rów” ze wzglêdu na V klasê ele- ród³a rzeki znajduj¹ siê w przykrawêdziowej strefie Wznie- mentu biologicznego – ichtiofaunê, okreœlono jako z³y. Pozosta³e sieñ Górowskich na wysokoœci oko³o 115 m n.p.m. Dolny odcinek wskaŸniki biologiczne sklasyfikowano do: I klasa – fitobentos, II £aŸnicy znajduje siê na obszarze rezerwatu „Ostoja Bobrów na rzece klasa – makrofity i III klasa – makrobezkrêgowce bentosowe. Ocena Pas³êce” oraz w sieci Natura 2000, objêty jest ochron¹ siedliskow¹ hydromorfologiczna wskazuje na II klasê. WskaŸniki fizykoche- „Rzeka Pas³êka” PLH280006 i gatunkow¹ „Dolina Pas³êki” miczne oceniono poni¿ej stanu dobrego. Kryterium II klasy nie PLB280002. spe³nia³y: tlen rozpuszczony, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, fosfor Pod wzglêdem fizyczno-geograficznym zlewnia £aŸnicy znaj- fosforanowy (V). Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i nie- duje siê na obszarze Wzniesieñ Górowskich i Równiny Warmiñ- syntetyczne sklasyfikowono poni¿ej stanu dobrego. WskaŸnikiem, skiej. Przewa¿aj¹ca czeœæ zlewni po³o¿ona jest w obrêbie Równiny który przekroczy³ granice dopuszczalne dla II klasy by³ aldehyd Warmiñskiej. Jest to obszar o dominuj¹cym typie rzeŸby mrówkowy. Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego ze wzglêdu p³asko-równinnej i falistej. Cech¹ charakterystyczn¹ tego obszaru s¹ na przekroczenie œrodowiskowych norm jakoœci benzo(a)pirenu g³êbokie doliny erozyjne o deniwelacjach przekraczaj¹cych 20 m. w wodzie oraz difenyloeterów bromowanych i rtêci w ¿ywych orga- Wzd³u¿ dolin ci¹gn¹ siê strefy lasów, g³ównie mieszanych. Górn¹ nizmach (biota). Stan jcwp „Czerwony Rów” okreœlono jako z³y. czêœæ zlewni pokrywaj¹ gliny zwa³owe. Œrodkowa i dolna czêœæ zbudowana jest z utworów piaszczystych z p³atami i³ów zastoiskowych. PLRW20001754356 ELBL¥G DO M£YNÓWKI £aŸnica nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ Rzeka Elbl¹g o d³ugoœci 82,88 km (MPHP) i powierzchni zlewni zanieczyszczeñ. 1499,9 km2 sk³ada siê z 2 jednolitych czêœci wód. Górny odcinek Jakoœæ wód jcwp „£aŸnica” w 2017 roku badano w jednym rzeki Elbl¹g po³o¿ony g³ównie na Pojezierzu I³awskim i czêœciowo punkcie pomiarowo- kontrolnym, w przekroju Bemowizna (0,8 km), na ¯u³awach Wiœlanych stanowi jednolit¹ czêœæ wód o nazwie w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. „Elbl¹g do M³ynówki”. Odcinek wysoczyznowy po³o¿ony na Poje- zierzu I³awskim jest krêty o szybkim przep³ywie i doœæ du¿ych spad- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód kach. Wpadaj¹c na ¯u³awy Wiœlane rzeka wyrównuje swój bieg Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód „£aŸnica” oceniono jako i znacznie zmniejsza prêdkoœæ przep³ywu i jest ciekiem typowo s³aby, z uwagi na niekorzystn¹ ocenê wskaŸnika biologicznego – nizinnym p³yn¹cym w wa³ach przeciwpowodziowych. D³ugoœæ cie- makrobezkrêgowców bentosowych, które zaliczono do IV klasy. ków w jcwp wynosi 130,48 km. Rzeka Elbl¹g nale¿y do dorzecza Pozosta³e elementy biologiczne: fitobentos i ichtiofauna odpowiada³y Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Górny odcinek rzeki II klasie. Ocena elementów hydromorfologicznych wskazywa³a na Elbl¹g od Ÿróde³ do jeziora Dru¿no potocznie nazywany jest rzek¹ II klasê. Ocena elementów fizykochemicznych wskazuje na potencja³ Dzierzgoñ. D³ugoœæ tego odcinka wynosi 54,2 km i powierzchnia poni¿ej dobrego. WskaŸnikami, które przekracza³y granice dopusz- dorzecza 440,3 km2. czalne dla II klasy by³y: zawiesina ogólna, ChZT-Cr, przewodnoœæ Zlewnia jcwp „Elbl¹g do M³ynówki” jest obszarem rolniczym w 20°C oraz wapñ. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i nie- o zró¿nicowanej rzeŸbie od pagórkowatej na Pojezierzu I³awskim syntetyczne odpowiada³y II klasie. Stan chemiczny oceniono poni¿ej o deniwelacjach osi¹gaj¹cych lokalnie 50 m, do zupe³nie p³askiej na dobrego ze wzglêdu na przekroczenie œrodowiskowych norm jakoœci

13 benzo(a)pirenu w wodzie oraz difenyloeterów bromowanych, rtêci Wybrze¿u Staropruskim jest w cofce Zalewu Wiœlanego i posiada i heptachloru w ¿ywych organizmach (biota). Stan jcwp „£aŸnica” wa³y przeciwpowodziowe. okreœlono jako z³y. Badana jcwp objêta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska przyrodniczego, do których nale¿¹: rezerwat przyrody „Ostoja bob- PLRW200017566789 M£YÑSKA STRUGA rów na rzece Pas³êce”, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny M³yñska Struga jest rzek¹ II rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem rzeki Pas³êki, Natura 2000 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Pas³êki. D³ugoœæ rzeki wynosi 36,2 km, a powierzchnia zlewni „Dolina Pas³êki” PLB280002, Natura 2000 Specjalny Obszar 98,6 km2. D³ugoœæ cieków w jcwp wynosi 26,9 km. M³yñska Struga Ochrony Siedlisk (SOO) „Rzeka Pas³êka” PLH280006), Obszar nale¿y do dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) „Zalew Wiœlany” PLB280010, Przep³yw œredni w przekroju ujœciowym wynosi 0,5 m3/s. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) „Zalew Wiœlany i Mie- ród³a rzeki znajduj¹ siê w przykrawêdziowej strefie Wznie- rzeja Wiœlana” (PLH280006). sieñ Górowskich na wysokoœci ok³o 100 m n.p.m. Rzeka zasilana Pas³êka, w badanej jcwp, jest odbiornikiem œcieków z mecha- jest kilkoma niewielkimi dop³ywami. niczno-biologicznej oczyszczalni w Braniewie odprowadzaj¹cej 3 Przewa¿aj¹ca czeœæ zlewni po³o¿ona jest w obrêbie Równiny 4303,06 m /d œcieków. Orneckiej. Jest to mezoregion stosunkowo p³aski, po³o¿ony na wyso- Jakoœæ wód Pas³êki w 2017 roku, kontrolowano w zakresie moni- koœci 70-80 m n.p.m. i porozcinany g³êbokimi dolinami erozyjnymi. toringu diagnostycznego reperowego w przekroju Nowa Pas³êka, zlo- G³êbokoœæ doliny M³yñskiej Strugi lokalnie dochodzi do 20 m. kalizowanym w odleg³oœci 2,0 km od ujœcia rzeki do Zalewu Górn¹ czêœæ zlewni pokrywaj¹ gliny zwa³owe. Œrodkowa i dol- Wiœlanego. na czêœæ zbudowana jest z utworów piaszczystych z p³atami i³ów Klasyfikacja jednolitej czêœci wód zastoiskowych. Oko³o 30% powierzchni zlewni zajmuj¹ lasy z przewag¹ iglastych. Na obszarze zlewni znajduje siê jezioro Tauty W oparciu o elementy biologiczne, hydromorfologiczne i fizykoche- o powierzchni 83,8 ha, które jest najwiêkszym zbiornikiem wodnym miczne jcwp „Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierzcha³y do ujœcia” przy- Równiny Orneckiej. Jcwp znajduje siê w sieci Natura 2000 i objêta pisano umiarkowany potencja³ ekologiczny. Zadecydowa³y o tym jest ochron¹ siedliskow¹ „Rzeka Pas³êka” PLH280006 i gatunkow¹ elementy fizykochemiczne, których potencja³ oceniono poni¿ej „Dolina Pas³êki” PLB280002. dobrego, z uwagi na przekraczaj¹ce granice II klasy wartoœci OWO M³yñska Struga jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków i ChZT-Cr. Z elementów biologicznych w 2017 roku przeprowadzo- z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Ba¿ynach w iloœci no badanie fitobentosu, który sklasyfikowano w I klasie. Specyficz- 12,88 m3/d, oraz poœrednio, poprzez rów melioracyjny, œcieków ne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne odpowiada³y II z Woli Lipeckiej (29,9 m3/d) i D¹brówki (12,56 m3/d). klasie. Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego ze wzglêdu na Rzeka w ca³oœci stanowi jednolit¹ czêœæ wód. Jakoœæ wód jcwp przekroczaj¹ce œrodowiskowe normy jakoœci wartoœci difenyloete- „M³yñska Struga” w 2017 roku badano w zakresie monitoringu dia- rów bromowanych, rtêci i heptachloru w organizmach ¿ywych (bio- gnostycznego i operacyjnego, w przekroju Osetnik, zlokalizowa- ta). Stan jcwp „Pas³êka od wp³ywu ze zb. Pierzcha³y do ujcia” nym w dolnym biegu rzeki. okreœlono jako z³y.

Klasyfikacja jednolitej czêœci wód PLRW20002526261539 JEGRZNIA (LEGA) OD WP£YWU Przeprowadzona na podstawie elementów biologicznych, hydro- DO JEZ. OLECKO WIELKIE DO WYP£YWU Z JEZ. morfologicznych i fizykochemicznych ocena jcwp „M³yñska Stru- OLECKO MA£E ga” wskazuje na s³aby stan ekologiczny. WskaŸnikiem decyduj¹cym Zlewnia jednolitej czêœci wód „Jegrznia (Lega) od wp³ywu do jez. by³y makrobezkrêgowce bentosowe, które zaliczono do IV klasy. Olecko Wielkie do wyp³ywu z jez. Olecko Ma³e” zajmuje Pozosta³e badane elementy biologiczne – fitobentos, makrofity i ich- powierzchniê 147,1 km2. Po³o¿ona jest w dorzeczu Wis³y, w regio- tiofauna – spe³nia³y normy klasy III. Ocena obserwacji hydromorfo- nie wodnym Œrodkowej Wis³y. D³ugoœæ cieków w badanej jcw logicznych wskazuje na II klasê. Elementy fizykochemiczne ocenio- wynosi 12,4 km. Jegrznia (Lega) jest prawobrze¿nym dop³ywem no poni¿ej stanu dobrego, z uwagi na przekraczaj¹ce granice II klasy Biebrzy, ciekiem IV rzêdu. Opisywana jcw obejmuje swym obsza- wartoœci zawiesiny ogólnej, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, pH, azotu rem Jezioro Oleckie Wielkie i Oleckie Ma³e. Kjeldahla i azotu ogólnego. Specyficzne zanieczyszczenia synte- Pod³o¿e zlewni jcw stanowi¹ g³ównie gliny zwa³owe i piaski. tyczne i niesyntetyczne sklasyfikowono poni¿ej stanu dobrego. W strukturze u¿ytkowania zlewni przewa¿aj¹ obszary zurbanizowa- WskaŸnikiem niespe³niaj¹cym kryterium II klasy by³ selen. Stan ne. Nad rzek¹, w rejonie wyp³ywu z Jeziora Oleckie Wielkie, chemiczny oceniono poni¿ej dobrego ze wzglêdu na przekroczenie po³o¿one jest miasto Olecko. Mniejszy udzia³ maj¹ u¿ytki rolne œrodowiskowych norm jakoœci benzo(a)pirenu w wodzie oraz dife- i niewielki jest obszar lasów. nyloeterów bromowanych i rtêci w ¿ywych organizmach (biota). Jednolita czêœæ wód „Jegrznia (Lega) od wp³ywu do jez. Olecko Stan jcwp „M³yñska Struga” okreœlono jako z³y. Wielkie do wyp³ywu z jez. Olecko Ma³e” jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków z oczyszczalni miejskiej w Olecku. Przedsiêbior- PLRW20002056999 PAS£ÊKA OD WYP£YWU ZE ZB. stwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olecku odprowadza do PIERZCHA£Y DO UJŒCIA rzeki oko³o 2650 m3/d œcieków komunalnych, poddanych oczysz- Pas³êka o d³ugoœci 182,6 km i powierzchni zlewni 2294,5 km2 jest czeniu mechaniczno-biologicznemu (z usuwaniem zwi¹zków fosfo- rzek¹ I rzêdu i jednym z najwa¿niejszych dop³ywów Zalewu Wiœla- ru preparatem PIX) – wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowi- nego. Rzeka podzielona jest na 6 jednolitych czêœci wód. Jcwp ska za 2017 rok. Do oczyszczalni doprowadzane s¹ równie¿ œcieki „Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierzcha³y do ujœcia” obejmuje dolny z s¹siaduj¹cych miejscowoœci: Imionki, Mo¿ne, Sedranki (czêœcio- odcinek rzeki. D³ugoœæ cieków w jcwp wynosi 25,2 km. Przep³yw wo), Dworek Mazurski, Kukowo, Zielonówek, Jaœki, Gordejki, Gor- œredni w przekroju ujœciowym wynosi 16,75 m3/s. dejki Ma³e i Du³y. Ze wzglêdu na zabudowê poprzeczn¹ i obwa³owania jcwp zali- W 2017 roku, badania jakoœci wody jcw prowadzone by³y czana jest do silnie zmienionych. Pas³êka znajduje siê w dorzeczu w przekroju pomiarowym „Jegrznia (Lega) – Skowronki” w ramach Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. monitoringu operacyjnego. W badanej jcwp do najwa¿niejszych dop³ywów Pas³êki zalicza- my: £aŸnicê, Biebrzê, Lipówkê i Czerwony Rów. Na znacznych Klasyfikacja jednolitej czêœci wód odcinkach Pas³êka p³ynie w g³êbokich dolinach erozyjnych o cha- Stan ekologiczny jcw „Jegrznia (Lega) od wp³ywu do jez. Olec- rakterze w¹wozów. Ujœciowy odcinek rzeki znajduj¹cy siê na ko Wielkie do wyp³ywu z jez. Olecko Ma³e” oceniono jako umiar-

14 kowany. WskaŸniki biologiczne (fitobentos i makrobezkregowce Badania jakoœci wody jcw w 2017 roku przeprowadzono bentosowe) nie przekracza³y norm I-II klasy jakoœci wody. O obni¿- w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, w przekro- onej ocenie decydowa³y parametry fizykochemiczne. Poni¿ej stanu ju pomiarowym „E³k (£aŸna Struga) – Zawady E³ckie”. dobrego by³ odczyn pH, azot azotanowy i azot ogólny. W 2017 roku nie wykonywano badañ substancji charakteryzuj¹cych stan che- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód miczny wody. Stan jcw „Jegrznia (Lega) od wp³ywu do jez. Olec- Stan ekologiczny jcw „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. Lity- ko Wielkie do wyp³ywu z jez. Olecko Ma³e” oceniono jako z³y. gajno do wp³ywu do jez. £aœmiady z Po³omk¹ od Romo³y” oceniono Wymieniona jcw by³a badana w 2014 roku i równie¿ posiada³a stan jako s³aby. WskaŸniki biologiczne mieœci³y siê w normach I i II klasy ekologiczny umiarkowany. jakoœci wód, z wyj¹tkiem ichtiofauny, której wskaŸnik osi¹gn¹³ IV klasê. Ze wskaŸników fizykochemicznych tylko ChZT-Mn i OWO PLRW20001826285689 ROMO£A by³y poni¿ej norm granicznych II klasy. Stan chemiczny jcw oceniono jako poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na przekroczenia wskaŸników Zlewnia jednolitej czêœci wód „Romo³a” zajmuje powierzchniê badanych w biotach (w rybach): bromowane difenyloetery oraz hep- 2 53,1 km . D³ugoœæ cieków w badanej jcw wynosi 23,4 km. Le¿y na tachlor i epoksyd heptachloru. Stan jcw „E³k (£aŸna Struga) od obszarze dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Œrodkowej Wis³y. wyp³ywu z jez. Litygajno do wp³ywu do jez. £aœmiady z Po³omk¹ Romo³a jest prawobrze¿nym dop³ywem Po³omki (Po³omskiej bez Romo³y” okreœlono jako z³y. Wymieniona jcw nie by³a dotych- M³ynówki), która jest lewobrze¿nym dop³ywem E³ku (£aŸnej Stru- czas badana pod k¹tem oceny stanu ekologicznego. gi). ród³a Romo³y zlokalizowane s¹ na wschód od miejscowoœci Cichy, na po³udniowo-zachodnich obrze¿ach Szeskich Wzgórz. PLRW200025262879 E£K (£ANA STRUGA) NA JEZ. Badana jcw nie jest objêta ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska £AŒMIADY Z GAWLIKIEM naturalnego. Zlewnia jednolitej czêœci wód „E³k (£aŸna Struga) na jez. £aœmiady Zlewnia jcw zbudowana jest z piasków i z glin zwa³owych. z Gawlikiem” zajmuje powierzchniê 278,2 km2. D³ugoœæ cieków W strukturze u¿ytkowania zlewni przewa¿aj¹ u¿ytki rolne, g³ównie w badanej jcw wynosi 84,0 km. Po³o¿ona jest w dorzeczu Wis³y, pola uprawne. Du¿y jest równie¿ udzia³ powierzchni leœnych. £¹ki w regionie wodnym Œrodkowej Wis³y. Obszar jcw obejmuje jezioro i pastwiska wystêpuj¹ w obni¿eniach terenu. £aœmiady i zlewniê rzeki Gawlik, prawobrze¿nego dop³ywu E³ku Do jcw „Romo³a” dop³ywaj¹ bezpoœrednio œcieki z oczyszczalni (£aŸnej Strugi). Obszary Natura 2000: Ostoja Borecka w miejscowoœci Œwiêtajno, w iloœci 133,3 m3/d (na podstawie informa- (PLH280016), Puszcza Borecka (PLB280006) zajmuj¹ pó³nocne cji o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). obrze¿a opisywanej jcw. W 2017 roku badania jcw „Romo³a” przeprowadzone by³y Zlewnia jcw zbudowana jest z glin zwa³owych, z piaskami aku- w ramach monitoringu operacyjnego, w przekroju pomiarowym mulacji polodowcowej. RzeŸba terenu jest zró¿nicowana – od „Romo³a – Œwiêtajno”. pagórkowatej do lekko falistej. W dolinie rzeki Gawlik i obni¿eniach Klasyfikacja jednolitej czêœci wód wystêpuj¹ utwory torfowe. W strukturze u¿ytkowania zlewni przewa¿aj¹ tereny rolne. Znaczne powierzchnie zajmuj¹ równie¿ lasy. Ocena wskaŸników biologicznych i fizykochemicznych decydo- Jednolita czêœæ wód „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. wa³a o stanie ekologicznym umiarkowanym jednolitej czêœci wód. £aœmiady z Gawlikiem” jest bezpoœrednim i poœrednim odbiorni- Wœród elementów biologicznych badany by³ fitobentos. Multime- kiem œcieków. Oczyszczalnia gminna w Starych Juchach odprowa- tryczny Indeks Okrzemkowy odpowiada³ normom II klasy jakoœci dza bezpoœrednio œcieki w iloœci 152,4 m3/d. Poœrednio, Kana³em wód. O wyniku decydowa³ ogólny wêgiel organiczny, którego war- Wydmiñskim (oko³o 2 km od rzeki Gawlik) dop³ywaj¹ œcieki toœæ by³a poni¿ej stanu dobrego. W 2017 roku nie wykonywano z oczyszczalni w Wydminach, w iloœci 266,8 m3/d. Ponadto rowem badañ substancji charakteryzuj¹cych stan chemiczny wody. Stan melioracyjnym, do jez. £aœmiady, dop³ywaj¹ œcieki oczyszczone jcw „Romo³a” oceniono jako z³y. Wymieniona jcw by³a badana z Osiedla Mieszkaniowego w Chojniaku, w iloœci 12,3 m3/d. Dane w 2014 roku i osi¹ga³a stan ekologiczny dobry. dotycz¹ce iloœci œcieków przyjêto na podstawie informacji otrzymanej z zak³adów w 2017 roku. PLRW200020262859 E£K (£ANA STRUGA) OD WYP£YWU W 2017 roku przeprowadzono badania jcw w ramach monito- Z JEZ. LITYGAJNO DO WP£YWU DO JEZ. £AŒMIADY ringu diagnostycznego i operacyjnego, w przekroju pomiarowym Z PO£OMK¥ OD ROMO£Y „E³k (£aŸna Struga) – Malinówka”. „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. Litygajno do wp³ywu do jez. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód £aœmiady z Po³omk¹ od Romo³y” jest jednolit¹ czêœci¹ wód o powierzchni 77,8 km2. D³ugoœæ cieków w badanej jcw wynosi Stan ekologiczny jcw oceniono jako dobry. Wszystkie wskaŸniki 24,5 km. Po³o¿ona jest w dorzeczu Wis³y, w regionie wodnym Œrod- biologiczne i fizykochemiczne mieœci³y siêwIiIIklasie jakoœci kowej Wis³y. E³k jest prawobrze¿nym dop³ywem Biebrzy, ciekiem IV wód. Stan chemiczny jcw oceniono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu rzêdu. W jej granicach znajduj¹ siê po³udniowe obrze¿a obszarów na przekroczenia norm œrodowiskowych takich wskaŸników jak: Natura 2000: Ostoja Borecka (PLH280016), Puszcza Borecka benzo(a)piren, benzo(b)fluoranten, benzo(g,h,i)perylen oraz sub- (PLB280006). stancji badanych w biocie (w rybach): bromowanych difenyloete- Zlewnia jcw zbudowana jest z glin zwa³owych, z ró¿nymi rów oraz heptachloru i epoksydu heptachloru. Stan jcw „E³k rodzajami piasków oraz p³atami ¿wirów. Dominuje rzeŸba pagórko- (£aŸna Struga) na jez. £aœmiady z Gawlikiem” okreœlono jako wata i falista. Wystêpuj¹ liczne bezodp³ywowe zag³êbienia. Struktu- z³y. Wymieniona jcw nie by³a dotychczas badana pod k¹tem oceny ra u¿ytkowania zlewni jest zró¿nicowana. Wystêpuj¹ znaczne stanu ekologicznego. powierzchnie u¿ytków rolnych i lasów. PLRW2000252628939 E£K (£ANA STRUGA) OD Jednolita czêœæ wód „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. WYP£YWU Z JEZ. £AŒMIADY DO WYP£YWU Z JEZ. Litygajno do wp³ywu do jez. £aœmiady z Po³omk¹ od Romo³y” jest E£CKIEGO poœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Spó³dzielnia Mieszkanio- wa „Mazury” w Olecku – oczyszczalnia przy osiedlu mieszkanio- Zlewnia jednolitej czêœci wód „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. wym w Pietraszach, odprowadza do rowu melioracyjnego (w £aœmiady do wyp³ywu z jez. E³ckiego” zajmuje powierzchniê odleg³oœci oko³o 5 km przed ujœciem do rzeki) 9,0 m3/d œcieków 227,2 km2. D³ugoœæ cieków w badanej jcw wynosi 55,8 km. Po³o¿ona oczyszczonych mechaniczno-biologicznie z defosfatacj¹ (dane jest w dorzeczu Wis³y, w regionie wodnym Œrodkowej Wis³y. E³k jest zak³adu z 2017 r.). prawobrze¿nym dop³ywem Biebrzy, ciekiem IV rzêdu. W opisywanej

15 jcw znajduj¹ siê kilka stosunkowo du¿ych jezior: Haleckie, E³ckie, Wiartel i odp³ywami” okreœlono jako z³y. Wymieniona jcw by³a Sunowo, Woszczelskie, Szarek. Badana jcw obejmuje obszar Natura badana w 2015 roku i osi¹ga³a stan ekologiczny dobry. 2000 o nazwie Jezioro Woszczelskie (PLH280034). Zlewnia jcw zbudowana jest z glin zwa³owych, z ró¿nymi PLRW20002526473 PISA Z JEZIOREM ŒNIARDWY rodzajami piasków. W dolinach rzecznych i obni¿eniach wystêpuj¹ I ORZYSZ¥ DO WP£YWU DO JEZIORA ROŒ utwory torfowe. W strukturze u¿ytkowania zlewni przewa¿aj¹ u¿yt- Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Pisa z jeziorem Œniardwy ki rolne, znaczn¹ powierzchniê zajmuj¹ lasy. i Orzysz¹ do wp³ywu do jeziora Roœ” zajmuje powierzchniê 744,2 km2, Jednolita czêœæ wód „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. w której d³ugoœæ cieków wynosi 194,3 km. Po³o¿ona jest £aœmiady do wyp³ywu z jez. E³ckiego” jest poœrednim odbiornikiem w po³udniowej czêœci Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i na œcieków. Spó³dzielnia Mieszkaniowa – osiedle mieszkaniowe pó³nocnych obrze¿ach Równiny Mazurskiej, na obszarze dorzecza w Stradunach odprowadza do rowu melioracyjnego (w odleg³oœci 3 Wis³y, w regionie wodnym Œrodkowej Wis³y. Badana jcw objêta jest oko³o 1,2 km przed ujœciem do rzeki E³k) 19,0 m /d œcieków podda- ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska naturalnego. W jej granicach nych oczyszczaniu mechaniczno-biologicznemu z usuwaniem znajduj¹ siê obszary Natura 2000: Puszcza Piska (PLB280008), zwi¹zków fosforu preparatem PIX (dane zak³adu z 2017 r.). Ostoja Piska (PLH280048) oraz Mazurski Park Krajobrazowy. Badania jcw w 2017 roku przeprowadzono w ramach monito- Po³udniowa czêœæ zlewni jcw pokryta jest g³ównie utworami ringu operacyjnego w przekroju pomiarowym „E³k (£aŸna Struga) – sandrowymi (piaski i ¿wiry), a w pó³nocnej i czêœciowo zachodniej Barany”. dominuje glina zwa³owa. W obni¿eniach wystêpuj¹ utwory torfowe. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód W badanej jcw istotne miejsce zajmuj¹ jeziora, w tym najwiêksze jezioro Polski – Œniardwy. W strukturze u¿ytkowania zlewni domi- Stan ekologiczny jcw, oceniany w oparciu o elementy biologiczne nuj¹ u¿ytki rolne. Wystêpuj¹ równie¿ du¿e kompleksy leœne. i wskaŸniki fizykochemiczne okreœlono jako dobry. Badane wskaŸni- W zlewni jcw „Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu do ki biologiczne i fizykochemiczne mieœci³y siêwIiIIklasie jakoœci jeziora Roœ” znajduj¹ siê punktowe zrzuty œcieków. Zak³ad Us³ug wód. Jedynie odczyn pH przekracza³ nieznacznie granicê II klasy, ale Komunalnych w Orzyszu odprowadza do rzeki Orzyszy œcieki oczysz- przekroczenie mieœci³o siê w granicach niepewnoœci pomiaru. Nie czone w iloœci 879 m3/d (na podstawie informacji o korzystaniu ze œro- oceniono stanu jcw „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. £aœmiady dowiska za 2017 r.). Stacja Badawcza Instytutu Rozrodu Zwierz¹t do wyp³ywu z jez. E³ckiego” poniewa¿ nie wykonywano badañ sub- i Badania ¯ywnoœci PAN w Popielnie odprowadza do jeziora Œniardwy stancji charakteryzuj¹cych stan chemiczny. Wymieniona jcw by³a 51,6 m3/d œcieków oczyszczonych (dane zak³adu z 2017 r.). badana w 2014 roku i osi¹ga³a równie¿ stan ekologiczny dobry. Badania jakoœci wody jcw w 2017 roku przeprowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego w przekroju PLRW20002526434 NIDKA (WIGRYNIA) DO WP£YWU DO pomiarowym „Pisa (Kana³ Jegliñski) – Kobusy”. JEZ. BE£DANY Z JEZ. NIDZKIE, JAŒKOWO, WIARTEL I ODP£YWAMI Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Nidka (Wigrynia) do Stan ekologiczny jcw Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu do jez. Be³dany z jez. Nidzkie, Jaœkowo, Wiartel i odp³ywa- wp³ywu do jeziora Roœ” oceniono jako umiarkowany. Wiêkszoœæ mi” zajmuje powierzchniê 216,0 km2. D³ugoœæ cieków tej jcw wyno- elementów biologicznych mieœci³a siê w normach II klasy jakoœci si 64,3 km. Po³o¿ona jest w dorzeczu Wis³y, w regionie wodnym wód (fitobentos, makrofity, makrobezkrêgowce bentosowe). Jakoœæ Œrodkowej Wis³y. Nidka jest ciekiem naturalnym, ³¹cz¹cym Jezioro wody obni¿a³y do III klasy wyniki badañ ichtiofauny. WskaŸniki Nidzkie z Jeziorem Be³dany. Rzeka przep³ywa przez mezoregion fizykochemiczne mieœci³y siê w granicach I-II klasy, z wyj¹tkiem Równina Mazurska, która nale¿y do makroregionu Pojezierze odczynu pH , który przekracza³ II klasê. Stan chemiczny jcw ocenio- Mazurskie. W granicach jcw znajduje siê obszar Natura 2000 Pusz- no jako poni¿ej dobrego. Normy œrodowiskowe przekracza³y wska- cza Piska (PLB280008). Ÿniki badane w biotach: bromowane difenyloetery, rtêæ i jej zwi¹zki, Zlewnia Nidki (Wigrynii) zbudowana jest z gleb rdzawych heptachlor i epoksyd heptachloru (w rybach) oraz fluoranten i ben- i bielicowych, wytworzonych z piasków luŸno i s³abo gliniastych, zo(a)piren (w miêczakach/skorupiakach). Stan jcw „Pisa z jezio- a tak¿e z glin zwa³owych. RzeŸba terenu ma charakter urozmaicony, rem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu do jeziora Roœ” okreœlono wystêpuj¹ liczne pagórki oraz zatorfione zag³êbienia bezodp³ywo- jako z³y. Wymieniona jcw by³a badana w 2015 roku i osi¹ga³a stan we. W strukturze u¿ytkowania przewa¿aj¹c¹ czêœæ stanowi¹ lasy, ekologiczny dobry. niewielk¹ zaœ u¿ytki rolne. Nidka jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków. Zak³ad Us³ug PLRW700018582474 KANA£ JANKI Komunalnych w Rucianem-Nidzie odprowadza bezpoœrednio do Zlewnia jednolitej czêœci wód „Kana³ Janki” zajmuje powierzchniê rzeki 716,1m3/d œcieków, poddanych mechaniczno-biologicznemu 18,7 km2. D³ugoœæ cieków w badanej jcw wynosi 8,3 km. Kana³ Jan- procesowi oczyszczania (wed³ug danych zak³adu z 2017 r.). ki jest prawobrze¿nym dop³ywem Go³dapy. Po³o¿ony jest w w zlew- Badania jcw w 2017 roku przeprowadzono w ramach monito- ni rzeki Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. ringu diagnostycznego i operacyjnego, w przekroju pomiarowym Zlewnia jcw „Kana³ Janki” zbudowana jest z piasków i ¿wirów. „Nidka – Wygryny”. W obni¿eniach wystêpuj¹ utwory torfowe. W strukturze u¿ytkowania zlewni przewa¿aj¹ lasy. Zwarte kompleksy leœne wystêpuj¹ Klasyfikacja jednolitej czêœci wód w czêœci wschodniej i po³udniowo-zachodniej. Pozosta³¹ czêœæ Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód, oceniony w oparciu o ele- zlewni stanowi¹ tereny rolne, g³ównie ³¹ki. W rejonie cieku znajduje menty biologiczne i wskaŸniki fizykochemiczne, by³ umiarkowany. siê niewielka wieœ Jany, po³o¿ona oko³o 10 km na po³udniowy Fitobentos, makrofity i ichtiofauna odpowiada³y II klasie. Makro- zachód od miasta Go³dap. Jcw „Kana³ Janki” nie jest odbiornikiem bezkrêgowce bentosowe mieœci³y siê w normach III klasy. Wiêk- zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. szoœæ parametrów fizykochemicznych nie przekracza³a I–II klasy. Badania w 2017 roku przeprowadzone by³y w ramach monito- Wymagañ stanu dobrego nie spe³nia³ azot ogólny. Stan chemiczny ringu operacyjnego w przekroju pomiarowym „Kana³ Janki – Jany”. jcw oceniono jako poni¿ej dobrego. Normê przekracza³y wskaŸniki badane w biotach: bromowane difenyloetery, rtêæ i jej zwi¹zki, hep- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód tachlor i epoksyd heptachloru (w rybach) oraz fluoranten i ben- Ocena jcw „Kana³ Janki” wskazuje na umiarkowany stan ekolo- zo(a)piren (w miêczakach/skorupiakach). Stan jcw „Nidka giczny. Badanym elementem biologicznym by³y makrofity. Wska- (Wigrynia) do wp³ywu do jez. Be³dany z jez. Nidzkie, Jaœkowo, Ÿnik MIR mieœci³ siê w granicach II klasy jakoœci wody. Wœród

16 wskaŸników fizykochemicznych tylko ogólny wêgiel organiczny 1,0 m3/d œcieków odprowadza Szko³a Podstawowa w Sobiechach. by³ poni¿ej norm II klasy. Pozosta³e parametry odpowiada³y I-II kla- Dane dotycz¹ce iloœci œcieków przyjêto na podstawie informacji sie. W 2017 roku nie wykonywano badañ substancji charaktery- otrzymanej z zak³adów w 2017 roku. zuj¹cych stan chemiczny wody. Stan jcw „Kana³ Janki” oceniono W 2017 roku jcw „Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do jako z³y. Wymieniona jcw nie by³a dotychczas badana pod k¹tem granicy pañstwa” badana by³a w przekroju pomiarowym „Wêgorapa oceny stanu ekologicznego. – Mieduniszki” w ramach monitoringu badawczego.

PLRW7000185824772 DOP£YW SPOD ZIEMIANEK Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Nie przeprowadzono klasyfikacji stanu ekologicznego jcw „Wêgo- Zlewnia jednolitej czêœci wód „Dop³yw spod Ziemianek” zajmuje rapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa”. Nie wyko- powierzchniê 10,4 km2. D³ugoœæ cieków w badanej jcw wynosi nywano badañ biologicznych. Elementy fizykochemiczne okreœlo- 4,5 km. Ciek jest prawobrze¿nym, niewielkim dop³ywem Go³dapy. no poni¿ej stanu dobrego. Normy II klasy jakoœci wód przekracza³y: Le¿y na obszarze zlewni rzeki Prego³y, w regionie wodnym £yny ogólny wêgiel organiczny i ChZT-Cr. Wœród wskaŸników specy- i Wêgorapy. Dop³yw bierze swój pocz¹tek w rejonie miejscowoœci ficznych zanieczyszczeñ syntetycznych i niesyntetycznych badano: Ziemianki, na pó³noc od rzeki Go³dapy. Do Go³dapy uchodzi w oko- chrom szeœciowartoœciowy, chrom ogólny, cynk, miedŸ i wêglowo- licy niewielkiej wsi Sapa³ówka, po³o¿onej 6 km na wschód od gmin- dory ropopochodne. Otrzymane wyniki odpowiada³y wartoœciom nej wsi Banie Mazurskie. Ciek nie jest objêty ochron¹ prawn¹ granicznym I-II klasy. Badane w 2017 roku substancje priorytetowe: w zakresie œrodowiska naturalnego. kadm, o³ów, rtêæ i jej zwi¹zki oraz nikiel, równie¿ nie przekracza³y Budowa geologiczna zlewni jcw jest zró¿nicowana – wystêpuj¹ dopuszczalnych wartoœci œrodowiskowych. Stan jcw „Wêgorapa gliny zwa³owe, piaski gliniaste oraz piaski i ¿wiry wodnolodowco- od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa” oceniono we. W strukturze u¿ytkowania zlewni przewa¿aj¹ tereny rolne jako z³y, ze wzglêdu na przekroczenia parametrów fizykochemicz- i znacz¹cy jest udzia³ powierzchni leœnych. Lasy zajmuj¹ g³ównie nych. Wymieniona jcw, badana w latach 2010-2015 osi¹ga³a stan czêœæ wschodni¹ zlewni. W rejonie brzegów nie ma zabudowy wiej- ekologiczny dobry i stan dobry. W 2016 roku jakoœæ wody obni¿a³y skiej, jedynie w odcinku przyujœciowym znajduje siê jedno zabudo- wskaŸniki fizykochemiczne (OWO, zasadowoœæ ogólna i odczyn wanie Sapa³ówki. Jcw „Dop³yw spod Ziemianek” nie jest odbiorni- pH) oraz wyniki badañ chemicznych w biotach. Stan jcw by³ ocenio- kiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. ny jako z³y. Badania jcw w 2017 roku by³y przeprowadzone w przekroju pomiarowym „Dop³yw spod Ziemianek – Sapa³ówka”, w ramach monitoringu operacyjnego. 1.3. Podsumowanie Klasyfikacja jednolitej czêœci wód W 2017 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku przeprowa- Ocena wskaŸników biologicznych i fizykochemicznych decydo- dzi³ badania 75 jednolitych czêœci wód powierzchniowych rzecz- wa³a o stanie ekologicznym umiarkowanym jednolitej czêœci wód. nych w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, Wœród elementów biologicznych badany by³ fitobentos. Multime- badawczego i obszarów chronionych (tab. 1, mapy1i2). tryczny Indeks Okrzemkowy odpowiada³ normom II klasy jakoœci Na podstawie wyników badañ elementów biologicznych wód. O wyniku klasyfikacji decydowa³y elementy fizykochemiczne i wspieraj¹cych je elementów fizykochemicznych wykonano klasy- z grupy 3.1-3.5, wœród których ogólny wêgiel organiczny i twardoœæ fikacjê stanu lub potencja³u ekologicznego wód (tab. 1, mapa 1). ogólna by³y poni¿ej stanu dobrego. W 2017 roku nie wykonywano W 2017 roku w 4 jednolitych czêœciach wód stwierdzono dobry stan badañ substancji charakteryzuj¹cych stan chemiczny wody. Stan lub potencja³ ekologiczny. Nale¿a³y do nich: jcw „Dop³yw spod Ziemianek” oceniono jako z³y. Wymieniona – „Kana³ Elbl¹ski od stanowiska szczytowego (pochylnia) do jcw nie by³a dotychczas badana pod k¹tem oceny stanu wp³ywu do jez. Dru¿no”; ekologicznego. – „Kana³ Jagielloñski”; PLRW70002058253 WÊGORAPA OD WYP£YWU Z JEZIORA – „E³k (£aŸna Struga) na jez. £aœmiady z Gawlikiem”; MAMRY DO GRANICY PAÑSTWA – „E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. £aœmiady do wyp³ywu z jez. E³ckiego”. Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Wêgorapa od wyp³ywu W 31 jednolitych czêœciach wód stwierdzono umiarkowany stan lub z jeziora Mamry do granicy pañstwa” zajmuje powierzchniê potencja³ ekologiczny, w 9 jcw – s³aby, a w 3 jcw – z³y („Kana³ Kle- 117,2 km2, a d³ugoœæ cieków w jcw wynosi 49,3 km. Po³o¿ona jest barski z jez. Klebarskim (EW. i Silickim/Kukl¹g)”, „Burzanka do w dorzeczu Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. Wêgo- wp³ywu do jez. Dru¿no”, „Czerwony Rów”). W wielu jednolitych rapa odprowadza wody pó³nocnej czêœci kompleksu Wielkich Jezior czêœciach wód nie oceniono stanu b¹dŸ potencja³u ekologicznego Mazurskich (jezioro Mamry i jeziora rzeki Sapiny) poza granicê Pol- z uwagi na brak badañ elementów biologicznych. W 47 jednolitych ski, na teren Federacji Rosyjskiej. Obszar naszego pañstwa opuszcza czêœciach wód przebadano stan chemiczny. We wszystkich jcw za miejscowoœci¹ Mieduniszki. Badana jcw objêta jest ochron¹ stwierdzono stan chemiczny poni¿ej dobrego. prawn¹ w zakresie œrodowiska naturalnego. W jej granicach znaj- W roku 2017 w badanych jednolitych czêœciach wód stanu nie duj¹ siê obszary Natura 2000 – Niecka Skaliska (PLH280049), Lasy okreœlono dla 5 jcw, poniewa¿ brakowa³o badañ wskaŸników che- Skaliskie (PLB280011). micznych czy biologicznych. W pozosta³ych 70 jcw stwierdzono z³y Zlewnia zbudowana jest z glin zwa³owych, i³ów, mu³ów, margli stan wód (tab. 1, mapa 2). i piasków. W dolinach rzecznych wystêpuj¹ torfy. W strukturze u¿ytkowania terenu w dolnym i œrodkowym odcinku wyraŸnie prze- Materia³y Ÿród³owe wa¿aj¹ tereny rolne, g³ównie grunty orne. W górnym odcinku Podzia³ hydrograficzny Polski, IMGW, Warszawa 1983 po³o¿one jest miasto Wêgorzewo. Komputerowa Mapa Podzia³u Hydrograficznego Polski, 2007 r. Rzeka Wêgorapa, w badanej jcw „Wêgorapa od wyp³ywu (opracowana przez Oœrodek Zasobów Wodnych Instytutu Meteo- z jeziora Mamry do granicy pañstwa”, jest bezpoœrednim i poœred- rologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Œrodowi- nim odbiornikiem œcieków oczyszczonych. Zak³ad Us³ug Komunal- ska i sfinansowana ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony nych Sp. z o.o. w Wêgorzewie odprowadza bezpoœrednio do Wêgo- Œrodowiska i Gospodarki Wodnej) rapy oko³o 2780 m3/d œcieków. Urz¹d Gminy Budry – oczyszczalnia Geobaza WaterFrameworkDirective.gdb, KZGW 2010 przy osiedlu mieszkaniowym w O³owniku odprowadza bezpoœred- Dane WIOŒ nio 20,7 m3/d œcieków. Poœrednio, poprzez rów melioracyjny,

17 STAN

z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

z³y stan wód TNCHEMICZNY STAN

stan chemiczny

poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego TN/PTNJ£EKOLOGICZNY POTENCJA£ / STAN

ekologiczny

ekologiczny ekologiczny

ekologiczny

umiarkowany stan

umiarkowany stan umiarkowany stan

umiarkowany stan

umiarkowany potencja³

ls lmnó iyohmcnc pcfcn aicyzznasneyzeineyttcn (3.6) niesyntetyczne i syntetyczne zanieczyszczenia specyficzne - fizykochemicznych elementów Klasa

ls eetwfzkceizyh(rp . 3.5) - 3.1 (grupa fizykochemicznych eementów Klasa

ofroón (mgP/l) ogólny Fosfor t œr. st.

4 /l) ofrn (mgPO Fosforany t œr. st.

ztoón (mgN/l) ogólny Azot t œr. st.

3 /l) ztaoaoy(mgN-NO azotanowy Azot t œr. st.

ztKedha(mgN/l) Kjeldahla Azot t œr. st.

3.5 Substancje biogenne

/l) ztaooy(mgN-NH amonowy Azot t œr. st.

/l) aaooæoón (mgCaCO ogólna Zasadowoœæ

- œr. st.

dznpH Odczyn szenie œr.

3.4 Zakwa

3 /l) wroæoón (mgCaCO ogólna Twardoœæ t œr. st.

369 PSD

anz(mgMg/l) Magnez t œr. st.

añ(mgCa/l) Wapñ t œr. st.

hok (mgCl/l) Chlorki t œr. st.

3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE

/l) irzn (mgSO Siarczany

3.3 Zasolenie œr. st.

usacerzuzzn (mg/l) rozpuszczone Substancje t œr. st.

(µS/cm) C reonœ 20 w Przewodnoœæ œr.

2 /l) hTC (mgO ChZT-Cr œr.

W (mgC/l) OWO t œr. st.

Klasyfikacja wskaŸników i elementów jakoœci wód

/l) hTM (mgO ChZT-Mn œr.

2 /l) Z5(mgO BZT5 œr.

3.2 Warunki tlenowe

2 /l) lnrzuzzn (mgO rozpuszczony Tlen t œr. st.

aisn gla(mg/l) ogólna Zawiesina t œr. st.

C) eprtr ( Temperatura œr.

fizyczny o

3.1 Stan

.EEET HYDR.-MORF. ELEMENTY 2. ls lmnó hydromorfologicznych elementów Klasa

ls lmnó biologicznych elementów Klasa

Ichtiofauna

arbzrgwebnooe(nesMMI) (indeks bentosowe Makrobezkrêgowce arft mkoioyidk zcn MIR) rzeczny indeks (makrofitowy Makrofity

39 0,529 0,38 3 2 11,1 11,1 6,1 2,8 17,7 22,3 25,1 594 496 41,2 22,4 109,2 17,8 346 7,4 290,3 0,66 2,53 2,39 4,97 0,244 0,387 PSD PSD

ioets(sankorekw IO) okrzemkowy (wskaŸnik Fitobentos wartoœæ indeksu

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE iolntn(sankftpakooyIFPL) fitoplanktonowy (wskaŸnik Fitoplankton

1.1 1.2 1.3 1.5 1.6 3.1.1 3.1.5 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.6 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.4.1 3.4.2 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.5 3.5.6 3.5.7 y abiotyczny Typ

18 0,419 3 2 11,7 10,9 2,4 15,6 597 518 358 7,9 0,1 1,45 5,32 6,8 0,057 0,191 PSD 17 0,494 2 2 10,9 8,6 1,9 29,8 400 354 236 7,5 0,3 2,06 1,58 3,66 0,127 0,298 PSD

17 0,362 3 2 9,2 8,8 1,6 27,3 576 311 7,6 0,07 2,06 5,99 8,07 0,162 0,232 PPD

17 brak

17 0,414 3 2 10,4 9,1 1,95 18,8 353 280 202 7,7 0,13 1,43 1,12 2,57 0,079 0,197 PSD

20 0,445 30,4 0,554 3 2 10,7 20,8 9,8 1,95 15 26,7 496 413 293 7,9 0,09 1,27 2,52 3,82 0,116 0,202 PSD

18 0,311 0,18 5 2 10 11,7 4,7 17,1 398 302 207 8,2 0,09 1,47 0,18 1,66 0,044 0,104 PSD z³y stan ekologiczny

20 0,558 1 2 9,9 9,9 3,2 12,4 358 265 199 7,9 0,06 1,16 0,3 1,47 0,02 0,075 PSD 17

20 33,7 3 2 11,5 8,9 1,9 20,5 551 477 333 7,8 0,19 1,56 3,25 4,83 0,077 0,198 PSD aw erznayng ukupomiarowo-kontrolnego punktu reprezentatywnego Nazwa

Bajdycka M³ynówka - Rygarby Bezleda - Lejdy

Dop³yw z Gromot - Gro- moty Dop³yw z jez. Arklickie- go - Aptynty

Elma - Piaseczno

Guber - Prosna

Kana³ Klebarski - Silice

Kiermas - Barczewo Korszynianka - Gie³psz

Liwna- Krelikiejmy o erznayng ukupomiarowo-kontrolnego punktu reprezentatywnego Kod

PL08S0301_0099 PL09S0301_0001

PL01S0301_3880

PL08S0301_3047

PL08S0301_0107

PL01S0301_3939

PL08S0301_3035

PL08S0301_3911 PL08S0301_3052

PL08S0301_0126 o cnae jcw ocenianej Kod

PLRW7000185847889 PLRW30001757425

PLRW20001728552

PLRW7000175849681

PLRW700017584748

PLRW70002058489

PLRW70001858448899

PLRW7000205844899 PLRW7000175848889

PLRW700020584869

- aw cnae jcw ocenianej Nazwa

Bajdycka M³ynówka Bezleda od Ÿróde³ do granicy pañstwa

Dop³. z Gromot

Dop³yw z jeziora Arklic- kiego do granicy pañstwa

Elma od Ÿróde³ do Powar- szynki

Guber od Rawy do ujœcia

Kana³ Klebarski z jez. Kle barskim (EW. i Silic kim/Kukl¹g)

Kiermas od wyp³ywu z jez. Koœno do ujœcia z jez. Korszynianka Uml¹g i Kiermas Liwna od dop³ywu spod Starej Ró¿anki do ujœcia

7 8 9 1111111111222222222233333333 38 39 40 1 2 3 4 5 67 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031323334353637

Lp.

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku

18 z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

stan chemiczny

stan chemiczny stan chemiczny

stan chemiczny

poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego

ekologiczny ekologiczny

ekologiczny

umiarkowany stan

umiarkowany potencja³

11,4 10,3 3,3 11,6 387 184 8,1 0,17 1,3 0,62 1,93 0,08 0,153 PPD

33,4 0,451 0,74 4 2 11,6 20,2 7,7 2,8 15,8 18,97 33,9 620 492 45,9 27,2 97 17,7 315 7,5 283 0,3 1,85 3,15 5,02 0,09 0,222 PSD 2 s³aby stan ekologiczny

25 38,3 2 2 9,7 9,9 2,3 15,85 391 300 231 7,9 0,05 1,34 0,43 1,78 0,044 0,07 PSD

20 0,562 38,2 0,424 0,23 4 2 11,9 5 8,8 2,4 8,3 8,97 17,4 367 272 29,7 14,6 69,3 9,6 212 7,7 167,8 0,31 1,45 0,5 1,98 0,066 0,12 PSD 2 s³aby stan ekologiczny

20 36,3 3 2 10,6 9,3 2,9 11,3 376 285 214 7,7 0,11 1 0,55 1,57 0,062 0,154 2

20 35,8 3 1 10,4 9,2 1,9 12,1 383 287 207 7,7 0,08 1,04 0,61 1,66 0,068 0,164 PSD

20 0,65 0,468 34,1 0,835 0,52 3 1 12,9 21,9 9,7 2,5 11,98 14,6 30,6 429 356 31,7 15,3 87,8 11,7 267 8 206 0,07 1,41 1,68 3,11 0,099 0,18 PSD 2

17 brak 18 0,62620 34,1 brak4) 0,953 3 brak 1 1 11,1 9,8 1,8 17,1 533 460 344 8 0,08 1,48 3,35 4,87 0,093 0,172 PSD

17 0,426 3 2 9,7 10,8 8,3 9,7 608 475 303 8,1 0,4 1,85 3,64 5,97 0,339 0,527 PSD

17 38 2 2 11,3 6,1 1,8 24,5 605 482 344 7,5 0,16 1,74 2,16 3,91 0,059 0,162 PSD

17 25,6 4 1 10,4 7,4 3,1 13,6 414 329 227 7,6 0,44 1,53 1,31 2,86 0,052 0,148 PSD s³aby stan ekologiczny

17 0,475 38 0,641 0,29 4 2 8,4 6,8 7,2 2,1 18,5 20,8 36,2 420 349 34,1 12,6 88,3 7,3 250 7,4 170 1 2,54 0,7 3,27 0,076 0,199 PSD 2 s³aby stan ekologiczny

23 18

20 39,3 0,448 4 1 14 8,1 4,4 16,2 572 317 227 7,9 0,158 1,26 1,375 2,68 0,096 0,25 PSD s³aby stan ekologiczny

£yna - Redykajny

£yna - poni¿ej Dobrego Miasta, Kosyñ £yna - Lidzbark Warmiñ ski

£yna - Stopki

Mam³ak - Lwowiec Pisa - Rygarby, powy¿ej Pas³êka - Smoleñ ujœcia do £yny

Sajna - powy¿ej ujœcia do Gubra Sandela - pow. ujœcia do Drwêcy, Rodzone

So³ka - Silginy

Struga - Ruda

Szkwa - poni¿ej Rozóg

Wad¹g - Kromerowo

Gi³wa - Leœnictwo ¯ela- zowice

Kana³ M³yñski - na drodze Gnojno - Prusinowo Rekownica z jez. Reko- we - Rekownica Dop³yw spod Petrykoz - Gnojno

Symsarna - powy¿ej ujœcia do £yny w Lidz barku Warmiñskim

Sajna - poni¿ej Resz la_02

Banówka - Podleœne

Bauda - Frombork

PL08S0301_0170

PL08S0301_0133

PL08S0301_3053

PL08S0301_0139

PL08S0301_3050 PL01S0301_3554 PL08S0301_0144

PL08S0301_0145

PL01S0301_0935

PL08S0301_3049

PL01S0301_3879

PL01S0301_0943

PL08S0301_3051

PL01S0301_3555

PL01S0301_0901 PL01S0301_3876

PL01S0301_3877

PL08S0301_0152

PL08S0301_3044

PL05S0301_0001

PL01S0301_0868

PLRW700020584511

PLRW700020584579

PLRW700020584599

PLRW700020584911

PLRW20001856139 PLRW700020584789

PLRW7000205848899

PLRW2000172651852

PLRW7000255844579

PLRW20001856299

PLRW200023268321 PLRW2000182654189

PLRW200017268312

PLRW700020584699

PLRW70001858488299

PLRW40001757231

PLRW2000205589

£yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do Kana³u Dywity

£yna od Kana³u Dywity do Kirsny z jez. Mos¹g £yna od Kirsny do Sym sarny

£yna od Pisy do granicy pañstwa

Mam³ak PLRW700017584872 Pas³êka do wyp³ywu z jeziora Sar¹g gi do ujœcia Pisa od Po³apiñskiej Stru

Sajna od starego koryta Sajny do ujœcia

Sandela PLRW20001728589

So³ka PLRW7000175848689

Struga PLRW200017285929

Szkwa do dop³ywu spod Lipniaka z jez. Œwiêtajno £¹ckie Wad¹g do wyp³ywu z jez. Pisz

Gi³wa z jez. Œwiêtajno, Wulpiñskie, Gi³wa

Kana³ M³yñski Rekownica z jez. Rekowe

Dop³yw spod Petrykoz

Symsarna od wyp³ywu z jez. Symsar do ujœcia

Sajna od Ÿróde³ do Kan. Reszelskiego, z Kan. Reszelskim i jez. Widry ñskim i Legiñskim

Banówka do granicy pañstwa Bauda od Dzikówki do ujœcia

7 8 9 1111111111222222222233333333 38 39 40 1 2 3 4 5 67 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031323334353637

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku (cd.)

19 z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

stan chemiczny

stan chemiczny stan chemiczny

stan chemiczny

stan chemiczny stan chemiczny

stan chemiczny

poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego

czny

giczny

ekologiczny ekologiczny

ekologiczny

umiarkowany stan

dobry potencja³ ekolo

umiarkowany potencja³

241 1

181 1

2 16,1 5,8 3,2 14,9 905 558 270 7,9 0,206 1,65 0,997 2,68 0,06 0,119 2

0,527 3 1 13,8 8,5 3,3 11,6 513 296 219 8,1 0,149 0,88 1,522 2,45 0,059 0,15 PSD

0,614 0 5 2 13,5 8,6 2,7 10,6 765 407 266 8,1 0,138 0,86 1,345 1,54 0,099 0,235 PSD 1 z³y stan ekologiczny

0,474 0,889 4 2 12,6 21,3 8,7 2,2 7,4 11,7 30,4 667 374 31 12 88,7 14,5 257 7,9 221 0,182 0,67 1,949 2,65 0,075 0,183 PSD 2 s³aby stan ekologiczny

0 0,47 2 16,9 6,3 4,5 14,3 758 400 296 7,9 0,2 1,36 3,941 5,36 0,056 0,186 2

0 0,5 0,534

17 0,47 2 1 14,1 7,8 4,8 16,8 509 279 193 7,9 0,456 1,58 1,401 3,04 0,13 0,291 PSD

17 0,34 41,2 0,527 0,914 3 2 14,6 28,6 8,1 3,6 9,4 13,3 33,1 829 455 39,1 17,5 109,4 16,7 339 8,1 273 0,251 1,46 4,573 6,07 0,064 0,228 PSD PSD

17 0,43 22,6

17 0,62 39,1 0,494 0,079 5 2 15,2 8,8 6,4 3,8 16,4 22,2 53,3 426 268 16,5 17,6 53,4 9,2 151 7,6 136 0,065 1,14 0,38 1,54 0,105 0,225 PSD PSD z³y stan ekologiczn 17

17 0,32 3 2 13,4 6,6 6,1 12,9 819 413 298 7,9 1,564 2,53 1,627 3,85 0,144 0,28 PSD

20 0,55 0,656 0,84 3 2 13,1 7,4 3,4 18 575 314 239 7,9 0,368 1,37 1,553 2,87 0,068 0,205 PSD 2

17 0,41 30,1 0,469 0,223 4 2 15,8 15,7 6,1 2,6 8,6 14,9 32,6 811 445 45,2 15,5 106,9 17 338 7,8 229 0,47 1,75 3,515 5,34 0,165 0,358 PSD 2 s³aby stan ekologiczn

17 0,45 61,1

18 0,59 0,52 3 2 14 6,9 2,9 11,2 505 252 212 8 0,333 1 0,706 1,73 0,108 0,204 PSD 18 0,54 51

17 0,41 34,4 0,282 0,791 4 2 14,2 22,7 8,4 3,6 10,6 17,2 39,5 564 316 19,8 13 72,2 11,2 212 8,1 195 0,161 2,25 2,679 4,96 0,082 0,247 PSD PSD s³aby stan ekologi

17 0,52 2 1 12,4 8,7 3,4 14,2 489 334 200 8,1 0,176 1,37 1,17 2,56 0,079 0,164 PSD

17 0,39 3 2 13,1 6,2 3,4 30,7 980 526 441 7,8 0,11 1,9 4,388 6,33 0,065 0,125 PPD

20 0,67 1 9,9 12,3 8,5 2,4 8,4 13,7 31,2 492 293 21,5 12,5 69,4 11,2 219 7,9 0,128 1,23 1,725 2,83 0,066 0,127 PPD 2

Bauda - Kraskowo

BrzeŸnica - Stankowo

Burzanka - Gronowo Górne

Czerwony Rów - Branie wo D¹brówka - Rubno

Dop³yw z Bardyn - Bar dyny

Drwêca Warmiñska - Drwêczno

Elbl¹g - Nowakowo

Elbl¹g (Dzierzgoñ) - Stare Dolno

Kana³ Elbl¹ski - D³u¿yna

Kana³ Jagielloñski - Biel nik

Liwa - Bronowo

£aŸnica - Bemowizna

Mar¹g - Ramoty/Maro- nie Mi³akówka - Stolno

M³yñska Struga - Oset- nik Nogat - Kêpa Dol na/Kêpiny

Okrzejka - B³udowo

Osówka - Ga³dowo

Pas³êka - Nowa Pas³êka

Wa³sza - Stygajny

W¹ska - Wêzina

PL01S0301_3543

PL01S0301_0869

PL01S0301_3542

PL01S0301_0870 PL01S0301_0871

PL01S0301_3896

PL01S0301_0881

PL01S0301_0882

PL01S0301_0883

PL01S0301_3891

PL01S0301_0900

PL01S0301_3558

PL01S0301_3552

PL01S0301_0909 PL01S0301_3557

PL01S0301_3548

PL01S0301_0914

PL01S0301_3544

PL01S0301_4027

PL01S0301_0923

PL01S0301_0947

PL01S0301_0948

PLRW20001755849

PLRW20001754599969

PLRW20001756994

PLRW20001756912

PLRW20002056699

PLRW200005499

PLRW20001754356

PLRW2000054549

PLRW200005269

RW200019522371

PLRW2000185649

PLRW20001756789

PLRW20002056999

PLRW2000205689

PLRW200019545699

Bauda od Ÿróde³ do Dzi kówki

BrzeŸnica PLRW20001754529

Burzanka do wp³ywu do jez. Dru¿no

Czerwony Rów D¹brówka PLRW2000175514

Dop³yw z Bardyn

Drwêca Warmiñska od dop³ywu z Mingajn do ujœcia Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia wraz z jez. Dru¿no

Elbl¹g do M³ynówki

Kana³ Elbl¹ski od stanowi ska szczytowego (pochyl nia) do wp³ywu do jez. Dru¿no

Kana³ Jagielloñski

Liwa od Starej Liwy do dop³ywu z jez. Burgale

£aŸnica PLRW20001756969

Mar¹gMi³akówka z jez. Narie, PLRW20001856329 Mildzie

M³yñska Struga

Nogat PLRW200005299

Okrzejka PLRW20001755852

Osówka PLRW200017296169

Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierzcha³y do ujœcia

Wa³sza od Warny do ujœ cia W¹ska od Sa³y do wp³ywu do jez. Dru¿no

7 8 9 1111111111222222222233333333 38 39 40 1 2 3 4 5 67 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031323334353637

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych 2017 roku (cd.)

20 z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

z³y stan wód z³y stan wód

z³y stan wód

stan chemiczny stan chemiczny

stan chemiczny

stan chemiczny stan chemiczny

stan chemiczny

poni¿ej dobrego poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego poni¿ej dobrego

poni¿ej dobrego

ekologiczny

umiarkowany stan

0,036 0,88 0,31 1,19 0,012 0,042 2 dobry stan ekologiczny

25 0,729 0,687 2 2 11,5 9,3 2,0 11,6 423 303 238 7,9 0,131 1,11 1,59 2,74 0,053 0,092 PSD

25 0,652 37,3 0,809 0,77 2 2 12,4 1,5 10,8 2,5 7,3 11,3 24,0 320 237 18,4 8,3 62,1 12,2 197 8,1 174,3 0,035 0,83 0,26 1,10 0,011 0,038 2 2 dobry stan ekologiczn

25 0,664 1 1 12,4 10,0 2,7 11,9 334 240 198 8,2

25 0,484 37,0 0,597 0,8 3 1 12,5 3,0 8,2 2,4 5,8 9,7 23,4 265 184 12,4 6,6 47,7 7,1 152 7,8 139,8 0,122 1,05 0,27 1,32 0,103 0,158 PSD 2

25 0,775 36,8 0,714 0,6 3 2 12,1 3,1 10,3 2,1 5,7 10,6 26,4 277 197 18,5 11,6 44,5 10,4 151 8,3 134,0 0,049 1,00 0,07 1,08 0,003 0,024 PSD 2

17 17

20 17

18 0,593 2 2 12,6 8,5 2,4 14,0 370 274 233 7,9 0,148 1,21 0,97 2,19 0,015 0,065 PSD

20 0,671 39,1 0,974 0,24 4 1 12,0 2,4 9,0 1,7 9,4 12,8 28,6 344 256 16,2 7,9 70,1 11,4 214 7,8 192,5 0,064 1,26 0,46 1,72 0,021 0,053 PSD 2 s³aby stan ekologicz

18 38,9 2 2 11,3 7,1 1,3 14,7 373 306 252 7,6 0,067 0,80 0,19 0,99 0,032 0,114 PSD

18 0,499 2 1 10,0 10,3 1,7 17,4 398 332 271 7,9 0,059 1,09 0,87 1,97 0,022 0,099 PSD

20 9,5 6,3 9,2 1,9 14,7 30,4 359 277 220 7,8 0,073 0,96 0,89 1,86 0,037 0,094 PSD z³y stan wód

Lipówka - Braniewo Marwicka M³ynówka - Nowe Kêpniewo

Omaza - Grzechotki

Pas³êka - Dêbiny

Pas³êka - Pod¹gi

Wa³sza - £ajsy Wa³sza - Wopy

Zbiornik Pierzcha³y - stan. 1

Jegrznia (Lega) - Skow ronki

Romo³a - Œwiêtajno

E³k (£aŸna Struga) - Zawady E³ckie

E³k (£aŸna Struga) - Malinówka E³k (£aŸna Struga) - Barany

Nidka - Wygryny

Pisa (Kana³ Jegliñski) - Kobusy

Kana³ Janki - Jany

Dop³yw spod Ziemianek - Sapa³ówka

Wêgorapa - Mieduniszki

PL01S0301_3578 PL01S0301_4029

PL05S0301_0002

PL01S0301_3315

PL01S0301_3561

PL01S0301_3897 PL01S0301_3892

PL01S0301_0918

PL01S0301_0908

PL01S0301_3573

PL01S0301_0885

PL01S0301_3884

PL01S0301_0887

PL01S0301_0952

PL01S0301_3564

PL08S0301_3060

PL08S0301_3058

PL08S0301_0159

PLRW2000175459929

PLRW40001757245

PLRW20002056919

PLRW2000205659

PLRW2000205685 PLRW20001756829

PLRW2000056939

PLRW20002526261539

PLRW200020262859

PLRW200025262879

PLRW2000252628939

PLRW20002526434

PLRW20002526473

PLRW700018582474

PLRW7000185824772

PLRW70002058253

Lipówka PLRW200017569929 Marwicka M³ynówka

Omaza do granicy pañstwa

Pas³êka od Drwêcy War miñskiej do wp³ywu do zb. Pierzcha³y

Pas³êka od Mar¹ga do Drwêcy Warmiñskiej bez Drwêcy Warmiñskiej

Wa³sza od Kat³awki do Warny bez Warny Wa³sza od Ÿróde³ do Kat³awki

Zb. Pierzcha³y

Jegrznia (Lega) od wp³ywu do jez. Olecko Wielkie do wyp³ywu z jez. Olecko Ma³e

Romo³a PLRW20001826285689

E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. Litygajno do wp³ywu do jez. £aœmiady z Po³omk¹ od Romo³y

E³k (£aŸna Struga) na jez. £aœmiady z Gawli- kiem E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. £aœmiady do wyp³ywu z jez. E³ckiego

Nidka (Wigrynia) do wp³ywu do jez. Be³dany z jez. Nidzkie, Jaœkowo, Wiartel i dop³ywami Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu do jeziora Roœ

Kana³ Janki

Dop³yw spod Ziemianek

Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa

7 8 9 1111111111222222222233333333 38 39 40 1 2 3 4 5 67 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031323334353637

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku (cd.)

21 z³y stan wód

z³y stan wód

stan chemiczny

poni¿ej dobrego

z³y potencja³ ekologiczny

s³aby potencja³ ekologiczny

dobry potencja³ ekologiczny

maksymalny potencja³ ekologiczny

umiarkowany potencja³ ekologiczny

potencja³ ekologiczny (jcw silnie zmienione)

z³y potencja³ ekologiczny

s³aby potencja³ ekologiczny

dobry potencja³ ekologiczny

maksymalny potencja³ ekologiczny

umiarkowany potencja³ ekologiczny

potencja³ ekologiczny (jcw sztuczne)

Stan / Potencja³ ekologiczny

stan / potencja³ z³y

stan / potencja³ s³aby

stan / potencja³ dobry

stan / potencja³ umiarkowany

stan bdb / potencja³ maksymalny

Stan

z³y stan wód

dobry stan wód

Stan chemiczny

stan ekologiczny

z³y stan ekologiczny

stan chemiczny dobry

s³aby stan ekologiczny

dobry stan ekologiczny

bardzo dobry stan ekologiczny

umiarkowany stan ekologiczny

stan chemiczny poni¿ej dobrego

Bachutka - Straszny Dwór

Wika - Obszarniki

Bogumi³ka - Dziadowo

Konopka - przed ujœ ciem do jez. Roœ

PL08S0301_3057

PL08S0301_0162

PL01S0301_3883

PL01S0301_0903

stan/potencja³ ekologiczny

Klasa elementów biologicznych

Klasa elementów hydromorfologicznych

1 stan bdb / potencja³ maksymalny 2 stan / potencja³ dobry 3 stan / potencja³ umiarkowany 4 stan / potencja³ s³aby 5 stan / potencja³ z³y

1 stan bdb / potencja³ maksymalny 2 stan / potencja³ dobry

Klasa elementów fizykochemicznych (3.1-3.6)

PLRW2000182647589

Bachutka PLRW7000185824929

Wika PLRW70001858254

Bogumi³ka PLRW2000172647789

Konopka do wp³ywu do jez. Roœ

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku (cd.)

7 8 9 1111111111222222222233333333 38 39 40 1 2 3 4 5 67 8 9 10111213141516171819202122232425262728293031323334353637

1) nie wykonano badañ fitobentosu z uwagi na zbyt ma³¹ iloœæ organizmów potrzebn¹ do obliczenia wskaŸnika IO 2) nie wykonano badañ fitobentosu z uwagi na zbyt ma³¹ iloœæ organizmów potrzebn¹ do obliczenia wskaŸnika IO 3) nie wykonano hydromorfologii z uwagi na brak mo¿liwoœci wykonania badania odcinka naturalnego z powodu zbyt mulistego dna i podmok³ego terenu 4) nie wykonano badañ fitobentosu z uwagi na zbyt ma³¹ iloœæ organizmów potrzebn¹ do obliczenia wskaŸnika IO 5) wskaŸnik wy³¹czono z klasyfikacji ze wzglêdu na zbyt ma³¹ iloœæ gatunków /organizmów 6) wskaŸnik wy³¹czono z klasyfikacji ze wzglêdu na zbyt ma³¹ iloœæ gatunków /organizmów 7) wskaŸnik wy³¹czono z klasyfikacji ze wzglêdu na zbyt ma³¹ iloœæ gatunków /organizmów 8) wskaŸnik wy³¹czono z klasyfikacji ze wzglêdu na zbyt ma³¹ iloœæ gatunków /organizmów 9) po uwzglêdnieniu niepewnoœci pomiaru wynik odczynu odpowiada II klasie OBJAŒNIENIA:

22 a jcw zgodna z tab.1). Mapa 1. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracj

23 Mapa 2. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)

24 2. MONITORING JEZIOR

2.1. Wstêp normy ustalone dla II klasy, mog¹ one obni¿yæ klasyfikacjê stanu ekologicznego do stanu umiarkowanego. Klasyfikacja stanu chemicznego opiera siê na analizie wyników Rok 2017 jest drugim z kolei w szeœcioletnim cyklu zarz¹dzania oznaczeñ substancji priorytetowych i innych substancji zanieczysz- wodami 2016-2021. Zgodnie z opracowanym Programem Pañstwo- czaj¹cych. Stan chemiczny okreœla siê jako dobry, gdy ¿aden wska- wego Monitoringu Œrodowiska w województwie warmiñsko-mazur- Ÿnik chemiczny nie przekracza granic norm, okreœlonych w roz- skim na lata 2016-2020, w 2017 roku Wojewódzki Inspektorat porz¹dzeniu w sprawie klasyfikacji… Ochrony Œrodowiska w Olsztynie przeprowadzi³ badania 41 jezior Ocenê koñcow¹ stanu wód przeprowadza siê w oparciu o ocenê województwa warmiñsko-mazurskiego. Monitoringiem diagno- stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego. Stan jcw okre- stycznym objêto 27 jezior (w tym 5 jezior reperowych: Jegocin, œla siê jako dobry, je¿eli stan ekologiczny jest co najmniej dobry Wukœniki, Kortowskie, Miko³ajskie i P³askie), a 28 – operacyjnym. (bardzo dobry lub dobry) i jednoczeœnie stan chemiczny jest dobry. Czêœæ jezior badano zarówno w ramach monitoringu diagnostyczne- W pozosta³ych przypadkach stan jcw okreœlany jest jako z³y. go, jak i operacyjnego. Wiêkszoœæ jezior objêtych monitoringiem Opracowanie zawiera czêœæ opisow¹, tabelaryczne zestawienia po³o¿ona jest na obszarach chronionych. W 2016 roku przebadano wyników badañ oraz mapy i plany batymetryczne z zaznaczonymi 17 jezior le¿¹cych w obszarach ochrony siedlisk i gatunków (Natura stanowiskami poboru próbek. 2000), 9 jezior w obszarach zagro¿onych eutrofizacj¹ wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych i 1 jezioro w obszarach przeznaczonych do celów rekreacyjnych. 2.2. Charakterystyka badanych jezior W 2017 roku badania wykonywano w oparciu o rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposo- JEZIORO DARGIN bu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2016, poz. 1178) oraz za³o¿enia woje- Jezioro Dargin znajduje siê w pó³nocnej czêœci systemu Wielkich wódzkiego programu PMŒ. Badania biologiczne (fitoplanktonu) Jezior Mazurskich, na terenie gmin Pozezdrze i Wêgorzewo, i fizykochemiczne wszystkich jezior wykonywano cztery razy w powiecie wêgorzewskim. Jest najwiêkszym zbiornikiem kom- w roku: w okresie cyrkulacji wiosennej (kwiecieñ), wczesnym latem pleksu jeziora Mamry. Jezioro znajduje siê na obszarze Natura 2000 (czerwiec), w okresie pe³nej stratyfikacji letniej (sierpieñ) oraz (PLH280045 Ostoja Pó³nocnomazurska). Do pó³nocno-zachodnie- w paŸdzierniku. Jeziora reperowe dodatkowo badano w maju i we go brzegu przylega rezerwat faunistyczny „Sztynort” (dawny rezer- wrzeœniu. W jeziorach objêtych monitoringiem diagnostycznym wat „Mokre”). Wyspy na jeziorze s¹ objête ochron¹ rezerwatow¹ ze badania biologiczne obejmowa³y fitoplankton, fitobentos, makrofi- wzglêdu na cenne siedliska ptaków. Powierzchnia zwierciad³a wody ty oraz makrobezkrêgowce bentosowe (nie uwzglêdnione w ocenie – wynosi 3030 ha, a g³êbokoœæ maksymalna 37,6 m. Dno zbiornika jest metodyka jest w trakcie weryfikacji). Wykonywano w nich równie¿ twarde, piaskowo-¿wirowe, kamieniste, urozmaicone licznymi 12 razy w roku badania substancji priorytetowych w dziedzinie poli- g³êboczkami i wyp³aceniami. Dargin zasilany jest wodami jeziora tyki wodnej oraz specyficznych substancji zanieczyszczaj¹cych. Na Kisajno od strony po³udniowej i Jeziora Dobskiego od strony tych jeziorach prowadzono równie¿ obserwacje hydromorfologicz- zachodniej. Wymienione zbiorniki s¹ po³¹czone przewê¿eniami mis ne, jako wspieraj¹ce elementy biologiczne, zgodnie z metodyk¹ jeziornych. Od strony zachodniej do zatoki £abap dop³ywa rzeka opracowan¹ w Instytucie Ochrony Œrodowiska. W niektórych jezio- Radzieja. Od pó³nocy zbiornik ³¹czy siê kana³em o d³ugoœci oko³o rach oznaczano substancje priorytetowe w rybach oraz skorupiakach 200 m z Jeziorem Sztynorckim. Zasilany jest ze zlewni równie¿ kil- lub miêczakach. Te badania by³y wykonywane przez firmê Polcargo koma mniejszymi ciekami. Odp³yw wód odbywa siê w¹skim prze- International ze Szczecina, na zlecenie G³ównego Inspektoratu smykiem w kierunku pó³nocnym, do jeziora Kirsajty i nastêpnie Ochrony Œrodowiska. jeziora Mamry. Ocenê stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje powierzchniê 213,2 km2.Na wód jeziornych przeprowadzono w oparciu o rozporz¹dzenie Mini- jej obszarze przewa¿aj¹ tereny u¿ytkowane rolniczo i lasy. Zlewnia stra Œrodowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfika- bezpoœrednia, o powierzchni 11,6 km2, charakteryzuje siê du¿ym cji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz œrodowi- udzia³em gruntów ornych (oko³o 50%) oraz lasów i zadrzewieñ skowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2016, (30-40%). W rejonie brzegów znajduj¹ siê dwie miejscowoœci: poz. 1187). Ocena stanu ekologicznego oparta jest przede wszystkim £abapa i Harsz. Wieœ Harsz jest skanalizowana i œcieki s¹ odprowa- na elementach biologicznych, którym nadaje siê jedn¹ z piêciu klas dzane do oczyszczalni gminnej w Pozezdrzu. Przez jezioro przebie- jakoœci wód: I (bardzo dobry stan ekologiczny), II (dobry stan ekolo- ga szlak ¿eglugi œródl¹dowej. Zbiornik posiada korzystne warunki giczny), III (umiarkowany stan ekologiczny), IV (s³aby stan ekolo- do uprawiania ¿eglarstwa. Nad jeziorem znajduj¹ siê 4 oœrodki giczny) lub V (z³y stan ekologiczny). O wyniku klasyfikacji decydu- wypoczynkowe (Gospodarstwo Agroturystyczne Zdorkowo je ten element biologiczny, któremu nadano najmniej korzystn¹ kla- w Kolonii Harsz, Kemping „Sonata” w Harszu, Oœrodek Wypoczyn- sê. Elementy fizykochemiczne i hydromorfologiczne maj¹ znacze- kowy Warszawskiego Pa³acu M³odzie¿y w Pieczarkach, Oœrodek nie wspieraj¹ce ocenê biologiczn¹. Ocena hydromorfologiczna, ¯eglarski Politechniki £ódzkiej w Rogantach) i 3 pola namiotowe. oparta na metodzie LHS_PL (Lake Habitat Survey) pozwala na Jezioro nie jest bezpoœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿró- zaklasyfikowanie jcw jezior do I klasy lub poni¿ej I klasy w zakresie de³ punktowych. W pobli¿u wschodniego brzegu Oœrodek Wypo- elementów hydromorfologicznych. Dla elementów fizykochemicz- czynkowy w Pieczarkach odprowadza do ziemi 12,6 m3/d oczysz- nych ustalono wartoœci graniczne osobno dla I i II klasy (przezroczy- czonych œcieków (wed³ug informacji oœrodka z 2017 roku). stoœæ wód i stê¿enie fosforu ogólnego) lub ³¹cznie dla I i II klasy Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- (przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa w 20°C, azot ca³kowity gnostycznego i operacyjnego. i nasycenie hypolimnionu tlenem / stê¿enie tlenu nad dnem latem). Klasyfikacja wód jeziora Dargin w oparciu o elementy biolo- W przypadku, gdy ocena biologiczna wskazuje na bardzo dobry lub giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na dobry stan ekologiczny, a wskaŸniki fizykochemiczne przekraczaj¹ dobry stan ekologiczny (II klasa jakoœci wód). Wœród ocenianych

25 parametrów, fitobentos i makrofity mieœci³y siê w normach I klasy. wodnego i b³otnego oraz stanowi¹ doskona³e miejsce odpoczynku Pozosta³e wskaŸniki odpowiada³y II klasie. ptactwa przelotowego z pó³nocy. Wystêpuje tutaj ok. 120 gatunków Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego ze wzglêdu na ptaków. Jezioro Gaudy jest p³ytkim (g³êb. maks. – 2,4 m) i intensyw- przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów nie zarastaj¹cym zbiornikiem wodnym. Dno jeziora jest silnie zamu- bromowanych, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu hep- lone. Okalaj¹ce akwen brzegi s¹ p³askie i zabagnione. Dostêp do tachloru, badanych w rybach. jeziora jest utrudniony ze wzglêdu na mokrad³a i szeroki pas trzcin Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Dargin – oceniono jako otaczaj¹cych liniê brzegow¹. Jezioro jest zbiornikiem przep³ywo- z³y. wym, zasilanym g³ównie przez rzekê Liwê. Zarówno zlewnia ca³kowita (pow. 125,5 km2), jak i bezpoœred- JEZIORO E£CKIE nia, s¹ zalesione w oko³o 80%. Jezioro Gaudy nie jest odbiornikiem Jezioro E³ckie znajduje siê w œrodkowej czêœci Pojezierza E³ckiego, œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ i nie jest zagospodaro- na terenie miejskiej gminy E³k, w powiecie e³ckim. Zbiornik posiada wane pod wzglêdem rekreacyjnym. nieregularny kszta³t i wyraŸnie oddzielone trzy czêœci: pó³nocn¹, W 2017 roku jezioro badane by³o w zakresie monitoringu dia- œrodkow¹ i po³udniowo-zachodni¹. Jest jednym z najg³êbszych gnostycznego i operacyjnego. jezior Pojezierza Mazurskiego, z silnie rozwiniêt¹ lini¹ brzegow¹. Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- G³êbokoœæ maksymalna wynosi 58,2 m i znajduje siê w czêœci œrod- giczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazuje na s³aby kowej. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 382,4 ha. Przez stan ekologiczny, o czym zadecydowa³y makrofity. Obni¿on¹ jezioro przep³ywa rzeka E³k oraz dop³ywa woda z jezior Sunowo jakoœæ wód potwierdzi³a równie¿ wiêkszoœæ monitorowanych ele- i Szarek. mentów fizykochemicznych – przezroczystoœæ, azot ogólny i fosfor Zlewnia ca³kowita jeziora jest rozleg³a i zajmuje powierzchniê ogólny. 975,9 km2. Obejmuje znaczn¹ czêœæ Pojezierza E³ckiego i ma cha- Stan chemiczny okreœlono jako poni¿ej dobrego z uwagi na rakter rolniczo-leœny. Powierzchnia zlewni bezpoœredniej wynosi przekroczenie œrodowiskowych norm jakoœci dla benzo(a)pirenu 9,8 km2. W bezpoœrednim otoczeniu jeziora znajduje siê liczna zabu- w wodzie oraz difenyloeterów bromowanych, rtêci oraz heptachloru dowa i tereny rolne. Niewielki jest udzia³ lasów. Prawie ca³¹ d³ugoœæ i epoksydu heptachloru, badanych w tkankach ryb. wschodniego brzegu zajmuj¹ zabudowania miasta E³k, a przy Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Gaudy – oceniono jako z³y. po³udniowo-zachodniej czêœci znajduj¹ siê dwie wsie: Chruœciele i Barany. Chruœciele nie s¹ skanalizowane – œcieki s¹ gromadzone JEZIORO GI£WA w przydomowych zbiornikach. Czêœciowo skanalizowana jest wieœ Jezioro Gi³wa po³o¿one jest oko³o 20 km na zachód od Olsztyna, Barany. Jezioro jest umiarkowanie wykorzystywane do celów rekre- w gminie Gietrzwa³d, powiecie olsztyñskim. Powierzchnia zbiorni- acyjnych. W ograniczonym zakresie odbywa siê tutaj ruch motoro- ka wynosi 100,8 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 9,4 m. Jezioro ma wodny i ¿eglarstwo. Bazê wypoczynkow¹ nad jeziorem stanowi kszta³t wyd³u¿ony i rozci¹ga siê z pó³nocnego zachodu na po³udnio- Miejski Oœrodek Sportu i Rekreacji w E³ku oraz nieliczna zabudowa wy wschód. W po³udniowo-zachodniej czêœci znajduje siê du¿y letniskowa w rejonie Chruœcieli. Jezioro nie jest odbiornikiem œcie- pó³wysep, tworz¹cy wyraŸne przewê¿enie. Brzegi jeziora przewa- ków ze Ÿróde³ punktowych, ale jest zasilane wodami z licznych ¿nie s¹ wysokie i pagórkowate, miejscami p³askie i podmok³e. Przez kolektorów burzowych, zlokalizowanych na terenie miasta E³k. jezioro przep³ywa rzeka Gi³wa, uchodz¹ca do po³udniowego krañca Œcieki z oczyszczalni miejskiej w E³ku s¹ odprowadzane do rzeki zbiornika i wyp³ywaj¹ca z jego pó³nocnej czêœci w kierunku Pas³êki. E³k poza zlewniê Jeziora E³ckiego. Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje powierzchniê 118 km2. Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu W strukturze u¿ytkowania zlewni dominuj¹ lasy i grunty orne. diagnostycznego. W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 3,6 km2, zdecydowanie Klasyfikacja Jeziora E³ckiego w oparciu o elementy biologicz- przewa¿aj¹ lasy. Jezioro jest intensywnie wykorzystywane rekre- ne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na umiar- acyjnie. W pobli¿u zbiornika znajduj¹ siê 2 oœrodki wypoczynkowe kowany potencja³ ekologiczny (III klasa jakoœci wód). O obni¿onej z domkami (³¹cznie 26 domków na ok. 90 miejsc), kilka komplek- klasie zadecydowa³ fitoplanktonowy wskaŸnik PMPL i przezroczy- sów domków letniskowych (Rentyny, Woryty i Gietrzwa³d) – stoœæ wody. ³¹cznie przesz³o 320 domków. Nad brzegiem jeziora jest miejsce Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na wykorzystywane do k¹pieli oraz pla¿e przy oœrodkach wypoczynko- przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów wych. Zabudowania wokó³ jeziora s¹ pod³¹czone do kanalizacji – bromowanych, badanych w rybach. œcieki odprowadzane s¹ do oczyszczalni w Gietrzwa³dzie. Punkto- Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro E³ckie – oceniono jako z³y. wym Ÿród³em zanieczyszczenia jeziora s¹ œcieki z oczyszczalni Klasyfikacja potencja³u ekologicznego Jeziora E³ckiego, prze- komunalnej w Gietrzwa³dzie, odprowadzane do rzeki Gi³wy oko³o 1 prowadzona w 2011 roku wskazywa³a na potencja³ dobry. W 2017 km powy¿ej jeziora, w iloœci przesz³o 330 m3/d. roku obni¿y³a siê przezroczystoœæ wody i wyraŸnie wzrós³ wskaŸnik W 2017 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu fitoplanktonowy PMPL. Substancje biogenne utrzymywa³y siê na operacyjnego. podobnym poziomie, przy czym azot ogólny nieco obni¿y³ siê. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Gi³wa w oparciu W latach 1999-2010 pó³nocna czêœæ zbiornika, z uwagi na defi- o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- cyty tlenowe w czasie letniej stagnacji i wystêpowanie siarkowodo- logiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ ru, by³a poddawana zabiegom rekultywacyjnym. fitoplankton. Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. JEZIORO GAUDY Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Gi³wa – oceniono jako z³y. Jezioro Gaudy po³o¿one jest na Pojezierzu I³awskim, w dorzeczu rzeki Liwy. Pod wzglêdem administracyjnym znajduje siê na terenie JEZIORO G£ÊBOKIE gminy Susz nale¿¹cej do powiatu i³awskiego. Powierzchnia jeziora Jezioro G³êbokie po³o¿one jest na obszarze Wzniesieñ Górowskich, wynosi 152,5 ha. Jezioro wraz z przyleg³ym terenem le¿y w obrêbie w dorzeczu rzeki Stradyk. Administracyjnie nale¿y do gminy Lelko- Parku Krajobrazowego Pojezierza I³awskiego. W celu ochrony wo w powiecie braniewskim. Jezioro G³êbokie le¿y na Obszarze miejsc lêgowych ptactwa wodnego i b³otnego, a tak¿e dla ratowania Specjalnej Ochrony Ptaków – Ostoja Warmiñska (PLB280015). zespo³ów roœlinnoœci torfowiskowej zosta³ utworzony rezerwat Powierzchnia zbiornika wynosi 102,6 ha. Jest to akwen rynnowy, przyrody „Jezioro Gaudy”. Rozleg³e trzêsawiska i bagna stwarzaj¹ doœæ p³ytki (9,0 m), o kszta³cie wyd³u¿onym z pó³nocnego zachodu tu niezwykle dogodne warunki do gnie¿d¿enia siê licznego ptactwa na po³udniowy wschód. Jezioro G³êbokie jest zbiornikiem

26 przep³ywowym, zasilanym przez rzekê Szarkê i Kana³ M³yñski oraz Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. niewielkie cieki o charakterze okresowym. Wody z jeziora Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Go³dopiwo – okreœlono odp³ywaj¹ Kana³em M³yñskim do rzeki Stradyk. Brzegi jeziora s¹ jako z³y. urozmaicone od wysokich i stromych do ³agodnie nachylonych Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Go³dopiwo przepro- i p³askich. Roœlinnoœæ wodna wynurzona, g³ównie trzcina pospolita wadzona w 2011 i 2014 roku wskazywa³a równie¿ na stan umiarko- i sitowie porastaj¹ ponad 90% linii brzegowej jeziora. wany. Elementami decyduj¹cymi o ocenie by³y wówczas: fitoplank- Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 23,8 km2. W struktu- ton i niskie nasycenie hypolimnionu tlenem. W stosunku do badañ rze u¿ytkowania gruntów przewa¿aj¹ tereny rolnicze. Lasy zajmuj¹ wczeœniejszych, obserwowano w 2017 roku mniej nasilone zakwity oko³o 20% powierzchni zlewni. Zlewnia bezpoœrednia u¿ytkowana fitoplanktonu w jeziorze. Tendencjê malej¹c¹ wykazywa³ równie¿ jest ró¿norodnie. Wystêpuj¹ tutaj tereny zalesione, ³¹ki i pastwiska, azot ogólny. grunty orne, tereny podmok³e oraz tereny zabudowane i rekreacyjno-wypoczynkowe. Na obszarze zlewni bezpoœredniej znajduje siê JEZIORO HALECKIE (O£ÓWKA) wieœ G³êbock. Jezioro G³êbokie nie jest odbiornikiem œcieków ze Jezioro Haleckie (O³ówka) znajduje siê na Pojezierzu E³ckim. Ÿróde³ punktowych. Jest w niewielkim stopniu wykorzystywane Administracyjnie nale¿y do gminy E³k i powiatu e³ckiego. Przez rekreacyjnie. Po zachodniej stronie jeziora znajduje siê kilka dom- jezioro przep³ywa rzeka E³k. Dop³ywa od strony pó³nocno-zachod- ków letniskowch. niej, z Jeziora Straduñskiego i odp³ywa na po³udnie, w kierunku W 2017 roku Jezioro G³êbokie badane by³o w zakresie monito- Jeziora E³ckiego. Ponadto zbiornik zasilany jest dop³ywami z jezior ringu diagnostycznego i operacyjnego. P³ociczno i Wityny (Jachimowo). Jezioro Haleckie jest niewielkim, Klasyfikacja stanu ekologicznego, przeprowadzona na podsta- polimiktycznym zbiornikiem. Powierzchnia zwierciad³a wody wie elementów biologicznych, hydromorfologicznych i fizykoche- wynosi 93,5 ha, g³êbokoœæ maksymalna 7,2 m. Posiada kszta³t doœæ micznych (z pominiêciem wskaŸnika tlenowego), wskazuje na regularnej niecki, z maksymalnym zag³êbieniem w œrodkowej czê- umiarkowany stan ekologiczny (III klasa). Zadecydowa³y o tym œci. Jezioro jest objête stref¹ ciszy. elementy biologiczne – makrofity i fitobentos. Zlewnia ca³kowita, o powierzchni 814,9 km2, obejmuje Stan chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego z uwagi na znaczn¹ czêœæ Pojezierza E³ckiego i jest u¿ytkowana g³ównie rolni- przekroczenie œrodowiskowych norm jakoœci benzo(a)pirenu czo. Powierzchnia zlewni bezpoœredniej wynosi 4,3 km2. W bliskim w wodzie. otoczeniu jeziora przewa¿aj¹ równie¿ tereny rolne. Niewielki jest Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro G³êbokie – okreœlono udzia³ lasów. Nad brzegami nie ma oœrodków wypoczynkowych, pól jako z³y. namiotowych i zorganizowanych k¹pielisk. W miejscowoœci Miluki oraz przy zachodnim brzegu jeziora znajduje siê zabudowa rekre- JEZIORO GO£DOPIWO acyjna. Wieœ Miluki nie jest skanalizowana. Jezioro nie odbiera bez- Jezioro Go³dopiwo nale¿y do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich poœrednio zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. Poœrednio, rowem i jest najwiêkszym zbiornikiem w biegu rzeki Sapiny. Znajduje siê melioracyjnym, a nastêpnie rzek¹ E³k, odprowadzane s¹ œcieki na terenie gminy Kruklanki, w powiecie gi¿yckim. Sapina dop³ywa z osiedlowej oczyszczalni w Stradunach oraz wody poch³odnicze od strony po³udniowej, z jeziora Kruklin, a wyp³ywa na pó³nocny z gorzelni rolniczej w Stradunach. Zrzut œcieków nastêpuje oko³o 2 zachód do jeziora Wilkus. Odp³yw jest regulowany œluz¹ i jazem km przed jeziorem. Wed³ug informacji zak³adu z 2017 r. Spó³dzielnia Mieszkaniowa w Stradunach odprowadza œcieki z oczyszczalni w rejonie miejscowoœci Przerwanki. Ponadto zbiornik zasilany jest 3 wodami jezior: ¯abinki i Bro¿ówka. Misa jeziora posiada owalny mechaniczno-biologicznej, w iloœci 19,0 m /d. Gorzelnia w Stradu- nach odprowadza jednorazowo (po zakoñczeniu kampanii produk- kszta³t i umiarkowanie rozwiniêt¹ liniê brzegow¹. Najg³êbsze miej- 3 sce (26,9 m) znajduje siê w czêœci œrodkowej. Powierzchnia zwier- cyjnej) œcieki oczyszczone mechanicznie, w iloœci oko³o 50 m . ciad³a wody wynosi 862,5 ha. Pó³nocny brzeg zbiornika graniczy W Stradunach, w obrêbie zlewni ca³kowitej, znajduje siê Gospodar- z obszarem Natura 2000 (PLH280016 Ostoja Borecka). Jezioro jest stwo Rolne, prowadz¹ce hodowlê byd³a w systemie rusztowym objête stref¹ ciszy. i œcio³owym. Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 181,5 km2.Najej Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- obszarze przewa¿aj¹ u¿ytki rolne. Znacz¹cy jest równie¿ udzia³ gnostycznego i operacyjnego. lasów Puszczy Boreckiej. W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni Klasyfikacja Jeziora Haleckiego (O³ówka) w oparciu o elemen- 20,4 km2, najwiêkszy udzia³ maj¹ lasy i tereny rekreacyjne. Grunty ty biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a orne zajmuj¹ oko³o 20% powierzchni. Nad jeziorem znajduj¹ siê na dobry stan ekologiczny (II klasa jakoœci wód). Wœród ocenia- cztery wsie: Kruklanki, Jeziorowskie, Przerwanki i Jasieniec. Kru- nych parametrów biologicznych, fitoplankton i makrofity mieœci³y klanki, Jeziorowskie i Jasieniec s¹ skanalizowane. W Przerwankach siê w normach II klasy, a fitobentos I klasy. œcieki s¹ gromadzone w zbiornikach bezodp³ywowych. Jezioro nie Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na posiada bezpoœrednich punktowych zrzutów œcieków. Oœrodek przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów Wypoczynkowy „Helena” w Jeziorowskich odprowadza w sezonie bromowanych oraz rtêci i jej zwi¹zków, badanych w rybach. letnim 9,4 m3/d œcieków oczyszczonych do gruntu, w odleg³oœci Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Haleckie – oceniono oko³o 150 m od jeziora (dane oœrodka z 2017 roku). Jezioro jest jako z³y. intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Przy brze- Jezioro by³o badane w 2011 roku. Klasyfikacja zbiornika wska- gach zlokalizowano siedem oœrodków wypoczynkowych i dwa pola zywa³a na III klasê jakoœci wód i stan ekologiczny umiarkowany. namiotowe. W Kruklankach znajduje siê pla¿a gminna. W przy- Elementem decyduj¹cym o ocenie by³y makrofity. W 2017 roku oce- leg³ych miejscowoœciach znajduje siê liczna zabudowa letniskowa. na makrofitowa jeziora by³a korzystniejsza (ESMI – II klasa). Wœród Rzeka Sapina, przep³ywaj¹ca przez jezioro, stanowi atrakcyjny ³¹k podwodnych stwierdzono znaczne iloœci ramienic. szlak kajakowy. Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu JEZIORO JANUSZEWSKIE operacyjnego. Jezioro Januszewskie po³o¿one jest we wschodniej czêœci Pojezierza Klasyfikacja jeziora Go³dopiwo w oparciu o elementy biolo- I³awskiego, w dorzeczu rzeki Liwy, na terenie gminy Susz, w powie- giczne i fizykochemiczne wskazywa³a na umiarkowany stan eko- cie i³awskim. Jezioro wraz z przyleg³ym terenem znajduje siê logiczny (III klasa jakoœci wód). Zadecydowa³y o tym deficyty tle- w obrêbie Parku Krajobrazowego Pojezierza I³awskiego. nowe w warstwie hypolimnionu. Pozosta³e parametry fizykoche- Jezioro Januszewskie, o powierzchni 104 ha, jest zbiornikiem miczne oraz fitoplankton nie przekracza³y norm drugiej klasy. p³ytkim, mocno zamulonym, o daleko posuniêtym procesie zarasta-

27 nia. Maksymalna g³êbokoœæ nie przekracza 2 m. Sk³ada siê z dwóch JEZIORO JEZIORAK DU¯Y cz³onów po³¹czonych ze sob¹ w¹skim przesmykiem bêd¹cym Jezioro Jeziorak Du¿y po³o¿one jest we wschodniej czêœci Pojezie- w fazie zarastania. Okalaj¹ce akwen brzegi s¹ zró¿nicowane od rza I³awskiego, w dorzeczu rzeki I³awki. Czêœæ pó³nocna zbiornika p³askich i podmok³ych do stromych i wysokich. Dostêp do jeziora znajduje siê na terenie gminy Zalewo, natomiast czêœæ po³udniowa jest utrudniony ze wzglêdu na wystêpuj¹ce mokrad³a oraz szeroki nale¿y do gminy I³awa i miasta I³awa. Jezioro wraz z przyleg³ym pas trzcin otaczaj¹cych liniê brzegow¹. Cechy morfometryczne terenem objête jest ochron¹ prawn¹ ze wzglêdu na po³o¿enie na jeziora sprzyjaj¹ dog³êbnemu mieszaniu wód. Jezioro jest zasilane obszarze Natura 2000 (PLB280005 – Lasy I³awskie). Jeziorak Du¿y, przez niewielkie dop³ywy. Przez jezioro przep³ywa górny odcinek o powierzchni 3219,4 ha, jest najd³u¿szym jeziorem w Polsce. rzeki Liwy. Poprzez Liwê po³¹czone jest z jeziorem Czerwica, gdzie D³ugoœæ maksymalna wynosi 27,5 km. Jest to zbiornik rynnowy znajduje siê rezerwat kormoranów. 2 o przebiegu po³udnikowym, z maksymaln¹ g³êbokoœci¹ 12 m. Na Zlewnia ca³kowita, o powierzchni 51,5 km , w 80% pokryta jest jeziorze znajduje siê 20 wysp o ³¹cznej powierzchni 240,5 ha. Wiêk- lasem. Pozosta³a czêœæ jej terenu u¿ytkowana jest rolniczo. Znajduje szoœæ z nich jest zalesiona. Jezioro Jeziorak jest zbiornikiem siê tutaj wieœ Januszewo. Na znacznej czêœci wystêpuj¹ obszary pod- przep³ywowym, zasilanym wodami kilkunastu niewielkich cieków mok³e, na których powsta³y torfowiska. Zlewnia bezpoœrednia, zaj- 2 oraz wodami s¹siaduj¹cych jezior (P³askie, Ewingi, Dauby, Jeziorak muj¹ca powierzchniê 1,5 km , w ca³oœci pokryta jest lasami. Jezioro Ma³y). Wody z jeziora odprowadzane s¹ poprzez I³awkê do Drwêcy. Januszewskie nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych, Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 314,9 km2. Cech¹ nie jest te¿ zagospodarowane pod wzglêdem rekreacyjnym. Ze charakterystyczn¹ jest jej du¿a jeziornoœæ. W zachodniej czêœci wzglêdu na cechy morfometryczne oraz silne zamulenie presja na zlewni wystêpuje du¿y kompleks leœny. W strukturze u¿ytkowania jezioro jest minimalna. zlewni bezpoœredniej, licz¹cej 40,7 km2, dominuj¹ lasy. Przy Jezioro Januszewskie w 2017 roku badane by³o w zakresie po³udniowym krañcu jeziora po³o¿one jest 33-tysiêczne miasto monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. I³awa. Nad brzegami zbiornika znajduje siê wiele wsi spe³niaj¹cych Stan ekologiczny Jeziora Januszewskiego w oparciu o elemen- czêsto równie¿ funkcjê miejscowoœci wypoczynkowych. W ostat- ty biologiczne, hydromorfologiczne i fizykochemiczne oceniono nich latach nast¹pi³ znaczny rozwój zabudowy rekreacyjnej. Nie jako s³aby. WskaŸnikiem decyduj¹cym o klasyfikacji by³y makrofi- wszystkie miejscowoœci po³o¿one nad Jeziorakiem s¹ skanalizowa- ty. Spoœród podlegaj¹cych analizie parametrów fizykochemicznych ne. Jeziorak Du¿y jest bardzo atrakcyjnym obiektem turystycz- przezroczystoœæ i azot ogólny nie spe³nia³y kryterium I/II klasy. no-rekreacyjnym, szczególnie do uprawiania sportów wodnych. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Nad brzegami jeziora oraz na dwóch wyspach (¯u³awa Wielka, Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Januszewskie – okreœlo- Bukowiec), znajduje siê wiele oœrodków wypoczynkowych, pensjo- no jako z³y. natów, campingów, pól namiotowych i przystani ¿eglarskich. Przez Ocena przeprowadzona w 2014 roku wskazywa³a na z³y stan jezioro przechodzi szlak ¿eglugowy oraz szlaki kajakowe. Jeziorak ekologiczny, o czym zadecydowa³a wartoœæ indeksu fitoplanktono- posiada po³¹czenie poprzez system wodny Kana³u Elbl¹skiego wego (V klasa). z Elbl¹giem i Ostród¹. Oœrodki wypoczynkowe zlokalizowane nad jeziorem wyposa¿one s¹ w zbiorniki bezodp³ywowe. Tylko jeden JEZIORO JEGOCIN z obiektów (Oœrodek Wypoczynkowy w Sarnówku) odprowadza sezonowo oczyszczone mechaniczno-biologicznie œcieki do nie- Jezioro Jegocin znajduje siê na terenie Mazurskiego Parku Krajobra- wielkiego, œródleœnego strumyka, uchodz¹cego do Zatoki Wid³¹gi. zowego, w Puszczy Piskiej. Po³o¿one jest na obszarze dwóch gmin: W 2017 roku jezioro by³o badane w zakresie monitoringu Pisz i Ruciane-Nida. Obie gminy znajduj¹ siê w powiecie piskim. operacyjnego. Zbiornik wchodzi w sk³ad obszarów Natura 2000 (PLB280008 Na podstawie elementów biologicznych i fizykochemicznych Puszcza Piska oraz PLH280013 Ostoja Piska) i jest objêty stref¹ (z pominiêciem wskaŸnika tlenowego) potencja³ ekologiczny ciszy. Jezioro jest g³êbokie, bezodp³ywowe i zró¿nicowane morfo- jeziora Jeziorak Du¿y oceniono jako s³aby. O wyniku klasyfikacji metrycznie. Najg³êbsze miejsce (36,1 m) znajduje siê w czêœci zadecydowa³ fitoplankton. Obni¿on¹ jakoœæ jeziora potwierdza³y po³udniowo-wschodniej. Czêœæ zachodnia jest wyp³ycona do oko³o tak¿e niska przezroczystoœæ wód oraz ponadnormatywne wartoœci 10 m. Znaczn¹ czêœæ zbiornika stanowi silnie wyd³u¿one, zara- stê¿enia azotu ogólnego. staj¹ce ploso pó³nocno-wschodnie, nazywane Zatok¹ Œniardwy. Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 127,4 ha. Stan jednolitej czêœci wód – Jeziorak Du¿y – okreœlono jako z³y. 2 Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 17,5 km . Jej Porównanie aktualnej oceny z przeprowadzon¹ w roku 2014 pod³o¿e stanowi¹ piaski i ¿wiry. Pokrywaj¹ j¹ g³ównie lasy Puszczy wskazuje, ¿e potencja³ ekologiczny jeziora Jeziorak Du¿y nie uleg³ Piskiej. Niewielki obszar zabudowany znajduje siê w rejonie jeziora zmianie. Jegocinek. Bezpoœrednie otoczenie Jegocina stanowi w 100% las. Nad brzegami zbiornika nie ma zorganizowanych miejsc rekreacyj- JEZIORO KIRSAJTY nych. Jezioro nie jest odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ Jezioro Kirsajty po³o¿one jest w pó³nocnej czêœci systemu Wielkich punktowych. Jezior Mazurskich, na terenie gminy Wêgorzewo, w powiecie wêgo- Badania jakoœci wód w 2017 roku prowadzono w ramach moni- rzewskim. Od strony po³udniowej ³¹czy siê bezpoœrednio z jeziorem toringu diagnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo-kontro- Dargin, a od pó³nocnej z jeziorem Mamry. Odp³yw wód odbywa siê lnym. na pó³noc, w kierunku Mamr. Jezioro jest p³ytkie, polimiktyczne. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Jegocin w oparciu G³êbokoœæ maksymalna wynosi 5,8 m, a powierzchnia zwierciad³a o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- wody 207,0 ha. Jezioro jest silnie poroœniête roœlinnoœci¹ naczy- logiczny bardzo dobry (I klasa jakoœci wód). niow¹. £¹ki podwodne (g³ównie ramienicowe) zajmuj¹ prawie ca³e Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano i nie oce- dno jeziora. Brzegi w wiêkszoœci s¹ niskie i podmok³e. Zbiornik niano stanu jcw. znajduje siê na obszarze Natura 2000 (PLH280045 Ostoja Pó³nocno- Wieloletnie badania jeziora Jegocin potwierdzaj¹ jego korzyst- mazurska). Oko³o 50% powierzchni jeziora nale¿y do faunistyczne- ne warunki œrodowiskowe. Wyniki badañ z 2016 roku pozwala³y go rezerwatu „Sztynort”. Rezerwat powsta³ w 2010 roku w celu równie¿ kwalifikowaæ wodê do pierwszej klasy jakoœci i stanu eko- zachowania starych okazów dêbów, stanowi¹cych siedlisko logicznego bardzo dobrego. chrz¹szczy saproksylicznych (zwi¹zanych z martwym drewnem): pachnica dêbowa, zgniotek cynobrowy, jelonek rogacz. Ochronie podlegaj¹ równie¿ zatoki jeziora Kirsajty, stanowi¹ce miejsce gniaz-

28 dowania ptaków wodno-b³otnych. Przez Kirsajty przebiega szlak Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Kisajno – oceniono jako ¿eglugi œródl¹dowej, który jest wy³¹czony ze strefy ciszy, obej- z³y. muj¹cej jezioro. Odbywa siê tutaj intensywny ruch statków pasa¿er- skich, motorówek i ³odzi ¿aglowych. JEZIORO KORTOWSKIE Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 246,0 km2. Na jej obszarze przewa¿aj¹ u¿ytki rolne i lasy. Niewiele jest zabudowañ. Jezioro Kortowskie po³o¿one jest w granicach miasta Olsztyna, Powierzchnia zlewni bezpoœredniej wynosi 2,5 km2. Pod³o¿e bezpo- w s¹siedztwie dzielnic mieszkaniowych: Kortowo, S³oneczny Stok œredniego otoczenia stanowi¹ wy³¹cznie utwory aluwialne i torfy. i Dajtki. S¹siaduje z terenami Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskie- Oko³o 80% brzegu zajmuje podmok³y las mieszany. Od strony go, który jest jego u¿ytkownikiem. Powierzchnia jeziora wynosi zachodniej wystêpuje niewielki obszar u¿ytkowany rolniczo. Nad 89,7 ha, a jego g³êbokoœæ maksymalna – 17,2 m. Kortowskie jest brzegami nie ma oœrodków wypoczynkowych. Na pó³wyspie Kirsaj- zbiornikiem o s³abo rozwiniêtej linii brzegowej, brzegi zachodnie ty znajduj¹ siê pojedyncze budynki wsi Harsz, niewielkie pole i wschodnie s¹ miejscami wysokie i strome, pozosta³e p³askie b¹dŸ namiotowo-karawaningowe i pomost przy brzegu. Jezioro nie jest ³agodnie wzniesione. Do pó³nocnej czêœci zbiornika dop³ywa Kor- odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. tówka, niewielki dop³yw z jeziora Ukiel. Wody jeziora zasilane s¹ Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- równie¿ leœnymi strumyczkami (Potok Leœny, Potok Starodworski gnostycznego i operacyjnego. oraz Potok Parkowy). Jedynym odp³ywem jest wyp³ywaj¹ca u po³udniowych brzegów rzeka Kortówka. Klasyfikacja jeziora Kirsajty w oparciu o elementy biologiczne, 2 fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na bardzo W zlewni ca³kowitej, zajmuj¹cej obszar 39 km , przewa¿aj¹ dobry stan ekologiczny (I klasa jakoœci wód). lasy. Znacz¹cy jest równie¿ udzia³ obszarów zabudowanych, grun- tów ornych i wód, nieco mniejszy – stref upraw mieszanych i ³¹k. Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na 2 przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów Zlewnia bezpoœrednia zajmuje obszar 1,23 km . Zagospodarowanie bromowanych, badanych w rybach. brzegów zbiornika jest zró¿nicowane, znajduj¹ siê tu tereny antropogeniczne, rolne oraz lasy (g³ównie przy po³udniowo-zachodnich Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Kirsajty – oceniono jako obrze¿ach). Do pó³nocnego brzegu przylegaj¹ ogródki dzia³kowe, z³y. a do po³udniowo-wschodniego ogrody doœwiadczalne UWM i mia- steczko akademickie z parkiem i przystani¹ ¿eglarsk¹. Czêœæ JEZIORO KISAJNO po³udniowego brzegu zajmuje pla¿a. W sezonie letnim na pla¿y kor- Jezioro Kisajno znajduje siê w pó³nocnej czêœci systemu Wielkich towskiej organizowane jest miejsce wykorzystywane do k¹pieli, Jezior Mazurskich, na terenie gminy Gi¿ycko, w powiecie gi¿yckim. wyposa¿one w przenoœne toalety. Sezonowo na pla¿y prowadzona Od strony pó³nocnej przechodzi bezpoœrednio w jezioro Dargin, a od jest drobna gastronomia. Przy po³udniowo-wschodnim brzegu po³udniowej ³¹czy siê Kana³em £uczañskim z jeziorem Niegocin zbiornika usytuowany jest równie¿ budynek przystani. Znajduje siê i Kana³em Piêkna Góra z jeziorem Tajty. Powierzchnia zwierciad³a w nim ca³oroczna restauracja wraz z pokojami goœcinnymi oraz wody wynosi 1896,0 ha, a g³êbokoœæ maksymalna 25,0 m. Jezioro wypo¿yczalnia sprzêtu wodnego. Budynek przystani pod³¹czony jest zró¿nicowane morfometrycznie – wyd³u¿one po³udnikowo jest do sieci kanalizacji miejskiej. i podzielone na dwa baseny. Basen pó³nocny jest rozleg³y, otwarty Na Jeziorze Kortowskim zastosowano metodê rekultywacji i bardziej wystawiony na dzia³anie wiatru, natomiast w basenie zwan¹ Eksperymentem Kortowskim, stworzonym wed³ug koncep- po³udniowym s¹ skupione liczne wyspy, które nale¿¹ do rezerwatu cji prof. P. Olszewskiego z 1956 roku. Polega on na odprowadzaniu „Wyspy jeziora Kisajno i Mamry”. Ponadto jezioro nale¿y do obsza- prze¿yŸnionych wód hypolimnionu do rzeki Kortówki, a dalej do ru Natura 2000 (PLH280045 Ostoja Pó³nocnomazurska). £yny. Woda odprowadzana jest ruroci¹giem, którego wylot znajdu- 2 W zlewni ca³kowitej, o powierzchni 41,7 km , zdecydowanie je siê w najg³êbszym miejscu plosa po³udniowego. Eksperyment przewa¿aj¹ u¿ytki rolne, szczególnie w jej wschodniej czêœci. Zlew- realizowany jest obecnie przez Zak³ad Ochrony i Rekultywacji Wód 2 nia bezpoœrednia zajmuje powierzchniê 14,9 km . Lasy stanowi¹ Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego. oko³o 60% jej powierzchni – porastaj¹ wschodnie i po³udniowe W 2017 roku badania jakoœci wód przeprowadzono w ramach brzegi jeziora. Oprócz lasów, znacz¹cy udzia³ w jej obszarze maj¹ monitoringu diagnostycznego w reperowym punkcie u¿ytki rolne i tereny zurbanizowane. Nad jeziorem po³o¿ona jest pomiarowo-kontrolnym. czêœæ miasta Gi¿ycka (g³ównie hotele i oœrodki turystyczno-wypo- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Kortowskiego czynkowe) oraz trzy wsie: Pierkunowo, Guty i czêœæ zabudowy w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazuje na Piêknej Góry. Kisajno jest bardzo intensywnie wykorzystywane do umiarkowany stan ekologiczny (III klasa jakoœci wód), o czym celów turystycznych. Nad jeziorem znajduje siê 12 oœrodków wypo- zadecydowa³ fitoplankton. Przezroczystoœæ wód, œrednie nasycenie czynkowych (w tym 5 typowo ¿eglarskich) oraz sezonowa, nawodna hypolimnionu tlenem oraz wysokie wartoœci fosforu ogólnego stacja benzynowa i 1 pole biwakowe (przy zatoce Zimny K¹t). potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. Masowo uprawiane jest ¿eglarstwo i motorowodniactwo oraz odby- Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. waj¹ siê kursy wycieczkowe statków ¿eglugi œródl¹dowej (w tym Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Kortowskie – oceniono wokó³ wysp – „£abêdzim Szlakiem”). Jezioro nie jest odbiornikiem jako z³y. zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. Wszystkie miejscowoœci Ocena stanu ekologicznego Jeziora Kortowskiego nie uleg³a po³o¿one nad Kisajnem s¹ skanalizowane. Œcieki s¹ odprowadzane zmianie w stosunku do roku 2016. do oczyszczalni miejskiej w Gi¿ycku. Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu JEZIORO KOWNATKI diagnostycznego. Klasyfikacja jeziora w oparciu o elementy biologiczne, fizyko- Jezioro Kownatki le¿y oko³o 15 km na pó³nocny zachód od Nidzicy, chemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na dobry stan ekolo- w gminie Koz³owo, powiecie nidzickim. Jego powierzchnia wynosi giczny. Wœród ocenianych parametrów, fitobentos i fosfor ca³kowi- 215,5 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 31 m. Zbiornik ma urozma- ty mieœci³y siê w normach I klasy. Pozosta³e wskaŸniki odpowiada³y icon¹ liniê brzegow¹. W czêœci pó³nocno-zachodniej znajduje siê II klasie. du¿a, wyd³u¿ona zatoka. Brzegi akwenu od strony zachodniej Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na i pó³nocnej s¹ pagórkowate, miejscami wysokie i strome, pozosta³e – przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów p³askie lub ³agodnie wzniesione. Zbiornik przyjmuje wody niewiel- bromowanych, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu hep- kiego dop³ywu z jeziora K¹ty, odp³yw nastêpuje Szkotówk¹ w kie- tachloru badanych w rybach. runku po³udniowo-wschodnim.

29 Zlewnia ca³kowita, o powierzchni 15,7 km2, jest stosunkowo JEZIORO LEGIÑSKIE s³abo zalesiona. W jej pó³nocnej czêœci, oko³o 1,5 km od jeziora, Jezioro Legiñskie po³o¿one jest oko³o 8 km na po³udnie od Reszla, po³o¿ona jest wieœ Turówko, przy po³udniowym brzegu – miejsco- na terenie gminy Reszel w powiecie kêtrzyñskim. Jego powierzch- woœæ Kownatki. Miejscowoœci te s¹ skanalizowane. W zlewni bez- 2 nia wynosi 230 ha. Akwen sk³ada siê z dwóch czêœci – wschodniej, poœredniej, o powierzchni 5,6 km , dominuj¹ pola uprawne i ³¹ki. wyd³u¿onej z pó³nocy na po³udnie i zachodniej, wyd³u¿onej ze Jezioro Kownatki jest wykorzystywane rekreacyjnie. Przy jego wschodu na zachód. Na prze³amaniu osi zbiornika le¿y niewielka pó³nocno-wschodnim brzegu znajduj¹ siê dwa kompleksy rekre- (0,7 ha) zadrzewiona wyspa. Brzegi akwenu s¹ wysokie i strome, tyl- acyjne z w³asn¹ restauracj¹, pla¿¹, miejscem do k¹pieli i sprzêtem ko w czêœci po³udniowo-zachodniej i wschodniej (przy dop³ywie wodnym. Obiekty te nie s¹ pod³¹czone do sieci kanalizacyjnej – s¹ z Jeziora Widryñskiego) ³agodne i p³askie. Legiñskie ma dobrze roz- wyposa¿one w zbiorniki bezodp³ywowe na nieczystoœci p³ynne. winiêt¹ liniê brzegow¹, dno jest twarde, piaszczyste, miejscami W 2017 roku jezioro Kownatki by³o badane w ramach monito- muliste. Najg³êbsze miejsce (37,2 m) znajduje siê przy brzegu ringu operacyjnego. po³udniowym czêœci wschodniej. Jezioro w czêœci pó³nocno- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Kownatki w oparciu -wschodniej ³¹czy siê p³ytkim ciekiem z Jeziorem Widryñskim, do o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na dobry po³udniowego brzegu dop³ywa ciek z jeziora Mutek, a do pó³nocne- stan ekologiczny (II klasa jakoœci wód). go krañca – ma³y dop³yw z jeziora K³awój. Wody odprowadzane s¹ Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano i nie oce- w kierunku pó³nocnym ciekiem uchodz¹cym do Sajny. Niedaleko niano stanu jcw. zbiornika po³o¿onych jest kilka wsi: Widryny, Leginy, £ê¿any. Ocena stanu ekologicznego jeziora Kownatki nie uleg³a zmia- Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje powierzchniê 31,6 km2. nie w stosunku do roku 2014. W strukturze u¿ytkowania zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 11,2 km2, dominuj¹ grunty orne. Znaczny jest te¿ udzia³ lasów, JEZIORO KRUKLIN wyraŸnie mniejszy – obszarów zabudowanych. Nad jeziorem nie ma oœrodków wypoczynkowych i zagospodarowanych pla¿. Mieszka- Jezioro Kruklin nale¿y do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i jest ñcy okolicznych wsi korzystaj¹ z dzikich pla¿ przy wschodnim, zale- jednym ze zbiorników w biegu rzeki Sapiny. Znajduje siê w grani- sionym brzegu jeziora. W miejscowoœci Leginy gospodarka œcieko- cach administracyjnych gmin Gi¿ycko i Kruklanki, w powiecie wa rozwi¹zana jest poprzez zbiorniki bezodp³ywowe lub przydomo- gi¿yckim. Przez jezioro przep³ywa rzeka Sapina. Dop³ywa do zbior- we oczyszczalnie œcieków. nika od strony wschodniej z jeziora ¯ywki i odp³ywa w kierunku W 2017 roku badania jakoœci wód przeprowadzono w ramach pó³nocnym do jeziora Go³dopiwo. Od strony po³udniowo-zachod- monitoringu operacyjnego. niej ³¹czy siê bezpoœrednio z rezerwatowym Jeziorem Ko¿uchow- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Legiñskiego w opar- skim (ochrona mewy œmieszki). Jezioro Kruklin posiada wyd³u¿ony ciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne, z pominiêciem wska- po³udnikowo kszta³t. Sk³ada siê z dwóch czêœci: pó³nocnej z maksy- Ÿnika tlenowego, wskazuje na dobry stan ekologiczny (II klasê maln¹ g³êbokoœci¹ 25,1 m i wyraŸnie p³ytszej, po³udniowej (8,8 m). jakoœci wód). O ocenie zadecydowa³ fitoplankton. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 356,4 ha. Zbiornik jest objê- Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano i nie oce- ty stref¹ ciszy. niano stanu jcw. Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje obszar 101,9 km2 i charakteryzuje siê wyraŸn¹ przewag¹ terenów rolnych. Powierzchnia zlewni JEZIORO LIMAJNO bezpoœredniej wynosi 35,3 km2. Prawie po³owê bezpoœredniego oto- Jezioro Limajno le¿y oko³o 5 km na po³udnie od Dobrego Miasta, czenia zajmuj¹ lasy. Otaczaj¹ czêœæ pó³nocn¹ jeziora i przylegaj¹ do w powiecie olsztyñskim, gminie Dobre Miasto. Jego powierzchnia brzegu wschodniego. Brzegi po³udniowej czêœci jeziora s¹ niskie wynosi 232,9 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 39,5 m. Linia brzegowa i podmok³e. Grunty orne wystêpuj¹ g³ównie od strony zachodniej. jeziora jest urozmaicona. W czêœci wschodniej znajduj¹ siê dwie Nad jeziorem nie ma zabudowy wiejskiej ani oœrodków wypoczyn- zatoki – pó³nocno-wschodnia i po³udniowo-wschodnia – rozdzielo- kowych, s¹ natomiast trzy pola biwakowe. Przy po³udnio- ne d³ugim, na koñcu rozszerzonym pó³wyspem. Brzegi zbiornika s¹ wo-wschodnim brzegu znajduj¹ siê domki letniskowe oraz „dzika” wysokie, w znacznej czêœci zalesione. Jezioro jest zasilane kilkoma pla¿a wiejska. W niewielkim oddaleniu od jeziora po³o¿one s¹ trzy niewielkimi ciekami. Odp³yw wód odbywa siê Kana³em Limajno na miejscowoœci: Kruklin, Upa³ty Ma³e i Ko¿uchy Ma³e. Wszystkie s¹ wschód, do jeziora Stobojno, a nastêpnie do £yny. skanalizowane, a œcieki odprowadzane s¹ do oczyszczalni miejskiej W zlewni ca³kowitej jeziora, o powierzchni 13,1 km2, zdecydo- w Gi¿ycku. Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punkto- wanie przewa¿aj¹ lasy. Grunty orne i strefy upraw mieszanych sta- wych. W miejscowoœci Upa³ty Ma³e znajduje siê zak³ad nowi¹ niewielk¹ jej czêœæ. Przy pó³nocno-wschodnim brzegu zbior- „Upa³ty-Rol”, prowadz¹cy hodowlê trzody chlewnej. Czêœæ grun- nika po³o¿ona jest wieœ Swobodna, a w odleg³oœci oko³o 1 km od tów zak³adu le¿y w zlewni jeziora Kruklin. po³udniowo-wschodniej zatoki – Cerkiewnik. Jezioro jest wykorzy- Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu stywane rekreacyjnie. We wsi Swobodna znajduje siê oœrodek operacyjnego. wypoczynkowy „Leœne wzgórze” z domkami i pawilonem socjal- Klasyfikacja jeziora Kruklin w oparciu o elementy biologiczne nym oraz pla¿¹ i miejscem wykorzystywanym do k¹pieli. Oœrodek i fizykochemiczne wskazywa³a na s³aby stan ekologiczny (IV klasa jest pod³¹czony do kanalizacji. Ponadto w rejonie Cerkiewnika jakoœci wód) z uwagi na fitoplankton. i Swobodnej znajduj¹ siê zabudowane dzia³ki rekreacyjne (przesz³o Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. 100) i kilkadziesi¹t niezabudowanych. Wsie Cerkiewnik i Swobod- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Kruklin – okreœlono na s¹ skanalizowane. Nieruchomoœci oddalone od zwartej zabudowy jako z³y. wsi nie s¹ pod³¹czone do kanalizacji sanitarnej – gospodarka œcieko- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Kruklin przeprowa- wa opiera siê tam na zbiornikach bezodp³ywowych lub przydomo- dzona w 2011 i 2014 roku wskazywa³a tak¿e na stan s³aby. Elemen- wych oczyszczalniach œcieków. tem decyduj¹cym o ocenie by³ w wymienionych latach równie¿ fito- W 2017 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu plankton. W stosunku do badañ wczeœniejszych, obserwowano diagnostycznego. w 2017 roku mniej nasilone zakwity fitoplanktonu w jeziorze. Ten- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Limajno w oparciu dencjê malej¹c¹ wykazywa³ równie¿ azot ca³kowity i fosfor o elementy biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne ca³kowity. wskazywa³a na stan ekologiczny umiarkowany (III klasa jakoœci wód). O takiej klasyfikacji zadecydowa³a widzialnoœæ oraz wska- Ÿnik tlenowy.

30 Stan chemiczny oceniono jako dobry. Powierzchnia zlewni bezpoœredniej wynosi 11,1 km2. Oko³o 50% Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Limajno – oceniono jako bezpoœredniego otoczenia jeziora stanowi¹ lasy. Do brzegu pó³noc- z³y. no-wschodniego przylega zabudowa miejska Miko³ajek. Jezioro jest intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Znajduje siê JEZIORO £AŒMIADY na g³ównym szlaku ¯eglugi Mazurskiej i jest atrakcyjne dla ¿egla- Jezioro £aœmiady znajduje siê na Pojezierzu E³ckim, w gminie Stare rzy. Przy brzegach pó³nocnej czêœci zlokalizowano 5 oœrodków Juchy (brzeg wschodni graniczy z gmin¹ E³k), powiecie e³ckim. Jest wypoczynkowych. W mieœcie znajduje siê kilka hoteli i liczne pen- najwiêkszym zbiornikiem w biegu rzeki E³k, która przep³ywa przez sjonaty. Na uwagê zas³uguje nowo wybudowany hotel na wodzie – jezioro pod nazw¹ £aŸna Struga. Rzeka dop³ywa do pó³nocnej czê- nazywany „Hotelem Miko³ajki na Ptasiej Wyspie”. Jest to du¿y, œci, z jeziora Litygajno, a odp³ywa na po³udniowy wschód, do Jezio- nowoczesny obiekt, z miejscami noclegowym, gastronomi¹, sal¹ ra Straduñskiego, zamkniêtego jazem piêtrz¹cym. Zbiornik zasilany konferencyjn¹, basenem, z miejscami do cumowania ³odzi. Ponadto jest równie¿ wodami rzeki Gawlik, dop³ywaj¹cej z jeziora U³ówki. w Miko³ajkach znajduje siê luksusowy „Hotel Go³êbiewski”. Na Po³¹czone jest tak¿e z Jeziorem Zawadzkim i Jeziorem Krzywym. terenie zalesionym, przy zachodnim brzegu jeziora znajduj¹ siê 2 Jezioro jest du¿e i g³êbokie, z wyraŸnie wydzielonym plosem pola namiotowe. Jezioro Miko³ajskie jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków oczyszczonych, odprowadzanych w iloœci 4,4 m3/d pó³nocno-zachodnim. Powierzchnia zbiornika wynosi 882,1 ha, 3 g³êbokoœæ maksymalna – 43,7 m. Jezioro jest objête stref¹ ciszy. z Oœrodka Wypoczynkowego „Leœna Polana” oraz 3,3 m /d ze Stacji Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 744,3 km2, a zlewnia Hydrobiologicznej Instytutu Biologii Doœwiadczalnej im. M. Nenc- bezpoœrednia – 19,1 km2. W zlewni ca³kowitej przewa¿aj¹ tereny kiego PAN w Miko³ajkach (wed³ug informacji o korzystaniu ze œro- rolne. Niewielk¹ czêœæ jej obszaru stanowi¹ kompleksy leœne Pusz- dowiska za 2017 rok). Stacja Hydrobiologiczna odprowadza rów- nie¿ wody z ch³odzenia urz¹dzeñ termalnych w iloœci oko³o 130 czy Boreckiej (wystêpuj¹ g³ównie w czêœci pó³nocnej). W bezpo- 3 œrednim otoczeniu jeziora najwiêkszy udzia³ maj¹ u¿ytki rolne, któ- m /d. Poœrednio, na jakoœæ wody w zbiorniku maj¹ wp³yw oczyszczone œcieki miejskie z Miko³ajek, odprowadzane do po³udniowej rych czêœæ przekszta³cana jest na dzia³ki rekreacyjne. Lasy zajmuj¹ 3 oko³o 20% powierzchni zlewni bezpoœredniej. Znacz¹cy udzia³ maj¹ zatoki jeziora Ta³ty, w iloœci 1390 m /d (wed³ug informacji o korzy- równie¿ tereny zurbanizowane. W bliskim s¹siedztwie jeziora znaj- staniu ze œrodowiska za 2017 rok). duj¹ siê cztery wsie: Sajzy, Piaski, Malinówka i Sikory Juskie (w tym W 2017 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- trzy skanalizowane). Kanalizacji nie posiada letniskowa wieœ Sikory toringu diagnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo-kontro- Juskie. Nad jeziorem znajduj¹ siê dwa oœrodki wypoczynkowe, pole lnym. namiotowe i liczna zabudowa rekreacyjna. Zbiornik nie posiada bez- Klasyfikacja Jeziora Miko³ajskiego w oparciu o elementy bio- poœrednich punktowych zrzutów œcieków. Poœrednio odbiera œcieki logiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na potencja³ ekologiczny oczyszczone z osiedla mieszkaniowego w Chojniaku. Zrzut œcie- umiarkowany (III klasa jakoœci wód). O ocenie decydowa³o niskie ków, w iloœci 12,3 m3/d, odbywa siê 2,5 km przed jeziorem, do cieku natlenienie hypolimnionu i ma³a przeŸroczystoœæ wody. p³yn¹cego ze wsi Piaski (dane zak³adu z 2017 roku). Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Miko³ajskie – okreœlono diagnostycznego. jako z³y. Klasyfikacja jeziora £aœmiady w oparciu o elementy biologicz- Potencja³ ekologiczny jeziora w latach 2010-2016 waha³ siê ne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na dobry w granicach potencja³u umiarkowanego i s³abego. O klasyfikacji stan ekologiczny. Z oceny wykluczono wskaŸnik tlenowy, którego zbiornika decydowa³ wówczas wskaŸnik fitoplanktonowy PMPL. zmiennoœæ wynika z warunków naturalnych jeziora. Iloœæ fosforu i azotu ca³kowitego utrzymywa³a siê w granicach Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na potencja³u dobrego i poni¿ej dobrego. przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów bromowanych oraz heptachloru i epoksydu heptachloru, badanych JEZIORO MOKRE w rybach. Jezioro Mokre znajduje siê oko³o 18 km na po³udnie od Mr¹gowa, Stan jednolitej czêœci wód – jezioro £aœmiady – oceniono w gminie Piecki (powiat mr¹gowski). Jest jednym z najwiêkszych jako z³y. akwenów Pojezierza Mr¹gowskiego (841 ha). G³êbokoœæ maksy- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora £aœmiady przepro- malna wynosi 51 m. Zbiornik le¿y w obrêbie obszarów Natura 2000 wadzona w 2011 roku wskazywa³a tak¿e na stan ekologiczny dobry. – PLB280008 Puszcza Piska oraz PLH280013 Ostoja Piska. W stosunku do badañ wczeœniejszych, obserwowano w 2017 roku W s¹siedztwie jeziora znajduje siê kilka rezerwatów przyrody: mniej nasilone zakwity fitoplanktonu i ni¿sze wartoœci wykazywa³ „Krutynia” – rezerwat krajobrazowy, „Zakrêt” – rezerwat torfowi- azot ca³kowity. skowy, „Królewska sosna” – rezerwat leœny i „Czaplisko £awny Lasek” – rezerwat ornitologiczny. Jezioro objête jest stref¹ ciszy. JEZIORO MIKO£AJSKIE Jezioro Mokre jest zbiornikiem rynnowym o urozmaiconej, dobrze Jezioro Miko³ajskie znajduje siê w po³udniowej czêœci systemu rozwiniêtej linii brzegowej. W jego obrêbie znajduje siê piêæ wysp, Wielkich Jezior Mazurskich, na terenie gminy Miko³ajki, w powie- z których trzy le¿¹ w czêœci œrodkowej, dwie – w zatoce po³udnio- cie mr¹gowskim. Jezioro jest wyd³u¿one, rynnowe, o urozmaiconej wej. Jezioro otaczaj¹ rozleg³e lasy Puszczy Piskiej. Brzegi jeziora s¹ rzeŸbie dna. Najg³êbsze miejsce (25,9 m) znajduje siê w czêœci œrod- przewa¿nie wysokie i strome. Przez jezioro przep³ywa rzeka Kruty- kowej. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 497,9 ha. Zbiornik nia. Wp³ywa do Jeziora Mokrego od strony po³udniowo-zachodniej zasilany jest wodami jeziora Ta³ty od strony pó³nocnej i jeziora jako Spychowska Struga, a wyp³ywa z czêœci pó³nocno-wschodniej Be³dany od po³udnia. Odp³yw wód nastêpuje na po³udniowy do Jeziora Krutyñskiego. Jezioro Mokre zasilane jest równie¿ od wschód, do jeziora Œniardwy. Po³udniowa i œrodkowa czêœæ zbiorni- zachodu Nawiadk¹, odprowadzaj¹c¹ wody z pobliskich jezior (Moj- ka znajduje siê w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego. tyny, Nawiady, Kie³bonki) oraz od pó³nocy Ga³kówk¹ – z jeziora Jezioro wchodzi w sk³ad obszaru Natura 2000 (PLB280008 Puszcza Ko³owin. Piska). Zlewnia ca³kowita jeziora jest rozleg³a, zajmuje powierzchniê Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje obszar 1808,7 km2 i charak- 588,6 km2. Zlewnia bezpoœrednia, o powierzchni 4,9 km2, jest teryzuje siê wyraŸn¹ przewag¹ lasów oraz gruntów ornych. w znacznej mierze zalesiona. Na terenie zlewni bezpoœredniej Znacz¹cy udzia³ w zlewni maj¹ równie¿ tereny zurbanizowane. po³o¿ona jest wieœ Zgon. Jezioro jest intensywnie u¿ytkowane rekre- Znajduj¹ siê na jej obszarze g³ówne oœrodki miejskie Krainy Wiel- acyjnie i turystycznie. Po³o¿one jest na uczêszczanym szlaku kaja- kich Jezior Mazurskich: Gi¿ycko, Ryn, Miko³ajki, Ruciane-Nida. kowym Krutyni. W granicach zlewni bezpoœredniej znajduj¹ siê dwa

31 oœrodki wypoczynkowe, kilka gospodarstw agroturystycznych z domkami). Wieœ nie jest skanalizowana. Jezioro nie jest bezpo- i pensjonatów oraz 5 pól namiotowych. Jeden z oœrodków (w Cie- œrednim odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. Poœrednio rzpiêtach) posiada w³asn¹ oczyszczalniê, odprowadzaj¹c¹ œcieki do (2,9 km przed jeziorem), przez rzekê Jegrzniê (Legê), odbiera œcieki ziemi. Pozosta³e obiekty turystyczne, po³o¿one w Zgonie, s¹ skana- z oczyszczalni miejskiej w Olecku (mechaniczno-biologiczna z che- lizowane. Na jakoœæ wód mog¹ mieæ wp³yw œcieki z oczyszczalni micznym usuwaniem fosforu). Wed³ug danych PWiK w Olecku w Spychowie, odprowadzane do dop³ywu jeziora (do Spychowskiej z 2017 roku, iloœæ odprowadzanych œcieków wynosi 2650 m3/d. Strugi poni¿ej Jeziora Spychowskiego). Drugi zrzut poœredni (0,4 km przed jeziorem) nastêpuje do niewiel- W 2017 roku Jezioro Mokre by³o badane w ramach monitoringu kiego cieku, p³yn¹cego z Wieliczek. Œcieki, w iloœci 23 m3/dobê, s¹ operacyjnego. odprowadzane z oczyszczalni mechaniczno-biologicznej, u¿ytko- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Mokrego w oparciu wanej przez Spó³dzielniê Mieszkaniow¹ w Wieliczkach (dane o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- zak³adu z 2017 roku). logiczny umiarkowany (III klasa jakoœci wód), o czym zadecydo- Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu wa³ fitoplankton. Niewielka widzialnoœæ wód i odtleniony hipolim- operacyjnego. nion potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. Klasyfikacja Jeziora Oleckiego Ma³ego, w oparciu o elementy bio- Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. logiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na umiarkowany stan ekolo- Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Mokre – oceniono jako z³y. giczny (III klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³y makrofity. Wyni- Wczeœniejsze badania Jeziora Mokrego prowadzono w 2014 ki badañ fizykochemicznych potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. roku. Wówczas równie¿ fitoplankton zadecydowa³ o umiarkowa- Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. nym stanie ekologicznym zbionika. Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Oleckie Ma³e – okreœlo- no jako z³y. JEZIORO MÓJ Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Oleckiego Ma³ego Jezioro Mój le¿y na pó³nocny wschód od Kêtrzyna, na terenie powia- przeprowadzona w 2011 wskazywa³a równie¿ na stan umiarkowany. tu kêtrzyñskiego, gminy Kêtrzyn. Jest bardzo p³ytkim zbiornikiem Elementem decyduj¹cym o ocenie by³ wówczas wskaŸnik PMPL (g³. maks. – 4,1 m), o powierzchni 116,5 ha. Linia brzegowa jeziora i parametry fizykochemiczne. W 2014 i 2017 roku stwierdzono jest s³abo rozwiniêta, dno wyrównane, brzegi urozmaicone, na prze- mniej nasilone zakwity fitoplanktonu (PMPL II klasa). mian p³askie i wyniesione, miejscami strome. Zbiornik zasilaj¹ niewielkie cieki, funkcjonuj¹ce okresowo. Przyjmuje siê, ¿e jezioro JEZIORO PAMER Mój jest zbiornikiem bezodp³ywowym. W zlewni jeziora, zaj- Jezioro Pamer jest niewielkim zbiornikiem, po³o¿onym na terenie muj¹cej powierzchniê 7,2 km2, zdecydowanie dominuj¹ lasy, wyra- gminy Wydminy, w powiecie gi¿yckim. Pod wzglêdem hydrogra- Ÿnie mniejszy obszar zajmuj¹ grunty orne. W bliskim s¹siedztwie ficznym nale¿y do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Z jeziora jeziora znajduje siê kilka domków rekreacyjnych, 4 siedliska i pen- wyp³ywa rzeka Staœwinka (nazywana w górnym odcinku ciekiem sjonat. Teren ten nie jest skanalizowany. Zbiornik nie przyjmuje Pamer). W miejscowoœci Staœwiny rzeka wpada do jeziora Wojno- zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. wo, po³¹czonego poprzez Nia³k Ma³y i Nia³k Du¿y z jeziorem Nie- W 2017 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu gocin. Od strony po³udniowej zbiornik jest zasilany wodami jeziora diagnostycznego. Pamerek. Brzegi zbiornika s¹ wysokie i pagórkowate. Linia brzego- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Mój w oparciu o ele- wa jest s³abo rozwiniêta, a dno ma³o urozmaicone. Powierzchnia menty biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazy- jeziora wynosi 60,5 ha, a g³êbokoœæ maksymalna 6,2 m. Jezioro jest wa³a na umiarkowany stan ekologiczny (III klasa jakoœci wód), objête stref¹ ciszy. o czym zadecydowa³y makrofity. Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 11,9 km2. W jej czêœci Stan chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu na zachodniej i œrodkowej przewa¿aj¹ tereny rolne. Zwarte obszary przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych leœne (czêœciowo podmok³e) zajmuj¹ wschodni¹ czêœæ. Zlewnia bez- difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu poœrednia posiada powierzchniê 4,9 km2. W bezpoœrednim otocze- heptachloru, badanych w rybach. niu zbiornika przewa¿aj¹ ³¹ki i zadrzewienia. Nad brzegami jeziora Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Mój – oceniono jako z³y. po³o¿one s¹ dwie wsie: Pamry i Rostki. Obie miejscowoœci nie s¹ Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Mój i ocena stanu jcw skanalizowane. Jezioro nie jest zagospodarowane pod wzglêdem nie uleg³y zmianie w stosunku do roku 2012. turystycznym. Zbiornik nie jest odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. W Pamrach funkcjonuje jedno du¿e gospodar- JEZIORO OLECKIE MA£E stwo rolne, o profilu hodowlanym (hodowla w systemie œcio³owym). Jezioro Oleckie Ma³e znajduje siê w pó³nocnej czêœci Pojezierza Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu dia- E³ckiego, na terenie gminy Olecko, w powiecie oleckim. Do gnostycznego i operacyjnego. po³udniowego brzegu przylega gmina Wieliczki. Przez jezioro Klasyfikacja jeziora Pamer w oparciu o elementy biologiczne, przep³ywa rzeka Jegrznia (Lega), która dop³ywa od strony pó³noc- fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na s³aby stan nej, z Jeziora Oleckie Wielkie, a odp³ywa na po³udnie, do jeziora Sel- ekologiczny (IV klasa jakoœci wód), ze wzglêdu na fitoplankton. mêt Wielki. Jezioro ma kszta³t rynnowy, z najg³êbszym miejscem Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego ze wzglêdu na (38,3 m) w czêœci pó³nocnej. Powierzchnia zwierciad³a wody wyno- przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów si 220,8 ha. Zbiornik jest otoczony pagórkami (czêœciowo zalesiony- bromowanych oraz heptachloru i epoksydu heptachloru, badanych mi) i jest objêty stref¹ ciszy. w rybach. Zlewnia ca³kowita jeziora wynosi 224,6 km2 i jest zdominowa- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Pamer – oceniono jako na przez u¿ytki rolne. Lasy pokrywaj¹ tereny w otoczeniu Jeziora z³y. Sedraneckiego i w rejonie cieku Mo¿anka. Zlewnia bezpoœrednia, o powierzchni 8,3 km2, ma charakter rolniczy. Szacuje siê, ¿e grunty JEZIORO PAUZEÑSKIE orne zajmuj¹ oko³o 80% bezpoœredniego otoczenia zbiornika. Jezio- Jezioro Pauzeñskie po³o¿one jest w po³udniowo-zachodniej czêœci ro jest w ma³ym stopniu wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Pojezierza Olsztyñskiego, w dorzeczu rzeki Drwêcy. Pod wzglêdem Nad jeziorem nie ma oœrodków wypoczynkowych i pól namioto- administracyjnym zbiornik znajduje siê na terenie gminy Ostróda. wych. Przy wschodnim brzegu, w Wieliczkach, znajduje siê pla¿a Jezioro wraz z przyleg³ym terenem le¿y w obrêbie Obszaru Chronio- gminna. W okolicach wsi Olecko Ma³e oraz przy pó³nocno-zachod- nego Krajobrazu Lasów Taborskich. Jezioro Pauzeñskie nim brzegu wystêpuje zabudowa letniskowa (kilkanaœcie dzia³ek o powierzchni 211,8 ha jest zbiornikiem bardzo p³ytkim i silnie zara-

32 staj¹cym. Œrednia g³êbokoœæ jeziora wynosi 0,7 m, a maksymalna Jezioro P³askie badane by³o w 2017 roku w zakresie monitorin- nie przekracza 2 m. Dno jest zamulone, z du¿¹ iloœci¹ osadów. Brze- gu diagnostycznego reperowego. gi jeziora s¹ zró¿nicowane od p³askich i podmok³ych do stromych. Stan ekologiczny Jeziora P³askiego, oceniony w oparciu o ele- Jest to akwen o charakterze przep³ywowym, zasilanym wodami rze- menty biologiczne i fizykochemiczne, by³ umiarkowany. O klasy- ki Szelê¿nicy i Kana³u Ostródzkiego. Wody z jeziora odprowadzane fikacji zadecydowa³ fitoplankton. Ograniczona do 0,8 m przezro- s¹ poprzez Szelê¿nicê do Jeziora Drwêckiego. Ujœciowy odcinek czystoœæ potwierdza³a obni¿on¹ jakoœæ wody. Szelê¿nicy ³¹cz¹cy Jezioro Pauzeñskie z Jeziorem Drwêckim nazy- W 2017 roku na jeziorze nie prowadzono badañ stanu wany jest równie¿ Kana³em Pauzeñskim. chemicznego. Zlewnia ca³kowita Jeziora Pauzeñskiego, o powierzchni 121,6 Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro P³askie – oceniono jako z³y. km2, jest obszarem zalesionym w oko³o 80%. Pozosta³¹ czêœæ stano- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora P³askiego przepro- wi¹ u¿ytki rolne oraz obszary wodne (jeziora). W strukturze u¿ytko- wadzona 2016 roku wskazywa³a na stan s³aby. Elementem decy- wania zlewni bezpoœredniej, zajmuj¹cej powierzchniê 150 ha, rów- duj¹cym o takiej ocenie by³y makrofity. nie¿ dominuj¹ lasy. Do po³udniowego brzegu jeziora dochodzi zabudowa jednorodzinna Ostródy. Jezioro Pauzeñskie nie jest odbiorni- JEZIORO POZEZDRZE kiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ i tylko w nie- Jezioro Pozezdrze (Zofijówka) jest jednym z jezior w biegu rzeki wielkim stopniu wykorzystywane jest rekreacyjnie. Stanowi szlak Sapiny. Znajduje siê na terenie gminy Pozezdrze, w powiecie wêgo- ¿eglowny z Jeziora Drwêckiego do jeziora Szel¹g Wielki. Presja rzewskim. Nale¿y do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Rzeka antropogeniczna na jezioro jest stosunkowo niewielka. Sapina dop³ywa od strony wschodniej, z jeziora Wilkus, a odp³ywa W 2017 roku zbiornik badany by³ w zakresie monitoringu dia- na pó³nocny zachód do jeziora Strêgiel. Jest p³ytkim, polimiktycz- gnostycznego i operacyjnego. nym zbiornikiem. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 122,5 ha. Na podstawie badañ elementów biologicznych, hydromorfolo- Najg³êbsze miejsce (4 m) znajduje siê w czêœci œrodkowej jeziora. gicznych i fizykochemicznych ocena Jeziora Pauzeñskiego wskazu- Brzegi zbiornika s¹ w wiêkszoœci otoczone wzniesieniami. Jezioro je na s³aby stan ekologiczny. WskaŸnikiem decyduj¹cym by³ fito- jest objête stref¹ ciszy. plankton, który kwalifikowa³ jezioro do IV klasy. Niska przezroczy- Zlewnia ca³kowita posiada powierzchniê 224,8 km2. U¿ytko- stoœæ oraz ponadnormatywne stê¿enie azotu ogólnego potwierdzi³y wanie zlewni jest rolnicze i czêœciowo leœne. Kompleksy leœne Pusz- obni¿on¹ jakoœæ wód zbiornika. czy Boreckiej wystêpuj¹ w okolicy Kruklanek. Zlewniê bezpoœred- Stan chemiczny, z uwagi na przekroczenie dopuszczalnych ni¹, o powierzchni 3,2 km2, zajmuj¹ g³ównie tereny rolne – aktualnie wartoœci rtêci oraz difenyloeterów bromowanych w biocie (ryby), w wiêkszoœci nieu¿ytkowane. W najbli¿szym otoczeniu jeziora nie oceniono jako poni¿ej dobrego. ma lasów. Nad jeziorem nie ma zabudowy wiejskiej, oprócz jednego Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Pauzeñskie – okreœlono zabudowania zwanego siedliskiem „Zofiówka”. Gminna wieœ Poze- jako z³y. zdrze po³o¿ona jest oko³o 2 km na zachód od zbiornika. Jezioro znaj- Poprzednie badanie zbiornika przeprowadzono w 2014 roku. duje siê na trasie atrakcyjnego szlaku kajakowego rzeki Sapiny. Przy Wówczas stan ekologiczny oceniono jako z³y, a wskaŸnikiem decy- wschodnim i po³udniowym brzegu znajduj¹ siê dzia³ki przeznaczo- duj¹cym by³ fitoplankton. ne pod zabudowê rekreacyjn¹. Od strony po³udniowo-zachodniej zorganizowano pla¿ê gminn¹, która jest wykorzystywana jako miej- JEZIORO P£ASKIE sce postoju w czasie sp³ywów kajakowych. Przy brzegach nie ma Jezioro P³askie po³o¿one jest na Pojezierzu I³awskim, w dorzeczu oœrodków wypoczynkowych, pól namiotowych i k¹pielisk. Jezioro rzeki I³awki. Pod wzglêdem administracyjnym nale¿y do gminy nie posiada punktowych zrzutów œcieków. Zalewo w powiecie i³awskim. Zbiornik znajduje siê w obrêbie Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu obszarów Natura 2000 (PLB280005 Lasy I³awskie i PLH280027 operacyjnego. Ostoja I³awska). Jezioro P³askie jest zbiornikiem du¿ym (pow. 620,4 Klasyfikacja jeziora Pozezdrze w oparciu o elementy biologicz- ha) i p³ytkim (g³êb. maks. – 5,7 m), o kszta³cie nieregularnym, ne i fizykochemiczne wskazywa³a na umiarkowany stan ekolo- wyd³u¿onym z zachodu na wschód. W czêœci po³udniowej po³¹czo- giczny (III klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ fitoplankton. ne jest w¹skim przesmykiem o szerokoœci ok. 100 m z Jeziorkiem Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. Du¿ym. Na jeziorze znajduje siê 5 wysp o ³¹cznej powierzchni 9 ha. Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Pozezdrze – okreœlono Dno jeziora jest mocno zamulone i stosunkowo ma³o urozmaicone. jako z³y. Najwiêksze g³êbokoœci powy¿ej 3 m wystêpuj¹ w zachodniej oraz Klasyfikacja stanu ekologicznego przeprowadzona w 2011 w po³udniowo-wschodniej czêœci. Brzegi jeziora w przewa¿aj¹cej i 2014 roku wskazywa³a równie¿ na stan umiarkowany. Elementem czêœci s¹ p³askie lub ³agodnie nachylone, miejscami podmok³e. decyduj¹cym o ocenie by³ równie¿ fitoplankton (PMPL). Jezioro zasilane jest przez 3 dop³ywy. Najwiêkszym z nich jest dop³yw z jeziora Rucewo Ma³e, nazywany Rucewk¹. Wody z Jezio- JEZIORO PROBARSKIE ra P³askiego odp³ywaj¹ poprzez przesmyk do Jezioraka Du¿ego. Jezioro Probarskie le¿y oko³o 5 km na po³udniowy wschód od Przy silnych wiatrach z kierunku po³udniowego nastêpuje wlewanie Mr¹gowa, na terenie gminy Mr¹gowo, w powiecie mr¹gowskim. wód z Jezioraka do Jeziora P³askiego. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 201,4 ha, a jego g³êbokoœæ Zlewnia ca³kowita o powierzchni 50,9 km2 jest obszarem rolni- maksymalna – 31 m. Jezioro znajduje siê na obszarze Natura 2000 czo-leœnym. Lasy stanowi¹ ponad 50% powierzchni zlewni. (PLB280008 – Puszcza Piska). Zbiornik ma urozmaicon¹ liniê brze- Znaczn¹ jej czêœæ zajmuj¹ jeziora (Witoszewskie, Rucewo Du¿e, gow¹, z wyd³u¿on¹, p³ytk¹ zatok¹ od strony po³udniowej. Obrze¿e Rucewo Ma³e, Jerzwa³d i Twaroczek). Na terenie zlewni znajduj¹ jeziora jest wysokie, miejscami nawet strome. Jezioro Probarskie siê trzy wiêksze miejscowoœci; Witoszewo, Rucewo i Jerzwa³d. jest zbiornikiem bezodp³ywowym, nie posiada te¿ dop³ywów wód W zlewni bezpoœredniej lasy i zadrzewienia zajmuj¹ oko³o 70% jej powierzchniowych. powierzchni. Pozosta³¹ czêœæ zlewni stanowi¹ ³¹ki i pastwiska, grun- W zlewni jeziora, zajmuj¹cej powierzchniê 6,7 km2, dominuj¹ ty orne, nieu¿ytki oraz tereny zabudowane. Jezioro P³askie ze wzglê- pola uprawne i ³¹ki, a przy brzegach wschodnich i w po³udniowej du na utrudniony dostêp do brzegu jest w nieznacznym stopniu zago- czêœci zlewni wystêpuj¹ te¿ lasy. W s¹siedztwie pó³nocno-wschod- spodarowane rekreacyjnie. Jedynie w miejscowoœci Jerzwa³d znaj- niego brzegu jeziora znajduje siê wieœ Kosewo, przy pó³noc- duje siê kilka domków letniskowych. Nad jeziorem w okresie waka- no-zachodnim brzegu – Probark, a przy zachodnim – Nowy Probark. cyjnym organizowane s¹ obozy harcerskie na oko³o 200 osób. Zbior- Zbiornik jest wykorzystywany do celów rekreacyjnych. Przy jego nik ten nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. pó³nocnym brzegu, w Kosewie, zlokalizowany jest du¿y kemping

33 „Ostoja Stara Baœñ”, oœrodek wypoczynkowy „Turkos” oraz hotel Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 26,7 km2 i dominuj¹ „Country Holiday”, przy zachodnim brzegu – pole namiotowe w niej pola uprawne. Zlewnia bezpoœrednia, o powierzchni 7,2 km2, „Cypel”, a przy po³udniowym krañcu jeziora – oœrodek wypoczyn- ma równie¿ charakter rolniczy. W pobli¿u jeziora zlokalizowane s¹ kowy „Jakubowo”. Ponadto nad jeziorem znajduje siê kilka pensjo- miejscowoœci: Rañsk i Zalesie, nieco dalej Targowska Wólka oraz natów i gospodarstw agroturystycznych. Miejscowoœci Probark Ka³êczyn. Jezioro jest wykorzystywane rekreacyjnie. Na terenie ota- i Kosewo s¹ skanalizowane, jednak nie wszystkie obiekty s¹ czaj¹cym Jezioro Rañskie znajduje siê kilkadziesi¹t domków letni- pod³¹czone do sieci kanalizacyjnej. skowych. Miejscowoœci zlokalizowane nad jeziorem oraz zabudowa W 2017 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu letniskowa wyposa¿one s¹ w sieæ kanalizacyjn¹. diagnostycznego. W 2017 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu dia- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Probarskiego w opar- gnostycznego i operacyjnego. ciu o elementy biologiczne, fizykochemiczne (z pominiêciem wska- Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- Ÿnika tlenowego) i hydromorfologiczne wskazywa³a na stan ekologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na giczny dobry (II klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³y umiarkowany stan ekologiczny. Elementami biologicznymi decy- makrofity. duj¹cymi o ocenie by³y: fitoplankton oraz fitobentos. Wœród ele- Stan chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu na mentów fizykochemicznych fosfor ogólny wykazywa³ wartoœci przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych poni¿ej stanu dobrego. difenyloeterów oraz rtêci i jej zwi¹zków, badanych w rybach. Stan chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu na Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Probarskie – oceniono przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych jako z³y. difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu Badania wód Jeziora Probarskiego, przeprowadzone w 2011 heptachloru, badanych w rybach. roku, wskazywa³y na dobry stan ekologiczny i dobry stan jednolitej Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Rañskie – oceniono jako czêœci wód. z³y. Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Rañskiego nie uleg³a JEZIORO RADOMNO zmianie w stosunku do roku 2014. Jezioro Radomno po³o¿one jest w zachodniej czêœci Pojezierza I³awskiego, w dorzeczu rzeki Drwêcy. Pod wzglêdem administra- JEZIORO REK¥TY cyjnym znajduje siê na terenie gminy Nowe Miasto Lubawskie. Jezioro Rek¹ty znajduje siê na Pojezierzu E³ckim, w gminie Stare Zbiornik znajduje siê w obrêbie Specjalnego Obszaru Ochrony Sie- Juchy, w powiecie e³ckim. Jest niewielkim, p³ytkim zbiornikiem, dlisk Natura 2000 – Ostoja Radomno PLH280035. Jest akwenem zasilanym wodami rzeki Gawlik. Rzeka Gawlik p³ynie od strony o rozcz³onkowanym i nieregularnym kszta³cie. W pó³noc- jeziora Jêdzelewo, przep³ywa przez miejscowoœæ Stare Juchy i no-zachodniej czêœci zbiornika znajduje siê zalesiona wyspa. w jeziorze Rek¹ty koñczy bieg. Od po³udniowego zachodu Zlewnia ca³kowita, o powierzchni 29,5 km2, niemal w ca³oœci dop³ywaj¹ do zbiornika wody z jeziora Garbas. Odp³yw wód odby- pokryta jest lasem. Zlewnia bezpoœrednia u¿ytkowana jest ró¿norod- wa siê na pó³nocny wschód kana³em (przepustem kolejowym) do nie. Wystêpuj¹ tutaj tereny zabudowane, grunty orne, ³¹ki i pastwi- jeziora U³ówki. Jezioro posiada charakterystyczny kszta³t litery „T” ska oraz nieu¿ytki. Przy po³udniowym brzegu jeziora znajduje siê i silnie rozwiniêt¹ liniê brzegow¹. Dno jest muliste, z grub¹ warstw¹ wieœ Radomno. Zbiornik ten nie posiada punktowych Ÿróde³ zanie- osadów. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 53,4 ha, a g³êbo- czyszczeñ. Jezioro w niewielkim stopniu wykorzystywane jest koœæ maksymalna – 5,5 m. Jezioro jest objête stref¹ ciszy. 2 rekreacyjnie. Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 170,4 km , a bezpo- W 2017 roku jezioro Radomno badane by³o w zakresie monito- œrednia – 3,8 km2. W zlewni bezpoœredniej przewa¿aj¹ lasy, pokry- ringu diagnostycznego i operacyjnego. waj¹ce oko³o 60% jej obszaru. Tereny rolnicze w rejonie jeziora s¹ Klasyfikacja na podstawie elementów biologicznych, hydro- przekszta³cane na dzia³ki rekreacyjne. Nad pó³nocnym brzegiem morfologicznych i fizykochemicznych wskazywa³a na stan ekolo- znajduje siê kilka zabudowywanych dzia³ek. Jezioro jest umiarko- giczny s³aby (IV klasa), o czym zadecydowa³y fitoplankton i makro- wanie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Nie ma oœrodków fity. Spoœród wskaŸników fizykochemicznych jedynie wartoœci wypoczynkowych, pól namiotowych i k¹pielisk. W zlewni bezpo- przewodnoœci nie przekracza³y dopuszczalnych norm. Przezroczy- œredniej jeziora nie ma zwartej zabudowy wiejskiej, s¹ jedynie poje- stoœæ, stê¿enie azotu i fosforu ca³kowitego, a tak¿e œrednie nasycenie dyncze budynki. Zbiornik odbiera poœrednio, przez rzekê Gawlik, hypolimnionu tlenem w szczycie stagnacji letniej, przyjmowa³y œcieki z gminnej oczyszczalni w Starych Juchach (oczyszczalnia wartoœci poni¿ej II klasy. mechaniczno-biologiczna z chemicznym usuwaniem fosforu). Zrzut Ze wzglêdu na przekroczenie dopuszczalnych wartoœci ben- œcieków, w iloœci 152,4 m3/d (dane zak³adu z 2017 roku), odbywa siê zo(a)pirenu w wodzie stan chemiczny zosta³ oceniony poni¿ej oko³o 0,8 km przed jeziorem. dobrego. Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Radomno – oceniono operacyjnego. jako z³y. Klasyfikacja wód jeziora Rek¹ty w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na s³aby stan ekologiczny JEZIORO RAÑSKIE (IV klasa jakoœci wód). Elementem decyduj¹cym o takiej klasyfika- Jezioro Rañskie po³o¿one jest nieca³e 20 km na pó³noc od Szczytna, cji by³ fitoplankton. na terenie gminy DŸwierzuty, w powiecie szczycieñskim. Zbiornik Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. le¿y w obszarze Natura 2000 (PLB280008 Puszcza Piska). Rañskie Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Rek¹ty – okreœlono jako z³y. jest p³ytkim zbiornikiem (g³êbokoœæ maksymalna – 7,8 m, œrednia – Klasyfikacja stanu ekologicznego, przeprowadzona w 2011 3,8 m) o ma³o zró¿nicowanym dnie i dobrze rozwiniêtej linii brzego- i 2014 roku, wskazywa³a równie¿ na stan s³aby. Elementem decy- wej. Brzeg pó³nocny i wschodnia czêœæ po³udniowego s¹ wysokie duj¹cym o ocenie by³ multimetriks fitoplanktonowy (PMPL). i strome, pozosta³e p³askie i podmok³e. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 291,3 ha. Na jeziorze usytuowane s¹ dwie wyspy JEZIORO RUMIAN o ³¹cznej powierzchni 2,4 ha. Jezioro Rañskie jest zbiornikiem Jezioro Rumian po³o¿one jest na obszarze Garbu Lubawskiego, przep³ywowym. Od strony pó³nocnej dop³ywa ciek z okolic wsi w dorzeczu rzeki Wel. Administracyjnie nale¿y do gminy Rybno Ka³êczyn. Odp³yw wód nastêpuje na wschód w kierunku jeziora w powiecie dzia³dowskim. Jezioro Rumian jest zbiornikiem prawnie Babiêty Wielkie. chronionym, le¿¹cym w obrêbie Specjalnego Obszaru Ochrony Sie-

34 dlisk Ostoja Welska (PLH280014). Jest to akwen rynnowy, W 2017 nie prowadzono badañ w zakresie stanu chemicznego. wyd³u¿ony z kierunku pó³nocno-zachodniego na po³udniowy Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Sambród – oceniono wschód. Jest zbiornikiem przep³ywowym, zasilanym przez rzeki jako z³y. Wel i Rumianicê. Brzegi jeziora s¹ przewa¿nie wysokie i strome. Tylko w czêœci pó³nocno-zachodniej brzegi s¹ ³agodnie nachylone JEZIORO SASEK WIELKI oraz p³askie. 2 Jezioro Sasek Wielki le¿y oko³o 7 km na pó³nocny zachód od Szczyt- Zlewnia ca³kowita o powierzchni 252,1 km jest obszarem na, na terenie gmin DŸwierzuty i Szczytno (powiat szczycieñski). g³ównie rolniczym. Lasy zajmuj¹ oko³o 20% powierzchni zlewni. Œrodkowa czêœæ zachodniego brzegu graniczy z gmin¹ Pasym. Znaczny jest udzia³ jezior oraz terenów podmok³ych. Zlewnia bez- Sasek Wielki jest du¿ym (869,3 ha) i g³êbokim (38,0 m), typowo poœrednia u¿ytkowana jest ró¿norodnie. Wystêpuj¹ tutaj tereny zale- rynnowym zbiornikiem, rozci¹gniêtym z pó³nocy na po³udnie. Linia sione, ³¹ki i pastwiska, grunty orne, tereny podmok³e oraz tereny brzegowa jest silnie rozwiniêta, rzeŸba dna urozmaicona. Brzegi na zabudowane i rekreacyjno-wypoczynkowe. Jezioro Rumian nie jest ogó³ s¹ wysokie i strome, tylko miejscami niskie lub ³agodnie nachy- odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. Na po³udnio- lone. Jezioro zasilane jest wodami kilku dop³ywów, z których naj- wo-wschodnim brzegu jeziora znajduje siê Nowa Wieœ Ostródzka wiêkszy dop³ywa z pó³nocy, z okolic DŸwierzut. Z po³udniowej czê- i Szczupliny. Jezioro jest wykorzystywane rekreacyjnie. Wokó³ œci akwenu wyp³ywa Sawica (lokalna nazwa – Saska). zbiornika znajduje siê oko³o 50 domków letniskowych. Domki W zlewni ca³kowitej jeziora, o powierzchni 160 km2, dominuj¹ wyposa¿one s¹ g³ównie w zbiorniki bezodp³ywowe do gromadzenia grunty orne. Wiêksze miejscowoœci po³o¿one na jej terenie to: œcieków bytowych, niektóre z nich – w oczyszczalnie przydomowe. DŸwierzuty, Linowo i Trelkowo. W bezpoœrednim otoczeniu jezio- W 2017 roku jezioro Rumian badane by³o w zakresie monito- ra, od strony zachodniej i po³udniowej, wystêpuj¹ g³ównie lasy, od ringu operacyjnego. strony wschodniej – tereny rolne. Jezioro Sasek Wielki jest u¿ytko- Stan ekologiczny jeziora Rumian okreœlono jako s³aby z uwagi wane rekreacyjnie. Nad jeziorem znajduj¹ siê dwa oœrodki wypo- na fitoplankton. Ma³a przezroczystoœæ wód i ponadnormatywne stê- czynkowe (Sasek i Osada Chris Camp w miejscowoœci Koby³ocha), ¿enie fosforu ca³kowitego potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. kilka gospodarstw agroturystycznych i liczna zabudowa letniskowa. W 2017 roku nie prowadzono badañ stanu chemicznego. Miejscowoœci le¿¹ce nad jeziorem – DŸwierzuty, Linowo i D¹browa Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Rumian – oceniono jako – s¹ w wiêkszoœci skanalizowane. Na pozosta³ych terenach wokó³ z³y. jeziora gospodarka œciekowa oparta jest na zbiornikach bezodp³ywowych. Jezioro nie przyjmuje bezpoœrednio zanieczyszczeñ JEZIORO SAMBRÓD ze Ÿróde³ punktowych. Do dop³ywu jeziora (ok. 0,8 km powy¿ej jeziora) odprowadzane s¹ œcieki z oczyszczalni w DŸwierzutach (bli- Jezioro Sambród, o powierzchni 128,4 ha, po³o¿one jest w zachod- 3 niej czêœci Pojezierza I³awskiego, w dorzeczu rzeki Drwêcy, w gra- sko 340 m /d, wg informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2017 r.). nicach administracyjnych gminy Ma³dyty w powiecie ostródzkim. W 2017 roku jezioro Sasek Wielki by³o badane w ramach moni- Jest zbiornikiem rynnowym o kszta³cie wyd³u¿onym z kierunku toringu diagnostycznego i operacyjnego. pó³nocno-zachodniego na po³udniowy wschód. Jezioro jest p³ytkie Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Sasek Wielki w opar- (g³êb. maks. – 4,3 m), mocno zamulone, o daleko posuniêtym proce- ciu o elementy biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne, sie zarastania. Sk³ada siê z dwóch cz³onów przedzielonych grobl¹ z pominiêciem wskaŸnika tlenowego, wskazywa³a na stan ekolo- i mostem, na których znajduje siê nieczynna linia kolejowa. Na giczny dobry (II klasa jakoœci wód). jeziorze znajduje siê wyspa o powierzchni 0,8 ha. Brzegi jeziora s¹ Stan chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu na zró¿nicowane od p³askich i podmok³ych do stromych i wysokich. przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych Jezioro Sambród jest zbiornikiem przep³ywowym, zasilanym difenyloeterów oraz heptachloru i epoksydu heptachloru, badanych g³ównie wodami Kana³u Elbl¹skiego. Jezioro le¿y na trasie ¿eglugo- w rybach. wej Kana³u Elbl¹skiego. Poprzez system kana³ów i rzek po³¹czone Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Sasek Wielki – oceniono jest z jeziorami ostródzkimi i Jeziorkiem oraz Zalewem Wiœlanym jako z³y. i Morzem Ba³tyckim. Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 67,5 km2.Najej JEZIORO SEDRANECKIE obszarze przewa¿aj¹ tereny rolnicze. Lasy zajmuj¹ oko³o 30% Jezioro Sedraneckie znajduje siê w pó³nocnej czêœci Pojezierza powierzchni zlewni. Na znacznej czêœci wystêpuj¹ obszary pod- E³ckiego, w rejonie miasta Olecko, w pobli¿u wsi Sedranki. Admini- mok³e. Na terenie zlewni ca³kowitej le¿¹ miejscowoœci: Ma³dyty, stracyjnie nale¿y do gminy Olecko i powiatu oleckiego. Przez Sambród i Leœnica. Zlewniê bezpoœredni¹ w przewa¿aj¹cej czêœci wschodni¹ czêœæ jeziora przep³ywa ciek Sedranka, którego odp³yw zajmuj¹ lasy i zadrzewienia. W granicach zlewni bezpoœredniej regulowany jest jazem piêtrz¹cym, po³o¿onym przy dawnym m³ynie znajduje siê niewielka czêœæ zabudowañ wsi Ma³dyty. Po wschod- w Sedrankach. Sedranka, po oko³o 0,3 km, uchodzi do Jegrzni niej stronie jeziora przechodzi trasa kolejowa Elbl¹g-Olsztyn. Jezio- (Legi). Od strony pó³nocno-wschodniej do zbiornika dop³ywaj¹ ro Sambród jest w niewielkim stopniu zagospodarowane rekreacyj- wody z niewielkiego Jeziora £êgowskiego. Jezioro Sedraneckie ma nie. W pó³nocno-wschodniej i po³udniowej strefie brzegowej jeziora kszta³t wyd³u¿ony, z najg³êbszym miejscem (29,5 m) w czêœci znajduje siê kilkanaœcie domków letniskowych, dla których nie zachodniej. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 77,6 ha. zosta³ uregulowany sposób postêpowania ze œciekami. Jezioro Sam- Wschodni, niewielki „skrawek” zbiornika jest oddzielony od reszty bród nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. Zanie- jeziora nasypem dawnej linii kolejowej Olecko-Go³dap. Jezioro jest czyszczenia, g³ównie pochodzenia rolniczego, mog¹ przedostawaæ objête stref¹ ciszy. siê do jeziora poprzez dop³ywy oraz sp³ywy powierzchniowe. Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 30,2 km2 i zamyka siê Jezioro Sambród w 2017 roku badane by³o w zakresie monito- na ujœciu Sedranki do Legi. W u¿ytkowaniu zlewni ca³kowitej prze- ringu operacyjnego. wa¿aj¹ tereny rolne i znajduj¹ siê w niej zabudowania kilku miejsco- Przeprowadzona na podstawie elementów biologicznych, woœci: Sedranki, Golubki, £êgowo, Sto¿ne. W okolicach Sto¿nego hydromorfologicznych i fizykochemicznych ocena potencja³u eko- powsta³y liczne wyrobiska ¿wirowe, eksploatowane przez Oleckie logicznego Jeziora Sambród wskazuje na s³aby potencja³ ekolo- Przedsiêbiorstwo Drogowo Mostowe Spó³ka z o.o. Taki rodzaj giczny. WskaŸnikiem, który zadecydowa³ o klasyfikacji, by³ fito- dzia³alnoœci gospodarczej niekorzystnie przekszta³ca mazurski, plankton (IV klasa). W zakresie wskaŸników fizykochemicznych pagórkowaty krajobraz. Zlewnia bezpoœrednia jeziora zajmuje przezroczystoœæ i azot ogólny nie spe³nia³y norm i elementy fizyko- powierzchniê 15,2 km2. Po³udniowe brzegi zbiornika s¹ zalesione. chemiczne oceniono poni¿ej stanu dobrego. Nad brzegiem wschodnim po³o¿ona jest wieœ Sedranki (czêœciowo

35 skanalizowana). Jezioro jest w niewielkim stopniu wykorzystywane powierzchni zlewni. Na znacznej czêœci terenu wystêpuj¹ obszary do celów rekreacyjnych. Kilka dzia³ek rekreacyjnych znajduje siê podmok³e, na których powsta³y torfowiska. Na obszarze zlewni przy po³udniowym brzegu jeziora. W Sedrankach znajduje siê miej- ca³kowitej znajduje siê du¿a iloœæ jezior (Luterskie, £awki, Kikity, sce do pla¿owania i k¹pieli. Na pó³wyspie, w po³udniowej czêœci, Pierœcieñ, Blanki) oraz oczek œródpolnych i œródleœnych. W strukturze znajduje siê dawny oœrodek wypoczynkowy – zaadaptowany aktual- u¿ytkowania zlewni bezpoœredniej najwiêksz¹ powierzchniê zajmuj¹ nie na prywatne domki letniskowe. Nad zbiornikiem nie ma pól lasy i zadrzewienia, pozosta³¹ czêœæ – ³¹ki i pastwiska, grunty orne namiotowych. Jezioro nie jest odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Ÿró- oraz tereny rekreacyjne. Za poœrednictwem dop³ywów do jeziora de³ punktowych. doprowadzane s¹ oczyszczone œcieki z osiedla mieszkaniowego Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu w Klutajnach, a w sezonie letnim – z terenu schroniska m³odzie¿owe- operacyjnego. go. Po zachodniej stronie jeziora znajduje siê oœrodek wypoczynko- Klasyfikacja Jeziora Sedraneckiego w oparciu o elementy bio- wy, na terenie którego jest zlokalizowanych 160 domków letnisko- logiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na umiarkowany stan wych oraz zorganizowane k¹pielisko. Tylko czêœæ domków wyposa- ekologiczny (III klasa jakoœci wód). O takiej klasyfikacji zadecydo- ¿ona jest w zbiorniki bezodp³ywowe. Po pó³nocno-zachodniej stronie wa³y parametry fizykochemiczne: przezroczystoœæ wody, fosfor w odleg³oœci oko³o 150 m od brzegu znajduje siê kilka domków rekre- ca³kowity i tlen rozpuszczony. acyjnych wyposa¿onych w zbiorniki. Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. W 2017 r. zbiornik badany by³ w zakresie monitoringu diagno- Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Sedraneckie – okreœlono stycznego i operacyjnego. jako z³y. Stan ekologiczny jeziora Symsar, oceniony w oparciu o elementy biologiczne, hydromorfologiczne i fizykochemiczne (z pomi- JEZIORO SKANDA niêciem wskaŸnika tlenowego), by³ s³aby. Spoœród wskaŸników Jezioro Skanda le¿y w granicach administracyjnych Olsztyna, na biologicznych najmniej korzystn¹ ocenê uzyska³ fitoplankton, który jego po³udniowo-wschodnich obrze¿ach, obok drogi Olsztyn – zaliczono do IV klasy. Szczytno. Jest to niewielki akwen (pow. 51,1 ha) o g³êbokoœci mak- Stan chemiczny okreœlono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu symalnej 12 m. Linia brzegowa jest doœæ dobrze rozwiniêta, z zato- przekroczenia dopuszczalnych wartoœci benzo(a)pirenu w wodzie kami i pó³wyspami. W zachodniej czêœci le¿y p³aska wyspa oraz difenyloeterów bromowanych w biocie (ryby). o powierzchni 3,3 ha. Brzegi jeziora s¹ urozmaicone, przewa¿nie Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Symsar – oceniono jako wysokie, miejscami strome, szczególnie w czêœci pó³nocno-zachod- z³y. niej, w pozosta³ych miejscach ³agodnie wzniesione lub p³askie. Jezioro Symsar by³o wczeœniej badane w 2014 roku. Ocena sta- W czêœci pó³nocnej do jeziora dop³ywa niewielki, funkcjonuj¹cy nu ekologicznego wskazywa³a wówczas na stan z³y (V klasa) z uwa- okresowo ciek. Odp³yw wód nastêpuje na pó³noc do Kana³u OZOS gi na fitoplankton. i dalej Kana³u Klebarskiego. Ze wzglêdu na okresowoœæ dop³ywu i odp³ywu i ich niewielki udzia³ w wymianie wody w jeziorze, jest JEZIORO ŒNIARDWY ono przewa¿nie uznawane za zbiornik hydrologicznie zamkniêty. Jezioro Œniardwy, najwiêksze jezioro Polski, po³o¿one jest Zlewnia ca³kowita, bêd¹ca jednoczeœnie zlewni¹ bezpoœredni¹, 2 w po³udniowej czêœci kompleksu Wielkich Jezior Mazurskich. Znaj- zajmuje powierzchniê 1,6 km . Dominuj¹ w niej pola uprawne i ³¹ki, duje siê na terenie dwóch gmin: Miko³ajki (w powiecie mr¹gow- w pobli¿u zachodnich brzegów – lasy, a dalej w zachodniej czêœci skim) i Pisz (w powiecie piskim). Od zachodu ³¹czy siê z Jeziorem zlewni znajduj¹ siê obszary zabudowane (czêœæ Osiedla Mazurskie- Miko³ajskim i nastêpnie ca³ym ci¹giem jezior rynnowych, bie- go). G³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia jeziora jest jego intensyw- gn¹cych od Rynu do Rucianego-Nidy. Do pó³nocno-wschodniej ne u¿ytkowanie rekreacyjne – nad jeziorem znajduje siê k¹pielisko czêœci, od strony jeziora Tyrk³o, dop³ywa rzeka Orzysza. Ponadto miejskie oraz „dzika” pla¿a. Istotne s¹ równie¿ sp³ywy z terenów rol- akwen zasilany jest wodami jezior: £uknajno, Warno³ty i Tuchlin. nych oraz zanieczyszczenia rozproszone z dwóch nieskanalizowa- Posiada dwa odp³ywy: Kana³ Jegliñski, odprowadzaj¹cy wody do nych gospodarstw, po³o¿onych w bliskim s¹siedztwie jeziora, od jeziora Roœ oraz ciek Wyszka, p³yn¹cy do jeziora Bia³o³awki (w dal- strony pó³nocnej. szym biegu równie¿ do jez. Roœ). Œniardwy s¹ rozleg³ym jeziorem W 2017 roku jezioro by³o badane w ramach monitoringu morenowym, niestratyfikowanym, ³atwo ulegaj¹cym wp³ywom operacyjnego. wiatru. Warstwy termiczne, jakie mog¹ utworzyæ siê w jeziorze Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Skanda w oparciu w czasie upalnej, bezwietrznej pogody, s¹ uk³adem chwilowym, nie- o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- trwa³ym. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 11 340,4 ha, logiczny z³y (V klasa jakoœci wód). O takiej klasyfikacji zadecydo- g³êbokoœæ maksymalna – 23,4 m. RzeŸba dna jest bardzo urozmaico- wa³ fitoplankton. na (liczne zag³êbienia, p³ycizny i g³azy). Jezioro Œniardwy posiada Stanu chemicznego jeziora w 2017 roku nie badano. cenne walory przyrodnicze. W zlewni ca³kowitej znajduj¹ siê trzy Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Skanda – oceniono jako rezerwaty przyrodnicze: „Jezioro £uknajno”, „Jezioro Warno³ty” z³y. i „Czapliniec”. Zbiornik znajduje siê w granicach Mazurskiego Par- Ocena stanu ekologicznego jeziora Skanda nie uleg³a zmianie ku Krajobrazowego i nale¿y do obszaru Natura 2000 (PLB28008 w stosunku do wczeœniejszych badañ z 2014 roku. Puszcza Piska). Zlewnia ca³kowita wynosi 2401,9 km2, a bezpoœrednia – 81,0 JEZIORO SYMSAR km2. W po³udniowej czêœci zlewni ca³kowitej dominuj¹ kompleksy Jezioro Symsar po³o¿one jest w pó³nocnej czêœci Pojezierza Olszty- leœne Puszczy Piskiej, a w pó³nocnej obszary o charakterze rolni- ñskiego, w dorzeczu rzeki £yny. Pod wzglêdem administracyjnym czym. Zlewniê bezpoœredni¹ w oko³o 60% zajmuj¹ lasy. Mniej jest zbiornik znajduje siê na terenie gminy Lidzbark Warmiñski. Jezioro u¿ytków rolnych (oko³o 30%). Znaczny udzia³ w bezpoœrednim oto- Symsar, o powierzchni 135,5 ha i maksymalnej g³êbokoœci 9,6 m, czeniu zbiornika maj¹ równie¿ mokrad³a. Przy brzegach zbiornika jest zbiornikiem przep³ywowym, o kszta³cie wyd³u¿onym z pó³noc- znajduje siê 8 niewielkich miejscowoœci, w tym 2 nie posiadaj¹ nego zachodu na po³udniowy wschód. Brzegi jeziora s¹ przewa¿nie kanalizacji (£uknajno i Suchy Róg). Pozosta³e s¹ skanalizowane wysokie i strome. Jest to zbiornik o genezie rynnowej. Przez jezioro (Popielno, Nowe Guty, NiedŸwiedzi Róg, Zdory, Karwik i czêœcio- przep³ywa rzeka Symsarna. Ponadto zbiornik zasilany jest niewiel- wo Okartowo). Nad jeziorem znajduj¹ siê 3 oœrodki wypoczynkowe kimi dop³ywami, g³ównie o charakterze okresowym. i 5 pól namiotowych. Ponadto, na pó³nocno-wschodnim brzegu, Zlewnia ca³kowita jeziora Symsar, o powierzchni 229,1 km2, jest w Okartowie, znajduje siê Stacja Ratownictwa Wodnego (WOPR). terenem u¿ytkowanym g³ównie rolniczo. Lasy zajmuj¹ oko³o 10% Zabudowa rekreacyjna koncentruje siê w rejonie Gut, Zdor, NiedŸ-

36 wiedziego Rogu i Karwika. Przez jezioro przechodzi szlak ¿eglugi Wukœniki). Brzegi jeziora s¹ przewa¿nie pagórkowate, wysokie, œródl¹dowej. Turystyka ¿eglarska jest znacznie ograniczona ze miejscami nawet strome. Jezioro posiada kilka niewielkich wzglêdu na silne falowanie jeziora oraz niebezpieczeñstwo wp³yniê- dop³ywów, czêsto wysychaj¹cych w okresie letnim. Odp³yw nastê- cia na g³azy. Jezioro nie posiada bezpoœrednich punktowych Ÿróde³ puje ku pó³nocnemu wschodowi, do jeziora Mildzie. zanieczyszczeñ. Poœrednio, poprzez rów melioracyjny, odprowadza Z uwagi na okresowoœæ dop³ywów jeziora przyjêto, ¿e zlewnia œcieki Stacja Badawcza Instytutu Rozrodu Zwierz¹t i Badania bezpoœrednia jeziora pokrywa siê ze zlewni¹ ca³kowit¹ i jej ¯ywnoœci PAN w Popielnie. Wed³ug informacji zak³adu z 2017 roku powierzchnia wynosi 3,5 km2. Zdecydowanie przewa¿aj¹ w niej s¹ to oczyszczone œcieki socjalno-bytowe, odprowadzane w iloœci tereny u¿ytkowane rolniczo z dominacj¹ pól uprawnych. Przy 51,6 m3/d w odleg³oœci 0,3 km od jeziora. Zak³ad prowadzi równie¿ po³udniowo-wschodnim brzegu jeziora wystêpuj¹ lasy. Najbli¿ej niewielk¹ gospodarkê hodowlan¹. po³o¿on¹ miejscowoœci¹ s¹ Mys³aki Ma³e, zlokalizowane ok. 1 km Jezioro w 2017 roku by³o badane w ramach monitoringu na pó³noc od jeziora. Wieœ nie jest skanalizowana – nieczystoœci gro- diagnostycznego. madzone s¹ w zbiornikach bezodp³ywowych. Jezioro nie odbiera Klasyfikacja jeziora Œniardwy w oparciu o elementy biologicz- œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Jest u¿ytkowane ne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne wskazywa³a na dobry rekreacyjnie, choæ nie ma nad nim oœrodków wypoczynkowych czy stan ekologiczny (II klasa jakoœci wód), z uwagi na fitoplankton. zabudowy rekreacyjnej. Nad jeziorem znajduje siê pole namiotowe Stan chemiczny oceniono poni¿ej dobrego, ze wzglêdu na na 250-300 miejsc oraz miejsce wykorzystywane do k¹pieli, bez par- przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla difenyloeterów kingu i infrastruktury sanitarnej, wyposa¿one tylko w toalety prze- bromowanych oraz rtêci i jej zwi¹zków, badanych w rybach. noœne typu toi toi. Na otaczaj¹cych jezioro ³¹kach i pastwiskach Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Œniardwy – oceniono odbywa siê intensywny wypas byd³a. jako z³y. Badania jeziora Wukœniki w 2017 roku by³y prowadzone Wczeœniejsze badania jeziora Œniardwy, prowadzone w 2011 w ramach monitoringu diagnostycznego w reperowym punkcie roku, równie¿ wskazywa³y na dobry stan ekologiczny zbiornika. pomiarowo-kontrolnym. W stosunku do wyników badañ z 2011 roku zaobserwowano w jezio- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Wukœniki w oparciu rze mniej nasilone zakwity i znaczne obni¿enie iloœci azotu ca³kowi- o elementy biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne tego i fosforu ca³kowitego. wskazywa³a na dobry stan ekologiczny (II klasa jakoœci wód). Stan chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego ze wzglêdu na JEZIORO TONKA przekroczenia œrodowiskowych norm jakoœci dla bromowanych Jezioro Tonka po³o¿one jest na pó³nocno-zachodnim krañcu Poje- difenyloeterów, rtêci i jej zwi¹zków oraz heptachloru i epoksydu zierza Olsztyñskiego, w dorzeczu rzeki Drwêcy Warmiñskiej. Pod heptachloru, badanych w rybach. wzglêdem administracyjnym zbiornik znajduje siê na terenie gminy Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Wukœniki – oceniono Lubomino. Powierzchnia jeziora wynosi 162,3 ha, a g³êbokoœæ mak- jako z³y. symalna – 4,2 m. Jest to zbiornik o kszta³cie owalnym, wyd³u¿onym W 2016 roku stan ekologiczny jeziora Wukœniki oceniono jako z pó³nocnego wschodu na po³udniowy zachód. Brzegi jeziora s¹ na umiarkowany (III klasa) z uwagi na wysokie wartoœci fosforu ogó³ strome i wysokie, jedynie od strony pó³nocno-wschodniej – ca³kowitego. Coroczne badania jeziora, prowadzone przed 2016 p³askie i podmok³e. Jezioro zasilane jest niewielkimi dop³ywami rokiem, wskazywa³y na dobry stan ekologiczny, podobnie jak o charakterze okresowym. Wody z jeziora odp³ywaj¹ Lubomiñsk¹ w 2017 roku. Strug¹, która bierze tutaj swój pocz¹tek. Zlewnia ca³kowita jeziora, o powierzchni 8,3 km2, to teren u¿yt- JEZIORO WULPIÑSKIE kowany g³ównie rolniczo. Lasy zajmuj¹ oko³o 10% powierzchni Jezioro Wulpiñskie jest po³o¿one oko³o 7 km na po³udnie od Olszty- zlewni. Na znacznej czêœci terenu wystêpuj¹ obszary podmok³e. 2 na, w powiecie olsztyñskim, gminie Stawiguda. Znaczna czêœæ brze- Struktura u¿ytkowania zlewni bezpoœredniej (pow. 1,6 km ) jest ró¿- gu pó³nocnego i zachodniego graniczy z gmin¹ Gietrzwa³d. Wulpiñ- norodna. Wystêpuj¹ tu nieu¿ytki, pola uprawne, ³¹ki i pastwiska oraz skie jest du¿ym zbiornikiem (pow. – 706,7 ha), sk³adaj¹cym siê skrawki lasów. Jezioro Tonka nie jest odbiornikiem œcieków z punk- z dwóch wydzielonych basenów – zachodniego (g³êb. maks. – 54,6 towych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Po wschodniej stronie jeziora, m), wyd³u¿onego z zachodu na wschód i wschodniego, p³ytszego, w odleg³oœci ok. 200 m od brzegu, znajduje siê kilkanaœcie domków kszta³tem zbli¿onego do ko³a. Na wschodniej czêœci zbiornika znaj- rekreacyjnych. duje siê 7 wysp, z których najwiêksza ma powierzchniê oko³o 7 ha. Jezioro Tonka badane by³o w zakresie monitoringu diagno- Brzegi jeziora s¹ przewa¿nie pagórkowate i miejscami strome, stycznego i operacyjnego. pó³nocno-wschodnie – niskie i p³askie. Jezioro Wulpiñskie zasilane Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Tonka na podstawie jest licznymi, niewielkimi ciekami. Z jego zachodniego krañca elementów biologicznych, hydromorfologicznych oraz fizykoche- wyp³ywa rzeka Gi³wa. micznych wskazuje na stan s³aby. Elementem biologicznym, który Na obszarze zlewni ca³kowitej o powierzchni 75 km2 znajduje zadecydowa³ o ocenie by³ fitoplankton (IV klasa). siê kilka wsi, z których najwiêksze to: Stawiguda, Tomaszkowo, Stan chemiczny oceniono jako poni¿ej dobrego z uwagi na Dorotowo, Sz¹bruk i Naterki. W zlewni bezpoœredniej, o powierzch- przekroczenie œrodowiskowych norm jakoœci dla benzo(a)pirenu ni 33,7 km2, przewa¿aj¹ tereny rolne i lasy, wyraŸny jest w niej w wodzie. udzia³ obszarów zabudowanych, szczególnie wokó³ wschodniego Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Tonka – oceniono jako plosa. Jezioro jest intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyj- z³y. nych. Zlokalizowano nad nim 3 oœrodki wypoczynkowe (Coperni- W roku 2014 stan ekologiczny jeziora Tonka równie¿ oceniono cus, PCK i Wulpink), 3 hotele (Marina Club, Galery i Jab³oñski), kil- jako s³aby. ka gospodarstw agroturystycznych i pensjonatów, pole namiotowe. Wokó³ jeziora znajduje siê kilkanaœcie kompleksów dzia³ek rekre- JEZIORO WUKŒNIKI acyjnych w miejscowoœciach: Majdy, Dorotowo, Tomaszkowo, Wukœniki to najg³êbsze jezioro Pojezierza Mazurskiego (68,0 m), Krêsk i Sz¹bruk-Si³a. Jest równie¿ liczna zabudowa mieszkaniowa, po³o¿one w powiecie ostródzkim, gminie Mi³akowo. Akwen le¿y szczególnie wokó³ wschodniego plosa. Zabudowania w miejscowo- oko³o 5 km na po³udniowy wschód od Mi³akowa. Jego powierzchnia œciach zlokalizowanych wokó³ jeziora s¹ pod³¹czone do kanalizacji. wynosi 117,1 ha. Zbiornik znajduje siê w strefie chronionego krajo- Wyj¹tkiem s¹ tereny przy pó³nocno-zachodnim brzegu jeziora, brazu i jest objêty stref¹ ciszy. Le¿y tak¿e w obszarze Natura 2000 w pobli¿u Unieszewa, gdzie sieæ kanalizacyjna jest dopiero w trakcie (obszar „siedliskowy” o znaczeniu dla Wspólnoty – OZW – Jezioro budowy. Do roku 2006 do Kana³u Sz¹bruk (dop³yw jeziora

37 z pó³nocy) odprowadzane by³y œcieki z oczyszczalni dla osiedli Badania tych substancji w wodach, wykonane przez WIOŒ, wyka- mieszkaniowych w Sz¹bruku i Unieszewie. Obecnie œcieki kierowa- za³y przekroczenia dopuszczalnych wartoœci benzo(a)pirenu ne s¹ poza zlewniê Jeziora Wulpiñskiego. w wodzie piêciu jezior (Gaudy, G³êbokie, Radomno, Symsar, Ton- W 2017 roku Jezioro Wulpiñskie by³o badane w ramach moni- ka). Badania priorytetów w biocie, przeprowadzone przez firmê Pol- toringu diagnostycznego. cargo International ze Szczecina na zlecenie G³ównego Inspektoratu Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Wulpiñskiego Ochrony Œrodowiska, wykaza³y przekroczenia bromowanych dife- w oparciu o elementy biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfo- nyloeterów w przypadku wszystkich 17 badanych jezior, a tak¿e logiczne wskazywa³a na stan ekologiczny umiarkowany (III klasa heptachloru i epoksydu heptachloru oraz rtêci i jej zwi¹zków w wiê- jakoœci wód). O takiej klasyfikacji zadecydowa³y wskaŸniki fizyko- kszoœci jezior. Te przekroczenia, stwierdzone w rybach, determinuj¹ chemiczne – stê¿enie fosforu ca³kowitego oraz œrednie stê¿enie tlenu ocenê stanu chemicznego 15 jezior województwa warmiñ- w hypolimnionie. sko-mazurskiego (tab. 2). Spoœród 23 jezior, w których badano sub- Stan chemiczny oceniono jako dobry. stancje priorytetowe, dobry stan chemiczny stwierdzono tylko Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Wulpiñskie – oceniono w trzech jeziorach (Januszewskie, Limajno i Wukœniki), w których jako z³y. nie prowadzono badañ w biocie. Ocena stanu jednolitych czêœci wód, bêd¹ca wypadkow¹ stanu 2.3. Podsumowanie ekologicznego i stanu chemicznego, wskazuje na z³y stan 38 jcw (mapa 4). Dla 3 jezior nie wykonano oceny stanu jcw z uwagi na brak W roku 2017 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsz- badañ chemicznych. tynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku przeprowadzi³ badania 41 jezior województwa warmiñsko-mazurskiego. Na podstawie Materia³y Ÿród³owe wyników tych badañ wykonano ocenê stanu/potencja³u ekologicz- Choiñski A. 1991. Katalog jezior Polski. Czêœæ druga – Pojezierze nego wszystkich badanych jezior (tab. 2, mapa 3). Okreœlono stan Mazurskie. UAM Poznañ, chemiczny 23 jezior, w których oznaczano stê¿enia substancji prio- Dane w³asne WIOŒ, rytetowych oraz innych zanieczyszczeñ. Badania wykonane w roku Komputerowa Mapa Podzia³u Hydrograficznego Polski, 2007 r. 2017 wskazuj¹ na bardzo dobry stan ekologiczny 2 jezior (Jegocin (opracowana przez Oœrodek Zasobów Wodnych IMGW na zamó- i Kirsajty – I klasa jakoœci wód), dobry stan ekologiczny 11 jezior wienie Ministra Œrodowiska), (Dargin, Haleckie, Kisajno, Kownatki, Legiñskie, £aœmiady, Nawiady, Probarskie, Sasek Wielki, Œniardwy i Wukœniki – II kla- Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w spra- sa), umiarkowany – 14 jezior (III klasa), s³aby – 13 jezior (IV klasa) wie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci i z³y – 1 jeziora (V klasa). O obni¿onej ocenie stanu ekologicznego wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2016 nr 0, poz. decydowa³y g³ównie wskaŸniki biologiczne, najczêœciej fitoplank- 1178), ton, oceniany za pomoc¹ multimetriksa fitoplanktonowego PMPL. Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w spra- W niektórych przypadkach, gdy deficyty tlenowe w warstwach wie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzch- przydennych latem wynika³y z warunków naturalnych, wskaŸnik niowych oraz œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji prio- tlenowy by³ pomijany w ocenie ogólnej. rytetowych (Dz. U. 2016 nr 0, poz. 1187). Ocenê stanu chemicznego wód jezior przeprowadzono na podstawie analizy zawartoœci substancji priorytetowych i innych zanie- czyszczeñ w wodzie oraz w biocie (ryby, skorupiaki i miêczaki).

38 jcw Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Stan c c b b b b b b b b b b b b b,c Stan chemiczny giczny Stan ekolo- (LHMS_PL) Ocena hydromorfologiczna I bardzo dobry I dobry II dobry na Ocena fizykochemicz- II IIII 20II II dobry II 13 PSD 24 umiarkowany PSD dobryII PSD IIII 21 II dobry 17II PSD dobry I PSD 24 dobry PSD niesynt. Subst. synt. i /l] 2 a a nad 2 dnem O [mg O w a a a a a a 2 a %O nionie hypolim- ca³k. Fosfor [mg P/l] Elementy fizykochemiczne Azot ca³k. [mgN/l] [m] noœæ Widzial- noœæ [µS/cm] Przewod- biologiczna Ocena Elementy biologiczne PMPL ESMI IOJ Typ abiotyczny cze Dorze- 1 Dargin2 E³ckie3 Gaudy4 PLLW30538 Gi³wa5 Prego³y G³êbokie PLLW301146 5a PLLW20757 Go³dopiwo Wis³y7 2,00 Wis³y Haleckie 6a PLLW30341 PLLW303658 0,689 3b Januszewskie PLLW30552 Wis³y Œwie¿a 0,793 2,999 Prego³y Jegocin 6b 0,534 1,96 6a PLLW20754 II PLLW30108 5a 0,816 0,173 1,26 Wis³a 3,60 Wis³y 0,418 2,00 III 0,246 299 3b 6b PLLW30265 IV 0,479 2,91 Wis³y 387 1,26 2,7 III 0,164 402 0,615 5a 1,00 0,725 1,5 0,737 210 0,69 0,8 IV 0,032 IV II 1,15 II 1,3 2,02 308 0,039 2,7 348 377 1,62 303 0,554 23,9 0,5 1,0 1,8 0,056 2,7 3,40 2,03 1,25 I 1,15 0,059 0,086 0,045 0,038 196 10,4 brak hypolimnionu 0 3,7 0 II II 0,77 12,7 0,1 0,018 PPD PSD 0,9 II PSD 38 3 PSD umiarkowany PSD PSD s³aby 7 s³aby PSD s³aby umiarkowany dobry Z£Y Z£Y Z£Y 10 Jeziorak Du¿y11 Kirsajty PLLW2011612 Kisajno Wis³a13 Kortowskie 3a14 PLLW30543 Kownatki Prego³y15 3,59 PLLW30530 PLLW30404 Kruklin 6b Prego³y 0,25316 Prego³y Legiñskie 5a PLLW30329 0,68 6a17 Limajno Wis³y 0,74 1,9518 2,66 PLLW30551 £aœmiady PLLW30521 0,745 0,615 5a19 IV Prego³y Miko³ajskie Prego³y 0,767 6a20 I 1,02 PLLW30461 5a Mokre 282 PLLW30089 II Prego³y21 3,31 PLLW30175 Mój 1,59 5a Wis³y 282 0,28322 0,6 Wis³y Nawiady 303 6a 1,4423 III 2,7 Oleckie PLLW30219 6a 1,84 Ma³e 0,719 1,6124 2,8 Wis³y 0,807 Pamer 1,75 0,79 0,655 0,029 PLLW30222 385 IV PLLW3048325 PLLW30046 II 0,97 Pauzenskie 6a II 0,59 Prego³y Wis³y26 0,028 Wis³y brak P³askie 1,2 hypolimnionu 6b 421 0,029 2,80 II 220 5a II27 6a PLLW20089 309 PLLW30150 Pozezdrze 1,87 1,6828 19,9 1,1 1,41 Wis³a Wis³y 1,94 319 Probarskie 3,5 0,372 314 2,429 0,707 0,083 0,405 PLLW20120 0,879 3b 6b Radomno 1,72 PLLW30560 0,867 II 0,89 3,230 Wis³a Prego³y 0,75 2,1 Rañskie III PLLW30496 3,30 7,6 3,16 0,1 0,052 II31 6b 0,040 Prego³y 3b 0,85 0,350 Rek¹ty 0,494 333 0,036 PPD 1,00 PLLW20133 III 5a 0,767 332 0,863 2,16 III 2,53 0 0,023 Wis³a 355 0,2 0,035 1,63 PLLW30208 0,430 3,2 IV 0,67 II IV 291 II 1,0 3a 419 Wis³y 0,618 0,91 2,6 PLLW30104 0 3,9 0,819 212 343 3,83 1,87 1,6 6b Wis³y 0,043 1,6 0,78 0,146 II I III 2,41 0,046 6b 0,87 0,6 II 0,589 0,9 2,23 0,044 0,2 0,521 3,02 III IV s³aby 0,038 204 2,04 313 1,21 0,579 0,063 0,371 0,5 II III 0,094 PSD 15 0,049 336 291 3,6 27 1,2 0 0 0,94 328 0,83 0,6 0,8 4,5 PSD bardzo PSD dobry IV 0,026 0,049 1,51 1,41 dobry 1,9 PSD 411 Z£Y 0,115 0,030 1,6 9,1 II 1,50 0,2 10 umiarkowany 0,9 PSD 0,096 0 PPD umiarkowany 1,71 PSD II II 6,8 s³aby 0,085 dobry 10,0 PSD PSD 15 PSD PSD Z£Y 4,3 Z£Y umiarkowany umiarkowany II 32 12 4,8 II PSD II Z£Y PSD umiarkowany PSD umiarkowany s³aby s³aby PSD Z£Y 26 PSD PSD 19 PSD umiarkowany Z£Y umiarkowany Z£Y s³aby umiarkowany PSD PSD Z£Y Z£Y s³aby Z£Y Lp Nazwa jeziora Kod JCW Tabela 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu jcw jezior badanych w 2017 r. w województwie warmiñsko-mazurskim

39 jcw Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Z£Y Stan c b b b b,c Stan chemiczny giczny Stan ekolo- (LHMS_PL) Ocena hydromorfologiczna na .) Ocena fizykochemicz- II IIII 10 II dobry 24 PSD dobry PSD niesynt. Subst. synt. i /l] 2 a nad 2 dnem O [mg O w 2 a %O nionie hypolim- ca³k. Fosfor [mg P/l] Elementy fizykochemiczne Azot ca³k. [mgN/l] [m] noœæ Widzial- noœæ [µS/cm] Przewod- biologiczna Ocena - I-II klasa (dla fosforu ca³kowitego i widzialnoœci kolor zielony oznacza II klasê) - poni¿ej stanu dobrego 0,779 II 278 2,2 0,77 0,029 1,4 d Elementy biologiczne PMPL ESMI IOJ Typ abiotyczny cze Dorze- PLLW30340 Wis³y 5a 1,46 0,629 0,726 II 273 2,7 0,67 0,056 7,9 II II 28 umiarkowany dobry Z£Y Ocena biologiczna Ocena elementów fizykochemicznych - bardzo dobry- dobry- umiarkowany - s³aby - z³y dobry - stan dobry PSD - poni¿ej stanu dobrego Ocena hydromorfologiczna Wulpiñskie (Tomaszkow- skie) Ocena stanu/potencja³u ekologicznago Ocena stanu chemicznego I klasa II klasa III klasa IVI klasa klasa V klasa pon. I klasy - I klasa - poni¿ej potencja³u dobrego 32 Rumian33 Sambród34 Sasek Wielki35 PLLW20141 Sedraneckie PLLW2009536 Wis³a PLLW30300 Skanda Wis³a37 PLLW30043 Wis³y 3a Symsar 3b38 Wis³y 6a 3,97 Œniardwy39 3,44 PLLW30447 5a 1,77 Tonka Prego³y40 PLLW30473 0,529 1,70 Wukœniki 5a PLLW30234 Prego³y 0,659 6a Wis³y41 4,77 II PLLW30361 6b PLLW30359 3,42 Wis³a IV 0,284 Wis³y 323 1,21 IV 6b 0,525 0,460 5a 303 1,8 II IV 3,62 394 0,81 0,249 1,0 1,06 0,629 V 360 0,557 317 0,6 0,676 0,97 0,042 IV 3,07 382 0,8 1,8 II 0,087 0 272 0,061 1,65 1,42 1,0 275 0 0,103 0,055 0,6 2,03 3,2 1,68 brak 0,050 hypolimnionu 0 0,67 0,053 9,2 0,1 0,038 II 49,4 PSD 8,2 PSD PPD 26 II II PSD 30 PSD s³aby PSD II s³aby s³aby PSD 16 umiarkowany 12 z³y s³aby dobry Z£Y Z£Y Z£Y PSD PSD Z£Y Lp Nazwa jeziora Kod JCW - przekroczenia substancji priorytetowych w rybach - I klasa z uwagi na du¿y udzia³ ³¹k ramienicowych - wskaŸnik tlenowy wykluczony z oceny - przekroczenia benzo(a)pirenu w wodzie Tabela 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu jcw jezior badanych w 2016 r. w województwie warmiñsko-mazurskim (cd a b c d

40 10 20 30

40 20 10 5 40 20 40 30 10 30 5 20 30

30 10 20 5 20 10

10 5

6 7 10 5 9 5 4 13 8 12 4 01 10 3 14 3 5 10 11 13 11 5 2 14 12 1 3 15 10 20 16 10 23 22 2 21 17 20 9 24 20 19 18 01 30 8 10 30 5 20 25 10 5 26 7 20 20 27 20 30 31 30 10 5 28 20 5 29 5 5 6 10 1 3 13 30 5 4 14 2 15 12 10 5 16 20 2 Jezioro Dargin - Kisajno - Kirsajty 5 10 20 0 500 m 11 20 10 20 17 01 Legenda 10 5 9 28 8 3 29 27 18 5 7 26 10 19 6 25 10 5 22 24 20 5 1 23 21

2 10 5 1 4 5 3 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie)

41 26

5 2 25 2,5 3 24 27 5

20 3 15 10 23 28 2 20

4 15 10 5 1 8 22 10 2 20 15 20 21 30 40 8 10 5 50 19 40 1 30 5 2 7 20 02 10 15 15 10 20 01 5 50 30 3 40 40 10 1 18 3 30 8 3 30 20 15 4 5 20 3 10 15 6 0 200 m 17 20 5

16 6 15 5 7 14 2,5 10

2,5 9 2,5 5 13 10 5 2,5 8 10 1 5 2,5 2,5 11 5 7,5 12

01 3 1 2

1 2 7,5 4 4 1 5

6 2 5 8 2 1

0 200 m Jezioro Gaudy 7 2,5

Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

42 9 8 10 7 2,5 2,5 15 5 15,8 11 0 200 m 6 10 13 12 5 15 Jezioro Haleckie 4 20 14 0 300 m

3 25 1 8 3 2,5 7 01 6

25 15 2 4 5 5

2 2 3 20 16

1 5 9 15 2,5 20 10 17 5 4 2 1 1 19 18 3 9

7 6

5 2 10 4 3 8 2 4 02

2 4 14 3 1 Jezioro Januszewskie 13 0 200 m 3 2 11 3,3 1 12 3,1 4 5 5 7 8 6 10 15 9 10 13 2 20 20 3 1 1 22 11 21 12 Jezioro Jegocin 12,7 19 5 10 23 0 200 m 18 20 15 01 20 10 14 25 24 30 15 10 17 5 16 5 15 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

43 1 2,5 9 2,5 8 2 2 7 6 3 5 10 2,5 5 11 2,5 8 4 8 5 22 Jezioro Jeziorak 5 21 23 7,9 0 400 m

Jezioro Kownatki 7 24 12 0 200 m 20 25 10 9 5 19 13 11 2,5 2,5 10 5 15 2,5 2,5 16 26 5 17 6 2,5 14 5 2,5 11 15 12,9 12 5 2,5 1,9 18 5 25 5 2,2 5 1,2 20 2,5 5 15 13 2,5 27 2,5 29 15 1 14 28 5 3 2 10 30

10 10 5 5 5 5 15 5 10 2 31 5 3 5 3 33 32 4 6,3 5 1 3 02 2,5 06 5 25 15 2 7 20 10 6 15 10 15 5 34 15,7 3

1 8,1 4 5

5 35 1 5 36 10 7 1 10,9 37 7 Jezioro Kortowskie 11,1 8 5 10 39 2,5 7 40 10 13,6 9 38 5 3

10 43 2,5 15 3 17,2 02 1 41 15 10 2,5 5 7 5 3 1 42 6,4 2 5 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

44 2 1 3 5 4 1 5

10 6 01 15 26 20 10 7 25 2 1 1 10 5 10 5 24 8 10

23 9

Jezioro Kruklin 5 10 20 0 200 m 15 20 11 15 22 15 10 10 5

12 5 1 1 30 21 25 01 5 20 35 13 15 9 10 1 5 20 5 1 8 1 10 19 5 14 10 15 15 18 5 7 28 4 27 1 6 1 16 17 11 20

0 500 m 12 5 15 35 16 13 01 3 40 14 35 2 17 4 30 20 1 15 5 10 5

5 10 15 18 1 15 1 20 19 20 20 15 5 10 3 2 22 23 27 25 24 5 21 1 26 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

45 1

15 10 18 5 2 Jezioro Limajno 4 0 200 3

17 16 5 10 5 1 5 3 15 1 20 02 30 6 35 0 200 m 20 4 5 10 15 15 30 1 1 11 7 2,5 20 15 15 10

10 20 3 15 10 1 14 10 8 5 5 14,8 19 10 21 2 13 12 3 5 01 1 9 1 2 6 12,5 22 9,0 15 18 20 2,5 7 23 2,5 1 24

17 20 1

2 2 16 25 20 8 2 15 3 01 25,8 3 10 14 20 4 2,5

9 13

5 5 20 10

13,6 15 12,5 12 0 400 m 12,5 3,2 17,5 2,9 15 10 11 15 12,5 18,9 6 10 10 7 15 5 9 15

Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

46 1 12

10 Jezioro Mokre 0200 2 13 27 14 15 5 20 15 10 5 3 5 2,5 2 6 10 5 26 25 15 11 4 25 2,5 20 20 25 5 15 25 10 10 10 7 24 02 28 30 22 20 15 23 15 15 20 20 10 3 5 5 10 21 2,5 15 15 8 20 25 9 Jezioro Nawiady 20 30 20 0 200 m 19 15 25 10 9 16 18 5 10 2,5 10 5 2,5 15 5 20 29 11 10 5 5 10 15 17 1 5 5 2,5 17 8 2,5 10 5 1 5 2 5 10 15 14 15 6 16 5 7 15 4 20 2,5 12 25 13 30 19 18 35 5 6 10 45 40 35 7 3 10 30 01 25 15 35 15 30 20 02 5 25 25 45 20 20 25 10 30 40 20 5 20 8 3 0 200 15 5 2 10 9 10 10 4 15 11 15 20 10 20 5 15 10 1 21 15 1 10 5 3 02 10 22 23 21 15 5 12 10 3 22 24 5 19 2 20 10

25 5 15 1 18 13 26 14 5 30 10 27 1 5 5 15 29 5 28

17 16 5 1 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

47 7 9 1 1

2,5 8 10 7

0 200 m 6 11 8 6 9 1 12 3 5 1 5 02 4 1 13 4 1 1 1 14 1 10 5 3 2 17

01 2 5 15 1

Jezioro Pamer 4 16 0 200 m

2 2,5 1 3 1

11 2 12 10 1 1 2,5 13 9

3,5

2,5 02

2,5 1 8 1 16 2,5 2,5 1 3,4 1 3 2,5 1 3 14 15 2 1 5 7

4 5,7 6

0 400 m

Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

48 5 6 15 4

16 7 3 1 8 5 10 10 1 2 14 15 9 20 13 15 20 2 01 5 10 15 20 4

1 30 3 2 2 3 20 14 10 02 10 3 12 3 25

4 13 20 15 Jezioro Pozezdrze 0 200 m 11 2

10 5 Jezioro Probarskie 12 5 11 5 0 200 m 10 6

10 3 7 8

2,5 Jezioro Radomno 0 200 m 5 6 5 7 9 12 7,5 7,5 01 11 5 5 2,5 2,5 2,5 1 13 8 5 1 2 2,5 4 5 5 17 1 10 3 5 1 2,5 2 1 9 2,5 15 0 200 m 16 14 7 3 14 6 1 7,5 2,5 1 2,5 2 7,5 15 5 4 01 5 3 16 7,5 8 2 7,5

5 7,5 17 9 5 3 13 2,5 1 2,5 11 10 1 1 12 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

49 3 2 2,5

1 5

2,5 4 1 01 5 5

9 0 200 m Jezioro Sambród 2,5 1 0 300 m

10 6 3 2,5 2,5

8 2,5

1 2,5

1 2,5 01

1 2,5 2,5

12,5 1

Jezioro Rumian 0 300 m 10

12,5 10 5

2,5

1 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

50 1

5 10 Jezioro Sedraneckie 2 5 40 0 200 m 5 20 1 3 1 10 15 5 20 15 4 39 10 5 5 25 01 10 5 5 1 5 15 7 6 3 1 38 37 2,5 8 5 Jezioro Symsar 10 36 2 0 200 m 4 35 9 2 6 5 10

11 34 5 7 3 7,5 2 12 1 01

8 15

13 5 3 32 13 30 7,5 30 12 9 14 5 31 2 1 2,5 2,5 02 5 11 30 10 15 25 20 30 Jezioro Skanda 5 15 0 200 m 7,5 16

15 8 41 29 2 17 10 15 10 20 28 26 6 3 25 18 01 25 27 10 7,5 3 20 5 15 Jezioro Sasek Wlk. 2,5 19 24 0 500 m 7 10

4 20 23

22 5 5

21 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

51 9

5 8 0 200 m 10

7 15 10 20 30 40

6 11 50

3 1 55 01 60 5 55 50 40

30 2 20

10 15 4 5 2 3

17 10 0 200 m 5 15 9 5 11 18 19 3 16 6 8 2 14 4 7 5 15 10 10 15 20 3 20 30 30 5 12 5 2 32 10 20 5 13 20 20 30 40 35 34 33 15 15 30 30 01 40 35 10 15 1 10 35 20 10 5 31 36 21 40 39 38 37 30 29

28 27 25 24 22 26 1 5

Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

52 14

13 3 16 4 7 0 500 m 15 4 1 1 3 8 12 5 5 3 5 6 9 11 7 3 5 10 7 3 17 10 5 7 7 5 7 7 5 7 7 10 10 18 7 7 2 7 10 10 19 1 10 10 2 52 7 20 5 10 48 15 01 10 21 15 10 10 7 10 7 15 22 47 1 3 7 7 5 15 10 46 7 23 49 5 7 5 5 26 3 10 50 27 3 45 7 51 15 1 10 25 24 44 28 7 43 5 7 42 7 5 29 3 41 3 31 1 37 30 40 38 3 39 5 36 32

33 35 5 9 3 1 8 34 10

11 2 7

3 6 12

2,5 1 4,3 5 01 1

Jezioro Tonka 4 0 200 m 2

3 Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

53 zior zgodna z tab. 2) Mapa 3. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód jezior badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja je

54 Mapa 4. Ocena stanu jednolitych czêœci wód jezior badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jezior zgodna z tab. 2)

55 3. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO

Na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego znajduje siê rzek: Nogat, Cieplicówka, Elbl¹g, D¹brówka, Kamionka, Suchacz, 1 jednolita czêœæ wód przejœciowych (Zalew Wiœlany PLTW I WB 1). Olszanka, Grabianka, Stradanka, Narusa, Bauda, Pas³êka. Jest to akwen transgraniczny, podzielony pomiêdzy dwa kraje, Na Zalewie Wiœlanym i w jego bezpoœrednim s¹siedztwie usta- Polskê i Federacjê Rosyjsk¹. W granicach Polski po³o¿ona jest nowiono liczne formy ochrony przyrody: dwa parki krajobrazowe po³udniowa czêœæ Zalewu o d³ugoœci 35,1 km, szerokoœci maksy- (Wysoczyzny Elbl¹skiej i Mierzei Wiœlanej), liczne rezerwaty przy- malnej 11 km i powierzchni 328 km2 (powierzchnia ca³ego zbiorni- rody i obszary chronionego krajobrazu, a tak¿e dwa obszary ka – 838 km2). Zalew Wiœlany jest p³ytk¹ zatok¹ (w granicach Polski NATURA 2000 (obszar specjalnej ochrony ptaków i specjalny obszar ochrony siedlisk). g³êbokoœæ œrednia oko³o 2,4 m, maksymalna do 4,4 m przy granicy pañstwa) po³¹czon¹ w¹sk¹ cieœnin¹ z Zatok¹ Gdañsk¹. Zachodnia czêœæ akwenu to p³ycizny, o g³êbokoœci oko³o 1 m, zwi¹zane Tabela 3. Charakterystyka JCWP Zalew Wiœlany z dzia³alnoœci¹ akumulacyjn¹ rzek i kana³ów ¿u³awskich. Pozosta³a czêœæ ma formê niecki o dnie lekko wg³êbionym w centralnej partii Nazwa Powierzchnia Naturalnoœæ Typ KOD JCWP 2 Pod³o¿e i s³abo nachylonym ku pó³nocnemu wschodowi. JCWP [km ] JCWP abiotyczny Powierzchnia zlewni Zalewu wynosi 23 871 km2 (bez lagunowy Zalew Silnie mu³, szary z substratem powierzchni zbiornika), z czego 64,1% znajduje siê na terytorium PLTW I WB 1 328 Polski. Na obszarze zlewni wystêpuj¹ g³ównie grunty orne (stano- Wiœlany zmieniona piasek mulistym i piaszczystym wi¹ce 64% polskiej czêœci powierzchni i 51% czêœci rosyjskiej) oraz lasy (odpowiednio 18,3% i 11,6%). W zlewni po³o¿one s¹ du¿e oœrodki miejskie: Kaliningrad (ok. 453,5 tys. mieszkañców), Elbl¹g (ok. 120,9 tys.), Ba³tijsk (34,1 tys.), Swiet³yj (21,8 tys.), Braniewo 3.1. Badania wód Zalewu Wiœlanego prowadzone (17,1 tys.). Do g³ównych rzek odp³ywaj¹cych do Zalewu nale¿¹: w 2017 roku Prego³a (powierzchnia zlewni 15 128 km2), Pas³êka (2 321 km2), Elbl¹g (1 449 km2) i Nogat (1 334 km2). Zalew Wiœlany zbiera zanieczyszczenia ze Ÿróde³ punktowych W 2017 roku badania polskiej czêœci wód Zalewu Wiœlanego, objête (oczyszczalnie œcieków) oraz obszarowych (rolnictwo, zabudowa Pañstwowym Monitoringiem Œrodowiska, prowadzono na 9 stano- rozproszona, depozycja zanieczyszczeñ z powietrza). Do polskiej wiskach pomiarowych w zakresie monitoringu diagnostycznego, czêœci wód Zalewu Wiœlanego odprowadzane s¹ œcieki z oczyszczal- operacyjnego i badawczego (mapa 5). ni w Krynicy Morskiej (woj. pomorskie) oraz w Tolkmicku i we Ocenê jakoœci wód wykonano w oparciu o rozporz¹dzenie Fromborku (woj. warmiñsko-mazurskie). Œcieki z oczyszczalni Ministra Œrodowiska z 21 lipca 2016 roku w sprawie sposobu klasy- w Tolkmicku odprowadzane s¹ do ujœciowego odcinka rzeki Gra- fikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz œrodo- bianki (w 0,200 km). G³ówny ³adunek zanieczyszczeñ wprowadza- wiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz.U. ny jest do Zalewu rzekami. Do polskiej czêœci Zalewu uchodzi 12 z 2016 r. poz. 1187).

Mapa 5. Lokalizacja stanowisk pomiarowych badania wód Zalewu Wiœlanego w 2017 r.

57 3.2. Ocena potencja³u ekologicznego nia wystêpowa³ wzrost liczebnoœci fitoplanktonu, w maju nast¹pi³ zde- cydowany spadek, a od czerwca ponowny, gwa³towny, wzrost. W mar- 3.2.1. Elementy biologiczne cu, w sk³adzie fitoplanktonu zdecydowanie dominowa³y Chryzophyta, Ocena elementów biologicznych zosta³a wykonana w oparciu w kwietniu Chryzophyta wspó³dominowa³y z Dinophyta, w maju naj- o wyniki badañ fitoplanktonu i chlorofilu a, makroglonów i okryto- wiêksz¹ liczebnoœæ uzyska³y Chlorophyta, natomiast od czerwca do zal¹¿kowych oraz makrobezkrêgowców bentosowych z 2017 r. koñca sezonu pomiarowego zdecydowanie dominowa³y Cyanophyta. Wykorzystano równie¿ wyniki badañ ichtiofauny wykonane w 2017 Grup¹ o najwiêkszej œredniej liczebnoœci w sezonie pomiarowym by³y 3 roku przez Morski Instytut Rybacki – PIB w Gdyni. Badania elemen- Cyanophyta (36 104 737 N/dm ) z gatunkiem dominuj¹cym Merismo- tów biologicznych wykonano w oparciu o metodyki zawarte w Prze- pedia tenuissima. W uk³adzie przestrzennym œrednia ca³kowita liczeb- 3 wodnikach metodycznych do badañ terenowych i analiz laboratoryj- noœæ waha³a siê od 19 668 914 (st. T2) do 67 421 004 N/dm (st. 10). nych elementów biologicznych wód przejœciowych i przybrze¿nych Œrednia ca³kowita bioobjêtoœæ fitoplanktonu w 2017 roku 3 3 (BMŒ 2010). wynios³a 4 672,57 mm /m Maksimum bioobjêtoœci wyst¹pi³o w mar- 3 3 Fitoplankton. Próbki do badañ pobrano z 9 stanowisk pomia- cu i sierpniu (odpowiednio 9 819,40 i 7 206,64 mm /m ). Spoœród rowych (mapa 5) w marcu, kwietniu, maju, czerwcu, sierpniu i we grup taksonomicznych najwiêksz¹ œredni¹ bioobjêtoœæ posiada³y 3 3 wrzeœniu. Œredni¹ liczebnoœæ i bioobjêtoœæ obliczono w odniesieniu Chryzophyta (1 981,50 mm /m ) z gatunkiem dominuj¹cym Melosira 3 3 do ca³ego sezonu pomiarowego. sp. i Cyanophyta (1 542,17 mm /m ) z gatunkiem dominuj¹cym Doli- W 2017 roku oznaczono 8 grup taksonomicznych (Cyanophyta, chospermum crassum. Zdecydowane minimum bioobjêtoœci stwier- 3 3 Cryptophyta, Dinophyta, Chryzophyta, Chlorophyta, Haptophyta, dzono w maju (437,23 mm /m ). Bior¹c pod uwagê sezonow¹ zmien- Ciliophora, Euglenophyta) reprezentowanych przez 87 taksonów. noœæ bioobjêtoœci, w sk³adzie fitoplanktonu w marcu i kwietniu Sk³ad gatunkowy fitoplanktonu w 2017 roku by³ bogatszy w porów- dominowa³y Chryzophyta, w maju i czerwcu Chlorophyta, w sierp- naniu z latami 2016 i 2015, w których oznaczono odpowiednio 63 niu i we wrzeœniu Cyanophyta. W uk³adzie przestrzennym wartoœci 3 3 i 65 taksonów, natomiast ubo¿szy, ni¿ w latach wczeœniejszych (w œredniej bioobjêtoœci waha³y siê od 2 663 mm /m (st. T2) do 3 3 2013 oznaczono 111 taksonów, w 2014 – 93). Najwiêksz¹ ró¿norod- 6 289,26 mm /m (st. 6). noœci¹ gatunkow¹ charakteryzowa³y siê Chryzophyta, Chlorophyta W 2017 roku obserwowano typow¹ zmiennoœæ sezonow¹ bioob- i Cyanophyta (oznaczono odpowiednio 27 gat., 24 gat. i 22 gat.). jêtoœci fitoplanktonu (ryc. 3) z dominacj¹ okrzemek na pocz¹tku sezo- W 2016 roku Chryzophyta reprezentowa³o 12 gatunków, Chlo- nu wegetacyjnego, zielenic na prze³omie maja i czerwca oraz sinic rophyta 24 gatunki, a Cyanophyta 18 gatunków. Liczba gatunków w pozosta³ej czêœci sezonu. W omawianym sezonie pomiarowym oznaczonych na poszczególnych stanowiskach mieœci³a siê w zakre- stwierdzono wyj¹tkowo niskie wartoœci bioobjêtoœci fitoplanktonu, sie od 47 (st. 1) do 60 (st.T2). co by³o szczególnie widoczne w trakcie badañ majowych. Œrednia ca³kowita liczebnoœæ fitoplanktonu w 2017 roku wynios³a Stê¿enie chlorofilu a w omawianym sezonie by³o wysokie. 3 45 504 214 jednostek (N) w dm3 (ryc. 2). Maksimum liczebnoœci fito- Œrednia z ca³ego okresu pomiarowego wynios³a 60,98 mg/m plankton osi¹gn¹³ we wrzeœniu (112 399 548 N/dm3). Liczebnoœæ fito- (= 60,98 mg/dm3) (ryc. 4) i zakwalifikowa³a wskaŸnik do V klasy. planktonu podlega³a zmianom sezonowym (ryc. 3). Od marca do kwiet-

120 000 000 12 000 40 000 000 2500 liczebnoœæ bioobjêtoœæ liczebnoœæ bioobjêtoœæ 35 000 000 100 000 000 10 000 2000 30 000 000

- 25 000 000 1500 -3 80 000 000 8000 3

3 -3 20 000 000

Ndm

3 60 000 000 6000 Ndm 15 000 000 1000

mm 10 000 000 40 000 000 4000 500 5000000 20 000 000 2000 0 0

0 0 DINOPHYTA CILIOPHORA HAPTOPHYTA CYANOPHYTA CRYPTOPHYTA CHLOROPHYTA CHRYZOPHYTA EUGLENOPHYTA 15.03.17 05.04.17 10.05.17 21.06.17 23.08.17 20.09.17

Ryc. 2. Œrednia liczebnoœæ i bioobjêtoœæ fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w oparciu o wyniki badañ wykonanych w 2017 roku

3 -3 Ndm-3 mm m 120 000 000 9 000 8 000 100 000 000 7 000 80 000 000 6 000 5 000 60 000 000 4 000 CHRYZOPHYTA CHRYZOPHYTA 40 000 000 3 000 CRYPTOPHYTA CRYPTOPHYTA 2 000 20 000 000 HAPTOPHYTA HAPTOPHYTA 1 000 EUGLENOPHYTA 0 0 EUGLENOPHYTA

15.03.17

05.04.17 10.05.17 21.06.17 23.08.17 20.09.17

15.03.17

05.04.17 10.05.17 21.06.17 23.08.17 20.09.17 Ryc. 3. Sezonowe zmiany liczebnoœci i bioobjêtoœci fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w 2017 roku

58 Bioobjêtoœæ Chlorofil a 16 000 240 œr. min. max. œrednia 2007-2017 œr. min. max. œrednia 2007-2017 200 12 000 160

3 - 8 000

3-3 120

mm m

mm m 80 4 000 40

0 0 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 20072008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ryc. 4. Œrednia ca³kowita bioobjêtoœæ fitoplanktonu i stê¿enie chlorofilu a w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego)

Przezroczystoœæ Odczyn wód 10 m 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 œr. min. max. œrednia 2007-2017 0

0,5 9

1 8 1,5

2 7

2,5 6 3 œr. min. max. œrednia 2007-2017 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ryc. 5. Przezroczystoœæ i odczyn wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego)

Rozwój fitoplanktonu znacznie wp³ywa na przezroczystoœæ dwukrotnie w sezonie wegetacyjnym, na prze³omie czerwca i lipca i odczyn wód akwenu (ryc. 5). Wody Zalewu charakteryzuj¹ siê oraz we wrzeœniu, na 34 stanowiskach (mapa 6). Roœliny wystêpo- nisk¹ przezroczystoœci¹ i wysokim, zasadowym pH. W 2017 roku wa³y na 15 stanowiskach w czerwcu (oznaczono 14 taksonów) i 4 we przezroczystoœæ wód, mierzona w trakcie poboru próbek, mieœci³a wrzeœniu (oznaczono 3 taksony). Liczba taksonów na stanowiskach siê w zakresie od 0,1 do 1,2 m. Œrednia wartoœæ z sezonu pomiarowe- wystêpowania roœlin waha³a siê od 1 do 8. Stanowiskami o najwiêk- go wynios³a 0,5 m. Odczyn wód Zalewu waha³ siê w przedziale od szej ró¿norodnoœci by³y stanowiska: 16 (8 taksonów) oraz 14, 24 i 25 7,9 do 9,3, przy œredniej z roku 8,5. (po 7 roœlin na ka¿dym). Stanowiska 16 i 14 znajduj¹ siê w rejonie Makroglony i okrytozala¿kowe. Badania makroglonów ujœcia Szkarpawy i Nogatu, stanowiska 24 i 25 w rejonie K¹tów i okrytozal¹¿kowych w Zalewie Wiœlanym w 2017 roku wykonano Rybackich (Zatoki K¹ckiej). Najliczniej wystêpuj¹cym gatunkiem,

Mapa 6. Lokalizacja stanowisk badania makroglonów i okrytozal¹¿kowych w Zalewie Wiœlanym w 2017 roku

59 Tabela 4. Wyniki badañ makroglonów i okrytozal¹¿kowych Zalewu Wiœlanego w 2017 roku

œrednia biomasa s.m.g.m2 Gromada Podgromada Klasa Gatunek czerwiec / lipiec wrzesieñ Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Jednoliœcienne (Monocotyledones) Potamogeton perfoliatus 8,51 21,42 Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Jednoliœcienne (Monocotyledones) Potamogeton pectinatus 5,85 0 Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Jednoliœcienne (Monocotyledones) Potamogeton crispus 0,51 0 Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Jednoliœcienne (Monocotyledones) Potamogeton berchtoldii 0,07 0 Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Jednoliœcienne (Monocotyledones) Potamogeton trichoides 0,05 0 Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Jednoliœcienne (Monocotyledones) Buttomus umbellatus 5 0,51 Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Dwuliœcienne (Dicotyledones) Myriophyllum spicatum 0,1 1,25 Nasienne (Angiophyta) Okrytonasienne (Angiospermata) Dwuliœcienne (Dicotyledones) Myriophyllum verticillatum 0,001 0 Charophyta Charophyceae Chara delicatula 2,13 0 Zielenice (Chlorophyta) Ulvophyceae Enteromorpha spp. 0,299 0 Zielenice (Chlorophyta) Ulvophyceae Ulothrix sp. 1,59 0 Zielenice (Chlorophyta) Ulvophyceae Cladophora sp. 0,88 0 Zielenice (Chlorophyta) Ulvophyceae Rhizoclonium sp. 1,72 0 Ochrophyta Xantophyceae Vaucheria sp. 0,49 0

zarówno w czerwcu, jak i we wrzeœniu by³ Potamogeton perfoliatus. ry sk³ada siê z szeregu wskaŸników cz¹stkowych wskazanych dla W oparciu o uzyskane wyniki badañ zosta³ obliczony wskaŸnik SM, JCWP. który wyniós³ 0,8 (II klasa). Wartoœæ indeksu SI, wyznaczonego na podstawie danych Makrobezkrêgowce bentosowe. W 2017 roku badania makro- z 2017 roku wynios³a 2,08 (EQR = 0,42) i odpowiada 4 klasie. bezkrêgowców bentosowych Zalewu Wiœlanego wykonano Elementom biologicznym przypisano klasê V – z³y potencja³. w czerwcu. Próbki do badañ pobrano z 9 stanowisk pomiarowych Zgodnie z obowi¹zuj¹cym rozporz¹dzeniem o wyniku klasyfikacji (mapa 5). W próbkach oznaczono 7 taksonów, które nastêpnie elementów biologicznych zdecydowa³y wskaŸniki, którym nadano zosta³y wykorzystane do obliczeñ multimetrycznego wskaŸnika najmniej korzystn¹ klasê (chlorofil a i makrobezkrêgowce jakoœci ekologicznej B (Chironomus plumosus, Marenzelleria bentosowe). neglecta, Dreissenna polymorpha, Hediste diversicolor, Lubmbricu- 3.2.2. Elementy fizykochemiczne lus variegatus, Haplotaxidae sp., larwy owadów). Wartoœæ wskaŸni- W 2017 roku badania wskaŸników fizykochemicznych prowadzono ka B wynios³a 1,56 (V klasa). na 9 stanowiskach pomiarowych, od marca do wrzeœnia, wspólnie W trakcie badañ, zaobserwowano wystêpowanie gatunków z badaniami fitoplanktonu. obcych: Rangia cuneata i Rhithropanopeus harrisii. Pierwszy z nich Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego jest wynikiem oddzia³ywa- (Rangia cuneata) zosta³ znaleziony na wszystkich stanowiskach nia szeregu czynników. Do najwa¿niejszych nale¿¹ wielkoœæ zasila- pomiarowych. Jest to ma³¿ pochodz¹cy z Zatoki Meksykañskiej, nia rzecznego i czêstoœæ wlewów wód morskich. Najni¿sze wartoœci w Europie pojawi³ siê w s³onawych wodach Belgii przed 2005 wystêpuj¹ wczesn¹ wiosn¹, w zwi¹zku z intensywnym dop³ywem rokiem. Po raz pierwszy w Zalewie Wiœlanym gatunek zaobserwo- s³odkich wód rzecznych, najwy¿sze w okresie jesiennych sztormów wano podczas badañ prowadzonych w 2012 roku na stanowisku gra- i zwi¹zanych z nimi wlewami zasolonych wód z Zatoki Gdañskiej. nicznym (nr 2). Rhithropanopeus harrisii w 2017 roku wystêpowa³ W 2017 r. wartoœci zasolenia (ryc. 6) mieœci³y siê w zakresie od na jednym stanowisku (T5). 0,7 do 4,2 (PSS’78) i by³y znacznie ni¿sze ni¿ w latach 2015 i 2016, Ichtiofauna. Badania ichtiofauny Zalewu Wiœlanego w 2017 r. a tak¿e ni¿sze od œredniej z wielolecia. zosta³y wykonane na 4 stanowiskach pomiarowych. Do charaktery- Na sezonowe zmiany natlenienia wód wp³ywaj¹ zarówno czyn- styki zbiorowisk ryb zastosowano indeks stanu ichtiofauny (SI), któ- niki klimatyczne, jak i dynamika produkcji pierwotnej. Intensywnym

Zasolenie Zasolenie 6 6

5 5

4 4

3 3

PSS'78 2 PSS'78 2

1 1

0 0 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 I II III IV V VI VII VIII IX X XI œr. min. max. œrednia 2007-2017 œr. 2017 œr. 2007-2017 min. 2007-2017 max. 2007-2017

Ryc. 6. Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego)

60 Tlen rozpuszczony nad dnem % Nasycenie wód 16 200

160 12

2 120

3 - 8 80

mg dm O 4 40

0 0 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017

œr. min. max. œrednia 2009-2017 œr. min. max. œrednia 2009-2017

Ryc. 7. Natlenienie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2009–2017 (œrednie z sezonu badawczego)

2,5 0,16

2,0 0,12

1,5 PO

NO 0,08

-3

1,0 mg dm P

mg dm N 0,04 0,5

0,0 0,00 I II III IV V VI VII VIII IX X XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI

œr. 2017 œr. 2007-2017 min. 2007-2017 max. 2007-2017 œr. 2017 œr. 2007-2017 min. 2007-2017 max. 2007-2017

Ryc. 8. Stê¿enia azotu azotanowego i fosforu fosforanowego w wodach Zalewu Wiœlanego w 2017 roku na tle stê¿eñ z wielolecia

Fosfor ogólny Azot ogólny 0,4 6 œr. min. max. œrednia 2007-2017 5 0,3

3 - 0,2 3

mg dm P

- 2 0,1

mg dm1 N 0 0 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017

2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 œr. min. max. œrednia z 2007-2017

Ryc. 9. Stê¿enia azotu ogólnego i fosforu ogólnego w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego) zakwitom fitoplanktonu towarzysz¹ okresy wysokiego natlenienia Zlodzenie polskiej strefy przybrze¿nej w zimie 2016/2017, I.Sta- powierzchniowej warstwy wód i niskie stê¿enia tlenu rozpuszczonego nis³awczyk). Pierwszy pobór próbek do badañ odby³ siê 16.03.2017 r., w warstwie naddennej. Obecnie do oceny stopnia natlenienia wód w dwa tygodnie po zejœciu lodu. Otrzymane wartoœci stê¿eñ pokazuj¹ przejœciowych, stosowane s¹ dwa wskaŸniki: stê¿enie tlenu rozpusz- wielkoœæ zimowej puli biogenów bêd¹cej baz¹ pokarmow¹ wiosenne- czonego nad dnem (wart. minimalna) oraz nasycenie tlenem warstwy go fitoplanktonu. Stê¿enia mineralnych form azotu najwy¿sze warto- wód 0–5 m (wart. maksymalna). W 2017 roku minimalne stê¿enie tle- œci osi¹gnê³y w okresie zimowym (ryc. 8), mieœci³y siê w przedziale 3 3 nu nad dnem wynios³o 4,5 mg/dm , maksymalne nasycenie tlenem od 1,6 do 2,13 mg N-NO3/dm i znacznie przewy¿sza³y stê¿enia warstwy 0–5 m 116%. Wartoœci œrednie obu wskaŸników by³y nie- z wielolecia. W przypadku fosforu fosforanowego maksymalne war- znacznie wy¿sze od œredniej z wielolecia (ryc. 7). toœci stê¿eñ (ryc. 8) wyst¹pi³y w sierpniu i mieœci³y siê w zakresie od 3 Zawartoœæ zwi¹zków biogennych w Zalewie Wiœlanym cha- 0,031 do 0,146 mg P-PO4/dm . Stê¿enia ogólnych form azotu i fosfo- rakteryzuje zmiennoœæ sezonowa. Maksymalne stê¿enia notowane s¹ ru (ryc. 9), odzwierciedlaj¹ce wielkoœæ produkcji pierwotnej, utrzy- zwykle zim¹ i wczesn¹ wiosn¹, przed rozpoczêciem wegetacji, która mywa³y siê na poziomie œredniej z wielolecia. Zakresy stê¿eñ azotu rusza zaraz po zejœciu lodu, utrzymuj¹cego siê zwykle na Zalewie ogólnego i fosforu ogólnego wynosi³y odpowiednio: od 0,652 do przez ca³y okres zimowy. Zima 2017 roku nale¿a³a do ³agodnych. Lód 4,090 mg N/dm3 (œrednia roczna 1,762 mg N/dm3) i od 0,005 do 0,374 utrzymywa³ siê przez 53 dni, od 06.01 do 27.02.2017 r. (opr. IMGW: mg P/dm3 (œrednia roczna 0,094 mg P/dm3).

61 Mapa 7. Ocena potencja³u ekologicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2017 roku

Mapa 8. Ocena stanu chemicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2017 roku

Elementy fizykochemiczne w 2017 roku nie spe³ni³y wyma- w 2017 r. w wodzie oraz organizmach ¿ywych. W 2017 roku gañ klasy II ze wzglêdu na nisk¹ przezroczystoœæ, wysoki, zasadowy w zwi¹zku z realizacj¹ monitoringu diagnostycznego badania obej- odczyn wód, wysokie stê¿enia ogólnego wêgla organicznego, azotu mowa³y ca³y zakres wskaŸników chemicznych, okreœlony w roz- azotanowego, azotu ogólnego, azotu mineralnego, aldehydu mrów- porz¹dzeniu MŒ z 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowa- kowego i selenu, co oznacza, ¿e osi¹gnê³y potencja³ poni¿ej dobrego dzenia monitoringu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i pod- (PPD). ziemnych. Wyst¹pi³y przekroczenia norm œrodowiskowych dwóch Potencja³ ekologiczny jednolitej czêœci wód przejœciowych Zalew wskaŸników badanych w wodzie (4.1.28 benzo(a)piren i benzo Wiœlany w 2017 roku oceniono jako z³y (mapa 7), z uwagi na ocenê (g,h,i) perylen) oraz trzech wskaŸników badanych w organizmach wskaŸników biologicznych (V klasa) i fizykochemicznych (PPD). ¿ywych (4.1.5 difenyloetery bromowane, 4.1.21 rtêæ, 4.1.44 heptachlor). 3.3. Ocena stanu chemicznego Wobec stwierdzonych przekroczeñ stan chemiczny JCWP Wykonuj¹c ocenê stanu chemicznego wykorzystano wyniki badañ Zalew Wiœlany zosta³ oceniony jako poni¿ej dobrego (mapa 8). substancji priorytetowych i innych zanieczyszczeñ wykonanych

62 Tabela 5. Wartoœci œrednie i ekstremalne z wyników badañ wód Zalewu Wiœlanego (wskaŸniki fizykochemiczne) prowadzonych w 2017 roku

WskaŸnik œrednia roczna min. maks. Klasyfikacja Chlorofil „a“ µg/l 61 17,8 163,4 V 1.1.5 Temperatura powietrza (w trakcie badañ) oC 12,4 2,2 27 3.1.1 Temperatura wody oC 11,7 2,2 20,9 3.1.4 Przezroczystoœæ m 0,5 0,1 1,2 PPD

3.2.1 Tlen rozpuszczony nad dnem mg/l O2 10,6 4,5 14,8 II

3.2.2. BZT5 mg/l O2 3,6 0,6 9,3 3.2.4 Ogólny wêgiel organiczny (OWO) mg/l C 14,3 10,4 24,3 PPD 3.2.5 Nasycenie tlenem – warstwa 0-5m % 99,8 55 115,7 II

3.2.6 ChZT-Cr mg/l O2 44,2 27,9 88,4 3.3.1 Zasolenie PSS-78 2,7 0,7 4,2 3.3.2 Przewodnoœæ µS/cm 4914 1291 7615 3.3.3 Substancje rozpuszczone mg/l 3307 1336 6134

3.3.4 Siarczany mg/l SO4 241,7 146 356 3.3.5 Chlorki mg/l Cl 1312,5 523 2505 3.3.6 Wapñ mg/l Ca 87,8 42,5 116,9 3.3.7 Magnez mg/l Mg 101,8 29,5 169

3.3.8 Twardoœæ ogólna mg/l CaCO3 648 234 903 3.4.1 Odczyn pH 8,5 7,9 9,3 PPD

3.4.2 Zasadowoœæ ogólna mg/l Ca CO3 147 117 197 3.5.1 Azot amonowy mg/l N-NH4 0,066 <0,025 0,25 I 3.5.3 Azot azotanowy mg/l N-NO3 0,697 <0,050 2,13 PPD 3.5.4 Azot azotynowy mg/l N-NO2 0,014 <0,001 0,083 3.5.5 Azot ogólny mg/l N 1,76 0,65 4,09 PPD

3.5.6 Fosfor fosforanowy P-PO4 mg/l P-PO4 0,024 <0,005 0,146 I 3.5.7 Fosfor ogólny mg/l P 0,094 <0,010 0,374 II 3.5.8 Krzemionka mg/l Si 11,6 2,6 35 Azot mineralny [NNN++] 3.5.9 NO324 NO NH mg/l N 0,777 0,053 2,229 PPD

Tabela 6. Wartoœci œrednie i ekstremalne substancji szczególnie szkodliwych dla wód (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne)badanych w wodach Zalewu Wiœlanego w 2017 roku

WskaŸnik œrednia roczna min. maks. Klasyfikacja 3.6.1 Aldehyd mrówkowy mg/l 0,067 0,006 0,113 PPD 3.6.2 Arsen rozp. mg/l As 0,022 0,011 0,05 II 3.6.3 Bar rozp. mg/l Ba 0,028 0,016 0,032 I 3.6.4 Bor rozp. mg/l B 0,45 0,04 0,51 I 3.6.5 Chrom +6 mg/l Cr <0,0050 <0,0050 <0,0050 I 3.6.6 Chrom ogólny rozp. mg/l Cr <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 3.6.7 Cynk rozp. mg/l Zn 0,0045 0,001 0,005 I 3.6.8 MiedŸ rozp. mg/l Cu 0,0043 <0,0010 0,0052 I 3.6.9 Indeks fenolowy mg/l 0,009 <0,002 0,01 II 3.6.10 Indeks olejowy mg/l 0,083 <0,050 0,11 II 3.6.11 Glin rozp. mg/l Al 0,075 0,015 0,17 I 3.6.12 Cyjanki wolne mg/l CN 0,019 <0,002 0,042 II 3.6.14 Molibden mg/l Mo <0,010 <0,010 <0,010 II 3.6.15 Selen mg/l Se 0,027 0,018 0,039 PPD 3.6.16 Srebro mg/l Ag 0,0009 <0,0010 0,0022 I 3.6.17 Tal mg/l Tl <0,00050 <0,00050 <0,00050 II 3.6.18 Tytan mg/l Ti <0,010 <0,010 <0,010 I 3.6.19 Wanad mg/l V 0,05 0,023 0,054 II 3.6.20 Antymon mg/l Sb <0,00050 <0,00050 <0,00050 I 3.6.21 Fluorki mg/l 0,17 <0,25 0,31 II 3.6.22 Beryl mg/l Be <0,00020 <0,00020 <0,00020 I 3.6.23 Kobalt mg/l Co <0,0020 <0,0020 <0,0020 II

63 3.4. Podsumowanie W dalszym ci¹gu g³ównym problemem akwenu jest eutrofiza- cja powodowana zarówno przez zasilanie w substancje biogenne z zewn¹trz (dop³yw rzekami, ze Ÿróde³ punktowych i obszarowych), Ocena stanu wód jest wynikiem ocen potencja³u ekologicznego jak i uwalnianie z osadów. Wynikiem eutrofizacji s¹ wystêpuj¹ce i stanu chemicznego. W 2017 r. stwierdzono z³y stan wód Zalewu w okresie letnim zakwity fitoplanktonu, deficyty tlenowe nad dnem, Wiœlanego (tab. 9). ograniczenia przezroczystoœci wody, zmiany pH, które przyczyniaj¹ W 2017 roku badania wód przejœciowych (JCWP Zalew Wiœla- siê do pogorszenia warunków bytowych organizmów wodnych ny) prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego na 9 stano- (w tym te¿ ryb) oraz obni¿enia funkcji rekreacyjnej akwenu. wiskach pomiarowych. Stan JCWP oceniono jako z³y. Tabela 7. Wartoœci œrednie i ekstremalne wskaŸników chemicznych badanych w wodach Zalewu Wiœlanego w 2017 roku

WskaŸnik œrednia roczna min. maks. Klasyfikacja 4.1.1 Alachlor µg/l <0,090 <0,090 <0,090 I 4.1.2 Antracen µg/l 0,0014 <0,0010 0,0051 I 4.1.3 Atrazyna µg/l <0,10 <0,10 <0,10 I 4.1.4. Benzen µg/l 0,39 <0,20 2,90 I 4.1.6 Kadm rozp. µg/l Cd <0,050 <0,050 <0,050 I 4.1.7 C10 - 13 -chloroalkany µg/l 0,06 <0,10 0,20 I 4.1.8 Chlorofenwifos µg/l <0,010 <0,010 <0,010 I 4.1.9 Chloropyrifos µg/l <0,0090 <0,0090 <0,0090 I 4.1.10 1,2-dichloroetan (EDC) µg/l <0,10 <0,10 <0,10 I 4.1.11 Dichlorometan µg/l <0,10 <0,10 <0,10 I 4.1.12 Di (2-etyloheksyl)ftalan (DEHP) µg/l <0,20 <0,20 <0,20 I 4.1.13 Diuron µg/l <0,050 <0,050 <0,050 I 4.1.14 Endosulfan µg/l <0,00010 <0,00010 <0,00010 I 4.1.15 Fluoranten µg/l 0,0021 0,0011 0,0038 I 4.1.18 Heksachlorocykloheksan µg/l <0,00010 <0,00010 <0,00010 I 4.1.19 Izoproturon µg/l <0,050 <0,050 <0,050 I 4.1.20 O³ów rozp. µg/l Pb <0,20 <0,20 <0,20 I 4.1.21 Rtêæ rozp. µg/l Hg 0,033 0,026 0,049 I 4.1.22 Naftalen µg/l 0,026 0,013 0,079 I 4.1.23 Nikiel rozp. µg/l Ni <1,0 <1,0 <1,0 I 4.1.24 Nonylofenole µg/l <0,030 <0,030 <0,030 I 4.1.25 Oktylofenole µg/l <0,0030 <0,0030 <0,0030 I 4.1.26 Pentachlorobenzen µg/l <0,00010 <0,00010 <0,00010 I 4.1.27 Pentachlorofenol (PCP) µg/l <0,010 <0,010 <0,010 I 4.1.28a Benzo(a)piren µg/l 0,000288 <0,000050 0,000830 PD 4.1.28b Benzo(b)fluoranten µg/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 4.1.28c Benzo(k)fluoranten µg/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 4.1.28d Benzo(g,h,i)perylen µg/l 0,00031 <0,00040 0,00095 PD 4.1.28e Indeno(1,2,3-cd)piren µg/l 0,00020 <0,00020 0,00070 4.1.29 Symazyna µg/l <0,10 <0,10 <0,10 I 4.1.30 Zwi¹zki tribulocyny µg/l <0,000060 <0,000060 <0,000060 I 4.1.31 Trichlorobenzen (TCB) µg/l 0,006 <0,010 0,016 I 4.1.32 Trichlorometan (chloroform) µg/l 0,06 <0,10 0,16 I 4.1.33 Trifluralina µg/l <0,0090 <0,0090 <0,0090 I 4.2.1 Tetrachlorometan µg/l <0,10 <0,10 <0,10 I 4.2.2 Aldryna µg/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 4.2.3 Dieldryna µg/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 4.2.4 Endryna µg/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 4.2.5 Izodryna µg/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 4.2.6a DDT - izomer para-para µg/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 I 4.2.6b DDT ca³kowity µg/l 0,0019 <0,0010 0,0109 I 4.2.7 Trichloroetylen (TRI) µg/l <0,10 <0,10 <0,10 I 4.2.8 Tetrachloroetylen (PER) µg/l 0,07 <0,10 0,16 I

64 Tabela 8. Zawartoœæ substancji priorytetowych w tkankach organizmów ¿ywych z Zalewu Wiœlanego badanych w 2017 roku

WskaŸnik Wartoœæ Data pobrania Klasyfikacja 4.1.5 Bromowane difenyloetery 0,101 20.07.2017 PD 4.1.15 Fluoranten 1,1 I 4.1.16 Heksachlorobenzen (HCB) <3,0 20.07.2017 I 4.1.17 Heksachlorobutadien (HCBD) <3,0 20.07.2017 I 4.1.21 Rtêæ 21,5 20.07.2017 PD 4.1.28a Benzo(a)pirenµg/kg mokrej masy 0,36 I 4.1.34 Dikofol <10,0 20.07.2017 I 4.1.35 Kwas perfluorooktanosulfonowego (PFOS) 1,91 20.07.2017 I 4.1.37 Dioksyny 0,00175 20.07.2017 I 4.1.43 Heksabromocyklododekan (HBCDD) 0,38 20.07.2017 I 4.1.44 Heptachlor 0,0212 20.07.2017 PD

Tabela 9. Ocena jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w 2017 r.

KLASYFIKACJA WSKANIKÓW I ELEMENTÓW JAKOŒCI WÓD 3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE 3.2. Warunki tlenowe 3.5. Substancje biogenne 3.1. Stan fizyczny 3.4. Zakwaszenie

Nazwa / kod ocenianej JCWP Fitoplankton - chlorofil „a” Fitoplankton - ca³kowita biomasa (bioobjêtoœæ) Makroglony i okrytozal¹¿kowe Makrobezkrêgowce bentosowe Ichtiofauna Przezroczystoœæ Tlen rozpuszczony przy dnie OWO Nasycenie tlenem Odczyn pH Azot amonowy Azot azotanowy Azot ogólny Fosfor fosforanowy Fosfor ogólny Azot mineralny /l /l /l 4 3 4 3 /l /m 2 3 mgC/l mgN-NH wskaŸnik SM mgN-NO mgP-PO mgP/l mgN/l (warstwa 0-5 m) mg/l mm indeks B WskaŸnik SI m mgO mgN/l STAN/POTENCJA£ EKOLOGICZNY Liczba stanowisk pomiarowych STAN JCWP STAN CHEMICZNY Klasa elementów fizykochemicznych (grupa 3.1 - 3.5) Klasa elementów fizykochemicznych - specyficznetyczne zanieczyszczenia (3.6) syntetyczne i niesynte- Silnie zmieniona lub sztuczna JCWP (T/N) Klasa elementów biologicznych œr. œr. wartoœæ wartoœæ wartoœæ œr. min. œr. (VI-IX) max. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr.

Zalew Wiœlany 9 SZCW 61 4673 0,80 1,56 2,08 V 0,5 4,5 15,1 115,7 7,9-9,3 0,066 0,697 1,76 0,024 0,094 0,777 PPD PPD Z£Y Z£Y Z£Y / PLTW I WB1

65 TNJCWP STAN

Z£Y

- TNCHEMICZNY STAN

nie bada

nie bada TNPTNJ£EKOLOGICZNY STAN/POTENCJA£

Z£Y

- yze(3.6) tyczne ls lmnó iyohmcnc pcfcn aicyzznasneyzeiniesynte- i syntetyczne zanieczyszczenia specyficzne - fizykochemicznych elementów Klasa

nie bada

ls lmnó iyohmcnc gua31-3.5) - 3.1 (grupa fizykochemicznych elementów Klasa

mgN/l ztmineralny Azot t œr. st.

mgP/l ofrogólny Fosfor t œr. st.

4 /l mgP-PO ofrfosforanowy Fosfor t œr. st.

mgN/l ztogólny Azot t œr. st.

3.5. Substancje biogenne

3 /l mgN-NO ztazotanowy Azot t œr. st.

4 /l mgN-NH ztamonowy Azot t œr. st.

..Zakwaszenie 3.4. dznpH Odczyn 3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE œr.

wrta05m) 0-5 (warstwa ayei tlenem Nasycenie max.

mgC/l OWO r (VI-IX) œr.

KLASYFIKACJA WSKANIKÓW I ELEMENTÓW JAKOŒCI WÓD

3.2. Warunki tlenowe 2 /l lnrzuzzn rydnie przy rozpuszczony Tlen min. mgO

..Sa fizyczny Stan 3.1. Przezroczystoœæ œr. m

ls lmnó biologicznych elementów Klasa

Ichtiofauna wartoœæ sankSI WskaŸnik

arbzrgwebentosowe Makrobezkrêgowce wartoœæ nesB indeks

argoyiokrytozal¹¿kowe i Makroglony wartoœæ sankSM wskaŸnik

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE

(bioobjêtoœæ)

œr. /m mm

iolntn-c³oiabiomasa ca³kowita - Fitoplankton 3 3

iolntn-clrfl„a” chlorofil - Fitoplankton œr. mg/l

ttsJW ( JCWP Status

izasaoikpomiarowych stanowisk Liczba Rok

2010 9 NAT 37,6 2566 1,30 V 0,6 7,2 13,6 146 7,8-9,1 0,081 0,179 1,893 0,008 0,0720 0,266 PSD

2011 9 NAT 37,6 1,30 2,9 V 0,6 7,2 13,6 146 7,8-9,1 0,081 0,179 1,893 0,008 0,0720 0,266 PSD

2012 3 NAT 33,8 5367 0,95 2,9 V 0,4 3,3 15,1 139,0 8,0-8,8 0,156 0,092 2,098 0,008 0,0900 0,252 PSD I Z£Y DOBRY Z£Y 2013 9 NAT 53,1 9146 1,18 2,9 V 0,4 6 15,1 157,0 7,6-9,2 0,029 0,028 1,950 0,008 0,1028 0,059 PSD II Z£Y DOBRY Z£Y

2014 9 NAT 34,6 9753 1,18 2,9 V 0,6 4,2 13,3 136,0 7,4-9,0 0,103 0,096 0,998 0,005 0,0640 0,193 PSD II Z£Y DOBRY Z£Y 2015 9 NAT 73,1 6582 0,91 1,18 2,08 V 0,5 5,4 19 113 7,6 - 9,0 0,071 0,137 1,696 0,006 0,1000 0,220 PSD II Z£Y DOBRY Z£Y

2016 9 SZCW 68 7512,5 0,91 1,18 2,30 V 0,6 5,1 19 111 7,7 - 9,0 0,105 0,168 1,810 0,014 0,129 0,266 PPD PPD Z£Y Z£Y Z£Y 2017 9 SZCW 61 4673 0,80 1,56 2,08 V 0,5 4,5 15,1 115,7 7,9-9,3 0,066 0,697 1,76 0,024 0,094 0,777 PPD PPD Z£Y Z£Y Z£Y

Nazwa / kod

ocenianej JCWP

/ PLTW I WB1

Zalew Wiœlany

Tabela 10. Porównanie jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2010–2017

66 Fot. El¿bieta Kaczyñska II. ZASOBY AZOTU MINERALNEGO W GLEBACH WOJEWÓDZTWA W ŒWIETLE BADAÑ MONITORINGOWYCH OKRÊGOWYCH STACJI CHEMICZNO-ROLNICZYCH

1. WSTÊP

Azot w glebie prawie w ca³oœci wystêpuje w zwi¹zkach organicz- mo¿e byæ wykorzystana do okreœlenia potencjalnego zagro¿enia nych wchodz¹cych w sk³ad glebowej materii organicznej. Formy nadmiarem tego sk³adnika wód glebowo-gruntowych. Ró¿nica mineralne azotu (tzw. Nmin) stanow¹ zaledwie 1–5% ca³kowitej ilo- zawartoœci Nmin w profilu glebowym pomiêdzy jesieni¹ i wiosn¹ œci tego sk³adnika w glebie. S¹ to jony lub zwi¹zki azotu amonowego mo¿e s³u¿yæ do oceny wielkoœci strat azotu w wyniku wymywania + - (N-NH4 ) i azotu azotanowego (N-NO3 ). Pomimo niewielkiego tego sk³adnika z gleby (3). udzia³u azotu mineralnego w ogólnej iloœci azotu glebowego ma on W Polsce od 1997 roku prowadzony jest monitoring zawartoœci zasadnicze znaczenie jako forma azotu ulegaj¹ca w glebie ci¹g³ym azotu mineralnego w glebach jako element realizacji dyrektywy iloœciowym i jakoœciowym zmianom (najbardziej ruchliwa), bezpo- 91/676/EWG dotycz¹cej ochrony wód przed zanieczyszczeniami œrednio przyswajalna dla roœlin i jednoczeœnie ³atwa do oznaczenia. powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, której Szybkie przemiany zwi¹zków azotu w glebie powoduj¹, ¿e w okrê- celem jest zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego lub gowych stacjach chemiczno-rolniczych nie oznacza siê masowo wywo³anego przez azotany pochodz¹ce ze Ÿróde³ rolniczych oraz zasobnoœci gleb w przyswajalny, czyli mineralny azot. Jednak bada- zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu wód (1). Pocz¹tkowo pro- nie zawartoœci tej formy azotu w glebie w okresie wczesnej wiosny gram by³ realizowany przez Instytut Uprawy Nawo¿enia i Glebo- i póŸnej jesieni ma istotne znaczenie. Oznaczenia azotu mineralnego znawstwa w Pu³awach w ramach zadania zleconego przez Minister- w glebie w okresie wiosny mog¹ byæ wykorzystane jako test glebo- stwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Natomiast od 2000 roku przez Kra- wy w doradztwie nawozowym do precyzyjnego ustalania wielkoœci jow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ w Warszawie na podstawie usta- dawek nawozów azotowych. W okresie jesieni zawartoœæ azotu wy o nawozach i nawo¿eniu (4, 5). mineralnego, a przede wszystkim azotu azotanowego, w glebie

2. METODYKA BADAÑ

Zasoby azotu mineralnego w glebach województwa warmiñ- w przedziale 40–80 DJP na 1 ha umiejscowiono po co najmniej sko-mazurskiego przedstawiono na podstawie badañ monitoringo- 2 punkty, a w gminach o obsadzie wiêkszej ni¿ 80 DJP na 1 ha UR po wych realizowanych przez Krajow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ co najmniej 3 punkty monitoringu. Dla wszystkich punktów monito- w Warszawie poprzez okrêgowe stacje chemiczno-rolnicze. W opra- ringu zosta³y okreœlone wspó³rzêdne geograficzne przy pomocy cowaniu uwzglêdniono wyniki uzyskane z 250 punktów monitorin- GPS. Jeden punkt stanowi pole uprawne, z którego powierzchni gowych, z których ok. 80% jest zlokalizowanych na gruntach ornych pobierane s¹ próbki gleby w celu oznaczenia Nmin. Próbki gleby do i ok. 20% na trwa³ych u¿ytkach zielonych województwa. Aktualnie analiz s¹ pobierane z powierzchni 10 x 10 m, dwukrotnie w ci¹gu na obszarze ka¿dej gminy województwa znajduje siê co najmniej 1 roku – wczesn¹ wiosn¹ przed wysiewem nawozów azotowych punkt monitoringu. W gminach o obsadzie zwierz¹t gospodarskich i jesieni¹ po zbiorze roœlin, z podzia³em na warstwy 0–30, 30–60

67 i 60–90 cm. Zawartoœæ azotu mineralnego, z podzia³em na formê nych pobranych w latach 2013–2017. W opracowaniu podano œred- azotanow¹ i amonow¹, oznaczana jest zgodnie z procedurê okre- nie zawartoœci azotu mineralnego w warstwie 0–60 cm i 0–90 cm œlon¹ w PN-R-04028:1997 „Analiza chemiczno-rolnicza gleby; oraz azotu azotanowego w warstwie 0–90 cm, wyra¿one w kilogra- Metody pobierania próbek i oznaczania zawartoœci jonów azotano- mach N na 1 hektar z uwzglêdnieniem wiosennego i jesiennego ter- wych w glebach mineralnych”. Na potrzeby niniejszego opracowa- minu pobierania próbek. nia wykorzystano wyniki oznaczeñ zawartoœci azotu mineralnego, otrzymane w wyniku analiz wykonanych w próbkach gleb mineral-

3. WYNIKI BADAÑ

Œrednia zawartoœæ azotu mineralnego w glebach województwa war- braniewskim i gi¿yckim, a najwiêksze w powiatach: i³awskim, miñsko-mazurskiego w okresie ostatnich 5 lat wynios³a 131 kg nowomiejskim, dzia³dowskim, wêgorzewskim, ostródzkim i nidzic- N·ha-1 w okresie wiosny i 164 kg N·ha-1 w okresie jesieni (ryc. 10, kim (ryc. 11). We wszystkich powiatach, z wyj¹tkiem gi¿yckiego 11). Ró¿nice zasobnoœci gleb w Nmin pomiêdzy poszczególnymi i bartoszyckiego, zawartoœæ azotu w okresie jesieni by³a wiêksza od powiatami województwa by³y jednak bardzo du¿e. W okresie wio- zawartoœci wiosn¹. Œrednia dla wszystkich powiatów ró¿nica na sny zawartoœæ azotu mineralnego waha³a siê od 72,72 kg N·ha-1 korzyœæ zawartoœci jesieni¹ wynosi³a 29 kg N·ha-1. Najwiêksze ró¿- w powiecie braniewskim do 185,27 kg N·ha-1 w powiecie i³awskim, nice (ponad 50 kg N·ha-1) stwierdzono w powiatach i³awskim, a w okresie jesieni od 83,26 kg N·ha-1 w powiecie piskim do 260,61 nowomiejskim, szczycieñskim i ostródzkim (ryc. 10, 11). Ró¿nica kg N·ha-1 w powiecie i³awskim. pomiêdzy jesiennym i wiosennym zasobem azotu w glebie œwiadczy W analizowanym okresie najwiêksz¹ koncentracjê Nmin w gle- o potencjalnym rozmiarze strat tego sk³adnika do wód glebo- bach województwa w warstwie 0–90 cm stwierdzono w 2015 roku wo-gruntowych zalegaj¹cych na g³êbokoœci poni¿ej 90 cm. Mapa 9 zarówno w okresie wiosennym, jak i jesiennym pobierania próbek, przedstawia przestrzenne zró¿nicowanie zawartoœci azotu mineral- natomiast w warstwie 0–60 cm w 2015 i 2017 roku wiosn¹ i w 2013 nego w glebach województwa w warstwie 0–90 cm, œrednio w latach roku jesieni¹. Najmniejszy zasób azotu mineralnego odnotowano 2013–2017 w okresie jesieni. w 2013 roku w okresie wiosny i w 2017 roku w okresie jesieni zarów- Azot azotanowy w przeciwieñstwie do azotu amonowego znaj- no w warstwie 0–60, jak i 0–90 cm (ryc. 12 i 13). duje siê w ca³oœci w roztworze glebowym i mo¿e ³atwo ulegaæ Zawartoœæ azotu mineralnego wykaza³a znaczne zró¿nicowanie wymywaniu poza profil gleby do wód glebowo-gruntowych i wód terytorialne. W okresie wiosennym najmniejsze zawartoœci azotu drenarskich. Zasoby azotu azotanowego w okresie jesieni w glebach stwierdzono w glebach powiatów: braniewskiego, piskiego, go³dap- województwa wzrasta³y od 105 kg N·ha-1 w 2013 do 133 kg N·ha-1 skiego, oleckiego, szczycieñskiego i gi¿yckiego. Najwiêcej azotu w 2016 roku. W 2017 roku odnotowano znaczny spadek tej formy wykrywano natomiast w glebach powiatów: i³awskiego, dzia³dow- azotu do 73 kg N·ha-1, w tym roku odnotowano te¿ najmniejszy 3 skiego, wêgorzewskiego, kêtrzyñskiego i nidzickiego (ryc. 10). Naj- udzia³ (56%) N-NO wNmin (ryc. 15). W okresie wiosny najwiêksz¹ mniejsze zawartoœci jesienne wystêpowa³y w powiatach: piskim, zawartoœæ azotu azotanowego – 92 kg N·ha-1 stwierdzono w roku

300 300 wiosna jesieñ wiosna jesieñ 250

200 1 - 200

-1

150

100 100

Azot mineralny [kg·ha ]

Azot mineralny [kg·ha ] 50

0 0

piski piski e³cki

e³cki

olecki olecki

i³awski i³awski

gi¿ycki gi¿ycki

nidzicki

elbl¹ski nidzicki elbl¹ski

ostródzki

lidzbarski ostródzki

go³dapski

olsztyñski lidzbarski

kêtrzyñski go³dapski olsztyñski kêtrzyñski

mr¹gowski braniewski

braniewski

bartoszycki mr¹gowski

dzia³dowski bartoszycki

nowomiejski dzia³dowski

szczycieñski

wêgorzewski nowomiejski szczycieñski wêgorzewski

warmiñsko-mazurskie warmiñsko-mazurskie Ryc. 10. Zawartoœæ azotu mineralnego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0-90 cm w latach Ryc. 11. Zawartoœæ azotu mineralnego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0–90 cm w latach 2013–2017 (wed³ug wartoœci rosn¹cych wiosn¹) 2013–2017 (wed³ug wartoœci rosn¹cych jesieni¹)

160 159,75 250 145,74 120 200 118,29 111,93

-1 103,86 103,85 - 150 91,31 97,87 192,27 80 85,24

min 81,60 min 100 159,75 153,14 145,84 145,06 132,27 138,69 130,28 117,31 40 110,90 50

Zawartoœæ N [kg·ha ]

0 2013 2014 2015 2016 2017 0 2013 2014 2015 2016 2017 wiosna jesieñ wiosna jesieñ

-1 -1 Ryc. 12. Œrednie zawartoœci Nmin [kg·ha ] w glebach u¿ytków rolnych województwa Ryc. 13. Œrednie zawartoœci Nmin [kg·ha ] w glebach u¿ytków rolnych województwa w warstwie 0–60 cm w warstwie 0–90 cm

68 100 140 133,38 91,45 120 130,76 80 81,94

-1 -1 100 105,11 108,71 77,14 74,65 60 60,77 80 72,87 40 60 40 20

Azot azotanowy [kg·ha ] Azot azotanowy [kg·ha ] 20

0 0 2013 2014 2015 2016 2017 2013 2014 2015 2016 2017 Ryc. 14. Zawartoœæ azotu azotanowego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0–90 cm wiosn¹ Ryc. 15. Zasoby azotu azotanowego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0–90 cm jesieni¹

Mapa 9. Œrednie zawartoœci Nmin w glebach u¿ytków rolnych województwa warmiñsko-mazurskiego

2015, natomiast najmniejsz¹ w 2013 roku – 61 kg N·ha-1 (ryc. 14). Forma azotanowa w analizowanym okresie stanowi³a œrednio 60% stwierdzonego azotu mineralnego.

4. PODSUMOWANIE

Wyniki badañ zawartoœci azotu mineralnego w glebach województwa o potencjalnym rozmiarze strat tego sk³adnika do wód glebo- warmiñsko-mazurskiego identyfikowane w latach 2013–2017 zarów- wo-gruntowych zalegaj¹cych na g³êbokoœci poni¿ej 90 cm. no w okresie wiosennym, jak i jesiennym, w warstwach 0–60 oraz Zasoby azotu mineralnego, zarówno w okresie wiosennym, jak 0–90 cm potwierdzaj¹ systematyczne zwiêkszenie siê iloœci tej formy i jesiennym wykaza³y du¿e zró¿nicowanie w uk³adzie jednostek azotu. Równie¿ koncentracja azotu azotanowego w warstwie 0–90 cm administracyjnych województwa. Najmniejsze zawartoœci azotu wskazuje na tendencjê wzrostow¹, g³ównie w okresie wiosennym. stwierdzono w glebach powiatów: braniewskiego, piskiego, go³dap- W analizowanym okresie stwierdzono wy¿sz¹ zawartoœæ azotu mine- skiego, oleckiego, szczycieñskiego i gi¿yckiego, a najwiêksze ralnego jesieni¹ od zawartoœci wiosn¹, œrednia dla województwa ró¿- w powiatach: i³awskim, nowomiejskim, dzia³dowskim, wêgorzew- nica na korzyœæ zawartoœci jesieni¹ wynios³a 29 kg N·ha-1. Ró¿nica skim, ostródzkim, nidzickim i kêtrzyñskim. pomiêdzy jesiennym i wiosennym zasobem azotu w glebie œwiadczy

69 Piœmiennictwo 3. Igras J., Pastuszak M. (red.): Udzia³ polskiego rolnictwa w emisji zwi¹zków azotu i fosforu do Ba³tyku. IUNG-PIB. Pu³awy 2009; 1. Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 roku dotycz¹ca ochrony 4. Jadczyszyn T., Pietruch Cz., Lipiñski W. 2010. Monitoring zawar- wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany toœci azotu mineralnego w glebach Polski w latach 2007–2009. pochodzenia rolniczego (91/676/EWG). Dz.U.L 375/1; Nawozy i nawo¿enie-Fertilizers and Fertilization, 38: 84-110.); 2. Fotyma M., Kêsik K., Pietruch Cz. 2010. Azot mineralny w glebach jako wskaŸnik potrzeb nawozowych roœlin i stanu czystoœci 5. Ustawa o nawozach i nawo¿eniu Dz.U. z 2007 r., nr 147. poz. wód glebowo-gruntowych. Nawozy i nawo¿enie-Fertilizers and 1033. Fertilization, 38:5-83;

70 Fot. Archiwum WIOŒ III. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH

1. WPROWADZENIE

nymi i metalami ciê¿kimi, tworz¹c podstawy do analizy istniej¹cego Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji stanu. zanieczyszczeñ do pod³o¿a zosta³ uruchomiony w 1998 roku jako Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Pañstwowy Insty- jedno z zadañ podsystemu monitoringu jakoœci powietrza Pañstwo- tut Badawczy, na zlecenie G³ównego Inspektoratu Ochrony Œrodo- wego Monitoringu Œrodowiska (PMŒ). Badania w pe³nym cyklu wiska prowadzi badania monitoringowe, bazê danych, przygotowu- rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 roku. Celem tego je raporty i opracowania (zgodnie z wytycznymi), wspó³pracuje monitoringu jest okreœlanie w skali kraju rozk³adu ³adunków zanie- z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Œrodowiska. czyszczeñ wprowadzanych z mokrym opadem do pod³o¿a w ujêciu IMGW-PIB prowadzi analizê jakoœci otrzymanych wyników czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania sk³adu fizy- badañ fizyko-chemicznych i nadzór nad zbiorem nadsy³anych rapor- ko-chemicznego opadów oraz równoleg³e obserwacje i pomiary tów z laboratoriów WIOŒ. parametrów meteorologicznych dostarczaj¹ informacji o obci¹¿eniu W roku 2017 sieæ pomiarowo-kontrolna sk³ada³a siê z 22 stacji obszarów leœnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych deponowanymi z powietrza – zwi¹zkami zakwaszaj¹cymi, biogen- IMGW-PIB), gwarantuj¹cych reprezentatywnoœæ pomiarów dla

warmiñsko- mazurskie

stacje pomiaru chemizmu stacje opadowe

Mapa 10. Sieæ stacji pomiarowo-kontrolnych ogólnopolskiego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a w 2017 r.

71 oceny obszarowego rozk³adu zanieczyszczeñ oraz ze 162 posterun- Ochrony Œrodowiska. Poszczególne wojewódzkie laboratoria anali- ków opadowych charakteryzuj¹cych pole œrednich sum opadów dla zuj¹ opady ze stacji po³o¿onych w danym województwie. W 2017 obszaru Polski (mapa 10). roku w województwie warmiñsko-mazurskim analizy wykonywa³o Na powy¿szych stacjach zbierany jest w sposób ci¹g³y opad laboratorium WIOŒ w Olsztynie. atmosferyczny mokry oraz wykonuje siê oznaczenie iloœciowe Na podstawie danych pomiarowych i analitycznych opadów zebranych próbek. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzo- z 22 stacji monitoringowych oraz danych pomiarowych ze 162 ne s¹ pomiary i obserwacje wysokoœci i rodzaju opadu, kierunku punktów pomiaru wysokoœci opadów, charakteryzuj¹cych pole i prêdkoœci wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na ka¿dej œrednich sum opadów dla obszaru Polski, opracowane zosta³y mapy stacji zbierane s¹ próbki dobowe opadów i na bie¿¹co (po up³ywie rozk³adu przestrzennego wysokoœci opadów i stê¿eñ substancji doby opadowej) bezpoœrednio na stacji wykonywany jest pomiar zawartych w opadach oraz wielkoœci ich depozycji na obszar Polski wartoœci pH opadu. i jej poszczególne tereny. Na posterunkach opadowych dokonuje siê tylko pomiaru wyso- koœci opadów. Wyniki badañ chemizmu opadów atmosferycznych dla obszaru Miesiêczne (uœrednione) próbki opadów analizowane s¹ Polski z 2017 roku przedstawiono w sprawozdaniu rocznym i na w zakresie nastêpuj¹cych wskaŸników: wartoœci pH, przewodnoœci stronie internetowej GIOŒ (http://www.gios.gov.pl). elektrycznej w³aœciwej, chlorków, siarczanów, azotu azotynowego Niniejszy raport prezentuje wyniki badañ dla obszaru woje- i azotanowego, azotu amonowego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wództwa warmiñsko-mazurskiego (mapy 11–14). Przedstawione wapnia, magnezu, cynku, miedzi, o³owiu, kadmu, niklu i chromu. dane obrazuj¹ stan jakoœci i ocenê stopnia zakwaszenia wód desz- Ponadto, w celu okreœlenia stê¿enia azotu ogólnego, oznaczany jest czowych w województwie warmiñsko-mazurskim w 2017 roku oraz azot Kjeldahla. Wynik w¹tpliwy badanego sk³adnika opadu iloœci deponowanych substancji wraz z opadami z podzia³em na tere- zast¹piono œrednim wa¿onym stê¿eniem (waga – wysokoœæ opadu) ny poszczególnych powiatów. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru z wyników dla pozosta³ych miesiêcy badanego roku (okresu województwa warmiñsko-mazurskiego porównano z depozycj¹ dla ciep³ego lub ch³odnego) i oznaczono symbolem „*” z adnotacj¹ – ca³ego obszaru Polski i pozosta³ych województw, a tak¿e porówna- wartoœæ szacunkowa. no wielkoœci deponowanych ³adunków badanych substancji w posz- Analizy sk³adu fizyko-chemicznego opadów wykonywane s¹ czególnych latach 1999–2017 oraz przedstawiono tendencje zmian przez akredytowane laboratoria Wojewódzkich Inspektoratów w tym okresie.

2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A W 2017 ROKU

Atmosfera kumuluj¹c zanieczyszczenia naturalne i antropogeniczne Na podstawie wyników pomiarów iloœci wody opadowej staje siê podstawowym Ÿród³em obszarowym zanieczyszczeñ w ska- w 2017 r., zarejestrowanych na 162 punktach pomiaru wysokoœci li kontynentalnej. Jednym z elementów meteorologicznych gro- opadu reprezentuj¹cych pole œrednich sum opadów dla obszaru Pol- madz¹cym i przenosz¹cym zanieczyszczenia jest opad atmosferycz- ski (w tym jedenastu na obszarze województwa warmiñsko-mazur- ny. Zró¿nicowanie w czasie i przestrzeni wielkoœci opadów atmosfe- skiego) oraz wyników analiz sk³adu opadów z 22 stacji monitoringo- rycznych, a przez to zmiennej iloœci i jakoœci chemicznej opadaj¹cej wych (mapa 10), przy u¿yciu komputerowego systemu informacji na powierzchniê ziemi wody, wynika przede wszystkim z ró¿nego przestrzennej (GIS), oszacowano wielkoœci ³adunków jednostko- Ÿród³owo obszaru gromadzenia siê zasobów wodnych i zanieczysz- wych i ca³kowitych obci¹¿aj¹cych województwo warmiñsko- czeñ w atmosferze, zmiennej wysokoœci wystêpowania kondensacji -mazurskie, jego poszczególne powiaty i dla porównania obszary pary wodnej, czasu trwania i natê¿enia wystêpuj¹cego opadu oraz pozosta³ych województw Polski. Obliczone dane przedstawiono kierunku nap³ywu mas powietrza. Z powodu du¿ej zmiennoœci w tabelach 15 i 16, a zró¿nicowanie w obci¹¿eniu rocznym – na warunków meteorologicznych w skali miesiêcy, sezonów i roku, mapach 11–14. w zale¿noœci od miejsca i czasu, iloœci wnoszonych przez opady Dla porównania wielkoœci mokrej depozycji na obszarze woje- zanieczyszczeñ s¹ bardzo zró¿nicowane. wództwa warmiñsko-mazurskiego w latach 1999–2017 w tabeli 17 W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosfe- podano wielkoœci ³adunków jednostkowych badanych substancji rycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a na obszarze wniesionych przez opady atmosferyczne w poszczególnych latach, województwa warmiñsko-mazurskiego w 2017 roku analizowano a na rycinie 16 przedstawiono diagramy dla tych ³adunków na tle wody opadowe przed kontaktem z pod³o¿em, tak jak w latach œredniorocznych sum opadów. poprzednich, na stacji po³o¿onej w Olsztynie. Sk³ad fizyko-che- W 2017 roku na stacji monitoringowej w województwie war- miczny miesiêcznych próbek opadów z tej stacji monitoringowej miñsko-mazurskim wykonano 132 pomiary wartoœci pH dobowych oraz wielkoœci miesiêczne sum opadów przedstawiono w tabeli 11, próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. natomiast charakterystyczne (minimalne, maksymalne i œrednie Wartoœci pH mieœci³y siê w zakresie od 4,44 do 6,98, (œrednia roczna roczne wa¿one) wartoœci pH dobowych próbek opadów na tej stacji wa¿ona pH – 5,53). W przypadku 30% próbek stwierdzono „kwaœne i dla porównania na pozosta³ych 21 stacjach monitoringowych na deszcze” – opady o wartoœci pH poni¿ej 5,6, oznaczaj¹cej naturalny obszarze Polski zaprezentowano w tabelach 12 i 13. stopieñ zakwaszenia wód opadowych, wskazuj¹c na zawartoœæ Wielkoœæ depozycji wprowadzana na okreœlony obszar zale¿y w nich mocnych kwasów mineralnych. od koncentracji danej substancji w opadzie atmosferycznym i iloœci Poni¿ej zestawiono procentowy udzia³ próbek dobowych opa- wody opadowej. Wielkoœci miesiêcznych ³adunków badanych sub- dów atmosferycznych zebranych na stacji monitoringowej w Olsz- stancji wnoszonych wraz z opadami na teren reprezentowany przez tynie w 2017 roku w podziale na szeœæ klas wartoœci pH: stacjê monitoringow¹ w Olsztynie podano w tabeli 14.

72 nia dla ca³ego obszaru Polski. W porównaniu z rokiem ubieg³ym Klasa Odczyn pH Olsztyn nast¹pi³ wzrost rocznego obci¹¿enia o 0,4%, przy wy¿szej œrednio- I podwy¿szony > 6,5 9,8% rocznej sumie wysokoœci opadów o 150,2 mm (o 20,6%). II lekko podwy¿szony 6,1 - 6,5 25,0% Najwiêkszym ³adunkiem badanych substancji w województwie warmiñsko-mazurskim zosta³ obci¹¿ony powiat Elbl¹g (69,6 kg/ha) III normalny 5,1 - 6,0 57,6% z najwy¿szymi, w porównaniu do obci¹¿enia pozosta³ych powiatów, IV lekko obni¿ony 4,6 - 5,0 6,8% ³adunkami siarczanów, chlorków, azotu azotynowego i azotanowe- V znacznie obni¿ony 4,1 - 4,5 0,8% go, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, sodu, VI silnie obni¿ony < 4,1 0,0% potasu, magnezu (wraz z powiatem oleckim i go³dapskim), miedzi, liczba pomiarów 132 o³owiu, kadmu i niklu. Najmniejsze obci¹¿enie powierzchniowe wyst¹pi³o w powiecie e³ckim (40,2 kg/ha) z najni¿szym obci¹¿eniem, w stosunku do pozo- Na stacji w Olsztynie najwiêksza liczba próbek dobowych opa- sta³ych powiatów, ³adunkami chlorków, azotu ogólnego (wraz dów (57,6%) zawiera³a siê w zakresie wartoœci pH 5,1–6,0, tj. z powiatem szczycieñskim), sodu, potasu, o³owiu (wraz z powiatem w przedziale normalnego pH. oleckim). Poni¿ej zestawiono procentowy udzia³ uœrednionych miesiêcz- Ocena wyników dziewiêtnastoletnich badañ monitoringowych nych próbek opadów atmosferycznych zebranych w cyklach mie- chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do siêcznych na stacji monitoringowej w Olsztynie w 2017 roku pod³o¿a prowadzonych, w sposób ci¹g³y, w okresie lat 1999–2017 w podziale na szeœæ klas wartoœci pH: wykaza³a, ¿e ca³kowite roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego ³adunkiem badanych sub- Klasa Odczyn pH Olsztyn stancji deponowanych z atmosfery w 2017 roku przez opad mokry wzros³o o 9,0% w stosunku do œredniego z poprzednich lat badañ, I podwy¿szony > 6,5 8,3% przy wy¿szej œredniorocznej sumie wysokoœci opadów o 41,2%. II lekko podwy¿szony 6,1 - 6,5 25,0% Wniesione wraz z opadami w 2017 roku ³adunki, w porównaniu III normalny 5,1 - 6,0 33,3% do œrednich z lat 1999–2016, by³y mniejsze dla badanych sk³adni- IV lekko obni¿ony 4,6 - 5,0 33,3% ków: dla siarczanów o 5,4%, fosforu ogólnego o 5,1%, o³owiu o 69,1%, kadmu o 60,4%, niklu o 18,0%, chromu o 28,6%. Wniesio- V znacznie obni¿ony 4,1 - 4,5 0,0% ne ³adunki chlorków, w porównaniu do œrednich z lat 1999–2016, VI silnie obni¿ony < 4,1 0,0% by³y wiêksze o 19,8%, azotu azotynowego i azotanowego o 20,3%, liczba pomiarów 12 azotu amonowego o 2,1%, azotu ogólnego o 20,9%, sodu o 5,8%, potasu o 8,0%, wapnia o 10,6%, magnezu o 6,5%, cynku o 19,9%, Na stacji w Olsztynie najwiêksza liczba próbek dobowych opa- miedzi o 16,5% oraz wolnych jonów wodorowych o 47,4%. dów (po 33,3%) zawiera³a siê w zakresach wartoœci pH 5,1–6,0 oraz Przedstawione wyniki badañ monitoringowych pokazuj¹, ¿e 4,6–5,0, tj. w przedziale normalnego i lekko obni¿onego pH. zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane W przypadku uœrednionych miesiêcznych próbek opadów war- wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa toœci pH poni¿ej 5,6 na stacji w Olsztynie wystêpowa³y w 58% warmiñsko-mazurskiego stanowi¹ znacz¹ce Ÿród³o zanieczyszczeñ wszystkich pomiarów i jest to o 50% wiêcej ni¿ w 2016 roku, a obszarowych oddzia³ywuj¹cych na œrodowisko naturalne tego w wieloleciu 1999–2016 ich œrednia iloœæ kszta³towa³a siê na pozio- obszaru. mie 42%. Spoœród badanych substancji, szczególnie ujemny wp³yw, na Na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego, wody opa- stan œrodowiska, mog¹ mieæ kwasotwórcze zwi¹zki siarki i azotu, dowe w 2017 roku wnios³y: 30 651 ton siarczanów (12,68 kg/ha zwi¹zki biogenne i metale ciê¿kie. Opady o odczynie obni¿onym („kwaœne deszcze”) stanowi¹ znaczne zagro¿enie zarówno dla œro- SO4); 22 674 tony chlorków (9,38 kg/ha Cl); 7 880 ton azotu azotynowego i azotanowego (3,26 kg/ha N); 10 709 ton azotu amonowego dowiska wywo³uj¹c negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjo- (4,43 kg/ha N); 27 388 ton azotu ogólnego (11,33 kg/ha N); 672,0 nowaniu ekosystemów l¹dowych i wodnych, jak równie¿ dla infra- tony fosforu ogólnego (0,278 kg/ha P); 10 225 ton sodu (4,23 kg/ha); struktury technicznej (np. linie energetyczne). Zwi¹zki biogenne 4 230 ton potasu (1,75 kg/ha); 15 398 ton wapnia (6,37 kg/ha); 2 393 (azotu i fosforu) wp³ywaj¹ na zmiany warunków troficznych gleb tony magnezu (0,99 kg/ha); 889,6 tony cynku (0,368 kg/ha); i wód. Metale ciê¿kie stanowi¹ zagro¿enie dla produkcji roœlinnej 85,3 tony miedzi (0,0353 kg/ha); 7,25 tony o³owiu (0,0030 kg/ha); i zlewni wodoci¹gowych. 1,064 tony kadmu (0,00044 kg/ha); 9,91 tony niklu (0,0041 kg/ha); Wystêpuj¹ce w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapñ 3,626 tony chromu ogólnego (0,0015 kg/ha) oraz 100,80 tony wol- i magnez), s¹ pod wzglêdem znaczenia ekologicznego przeciwie- nych jonów wodorowych (0,0417 kg/ha H+). ñstwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciê¿kich. Wielkoœci wprowadzonych substancji malej¹ zgodnie Ich oddzia³ywanie na œrodowisko jest pozytywne, poniewa¿ powo- z szeregiem: duj¹ neutralizacjê wód opadowych. Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a jest obecnie najpe³niejszym SO4 >Nog >Cl>Ca>Nam >Na>NNO + NO3 >K>Mg + 2 >Zn>Pog >H >Cu>Ni>Pb>Cr>Cd Ÿród³em wiedzy o stanie jakoœci wód opadowych i przestrzennym rozk³adzie mokrej depozycji zanieczyszczeñ w odniesieniu do Roczny sumaryczny ³adunek jednostkowy badanych substancji obszaru ca³ego kraju jak i terenów poszczególnych województw, zdeponowany na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego a tak¿e dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje mo¿li- wyniós³ 47,5 kg/ha i kszta³towa³ siê na tym samym poziomie co œred- woœæ okreœlenia tendencji zmian mokrej depozycji.

73 Tabela 11. Sk³ad fizykochemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2017 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesiêczne sumy opadów

Miesi¹c Lp. WskaŸnik Jednostka I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1 pH - 4,94 6,80 6,09 6,24 5,90 5,24 4,77 5,26 5,11 4,66 4,84 6,37 2 Przewodnoœæ µS/cm 21,8 14,6 19,5 18,0 23,0 15,00 17,6 15,5 15,4 18,6 16,7 12,2 3 Chlorki mg/l Cl 2,78 0,70 2,75 0,89 2,37 0,57 0,74 0,40 1,35 1,30 0,81 1,07

4 Siarczany mg/l SO4 1,33 0,90 1,53 1,33 1,98 1,42 1,36 1,40 1,64 1,70 1,10 1,45 5 Azot (azotynowy+azotanowy) mg/l N 0,50 0,33 0,48 0,52 0,63 0,47 0,36 0,48 0,22 0,30 0,54 0,36 6 Azot amonowy mg/l N 0,47 0,40 0,77 0,80 0,94 0,53 0,45 0,56 0,24 0,29 0,41 0,27 7 Sód mg/l Na 0,89 0,51 0,83 0,48 0,31 0,20 0,25 0,25 0,20 0,59 0,36 0,37 8 Potas mg/l K 0,19 0,11 0,12 0,20 0,26 0,16 0,15 0,13 0,10 0,12 0,15 0,30 9 Wapñ mg/l Ca 0,72 0,84 0,89 0,80 2,25 0,84 0,19 0,62 0,51 0,48 0,90 0,70 10 Magnez mg/l Mg 0,13 0,11 0,08 0,08 0,14 0,06 0,03 0,06 0,05 0,10 0,07 0,14 11 Cynk mg/l Zn 0,011 0,008 0,008 0,011 0,014 0,010 0,008 0,010 0,007 0,007 0,016 0,010 12 MiedŸ mg/l Cu 0,0076 0,0027 0,0039 0,0025 0,0035 0,0022 0,0017 0,0018 0,0022 0,0025 0,0064 0,0045 13 O³ów mg/l Pb 0,0010 0,0006 0,0005 0,0005 0,0003 0,0002 0,0003 0,0002 0,0002 0,0002 0,0003 0,0003 14 Kadm mg/l Cd 0,00018 0,00004 0,00003 0,00005 0,00005 0,00001 0,00003 0,00006 0,00001 0,00003 0,00010 0,00007 15 Nikiel mg/l Ni 0,0007 0,0004 0,0001 0,0002 0,0002 0,0003 0,0001 0,0006 0,0001 0,0003 0,0004 0,0002 16 Chrom og. mg/l Cr 0,0004 0,0002 0,0001 0,0000 0,0001 0,0002 0,0001 0,0001 0,0001 0,0003 0,0003 0,0001 17 Azot ogólny mg/l N 1,51 1,28 1,34 1,64 1,93 1,45 1,12 1,68 0,89 1,06 1,16 1,19 18 Fosfor ogólny mg/l P 0,016 0,010 0,073 0,027 0,038 0,036 0,040 0,018 0,008 0,030 0,055 0,010 19 Jon wodorowy mg/l H+ 0,0115 0,0002 0,0008 0,0006 0,0013 0,0058 0,0170 0,0055 0,0078 0,0219 0,0145 0,0004 20 Miesiêczna suma opadów mm 24,4 50,5 52,2 70,3 24,2 80,4 116,3 50,8 231,0 162,4 55,1 61,7

Tabela 12. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów nap³ywu mas powietrza w 2017 roku

Sektor Sektor Iloœæ h h Œr. pH Lp. Stacje Min. pH nap³ywu Data Maks. pH nap³ywu Data pomiarów [mm] [mm] (wa¿one) mas pow. mas pow. 1 Œwinoujœcie 134 4,35 S 4,6 03.02. 7,03 W 2,5 12.08. 5,55 2 £eba 128 4,23 N 3,4 30.11. 6,61 W 1,4 30.03. 5,17 3 Gdañsk 109 4,70 Z 4,3 13.01. 6,97 W 1,0 30.03. 5,45 4 Suwa³ki 132 5,62 S 1,6 13.01. 7,18 Z 1,6 31.08. 6,42 5 Chojnice 120 4,71 W 1,9 30.11. 7,19 W 1,0 22.12. 5,39 6 Olsztyn 132 4,44 N 1,3 24.01. 6,98 W 1,9 29.03. 5,53 7 Gorzów Wlkp. 120 4,27 S 2,8 03.02. 6,91 S 2,1 10.08. 5,45 8 Toruñ 123 4,89 W 1,3 01.12. 7,08 S 1,1 20.10. 5,73 9 Bia³ystok 138 4,30 W 2,5 02.02 6,97 W 1,0 31.05. 5,44 10 Zielona Góra 126 4,12 S 1,8 04.02. 6,92 E 1,3 25.09. 5,28 11 Poznañ 109 4,95 W 7,2 02.08. 7,15 W 6,8 07.10. 5,74 12 Kalisz 99 4,31 W 1,7 16.02. 6,82 S 1,8 10.09. 5,29 13 Sulejów 112 4,21 W 2,2 17.02. 6,94 W 1,2 14.09. 5,15 14 W³odawa 107 4,47 Z 2,0 13.01. 6,94 W 2,7 29.03. 5,32 15 Legnica 114 4,00 N 2,8 30.11. 6,75 N 1,2 17.06. 5,08 16 Œnie¿ka 198 4,17 S 1,4 30.01. 4,72 N 9,0 07.04. 4,47 17 Racibórz 99 4,40 E 4,9 12.05. 7,59 S 1,4 06.06. 5,76 18 Katowice 114 3,93 N 6,2 18.04. 7,03 S 1,0 03.08. 4,83 19 Nowy S¹cz 116 4,08 W 1,1 03.11. 6,99 S 4,2 10.07. 5,30 20 Sandomierz 99 4,16 W 1,9 13.01. 6,95 S 1,1 29.06. 4,96 N 1,9 17.12. 21 Kasprowy Wierch 178 4,24 6,77 S 1,9 02.05. 5,09 N 2,8 18.12. 22 Lesko 126 4,23 S 2,5 23.03. 6,97 W 1,2 06.10. 5,10

74 Tabela 13. Czêstoœæ wystêpowania [w %] wartoœci pH w podziale na szeœæ klas wielkoœci w dobowych opadach atmosferycznych ze stacji monitoringowej w Olsztynie w 2017 roku w czasie nap³ywu mas powietrza z poszczególnych sektorów

OLSZTYN

Sektor nap³ywu mas powietrza

Klasa wielkoœci N E S W Z ³¹cznie pH 331° - 060° 061° - 150° 151° - 240° 241° - 330° zmienny (N, E, S, W, Z) 1 podwy¿szony > 6,5 0,0% 0,0% 10,8% 11,9% 12,5% 9,8% 2 lekko podwy¿szony 6,1 - 6,5 33,3% 37,5% 16,2% 28,4% 12,5% 25,0% 3 normalny 5,1 - 6,0 58,3% 50,0% 62,2% 53,7% 75,0% 57,6% 4 lekko obni¿ony 4,6 - 5,0 0,0% 12,5% 10,8% 6,0% 0,0% 6,8% 5 obni¿ony 4,1 - 4,5 8,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,8% 6 silnie obni¿ony < 4,1 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% iloœæ pomiarów 12 8 37 67 8 132

Tabela 14. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2017 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie

Miesi¹c Lp. WskaŸnik Jednostka I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1 Chlorki kg/ha Cl 0,68 0,35 1,44 0,63 0,57 0,46 0,86 0,20 3,12 2,11 0,45 0,66

2 Siarczany kg/ha SO4 0,32 0,45 0,80 0,93 0,48 1,14 1,58 0,71 3,79 2,76 0,61 0,89 Azot (azotynowy+azo- 3 kg/ha N 0,12 0,17 0,25 0,37 0,15 0,38 0,42 0,24 0,51 0,49 0,30 0,22 tanowy) 4 Azot amonowy kg/ha N 0,11 0,20 0,40 0,56 0,23 0,43 0,52 0,28 0,55 0,47 0,23 0,17 5 Sód kg/ha Na 0,22 0,26 0,43 0,34 0,08 0,16 0,29 0,13 0,46 0,96 0,20 0,23 6 Potas kg/ha K 0,05 0,06 0,06 0,14 0,06 0,13 0,17 0,07 0,23 0,19 0,08 0,19 7 Wapñ kg/ha Ca 0,18 0,42 0,46 0,56 0,54 0,68 0,22 0,31 1,18 0,78 0,50 0,43 8 Magnez kg/ha Mg 0,03 0,06 0,04 0,06 0,03 0,05 0,03 0,03 0,12 0,16 0,04 0,09 9 Cynk kg/ha Zn 0,003 0,004 0,004 0,008 0,003 0,008 0,009 0,005 0,016 0,011 0,009 0,006 10 MiedŸ kg/ha Cu 0,0019 0,0014 0,0020 0,0018 0,0008 0,0018 0,0020 0,0009 0,0051 0,0041 0,0035 0,0028 11 O³ów kg/ha Pb 0,0002 0,0003 0,0003 0,0004 0,0001 0,0002 0,0003 0,0001 0,0005 0,0003 0,0002 0,0002 12 Kadm kg/ha Cd 0,00004 0,00002 0,00002 0,00004 0,00001 0,00001 0,00003 0,00003 0,00002 0,00005 0,00006 0,00004 13 Nikiel kg/ha Ni 0,0002 0,0002 0,0001 0,0001 0,0000 0,0002 0,0001 0,0003 0,0002 0,0005 0,0002 0,0001 14 Chrom og. kg/ha Cr 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 15 Azot ogólny kg/ha N 0,37 0,65 0,70 1,15 0,47 1,17 1,30 0,85 2,06 1,72 0,64 0,73 16 Fosfor ogólny kg/ha P 0,004 0,005 0,038 0,019 0,009 0,029 0,047 0,009 0,018 0,049 0,030 0,006 17 Jon wodorowy kg/ha H+ 0,0028 0,0001 0,0004 0,0004 0,0003 0,0046 0,0197 0,0028 0,0179 0,0355 0,0080 0,0003

75 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]

WskaŸniki

Powierzchnia Azot (azotynowy+azotanowy) Lp. Powiat Siedziba 2 Siarczany [SO4] Chlorki [Cl] [N --+ ] [km ] NO23 NO

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 13,18 1723 10,37 1356 3,48 455 2 braniewski Braniewo 1201,65 13,37 1607 12,17 1462 3,64 437 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 13,44 1282 9,10 868 3,36 321 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 14,42 2041 14,08 1993 3,98 563 5 e³cki E³k 1112,79 10,87 1210 6,02 670 2,59 288 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 12,03 1347 7,68 860 2,99 335 7 i³awski I³awa 771,89 12,94 999 10,01 773 3,33 257 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 12,72 1762 9,14 1266 3,28 454 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 13,58 1647 11,01 1336 3,62 439 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 12,38 1145 8,69 804 3,18 294 11 nidzicki Nidzica 1065,38 12,55 1337 9,10 969 3,24 345 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 13,37 1284 9,30 893 3,30 317 13 olecki Olecko 693,93 10,86 754 6,31 438 2,55 177 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 13,44 1175 10,54 921 3,49 305 15 ostródzki Ostróda 2838,02 13,38 3797 10,58 3003 3,49 990 16 piski Pisz 1766,29 11,46 2024 6,84 1208 2,83 500 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 11,90 2112 8,59 1524 3,08 547 18 go³dapski Go³dap 1933,21 11,15 2156 6,66 1288 2,65 512 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 12,47 864 8,12 563 3,10 215 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 15,62 125 16,89 135 4,40 35 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 14,27 126 11,31 100 3,58 32

Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WskaŸniki Powierzchnia Azot amonowy [N + ] Lp. Powiat Siedziba 2 NH Azot ogólny [Nog.] Fosfor ogólny [Pog.] [km ] 4 kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 4,58 599 11,77 1539 0,292 38,2 2 braniewski Braniewo 1201,65 4,82 579 12,19 1465 0,320 38,5 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 4,62 441 11,52 1099 0,337 32,1 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 5,29 749 13,27 1878 0,359 50,8 5 e³cki E³k 1112,79 4,20 467 10,40 1157 0,205 22,8 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 4,48 502 11,18 1252 0,246 27,5 7 i³awski I³awa 771,89 4,52 349 11,34 875 0,331 25,5 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 4,54 629 11,49 1592 0,275 38,1 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 4,56 553 11,96 1451 0,293 35,5 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 4,36 403 11,05 1022 0,265 24,5 11 nidzicki Nidzica 1065,38 4,22 450 10,85 1156 0,282 30,0 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 4,63 445 11,42 1097 0,364 35,0 13 olecki Olecko 693,93 4,14 287 10,56 733 0,193 13,4 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 4,21 368 11,45 1001 0,269 23,5 15 ostródzki Ostróda 2838,02 4,40 1249 11,58 3286 0,295 83,7 16 piski Pisz 1766,29 4,27 754 10,46 1848 0,242 42,7 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 4,05 719 10,40 1846 0,256 45,4 18 go³dapski Go³dap 1933,21 4,23 818 10,79 2086 0,206 39,8 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 4,61 320 11,57 802 0,258 17,9 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 5,92 47 14,66 117 0,400 3,2 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 4,14 37 11,67 103 0,264 2,3

76 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WskaŸniki Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba Sód [Na] Potas [K] Wapñ [Ca] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 4,60 601 1,93 252 6,27 820 2 braniewski Braniewo 1201,65 5,96 716 2,59 311 6,11 734 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 4,36 416 1,95 186 6,98 666 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 7,26 1028 3,22 456 6,52 923 5 e³cki E³k 1112,79 3,08 343 1,09 121 6,56 730 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 3,72 416 1,42 159 6,61 740 7 i³awski I³awa 771,89 4,91 379 2,23 172 6,61 510 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 4,15 575 1,68 233 6,34 878 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 4,57 554 1,91 232 6,36 771 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 3,81 352 1,55 143 6,05 560 11 nidzicki Nidzica 1065,38 3,80 405 1,61 172 6,07 647 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 4,85 466 2,22 213 7,43 714 13 olecki Olecko 693,93 3,29 228 1,06 74 7,13 495 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 3,83 335 1,52 133 6,17 539 15 ostródzki Ostróda 2838,02 4,38 1243 1,85 525 6,33 1796 16 piski Pisz 1766,29 3,25 574 1,32 233 5,90 1042 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 3,51 623 1,45 257 5,66 1004 18 go³dapski Go³dap 1933,21 3,44 665 1,15 222 7,16 1384 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 3,96 275 1,52 105 6,85 475 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 9,15 73 4,06 32 6,80 54 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 3,7 33 1,42 13 6,21 55

WskaŸniki Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba Magnez [Mg] Cynk [Zn] MiedŸ [Cu] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,95 124 0,312 40,8 0,0357 4,7 2 braniewski Braniewo 1201,65 1,03 124 0,353 42,4 0,0408 4,9 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,97 93 0,270 25,8 0,0387 3,7 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 1,17 166 0,425 60,2 0,0467 6,6 5 e³cki E³k 1112,79 1,22 136 0,704 78,3 0,0344 3,8 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 1,15 129 0,581 65,0 0,0360 4,0 7 i³awski I³awa 771,89 0,98 76 0,275 21,2 0,0400 3,1 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 1,01 140 0,404 56,0 0,0352 4,9 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,89 108 0,234 28,4 0,0345 4,2 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,92 85 0,360 33,3 0,0333 3,1 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,81 86 0,216 23,0 0,0317 3,4 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 1,07 103 0,284 27,3 0,0440 4,2 13 olecki Olecko 693,93 1,37 95 0,778 54,0 0,0345 2,4 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,77 67 0,148 12,9 0,0295 2,6 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,86 244 0,204 57,9 0,0339 9,6 16 piski Pisz 1766,29 0,99 175 0,514 90,8 0,0343 6,1 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,78 138 0,243 43,1 0,0297 5,3 18 go³dapski Go³dap 1933,21 1,37 265 0,758 146,5 0,0350 6,8 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 1,20 83 0,590 40,9 0,0371 2,6 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 1,37 11 0,552 4,4 0,0539 0,4 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,73 6 0,088 0,8 0,0276 0,2

77 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WskaŸniki Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba O³ów [Pb] Kadm [Cd] Nikiel [Ni] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,0032 0,42 0,00047 0,061 0,0040 0,52 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,0037 0,44 0,00053 0,064 0,0051 0,61 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,0029 0,28 0,00042 0,040 0,0040 0,38 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,0044 0,62 0,00061 0,086 0,0064 0,91 5 e³cki E³k 1112,79 0,0025 0,28 0,00045 0,050 0,0050 0,56 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 0,0028 0,31 0,00047 0,053 0,0048 0,54 7 i³awski I³awa 771,89 0,0031 0,24 0,00043 0,033 0,0044 0,34 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,0030 0,42 0,00046 0,064 0,0042 0,58 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,0032 0,39 0,00046 0,056 0,0036 0,44 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,0029 0,27 0,00045 0,042 0,0037 0,34 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,0028 0,30 0,00040 0,043 0,0032 0,34 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,0030 0,29 0,00040 0,038 0,0046 0,44 13 olecki Olecko 693,93 0,0025 0,17 0,00043 0,030 0,0056 0,39 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,0029 0,25 0,00039 0,034 0,0027 0,24 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,0030 0,85 0,00042 0,119 0,0034 0,96 16 piski Pisz 1766,29 0,0027 0,48 0,00045 0,079 0,0040 0,71 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,0027 0,48 0,00039 0,069 0,0030 0,53 18 go³dapski Go³dap 1933,21 0,0026 0,50 0,00044 0,085 0,0056 1,08 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 0,0029 0,20 0,00047 0,033 0,0050 0,35 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 0,0054 0,04 0,00073 0,006 0,0082 0,07 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,0028 0,02 0,00036 0,003 0,0022 0,02

WskaŸniki

Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia [km2] Chrom [Cr] Jon wodorowy [H+]

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,0014 0,183 0,0486 6,35 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,0012 0,144 0,0393 4,72 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,0011 0,105 0,0382 3,64 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,0011 0,156 0,0351 4,97 5 e³cki E³k 1112,79 0,0022 0,245 0,0124 1,38 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 0,0020 0,224 0,0255 2,85 7 i³awski I³awa 771,89 0,0010 0,077 0,0361 2,79 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,0016 0,222 0,0406 5,62 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,0013 0,158 0,0599 7,27 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,0015 0,139 0,0435 4,02 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,0012 0,128 0,0509 5,42 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,0009 0,086 0,0288 2,77 13 olecki Olecko 693,93 0,0026 0,180 0,0094 0,65 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,0014 0,122 0,0734 6,42 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,0013 0,369 0,0595 16,89 16 piski Pisz 1766,29 0,0017 0,300 0,0258 4,56 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,0013 0,231 0,0486 8,62 18 go³dapski Go³dap 1933,21 0,0025 0,483 0,0115 2,22 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 0,0021 0,146 0,0259 1,80 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 0,0011 0,009 0,0270 0,22 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,0014 0,012 0,0903 0,80

78 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]

WskaŸniki

Powierzchnia Azot (azotynowy+azotanowy) Lp. Województwo 2 Siarczany [SO4] Chlorki [Cl] [km ] [N --+ ] NO23 NO

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 16,72 33351 7,52 15000 4,15 8278 2 kujawsko-pomorskie 17972 12,79 22986 7,52 13515 3,01 5410 3 ³ódzkie 18219 14,64 26673 6,37 11606 3,36 6122 4 lubelskie 25122 10,32 25926 4,64 11657 3,04 7637 5 lubuskie 13988 13,58 18996 11,43 15988 3,31 4630 6 ma³opolskie 15183 17,77 26980 8,30 12602 3,60 5466 7 mazowieckie 35558 12,87 45763 6,31 22437 3,21 11414 8 opolskie 9412 18,01 16951 7,71 7257 3,70 3482 9 podkarpackie 17846 13,40 23914 6,55 11689 3,09 5514 10 podlaskie 20187 11,09 22387 4,57 9225 2,63 5309 11 pomorskie 18310 10,79 19756 11,82 21642 3,44 6299 12 œl¹skie 12333 19,82 24444 9,85 12148 4,00 4933 13 œwiêtokrzyskie 11711 13,49 15798 5,13 6008 3,23 3783 14 warmiñsko-mazurskie 24173 12,68 30651 9,38 22674 3,26 7880 15 wielkopolskie 29826 14,42 43009 8,54 25471 3,28 9783 16 zachodniopomorskie 22892 13,64 31225 13,43 30744 3,74 8562

Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WskaŸniki Powierzchnia Azot amonowy [N + ] Lp. Województwo NH Azot ogólny [Nog.] Fosfor ogólny [Pog.] [km2] 4 kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 7,13 14222 14,98 29881 0,460 917,6 2 kujawsko-pomorskie 17972 4,57 8213 10,92 19625 0,452 812,3 3 ³ódzkie 18219 5,42 9875 11,59 21116 0,346 630,4 4 lubelskie 25122 4,22 10601 9,41 23640 0,229 575,3 5 lubuskie 13988 5,45 7623 14,12 19751 0,390 545,5 6 ma³opolskie 15183 4,92 7470 12,24 18584 0,664 1008,2 7 mazowieckie 35558 4,82 17139 10,93 38865 0,308 1095,2 8 opolskie 9412 6,44 6061 12,99 12226 0,530 498,8 9 podkarpackie 17846 4,26 7602 10,40 18560 0,450 803,1 10 podlaskie 20187 4,59 9266 10,36 20914 0,210 423,9 11 pomorskie 18310 4,52 8276 11,27 20635 0,316 578,6 12 œl¹skie 12333 6,33 7807 12,98 16008 0,528 651,2 13 œwiêtokrzyskie 11711 4,75 5563 10,26 12015 0,337 394,7 14 warmiñsko-mazurskie 24173 4,43 10709 11,33 27388 0,278 672,0 15 wielkopolskie 29826 5,94 17717 14,36 42830 0,625 1864,1 16 zachodniopomorskie 22892 5,46 12499 14,47 33125 0,456 1043,9

79 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WskaŸniki Powierzchnia Lp. Województwo Sód [Na] Potas [K] Wapñ [Ca] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 4,03 8039 2,64 5266 5,36 10692 2 kujawsko-pomorskie 17972 4,60 8267 2,49 4475 7,94 14270 3 ³ódzkie 18219 3,63 6613 2,42 4409 5,43 9893 4 lubelskie 25122 1,77 4447 1,35 3391 4,07 10225 5 lubuskie 13988 4,30 6015 3,01 4210 4,32 6043 6 ma³opolskie 15183 3,16 4798 3,86 5861 9,20 13968 7 mazowieckie 35558 3,13 11130 1,84 6543 5,86 20837 8 opolskie 9412 3,54 3332 2,70 2541 7,54 7097 9 podkarpackie 17846 2,88 5140 1,87 3337 5,62 10029 10 podlaskie 20187 2,30 4643 0,95 1918 5,70 11507 11 pomorskie 18310 6,55 11993 3,33 6097 4,80 8789 12 œl¹skie 12333 3,75 4625 3,86 4761 9,30 11470 13 œwiêtokrzyskie 11711 2,40 2811 2,13 2494 5,45 6382 14 warmiñsko-mazurskie 24173 4,23 10225 1,75 4230 6,37 15398 15 wielkopolskie 29826 4,45 13273 2,82 8411 4,28 12766 16 zachodniopomorskie 22892 6,44 14742 3,69 8447 5,64 12911

WskaŸniki Powierzchnia Lp. Województwo Magnez [Mg] Cynk [Zn] MiedŸ [Cu] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 0,98 1955 0,300 598,4 0,0666 132,8 2 kujawsko-pomorskie 17972 1,12 2013 0,263 472,7 0,0492 88,4 3 ³ódzkie 18219 0,76 1385 0,377 686,9 0,0351 63,9 4 lubelskie 25122 0,60 1507 0,220 552,7 0,0276 69,3 5 lubuskie 13988 0,69 965 0,236 330,1 0,0811 113,4 6 ma³opolskie 15183 1,33 2019 0,336 510,1 0,0425 64,5 7 mazowieckie 35558 0,85 3022 0,368 1308,5 0,0347 123,4 8 opolskie 9412 1,18 1111 0,350 329,4 0,0472 44,4 9 podkarpackie 17846 1,12 1999 0,323 576,4 0,0425 75,8 10 podlaskie 20187 0,99 1999 0,704 1421,2 0,0364 73,5 11 pomorskie 18310 0,96 1758 0,251 459,6 0,0400 73,2 12 œl¹skie 12333 1,23 1517 0,553 682,0 0,0587 72,4 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,78 913 0,273 319,7 0,0285 33,4 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,99 2393 0,368 889,6 0,0353 85,3 15 wielkopolskie 29826 0,70 2088 0,315 939,5 0,0555 165,5 16 zachodniopomorskie 22892 1,00 2289 0,255 583,7 0,0817 187,0

80 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WskaŸniki Powierzchnia Lp. Województwo O³ów [Pb] Kadm [Cd] Nikiel [Ni] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 0,0166 33,11 0,00089 1,775 0,0039 7,78 2 kujawsko-pomorskie 17972 0,0031 5,57 0,00035 0,629 0,0046 8,27 3 ³ódzkie 18219 0,0065 11,84 0,00104 1,895 0,0036 6,56 4 lubelskie 25122 0,0034 8,54 0,00099 2,487 0,0019 4,77 5 lubuskie 13988 0,0088 12,31 0,00055 0,769 0,0054 7,55 6 ma³opolskie 15183 0,0126 19,13 0,00259 3,932 0,0063 9,57 7 mazowieckie 35558 0,0044 15,65 0,00080 2,845 0,0035 12,45 8 opolskie 9412 0,0138 12,99 0,00142 1,337 0,0044 4,14 9 podkarpackie 17846 0,0074 13,21 0,00281 5,015 0,0044 7,85 10 podlaskie 20187 0,0028 5,65 0,00059 1,191 0,0041 8,28 11 pomorskie 18310 0,0039 7,14 0,00049 0,897 0,0050 9,16 12 œl¹skie 12333 0,0246 30,34 0,00313 3,860 0,0056 6,91 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,0080 9,37 0,00133 1,558 0,0035 4,10 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,0030 7,25 0,00044 1,064 0,0041 9,91 15 wielkopolskie 29826 0,0054 16,11 0,00046 1,372 0,0041 12,23 16 zachodniopomorskie 22892 0,0068 15,57 0,00057 1,305 0,0045 10,30

WskaŸniki Powierzchnia Lp. Województwo Chrom [Cr] Wolne jony wodorowe [H+] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 dolnoœl¹skie 19947 0,0009 1,795 0,0375 74,80 2 kujawsko-pomorskie 17972 0,0006 1,078 0,0096 17,25 3 ³ódzkie 18219 0,0009 1,640 0,0169 30,79 4 lubelskie 25122 0,0006 1,507 0,0351 88,18 5 lubuskie 13988 0,0009 1,259 0,0257 35,95 6 ma³opolskie 15183 0,0007 1,063 0,0326 49,50 7 mazowieckie 35558 0,0011 3,911 0,0269 95,65 8 opolskie 9412 0,0010 0,941 0,0181 17,04 9 podkarpackie 17846 0,0006 1,071 0,1063 189,70 10 podlaskie 20187 0,0018 3,634 0,0129 26,04 11 pomorskie 18310 0,0007 1,282 0,0192 35,16 12 œl¹skie 12333 0,0015 1,850 0,0287 35,40 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,0007 0,820 0,0408 47,78 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,0015 3,626 0,0417 100,80 15 wielkopolskie 29826 0,0011 3,281 0,0153 45,63 16 zachodniopomorskie 22892 0,0009 2,060 0,0172 39,37

81 Tabela 17. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999-2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm]

£adunki jednostkowe w kg/ha WskaŸnik za- Lp. nieczyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Siarczany 1 20,30 14,48 16,85 13,83 11,53 15,41 12,09 14,43 15,83 15,68 11,21 12,57 12,45 13,86 10,71 9,20 9,39 11,61 12,68 [SO4] 2 Chlorki [Cl] 7,71 7,20 6,09 6,71 6,10 7,93 6,90 6,41 8,21 10,74 8,83 7,89 7,06 9,83 8,13 6,48 8,13 10,58 9,38 Azot (azotyno- 3 wy+azotanowy) 3,54 2,81 2,93 2,60 2,27 3,17 2,48 3,17 2,64 3,09 2,48 2,76 2,56 2,79 2,51 2,08 2,21 2,75 3,26 [N --+ ] NO23 NO Azot amonowy 4 5,48 3,98 5,25 4,05 3,83 4,92 3,85 4,83 4,44 4,76 4,04 4,91 4,56 4,94 3,59 3,18 3,25 4,33 4,43 [N + ] NH 4 Azot ogólny 5 12,14 8,61 10,54 8,20 7,30 9,62 7,93 9,70 8,72 10,89 9,04 10,68 9,15 11,01 9,08 7,88 8,13 9,97 11,33 [Nog.] Fosfor ogólny 6 0,612 0,467 0,323 0,192 0,197 0,222 0,220 0,257 0,197 0,305 0,300 0,260 0,301 0,302 0,367 0,287 0,164 0,305 0,278 [Pog.] 7 Sód [Na] 5,09 4,27 3,80 3,78 3,68 4,14 4,00 3,60 4,00 4,08 4,63 4,24 3,72 4,16 3,59 2,40 3,92 4,94 4,23 8 Potas [K] 1,89 1,33 2,54 1,75 1,29 1,46 1,20 1,41 1,33 1,78 1,59 1,73 1,59 1,78 1,59 1,51 1,50 1,88 1,75 9 Wapñ [Ca] 6,12 5,62 5,13 4,75 4,96 5,76 4,69 6,06 6,51 6,81 5,40 6,48 5,52 7,09 5,67 5,23 5,10 6,78 6,37 10 Magnez [Mg] 1,11 0,94 0,76 0,66 0,67 0,96 0,84 0,92 1,32 1,13 0,96 1,14 0,86 0,97 0,79 0,79 0,93 0,95 0,99 11 Cynk [Zn] 0,479 0,214 0,335 0,157 0,217 0,267 0,228 0,437 0,302 0,425 0,362 0,437 0,402 0,324 0,25 0,226 0,226 0,23 0,368 12 MiedŸ [Cu] 0,0390 0,026 0,0372 0,0301 0,03 0,0351 0,0223 0,0275 0,0295 0,0282 0,0302 0,0317 0,0304 0,0422 0,0300 0,0210 0,0262 0,0293 0,0353 13 O³ów [Pb] 0,0374 0,0129 0,0197 0,0082 0,0073 0,0105 0,0069 0,0073 0,0069 0,0096 0,0081 0,0095 0,0060 0,0076 0,0063 0,0027 0,0040 0,0039 0,0030 14 Kadm [Cd] 0,00239 0,00094 0,00121 0,00086 0,00099 0,00102 0,00161 0,00105 0,00133 0,00097 0,00098 0,00201 0,00122 0,00118 0,00100 0,00038 0,00034 0,00055 0,00044 15 Nikiel [Ni] 0,0075 0,0069 0,0062 0,0057 0,0053 0,0056 0,0044 0,0064 0,0046 0,0045 0,0073 0,0057 0,0037 0,0052 0,0043 0,0023 0,0024 0,0028 0,0041 16 Chrom [Cr] 0,0033 0,0019 0,0019 0,0013 0,0017 0,0018 0,0018 0,0023 0,0021 0,0030 0,0050 0,0040 0,0020 0,0026 0,0009 0,0009 0,0010 0,0010 0,0015 Jon wodorowy 17 0,0819 0,0386 0,0715 0,0471 0,0292 0,0344 0,0230 0,0229 0,0192 0,0182 0,0165 0,0252 0,0134 0,0257 0,0178 0,0103 0,0067 0,0083 0,0417 [H+] Wysokoœci 18 757,9 536,2 662,6 547,3 541,2 688,7 510,0 626,3 669,3 626,4 614,8 750,0 588,4 685,3 616,8 493,3 550,2 727,6 877,8 opadów [mm]

Tabela 17. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999-2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm] (cd.)

£adunki ca³kowite w tonach WskaŸnik zanie- Lp. czyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

1 Siarczany [SO4] 49130 35044 40780 33470 27904 37287 29263 34933 38305 37949 27130 30422 30131 33504 25889 22239 22698 28065 30651 2 Chlorki [Cl] 18660 17425 14739 16250 14756 19183 16703 15508 19875 25993 21370 19095 17087 23762 19653 15664 19653 25575 22674 Azot (azotyno- 3 wy+azotanowy) 8568 6801 7091 6289 5487 7667 6001 7684 6383 7478 6002 6680 6196 6744 6067 5028 5342 6648 7880

[N --+ ] NO23 NO Azot amonowy 4 13263 9632 12706 9801 9280 11917 9308 11691 10756 11520 9778 11883 11036 11941 8678 7687 7856 10467 10709 [N + ] NH 4 5 Azot ogólny [Nog.] 29381 20838 25509 19854 17674 23271 19185 23478 21106 26356 21879 25848 22145 26614 21949 19048 19653 24100 27388 Fosfor ogólny 6 1481,2 1130,2 781,7 464,3 476,8 536,2 532,1 622,6 477,2 738,2 726,1 629,3 728,5 730,0 887,1 693,8 396,4 737,3 672 [Pog.] 7 Sód [Na] 12319 10334 9197 9140 8901 10008 9685 8709 9672 9874 11206 10262 9003 10056 8678 5802 9476 11941 10225 8 Potas [K] 4574 3219 6147 4243 3116 3537 2906 3404 3222 4308 3848 4187 3848 4303 3844 3650 3626 4545 4230 9 Wapñ [Ca] 14812 13602 12416 11501 11994 13934 11344 14658 15756 16482 13069 15683 13360 17139 13706 12642 12328 16389 15398 10 Magnez [Mg] 2686 2275 1839 1606 1618 2319 2034 2217 3201 2735 2323 2759 2081 2345 1910 1910 2248 2296 2393 11 Cynk [Zn] 1159,3 517,9 810,8 380,8 526,1 645,7 552,2 1057,6 731,3 1028,6 876,1 1057,6 972,9 783,2 604,3 546,3 546,3 556,0 889,6 12 MiedŸ [Cu] 94,40 62,93 90,03 72,80 72,60 85,00 54,00 66,60 71,30 68,20 73,10 76,70 73,60 102,00 72,50 50,80 63,30 70,80 85,30 13 O³ów [Pb] 90,52 31,22 47,68 19,76 17,72 25,44 16,68 17,69 16,74 23,23 19,60 22,99 14,52 18,37 15,23 6,53 9,67 9,43 7,25 14 Kadm [Cd] 5,784 2,275 2,928 2,092 2,396 2,478 3,893 2,546 3,224 2,348 2,372 4,865 2,953 2,852 2,417 0,919 0,822 1,330 1,064 15 Nikiel [Ni] 18,15 16,70 15,01 13,75 12,82 13,46 10,54 15,40 11,23 10,89 17,67 13,80 8,95 12,57 10,39 5,56 5,80 6,77 9,91 16 Chrom [Cr] 7,987 4,526 4,598 3,225 3,998 4,445 4,394 5,563 5,169 7,261 12,101 9,681 4,840 6,285 2,176 2,176 2,417 2,417 3,626 17 Jon wodorowy [H+] 198,2 93,4 173,0 113,9 70,8 83,2 55,8 55,4 46,5 44,1 39,9 61,0 32,4 62,1 43,0 24,9 16,2 20,06 100,80

mm mm mm

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

2017

-opad

-depozycja

NIKIEL

MAGNEZ

AZOT OGÓLNY

8,0 6,0 4,0 2,0 0,0

1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0

16,0 14,0 12,0 10,0

0,012 0,011 0,010 0,009 0,008 0,007 0,006 0,005 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000

gh N kg/ha Mg kg/ha Ni kg/ha

mm mm mm

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

2016 2015 2011 2014 2013 2012

KADM

WAPÑ

AZOT AMONOWY

2010 2009 2005 2008

2007 2006

8,0

6,0

4,0

2,0

0,0

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

tach 1999-2017 (wielkoœci ³adunków w kg/ha*rok) oraz œrednioroczne sumy opadów (mm)

0,0030

0,0025

10,0 0,0020

0,0015

0,0010

0,0005

0,0000 gh N kg/ha Ca kg/ha Cd kg/ha

mm mm mm

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

2004 2003 2002 2001 1999 2000

O£ÓW

POTAS

AZOTANOWY)

Legenda: rok bada :

AZOT (AZOTYNOWY I

4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

0,0

0,040 0,035 0,030 0,025 0,020 0,015 0,010 0,005 0,000

gh N kg/ha gh K kg/ha Pb kg/ha

mm mm mm mm

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

SÓD

MIED

JONY WODOROWE H

CHLORKI

8,0 6,0 4,0 2,0 0,0

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

0,050

0,040

0,030

0,020

0,010

0,000

14,0 12,0 10,0

0,10 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00

gh H kg/ha

gh Cl kg/ha Na kg/ha Cu kg/ha +

mm mm mm mm

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

CYNK

CHROM OGÓLNY

FOSFOR OGÓLNY

SIARCZANY

0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00

0,60

25 0,50 0,40 20 0,30 15 0,20 10 0,10

0,00

0,007 0,006 0,005 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000

gh SO kg/ha gh P kg/ha Cr kg/ha aZn ha / kg Ryc. 16. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego w poszczególnych la

83 CHLORKI

SIARCZANY

AZOT (AZOTYNOWY I AZOTANOWY)

JON WODOROWY

AZOT AMONOWY

+ Mapa 11. Roczne ³adunki jednostkowe chlorków [kg/ha Cl], siarczanów [kg/ha SO4], azotu (azotynowego i azotanowego) [kg/ha N], jonu wodorowego [kg/ha H ] i azotu amonowego [kg/ha N] wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

84 AZOT OGÓLNY

FOSFOR OGÓLNY

SÓD

POTAS

WAPÑ

Mapa 12. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego [kg/ha N], fosforu ogólnego [kg/ha P], sodu [kg/ha Na], potasu [kg/ha K], wapnia [kg/ha Ca], wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

85 MAGNEZ

CYNK

MIED

O£ÓW

KADM

Mapa 13. Roczne ³adunki jednostkowe magnezu [kg/ha Mg], cynku [g/ha Zn], miedzi [g/ha Cu], o³owiu [g/ha Pb], kadmu [g/ha Cd] wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszcze- gólnych powiatów

86 NIKIEL

CHROM

Mapa 14. Roczne ³adunki jednostkowe niklu [g/ha Ni], chromu [g/ha Cr] wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

Fot. Archiwum WIOŒ

IV. MONITORING ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

1. WPROWADZENIE

Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego jakoœæ powietrza niej jakoœci uzyskiwanych danych. Minimalna kompletnoœæ serii atmosferycznego w 2017 roku mierzona by³a na dziewiêciu stacjach pomiarowych mierzonych na stanowiskach pomiarowych zanie- pomiarowych, z których 8 administrowanych by³o przez WIOŒ czyszczeñ wynosi 90%. Niezwykle istotne dla porównywalnoœci w Olsztynie. Jedna stacja w Puszczy Boreckiej zarz¹dzana jest przez wyników w skali kraju jest dope³nianie procedur zalecanych przez Instytut Ochrony Œrodowiska. Wyniki pomiarów s³u¿¹ do oceny Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcuj¹ce. jakoœci powietrza w 3 strefach w województwie: Dokonuj¹c oceny jakoœci powietrza pos³u¿ono siê wielkoœci¹ – Strefie PL2801 Miasto Olsztyn imisji, czyli mas¹ substancji w okreœlonej objêtoœci powietrza. – Strefie PL2802 Miasto Elbl¹g Œledzenie zmian emisji i imisji oraz ich zale¿noœci przestrzenne maj¹ – Strefie PL2803 warmiñsko-mazurskiej istotne znaczenie, pozwalaj¹ bowiem na bie¿¹c¹ ocenê stanu oraz Wyniki pomiarów s³u¿¹ równie¿ pomocniczo do okreœlenia t³a zarz¹dzanie jakoœci¹ powietrza. Do œledzenia zmian emisji wyko- zanieczyszczeñ powietrza okreœlanego dla planowanych inwestycji rzystywane s¹ dane z bazy danych EKOINFONET, bazy emisyjnej oraz do kalibracji modeli matematycznych wspomagaj¹cych wyko- sporz¹dzanej corocznie przez GIOŒ oraz informacji zbieranych nywanie ocen rocznych i piêcioletnich jakoœci powietrza w strefach. przez inspektorów w trakcie kontroli zak³adów. Piêæ stacji automatycznych pomiarów zanieczyszczeñ powietrza Substancje szkodliwe dla cz³owieka emitowane s¹ do atmosfe- rejestruje stê¿enia: SO2, NO, NO2,NOx, CO, O3, PM10, a w Olszty- ry w skutek procesów naturalnych, jak i dzia³alnoœci cz³owieka. nie i Elbl¹gu dodatkowo: benzen, toluen, ksyleny i etylobenzen. Rozró¿nia siê emisjê: powierzchniow¹ pochodzenia rolniczego, Dane ze stacji automatycznych pomiarów zanieczyszczeñ powietrza powierzchniow¹ pochodzenia komunalnego, liniow¹ (drogowa, lot- s¹ dostêpne pod adresem: http://powietrze.wios.olsztyn.pl/ oraz na nicza, kolejowa) oraz punktow¹. Zanieczyszczenia szczególnie stronie powietrze.gios.gov.pl/gios/ wraz z informacjami na temat szkodliwe dla zdrowia ludzi, takie jak py³ zawieszony PM10 i PM2,5 jakoœci powietrza w pozosta³ych 15 województwach. W Nidzicy, oraz benzo(a)piren, w województwie warmiñsko-mazurskim Elbl¹gu, I³awie, Olsztynie i Glitajnach prowadzone s¹ pomiary powstaj¹ g³ównie w procesach spalania paliw sta³ych (wêgiel metod¹ grawimetryczn¹ py³u zawieszonego PM10. Na tych stano- kamienny oraz drewno), jak równie¿ w mniejszym stopniu paliw wiskach wykonuje siê dodatkowe pomiary metali ciê¿kich w pyle p³ynnych (ropa naftowa i jej pochodne). Iloœæ emitowanych substan- zawieszonym lub benzo(a)pirenu w pyle. Bardzo istotnym czynni- cji zale¿na jest od iloœci wykorzystywanego paliwa, sprawnoœci kiem w monitoringu jakoœci powietrza jest zapewnienie odpowied- kot³a spalaj¹cego substancjê oraz filtrów za³o¿onych na emitorach.

2. PRESJA

W strukturze emisji py³u zawieszonego PM10 zdecydowanie domi- kszej iloœci mieszkañców tj. i³awskim, olsztyñskim oraz ostródzkim. nuje emisja powierzchniowa oraz emisja pochodz¹ca z rolnictwa. O stopniu emisji py³u zawieszonego PM10 decyduje równie¿ sto- Nale¿y tutaj zaznaczyæ, ¿e emisja z rolnictwa jest o wiele mniej pieñ rozwiniêcia sieci ciep³owniczych oraz dostêpnoœæ sieci gazo- uci¹¿liwa dla zdrowia ludzkiego z uwagi na odleg³oœæ Ÿróde³ emisji wej w powiecie. Z tego powodu jednym z powiatów o najni¿szej od skupisk ludzkich. Dodatkowo emisja z rolnictwa, w szczególno- emisji py³u zawieszonego by³o miasto Olsztyn, gdzie ponad 70% œci py³u wi¹¿e siê z unosem py³u z pól i nie niesie ze sob¹ zagro¿enia mieszkañców korzysta z us³ug sieci ciep³owniczej miejskiej. metalami ciê¿kimi oraz benzo(a)pirenem. W udziale emisji py³ów do atmosfery najwiêkszy udzia³ ma Najwiêcej py³u zawieszonego PM10 wyemitowano ³¹cznie emisja powierzchniowa, tj emisja pochodz¹ca ze spalania paliw w powiatach o najwiêkszym stopniu uprzemys³owienia oraz najwiê- w celach grzewczych w domach jednorodzinnych lub kamienicach.

89 Najwiêcej py³u wyemitowano z terenu powiatów olsztyñskiego oraz niej powi¹zane obszarowo ze Ÿród³em emisji. Blisko czterokrotnie powiatu ostródzkiego, które oprócz Olsztyna i Elbl¹ga maj¹ najwiê- wiêcej benzo(a)pirenu jest emitowane do atmosfery w postaci emisji cej mieszkañców. Przy przeliczeniu emisji na jednego mieszkañca powierzchniowej ni¿ emisji punktowej. Iloœæ benzo(a)pirenu emito- na czo³o wysuwaj¹ siê powiaty elbl¹ski i nowomiejski. wanego w postaci emisji liniowej lub rolnictwa jest praktycznie Emisja py³u zawieszonego PM10 jest silnie powi¹zana z emisj¹ pomijalna w stosunku do pozosta³ych Ÿróde³. Podobnie jak w przy- rakotwórczej substancji benzo(a)pirenu. Substancja ta powstaje padku py³u zawieszonego PM10 w przeliczeniu na jednego mieszka- w procesie spalania paliw sta³ych, œmieci w niskiej temperaturze. ñca najwiêcej emitowanego benzo(a)pirenu jest z terenu powiatów Benzo(a)piren nie jest emitowany w iloœciach podobnych do py³u elbl¹skiego i nowomiejskiego. Najmniejsza emisja w przeliczeniu zawieszonego PM10. Jego oddzia³ywanie na zdrowie ludzi jest sil- na jednego mieszkañca jest w Olsztynie i Elbl¹gu.

3. STAN

Badania jakoœci powietrza prowadzone by³y na obszarze 8 miast zw³aszcza wêgiel kamienny (zawieraj¹cy siarkê) w celach (Olsztyn, Elbl¹g, Go³dap, E³k, Ostróda, Nidzica, I³awa, Glitajny) energetycznych. oraz w Puszczy Boreckiej – w miejscowoœci Diabla Góra. Wartoœci Notowane stê¿enia dwutlenku siarki maj¹ charakter sezonowy œrednie i maksymalne stê¿eñ poszczególnych zanieczyszczeñ zano- i ich wartoœæ zwi¹zana jest œciœle z energetyk¹ grzewcz¹. Wy¿sze towanych na stacjach oraz czêstoœci przekroczeñ poziomów dopusz- stê¿enia SO2 notowane s¹ w okresie od paŸdziernika do marca. czalnych b¹dŸ docelowych przedstawia tabela 18. Ocenê jakoœci Notuje siê wtedy ekstremalne wartoœci jednogodzinne i œredniodo- 3 powietrza przeprowadza siê pod k¹tem ochrony zdrowia ludzi bowe stê¿eñ SO2. Maksymalne stê¿enie jednogodzinne – 64,7 ìg/m i ochrony roœlin. Wyniki ze stacji IOŒ w Puszczy Boreckiej brane s¹ i œredniodobowe – 18,6 ìg/m3 zanotowano w E³ku, gdzie przy odpo- pod uwagê w przypadku oceny pod k¹tem ochrony roœlin i ochrony wiednich warunkach atmosferycznych na stacji odnotowywany jest zdrowia ludzi. Wyniki pomiarów ze stacji nale¿¹cych do WIOŒ s¹ wp³yw zak³adu produkuj¹cego energiê ciepln¹ dla spó³dzielni wykorzystywane tylko pod k¹tem ochrony zdrowia ludzi. mieszkaniowej. Na przestrzeni wielolecia obserwowana jest stabili- zacja notowanych poziomów SO2 w powietrzu lub ujemny trend notowanych wartoœci œredniorocznych. Spadek notowanych stê¿eñ 3.1. Ochrona zdrowia SO2 w powietrzu w województwie warmiñsko-mazurskim spowodowany jest stopniow¹ likwidacj¹ ma³o wydajnych palenisk Dwutlenek azotu w budynkach mieszkalnych, czêstszym stosowaniem gazu oraz ole- Tlenki azotu tworz¹ siê w reakcji azotu i tlenu w procesach spalania ju opa³owego w energetyce grzewczej indywidualnej i zastosowa- zarówno pochodzenia naturalnego (np. po¿ar lasu) jak i antropoge- niem nowoczesnych technologii w przemyœle. nicznego. W globalnym bilansie emisja NOx ze Ÿróde³ naturalnych Py³ zawieszony PM10 znacznie przewy¿sza emisjê ze Ÿróde³ antropogenicznych, jednak ze wzglêdu na du¿y stopieñ rozproszenia zwi¹zków azotu tego pocho- Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki na terenie naszego dzenia w atmosferze nie stanowi¹ one powa¿nego zagro¿enia dla województwa g³ównym Ÿród³em py³u s¹ paleniska przemys³owe zdrowia cz³owieka. Najistotniejszym Ÿród³em antropogenicznym i domowe, spalaj¹ce paliwa sta³e oraz emisja z ma³ych, lokalnych jest transport. Z uwagi na to najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ w cen- kot³owni. W centrach miast powy¿ej 100 tys. mieszkañców, w któ- trach du¿ych miast, w bliskim otoczeniu dróg o du¿ym natê¿eniu rych wiêkszoœæ mieszkañ pod³¹czonych jest do sieci centralnego ruchu, oraz w tzw. kanionach ulicznych. ogrzewania g³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia powietrza py³em Œrednie roczne stê¿enia dwutlenku azotu w roku 2017 PM10 jest transport. Wiêksze stê¿enia py³u PM10 notowane s¹ kszta³towa³y siê znacznie poni¿ej œredniorocznego stê¿enia dopusz- w godzinach szczytu komunikacyjnego na skrzy¿owaniach charak- czalnego, które wynosi 40 ìg/m3. Najwy¿sze œrednioroczne stê¿enie teryzuj¹cych siê ma³¹ zdolnoœci¹ dyspersji zanieczyszczeñ, czyli zanotowano na stacji w Ostródzie – 15,7 ìg/m3 i Olsztynie – 14,1 w tzw. „w¹skich gard³ach komunikacyjnych” . ìg/m3. Najwy¿sze jednogodzinne stê¿enie dwutlenku azotu zanoto- Stopieñ szkodliwoœci py³u zale¿y od œrednicy ziaren – za szko- wano w Ostródzie (114,2 ìg/m3). Szczególnie groŸne dla zdrowia dliwy dla zdrowia ludzi uwa¿a siê py³ o œrednicy do 10 ìm – tzw. py³ ludzkiego jest wystêpowanie chwilowych wzrostów stê¿eñ NO2 PM10, który mo¿e przedostawaæ siê do górnych dróg oddechowych spowodowanych w najwiêkszej mierze przez wzmo¿ony ruch pojaz- wraz z wdychanym powietrzem. powoduj¹c choroby uk³adu dów w godzinach szczytu komunikacyjnego. W celu ochrony ludno- oddechowego. œci oraz na potrzeby zarz¹dzania kryzysowego ustalono poziom alar- Stacje pomiarowe py³u PM10 w 2017 roku znajdowa³y siê mowy dla jednogodzinnego stê¿enia dwutlenku azotu, którego war- w 8 miastach: Olsztynie, Elbl¹gu, E³ku, Ostródzie, Go³dapi, I³awie, toœæ wynosi 400 ìg/m3. Najwy¿sze stê¿enia œrednioroczne od kilku Nidzicy i Glitajnach (stacja t³a przemys³owego). Pomiary zanie- lat by³y notowane w miejscowoœci Ostróda, w której stacja po³o¿ona czyszczenia powietrza py³em PM10 w województwie warmiñ- by³a w bliskim s¹siedztwie drogi krajowej nr 16. Mimo zmiany loka- sko-mazurskim metod¹ grawimetryczn¹ (manualn¹) prowadzone lizacji stacji w 2016 wp³yw drogi krajowej nr 16 dalej jest widoczny by³y w 2017 roku w Nidzicy, I³awie, Olsztynie, Elbl¹gu i Glitajnach. w wynikach pomiarów. W zwi¹zku ze wzrostem iloœci samochodów Pomiary metod¹ optyczn¹ prowadzone by³y na piêciu automatycz- poruszaj¹cych siê na drogach województwa, WIOŒ prognozuje nych stacjach pomiarów zanieczyszczeñ powietrza w: Olsztynie, w najbli¿szych latach niewielki wzrost stê¿eñ NO2 w centrach Elbl¹gu, E³ku, Go³dapi i Ostródzie. Metoda grawimetryczna jest Elbl¹ga i Olsztyna oraz w otoczeniu dróg krajowych o najwy¿szym referencyjn¹ metod¹ pomiarow¹, a automatyczna tzw. metod¹ ekwi- natê¿eniu ruchu. W zwi¹zku ze zmianami prawa w najbli¿szych walentn¹. Metodykê referencyjn¹ pomiaru py³u PM10 opisuje nor- latach planowane jest uruchomienie dwóch stacji komunikacyjnych ma PN-EN 12341:2014-07. Przy wykonywaniu oceny jakoœci w miastach powy¿ej 100 tys. mieszkañców w województwie. powietrza je¿eli na jednej stacji dzia³aj¹ dwa stanowiska pomiarowe py³u PM10 – jedno mierz¹ce zawartoœæ py³u PM10 automatyczn¹, Dwutlenek siarki a drugie metod¹ manualn¹ to do oceny, przy osi¹gniêciu wymaganej Na terenie naszego województwa g³ównym Ÿród³em dwutlenku siar- kompletnoœci serii pomiarowej na poziomie 90 %, wykorzystuje siê ki s¹ paleniska przemys³owe i domowe, spalaj¹ce paliwa sta³e, wy³¹cznie wyniki pochodz¹ce z pomiarów manualnych. Pomiary

90 automatyczne maj¹ przede wszystkim spe³niaæ funkcjê informa- oœmiogodzinnych œrednich krocz¹cych, obliczonych na podstawie cyjn¹ oraz alarmow¹, bardzo wa¿n¹ w zarz¹dzaniu kryzysowym. stê¿eñ jednogodzinnych. Klasê strefy przyporz¹dkowuje siê na pod- WIOŒ w Olsztynie zgodnie z wytycznymi GIOŒ przekazuje infor- stawie maksymalnej wartoœci obliczonych œrednich. macje o ryzyku przekroczeñ poziomu dopuszczalnego py³u PM10 8-godzinne stê¿enia tlenku wêgla w roku 2017 kszta³towa³y siê do Zarz¹du Województwa Warmiñsko-Mazurskiego i Wojewódz- poni¿ej 2000 ìg/m3. Rozpiêtoœæ wartoœci maksymalnych i minimal- kiego Centrum Zarz¹dzania Kryzysowego. nych, zarejestrowanych na stacjach pomiarowych w przeci¹gu ostat- Przy okreœlaniu jakoœci powietrza pod k¹tem zanieczyszczenia nich kilku lat, wykazuje niewielk¹ zmiennoœæ. Wartoœci maksymal- py³em PM10 bierze siê pod uwagê œrednioroczne i œredniodobowe ne nigdy nie przekroczy³y po³owy wartoœci dopuszczalnej. Wszyst- stê¿enie. W przypadku wartoœci œredniorocznej poziom dopuszczal- kie strefy w województwie zakwalifikowano do klasy A. ny wynosi 40 ìg/m3. W przypadku wartoœci dobowych bierze siê pod uwagê liczbê dni, w których zanotowano stê¿enie wiêksze od Ozon 3 wartoœci 50 ìg/m . Poziomem dopuszczalnym w tym przypadku jest Ozon jest tzw. zanieczyszczeniem wtórnym. Powstaje w wyniku liczba 35 dni, w których zanotowano tak¹ sytuacjê. procesów fotochemicznych w troposferze. Do prekursorów takiej Najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ w sezonie grzewczym, w okre- reakcji nale¿¹ miêdzy innymi tlenki azotu i wêglowodory, których sie niskich temperatur, którym towarzyszy niska prêdkoœæ wiatru. powstaje najwiêcej w procesie spalania w silnikach samochodo- Szczególnie wysokie stê¿enia notuje siê w warunkach inwersji ter- wych. Zanieczyszczenie ozonem jest wiêc silnie powi¹zane z zanie- micznej tj. gdy atmosfera wykazuje siê równowag¹ sta³¹, co ma naj- czyszczeniami komunikacyjnymi przyczynowo, ale nie obszarowo. czêœciej miejsce w trakcie pogody wy¿owej, w okresie zimowym. Ist- Najwy¿sze stê¿enia ozonu notuje siê przewa¿nie w pewnym oddale- nieje ujemna korelacja pomiêdzy notowanymi przekroczeniami war- niu od g³ównych linii komunikacyjnych i aglomeracji miejskich. toœci dobowych, a temperatur¹ powietrza. Na obszarach, na których Obserwuje siê ujemn¹ korelacjê wyników tlenków azotu z wynikami istnieje przewaga ogrzewania indywidualnego s³abej jakoœci pali- ozonu na stacjach monitoringu jakoœci powietrza atmosferycznego. wem, w po³¹czeniu z niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska prowadzi modelowanie mog¹ wyst¹piæ przekroczenia dobowych poziomów dopuszczalnych matematyczne maj¹ce na celu okreœlenie obszarów, na których 3 lub nawet poziomu alarmowego, który wynosi 300 ìg/m . nast¹pi³o przekroczenie poziomu docelowego. Na stronie interneto- W 2017 roku w ocenie rocznej jakoœci powietrza pod k¹tem wej powietrze.gios.gov.pl mo¿na uzyskaæ informacjê o prognozie zanieczyszczenia powietrza py³em zawieszonym PM10 nie wyko- krótkoterminowej stê¿enia ozonu. Ozon, podobnie jak tlenek wêgla, rzystano wy³¹cznie wyników pomiarów prowadzonych na stacji oceniany w okresach 8-godzinnych œrednich krocz¹cych, mierzony w Nidzicy z uwagi na zbyt nisk¹ kompletnoœæ serii pomiarowej. jest w piêciu stacjach automatycznych nale¿¹cych do WIOŒ. Ocenê WIOŒ w Olsztynie odrzuci³ wyniki pomiarów od kwietnia do wrzeœ- zanieczyszczenia powietrza pod k¹tem ozonu dla zdrowia ludzi nia 2017 roku z uwagi na trwaj¹ce prace budowlane w bezpoœrednim dokonuje siê w ka¿dej ze stref w województwie warmiñsko-mazur- s¹siedztwie stacji pomiarowej. Na ¿adnej ze stacji nie zanotowano skim. Podstaw¹ przydzielenia strefy do odpowiedniej klasy stanowi 3 wiêcej ni¿ 32 dni z wartoœciami powy¿ej 50 ìg/m mimo dosyæ najmniej korzystny wynik pomiarów przeprowadzonych na jej tere- d³ugiego epizodu mrozów i co za tym idzie wysokich wartoœci dobo- nie. Poziom docelowy dla ozonu wynosi 120 ìg/m3. Maksymalna wych w styczniu 2017 roku. Wszystkie strefy zakwalifikowano do liczba dni, w których przynajmniej jedna zanotowana œrednia oœmio- klasy A. godzinna jest wiêksza od tej wartoœci wynosi 25. Do klasyfikacji Metale ciê¿kie oznaczane w pyle PM10 wskaŸnika s³u¿y œrednia liczba dnia, w których zanotowano 8-godzinn¹ œredni¹ krocz¹c¹ z wartoœci¹ powy¿ej 120 ìg/m3 z okre- Metale ciê¿kie w pyle PM10 w 2017 roku by³y oznaczane w ramach su trzech lat. Do oceny 2017 roku wykorzystano dane spe³niaj¹ce Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska Województwa odpowiednie kryteria z lat 2015–2017. Warmiñsko-Mazurskiego na czterech stanowiskach pomiarowych: Tylko na jednej stacji pomiarowej zanotowano w 2017 roku Nidzica, Olsztyn, Glitajny i Elbl¹g. przynajmniej jeden dzieñ, w którym zarejestrowano oœmiogodzinn¹ ród³em emisji metali ciê¿kich do atmosfery s¹ g³ównie proce- œredni¹ powy¿ej wartoœci 120 ìg/m3. Najwy¿sz¹ œredni¹ z okresu sy technologiczne, w których u¿ywa siê zwi¹zków tych substancji trzech ostatnich lat zanotowano w Elbl¹gu – 6,5. lub dzia³alnoœæ kopalni metali ciê¿kich lub szlachetnych, w mniej- Stacja w Puszczy Boreckiej prowadzi pomiary t³a regionalnego. szym stopniu transport oraz sektor energetyczny. Metale ciê¿kie Wyniki pomiarów z tej stacji s³u¿¹ do oceny pod k¹tem ochrony zawarte w py³ach nie ulegaj¹, jak to siê dzieje z innymi zanieczysz- roœlin. Wyniki ze stacji w Puszczy Boreckiej potwierdzaj¹ brak kore- czeniami, rozk³adowi w œrodowisku, natomiast mog¹ kumulowaæ lacji pomiêdzy Ÿród³em zanieczyszczenia, a obszarem podwy¿szo- siê w poszczególnych elementach ekosystemu (np. w glebie, roœli- nych stê¿eñ. Corocznie najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ na wspo- nach lub w organizmach ¿ywych). mnianej stacji. Stê¿enia œrednioroczne metali ciê¿kich notowane na wszystkich stanowiskach pomiarowych w województwie warmiñ- Benzen sko-mazurskim s¹ bardzo niskie w stosunku do wartoœci dopuszczal- G³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia benzenem jest transport drogo- nych i docelowych. wy. Powstaje w wyniku niepe³nego spalania paliw wysokooktano- Stê¿enia o³owiu w pyle zawieszonym PM10 kszta³towa³y siê od wych. Innymi Ÿród³ami tego zanieczyszczenia s¹ miêdzy innymi wartoœci 0,013 ìg/m3 w Glitajnach do 0,006 ìg/m3 w Olsztynie. Na lakiernie i wszelkiego rodzaju zak³ady stosuj¹ce w procesie produk- stacji t³a regionalnego Puszcza Borecka wartoœæ œrednioroczna cyjnym ró¿nego rodzaju rozpuszczalniki lub inne rodzaje Lotnych wynios³a 0,003 ìg/m3 przy poziomie dopuszczalnym 0,5 ìg/m3. Zwi¹zków Organicznych (LZO). Stê¿enia pozosta³ych metali ciê¿kich w pyle zawieszonym Wyniki pomiarów zanieczyszczenia powietrza benzenem pro- PM10 zawiera³y siê w przedziale do 20% poziomów docelowych. wadzone w miastach powy¿ej 100 tys. mieszkañców wykazuj¹ brak Tlenek wêgla zmiennoœci na przestrzeni ostatnich lat i wskazuj¹ na ma³e zagro¿e- Tlenek wêgla (CO) powstaje w wyniku niepe³nego spalania wêgla. nie dla zdrowia ludnoœci od strony tego zanieczyszczenia. Jest gazem silnie toksycznym i wybuchowym, jednak ze wzglêdu na Ocenê w 2017 roku przeprowadzono na podstawie pomiarów ze ma³¹ gêstoœæ (1,25 kg/m3) szybko rozprzestrzenia siê w atmosferze. stacji w Olsztynie i Elbl¹gu. Zanotowano odpowiednio stê¿enia 3 3 G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest transport drogowy œrednioroczne na poziomie 1,0 ìg/m i 1,2 ìg/m Wszystkim stre- oraz sektor komunalny. fom przypisano klasê A. Tlenek wêgla w 2017 roku oznaczany by³ w: Olsztynie, Ostród- zie, Elbl¹gu i Go³dapi. Ocena przeprowadzana jest na podstawie

91 Py³ PM2.5 Ocenê przeprowadza siê dla strefy warmiñsko-mazurskiej. Pod- WIOŒ Olsztyn dysponuje 4 analizatorami rozmieszczonymi na staw¹ do sporz¹dzenia oceny by³y wyniki ze stacji t³a regionalnego trzech stacjach w województwie: w Olsztynie, Ostródzie i Elbl¹gu. Puszcza Borecka w Diablej Górze. Pomiary prowadzone s¹ w kilku celach. Pierwszym jest potrzeba Dwutlenek siarki dokonywania ocen jakoœci powietrza w strefach pod tym k¹tem. Drugim celem jest potrzeba obliczenia wskaŸnika œredniego nara¿e- Œrednioroczne stê¿enie SO2 zmierzone na stacji IOŒ w Diablej 3 3 nia na poziomie krajowym. Trzy z czterech analizatorów mierz¹ stê- Górze wynios³o 0,6 ìg/m , a za okres zimowy 1,0 ìg/m . Wartoœæ ¿enie py³u PM2.5 metod¹ grawimetryczn¹. Poziom dopuszczalny dopuszczalna zarówno dla ca³ego roku, jak i dla okresu zimowego 3 okreœlony dla zanieczyszczenia wynosi 25 ìg/m3. W drugiej fazie – wynosi 20 ìg/m . Strefê warmiñsko-mazursk¹ zakwalifikowano do koñca 2020 roku poziomem dopuszczalnym ma byæ wartoœæ jako A. Informacje uzyskane z pomiarów na stacji w Puszczy Borec- 20 ìg/m3. Na wszystkich trzech stacjach œrednioroczne stê¿enie kiej pomagaj¹ w ustaleniu warunków panuj¹cych na obszarach wiej- py³u zawieszonego PM2,5 by³o ni¿sze od wartoœci poziomu dopusz- skich w celu rzetelniejszej oceny jakoœci powietrza pod k¹tem czalnego, który ma byæ osi¹gniêty do 2020 roku. Najwy¿sze œrednio- ochrony zdrowia ludnoœci oraz mog¹ s³u¿yæ do weryfikacji modeli roczne stê¿enie zanotowano na stacji w Elbl¹gu – 17,9 ìg/m3. matematycznych s³u¿¹cych do okreœlania stê¿eñ zanieczyszczeñ na obszarach, gdzie nie prowadzi siê pomiarów. Benzo(a)piren G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest spalanie paliw kopal- Tlenki azotu nych w tzw. warunkach niepe³nego spalania. O iloœci benzo(a)pirenu Poziom dopuszczalny dla tlenków azotu pod k¹tem ochrony roœlin emitowanego do atmosfery decyduje wydajnoœæ pieca, jakoœæ u¿y- wynosi 30 ìg/m3 i jest wyra¿ony jako œrednia roczna wartoœæ. Œred- wanego paliwa, temperatura spalania, temperatura oraz prêdkoœæ nia roczna wartoœæ NOx zmierzona w 2017 roku na stacji w Diablej gazów wylotowych. Z uwagi na brak potrzeby wykorzystywania Górze nie przekroczy³a poziomu dopuszczalnego. Wartoœæ ta paliw kopalnych do celów grzewczych w okresie letnim stê¿enia wynios³a 4,9 ìg/m3. Od kilku ostatnich lat notowane stê¿enia utrzy- notowane w okresie zimowym s¹ kilkukrotnie wy¿sze od obserwo- muj¹ siê na niezmiennym poziomie co œwiadczy o stabilnej jakoœci wanych wiosn¹ i latem. Ocena za rok 2017 zosta³a dokonana na pod- powietrza na obszarach kompleksów leœnych i terenach u¿ytkowa- stawie pomiarów przeprowadzonych na 4 stacjach: w Elbl¹gu, nych rolniczo. I³awie, Olsztynie i Nidzicy oraz wyników modelowania matema- tycznego wykonanego na zlecenie G³ównego Inspektora Ochrony Ozon Œrodowiska. Poziomy benzo(a)pirenu zanotowane w 2017 roku Ocenê pod k¹tem zawartoœci ozonu w powietrzu przeprowadza siê wskazuj¹ na przekroczenie poziomu docelowego w strefie miasto dla ca³ego województwa. Ocenê przeprowadza siê na podstawie Elbl¹g i strefie warmiñsko-mazurskiej. wspó³czynnika AOT40 dla okresu wegetacyjnego. Sposób oblicza- nia AOT40 jest podany w rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska 3.2. Ochrona roœlin z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji Ocenê pod k¹tem ochrony roœlin przeprowadza siê dla trzech rodza- w powietrzu (Dz. U. z 2012 r, poz. 1031). AOT40 obliczony na pod- jów zanieczyszczeñ w powietrzu: stawie wyników pomiarów ze stacji IOŒ Puszcza Borecka w latach 2013–2017 wyniós³ 9 744 µg/m3*h. Poziom docelowy dla ozonu – SO dla ca³ego roku i dla pó³rocza ch³odnego (1.I. – 2 wynosi 18 000 µg/m3*h. Nie uda³o siê dotrzymaæ poziomu celu 31.III.,1.X.–31.XII.) d³ugoterminowego, który wynosi 6 000 µg/m3*h. – NOx – ozonu dla okresu wegetacyjnego (1.V.–31.VII.) w postaci wspó³czynnika AOT40 jako œredniej wartoœci z minimum trzech poprzednich lat, a je¿eli to mo¿liwe dla 5 poprzednich lat.

4. REAKCJA

Analiza danych za 2017 rok pozwala wnioskowaæ, ¿e jakoœæ powie- zowanych kot³owni lokalnych, z dala od tras komunikacyjnych trza w województwie warmiñsko-mazurskim jest na ogó³ dobra. o du¿ym nasileniu ruchu. Wyniki ró¿nego rodzaju analiz, dane Zanieczyszczenia gazowe takie jak: SO2,NO2, Benzen i CO zawarte w bazie emisyjnej oraz wyniki pochodz¹ce ze stacji pomia- w szczególnoœci charakteryzuj¹ siê niskimi notowanymi wartoœcia- rowych pokazuj¹, ¿e po³udniowo-zachodnia i zachodnia czêœæ woje- mi stê¿eñ w stosunku do poziomów dopuszczalnych. Wartoœci œred- wództwa s¹ nara¿one na gorsz¹ jakoœæ powietrza atmosferycznego. nioroczne wspomnianych zanieczyszczeñ od kilku lat s¹ na podob- Drugim obszarem potencjalnego zagro¿enia s¹ œredniej wielkoœci nym poziomie i obecnie nie mo¿na mówiæ o zagro¿eniu wyst¹pienia miasta bez wykszta³conej sieci ciep³owniczej z przewag¹ zabudowy przekroczeñ poziomów dopuszczalnych okreœlonych dla tych jednorodzinnej. Dodatkowym Ÿród³em zagro¿enia mo¿e byæ rozwój substancji. Ÿle zlokalizowanego przemys³u. Niebezpieczeñstwo pogorszenia Lokalnie mog¹ wystêpowaæ sytuacje niekorzystne dla zdrowia siê jakoœci powietrza dotyczy g³ównie zanieczyszczenia py³em mieszkañców, np. w miejscu o zwiêkszonej emisji spalin samocho- zawieszonym PM10, benzo(a)pirenem i NO2. Stosunkowo du¿e stê- dowych, zanieczyszczeñ przemys³owych, zanieczyszczeñ powsta- ¿enia benzo(a)pirenu mog¹ oznaczaæ oprócz spalania s³abej jakoœci j¹cych przy niepe³nym spalaniu paliw sta³ych. Niekorzystn¹ dla paliw sta³ych, wykorzystanie tworzyw sztucznych do ogrzewania zdrowia jakoœæ powietrza mo¿e potêgowaæ ciasna zabudowa miej- gospodarstw domowych. W celu unikniêcia przekroczeñ poziomów ska oraz rzeŸba terenu. dopuszczalnych i docelowych substancji w powietrzu Zarz¹d Woje- Analizuj¹c lokalizacjê stanowisk pomiarowych i uzyskiwane wództwa Warmiñsko-Mazurskiego uchwali³ Programy Ochrony w nich wyniki badañ nale¿y stwierdziæ, ¿e znacznie lepsze warunki Powietrza dla stref, w których zanotowano przekroczenia. Dodatko- zdrowotne pod wzglêdem jakoœci powietrza s¹ na obszarach zaopa- wo zosta³y uchwalone Plany Dzia³añ Krótkoterminowych, w któ- trywanych w energiê ciepln¹ z centralnych ciep³owni lub zmoderni- rych zapisane s¹ dzia³ania jakie nale¿y podj¹æ w przypadku przekro-

92 czeñ poziomów alarmowych oraz w przypadku wyst¹pienia ryzyka Uruchomiono stacjê pomiarow¹ w E³ku oraz przeniesiono stacjê przekroczenia poziomu dopuszczalnego lub docelowego. Dzia³anie w Ostródzie w obrêbie miasta. Stacja w Glitajnach zosta³a w³¹czona zapisane we wspomnianych dokumentach realizuj¹ w³adze gmin do sieci pomiarowej. Rozszerzony zosta³ zakres pomiarów prowa- poprzez wprowadzanie Planów Gospodarki Niskoemisyjnej lub dzonych w Glitajnach o py³ zawieszony PM10. w przypadku wdra¿ania dzia³añ zapisanych w Planach Dzia³añ Krót- koterminowych podejmowane s¹ równie¿ przez jednostki odpowie- Materia³y Ÿród³owe dzialne za zarz¹dzanie kryzysowe. W 2017 roku w systemie pomiarowym jakoœci powietrza 1. Ocena roczna jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-ma- nast¹pi³y zmiany wprowadzone aneksami do „Programu Pañstwo- zurskim za rok 2017. Opracowanie WIOŒ, Olsztyn 2018. wego Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazur- 2. Baza emisyjna GIOŒ skiego na lata 2016-2020”. Likwidacji uleg³a stacja w Mr¹gowie. 3. www.gus.gov.pl

93 ] 3 25 17,9 17,8 [µg/m ] 3 1 3,5 3,4 2,1 [ng/m ] 3 5 [ng/m ] 3 20 [ng/m ] 3 6 [ng/m ] 3 0,5 [µg/m ] 3 5 [µg/m ] 3 120 [µg/m h] x 3 18 000 [µg/m ] 3 1756 1532 1497 1761 10000 [µg/m ] 3 40 b.d. 0,007 0,8 1,4 0,3 19,1 0,013 26,2 [µg/m ] 3 50 [µg/m ] 3 30 NOx PM10 CO Ozon Benzen O³ów Arsen Nikiel Kadm BaP PM2.5 [µg/m ] 3 40 2 [µg/m ] NO 3 200 [µg/m ] 3 20 [µg/m ] 3 20 2 [µg/m ] 3 125 [µg/m ] 3 24 3 18 35 25 dni 350 [µg/m œrednia 0,6 1 4,9 15,5 9 744 0,003 0,4 0,3 0,1 0,6 11,8 œrednia œrednia œredniaœredniaœrednia 6,3 3,7 10,4 8,2 23,6 28,5 œredniaœrednia 2,5 4,8 14,1 23,4 13,4 24,6 1 0,006 0,7 1,4 0,2 1,2 1,49 0,008 16,9 0,8 1,5 0,3 œrednia 3,3 15,7 26,9 Substancja SO wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. Czas uœredniania 1h 24h rok pora zimowa 1h rok rok 24h rok 8h 1V-31 VII 8h rok rok rok rok rok rok rok liczba przekroczeñ 0 0 0 25 6,5 liczba przekroczeñ 0 0 0 24 0 liczba przekroczeñ 4 4,7 liczba przekroczeñ 9 liczba przekroczeñliczba przekroczeñ b.d. 32 liczba przekroczeñ 0liczba przekroczeñ 0 0 0 0 0 25 28 0 4 liczba przekroczeñ 0 0 0 19 0 w roku kalendarzowym my substancji w powietrzu Dopuszczalne i docelowe pozio- Dopuszczalna czêstoœæ przekra- czania dopuszczalnego poziomu I³awa Elbl¹g Nidzica Glitajny Olsztyn Go³dap Ostróda ul. Andersa E³k Stadion Diabla Góra ul. Puszkina ul. Traugutta ul. Jaæwieska (ochrona roœlin) ul. Ba¿yñskiego ul. Pi³sudskiego Stacje pomiarowe IOŒ WIOŒ Tabela 18. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2017 roku b.d.- zbyt niska kompletnoœæ serii pomiarowej

94 Fot. Archiwum RDOŒ Olsztyn V. WYBRANE DZIA£ANIA NA RZECZ OCHRONY PRZYRODY PODEJMOWANE W 2017 ROKU PRZEZ REGIONALN¥ DYREKCJÊ OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE

1. WPROWADZENIE

Termin przyroda posiada ró¿ne definicje i przypisuje mu siê ró¿ne rzaj¹cych do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie znaczenie. Najczêœciej pojêciem tym okreœlany jest skomplikowany przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej, a tak¿e krajobrazu. uk³ad obejmuj¹cy œwiat organizmów ¿ywych wraz z ich œrodowi- Obowi¹zuj¹ca ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie skiem ¿ycia, powi¹zanych ze sob¹ niezliczonymi zale¿noœciami przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 142, z póŸn. zm.) stawia nastêpuj¹ce i procesami. cele ochrony przyrody: Jej sk³adowymi jest przyroda o¿ywiona, czyli elementy ¿ywe 1. utrzymanie procesów ekologicznych i stabilnoœci ekosystemów; od mikroorganizmów po zwierzêta i przyroda nieo¿ywiona, na któr¹ 2. zachowanie ró¿norodnoœci biologicznej; sk³adaj¹ siê abiotyczne (fizyczne) elementy œrodowiska, takie jak 3. zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego; gleba, pod³o¿e geologiczne, wody i warunki klimatyczne. Funkcjo- 4. zapewnienie ci¹g³oœci istnienia gatunków roœlin, zwierz¹t i grzy- nalna ca³oœæ elementów przyrody na danym terenie to ekosystem bów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przy- (najwa¿niejsza ekologiczna jednostka funkcjonalna biosfery), na wracanie do w³aœciwego stanu ochrony; który sk³adaj¹ siê biocenoza (ogó³ elementów ¿ywych) i biotop (siedlisko nieo¿ywione zmienione przez biocenozê), wraz 5. ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach z zachodz¹cymi w nich i miêdzy nimi procesami wymiany materii, oraz zadrzewieñ; energii i informacji (przede wszystkim genetycznej). 6. utrzymywanie lub przywracanie do w³aœciwego stanu ochrony Przedmiotem ochrony przyrody s¹: pojedyncze obiekty przyro- siedlisk przyrodniczych, a tak¿e pozosta³ych zasobów, tworów dy ¿ywej i nieo¿ywionej lub ich kompleksy, a tak¿e krajobraz, czyli i sk³adników przyrody; ogó³ zewnêtrznych cech przyrodniczych i antropogenicznych 7. kszta³towanie w³aœciwych postaw cz³owieka wobec przyrody (utworzonych przez cz³owieka lub z jego udzia³em) wyró¿niaj¹cych przez edukacjê, okreœlony teren. Ochrona przyrody to natomiast ogó³ dzia³añ zmie- 8. informowanie i promocjê w dziedzinie ochrony przyrody.

2. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM

Tworzenie i zarz¹dzanie formami ochrony przyrody przypisane Uchwa³y sejmiku oraz w³aœciwej rady gminy lub rady miasta zosta³o ró¿nym organom. Na terenie województwa warmiñsko- dotycz¹ce powo³ywania lub likwidacji takich form ochrony przyro- -mazurskiego funkcjonuje 9 z 10 form: rezerwaty przyrody, parki dy jak obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, u¿ytki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura ekologiczne czy zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe wymagaj¹ 2000, stanowiska dokumentacyjne, u¿ytki ekologiczne, zespo³y uzgodnienia Regionalnego Dyrektora Ochrony Œrodowiska przyrodniczo-krajobrazowe, pomniki przyrody oraz ochrona gatun- w Olsztynie. kowa roœlin i zwierz¹t. Obszarowe formy ochrony przyrody obej- Rejestry wszystkich form ochrony przyrody ustanowionych na muj¹ blisko po³owê jego powierzchni. terenie województwa warmiñsko-mazurskiego dostêpne s¹ na stro-

95 nie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, 613k otrzyma³a nazwê „Królowa”, a rosn¹ca w oddz. 603f daglezja w zak³adce – Inne rejestry publiczne (http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/ zielona Pseudotsuga menziesii (o obwodzie pnia 300 cm) nazwê inne-rejestry-publiczne). „Daglezja”. Ustanowienie powy¿szych drzew pomnikami przyrody ma na celu ochronê tworów przyrody o¿ywionej, charaktery- Tabela 19. Formy ochrony przyrody w województwie warmiñsko-mazur- zuj¹cych siê wyj¹tkowymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, a tak¿e szczególnymi cechami osobniczymi, takimi jak roz- skim (stan na 31 grudnia 2017 r.) miar i budowa, wyró¿niaj¹cymi je na tle drzewostanu leœnego. Rezerwaty przyrody 110 2.2. U¿ytki ekologiczne Parki krajobrazowe 8 Obszary chronionego krajobrazu 71 W 2017 roku ustanowionych zosta³o 5 u¿ytków ekologicznych. 16 obszarów specjalnej ochrony ptaków Wszystkie powo³ane zosta³y przez Radê Gminy Kurzêtnik uchwa³ami Obszary Natura 2000 44 obszary o znaczeniu dla Wspólnoty z dnia 7 listopada 2017 r. na terenie gminy Kurzêtnik, na gruntach zarz¹dzanych przez Nadleœnictwo Brodnica. U¿ytek „Uroczysko Pomniki przyrody 2 207 Ostrówki”, o powierzchni 13,45 ha, obejmuje oddzia³ 118k w leœnic- Stanowiska dokumentacyjne 1 twie Ostrówki (dzia³ka nr 3118/1, obrêb geod. Tereszewo) (uchwa³a U¿ytki ekologiczne 118 Nr XL/346/17). U¿ytek „Uroczysko Miko³ajki”, o powierzchni 3,48 Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe 14 ha, obejmuje oddzia³y 69a, 69b w leœnictwie Ostrówki (dzia³ka nr 3069/6, obrêb geod. Miko³ajki) (uchwa³a Nr XL/345/17). U¿ytek ekologiczny o „Torfowisko K¹ciki”, o powierzchni 1,11 ha, po³o¿ony jest 2.1. Pomniki przyrody w oddziale 143b leœnictwa Têgowiec (dzia³ka nr 3143, obrêb geod. K¹ciki) (uchwa³a Nr XL/344/17). U¿ytek „Wilczy las”, o powierzchni W 2017 roku zniesionych zosta³o 11 pomników przyrody (w gmi- 2,83 ha, po³o¿ony jest w oddzia³ach 141h i 154b w leœnictwie Têgo- nach E³k, Dobre Miasto, Barciany, Lidzbark, Go³dap, Milejewo, wiec (dzia³ki nr 3141 i 3154/1, obrêb geod. K¹ciki) (uchwa³a Kisielice) z uwagi na utratê wartoœci przyrodniczych, ze wzglêdu na Nr XL/343/17). „Brzezina K¹ciki” obejmuje oddzia³y 115k i 115n które ustanowiono poszczególne pomniki lub z uwagi na koniecz- w leœnictwie Têgowiec (dzia³ka nr 3115/1, obrêb geod. K¹ciki) ma noœæ zapewnienia bezpieczeñstwa powszechnego. Zniesiona zosta³a powierzchniê 2,50 ha (uchwa³a Nr XL/342/17). Szczególnym celem tak¿e ochrona z 23 drzew rosn¹cych w pomnikowych alejach, m.in.: ochrony wszystkich obiektów jest zachowanie pozosta³oœci ekosyste- z 6 lip drobnolistnych przy drodze wojewódzkiej nr 538 £asin – Roz- mów wodno-b³otnych maj¹cych znaczenie dla zachowania ró¿norod- dro¿e (2 na terenie gm. Dzia³dowo, 4 na terenie gm. Rybno), lipy noœci biologicznej. drobnolistnej i klonu zwyczajnego rosn¹cych w pasie drogowym Ponadto w 2017 roku wydane zosta³y 4 uchwa³y reguluj¹ce, drogi wojewódzkiej nr 542 Rychnowo – Dzia³dowo (gm. dotycz¹ce u¿ytków ekologicznych powo³anych wczeœniej przez Dzia³dowo), jesionu wynios³ego z alei drzew rosn¹cych w pasie dro- Wojewodê Warmiñsko-Mazurskiego. gowym drogi wojewódzkiej nr 593 Lutry – Mnichowo (gm. Reszel), Uchwa³¹ Nr XXX/332/16 z dnia 28 grudnia 2016 r. Rada Miejska 3 dêbów bezszypu³kowych wchodz¹cych w sk³ad œródpolnej alei w Piszu uregulowa³a granice u¿ytku ekologicznego o nazwie „Wyspy przy drodze 1725N na odcinku Barciany – Srokowo (gm. Barciany), na jeziorach województwa warmiñsko-mazurskiego” w czêœci gminy 3 lip drobnolistnych rosn¹cych w pasie drogi gminnej w msc. miejsko-wiejskiej Pisz. Ochron¹ objêto dwie wyspy na jeziorze Komorniki (gm. Dzia³dowo). Œniardwy – wyspê Czarci¹ (dzia³ka nr 423/4, obrêb Zdory, W 2017 roku ustanowione zosta³y 23 nowe pomniki przyrody. o powierzchni 3,24 ha) i wyspê Kêpa (dzia³ka nr 423/3, obrêb Zdory, Rada Miasta Olsztyna (uchwa³a Nr XLI/706/17 z dnia 25 paŸdzierni- o powierzchni 3,59 ha). Celem ochrony tego obiektu jest pozosta- ka 2017 r.) ochron¹ objê³a 12 drzew na terenie Kortowa – 7 dêbów wienie ekosystemów wytworzonych na niezabudowanych wyspach szypu³kowych Quercus robur o obwodach pni od 250 cm do 435 cm, zlokalizowanych na jeziorze Œniardwy. 4 buki pospolite Fagus sylvatica o obwodach pni od 269 cm do 356 Rada Miejska w Olecku uchwal¹ ORN.0007.12.2017 z dnia 24 cm oraz d¹b czerwony Quercus rubra o obwodzie pnia 373 cm. Na lutego 2017 r. dokona³a aktualizacji przepisów odnosz¹cych siê do mocy uchwa³y Nr XXXVII/643/17 z dnia 28 czerwca 2017 r. u¿ytku ekologicznego pod nazw¹ „D³ugi Mostek”. U¿ytek ten, ochron¹ zosta³o objêtych 7 drzew rosn¹cych w innych czêœciach o powierzchni 1,75 ha, po³o¿ony jest na terenie miasta Olecko. Obej- miasta: 5 buków pospolitych odm. Purpurea Fagus sylvatica `Purpu- muje pas szuwaru w zatoce przy wyp³ywie rzeki Legi z jeziora Olec- rea` o obwodach pni od 227 cm do 324 cm oraz 2 dêby szypu³kowe kie Wielkie (czêœæ dz. 1313, obrêb 0002 oraz czêœæ dz. 427, obrêb Quercus robur o obwodach pni 300 i 310 cm. 0002). Szczególnym celem ochrony obiektu jest zachowanie walo- Ponadto Rada Miasta Olsztyna na mocy uchwa³y Nr XXXVII/644/17 z dnia 28 czerwca 2017 r. ustanowi³a pomnikiem przyrody grupê czterech g³azów narzutowych zlokalizowanych na trawniku przy ul. Obiegowej w Olsztynie. Grupê g³azów tworz¹: granitognejs (o wymiarach: wysokoœæ 1,15-1,20 m, obwód 8,00 m, d³ugoœæ 3,00-3,10 m, szerokoœæ 1,90-2,00 m), ortognejs (wysokoœæ 0,90-1,10 m, obwód 5,14 m, d³ugoœæ 1,80-1,90 m, szerokoœæ 1,70-1,80 m), granit Siljan z Dalarna (wysokoœæ 0,60-1,70 m, obwód 3,89 m, d³ugoœæ 1,50 m-1,60 m, szerokoœæ 1,10-1,30 m) oraz granit rapakiwi z Wysp Alandzkich (wysokoœæ 0,23-0,50 m, obwód 3,13 m, d³ugoœæ 1,00-1,10 m, szerokoœæ 1,00-1,10 m). Pomnikowi przyrody nadano nazwê „Eratyki Warmiñskie”. Rada Miejska w Dobrym Mieœcie (uchwa³a Nr XLVIII/300/2017 z dnia 25 paŸdziernika 2017 r.) powo³a³a jako pomniki przyrody 3 drzewa rosn¹ce na terenie zarz¹dzanym przez Nadleœnictwo Wichrowo, w Leœnictwie Dwa Stawy. Rosn¹cemu w oddz. 630a grabowi pospolitemu Carpinus betulus (o obwodzie pnia 280 cm) nadano nazwê „Parasol”. Sosna zwyczajna Pinus sylvestris (o obwodzie pnia mierzonym 275 cm) rosn¹ca w oddz. Ryc. 17. U¿ytek ekologiczny „Bogdany” (fot. M. Jakubiuk)

96 rów zatoki jeziora Oleckie Wielkie wraz z pasem roœlinnoœci szuwa- po wejœciu w ¿ycie tzw. ustawy krajobrazowej). Spod ochrony rowej stanowi¹cej miejsca przebywania i lêgów ptaków wodno- wy³¹czone zosta³y – co ma istotne znaczenie w procesie inwestycyj- -b³otnych oraz miejsca tarliskowe ryb. nym – sztuczne zbiorniki wodne (np. stawy czy wykonane przez Rada Miejska w Barczewie podjê³a uchwa³ê Nr XLII(300)17 cz³owieka przydomowe oczka wodne). z dnia 25 lipca 2017 r. w sprawie u¿ytku ekologicznego „Bogdany” Po drugie, uchwa³y zaktualizowa³y katalog odstêpstw od zaka- na terenie gminy Barczewo. Obiekt ten obejmuje tereny w obrêbach zu budowy nowych obiektów budowlanych w pasie szerokoœci 100 ewidencyjnym Bogdany i Skajboty po³o¿one wokó³ jeziora Bogda- m od linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników ny. Jego powierzchnia wynosi 117,71 ha. Szczególnym celem wodnych, co ma u³atwiæ proces zabudowy na terenach ju¿ zabudo- ochrony u¿ytku jest zachowanie wartoœci przyrodniczych i krajobra- wanych i przekszta³conych, które z tego powodu nie posiadaj¹ wyso- zowych oraz bioró¿norodnoœci ekosystemów wodno-b³otnych sta- kich wartoœci przyrodniczych. nowi¹cych miejsca lêgowe i ¿erowiskowe ptaków wodno-b³otnych oraz miejsca tarliskowe ryb. 2.5. Rezerwaty przyrody Natomiast Rada Gminy Kurzêtnik uchwa³¹ Nr XXXVIII/324/17 z dnia 26 wrzeœnia 2017 r. dokona³a aktualizacji Nadzór nad rezerwatami przyrody sprawuje regionalny dyrektor przebiegu granic u¿ytku ekologicznego „Nielbark” oraz jego ochrony œrodowiska. Ta forma ochrony przyrody obejmuje obszary powierzchni (43,1 ha). zachowane w stanie naturalnym lub ma³o zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak¿e siedliska roœlin, siedliska 2.3. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe zwierz¹t i siedliska grzybów oraz twory i sk³adniki przyrody nieo¿y- wionej, wyró¿niaj¹ce siê szczególnymi wartoœciami przyrodniczy- W 2017 roku zosta³ powo³any do ¿ycia nowy obiekt – Zespó³ Przy- mi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. rodniczo-Krajobrazowy „Dolina rzeki Szkotówki”. Po³o¿ony jest on W 2017 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska w Olszty- na terenie dwóch gmin: Dzia³dowo i Koz³owo. Obie gminy wyda³y nie wyda³ zarz¹dzenia reguluj¹ce w sprawie 42 rezerwatów przyro- stosowne uchwa³y (uchwa³a Nr XXX/242/17 Rady Gminy dy (tab. 20). Zarz¹dzenia te mia³y charakter porz¹dkuj¹cy i ustala³y: Dzia³dowo z dnia 18 maja 2017 r. oraz uchwa³a Nr po³o¿enie rezerwatu, przebieg jego granicy i powierzchniê, cel XXXVII/300/2017 Rady Gminy w Koz³owie z dnia 22 czerwca ochrony rezerwatu, rodzaj, typ i podtyp (zgodnie z rozporz¹dzeniem 2017 r.). £¹czna powierzchnia zespo³u to 985 ha, w tym 620 ha Ministra Œrodowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzaju, w gminie Koz³owo. typów i podtypów rezerwatów przyrody) oraz sprawuj¹cego nadzór Szczególnym celem ochrony zespo³u przyrodniczo-krajobra- nad rezerwatem. W przypadku wiêkszoœci rezerwatów przebieg gra- zowego jest ochrona doliny œrodkowego i dolnego odcinka rzeki nic pozosta³ bez zmian w stosunku do aktu powo³uj¹cego dany Szkotówki wraz z fragmentami ekosystemów skraju doliny, wyró¿- obiekt, lub by³y to korekty zwi¹zane z doci¹gniêciem granicy obiek- niaj¹cych siê ze wzglêdu na walory krajobrazowe oraz ró¿norodnoœæ tu do granic dzia³ek ewidencyjnych lub granic wydzieleñ leœnych. biologiczn¹ i pe³ni¹cych rolê korytarza ekologicznego. W przypadku 8 rezerwatów dokonano zmiany przebiegu granic Powo³anie zespo³u poprzedzi³o wykonanie ekspertyzy krajo- – 6 rezerwatów zosta³o powiêkszonych („Galwica”, „Jezioro Lisu- brazowo-przyrodniczej, która wykaza³a wysokie walory dolnego nie”, „£abêdŸ”, „Ma³ga”, „Sztynort, „Zatoka Elbl¹ska”), a 2 rezer- odcinka doliny Szkotówki jako atrakcyjnego elementu lokalnego waty nieznacznie pomniejszone („Ka³eckie B³ota” i „Kocio³ek”). krajobrazu, wyró¿niaj¹cego siê na tle równiny sandrowej. Rezerwat „Mokre” zosta³ formalnie zlikwidowany, ale jego obszar Na walory krajobrazowe doliny Szkotówki wp³ywa z jednej nadal podlega ochronie, zosta³ bowiem w³¹czony w granice rezer- strony stosunkowo du¿a ró¿norodnoœæ siedlisk, z drugiej – ich natu- watu „Sztynort”. ralny lub seminaturalny charakter. Przebieg rzeki nie jest w pe³ni 2.5.1. Rezerwat przyrody „Jezioro Lisunie” naturalny – brzegi s¹ strome, przekszta³cone antropogenicznie, a koryto przecinaj¹ jazy w Sarnowie i Zab³ociu Koz³owskim. Dno Powierzchnia tego rezerwatu zosta³a zwiêkszona z 15,78 ha do 19,00 doliny zajmuj¹ przede wszystkim ekstensywne u¿ytki zielone oraz ha. W granice rezerwatu w³¹czono ma³e jeziorko zlokalizowane na p³aty lasów ³êgowych i olsów, szpalery drzew ci¹gn¹cych siê wzd³u¿ pó³noc od jeziora Lisunie, po³¹czone z nim ciekiem wodnym. Prze- rowów melioracyjnych, p³aty szuwarów i torfowisk niskich, a tak¿e prowadzona w lipcu 2017 r. wizja terenowa wykaza³a, ¿e jeziorko nieliczne starorzecza. Zbocza doliny, zw³aszcza o wystawie po³o¿one w oddz. 259a, leœn. Miko³ajki, Nadleœnictwo Maskuliñskie po³udniowej i po³udniowo-zachodniej, sprzyjaj¹ rozwojowi roœlin- pod wzglêdem florystycznym oraz typologicznych jest bardzo noœci zwi¹zanej z siedliskami suchymi. Na skraju doliny wystêpuj¹ podobne do jeziora Lisunie. Oba jeziora otoczone s¹ lasami oraz sze- bory sosnowe oraz lasy mieszane na siedliskach gr¹dowych. Podsu- rokim pasem trzcin. Oba tak¿e poroœniête s¹ ramienicami, g³ównie mowuj¹c, dolinê Szkotówki tworz¹ ekosystemy o urozmaiconej ramienic¹ omszon¹ Chara tomentosa (w p³ytszych partiach) oraz fizjonomii, które sk³adaj¹ siê na atrakcyjny krajobraz nizinnej doliny rzecznej kszta³towanej przez tradycyjn¹, ekstensywn¹ gospodarkê roln¹. Walory krajobrazowe zespo³u podnosz¹ szerokie panoramy roztaczaj¹ce siê z krawêdzi stosunkowo szerokiej doliny (na opisy- wanym obszarze siêgaj¹cej do 3 km) (Biuro Projektów Przyrodni- czych BAGNIK, Olsztyn, 2017).

2.4. Obszary chronionego krajobrazu Wydane w 2017 roku przez Sejmik Województwa Warmiñsko- -Mazurskiego uchwa³y (Nr: XXVI/605/17, XXVI/606/17 i XXVI/ 607/17 z dnia 25 kwietnia 2017 r. oraz Nr: XXX/669/17, XXX/ 670/17 i XXX/671/17 z dnia 26 wrzeœnia 2017 r.), dotycz¹ce 6 obszarów chronionego krajobrazu: Doliny Pas³êki, Doliny Œrodko- wej £yny, Rzeki Liwy, Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej, Kana³u Elbl¹skiego i Puszczy i Jezior Piskich, mia³y charakter reguluj¹cy. Po pierwsze, zaktualizowa³y one katalog zakazów obowi¹zu- j¹cych w granicach tej formy ochrony przyrody, zgodnie z art. 23 ust. Ryc. 18. Rezerwat przyrody Jezioro Lisunie (fot. A. Karczmarz-Ignatowicz) 1 ustawy o ochronie przyrody (w brzmieniu od 12 wrzeœnia 2015 r.

97 Tabela 20. Rezerwaty przyrody

Poz. w Dz. Urz. Nazwa rezerwatu Data zarz¹dzenia Pow. (ha) Uwagi Woj. Warm.-Maz. Galwica 11 sierpnia 2017 r. 3433 94,58 Jezioro Gaudy 11 sierpnia 2017 r. 3434 520,56 Jezioro Koœno 11 sierpnia 2017 r. 3435 1 253,80 Dêby Napiwodzkie 11 sierpnia 2017 r. 3436 36,95 Dêby w Krukach Pas³êckich 11 sierpnia 2017 r. 3437 9,77 Dylewo 11 sierpnia 2017 r. 3438 10,12 Jezioro Francuskie 11 sierpnia 2017 r. 3439 15,05 Jezioro Karaœ 11 sierpnia 2017 r. 3440 814,65 Bajory 11 sierpnia 2017 r. 3441 215,05 Mazury 16 sierpnia 2017 r. 3442 388,65 Lenki 16 sierpnia 2017 r. 3443 9,90 Osiek 16 sierpnia 2017 r. 3444 43,40 Stara nazwa: Osiek II Jezioro Ko¿uchy 16 sierpnia 2017 r. 3445 30,45 Kocio³ek 16 sierpnia 2017 r. 3446 7,20 Ka³eckie B³ota 16 sierpnia 2017 r. 3447 173,82 Uroczysko Piotrowice 16 sierpnia 2017 r. 3448 49,48 Ma³ga 16 sierpnia 2017 r. 3449 163,92 £abêdŸ 18 sierpnia 2017 r. 3453 18,68 Jezioro Pogubie Wielkie 20 wrzeœnia 2017 r. 3710 715,82 ród³a rzeki £yny im. prof. Romana Kobendzy 20 wrzeœnia 2017 r. 3711 122,22 Redykajny 20 wrzeœnia 2017 r. 3712 9,96 Koniuszanka II 20 wrzeœnia 2017 r. 3713 64,06 Koniuszanka I 20 wrzeœnia 2017 r. 3714 23,91 Kamienna Góra 21 wrzeœnia 2017 r. 3715 95,14 Zatoka Elbl¹ska 22 wrzeœnia 2017 r. 3716 830,71 Pi³ackie Wzgórza 2 paŸdziernika 2017 r. 3958 278,02 Jezioro Warno³ty 2 paŸdziernika 2017 r. 3959 376,23 Jasne 10 paŸdziernika 2017 r. 4058 105,79 Jezioro Czarne 31 paŸdziernika 2017 r. 4247 9,41 Jezioro Neliwa 31 paŸdziernika 2017 r. 4248 16,50 Bagno Koziana 31 paŸdziernika 2017 r. 4249 54,78 Cielêtnik 31 paŸdziernika 2017 r. 4250 3,16 Mszar 31 paŸdziernika 2017 r. 4251 5,24 Perkuny 31 paŸdziernika 2017 r. 4252 2,84 Sztynort 31 paŸdziernika 2017 r. 4253 448 Do rezerwatu w³¹czono obszar dawnego rezerwatu „Mokre” Ustnik 31 paŸdziernika 2017 r. 4254 31,47 Jezioro Lisunie 16 listopada 2017 r. 4572 19,00 Dawna nazwa: Jezioro Lisiny Œwiñskie Bagno 16 listopada 2017 r. 4573 15,90 Wyspa lipowa na jeziorze Szwa³k Wielki 16 listopada 2017 r. 4574 2,73 Dawna nazwa: Wyspa lipowa na jeziorze Wielki Szwa³k £awny Lasek 20 listopada 2017 r. 4615 7,66 Stara nazwa: Czaplisko – £awny Lasek Stary Czapliniec 6 grudnia 2017 r. 4989 16,24 Stara nazwa: Czapliniec ¯urawie Bagno 29 grudnia 2017 r. 1 (2018 r.) 5,87 krynicznic¹ têp¹ Nitellopsis obtusa (w g³êbszych), a tak¿e stanowi- pozbawiona jest walorów przyrodniczych, a jej u¿ytkowanie nie skami k³oci wiechowatej Cladium mariscus w partiach przybrze- wpisuje siê w cel ochrony rezerwatu. ¿nych. Ww. zbiorniki mo¿na zakwalifikowaæ do jezior ramienico- Dokonano równie¿ zmiany nazwy rezerwatu przyrody, który wych reprezentuj¹cych siedlisko przyrodnicze 3140 Twardowodne powo³any zosta³ jako „Jezioro Lisiny”. Nazwa ta pochodzi³a naj- oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi ³¹kami prawdopodobniej od dawnego Leœnictwa Lisiny, na terenie którego ramienic Charcteria spp. W zwi¹zku z powy¿szym zdecydowano rezerwat by³ po³o¿ony. Dotychczasowa nazwa wprowadza³a w b³¹d, o w³¹czeniu œródleœnego jeziorka w granice rezerwatu. a obiekt zwyczajowo nazywany by³ nazw¹ jeziora i kolonii Jednoczeœnie z rezerwatu wy³¹czono drogê leœn¹, stanowi¹c¹ po³o¿onej na jej wschodnim brzegu, tj. Lisunie. Rezerwatowi nada- pó³nocn¹ granicê oddzia³u 268 (wydzielenie liniowe 268~c), która no zatem nazwê zgodn¹ z nazwami obiektów geograficznych – „Jezioro Lisunie”.

98 Ryc. 19. Rezerwat przyrody Jezioro Lisunie (fot. A. Karczmarz-Ignatowicz) Ryc. 20. Rezerwat przyrody £awny Lasek (fot. M. Krupa)

2.5.2. Rezerwat przyrody „£awny Lasek” Rezerwat (pod nazw¹ „Czaplisko – £awny Lasek”) powsta³ w 1963 r. Zgodnie z aktem powo³uj¹cym jego celem ochrony by³a ochrona miejsc gnie¿d¿enia siê czapli siwej Ardea cinerea. Rezerwat obejmuje stary drzewostan sosnowy na wschodnim brzegu jez. Uplik, który w latach 60. XX w. by³ miejscem gniazdowania czapli siwej. Gatunek ten jednak przesta³ na terenie rezerwatu gniazdowaæ w latach 80. przenosz¹c siê na drugi brzeg jeziora i tam tworz¹c kolo- niê lêgow¹ wraz z kormoranem czarnym. Przeprowadzona w czerwcu 2017 r. wizja w rezerwacie wykaza³a, ¿e w drzewostanie dominuje sosna w wieku 192–212 lat (na sie- dlisku lasu mieszanego œwie¿ego LMœw). Stwierdzono obecnoœæ du¿ej iloœci martwego drewna, wiele drzew dziuplastych oraz odno- wienia naturalne œwierka i dêbu. W runie odnotowano wiele gatun- ków ciep³olubnych, m.in. sierpika barwierskiego Serratula tincto- ria, bukwicê zwyczajn¹ Stachys officinalis, bodziszka czerwonego Ryc. 21. Rezerwat przyrody Stary Czapliniec (fot. M. Krupa) Geranium sanguineum. Starodrzew znajduj¹cy siê w rezerwacie jest tak¿e miejscem lêgowym dla wielu gatunków ptaków, w tym m.in. dla dziêcio³a czarnego Dryocopus martius czy siniaka Columba w szczególnoœci w czêœci po³udniowej, wystêpuje równie¿ œwierk oenas. pospolity oraz pojedynczo d¹b szypu³kowy i brzoza brodawkowata. Poniewa¿ w rezerwacie tym od ponad 50 lat zachodz¹ natural- Sosna z uwagi na wiek podlega rozpadowi, tworz¹ siê luki ne procesy wydzielania siê drzew oraz pojawia siê odnowienie i przerzedzenia. W podszycie miejscami, w szczególnoœci w czêœci naturalne gatunków lasotwórczych stwierdzono, ¿e zasadne jest zachodniej, dominuje leszczyna, która uniemo¿liwia naturalne utrzymanie przedmiotowego rezerwatu oraz zmiana jego celu odnowienie gatunków lasotwórczych. W pozosta³ych czêœciach ochrony. Za cel ochrony rezerwatu uznano zachowanie lokalnego rezerwatu w dnie lasu odnawia siê grab pospolity, d¹b szypu³kowy ekotypu sosny zwyczajnej oraz naturalnych procesów zacho- i lipa drobnolistna, wystêpuje tak¿e leszczyna, kruszyna, czeremcha dz¹cych w drzewostanach iglastych na siedliskach lasu mieszane- zwyczajna, jarz¹b pospolity. W œrodkowej czêœci rezerwatu (na go œwie¿ego. powierzchni 1,94 ha) znajduje siê sztucznie wprowadzony drzewo- Dokonano równie¿ zmiany nazwy rezerwatu przyrody. Ponie- stan dêbowy w wieku 25 lat. W runie wystêpuje wiele gatunków wa¿ czaple od lat nie gniazduj¹ ju¿ na jego terenie, postanowiono typowych dla lasów mieszanych, takich jak: kokoryczka wielokwia- o usuniêciu z nazwy rezerwatu s³owa „Czaplisko” i nadano mu towa Polygonatum multiflorum, konwalia majowa Convallaria nazwê „£awny Lasek”. majalis, przetacznik leœny Veronica officinalis, pajêcznica ga³êzista 2.5.3. Rezerwat przyrody „Stary Czapliniec” Anthericum ramosum, turzyca palczasta Carex digitata i in. W zwi¹zku z d³ugotrwa³ym opuszczeniem kolonii lêgowej Rezerwat – pod nazw¹ „Czapliniec” – zosta³ ustanowiony w 1947 r. przez czaple dokonano zmiany celu ochrony. Za nowy cel ochrony Jest jednym z najstarszych rezerwatów w Polsce. Co prawda akt go rezerwatu uznano ochronê procesów ekologicznych w ekosyste- powo³uj¹cy nie okreœla³ jego celu ochrony, ale zgodnie z obwiesz- mach leœnych. Rezerwat ten – z uwagi na kilkudziesiêcioletni¹ czeniem Wojewody Warmiñsko-Mazurskiego z 2001 r. przedmio- ochronê zachowawcz¹ i naturalne procesy zachodz¹ce w jego obec- tem ochrony w nim by³a czapla siwa Ardea cinerea. Na terenie rezer- nych ekosystemach – charakteryzuj¹ wysokie wartoœci naukowe, watu gatunek ten nie gniazduje od blisko 40 lat – w 1979 r. ptaki prze- które uzasadniaj¹ jego dalsz¹ ochronê. nios³y siê nad jezioro Œniardwy. Dokonano równie¿ zmiany nazwy rezerwatu przyrody. Ponie- W czerwcu 2017 r. przeprowadzono lustracjê terenow¹ obiektu. wa¿ czaple nie gniazduj¹ ju¿ na terenie rezerwatu przyrody, a na jego Stwierdzono, ¿e teren rezerwatu to fragment boru mieszanego na sie- terenie zachodz¹ procesy ekologiczne, w tym sukcesyjne w obszarze dlisku lasu mieszanego œwie¿ego LMœw ze starym drzewostanem by³ej kolonii postanowiono o dodaniu do obecnej nazwy s³owa „Sta- z dominuj¹c¹ sosn¹ pospolit¹ w wieku 230 lat. W drzewostanie, ry” i nadano rezerwatowi nazwê „Stary Czapliniec”.

99 3. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZYRODY

3.1. Ochrona rezerwatów przyrody zasadowe o charakterze m³ak, turzycowisk i mechowisk. Dzia³ania ochronne ukierunkowane na ochronê czynn¹ polegaj¹ce na koszeniu Do zadañ sprawuj¹cego nadzór nad rezerwatami przyrody – regio- roœlinnoœci zielnej oraz usuniêciu nalotu drzew i krzewów mia³y na nalnego dyrektora ochrony œrodowiska – nale¿y opracowanie planu celu spowolnienie procesu sukcesji oraz poprawê warunków siedli- ochrony lub, w przypadku jego braku, zadañ ochronnych. skowych dla roœlinnoœci torfowiskowej. W 2017 roku dla 13 rezerwatów przyrody, które nie posiadaj¹ Rezerwaty przyrody mog¹ byæ udostêpniane dla ruchu piesze- zatwierdzonych planów ochrony, Regionalny Dyrektor Ochrony go, rowerowego lub konnego, co umo¿liwia swobodne poruszanie Œrodowiska w Olsztynie wyda³ zarz¹dzenia ustanawiaj¹ce zadania siê po wyznaczonych œcie¿kach lub szlakach, a jednoczeœnie stwarza ochronne. Zadania ochronne identyfikuj¹ oraz oceniaj¹ istniej¹ce i potencjalne zagro¿enia, wskazuj¹ sposoby ich eliminacji lub ograniczenia, wskazuj¹ sposoby ochrony czynnej ekosystemów, opisuj¹ sposoby czynnej ochrony, a tak¿e wskazuj¹ obszary w rezerwacie objête ochron¹ œcis³¹, czynn¹ lub krajobrazow¹. W zarz¹dzeniach okreœlone zosta³y najpilniejsze dzia³ania ochronne, niezbêdne do realizacji w krótkiej perspektywie czasu, tj. w okresie 1-5 lat. Zadania te ustanowione zosta³y dla rezerwatów: „Dolina rzeki Wa³szy”, „Jezioro Nidzkie”, „Jezioro £uknajno”, „Jezioro Pogubie Wielkie”, „Jezioro Warno³ty”, „Krutynia” tzw. Dolna, „Kwiecewo”, „Nietlickie Bagno”, „Mszar”, „Ostoja bobrów na rzece Pas³êce”, „Polder S¹topy-Samulewo”, „Ptasia Wyspa”, „Ujœcie Nogatu”.

Ryc. 23. Rezerwat przyrody Kwiecewo (fot. T. Ba³dyga)

mo¿liwoœæ obcowania z przyrod¹ rezerwatu. W 2017 roku dla rezerwatu przyrody „Las Warmiñski im. prof. Benona Polakowskiego” wydane zosta³o zarz¹dzenie w sprawie wyznaczenia szlaku pieszego-rowerowego oraz dróg dojazdowych do ruchu pojazdów i miejsca do postoju. Zmienione zosta³o równie¿ zarz¹dzenie w sprawie wyznaczenia szlaku pieszego na obszarze rezerwatu przyrody „Kadyñski Las” w zwi¹zku z planowan¹ rozbudow¹ œcie¿ki.

3.2. Ochrona torfowisk alkalicznych

Ryc. 22. Rezerwat przyrody Kwiecewo (fot. T. Ba³dyga) W 2017 roku Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- nie uczestniczy³a w realizacji projektu „Ochrona torfowisk alkalicznych (7230-3) w m³odoglacjalnym krajobrazie Polski pó³nocnej” W przypadku 9 rezerwatów przyrody zaistnia³a potrzeba zmiany LIFE11/NAT/PL/423. Jako partner projektu, wraz z Regionaln¹ lub zaplanowania nowych dzia³añ ochronnych w zwi¹zku ze stwier- Dyrekcj¹ Ochrony Œrodowiska w Gdañsku, kontynuowa³a dzonymi zagro¿eniami. Wydano 11 zarz¹dzeñ zmieniaj¹cych obo- wspó³pracê z Klubem Przyrodników – beneficjentem projektu. wi¹zuj¹ce zadania ochronne dla rezerwatów: „Bagno Nadrowskie”, Celem projektu jest zahamowanie procesu degradacji oraz poprawa, „Jezioro D³ugie”, „Jezioro Nidzkie”, „Jezioro Siedmiu Wysp”, „Kru- a tak¿e zachowanie w³aœciwego stanu torfowisk alkalicznych Polski tynia” tzw. Dolna, „Krutynia” tzw. Górna, „Nietlickie Bagno”, „Osto- pó³nocnej jako siedliska wystêpowania wielu rzadkich, chronionych ja bobrów na rzece Pas³êce” i „Uroczysko Piotrowice”. i skrajnie zagro¿onych gatunków roœlin, w tym szczególnie gatun- W ramach realizacji zaplanowanych dzia³añ ochronnych ków z Za³¹cznika II Dyrektywy Siedliskowej: skalnicy torfowisko- w 2017 roku Regionalna Dyrekcja wykona³a zabiegi ochrony czyn- wej, lipiennika Loesela i haczykowca b³yszcz¹cego. nej w rezerwacie „Kulka”. Ten niewielki rezerwat florystyczny W 2017 r. podpisano porozumienie z Nadleœnictwem Go³dap (o powierzchni 12,67 ha), po³o¿ony w gminie DŸwierzuty, powiat dotycz¹ce przeprowadzenia zabiegów ochronnych na torfowiskach szczycieñski, chroni stanowiska roœlinnoœci kserotermicznej. alkalicznych w obszarze Natura 2000 Puszcza Romincka PLH280005, Podobnie jak w latach poprzednich wykonane zosta³o koszenie a jednoczeœnie na terenie rezerwatu „Struga ¯ytkiejmska”. Na torfowi- roœlinnoœci zielnej. Wykonywane cyklicznie koszenia s³u¿¹ utrzy- skach tych przeprowadzono dzia³ania powstrzymuj¹ce sukcesjê – usu- maniu otwartego charakteru oraz w³aœciwej struktury chronionych wanie nalotu drzew i krzewów oraz koszenie runi. Nie uda³o siê nato- siedlisk kserotermicznych. miast wykonaæ dzia³ania zwi¹zanego z regulacj¹ stosunków wod- Zabieg o podobnym charakterze wykonany zosta³ równie¿ nych na ww. torfowiskach, polegaj¹cego na budowie zastawek. w rezerwacie „Struga ¯ytkiejmska”. Jest to rezerwat leœny, w któ- rym celem ochrony jest zachowanie naturalnych procesów ekolo- 3.3. Znakowanie tablicami rezerwatów przyrody gicznych zachodz¹cych w zbiorowiskach leœnych charakterystycz- i obszarów Natura 2000 nych dla Puszczy Rominckiej oraz zachowanie naturalnych uk³adów hydrologicznych, w tym zasobów wód podziemnych i powierzch- W 2017 roku Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- niowych. Jednym z siedlisk wystêpuj¹cych w tym rezerwacie i pod- nie kontynuowa³a oznakowanie form ochrony przyrody, które nad- legaj¹cych ochronie jest siedlisko 7230 Górskie i nizinne torfowiska zoruje. Jak co roku przed sezonem turystycznym specjalnymi boja-

100 ków, zarówno rzeki i strumienie, ale tak¿e rowy melioracji szcze- gó³owej. Dokonuj¹c ich przetamowania tworzy rozlewiska zwiêk- szaj¹ce powierzchniê obszarów podmok³ych, co wp³ywa na podno- szenie siê poziomu wód gruntowych. Wysokie spiêtrzanie wody mo¿e powodowaæ podtopienie terenów przyleg³ych – ³¹k, pastwisk, upraw rolnych i leœnych, a tak¿e dróg oraz innych nieruchomoœci. Region Warmii i Mazur zamieszkuje wg szacunków ok. 130 osobników wilka. Gatunek ten zasiedla wielkie kompleksy leœne regionu, tj. Puszcza Piska, Puszcza Napiwodzko-Ramucka, Puszcza Borecka i Puszcza Romincka. Podstaw¹ diety tego drapie¿nika s¹ dzikie ssaki kopytne, przede wszystkim jeleñ. Wa¿nym Ÿród³em pokarmu, zale¿nym od lokalnych warunków i pory roku, s¹ sarna i dzik. W zwi¹zku z rozwiniêt¹ na terenie województwa gospodark¹ roln¹ ofiarami wilków padaj¹ równie¿ zwierzêta hodowlane (owce, krowy, jeleniowate). Ryc. 24. Obszar Natura 2000 Torfowisko Zocie (fot. E. Ba³dyga) W 2017 roku Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie rozpatrzy³a 1 258 wniosków za szkody wyrz¹dzone mi oznakowane zosta³y wody rezerwatu przyrody „Sztynort”. przez gatunki chronione, w tym 1 204 za szkody spowodowane przez Oddzielono w ten sposób czêœæ jeziora udostêpnion¹ do ¿eglarstwa bobry, 53 za szkody spowodowane przez wilki i 1 przez ¿ubry. od czêœci rezerwatowej, w której powy¿szy ruch z uwagi na koniecz- Wyp³acono ponad 5 mln 320 tys. z³ odszkodowañ, w tym odpowied- noœæ zapewnienia spokoju ptakom gniazduj¹cym wzd³u¿ brzegów nio 5 mln 203 tys. z³, 103,8 tys. z³ i 13,7 tys. z³ za szkody wyrz¹dzone jeziora Kirsajty jest zabroniony. przez bobry, wilki i ¿ubry. Tablicami urzêdowymi oznakowane zosta³y granice 4 rezerwa- Rokrocznie Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsz- tów przyrody. Wykonano i zamontowano ³¹cznie 35 zestawów tynie realizuje dzia³ania maj¹ce na celu minimalizowanie szkód. Do tablic na granicach 4 rezerwatów przyrody: „Borki”, „Jezioro Nidz- dzia³añ takich nale¿y montowanie urz¹dzeñ przelewowych, dziêki kie”, „Stary Czapliniec” oraz „Jezioro Lisunie”. Ponadto zamonto- którym mo¿liwe jest odprowadzanie nadmiaru wody z rozlewiska wano tablice wykonane w 2016 r. dla kolejnych 10 rezerwatów: utworzonego przez bobry. Systematyczne obni¿aniu poziomu wody „Nietlickie Bagno”, „Jeziorko ko³o Drozdowa”, „Jezioro Pogubie ogranicza zalewanie terenów przyleg³ych. Jednoczeœnie poziom Wielkie”, „Zielony Mechacz”, „Strza³owo”, „Zakrêt”, „Uroczysko wody, np. w rowie pozostaje wystarczaj¹cy dla bobrów, zapew- Piotrowice”, „Kocio³ek”, „£abêdŸ” i „Bagno Nadrowskie”. niaj¹c im odpowiednie warunki siedliskowe. W 2017 r. w miejscach Oznakowano tak¿e granice 5 obszarów Natura 2000: Bieñkowo najbardziej konfliktowych zamontowano 15 takich urz¹dzeñ. PLH280009, Budwity PLH280010, G¹zwa PLH280011, Swajnie Od³owiono równie¿ i przesiedlono 4 rodziny tych zwierz¹t. Poszko- PLH280046 i Torfowisko Zocie PLH280011. dowanym przez bobry przekazano równie¿ 740 mb siatki ogrodzeniowej w celu zabezpieczenia drzew przed œcinaniem przez bobry. 3.4. Przeciwdzia³anie szkodom powodowanym W 2017 roku w ramach wspó³dzia³ania z poszkodowanymi przez bobry i wilki przez wilki zainteresowanym w³aœcicielom zwierz¹t gospodarskich przekazano 6,5 tys. mb fladr oraz 420 mb siatki w celu zabezpiecze- Za szkody wyrz¹dzane przez gatunki chronione – bobry i wilki nia pastwisk przed atakami wilków. (a tak¿e ¿ubry, rysie i niedŸwiedzie) odpowiedzialnoœæ ponosi Skarb Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, maj¹c Pañstwa. Zgodnie z ustaw¹ o ochronie przyrody regionalny dyrektor œwiadomoœæ skali problemu zwi¹zanego z wystêpowaniem bobrów ochrony œrodowiska dokonuje szacowania szkód, a tak¿e naliczenia i wilków i potrzeby ograniczania szkód na szersz¹ skalê, podpisa³a i wyp³aty odszkodowania za szkody. w 2017 r. umowê z Narodowym Funduszem Ochrony Œrodowiska Bóbr europejski jest gatunkiem bardzo licznie zasiedlaj¹cym i Gospodarki Wodnej w Warszawie na realizacjê projektu „Przeciw- Polskê Pó³nocno-Wschodni¹. Najliczniej wystêpuje w wojewódz- dzia³anie szkodom powodowanym przez bobry w gospodarstwach twach: podlaskim, warmiñsko-mazurskim i mazowieckim. Szacuje rolnych i mieniu oraz zabezpieczenie zwierz¹t gospodarskich przed siê, ¿e obszar województwo warmiñsko-mazurskie zasiedla ok. 13 wilkami na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego”. Projekt tys. osobników tego gatunku (uwzglêdniaj¹c wyniki inwentaryzacji bêdzie realizowany w latach 2018–2021. oraz przyrost naturalny populacji). Zasiedla wszystkie rodzaje cie- Zadanie ma na celu zminimalizowanie negatywnych skutków dzia³alnoœci wilków i bobrów na gospodarkê cz³owieka oraz umo¿liwienie bezkonfliktowej koegzystencji na jednym obszarze. W ramach projektu planowane jest miêdzy innymi montowanie 180 urz¹dzeñ umo¿liwiaj¹cych odprowadzanie nadmiaru oraz regulo- wanie poziomu wód w rowach melioracji szczegó³owej i rzekach. Nadmiar wody w korycie rzeki lub w rowie melioracyjnym za pomoc¹ urz¹dzenia reguluj¹cego poziom wody wbudowanego w tamê jest systematycznie obni¿any i nie dochodzi do zalewania terenów przyleg³ych. Jednoczeœnie poziom wody w rowie lub rzece pozostaje wystarczaj¹cy dla bobrów i mog¹ one swobodnie bytowaæ na tym terenie. Tego typu dzia³ania nie wp³ywaj¹ bezpoœrednio na liczbê bobrów wystêpuj¹cych na danym terenie, natomiast w korzystny sposób przyczyniaj¹ siê do rozwi¹zania problemu wynikaj¹cego z ich bytowania, zw³aszcza na terenach wykorzysty- wanych rolniczo. Zastosowanie metod zmniejszaj¹cych negatywne aspekty dzia³alnoœci bobrów przyczyni¹ siê do osi¹gniêcia kompro- misu pomiêdzy ich wystêpowaniem a mo¿liwoœci¹ prawid³owego u¿ytkowania rolniczego gruntów. Realizacja zadania zaplanowana Ryc. 25. Oznakowanie rezerwatu przyrody (fot. E. Ba³dyga) jest w miejscach o najwiêkszej koncentracji szkód powodowanych

101 przez bobry. Dzia³ania tego typu podejmowane w latach ubieg³ych zwierz¹t w oœrodkach rehabilitacji. W 2017 r. z tego wsparcia sko- potwierdzaj¹ skutecznoœæ urz¹dzeñ reguluj¹cych poziom wody, rzysta³y 3 placówki. ograniczaj¹c szkody wyrz¹dzane przez bobry. Z miejsc szczególnie Nie rzadziej ni¿ raz na trzy lata regionalny dyrektor ochrony konfliktowych planowane jest od³awianie rodzin bobrowych. œrodowiska, z w³asnej inicjatywy lub na wniosek Generalnego W przypadku upraw leœnych i pojedynczych drzew planowane Dyrektora Ochrony Œrodowiska, przeprowadza kontrole dzia³alno- jest ich ogrodzenie siatk¹, uniemo¿liwiaj¹c tym samym bobrom ich œci oœrodków rehabilitacji zwierz¹t. W 2017 r. przeprowadzono kon- œcinanie. W ramach projektu planowany jest zakup ponad 25 000 trolê realizacji zaleceñ pokontrolnych w Parku Dzikich Zwierz¹t metrów siatki ogrodzeniowej. w Kadzid³owie. W celu przeciwdzia³ania szkodom powodowanym przez wilki planowane jest wykonanie trwa³ych (ogrodzenia z siatki) 3.6. Ochrona zagro¿onych gatunków zwierz¹t i pó³trwa³ych (fladry, pastuchy elektryczne) ogrodzeñ wokó³ pastwisk i zagród, w których trzymane s¹ zwierzêta w okresie W regionie Warmii i Mazur liczbê par lêgowych bociana bia³ego pastwiskowym. Planowane jest wykonanie dziesiêciu 2-hektaro- szacuje siê na oko³o 7 000 par (stan na 2014 rok), co wskazuje, ¿e wych kwater dla byd³a zabezpieczaj¹cych je przed wilkami, zakup pomiêdzy rokiem 2004 a 2014 nast¹pi³ spadek liczby par bociana 110 000 m fladr oraz 80 zestawów pastucha elektrycznego. Hodow- bia³ego o œr. 33%. Niemniej województwo warmiñsko –mazurskie com du¿ych stad owiec przekazane zostan¹ pasterskie psy jest nadal jednym z obszarów, gdzie bocian wystêpuje najliczniej. stró¿uj¹ce, skutecznie odstraszaj¹ce drapie¿niki. Przewiduje siê Tak liczne wystêpowanie tego gatunku mo¿liwe jest dziêki wystêpo- zakup 15 psów rasy owczarek podhalañski. waniu dogodnych ¿erowisk oraz du¿ej liczby potencjalnych miejsc Zaplanowane dzia³ania nie bêd¹ znacz¹co oddzia³ywaæ na gniazdowania. Warmiñsko-mazurska populacja bociana bia³ego populacje bobra europejskiego i wilka. W przypadku bobra dzia³ania zwi¹zana jest w znacznym stopniu z infrastruktur¹ – dachami budyn- te pozwol¹ na rozwi¹zanie problemu zalewania gruntów rolnych ków gospodarczych oraz s³upami energetycznymi. Ulokowane na w wyniku jego dzia³alnoœci oraz ograniczanie szkód zwi¹zanych ze nich gniazda niejednokrotnie likwidowane s¹ ze wzglêdów bezpie- œcinaniem drzew w lasach prywatnych. Efektem dzia³ania bêdzie czeñstwa. Bardzo wa¿ne jest zatem podejmowanie dzia³añ ochrony tak¿e ochrona elementów krajobrazu i infrastruktury przed szkoda- czynnej, dotycz¹cych poprawy warunków lêgowych tego gatunku. mi wyrz¹dzanymi przez bobry oraz ochrona powsta³ych w wyniku W 2017 roku Regionalna Dyrekcja zrealizowa³a projekt dzia³alnoœci tych zwierz¹t, obszarów wodno-b³otnych, wykorzysty- „Aktywna ochrona bociana bia³ego na terenie województwa war- miñsko-mazurskiego”, dofinansowany ze œrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie. W ramach projektu zamontowano 10 masztów z platformami pod gniazda bociana, tworz¹c tym samym nowe miejsca gniazdowania dla bociana. Ponadto zrealizowano zadania polegaj¹ce na ochronie i poprawie 8 miejsc gniazdowych bociana bia³ego, tj. monta¿ s³upa wraz z plat- form¹, monta¿ platformy gniazdowej wraz z przeniesieniem gniazda z jajami bociana bia³ego, naprawa gniazd poprzez zmniejszenie i u³o¿enie na platformach. Ponadto w 2017 roku kontynuowano monitoring stanowisk ¿ó³wia b³otnego w rezerwatach przyrody „Jezioro Or³owo Ma³e” i „Bagno Nadrowskie”. Uzyskane wyniki wykorzystane zostan¹ do okreœlenia zadañ ochronnych niezbêdnych dla poprawy miejsc lêgo- wych tego gatunku oraz zachowania stabilnej populacji. Przeprowadzono II etap inwentaryzacji p³azów na Wysoczy- Ÿnie Elbl¹skiej, maj¹cej na celu rozpoznanie miejsc rozrodu kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Rozmieszczenie i zasiêg populacji Ryc. 26. Zabezpieczenia (fladry) przeciwko szkodom wyrz¹dzanym przez wilki (fot. P. Janczyk) tych zwierz¹t, mimo powszechnoœci ich wystêpowania, jest stosunkowo s³abo poznany. Wszystkie gatunki p³azów objête s¹ ochron¹ prawn¹. Inwentaryzacj¹ objêto obszary wybrane podczas prac stu- dialnych, w granicach których wytypowano stanowiska kontrolne, wanych przez szereg gatunków roœlin i zwierz¹t chronionych. tzn. zbiorniki wodne w wiêkszoœci oczka wodne, mokrad³a, rozlewi- W odniesieniu do wilka realizacja projektu wp³ynie na ograni- ska, stawy i jeziorka znajduj¹ce siê na terenach otwartych lub czenie liczby ataków wilków na zwierzêta gospodarskie i jednocze- œnie pozwoli na prze³amanie negatywnego wizerunku tego zadrzewionych, mog¹ce potencjalnie stanowiæ najkorzystniejsze drapie¿nika. miejsca do rozrodu dla traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego. W granicach pó³nocnej czêœci Wysoczyzny Elbl¹skiej wybrano 9 obszarów, dodatkowo skontrolowano poza tymi obszarami zbiorni- 3.5. Dofinansowanie oœrodków rehabilitacji ki wodne, które potencjalnie stanowi³y dogodne siedliska wystêpo- zwierz¹t wania p³azów. W sumie skontrolowano 63 zbiorniki wodne, z czego tylko w dwóch zbiornikach nie stwierdzono wystêpowania p³azów. W województwie warmiñsko-mazurskim dzia³a 8 oœrodków rehabi- Niezale¿nie od powy¿szych danych od maja do czerwca obserwo- litacji zwierz¹t w: Bukwa³dzie, D¹brówce, Gronowie Górnym, Kru- wano zanikaj¹ce lub wysch³e ma³e zbiorniki wodne, w sumie stwier- tyni, Jelonkach, Jerzwa³dzie, £awkach i Napromku. W oœrodkach dzono 5 takich zbiorników. prowadzone jest leczenie i rehabilitacja zwierz¹t dziko wystê- Razem w terenie stwierdzono wystêpowanie i przystêpowanie puj¹cych, wymagaj¹cych okresowej opieki cz³owieka w celu przy- do rozrodu 9 gatunków p³azów. Najczêœciej w zbiornikach zajêtych wrócenia ich do œrodowiska przyrodniczego. Powinny zapewniaæ przez p³azy stwierdzano 3 lub 6 gatunków (po 11 stanowisk), maksy- potrzebuj¹cym zwierzêtom odpowiednie warunki, odpowiadaj¹ce malnie stwierdzono 8 gatunków w 5 zbiornikach, wszystkie zlokali- ich potrzebom biologicznym. zowane w Próchniku w pó³nocnej dzielnicy Elbl¹ga, charaktery- Regionalny dyrektor ochrony œrodowiska mo¿e dofinansowy- zuj¹cej siê du¿ym urozmaiceniem terenu. Zbiornikami wodnymi waæ z w³asnych œrodków bud¿etowych leczenie i rehabilitacjê z najwiêksz¹ ró¿norodnoœci¹ bartachofaunistyczn¹ by³y naturalne

102 stawy i oczka wodne oraz jedno rozlewisko wœród ³¹k i pastwisk na 3.9. Dzia³ania edukacyjno-promocyjne skraju zadrzewieñ i wiêkszych kompleksów leœnych. Dominuj¹c¹ grup¹ taksonomiczn¹ wœród wszystkich stwier- W 2017 roku zorganizowano szkolenie „Przeprowadzanie remon- dzanych p³azów by³y ¿aby zielone obecne w 46 zbiornikach, stano- tów i termomodernizacji budynków zgodnie z przepisami doty- wi¹cych 75% do wszystkich 61 zbiorników z wystêpuj¹cymi p³aza- cz¹cymi ochrony przyrody” skierowane do jednostek samorz¹du mi. Zbli¿on¹ liczbê zajêtych zbiorników stanowi³a traszka zwyczaj- terytorialnego, czyli gmin i, starostw, zarz¹dców budynków – na (45 stanowisk) oraz ¿aba trawna (39 stanowisk). spó³dzielni, wspólnot mieszkaniowych, zarz¹dców nieruchomoœci a tak¿e do wszystkich osób zainteresowanych tematyk¹ ochrony pta- 3.7. Ochrona strefowa ostoi i stanowisk roœlin lub ków i nietoperzy w miastach dotycz¹ce prowadzenia remontów i ter- grzybów oraz ostoi, miejsc rozrodu i regular- momodernizacji budynków w kontekœcie ochrony populacji ptaków nego przebywania zwierz¹t objêtych ochron¹ i nietoperzy bytuj¹cych w miastach oraz w³aœciwym stosowaniem gatunkow¹ przepisów ustawy o ochronie przyrody. Zabudowa miejsca stanowi wa¿ne siedlisko niektórych gatun- Wed³ug stanu na 31 grudnia 2017 r. w województwie warmiñ- ków ptaków, które w œrodowisku naturalnym niemal nie znajduj¹ sko-mazurskim funkcjonuje 945 stref ochronnych, w tym 840 dla zbyt wielu odpowiednich miejsc do ¿ycia. Zwierzêta w mieœcie s¹ zwierz¹t i 105 dla porostów. Najwiêcej stref wyznaczono dla pta- dla wielu ludzi namiastk¹ dzikiej przyrody i o¿ywiaj¹ miasta. Warto ków, w tym 440 dla orlika krzykliwego Aquila pomarina, 217 dla jednak pamiêtaæ, ¿e dostarczaj¹ nam one nie tylko wartoœci estetycz- bielika Haliaeetus albicilla i 91 dla bociana czarnego Ciconia nigra. nych. Przede wszystkim zjadaj¹ ogromne iloœci ró¿nych owadów, czêsto dla nas uci¹¿liwych, czyli komarów. Najbardziej „miejskim” 3.8. Ochrona obszarów Natura 2000 ptakiem jest jerzyk. Pierwotnie ptaki te zamieszkiwa³y góry, gniazduj¹c na pó³kach skalnych. Obecnie jerzyk najliczniej wystêpuje G³ównym celem funkcjonowania Europejskiej Sieci Ekologicznej w osiedlach ludzkich. Jednak lista gatunków, które zaadoptowa³y siê Natura 2000 jest zachowanie okreœlonych typów siedlisk przyrodni- do ¿ycia w obrêbie budynków jest doœæ d³uga m.in jaskó³ki - oknów- czych i gatunków roœlin i zwierz¹t, uznanych za znacz¹ce dla zacho- ka i dymówka, wróbel domowy, szpak, kawka, pliszka siwa, plesz- wania dziedzictwa przyrodniczego Europy i zagro¿one wyginiêciem ka, kopciuszek, bocian bia³y i pustu³ka. Okazjonalnie obiekty w skali kontynentu. Idea sieci Natura 2000 zak³ada zwiêkszenie sku- budowlane s¹ zasiedlane przez inne ptaki np. sowy, czêsto przez nie- tecznoœci dzia³añ ochronnych realizowanych przez pañstwa toperze. Wszystkie te gatunki podlegaj¹ ochronie prawnej. Obecnie cz³onkowskie na rzecz przyrody poprzez stworzenie dodatkowego wiele budynków w miastach jest w ró¿ny sposób modernizowanych systemu ochrony dziedzictwa przyrodniczego Europy, który lub remontowanych. Czêsto w czasie prac niszczone s¹ schronienia nak³ada siê na ju¿ funkcjonuj¹ce systemy ochrony obszarowej zwierz¹t poprzez zamykanie lub zalepianie wszelkiego rodzaju i gatunkowej, stanowi¹c ich uzupe³nienie i zdecydowane wzmocnie- otworów. Zdarzaj¹ siê nawet sytuacje, ¿e w czasie tych prac niszczo- nie. Podstaw¹ jego funkcjonowania s¹ dwie unijne dyrektywy, tzw. ne s¹ lêgi ptaków lub zamykane doros³e osobniki. Najwiêkszym pro- Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa 2009/147/WE Parlamentu Europej- blemem ochrony zwierz¹t chronionych wystêpuj¹cych w miastach skiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego jest brak œwiadomoœci spo³eczeñstwa, i¿ zabudowa miejska stanowi ptactwa) oraz Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG siedlisko rozrodu i bytowania gatunków chronionych. Ochrona pta- Rady z dnia21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodni- ków i innych zwierz¹t zamieszkuj¹cych miasta jest wa¿nym aspek- czych oraz dzikiej fauny i flory). Ka¿dy kraj cz³onkowski Unii Euro- tem dzia³alnoœci Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska w Olsz- pejskiej ma obowi¹zek zapewniæ siedliskom przyrodniczym i gatun- tynie. Z tego wzglêdu podjêto siê organizacji szkolenia w zakresie kom roœlin i zwierz¹t, o których mowa w tych dyrektywach, warunki przepisów dotycz¹cych ochrony przyrody o tej tematyce. sprzyjaj¹ce ochronie lub zadbaæ o odtworzenie ich dobrego (w³aœci- Ponadto w roku 2017 r. tutejszy organ przeprowadzi³ szkolenie wego) stanu. Podstawê prowadzenia dzia³añ ochronnych na obsza- dla powiatowych jednostek policji dotycz¹ce przepisów ochrony rze Natura 2000 stanowi plan zadañ ochronnych, wskazuj¹cy nie- przyrody. W jego trakcie omawiane by³y aspekty ³amania prawa zbêdne, najpilniejsze do realizacji dzia³ania. Stanowi on tak¿e pod- zwi¹zane z ochron¹ krajobrazu, wycink¹ drzew oraz ochron¹ gatun- stawê do aplikowania o œrodki finansowe na dzia³ania zapewniaj¹ce kow¹ zwierz¹t, zmian¹ stosunków wodnych. Szkolenia mia³o na skuteczn¹ ochronê tych obszarów. celu podniesienie œwiadomoœci jednostek policji na co powinno siê W 2017 roku Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska zwracaæ uwagê podczas interwencji i zbierania materia³u dowodo- w Olsztynie rozpoczê³a realizacjê 3 projektów, finansowanych ze wego w ramach prowadzonych postêpowañ. œrodków PO Infrastruktura i Œrodowisko 2014-2020, których beneficjentem g³ównym jest Generalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska: Zorganizowano tak¿e szkolenie dla pracowników starostw 1. „Opracowanie planów zadañ ochronnych dla obszarów Natura powiatowych i powiatowych zarz¹dów dróg dotycz¹ce ochrony 2000 w Polsce” – w ramach którego opracowane zostan¹ bra- zadrzewieñ i zwi¹zanej z nimi lichenobioty w toku inwestycji kuj¹ce plany zadañ ochronnych, w tym dla 9 obszarów Natura zwi¹zanych z modernizacj¹ i rozbudow¹ dróg pt. „Ochrona alei 2000 z terenu województwa warmiñsko-mazurskiego, przydro¿nych jako siedlisk gatunków chronionych”. Spotkanie 2. „Ochrona siedlisk i gatunków terenów nieleœnych zale¿nych od podzielono na 2 etapy: czêœæ teoretyczn¹ oraz praktyczn¹. Omówio- wód” – w ramach którego zrealizowane s¹ dzia³ania ochrony no znaczenie alei przydro¿nych jako siedlisk chronionych organi- czynnej dla siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roœlin zmów, przedstawione zosta³y sposoby ich inwentaryzacji oraz cechy i zwierz¹t zale¿nych od wód (bagiennych, torfowiskowych, wod- osobnicze gatunków umo¿liwiaj¹ce ich w³aœciw¹ identyfikacjê. no-b³otnych), które zaplanowane zosta³y w planach zadañ W czêœci praktycznej przeprowadzono naukê rozpoznawania chro- ochronnych dla obszarów Natura 2000; nionych gatunków porostów oraz siedlisk ptaków i owadów wzd³u¿ 3. „Inwentaryzacja cennych siedlisk przyrodniczych kraju, gatun- jednej z dróg powiatowych w gminie Gietrzwa³d. ków wystêpuj¹cych w ich obrêbie oraz Stworzenie Banku Realizowano równie¿ spotkania szkoleniowo-warsztatowe we Danych o Zasobach Przyrodniczych” – w ramach projektu m.in. wspó³pracy z Warmiñsko-Mazurskim Oœrodkiem Doradztwa Rolni- wykonywane bêd¹ inwentaryzacje terenowe na potrzeby uzu- czego, Rejonowym Zarz¹dem Infrastruktury w Olsztynie oraz Regio- pe³nienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony na obszarach naln¹ Dyrekcj¹ Lasów Pañstwowych w Bia³ymstoku. Na spotkaniach Natura 2000, które zidentyfikowane zosta³y w planach zadañ omawiane by³y tematy zwi¹zane z zarz¹dzaniem sieci¹ Natura 2000, ochronnych. procedur¹ oceny oddzia³ywania na obszary Natura 2000, ochron¹ gatunkow¹ oraz ochron¹ zadrzewieñ i wycink¹ drzew.

103 W zwi¹zku z obchodzonym 20 paŸdziernika Miêdzynarodo- strefa przejœciowa – 38 406,88 ha. Zachodnia czêœæ rezerwatu wym Dniem Krajobrazu, Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowi- po³o¿ona jest na Pojezierzu Mr¹gowskim, wschodnia nale¿y do Kra- ska w Olsztynie zorganizowa³a spacer w olsztyñskim Lesie Miej- iny Wielkich Jezior Mazurskich. Obiekt ten pokrywa siê z 12 rezer- skim. Podczas spaceru krajobrazowego uczestnicy mieli okazjê watami przyrody, czêœciowo z Mazurskim Parkiem Krajobrazo- zapoznaæ siê z walorami przyrodniczymi Lasu Miejskiego, a tak¿e wym, obszarami Natura 2000: Jezioro £uknajno PLB280003, czê- z tematyk¹ zwi¹zan¹ z ochron¹ krajobrazu i jego wartoœci oraz œci¹ Puszczy Piskiej PLB280008 i Ostoi Piskiej PLH280048, a tak¿e o wp³ywie cz³owieka na otaczaj¹c¹ go przestrzeñ. z Leœnym Kompleksem Promocyjnym Lasy Mazurskie. Rezerwat Biosfery Jeziora Mazurskie jest przyk³adem obiektu, 3.10. Rezerwat biosfery „Jeziora Mazurskie” w którym mo¿na obserwowaæ bioró¿norodnoœæ na wszystkich W czerwcu 2017 r. na 29. sesji Miêdzynarodowej Rady Koordyna- poziomach organizacji. Od ró¿norodnoœci genetycznej (projekty cyjnej programu Cz³owiek i Biosfera (MAB) UNESCO zatwierdzo- zachowanie puli genowych rodzimych ras zwierz¹t, w szczególnoœci ne zosta³o powo³anie Rezerwatu biosfery „Jeziora Mazurskie”. Jest byd³a rasy polskiej czerwonej), przez ró¿norodnoœæ flory i fauny (od to wynik dwuletnich starañ Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowi- wrotków po du¿e drapie¿niki), po zró¿nicowanie siedlisk i wysok¹ ska w Olsztynie, która na zlecenie Ministra Œrodowiska prowadzi³a ró¿norodnoœæ ekosystemów. Dope³nieniem walorów przyrodni- prace nad przygotowaniem wniosku nominacyjnego dla tego obiek- czych rezerwatu s¹ zasoby historyczno-kulturowe. tu. Zast¹pi³ on powo³any w 1976 r. Rezerwat Biosfery „Jezioro Rezerwat biosfery jest to obszar chroniony zawieraj¹cy cenne £uknajno”, który nie spe³nia³ kryteriów stawianych obecnie rezer- zasoby przyrodnicze, wyznaczony zgodnie z zasadami programu watom biosfery. UNESCO MAB (Man and the Biosphere – Cz³owiek i biosfera). Rezerwat Biosfery „Jeziora Mazurskie” zajmuje powierzchniê Wed³ug Ramowego statutu œwiatowej sieci rezerwatów biosfery 58 693,71 ha. W jego granicach wyró¿nione zosta³y 3 strefy: strefa obiekty te tworzy siê, aby promowaæ i demonstrowaæ zrównowa- centralna zajmuj¹ca 6 786,90 ha, strefa buforowa – 13 499,93 ha oraz ¿ony zwi¹zek cz³owieka z biosfer¹.

4. PODSUMOWANIE

Cz³owiek, korzystaj¹c ze œrodowiska w którym ¿yje, prze- tworzenie gleb, zjawiska fotosyntezy i obiegu sk³adników od¿yw- kszta³ca je. Niszczone s¹ zarówno elementy przyrody ¿ywej, jak czych, które warunkuj¹ procesy wzrostu i produkcji biomasy czy i nieo¿ywionej – prowadzi to do degradacji œrodowiska, w tym do nawet dostarczanie wra¿eñ i inspiracji zwi¹zanych z piêknem przy- ubo¿enia zasobów przyrody. Ochrona przyrody ma temu przeciw- rody oraz zdrowych warunków do rekreacji. dzia³aæ. Dba³oœæ o zasoby jest obowi¹zkiem nie tylko organów Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, m.in. ochrony przyrody, którymi s¹: minister w³aœciwy do spraw œrodowi- dziêki œrodkom zewnêtrznym (Wojewódzki Fundusz Ochrony ska, Generalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska, wojewoda, regional- Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, fundusz LIFE, Pro- ny dyrektor ochrony œrodowiska, marsza³ek województwa, dyrektor gram Operacyjny Infrastruktura i Œrodowisko, Narodowy Fundusz parku narodowego, starosta, wójt, burmistrz oraz prezydent miasta, Ochrony Œrodowiskai Gospodarki Wodnej w Warszawie), a tak¿e ale nas samych. dziêki œrodkom w³asnym realizuje zadania, które s³u¿¹ zachowaniu W nowoczesnym podejœciu do ochrony przyrody podkreœla siê ró¿norodnoœci biologicznej województwa. Dzia³ania takie podej- bardzo mocno, ¿e ochrona ró¿norodnoœci biologicznej jest szczegól- mowane s¹ równie¿ przez inne podmioty – stowarzyszenia i organi- nie wa¿na ze wzglêdu na tzw. spo³eczne funkcje ekosystemów, zacje ekologiczne, jednostki Lasów Pañstwowych, samorz¹dy. nazwane us³ugami ekosystemowymi. Od rodzaju i kondycji ekosys- Pamiêtajmy jednak, ¿e stan œrodowiska w du¿ej mierze zale¿y od temów w du¿ym stopniu zale¿¹ bowiem takie funkcje œrodowiskowe ka¿dego z nas. jak: utrzymywanie i regulacja stosunków klimatycznych i wodnych,

104 Fot. Grzegorz Pop³awski VI. HA£AS

1. HA£AS W ŒRODOWISKU

Prawo ochrony œrodowiska definiuje ha³as jako dŸwiêki zawieraj¹ce tek miejscowoœci po³o¿onych na szlakach tranzytowych mo¿e siê w przedziale czêstotliwoœci od 16 Hz do 16 000 Hz. Ze wzglêdu pochwaliæ siê rozwi¹zaniami wyprowadzaj¹cymi ruch najciê¿szych na wysok¹ dokuczliwoœæ i szkodliwoœæ zdrowotn¹ ha³as jest nie- pojazdów poza obszar zabudowany. Wed³ug danych statystycznych po¿¹danym i bardzo uci¹¿liwym zanieczyszczeniem œrodowiska. d³ugoœæ utwardzonych dróg publicznych w województwie wynosi We wspó³czesnym œwiecie staje siê zjawiskiem coraz powszechniej- 13340 km z czego1327 km to drogi krajowe, 1942 km – drogi woje- szym, a liczba osób nara¿onych na ponadnormatywny ha³as syste- wódzkie, 6935 km – drogi powiatowe, 3136 km – drogi gminne. Bli- matycznie wzrasta. sko 15% d³ugoœci sieci dróg publicznych stanowi¹ drogi przebie- W województwie warmiñsko-mazurskim klimat akustyczny gaj¹ce w granicach miast. Województwo warmiñsko-mazurskie kszta³towany jest w g³ównej mierze prze ha³as komunikacyjny. charakteryzuje siê najs³abiej rozwiniêt¹ sieci¹ dróg publicznych – na Po³o¿enie geograficzne oraz niepodwa¿alne walory turystyczne 100 km2 przypada zaledwie 55,3 km dróg (œrednia krajowa wynosi regionu determinuj¹ strukturê i natê¿enie ruchu na drogach. Pó³noc- 94,1 km/100 km2). na granica województwa jednoczeœnie wyznacza granicê pañstwa z Ha³as generowany przez przejazdy poci¹gów ma postaæ zda- Obwodem Kaliningradzkim. Znajduje siê na niej dziewiêæ przejœæ rzeñ incydentalnych w zwi¹zku z tym jego wp³yw na ogólny stan granicznych w tym cztery drogowe (Bezledy, Go³dap, Gronowo, akustyczny œrodowiska w województwie jest marginalny. Grzechotki), trzy kolejowe (Braniewo, G³omno, Skandawa), dwa Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego zlokalizo- morskie (Elbl¹g, Frombork). Na obszarze województwa krzy¿uj¹ wanych jest kilkanaœcie lotnisk sportowych. S¹ to niewielkie obiekty siê arterie komunikacyjne o przebiegu miêdzynarodowym. Droga przewa¿nie trawiaste do obs³ugi niedu¿ych samolotów cywilnych i krajowa nr 7 (na przebudowanych odcinkach ekspresowa S7) jest œmig³owców ratunkowych. Ruch lotniczy ma raczej charakter rekre- czêœci¹ europejskiej trasy E77 (maj¹cej przebieg z Rosji kontynen- acyjny i okolicznoœciowy. Z pocz¹tkiem 2016 roku dzia³alnoœæ roz- talnej poprzez Estoniê, £otwê, Litwê, Polskê, S³owacjê do Buda- poczê³o lotnisko w Szymanach ko³o Szczytna. Obiekt obs³uguje pesztu na Wêgrzech), zaœ trasa E28 (³¹cz¹ca Berlin, poprzez Polskê, po³¹czenia krajowe i miêdzynarodowe z niedu¿¹ intensywnoœci¹ Rosjê, Litwê z Miñskiem na Bia³orusi) pokrywa siê z drog¹ ekspre- ruchu pasa¿erskiego. Liczba rocznych operacji lotniczych nie prze- sow¹ S22 rozci¹gaj¹c¹ siê od Elbl¹ga do przejœcia w Grzechotkach. kracza 5000. Drogi krajowe 51, 63 i 65 ³¹cz¹ pó³nocn¹ granicê z pozosta³ymi czê- Ha³as instalacyjny jest generowany przez pracuj¹ce urz¹dzenia œciami kraju. Krajowa 16 o przebiegu równole¿nikowym w obszarze i instalacje w zak³adach przemys³owych. Ma zdecydowanie charak- województwa zapewnia dojazd do wschodniej granicy w Ogrodni- ter lokalny a stopieñ uci¹¿liwoœci dla ludnoœci jest œciœle zwi¹zany z kach, jednoczeœnie komunikuj¹c ze sob¹ I³awê, Ostródê, Olsztyn, odleg³oœci¹ obiektów przemys³owych od zabudowy mieszkaniowej. Mr¹gowo, E³k oraz drogi krajowe przebiegaj¹ce przez Warmiê i W województwie warmiñsko-mazurskim najwiêksze zak³ócenia Mazury. Najwiêksze natê¿enie ruchu ma miejsce na drogach krajo- komfortu akustycznego powoduj¹ zak³ady przetwórstwa rol- wych w kierunku trójmiasta, przejœæ granicznych oraz w kierunku no-spo¿ywczego, przetwórstwa drewna w tym produkcji mebli, wschodniej granicy pañstwa. Najwiêksz¹ uci¹¿liwoœæ akustyczn¹ energetyki cieplnej, ¿wirownie, obiekty handlowe i rekreacyjne, stanowi tranzyt ciê¿arowy na trasach komunikacyjnych w obrêbie punkty skupu z³omu, wytwórnie wyrobów betonowych, sk³ady miast i w pobli¿u zabudowañ mieszkalnych. Tylko niewielki odse- materia³ów budowlanych.

2. BADANIA KLIMATU AKUSTYCZNEGO ŒRODOWISKA

2.1. Ha³as drogowy Go³dap

Badania monitoringowe ha³asu drogowego w 2017 roku Wojewódz- Miasto po³o¿one w skrajnie pó³nocno-wschodniej czêœci wojewódz- ki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie przeprowadzi³ w 3 twa warmiñsko-mazurskiego. Jest siedzib¹ w³adz powiatowych, miastach województwa warmiñsko-mazurskiego: Go³dapi, Pieniê- miejskich i gminnych. Wed³ug statystyki publicznej w Go³dapi na ¿nie i Jedwabnie. koniec roku 2017 mieszka³o 13 740 osób. Gêstoœæ zaludnienia wy-

105 Tabela 21. D³ugookresowe poziomy ha³asu komunikacyjnego w 2017 roku

D³ugookresowy dopuszczalny Obliczony d³ugookresowy Wartoœæ przekroczenia poziomu Lokalizacja punktu pomiarowego œredni poziom dŸwiêku dla dane- œredni poziom dŸwiêku [dB] dopuszczalnego [dB] go punktu [dB]

wspó³rzêdne geograficzne WGS84 adres LDWN LN LDWN LN LDWN LN d³ugoœæ E szerokoœæ N Go³dap ul. Wojska Polskiego 22.299639 54.302167 62,4 51,4 64 59 - - Pieniê¿no ul. Generalska 20.128917 54.238833 61,4 51,3 64 59 - - Jedwabno ul. 1 Maja (centrum) 20.726944 53.529806 63,1 54 68 59 - -

Tabela 22. Poziomy krótkookresowe ha³asu komunikacyjnego w 2017 roku

Równowa¿ny poziom dŸwiê- Dopuszczalny poziom Wartoœæ przekroczenia po- Lokalizacja punktu pomiarowego ku dla czasu odniesienia ha³asu dla danego punktu ziomu dopuszczalnego [dB] [dB] [dB]

wspó³rzêdne geograficzne WGS84 adres LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN d³ugoœæ E szerokoœæ N Go³dap pl. Zwyciêstwa 22.303392 54.307639 64,4 57,4 65 56 - 1,4 Go³dap ul. Paderewskiego 22.309767 54.307633 61,6 54,6 65 56 - - Go³dap ul. Armii Krajowej 22.305047 54.306894 61,9 52,5 65 56 - - Go³dap ul. ¯eromskiego 22.296122 54.309728 63,5 51,5 61 56 2,5 - Pieniê¿no ul. Dworcowa 20.123528 54.239194 58,4 48,3 65 56 - - Pieniê¿no ul. Królewiecka 6 20.129000 54.236917 59 47,6 65 56 - - Pieniê¿no ul. Królewiecka 17 20.130972 54.239278 55,4 42 65 56 - - Pieniê¿no ul. Koœciuszki 20.127556 54.235694 56,2 45,3 65 56 - - Jedwabno ul. Wielbarska 20.731889 53.529917 56,6 47,9 61 56 - - Jedwabno ul. Olsztyñska 20.717944 53.528917 61,5 55,1 61 56 0,5 - Jedwabno ul. 1 Maja - wjazd od strony Nidzicy 20.719583 53.526083 61,9 53,5 61 56 0,9 - Jedwabno ul. 1 Maja - wjazd od strony Pasymia 20.729944 53.53175 53,8 45,6 61 56 - - nosi 799 os/km2. Od roku 2000 miasto posiada status uzdrowiska. drogowa Jedwabna obejmuje ³¹cznie 20 km dróg gminnych, powia- Sieæ drogowa w granicach administracyjnych Go³dapi obejmuje towych, wojewódzkich i krajowych. ³¹cznie 53 km dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajo- Zgodnie z zapisami Programu Pañstwowego Monitoringu wych. Miasto posiada obwodnicê d³ugoœci 5,6 km, biegn¹c¹ w ci¹gu Œrodowiska w województwie warmiñsko-mazurskim na lata 2016 – drogi krajowej 65, tym samym najciê¿szy ruch tranzytowy omija 2020 pomiary ha³asu wykonano w 15 punktach kontrolnych, charak- miasto. Drogowe przejœcie graniczne z Obwodem Kaliningradzkim teryzuj¹cych jednorodne odcinki dróg, najbardziej obci¹¿one oddalone jest od centrum miasta o 3,2 km. ruchem pojazdów samochodowych. £¹cznie zbadano 6,63 km jed- norodnych czêœci. Udzia³ procentowy odcinków monitorowanych w Pieniê¿no d³ugoœci sieci drogowej dla Jedwabna wynosi 16%, dla Pieniê¿na 5,9%, dla Go³dapi 4,6%. W ka¿dym z miast do obserwacji wytypo- Miasto p³o¿one w pó³nocno-zachodniej czêœci województwa war- wano 5 punktów. Celem badañ by³o wyznaczenie d³ugookresowego miñsko-mazurskiego w powiecie braniewskim. Jest siedzib¹ w³adz poziomu ha³asu w jednym punkcie i poziomów krótkoterminowych miejskich i gminnych. Na koniec roku 2017 Pieniê¿no liczy³o 2802 w pozosta³ych czterech. Punkty kontrolne zlokalizowano w obsza- mieszkañców (dane GUS). W mieœcie krzy¿uj¹ siê drogi wojewódz- rach zabudowy wielorodzinnej oraz zabudowy jednorodzinnej. kie 507, 510 i 512. Sieæ drogowa w granicach administracyjnych Zgodnie z ustaw¹ z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony œrodo- miasta obejmuje ³¹cznie 17 km dróg gminnych, powiatowych, wiska (t.j. Dz.U. 2018, poz. 799) s¹ to obszary podlegaj¹ce ochronie wojewódzkich. akustycznej.

Jedwabno Poziom d³ugookresowy ha³asu

Wieœ po³o¿ona w po³udniowej czêœæ województwa warmiñsko- D³ugookresowy poziom ha³asu w œrodowisku opisuj¹ wskaŸniki -mazurskiego w powiecie szczycieñskim. Jest siedzib¹ w³adz gmin- LDWN iLN.LDWN odnosi siê do wszystkich pór doby w ci¹gu roku nych. Wed³ug dostêpnych danych statystycznych Jedwabno liczy (pory dnia, wieczoru i nocy). LN okreœla poziom ha³asu w odniesie- 1271 mieszkañców. Przez centrum miejscowoœci biegnie droga kra- niu do wszystkich nocy w roku. W celu wyznaczenia d³ugookreso- jowa numer 58. Z ni¹ krzy¿uj¹ siê drogi wojewódzkie 545 i 508. Sieæ wego poziomu ha³asu w œrodowisku pos³u¿ono siê metod¹ uprosz-

106 Tabela 23. Równowa¿ne poziomy ha³asu kolejowego w 2017 roku

Równowa¿ny poziom dŸwiêku dla Dopuszczalny poziom ha³asu dla Wartoœæ przekroczenia poziomu Lokalizacja punktu pomiarowego czasu odniesienia [dB] danego punktu [dB] dopuszczalnego [dB]

wspó³rzêdne geograficzne WGS84 linia kolejowa LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN d³ugoœæ E szerokoœæ N I³awa-Toruñ, Jamielnik 19.502278 53.528889 63,6 65,1 65,0 56,0 - 9,1

Tabela 24. Wartoœci przekroczeñ dopuszczalnych poziomów dŸwiêku w obiektach przemys³owych kontrolowanych w 2017 roku

Wartoœæ przekroczenia poziomu dopuszczalnego [dB] Nazwa zak³adu Miejscowoœæ LAeqD LAeqN POLMLEK Sp. z o.o. Lidzbark Warmiñski - 5,8 D.R.E Sp. z o.o. Gronowo Górne - 1,1 GALWAN Sp. z o.o. Gronowo Górne 14,8 9,1 ZAP SZNAJDER BATTERIEN S.A. Korsze - 1,3 Centrum Handlowe DEKADA Olsztyn 4,7 - RENCRAFT Sp. z o.o. - Kot³ownia na biomasê Ruciane-Nida 3,6 - Supermarket Kredens Dzia³dowo - 5 Biedronka nr 3229 Olsztyn 4,5 - AMELO Sp. z o.o. I³awa - 4,6 Elewator zbo¿owy Jeziorany 6,2 nie pracuje w nocy GZD Sp. z o.o. S.K. Jonkowo 8,8 nie pracuje w nocy PHU TOM-CAR Tomasz Grabowski Pas³êk 0,2 nie pracuje w nocy Browar Warmia Sp. z o.o. Olsztyn 6,4 nie pracuje w nocy Zak³ad Gastronomiczny Mor¹g 0,5 nie pracuje w nocy PPH „JAR“ Sp. z o.o. Olecko 3,1 nie pracuje w nocy czon¹, opracowan¹ w Zak³adzie Akustyki Œrodowiska Instytutu sku. W pozosta³ych dwóch miastach stwierdzono przekroczenia Ochrony Œrodowiska. Pomiary wykonano metod¹ ci¹g³ej rejestracji wartoœci granicznych ustalonych dla danego sposobu u¿ytkowania dla potoku ruchu przekraczaj¹cego 300 poj/h. W przypadku mniej- obszaru. Wszystkie przekroczenia mieœci³y siê w przedziale do 5 dB. szej liczby przeje¿d¿aj¹cych w ci¹gu godziny pojazdów zastosowa- W porze dziennej ponadnormatywny ha³as stwierdzono tylko w no metodê pojedynczych zdarzeñ akustycznych. obszarach zabudowy jednorodzinnej. Najwy¿sze przekroczenie o Badania monitoringowe wykaza³y brak przekroczeñ dopusz- wartoœci 2,5 dB zaobserwowano w Go³dapi w punkcie przy ul. czalnego poziomu d³ugoterminowego ca³odobowego jak i w porze ¯eromskiego (droga dojazdowa do obwodnicy). Zak³ócenie kom- nocnej. Nale¿y w tym miejscu podkreœliæ, ¿e najwy¿sze wartoœci fortu nocnego odpoczynku odnotowano w centrum Go³dapi przy wskaŸników d³ugoterminowych uzyskano we wsi Jedwabno – miej- placu Zwyciêstwa. Wyznaczony poziom równowa¿ny dla pory nocy scowoœci najmniejszej spoœród analizowanych w 2017 roku. Zesta- w tym punkcie przekroczy³ wartoœæ dopuszczaln¹ o 1,4 decybela. wienie obliczonych poziomów d³ugoterminowych ha³asu w punktach monitoringowych oraz obowi¹zuj¹cych poziomów dopuszczal- 2.2. Ha³as kolejowy nych ze wzglêdu na dominuj¹cy sposób u¿ytkowania obszaru zawiera tabela 21. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie w 2017 roku kontynuowa³ rozpoczête rok wczeœniej badania ha³asu kolejo- Poziom krótkookresowy ha³asu wego. Pomiary wykonano w Jamielniku, Szczytnie i Prostkach. Ma³o intensywny ruch poci¹gów na trasach E³k-Bia³ystok oraz Olsz- Krótkookresowy poziom dŸwiêku okreœlany jest za pomoc¹ równo- tyn-Szczytno uniemo¿liwi³ wyznaczenie równowa¿nego poziomu wa¿nego poziomu dŸwiêku dla pory dnia - LAeqD oraz równowa¿ne- dŸwiêku na tych liniach zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ metodyk¹ referen- go poziomu dŸwiêku dla pory nocy LAeqN. Oba parametry wyzna- cyjn¹, okreœlon¹ w za³¹czniku nr 3 do Rozporz¹dzenia Ministra czono w punktach kontrolnych w oparciu o dobowe badania ha³asu. Œrodowiska z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagañ w zakre- Pomiary wykonano metod¹ ci¹g³ej rejestracji dla potoku ruchu prze- sie prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii w œro- kraczaj¹cego 300 poj/h. W przypadku mniejszej liczby przeje¿d¿- dowisku przez zarz¹dzaj¹cego drog¹, lini¹ kolejow¹, lini¹ tramwa- aj¹cych pojazdów zastosowano metodê pojedynczych zdarzeñ aku- jow¹, lotniskiem lub portem (Dz. U. Nr 140, poz. 824). Uzyskane stycznych. Uzyskane równowa¿ne poziomy dŸwiêku dla poszcze- wyniki z pomiarów ha³asu kolejowego prezentuje tabela 23. Poziom gólnych czasów odniesienia zawiera tabela 22. Normy dla krótkoter- ha³asu wywo³ywanego przejazdami poci¹gów osi¹ga³ wartoœci minowych poziomów ha³asu spe³nione s¹ tylko w Pieniê¿nie. War- powy¿ej 60 dB. W porze dnia odczuwalny ha³as mieœci³ siê jeszcze w toœci wskaŸników LAeqD oraz LAeqD w tej miejscowoœci s¹ ni¿sze od granicach norm œrodowiskowych, za to w nocy przewy¿sza³ wartoœæ 8 do 12 decybeli od dopuszczalnych poziomów ha³asu w œrodowi- dopuszczaln¹ o 9,1 dB.

107 2.3. Ha³as przemys³owy czenia zawiera³y siê w przedziale 0,2–14,8 dB. Instalacje technologiczne w 6 obiektach emitowa³y ha³as przewy¿szaj¹cy poziom W 2017 roku dzia³ania kontrolne pod k¹tem przestrzegania norm dopuszczalny ustalony dla pory nocnej. Zaobserwowane przekro- akustycznych wraz pomiarami ha³asu podjêto wobec 34 zak³adów czenia mieœci³y siê w przedziale 1,1 –9,1 dB. Zestawienie zak³adów, przemys³owych. W ogólnej liczbie skontrolowanych w tym trybie w których w drodze czynnoœci kontrolnych, przeprowadzonych obiektów – 15 pracowa³o w porze nocnej. Niedotrzymanie poziomu w 2017 roku stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wartoœci dopuszczalnego dla pory dnia stwierdzono w 10 zak³adach. Przekro- ha³asu w porze dnia lub nocy zawiera tabela 24.

3. MAPY AKUSTYCZNE

Szczególn¹ form¹ oceny akustycznej œrodowiska jest mapa aku- g³ównym celem jest przedstawienie istniej¹cego stanu klimatu akustyczna. Stanowi ona podstawowe Ÿród³o danych wykorzystywa- stycznego w oparciu o ha³as komunikacyjny drogowy. nych do informowania spo³eczeñstwa o zagro¿eniach œrodowiska ha³asem, opracowania danych dla pañstwowego monitoringu œrodo- 3.1. Lokalna mapa akustyczna Mr¹gowa wiska oraz tworzenia i aktualizacji programów ochrony œrodowiska przed ha³asem. Zagadnienie mapy akustycznej w prawodawstwie Mr¹gowo jest miejscowoœci¹ po³o¿on¹ niemal¿e w centralnej czê- œci województwa warmiñsko-mazurskiego, w obrêbie Pojezierza krajowym pojawi³o siê w wyniku zaimplementowania przepisów 2 Dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 Mr¹gowskiego. Zajmuje powierzchniê 14,8 km , liczba jego miesz- kañców wynosi 22005, czyli na 1km2 powierzchni administracyjnej czerwca 2002 r. odnosz¹cej siê do oceny i zarz¹dzania poziomem przypada 1486 osób (dane statystyczne GUS z 2015 roku). Miasto ha³asu w œrodowisku (Dz. Urz. WE L 189 z 18.07.2002, str. 12). jest siedzib¹ w³adz powiatowych, miejskich i gminnych. Mr¹gowo Dane uzyskane w procesie mapowania sprawozdawane s¹ Komisji dziêki atrakcyjnemu po³o¿eniu miêdzy licznymi jeziorami rynno- Europejskiej. Mapy akustyczne podlegaj¹ obowi¹zkowi aktualizacji wymi (Czos, Juno, Czarne) oraz wzniesieniami morenowymi jest co piêæ lat. wa¿nym oœrodkiem turystycznym w regionie. Miasto jest dobrze Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie w skomunikowane z pozosta³ymi czêœciami regionu. W mieœcie krzy- 2017 roku sporz¹dzi³ lokaln¹ mapê akustyczn¹ miasta Mr¹gowa ¿uj¹ siê najwa¿niejsze szlaki drogowe województwa. S¹ to drogi zgodnie z Programem Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska w krajowe: 16, 59 oraz drogi wojewódzkie: 591, 600. D³ugoœæ wszyst- województwie warmiñsko-mazurskim na lata 2016 – 2020. Jej kich dróg w mieœcie wynosi 85,6 km. Mr¹gowo posiada obwodnicê

Mapa 15. Mapa imisyjna ha³asu drogowego Mr¹gowa – wskaŸnik LDWN iLN.

108 Tabela 25. Liczba ludnoœci nara¿onej na ha³as drogowy wed³ug wskaŸnika LDWN

poziom ha³asu dB 55 - 60 60 - 65 65 - 70 70 - 75 >75 liczba ludnoœci nara¿onej 1008 591 90 0 0

Tabela 26. Liczba ludnoœci nara¿onej na ha³as drogowy wed³ug wskaŸnika LN

poziom ha³asu dB 50 - 55 55 - 60 60 - 65 65 - 70 >70 liczba ludnoœci nara¿onej 651 6000

Tabela 27. Powierzchnie obszarów eksponowanych na ha³as drogowy – wskaŸnik LDWN

poziom ha³asu dB 55 - 60 60 - 65 65 - 70 70 - 75 >75 powierzchnia obszarów eksponowanych km2 0,19 0,10 0,08 0,05 0,01

Tabela 28. Powierzchnie obszarów eksponowanych na ha³as drogowy – wskaŸnik LN

poziom ha³asu dB 50 - 55 55 - 60 60 - 65 65 - 70 >70 powierzchnia obszarów eksponowanych km2 0,11 0,08 0,06 0,00 0,00

Tabela 29. Wartoœci progowe zdrowotnego oddzia³ywania ha³asu wed³ug wytycznych Œwiatowej Organizacji Zdrowia WHO

Graniczna wartoœæ poziomu dŸwiêku Kryterium zdrowotne LDWN LN ryzyko chorób sercowo-naczyniowych >65 dB >55 dB powa¿na uci¹¿liwoœæ >55 dB - umiarkowana uci¹¿liwoœæ >50 dB - zak³ócenia snu - >40/45 dB

okalaj¹c¹ miasto od jego zachodniej strony. Biegnie ona w ci¹gu woœci akustycznej wokó³ dróg zamyka³ siê w obszarze 0,43 km2. drogi krajowej nr 59 na d³ugoœci 6,5 km i ³¹czy siê z drog¹ krajow¹ nr W porze nocy ha³as na poziomie 50 decybeli i powy¿ej odczuwa³o 3% 16 w okolicach Marcinkowa. Mr¹gowo jest miastem bardzo chêtnie populacji Mr¹gowa. Ta czêœæ ludnoœci nara¿ona by³a na zak³ócenia odwiedzanym przez turystów w zwi¹zku z tym natê¿enie ruchu w komfortu snu. Ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych obci¹¿ona jego granicach podlega sezonowym wahaniom. by³a niewielka grupa ludnoœci stanowi¹ca zaledwie 0,2‰ populacji. Analiza mapy akustycznej Mr¹gowa wykaza³a, ¿e 1689 jego Zestawienia liczbowe dotycz¹ce ludnoœci nara¿onej na ha³as mieszkañców by³o nara¿onych na ha³as miejski przekraczaj¹cy w poszczególnych przedzia³ach wartoœci poziomów d³ugookreso- poziom 55 decybeli. Bior¹c pod uwagê wytyczne Œwiatowej Organi- wych zawieraj¹ tabele 25 i 26. Zestawienia liczbowe powierzchni zacji Zdrowia (tab. 29) nale¿y stwierdziæ, ¿e 7,7% populacji miejskiej wokó³ analizowanych odcinków dróg, eksponowanych na ha³as odczuwa³o z tego powodu powa¿n¹ uci¹¿liwoœæ, a nieca³e 0,5% by³o w poszczególnych przedzia³ach wartoœci zawieraj¹ tabele 27 i 28. nara¿one na choroby sercowo-naczyniowe. Zasiêg powa¿nej uci¹¿li-

4. WNIOSKI

Klimat akustyczny Go³dapi, Pieniê¿na i Jedwabna w przewa¿aj¹cej mieszkaj¹ca wzd³u¿ tras przejazdów poci¹gów jest nara¿ona na czêœci nie stanowi du¿ych uci¹¿liwoœci dla mieszkañców. WskaŸniki ponadnormatywny ha³as. d³ugoterminowe nie wykazuj¹ przekroczeñ wartoœci dopuszczalnych. Przekroczenia poziomów dopuszczalnych przez instalacje Przekroczenia poziomu krótkoterminowego dotycz¹ odcinków dróg przemys³owe stanowi¹ uci¹¿liwoœæ akustyczn¹ dla okolicznych miejskich przebiegaj¹cych w centrum miejscowoœci lub tras wyloto- mieszkañców. Emisja ha³asu przekraczaj¹ca normê dopuszczaln¹, zw³aszcza w porze nocnej, ma wp³yw na jakoœæ odpoczynku nocne- wych. Zak³ócenia akustyczne zw³aszcza w porze odpoczynku nocnego. Wa¿nym jest by podejmowane dzia³ania kontrolne przywraca³y go wymagaj¹ zastosowania œrodków zaradczych (np. ograniczenia komfort akustyczny w otoczeniu zak³adów. prêdkoœci lub zastosowania œrodków technicznych poprawiaj¹cych Klimat akustyczny Mr¹gowa dla niewielkiej czêœci populacji izolacyjnoœæ akustyczn¹ pomieszczeñ mieszkalnych). jest niekorzystny. Ok. 8% mieszkañców wokó³ analizowanych Pomiary ha³asu kolejowego wykazuj¹ przekroczenia pozio- odcinków dróg odczuwa powa¿n¹ uci¹¿liwoœæ, z czego 3% ma mów dopuszczalnych w porze nocnej. Jest to sygna³, ¿e ludnoœæ zak³ócony odpoczynek nocny.

109 Fot. Grzegorz Pop³awski VII. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJ¥CE

1. RÓD£A PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH

Pola elektromagnetyczne stanowi¹ nieod³¹czny element œrodowiska roku wzros³a o blisko 70%. Przyrost dotyczy³ wszystkich pasm czê- cz³owieka. Na Ziemi od zawsze wystêpuje naturalne pole magne- stotliwoœci w³aœnie w tym najnowszym standardzie przesy³u tyczne i elektryczne stanowi¹c swoist¹ barierê przed szkodliwym danych. Szczególn¹ uwagê zwraca pasmo 1800 MHz, gdzie nast¹pi³ promieniowaniem kosmicznym. Gwa³towny rozwój myœli technicz- przyrost rzêdu 108 %. Do koñca 2017 roku wa¿noœæ straci³o 186 nej spowodowa³ pojawienie siê w przestrzeni ¿yciowej cz³owieka pozwoleñ radiowych wydanych dla systemów starszych generacji. Ÿróde³ wytwarzaj¹cych sztuczne promieniowanie elektromagne- 180 wygas³ych decyzji dotyczy³o standardu GSM 900 MHz. Cha- tyczne. Jak pokazuj¹ statystyki liczba tych Ÿróde³ nieustannie rakter zmian w obrêbie liczby wa¿nych pozwoleñ radiowych wyda- wzrasta. nych przez Urz¹d Komunikacji Elektronicznej na przestrzeni lat W województwie warmiñsko-mazurskim do Ÿróde³ sztucznego 2016–2018 obrazuje rycina 27. promieniowania elektromagnetycznego o najwiêkszym znaczeniu Bior¹c pod uwagê charakter zgromadzonych danych w reje- nale¿¹: strach UKE (wydanie pozwolenia nie jest to¿same z funkcjonowa- – stacje bazowe telefonii komórkowej, niem urz¹dzenia na dzieñ udostêpnienia rejestru) przytoczone liczby – nadajniki radiowo-telewizyjne, w odniesieniu do istniej¹cej infrastruktury nale¿y traktowaæ w przy- – przesy³owe linie energetyczne wysokiego napiêcia – powy- bli¿eniu i odczytywaæ jako „nie wiêcej ni¿”. ¿ej 110 kV i zwi¹zane z nimi stacje elektroenergetyczne. 3600 Najbardziej dynamicznym przeobra¿eniom podlega infrastruktura teleinformatyczna w zwi¹zku z ci¹g³ym rozwojem technolo- 3000 gicznym ca³ej bran¿y. Ma to swoje odzwierciedlenie w liczbach 2400 wydawanych pozwoleñ radiowych przez Urz¹d Komunikacji Elek-

tronicznej. Zestawienie liczby nadajników na podstawie rejestru radiowych

ñ 1800 urzêdowego w latach 2016 – 2018 z podzia³em na pasma czêstotli- woœci nadawanego sygna³u zawiera tabela 30. 1200 Aktualny rejestr pozwoleñ radiowych z maja 2018 roku zawiera

Liczba pozwole 8003 wa¿nych decyzji dla nadajników radiokomunikacyjnych na 600 terenie województwa warmiñsko-mazurskiego. W odniesieniu do poprzedniego roku (rejestr z czerwca 2017 roku) liczba wa¿nych 0 pozwoleñ wzros³a o 1537, czyli prawie o 24%, a w stosunku do czerwiec 2016 czerwiec 2017 maj 2018 danych z roku 2016 jest to przyrost dwukrotny, bo o 52%. Wœród CDMA UMTS LTE GSM wszystkich aktualnych pozwoleñ dominuj¹ decyzje lokalizacyjne Ryc. 27. Zmiana liczby pozwoleñ radiowych w podziale na typ nadajnika w latach dla nadajników w technologii LTE, ich liczba w ci¹gu ostatniego 2016–2018

Tabela 30. Zestawienie liczbowe nadajników radiokomunikacyjnych w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2016–2018

CDMA UMTS LTE GSM Stan z dnia: RAZEM 1800 2100 1800 2100 2600 1800 420 MHz 450 MHz RAZEM 900 MHz RAZEM 800 MHz 900 MHz RAZEM 900 MHz RAZEM MHz MHz MHz MHz MHz MHz

czerwiec 2016 50 69 119 958 b.d. 993 1951 346 b.d. 721 165 202 1088 1453 671 2124 5282 czerwiec 2017 50 0 50 1081 2 1062 2145 524 b.d. 911 192 416 2043 1481 747 2228 6466 maj 2018 44 0 44 1229 2 1089 2320 595 2 1877 330 661 3465 1299 875 2174 8003

111 Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej œciœle uzale- nicach województwa warmiñsko-mazurskiego mog¹ odbieraæ ¿niona jest od liczby ludnoœci na danym terenie. W miastach powia- sygna³ analogowy oraz cyfrowy w nowoczesnym standardzie DAB. towych a zw³aszcza w Olsztynie i Elbl¹gu jest wiêcej urz¹dzeñ do Radio analogowe poprzez pasmo ultrakrótkie UKF transmitowane transmisji danych ni¿ w pozosta³ych miejscowoœciach wojewódz- jest przez 98 nadajników rozmieszczonych w 20 miejscowoœciach. twa. Poni¿ej w tabeli 31 zamieszczono zestawienie liczbowe nadaj- Cyfrowy sygna³ radiowy przekazywany jest odbiorcom z 2 nadajni- ników zawê¿one do miejscowoœci, w œrodowisku których badano ków zlokalizowanych w Olsztynie. natê¿enia pól elektromagnetycznych w 2017 roku. Sieæ przesy³owa energii elektrycznej najwy¿szych napiêæ Na obszarze Warmii i Mazur sygna³ naziemnej telewizji cyfro- w województwie warmiñsko-mazurskim obejmuje linie o napiêciu wej przekazywany jest do odbiorców z 12 stacji przekaŸnikowych 400 kV i 220 kV. W kierunku Olsztyna energia elektryczna p³ynie zlokalizowanych w Olsztynie, Jagodniku, Milejewie, Kurzêtniku, z Gdañska nitk¹ o napiêciu 400kVazW³oc³awka i Ostro³êki nitka- Mi³kach, Zdunach, Lim¿y, Barczewie, Olsztynku, Kêtrzynie mi o napiêciu 220 kV. W okolicach E³ku przez województwo prze- i Mr¹gowie. Na wysokich masztach we wskazanych miejscowo- biega linia przesy³owa 400 kV ³¹cz¹ca Polskê z Litw¹ tzw. mostem œciach zainstalowane s¹ ³¹cznie 44 nadajniki. S³uchacze radia w gra- elektroenergetycznym.

Tabela 31. Zestawienie liczbowe nadajników w miejscowoœciach objêtych monitoringiem pól elektromagnetycznych w 2017 roku

Miejscowoœæ CDMA UMTS LTE GSM Razem Olsztyn 2 260 319 271 852 Elbl¹g 139 148 134 421 Dobre Miasto 15 14 13 42 Nidzica 18 17 11 46 I³awa 52 57 44 153 Kêtrzyn 34 24 26 84 Mr¹gowo 1 26 20 15 62 Dzia³dowo 26 24 23 73 okolice jeziora Wukœniki 0 Trêkusek 7 5 7 19 G¹siorowo 0 Waplewo 3 5 3 11 Mierki 3 3 3 9 Stawiguda 12 14 9 35 Stare Jab³onki 4 3 4 11 Gietrzwa³d 6 6 4 16 Naglady 1 5 2 8 £ukta 5 8 4 17 Jonkowo 3 3 4 10 Mi³ogórze 9 11 8 28 Dywity 8 6 6 20 Elgnowo 2 3 2 7 Stêbark 3 4 2 9

2. MONITORING PÓL ELKTROMAGNETYCZNYCH

Monitoring pól elektromagnetycznych jest realizowany na podsta- kowo, £ukta, Mierki, Mi³ogórze, Naglady, okolice jeziora Wukœni- wie zapisów art. 123 ustawy Prawo ochrony œrodowiska. Celem, ki, Stare Jab³onki, Stawiguda, Stêbark, Trêkusek, Waplewo. któremu s³u¿y to dzia³anie jest obserwacja zmian poziomów sk³ado- Badania poziomów pól elektromagnetycznych przeprowadzo- wej elektrycznej pola elektromagnetycznego generowanego i wpro- no w oparciu o zapisy rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia wadzanego do œrodowiska przez Ÿród³a sztucznych pól elektroma- 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okre- gnetycznych. Szczegó³owy program badañ na rok 2017 precyzuje sowych badañ poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku Program Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Pomiary natê¿eñ sk³adowej elektrycznej warmiñsko-mazurskiego na lata 2016-2020, zatwierdzony przez wykonano w przedziale czêstotliwoœci 3 MHz – 3000 MHz w miej- G³ównego Inspektora Ochrony Œrodowiska. Zgodnie z jego zapisa- scach dostêpnych dla ludnoœci w trzech typach obszarów: mi WIOŒ w Olsztynie w 2017 roku wykona³ pomiary natê¿eñ pól – centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców elektromagnetycznych w 45 punktach na terenie ca³ego wojewódz- powy¿ej 50 tysiêcy – 15 punktów, twa. Badania przeprowadzono w nastêpuj¹cych miejscowoœciach: – pozosta³e miasta – 15 punktów, Olsztyn, Elbl¹g, Dobre Miasto, Dzia³dowo, I³awa, Kêtrzyn, – miejscowoœci wiejskie – 15 punktów. Mr¹gowo, Nidzica, Dywity, Elgnowo, G¹siorowo, Gietrzwa³d, Jon-

112 Mapa 16. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w 2017 roku

Lokalizacjê punktów pomiarowo-kontrolnych pól elektromagne- brak deszczu. Pomiar wykonano sond¹ pomiarow¹ na wysokoœci tycznych w œrodowisku na obszarze województwa warmiñ- 2 metrów nad poziomem terenu w odleg³oœci nie mniejszej ni¿ 100 sko-mazurskiego przedstawia mapa 16. W ka¿dym punkcie pomiar metrów od Ÿróde³ PEM. wykonano jeden raz w ci¹gu roku kalendarzowego, w jednym z dni roboczych, miêdzy godzin¹ 10 a 16 z zachowaniem nastêpuj¹cych parametrów: dodatnia temperatura powietrza, wilgotnoœæ do 78%,

3. WYNIKI POMIARÓW PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH W ŒRODOWISKU

Mierzone wartoœci natê¿eñ pól elektromagnetycznych w ustalonych 8 punktach w województwie warmiñsko-mazurskim w 2017 roku centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców powy¿ej 50 tys. pozosta³e miasta tereny wiejskie mieœci³y siê w normach okreœlonych Rozporz¹dzeniem Ministra 7

Œrodowiska z dnia 30 paŸdziernika 2003 r. w sprawie dopuszczal- 6 nych poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku oraz sposo- bów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 5

1883). W ¿adnym punkcie pomiarowo-kontrolnym nie stwierdzono œæ 4

zêsto przekroczenia dopuszczalnej wartoœci sk³adowej elektrycznej pro- C 3 mieniowania elektromagnetycznego ustalonej na poziomie 7 V/m. Odnotowane wartoœci natê¿eñ sk³adowej elektrycznej w 45 punk- 2 tach pomiarowych zawiera³y siê w przedziale od 0 do 1,4 V/m. Naj- 1 wy¿sze natê¿enie rzêdu 1,34 V/m zaobserwowano w Olsztynie przy 0 ul. ¯o³nierskiej. Œrednie arytmetyczne w trzech typach obszaru prze- 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4 bywania ludnoœci mieœci³y siê w zakresie 0,19–0,56 V/m. Najwy¿- Wartoœæ sk³adowej elektrycznej [V/m] sza wartoœæ œrednia opisuj¹ca centralne dzielnice miast stanowi³a Ryc. 28. Histogram natê¿eñ pól elektromagnetycznych w 2017 roku nieca³e 8% wartoœci dopuszczalnej. Wyniki pomiarów PEM z 2017 roku zawiera tabela 32. Rozk³ad czêstoœci poszczególnych klas wielkoœci pojedyn- 0,1 V/m. Wartoœci mierzonych natê¿eñ rosn¹ wraz z wielkoœci¹ czych pomiarów PEM z 2017 roku (ryc. 28) wykazuje, ¿e 60% wyni- miejscowoœci. Na obszarach wiejskich przedzia³ wielkoœci sk³ado- ków zawiera siê w przedziale 0–0,3 V/m. S¹ to bardzo niskie warto- wej elektrycznej wynosi 0–0,5 V/m, w pozosta³ych miastach œci, bliskie dolnej granicy oznaczalnoœci przyrz¹du, ustalonej na 0,2–0,9 V/m, w centralnych dzielnicach miast 0,2–1,4 V/m.

113 Tabela 32. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycnych wykonanych w 2017 roku

Lokalizacja punktu pomiarowego Wartoœæ pomiaru sk³adowej elektrycznej promieniowa- Œrednia arytmetyczna dla Lp. Wspó³rzêdne geograficzne WGS84 Adres nia elektromagnetycznego obszaru D³ugoœæ E Szerokoœæ N [V/m] centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców powy¿ej 50 tys. 1 Olsztyn ul. Dywizjonu 303 53,762056 20,489306 0,66 2 Olsztyn ul. Czeska 53,762611 20,510528 0,19 3 Olsztyn ul. Or³owicza 7 53,754056 20,495528 1,08 4 Olsztyn pl. Bema 53,783056 20,492778 0,25 5 Olsztyn pl. Jana Paw³a II 53,778639 20,479833 0,57 6 Olsztyn pl. Roosevelta 53,773028 20,477167 0,67 7 Olsztyn pl. Inwalidów Wojennych 53,7735 20,50025 0,75 8 Olsztyn pl. Powstañców Warszawy 53,790472 20,490917 0,21 0,551333 9 Olsztyn ul. Wilczyñskiego 53,742222 20,504111 0,22 10 Olsztyn ul. ¯o³nierska 19 53,771 20,491861 1,34 11 Olsztyn ul. K³osowa 53,764944 20,428167 0,67 12 Elbl¹g plac S³owiañski 54,15925 19,398806 0,56 13 Elbl¹g ul. Browarna 30 54,171556 19,396583 0,59 14 Elbl¹g ul. Saperów 54,160972 19,427361 0,27 15 Elbl¹g ul. Kaszubska 54,179417 19,4335 0,24 pozosta³e miasta 16 Dobre Miasto ul. Or³a Bia³ego 53,987194 20,39925 0,19 17 Nidzica ul. Jagie³³y 53,357306 20,427583 0,27 18 Nidzica ul. Kopernika 3 53,357083 20,419583 0,89 19 Nidzica ul. Olsztyñska 53,364611 20,411222 0,35 20 I³awa ul. Grunwaldzka 3b 53,594889 19,569556 0,17 21 I³awa ul. Niepodleg³oœci 13 53,597194 19,561667 0,29 22 I³awa ul. Zielona 72 53,601167 19,583639 0,82 23 Kêtrzyn plac Pi³sudskiego 9 54,078417 21,373361 0,45 0,416667 24 Kêtrzyn ul. Urocza 3 54,080556 21,36525 0,24 25 Mr¹gowo Osiedle Mazurskie 18 53,868528 21,288972 0,69 26 Mr¹gowo plac Kajki 53,869917 21,30375 0,46 27 Mr¹gowo ul. Królewiecka 55 53,875833 21,303667 0,68 28 Dzia³dowo ul. Œwierkowa/Leœna 53,242639 20,197361 0,26 29 Dzia³dowo Ratusz Miejski 53,233361 20,179333 0,31 30 Dzia³dowo ul. Polna 34 53,230222 20,167389 0,18 tereny wiejskie 31 okolice jeziora Wukœniki 53,989583 20,103583 0,22 32 Trêkusek 53,712361 20,630472 0,23 33 G¹siorowo 53,396333 20,176944 0,21 34 Waplewo 53,498056 20,323 0,15 35 Mierki 53,584528 20,327417 0,15 36 Stawiguda ul. Warszawska/Olsztyñska 53,657972 20,399056 0,21 37 Stare Jab³onki 53,689417 20,096889 0,12 38 Gietrzwa³d 53,746972 20,2345 <0,1 0,191333 39 Naglady 53,750472 20,276667 0,23 40 £ukta 53,805083 20,084139 0,3 41 Jonkowo 53,828444 20,310556 0,27 42 Mi³ogórze 54,074833 20,515056 <0,1 43 Dywity ul. Olsztyñska 53,836889 20,47475 0,13 44 Elgnowo 53,459722 19,952111 <0,1 45 Stêbark 53,495389 20,135444 0,5

114 4. WNIOSKI

1. Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w 2017 niskim poziomie. Wartoœci natê¿eñ by³y ni¿sze ni¿ 20% wartoœci roku nie stwierdzono obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych dopuszczalnej dla miejsc dostêpnych dla ludnoœci. wartoœci poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku okre- 3. Na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego obser- œlonych dla miejsc dostêpnych dla ludnoœci. wuje siê systematyczny wzrost liczby Ÿróde³ promieniowania elek- 2. W województwie warmiñsko-mazurskim poziom pól elektromagnetycznego. Prognozuje siê dalsze pog³êbianie siê presji tromagnetycznych w œrodowisku w 2017 roku kszta³towa³ siê na sztucznych pól elektromagnetycznych na œrodowisko.

115 Agnieszka Rzymowska Fot. VIII. DZIA£ANIA URZÊDU MARSZA£KOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA RZECZ GOSPODARKI ODPADAMI

W grudniu 2016 roku Sejmik Województwa przyj¹³ zaktualizowany poddano w latach 2014, 2015 i 2016 odpowiednio 5,4%, 5,8%, 3,5% Plan gospodarki odpadami dla województwa warmiñsko-mazur- wytworzonych odpadów. skiego na lata 2016–2022. Od ponad roku realizowane s¹ wiêc zapi- W okresie sprawozdawczym, w ca³ym strumieniu odpadów sane w nim cele i dzia³ania s³u¿¹ce poprawie gospodarki odpadami i oko³o 10 % stanowi³y odpady komunalne. Od 2013 roku wszyscy mieszkañcy województwa objêci s¹ zorganizowanym systemem ograniczeniu ich wp³ywu na œrodowisko. Sytuacja w gospodarce odbioru odpadów. Z terenu województwa warmiñsko-mazurskiego odpadami siê poprawia. Œwiadczy o tym przyjête 28 grudnia 2017 r. odebrano i zebrano ³¹cznie nastêpuj¹ce iloœci odpadów komunal- przez Sejmik Województwa Warmiñsko-Mazurskiego uchwa³¹ Nr nych: XXXIII/720/17 Sprawozdanie z realizacji Planu gospodarki odpa- & 393,8 tys. Mg w 2014 r., tj. 273 kg/mieszkañca dami dla województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2011–2016 & 412,6 tys. Mg w 2015 r., tj. 287 kg/mieszkañca w latach 2014–2016. Dokument przygotowany zosta³ przez pracow- & 433,4 tys. Mg w 2016 r., tj. 302 kg/mieszkañca ników Biura Gospodarowania Odpadami Departamentu Ochrony & Œrodowiska w oparciu o Wytyczne Ministerstwa Œrodowiska do 449,9 tys. Mg w 2017 r., tj. 314 kg/mieszkañca. opracowania sprawozdania z realizacji wojewódzkiego planu W odniesieniu do 2011 r., w którym odebrano i zebrano 277,83 tys. gospodarki odpadami za lata 2014–2016. Sprawozdanie z realizacji Mg odpadów komunalnych, w 2017 r. stwierdzono wzrost wielkoœci tego strumienia o 62%. Planu zawiera omówienie najistotniejszych zmian w zakresie iloœci i rodzajów odpadów wytworzonych i poddawanych procesom prze- W strumieniu odbieranych i zbieranych odpadów komunalnych odpady selektywnie zbierane stanowi³y: 21% (2014 r.), 23% (2015 r. twarzania, zestawienie instalacji do odzysku i unieszkodliwiania i 2016 r.) i 26% (2017 r.). Dla porównania w latach 2011–2013 odpa- odpadów oraz ocenê ich mocy przerobowych, ocenê realizacji planu dy zmieszane stanowi³y œrednio rocznie 95% strumienia odpadów. zamykania instalacji niespe³niaj¹cych wymagañ ochrony œrodowi- Wszystkie wytworzone w województwie zmieszane odpady ska oraz zestawienie i charakterystykê sk³adowisk odpadów. Spra- komunalne przetwarzane by³y w wojewódzkich instalacjach. wozdanie w ca³oœci dostepne jest pod adresem: https://bip.war- W 2017 roku funkcjonowa³o na Warmii i Mazurach 9 instalacji do mia.mazury.pl/113/plan-gospodarki-odpadami-dla-wojewodz- przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, 11 instalacji do twa-warminsko-mazurskiego-na-lata-2011-2016.html przetwarzania odpadów zielonych, w tym 2 instalacje do recyklingu Z przyjêtego dokumentu wynika, ¿e iloœæ wytwarzanych odpa- odpadów ulegaj¹cych biodegradacji oraz 8 sk³adowisk pozosta³oœci dów w województwie systematycznie roœnie. Na terenie wojewódz- z sortowania odpadów W budowie znajduje siê 1 instalacja do recy- twa warmiñsko-mazurskiego wytworzono 3 548 820 Mg odpadów w klingu odpadów zielonych 2014 r., 3 244 704 Mg odpadów w 2015 r. i 4 763 314 Mg w 2016 r. W Sprawozdaniu z realizacji Planu gospodarki odpadami dla Najwiêksz¹ iloœæ wytworzonych odpadów stanowi³y odpady z województwa warmiñsko-mazurskiego dokonano oceny realizacji budowy, remontów i demonta¿u obiektów budowlanych oraz infra- celów. Wynika z niej, ¿e wskaŸniki ogólne dla monitorowania struktury drogowej – 40-50% wszystkich wytworzonych oraz odpa- osi¹gania celów zosta³y osi¹gniête, nawet dla planowanych na 2020 dy z instalacji i urz¹dzeñ s³u¿¹cych zagospodarowaniu odpadów, z rok. Z analizy wskaŸników szczegó³owych wynika, ¿e sytuacja oczyszczalni œcieków oraz uzdatniania wody – oko³o 20 % wytwa- w gospodarce odpadami siê poprawia. Wzrasta iloœæ odpadów pod- rzanych odpadów. dawanych recyklingowi, maleje zaœ iloœæ odpadów deponowanych Ponad po³owa wytwarzanych odpadów jest poddawana na sk³adowiskach. w województwie odzyskowi (54% w 2014 r., 109% w 2015 r. i 71% W zakresie odpadów komunalnych stopniowo wzrasta iloœæ w 2016 r.), natomiast procesom unieszkodliwiania poddaje siê œred- odpadów selektywnie zbieranych i ograniczono sk³adowanie odpa- nio ok. 12% ogó³u wytworzonych odpadów. Jedn¹ z form unieszko- dów ulegaj¹cych biodegradacji. Wszystkie planowane do budowy dliwiania, jednoczeœnie najmniej po¿¹dan¹, jest deponowanie odpa- instalacje do przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych dów na sk³adowiskach. Unieszkodliwianiu poprzez sk³adowanie zosta³y wybudowane, czynne obecnie sk³adowiska do pozosta³oœci

117 Ryc. 29. Biostabilizacja Ryc. 31. Cz³onek zarz¹du województwa Sylwia Jaskulska z sortowania odpadów komunalnych s¹ nowoczesnymi obiektami województwie instalacji do recyklingu odpadów komunalnych ule- spe³niaj¹cymi wymagania ochrony œrodowiska. gaj¹cych biodegradacji. Równie¿ prawie wszystkie instalacje do W zakresie odpadów pozosta³ych rodzajów – ustawowo wyma- mechaniczno-biologicznego przekszta³cania odpadów powinny gane poziomy zbierania, odzysku i recyklingu zosta³y osi¹gniête zostaæ zmodernizowane w celu spe³nienia wymogów tzw. BAT, tj. przez wprowadzaj¹cych produkty na rynek oraz przez zak³ady prze- ograniczenia ich uci¹¿liwoœci dla œrodowiska. Pomimo ujêcia tych twarzania. Podsumowuj¹c, mo¿na stwierdziæ, ¿e dochodzenie do przedsiêwziêæ w Planie inwestycyjnym, bêd¹cym za³¹cznikiem do celów gospodarki odpadami w latach 2014, 2015 i 2016 przebiega³o planu gospodarki odpadami, nie s¹ one realizowane. tak, jak zosta³o to za³o¿one w Planie gospodarki odpadami dla woje- W 2017 roku Biuro Gospodarowania Odpadami Urzêdu Mar- wództwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2011-2016. sza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego przepro- Odnosz¹c siê do zapisów zawartych w Planie gospodarki odpa- wadzi³o 34 kontrole w wybranych podmiotach prowadz¹cych dami dla województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2016-2022 dzia³alnoœæ zwi¹zan¹ z wytwarzaniem i gospodarowaniem odpada- za³o¿onych do osi¹gniêcia w 2017 r. stwierdzamy pewne opóŸnienia mi, przedsiêbiorstwach wprowadzaj¹cy na rynek krajowy produkty w realizacji, w szczególnoœci w zakresie selektywnej zbiórki odpa- lub produkty w opakowaniach, przedsiêbiorstwach wytwarza- dów. Wprawdzie zauwa¿alny jest systematyczny wzrost tego wska- j¹cych, importuj¹cych lub eksportuj¹cych opakowania, wprowa- Ÿnika, lecz jego tempo jest zbyt wolne. Iloœæ wytwarzanych odpa- dzaj¹cych, zbieraj¹cych, przetwarzaj¹cych baterie oraz podmiotach dów komunalnych wzrasta szybciej ni¿ to przewidywaliœmy. Wyni- posiadaj¹cych decyzje z zakresu gospodarki odpadami, w tym ka to z uszczelnienia systemu i wzrostu zamo¿noœci mieszkañców w szczególnoœci na sk³adowiskach odpadów. Kontrole by³y kom- województwa. Ponadto nie we wszystkich gminach województwa pleksowe i obejmowa³y przestrzeganie i stosowanie przepisów odpady s¹ zbierane zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowi- wynikaj¹cych z ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, z usta- ska, tj. w rozbiciu na poszczególne frakcje materia³owe i bioodpady. wy z dnia 13 wrzeœnia 1996 r. o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku w Z przeprowadzonej analizy zdolnoœci przerobowych instalacji gminach, z ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowi¹zkach przedsiê- do przetwarzania odpadów komunalnych wynika, ¿e brakuje nam w biorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej, z Ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, z ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach oraz przestrzeganie i stosowanie wymogów okreœlonych w decyzjach z zakresu gospodarki odpadami. Tylko dwie kontrole potwierdzi³y realizacjê zadañ w zakresie gospodarki odpadami bez ¿adnych zastrze¿eñ. Podczas pozosta³ych kontroli stwierdzano ró¿nego rodzaju nieprawid³owoœci. Wiêkszoœæ z nich dotyczy³a niew³aœciwego prowadzenia ewidencji odpadów i braku lub b³êdnego sporz¹dzania sprawozdañ z gospodarowania odpadami. Kontrole przeprowadzone na sk³adowiskach odpadów wykaza³y prowadzenie obiektów niezgodnie z wydanymi decyzjami lub przepisami ochrony œrodowiska, w tym w szczególnoœci stwierdzano brak dzia³añ rekultywacyjnych oraz nieprawid³ow¹ gospodar- kê odciekami. W zwi¹zku z powy¿szym, nale¿y wzmocniæ nadzór nad obiektami w zakresie gospodarowania odpadami. Konieczne jest te¿ podjêcie natychmiastowych dzia³añ w celu zamkniêcia obiektów niespe³niajacych wymagañ ochrony œrodowiska. Ryc. 30. Sortownia odpadów

118 Fot. Archiwum WIOŒ IX. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WIOŒ W ROKU 2017

1. OGÓLNOPOLSKIE CELE KONTROLI

11. Kontrola przestrzegania przepisów art. 29 ustawy z dnia 25 lute- 1. Kontrola wywi¹zywania siê aglomeracji priorytetowych z reali- go 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. zacji zadañ ujêtych w Krajowym programie oczyszczania œcieków U. z 2015 r. poz. 1203) w zakresie przypisanym Inspekcji Ochro- KPOŒK, wg stanu na dzieñ 31 grudnia 2016 r., tj. po roku od ny Œrodowiska. up³ywu terminów okreœlonych w Traktacie Akcesyjnym – reali- 12. Kontrola przestrzegania przepisów, o których mowa w art. 136a zacja cyklu kontrolnego. ustawy z dnia 3 paŸdziernika 2008 r. o udostêpnianiu informacji 2. Kontrola przestrzegania przez wytwórców komunalnych osadów o œrodowisku i jego ochronie, udziale spo³eczeñstwa w ochronie œciekowych przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpa- œrodowiska oraz o ocenach oddzia³ywania na œrodowisko ( Dz. dach (Dz.U. z 2013 r., poz. 21 z póŸn. zm.) – realizacja cyklu U. z 2016 r. poz. 353, z póŸn. zm.). kontrolnego. 13. Kontrola wykonywania zadañ okreœlonych w programach 3. Kontrola przestrzegania stosowania przepisów ustawy z dnia 10 ochrony powietrza i planach dzia³añ krótkoterminowych. lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz.U. z 2013 r., poz. 14. Kontrola spe³niania wymagañ przez producentów i u¿ytkowni- 1136, z póŸn. zm.). ków produktów zawieraj¹cych lotne zwi¹zki organiczne – farby 4. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy z dnia 13 wrzeœnia i lakiery przeznaczone do malowania budynków i ich elementów 1996 r. o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku w gminach, w zakresie wykoñczeniowych, wyposa¿eniowych oraz zwi¹zanych spe³nienia wymogów prawa, ze szczególnym uwzglêdnieniem z budynkami i tymi elementami konstrukcji oraz mieszaniny do kontroli strumienia odpadów komunalnych przez: odnawiania pojazdów. & gminy (kontynuacja cyklu z poprzednich lat, 10% gmin) 15. Kontrola przestrzegania przepisów dotycz¹cych substancji kon- & punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych trolowanych, nowych substancji oraz fluorowanych gazów cie- w ka¿dej skontrolowanej gminie, w przypadku gdy zosta³y plarnianych w 2016 r. – przekazanie informacji do GIOŒ w ter- utworzone na jej terenie, minie do 19 lutego 2017 r.. & realizacja cyklu kontrolnego. 16. Kontrola sprawdzenia wyeliminowania z u¿ytkowania instalacji 5. Kontrola postêpu prac nad zamykaniem sk³adowisk odpadów i urz¹dzeñ zawieraj¹cych powy¿ej 50 ppm PCB. komunalnych, okreœlonych w Krajowym Planie Gospodarki 17. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia Odpadami 2014 r. – (dot. województw, na terenie których eksplo- 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz. U. z 2016 r. poz. 1803). atowane s¹ sk³adowiska niespe³niaj¹ce wymogów). 18. Kontrola spe³niania przez podmioty prowadz¹ce produkcjê 6. Kontrola stosowania przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. roln¹ oraz dzia³alnoœæ, w ramach której s¹ przechowywane o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. odchody zwierzêce lub stosowane nawozy, przepisów doty- U. poz. 888, z póŸn. zm.), w zakresie realizacji obowi¹zków przez cz¹cych stosowania i przechowywania nawozów i odchodów wprowadzaj¹cych produkty w opakowaniach, podmioty. zwierzêcych. 7. Kontrola podmiotów przetwarzaj¹cych odpady opakowaniowe 19. Kontrola stosowania i przechowywania nawozów i œrodków i organizacji odzysku odpadów opakowaniowych. wspomagaj¹cych uprawê roœlin, komunalnych osadów œcieko- 8. Kontrola istniej¹cych terenów zanieczyszczonych i zdegradowa- wych oraz rolnicze wykorzystanie œcieków w produkcji pierwotnych sk³adowaniem niebezpiecznych odpadów przemys³owych. nej ¿ywnoœci pochodzenia roœlinnego. 9. Kontrola dzia³alnoœci prowadzonej przez podmioty, których 20. Kontrola zawartoœci siarki w ciê¿kim oleju opa³owym oraz zezwolenia na zbieranie odpadów oraz zezwolenia na odzysk lub w oleju do silników statków ¿eglugi œródl¹dowej. unieszkodliwianie odpadów wydane na podstawie ustawy z dnia 21. Kontrola przestrzegania wymagañ ochrony œrodowiska przez 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. prowadz¹cych instalacje wymagaj¹ce uzyskania pozwolenia 1243, z póŸn. zm.) utraci³y wa¿noœæ w dniu 23 stycznia 2016 r. – zintegrowanego. co najmniej 5 najwiêkszych podmiotów w ka¿dej Delegaturze 22. Kontrola emisji ha³asu do œrodowiska. WIOŒ. 23. Kontrola emisji gazów i py³ów do powietrza. 10. Kontrola przeciwdzia³ania powa¿nym awariom. 24. Kontrola wprowadzania œcieków do wód lub do ziemi.

119 25. Kontrola poziomów pól elektromagnetycznych. 36. Kontrola nielegalnej dzia³alnoœci w zakresie recyklingu pojaz- 26. Kontrola zgodnoœci dostêpu i wykorzystania zasobów genetycz- dów oraz zu¿ytego sprzêtu elektrycznego i elektronicznego we nych i tradycyjnej wiedzy zwi¹zanej z zasobami genetycznymi wspó³pracy z organami œcigania. oraz podzia³u korzyœci z ich wykorzystaniem. 37. Kontrola upraw GMO. 27. Kontrola wnoszenia op³at za korzystanie ze œrodowiska. 38. Kontrola weryfikacji poprawnoœci danych dostarczanych przez 28. Kontrola realizacji zarz¹dzeñ pokontrolnych. prowadz¹cych instalacjê w ramach Krajowego Rejestru Uwal- 29. Kontrola analizy badañ automonitoringowych przekazywanych niania i Transferu Zanieczyszczeñ. przez zak³ad. Ponadto wykonywanie zadañ w zakresie: 30. Kontrola analizy dokumentów z wy³¹czeniem badañ automoni- 1. Przyjmowania i za³atwiania skarg, wniosków, w tym wniosków toringowych, o których mowa w dokumencie Informatycznego o interwencjê i petycji kierowanych do WIOŒ. Systemu Kontroli o sygnaturze I.5.3 – Wykonywanie kontroli w oparciu o dokumenty. 2. Prowadzenie postêpowañ administracyjnych jako organ 31. Kontrola dokonania rozpoznania w terenie, celem wykrycia I instancji. sprawcy i zbadania skali zagro¿enia dla ludzi i œrodowiska oraz 3. Prowadzenie dzia³añ pokontrolnych. przewozu towarów niebezpiecznych lub odpadów, (przeprowa- 4. Przekazanie do GIOŒ w wyznaczonych terminach, informacji nie- dzane z innymi organami) i oceny towaru lub odpadu - o których zbêdnych do sporz¹dzania ustawowo wymaganych raportów: mowa w dokumencie Informatycznego Systemu Kontroli a) do dnia 15 lutego 2017 r. – informacji za rok 2016 wynikaj¹cej o sygnaturze I.5.2 – Wykonywanie kontroli w terenie bez ustalo- z art. 72 ust.1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach nego podmiotu. i akumulatorach, 32. Kontrola spe³niania wymagañ przez urz¹dzenia u¿ywane na b) do dnia 15 grudnia 2017 r.– wyników kontroli przestrzegania zewn¹trz pomieszczeñ, okreœlonych w dyrektywie 2000/14/WE przepisów art. 29 ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2000 r. w spra- chemicznych i ich mieszaninach w zakresie przypisanym Inspek- wie zbli¿enia ustawodawstw Pañstw Cz³onkowskich odno- cji Ochrony Œrodowiska, sz¹cych siê do emisji ha³asu do œrodowiska przez urz¹dzenia c) przekazanie wyników kontroli przeprowadzonych w gospodar- u¿ywane na zewn¹trz pomieszczeñ. stwach rolnych podlegaj¹cych ocenie wype³niania wymogów 33. Kontrola przestrzegania przez podmioty wymagañ wyni- wzajemnej zgodnoœci (cross-compliance), w uk³adzie pó³rocz- kaj¹cych z ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojaz- nych zestawieñ: dów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. z 2016 r. poz. 803). & do dnia 6 lipca 2017 r., za okres od 1 grudnia 2016 r. do 30 34. Kontrola przestrzegania przez podmioty zajmuj¹ce siê obrotem czerwca 2017 r. na rynku sprzêtu elektrycznego i elektronicznego oraz gospoda- & rowaniem zu¿ytym sprzêtem wymagañ, wynikaj¹cych z ustawy do dnia 6 grudnia 2017 r., za okres od 1 lipca 2017 r. do 30 z dnia 11 wrzeœnia 2015 r. o zu¿ytym sprzêcie elektrycznym listopada 2017 r. i elektronicznym (Dz. U. poz. 1688). d) do dnia 28 lutego 2017 r. informacji za rok 2016 wynikaj¹cej 35. Kontrola spe³niania przez podmioty wymagañ okreœlonych z art. 168a ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochro- w rozporz¹dzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr ny œrodowiska, 995/2010 z dnia 20 paŸdziernika 2010 r. ustanawiaj¹cym obo- e) do dnia 15 marca 2017 r. – informacji za rok 2016 o wynikach wi¹zki podmiotów wprowadzaj¹cych do obrotu drewno i pro- kontroli zawartoœci siarki w ciê¿kim oleju opa³owym oraz w oleju dukty z drewna. do silników statków ¿eglugi œródl¹dowej,

2. DZIA£ANIA KONTROLNE

W ewidencji WIOŒ w 2016 roku znajdowa³o siê 3336 zak³adów, a wymogami. Dotyczy to zw³aszcza sektora energetyki komunalnej, w 2017 – liczba zak³adów wzros³a i wynosi 4135. Ewidencje uzu- którego wyposa¿enie techniczne (kot³y i towarzysz¹ce im urz¹dze- pe³niano g³ównie o stacje bazowe telefonii komórkowej oraz stacje nia odpylaj¹ce) pochodzi nie rzadko z lat 70. XX wieku. Dobierane uzdatniania wody. indywidualnie do charakterystyki poszczególnych Ÿróde³ urz¹dze- W 2017 roku w dziale Inspekcji WIOŒ w Olsztynie zadania nia odpylaj¹ce (cyklofiltry, elektrofiltry, filtry workowe, wielostop- inspekcyjne wykonywane by³y przez 28 inspektorów. niowe odpylacze cyklonowe itp.) na razie zapewniaj¹ zachowanie W 2017 roku WIOŒ w Olsztynie przeprowadzi³ ogó³em 2024 standardów emisyjnych w zakresie emisji py³ów. kontroli : Emisja zwi¹zków siarki ograniczana jest tylko i wy³¹cznie za – 412 kontroli planowych, pomoc¹ stosowania paliwa o niskiej zawartoœci siarki. Na terenie – 226 kontroli pozaplanowych – w tym 172 interwencyjnych, dzia³ania WIOŒ nie ma ¿adnego Ÿród³a energetycznego spalania – 51 kontroli interwencyjnych bez ustalonego podmiotu, paliw, który wyposa¿ony jest w system odsiarczania spalin odloto- – 3 kontrole TPO, wych. O ile nie zostan¹ zaostrzone standardy emisji zwi¹zków siarki – 1330 kontroli przeprowadzonych w oparciu o dokumenty, wprowadzanych do powietrza z ma³ych (poni¿ej 50 MW) Ÿróde³ – 1 kontrola bez ustalonego podmiotu w oparciu o dokumenty. energetycznego spalania paliw, stosowanie paliw niskosiarkowych Pod wzglêdem zagro¿enia œrodowiska zak³ady podzielone s¹ na zapewni utrzymanie wartoœci dopuszczalnych poziomów emisji 5 kategorii ryzyka, co przedstawia tabela 33. siarki bez stosowania dodatkowych urz¹dzeñ odsiarczaj¹cych. W porównaniu do 2016 roku, w 2017 nie stwierdzono relatyw- W 2017 roku, w porównaniu do ubieg³ego roku, odnotowano nie znacz¹cych zmian iloœci naruszeñ, zw³aszcza w zakresie ochrony zwiêkszon¹ iloœæ interwencji odnoœnie gospodarki nawozowej powietrza. Pomimo ci¹gle nastêpuj¹cych zmian w zakresie dopusz- w fermach wielkoprzemys³owego tuczu trzody chlewnej i drobiu. czalnych poziomów emisji zanieczyszczeñ py³owych i gazowych Ponadto zwiêkszy³a siê iloœæ wydanych zarz¹dzeñ pokontrolnych, wprowadzanych do powietrza, operatorzy ma³ych Ÿróde³ energe- jak te¿ iloœæ wyst¹pieñ do innych organów w zwi¹zku ze stwierdzo- tycznego spalania paliw (poni¿ej 50 MW) nad¹¿aj¹ za rosn¹cymi nymi nieprawid³owoœciami. Naruszenia w kontrolach planowych

120 Tabela 33. Liczba zak³adów ogó³em w ewidencji WIOŒ i kontroli planowych w terenie z podaniem liczby stwierdzonych naruszeñ w podziale na kategorie naruszeñ za rok 2017

Liczba kontroli, w któ- Liczba wykonanych kon- rych stwierdzono naru- Liczba kontroli Kategoria Liczba zak³adów Liczba zak³adów ogó³em, w których Liczba zaplanowanych troli planowych w terenie szenia wymagañ ochro- ryzyka w ewidencji wg stanu w ewidencji wg stanu stwierdzono narusze- kontroli w terenie * ny œrodowiska zak³adów na 31.12.2016 r. na 31.12.2017 r. nia (S naruszeñ wtymzpo- Ogó³em** klasa 1 klasa 2 kl. 1+2) miarami I. 89 34 31 30 1 7 3 10 II. 175 160 85 83 4 37 15 52 III. 426 428 47 47 0 21 10 31 IV. 1594 1726 243 208 5 94 17 111 V. 1052 1787 46 44 3 17 2 19 OGÓ£EM 3336 4135 452 412 13 176 47 223

* Zgodnie z planem po korekcie ** Liczba wykonanych kontroli zak³adów z wyjazdem w teren

Tabela 34. Porównanie dzia³alnoœci kontrolnej WIOŒ w Olsztynie w roku 2017 z rokiem 2016

Wyst¹pienia do organów administracji Mandaty ROK Kontrole ogó³em Zarz¹dzenia Pouczenia rz¹dowej samorz¹d. szt. kwota 2016 1589 26 125 60 22700 283 295 2017 2024 49 178 93 34450 319 364

dotyczy³y przede wszystkim niezgodnoœci stanu faktycznego z zapi- Ogólnokrajowy cykl kontrolny przestrzegania przez wytwórców sami w pozwoleniach zintegrowanych, tj. warunków wprowadzania komunalnych osadów œciekowych przepisów ustawy z dnia emisji do powietrza, z zakresu gospodarki odpadowej, przekrocze- 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz. 21 z póŸn.zm) nia parametrów produkcyjnych instalacji itp. Naruszenia wynikaj¹ W 2017 roku kontrole obejmowa³y 5 oczyszczalni œcieków, skon- prawdopodobnie ze z³ej interpretacji zapisów zawartych w decyzji. trolowanych podczas cyklu kontrolnego przeprowadzonego w roku Kontrole przeprowadzone w 2017 roku wykaza³y, w porówna- 2014. Wszystkie oczyszczalnie mia³y uregulowany stan formalno- niu z rokiem 2016, ogóln¹ poprawê w zakresie przestrzegania przez prawny, spe³nia³y wymagania okreœlone w przepisach ustawy przedsiêbiorców jak i jednostki samorz¹dowe przepisów dot. gospo- o odpadach. W przypadku oczyszczalni zarz¹dzanej przez Przedsiê- darki odpadami, w tym gospodarowania odpadami komunalnymi biorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lidzbarku Warmiñ- przez gminy. skim, w roku 2017 nie wyizolowano bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella w osadzie œciekowym.

2.1. Cykle kontrolne ogólnokrajowe Ogólnokrajowy cykl kontrolny przestrzegania przez gminy przepisów ustawy z dnia 13 wrzeœnia 1996 r. o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku w gminach oraz kontroli punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK) W roku 2017 zrealizowano nastêpuj¹ce cykle kontrolne: W ramach ww. ogólnokrajowego cyklu kontrolnego przepro- Ogólnokrajowy cykl kontrolny pt. „Ocena wykonania zadañ wadzono kontrole planowe 12 gmin i 2 zwi¹zków miêdzygminnych. KPOŒK przez aglomeracje > 2000 RLM, na dzieñ 31.12.2016 r., Przeprowadzone kontrole gmin i zwi¹zków miêdzygminnych tj. po roku od up³ywu terminów okreœlonych w Traktacie Akcesyjnym” ujawni³y nieprawid³owoœci bêd¹ce przedmiotem postêpowañ Na potrzeby aktualizacji sporz¹dzanej na dzieñ 31 grudnia 2016 r. pokontrolnych w postaci zarz¹dzeñ pokontrolnych. Nieprawid³owo- (kontrole zak³adów w terenie oraz kontrole dokumentacyjne prze- œci dotyczy³y m.in.: prowadzone przez WIOŒ w roku 2017) na terenie województwa – braku zapisu dotycz¹cego zlokalizowania i organizacji warmiñsko-mazurskiego skontrolowano 71 oczyszczalni w aglome- PSZOK w Regulaminie utrzymania czystoœci i porz¹dku racjach. Cztery spoœród 71 oczyszczalni obs³uguj¹cych poszczegól- w gminie; ne aglomeracje nie spe³nia³y warunków okreœlonych w pozwole- – w trzech przypadkach nie ustalono trybu i sposobu zg³asza- niach wodnoprawnych, co poci¹gnê³o za sob¹ wymierzenie admini- nia przez w³aœcicieli nieruchomoœci przypadków niew³aœci- stracyjnych kar pieniê¿nych. Pozosta³e skontrolowane obiekty wego œwiadczenia us³ug przez przedsiêbiorcê odbieraj¹cego zapewnia³y redukcjê zanieczyszczeñ na poziomie okreœlonym odpady komunalne od w³aœcicieli nieruchomoœci; w przepisach prawa. Po up³ywie roku od dnia 31 grudnia 2016 mo¿na stwierdziæ poprawê, tj. oczyszczalnie nie spe³niaj¹ce warun- – w dwóch przypadkach ujawniono niepe³ne informacje udo- ków na dzieñ 31 grudnia 2016 r., przeprowadzi³y dzia³ania moderni- stêpniane na stronie internetowej BIP kontrolowanej gminy; zacyjne, które pozwoli³y im na zwiêkszenie redukcji zanieczyszczeñ – na terenie trzech gmin prowadzona by³a gospodarka odpa- oraz przed³o¿y³y siê na dotrzymywaniu warunków pozwoleñ dami komunalnymi w oparciu o system segregacji odpadów wodnoprawnych. z podzia³em na dwie frakcje: mokr¹ i such¹.

121 Przeprowadzone kontrole gmin, nie wykaza³y naruszeñ przepisów – stan faktyczny niezgodny z uregulowaniami formalnopraw- podlegaj¹cych postêpowaniom administracyjnym w przedmiocie nymi (np. rozbie¿noœci miêdzy ustalonym stanem faktycz- wymierzenia kar pieniê¿nych dotycz¹cych zorganizowania i popro- nym a zapisami pozwolenia zintegrowanego); wadzenia systemu gospodarki odpadami komunalnymi. – brak przedk³adania wyników pomiarów; Wyniki kontroli przeprowadzonych na terenie ca³ego woje- – brak ewidencji wytwarzanych odpadów; wództwa warmiñsko-mazurskiego wskazuj¹ na poprawê skuteczno- – inne przypadki nie stwarzaj¹ce zagro¿enia lub zanieczysz- œci wdra¿ania przez gminy systemów gospodarowania odpadami czenia œrodowiska (np. nieterminowe przedk³adanie wyni- komunalnymi. W ka¿dym roku gminy osi¹gaj¹ wy¿sze poziomy ków pomiarów; nieterminowe wprowadzenie do Krajowej recyklingu i przygotowania do ponownego u¿ycia frakcji: papieru, bazy KOBIZE raportu za rok 2016). metali, tworzyw sztucznych i szk³a oraz poziomy recyklingu, przy- Przyk³ady stwierdzanych naruszeñ klasy 2 dotyczy³y: gotowania do ponownego u¿ycia i odzysku innymi metodami innych – naruszenia warunków decyzji maj¹cych istotny wp³yw na ni¿ niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Ponadto œrodowisko (np. przekroczenia wielkoœci parametrów pro- zauwa¿alny jest spadek masy odpadów komunalnych ulegaj¹cych dukcyjnych instalacji IPPC w stosunku do wartoœci dopusz- biodegradacji przekazywanych do sk³adowania. czalnych okreœlonych w posiadanych pozwoleniach zintegro- W 2017 roku w ramach wskazanego cyklu kontrolnego prze- wanych; przekroczenia iloœci wytworzonych odpadów w sto- prowadzono tak¿e kontrole 11 punktów selektywnego zbierania sunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlonych w posiada- odpadów komunalnych. Ustalenia kontroli wskaza³y na niedo- nych pozwoleniach zintegrowanych; magazynowanie odpa- pe³nienie przez prowadz¹cych PSZOK obowi¹zuj¹cych przepisów dów niezgodnie z warunkami okreœlonymi w posiadanych prawa w nastêpuj¹cym zakresie: pozwoleniach zintegrowanych; przekroczenie dopuszczal- – w jednym przypadku stwierdzono, ¿e PSZOK nie posiada nych poziomów ha³asu w stosunku do wartoœci dopuszczal- uregulowanej strony formalno-prawnej w zakresie zbierania nych okreœlonych w pozwoleniu zintegrowanym); odpadów; – braku wymaganych decyzji okreœlaj¹cych warunki korzy- – w jednym przypadku ujawniono, i¿ prowadz¹cy PSZOK nie stania ze œrodowiska (np. brak uregulowanego stanu formal- posiada zawartej umowy na zagospodarowanie odpadów noprawnego w zakresie poboru wody z w³asnego ujêcia); zielonych z prowadz¹cym RIPOK; – braku wykonywania badañ, pomiarów lub wykonywanie – w trakcie kontroli PSZOK ujawniono tak¿e nieprawid³owo- pomiarów i badañ niezgodnie z zapisami pozwolenia zinte- œci zwi¹zane z niew³aœciwym prowadzeniem ewidencji growanego lub niezgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami. odpadów oraz magazynowaniem odpadów, które jest nie- zgodne z posiadanymi uregulowaniami formalnoprawnymi. 2.3. Kontrole wielkoprzemys³owych ferm tuczu trzody chlewnej, wymagaj¹cych pozwolenia 2.2. Kontrole zak³adów podlegaj¹cych dyrektywie zintegrowanego IPPC Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego na dzieñ Liczba zak³adów podlegaj¹cych dyrektywie IPPC 2010/75/UE znaj- 31.12.2017 r. liczba instalacji wielkoprzemys³owych ferm tuczu duj¹cych siê na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego trzody chlewnej, wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego, wed³ug stanu na dzieñ 31.12.2017 r. wynosi³a ogó³em 92, natomiast wynios³a 14. liczba instalacji IPPC wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego W 2017 roku wykonano ogó³em 16 kontroli ww. instalacji, wynios³a ogó³em 113, z czego: z czego liczba kontroli planowych wynios³a 13, natomiast liczba & liczba instalacji posiadaj¹cych pozwolenie zintegrowane – kontroli pozaplanowych – 3. 113, Liczba kontroli planowych wielkoprzemys³owych ferm tuczu & liczba instalacji nie posiadaj¹cych pozwolenia zintegrowa- trzody chlewnej, w wyniku których stwierdzono naruszenia wyma- nego – 0. gañ ochrony œrodowiska wynios³a ogó³em 10, w tym: Liczba wykonanych kontroli instalacji IPPC ogó³em (plano- – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 1 wych i pozaplanowych) wed³ug stanu na dzieñ 31.12.2017 r. wy- wynios³a 8; nios³a 54, z czego liczba wykonanych kontroli planowych instalacji – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 2 IPPC wynios³a 41. wynios³a 2. W 2017 roku liczba kontroli instalacji wymagaj¹cych pozwole- Naruszenia klasy 1 stwierdzone podczas kontroli planowych wiel- nia zintegrowanego (kontroli planowych i pozaplanowych), w któ- koprzemys³owych ferm tuczu trzody chlewnej dotyczy³y: rych stwierdzono naruszenia wymagañ ochrony œrodowiska wynios³a ogó³em 37, w tym: – naruszenia warunków decyzji niemaj¹cych istotnego wp³ywu na œrodowisko; – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 1 wynios³a 24, – nieprzedk³adania wyników pomiarów; – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 2 – stwierdzenia stanu faktycznego niezgodnego z uregulowa- wynios³a 13. niami formalnoprawnymi; W zwi¹zku z nieprawid³owoœciami stwierdzonymi w wyniku prze- – innych przypadków nie stwarzaj¹cych zagro¿enia lub zanie- prowadzonych czynnoœci kontrolnych: czyszczenia œrodowiska; – udzielono w trakcie kontroli 54 pouczeñ; – brak przykrycia zbiorników na gnojowicê wyposa¿onych w otwór wejœciowy oraz w otwory wentylacyjne. – na³o¿ono 11 mandatów karnych; Najczêœciej stwierdzanymi naruszeniami klasy 2 by³o: – wydano 35 zarz¹dzeñ pokontrolnych; – naruszenie warunków decyzji maj¹cych istotny wp³yw na – skierowano 1 wniosek do organów œcigania; œrodowisko (np. przekroczenia wielkoœci parametrów pro- – skierowano 40 wyst¹pieñ do innych organów; dukcyjnych instalacji IPPC w stosunku do wartoœci dopusz- – na³o¿ono 5 kar pieniê¿nych (ostatecznych). czalnych okreœlonych w posiadanych pozwoleniach zinte- Najczêœciej stwierdzanymi naruszeniami klasy 1 by³y: growanych; przekroczenia iloœci wytworzonych odpadów – naruszenia warunków decyzji niemaj¹cych istotnego w stosunku do wartoœci dopuszczalnych okreœlonych wp³ywu na œrodowisko; w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych; magazyno-

122 wanie odpadów niezgodnie z warunkami okreœlonymi Naruszenia klasy 1: w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych); – stan faktyczny niezgodny z uregulowaniami formalno- – brak wykonywania badañ, pomiarów lub wykonywanie -prawnym lub innymi wymaganiami; pomiarów i badañ niezgodnie z zapisami pozwolenia zinte- – inne przypadki nie stwarzaj¹ce zagro¿enia lub zanieczysz- growanego lub niezgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami. czenia œrodowiska (np. nieterminowe przedk³adanie kopii W zwi¹zku z ww. nieprawid³owoœciami stwierdzonymi pod- planów nawo¿enia wraz z opiniami do WIOŒ); czas kontroli planowych wielkoprzemys³owych ferm tuczu trzody Naruszenia klasy 2: chlewnej zastosowano sankcje i podjêto odpowiednie dzia³ania – naruszenie warunków decyzji maj¹cych istotny wp³yw na pokontrolne, tj.: œrodowisko; – udzielono w trakcie kontroli 16 pouczeñ; – brak wymaganej decyzji okreœlaj¹cej warunki korzystania – na³o¿ono 1 mandat karny; ze œrodowiska (np. brak uregulowanego stanu formalno- – wydano 10 zarz¹dzeñ pokontrolnych zobowi¹zuj¹cych do prawnego w zakresie poboru wody z w³asnego ujêcia wody usuniêcia stwierdzonych naruszeñ wymagañ ochrony œrodo- podziemnej). wiska; W zwi¹zku z nieprawid³owoœciami stwierdzonymi podczas kontroli – skierowano 10 wyst¹pieñ do innych organów. planowych ferm drobiu wymagaj¹cych pozwolenia zintegrowanego Liczba kontroli pozaplanowych wielkoprzemys³owych ferm tuczu zastosowano sankcje i podjêto odpowiednie dzia³ania pokontrolne, tj: trzody chlewnej, podczas których stwierdzono naruszenia wymagañ – udzielono w trakcie kontroli 9 pouczeñ; ochrony œrodowiska wynios³a ogó³em 2, z czego: – wydano 5 zarz¹dzeñ pokontrolnych zobowi¹zuj¹cych do – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 1 usuniêcia stwierdzonych naruszeñ wymagañ ochrony œrodo- wynios³a 1; wiska; – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 2 – skierowano 8 wyst¹pieñ do innych organów. wynios³a 1. Liczba kontroli pozaplanowych ferm drobiu wymagaj¹cych pozwo- Naruszenia klasy 1 stwierdzone podczas kontroli pozaplanowych wiel- lenia zintegrowanego, w wyniku których stwierdzono naruszenia koprzemys³owych ferm tuczu trzody chlewnej dotyczy³y g³ównie: wymagañ ochrony œrodowiska wynios³a ogó³em 1. Stwierdzone – naruszenia warunków decyzji niemaj¹cych istotnego naruszenie klasy 2 dotyczy³o naruszenia warunków decyzji ma- wp³ywu na œrodowisko. j¹cych istotny wp³yw na œrodowisko. Naruszenia klasy 2 by³y nastêpuj¹ce: W zwi¹zku z naruszeniami wymagañ ochrony œrodowiska – zanieczyszczenie œrodowiska, stwierdzono niekontrolowa- stwierdzonymi podczas przedmiotowej kontroli pozaplanowej fer- ne uwolnienie p³ynnego nawozu naturalnego do systemu my drobiu zastosowano sankcje i podjêto odpowiednie dzia³ania melioracyjnego. pokontrolne, tj: W zwi¹zku z ww. nieprawid³owoœciami, stwierdzonymi podczas – udzielono w trakcie kontroli 1 pouczenia; kontroli pozaplanowych wielkoprzemys³owych ferm tuczu trzody – wydano 1 zarz¹dzenie pokontrolne zobowi¹zuj¹ce do usu- chlewnej, zastosowano sankcje i podjêto odpowiednie dzia³ania niêcia stwierdzonych naruszeñ wymagañ ochrony œrodowi- pokontrolne, tj.: ska; – udzielono w trakcie kontroli 3 pouczeñ; – skierowano 1 wyst¹pienie do innych organów. – na³o¿ono 1 mandat karny; – wydano 2 zarz¹dzenia pokontrolne zobowi¹zuj¹ce do usu- 2.5. Kontrole zak³adów, na terenie których eksplo- niêcia stwierdzonych naruszeñ wymagañ ochrony œrodowi- atowane s¹ instalacje stosuj¹ce ciê¿ki olej ska; opa³owy, kontrole statków stosuj¹cych olej do – skierowano 2 wyst¹pienia do innych organów. silników statków ¿eglugi œródl¹dowej Podczas kontroli jednej instalacji do tuczu trzody chlewnej nale¿¹cej do Gospodarstwa Rolnego „EDEN” sp. z o.o. w GwiŸdzinach ustalo- W 2017 roku WIOŒ Olsztyn przeprowadzi³ 4 kontrole zak³adów na no, ¿e od dnia 05.01.2017 roku nie jest prowadzona na fermie zawartoœæ siarki w ciê¿kim oleju opa³owym stosowanym w instala- hodowla trzody chlewnej. Kontrolowany podmiot prowadzi cjach energetycznego spalania paliw. W 1 zak³adzie pobrano próbkê dzia³alnoœæ polegaj¹c¹ na uprawach rolnych i produkcji spirytusu we oleju stosowanego w instalacjach energetycznego spalania paliw do w³asnej gorzelni. badañ na zawartoœæ siarki w paliwie. W pobranej próbce ciê¿kiego oleju opa³owego dopuszczalny poziom siarki nie zosta³ 2.4. Kontrole ferm drobiu wymagaj¹cych pozwole- przekroczony. nia zintegrowanego Wykonano 7 kontroli statków stosuj¹cych olej do silników stat- ków ¿eglugi œródl¹dowej oraz 4 kontrole zwi¹zane z poborem pró- Liczba instalacji ferm drobiu wymagaj¹cych pozwolenia zintegro- bek paliwa. W jednym przypadku wykazane zosta³o przekroczenie wanego, znajduj¹cych siê na terenie województwa warmiñsko- dopuszczalnych poziomów siarki w paliwie. -mazurskiego na dzieñ 31.12.2017 r. wynios³a 21. Liczba wykonanych planowych kontroli ferm drobiu wyma- 2.6. Kontrole w zakresie przestrzegania ustawy gaj¹cych pozwolenia zintegrowanego w 2017 roku wynios³a 5, nato- o SZWO miast liczba wykonanych kontroli pozaplanowych przedmiotowych ferm drobiu wynios³a 2. W 2017 roku WIOŒ w Olsztynie przeprowadzi³ 11 kontroli podmio- Liczba kontroli planowych ww. ferm drobiu, w wyniku których tów zgodnie z ustaw¹ z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubo- stwierdzono naruszenia wymagañ ochrony œrodowiska wynios³a ¿aj¹cych warstwê ozonow¹ oraz o niektórych fluorowanych gazach ogó³em 5, w tym: cieplarnianych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1951 z póŸñ. zm.). – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 1 Osiem skontrolowanych podmiotów nale¿a³o do I grupy pod- wynios³a 4; miotów stosuj¹cych substancje zubo¿aj¹ce warstwê ozonow¹ lub – liczba kontroli, w których stwierdzono naruszenia klasy 2 fluorowane gazy cieplarniane. Trzy podmioty nale¿a³y do II grupy wynios³a 1. operatorów urz¹dzeñ zawieraj¹cych SZWO lub F-gazy. Podczas przeprowadzonych kontroli u dwóch podmiotów, stwierdzono dwie nieprawid³owoœci nale¿¹ce do kategorii 1 – nietermino-

123 we przekazywanie informacji w niej zawartych wyspecjalizowanej 2.8. Kontrole z pomiarami jakoœci œcieków przy jednostce. Wydano dwie kary administracyjne po 600 z³ za nietermi- wykorzystaniu laboratoriów mobilnych zaku- nowe wys³anie sprawozdania ze stosowania fluorowanych gazów cieplarnianych. W obu przypadkach wydano dwa zarz¹dzenia pionych w ramach Programu Operacyjnego pokontrolne. Oba kontrolowane zak³ady poinformowa³y o wykona- „Infrastruktura i Œrodowisko” niu zarz¹dzeñ pokontrolnych.

2.7. Kontrole w zakresie stosowania i przechowywa- W roku 2017 przeprowadzono ³¹cznie 3 kontrole z pobraniem pró- bek œredniodobowych proporcjonalnych do przep³ywu przy wyko- nia nawozów, œrodków wspomagania uprawy rzystaniu laboratoriów mobilnych zakupionych w ramach Programu roœlin, komunalnych osadów œciekowych oraz Operacyjnego „Infrastruktura i Œrodowisko”. Jedna kontrola by³a liczba kontroli rolniczego wykorzystania œcieków kontrol¹ planow¹ przeprowadzon¹ celem weryfikacji wiarygodno- w produkcji pierwotnej ¿ywnoœci pochodzenia œci wyników pomiarów przedk³adanych przez podmiot, pozosta³e roœlinnego dwie by³y kontrolami pozaplanowymi, interwencyjnymi przepro- wadzonymi celem oceny zasadnoœci interwencji. W zwi¹zku W 2017 roku skontrolowano 12 podmiotów z zakresu produkcji z wykorzystaniem laboratoriów mobilnych zakupionych w ramach pierwotnej ¿ywnoœci pochodzenia roœlinnego. Kontrole przeprowa- Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Œrodowisko” w roku 2017 dzono wspólnie z Pañstwow¹ Inspekcj¹ Sanitarn¹, które dotyczy³y wydano trzy zarz¹dzenia pokontrolne oraz na³o¿ono jeden mandat stosowania nawozów i œrodków wspomagaj¹cych uprawê roœlin. karny. Podczas kontroli dokonano poboru gleby na zawartoœæ metali ciê- W roku 2017 nie przeprowadzono kontroli w terenie w zakresie ¿kich. Badania wykona³a Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza pomiaru PEM. Wykonano 507 kontroli dokumentacyjnych SBTK w Bia³ymstoku, w Olsztynie oraz w Gdañsku. Badania gleby nie oraz 12 kontroli dokumentacyjnych innych obiektów zobo- wykaza³y nieprawid³owoœci. wi¹zanych do przesy³ania sprawozdañ z pomiarów PEM.

3. UDZIA£ WIOŒ W DZIA£ANIACH ZWI¥ZANYCH Z SIECI¥ IMPEL

W 2017 roku WIOŒ w Olsztynie przeprowadzi³ 3 akcje kontrolne dzone by³y w punktach kontroli drogowej oraz w rejonie granicy w ramach projektu IMPEL Odpady i TFS „Europejskie Akcje Inspek- z Federacj¹ Rosyjsk¹. W ramach akcji skontrolowano ogó³em 10 cyjne”. Dotyczy³y one miêdzynarodowego przemieszczania odpa- transportów, w trakcie których nie ujawniono miêdzynarodowego dów i prowadzone by³y w marcu, czerwcu i paŸdzierniku 2017 roku. przemieszczania odpadów. W akcjach kontrolnych brali udzia³ przedstawiciele: Przedmiotem projektu jest wzmo¿ona kontrola w zakresie prze- – Inspekcji Transportu Drogowego w Olsztynie oraz Oddzia³u strzegania przepisów transgranicznego przemieszczania odpadów ITD w E³ku, na i z terenu kraju jak te¿ tranzyt odpadów. Prowadzone cyklicznie – Placówki S³u¿by Granicznej w Grzechotkach, akcje kontrolne nie wykaza³y nielegalnego tpo jak te¿ legalnych – Warmiñsko-Mazurskiego Urzêdu Celno-Skarbowego w Olsz- transportów tpo z naruszeniem decyzji GIOŒ. Jak pokazuj¹ tynie, Oddzia³ Celny w Grzechotkach, doœwiadczenia z lat ubieg³ych przypadki nielegalnego tpo jak te¿ – Komendy Powiatowej Policji w Gi¿ycku. legalnego tpo z naruszeniem decyzji GIOŒ ujawniane s¹ zazwyczaj Celem akcji by³a kontrola miêdzynarodowego przemieszczania podczas prowadzenia przedmiotowych akcji w strefie przygranicz- odpadów dokonywanego transportem drogowym. Kontrole prowa- nej lub na przejœciach granicznych z terminalem towarowym.

4. WYKONANIE ZARZ¥DZEÑ POKONTROLNYCH

W roku 2017 WIOŒ w Olsztynie wyda³ 319 zarz¹dzeñ pokontrol- – brak znacznych konsekwencji w przypadku niewykonania nych, zrealizowanych w ca³oœci zosta³o 252 zarz¹dzeñ pokontrol- zarz¹dzenia przez podmiot, nych, a pozosta³e zarz¹dzenia pokontrolne s¹ w trakcie realizacji lub – nieterminowe przedk³adanie sprawozdañ odpowiednim czêœciowo zosta³y zrealizowane. W porównaniu z 2016 rokiem organom. zauwa¿a siê wzrost iloœci kontrolowanych podmiotów naru- W 2017 roku w WIOŒ w Olsztynie w 3 przypadkach zastosowa³ szaj¹cych wymogi ochrony œrodowiska. Znaczna wiêkszoœæ naru- przepis art. 31 a ustawy z dnia 20.07.1991 r. o Inspekcji Ochrony szeñ zakwalifikowana zosta³a do kategorii I, tj. nie oddzia³uj¹cych Œrodowiska. W 2 przypadkach zosta³y na³o¿one mandaty karne, bezpoœrednio na œrodowisko. w 1 pouczenie. Wzrost iloœci podmiotów naruszaj¹cych wymogi ochrony œro- dowiska spowodowany jest czêstymi zmianami prawa oraz posze- W 2017 roku w Delegaturze w Gi¿ycku odnotowano dwa przy- rzonymi obowi¹zkami w zakresie sprawozdawczoœci. Ujawnione padki zastosowania przepisu art. 31a ustawy IOŒ. Artur Wnukowski w 2017 roku naruszenia dotyczy³y nieprawid³owoœci w zakresie: Przedsiêbiorstwo Handlowo-Us³ugowe „LICZÊ NA CUD“, 19-330 Stare Juchy, Królowa Wola 18, Zak³ad Przeróbczy Chrzanowo 1 braku przed³o¿enia sprawozdañ, – jako prowadz¹cy kopalniê ¿wiru zosta³ skontrolowany przez Dele- – nieprawid³owoœci w przedk³adanych sprawozdaniach. gaturê w Gi¿ycku w 2016 r. W trakcie kontroli ujawniono niepra- Najczêœciej powtarzaj¹cymi siê przyczynami niewykonania wid³owoœci, dotycz¹ce m.in. gospodarki odpadowej, w zwi¹zku zarz¹dzeñ pokontrolnych by³y: z czym wydano stosowne zarz¹dzenia pokontrolne. Przedsiêbiorca – zbyt du¿y nak³ad finansowy na wykonanie zarz¹dzenia, zda- nie poinformowa³ w³aœciwego organu IOŒ o wykonaniu zarz¹dzeñ niem prowadz¹cego dzia³alnoœæ, pokontrolnych. W zwi¹zku z powy¿szym na podstawie art. 31a ust 1

124 Ryc. 32. Inwentaryzacja systemów kanalizacyjnych z zastosowaniem wytwornicy dymu.

Ryc. 35. Pobór prób wody z rowu melioracyjnego stanowi¹cego odbiornik wód opadowych i roztopowych w m. Mor¹g Ryc. 33. Pobór prób zanieczyszczonej wody dop³ywaj¹cej rowem melioracyjnym do jeziora udzieli³ odpowiedzi na zarz¹dzenie pokontrolne. W przypadku punktu 3 zarz¹dzenia Spó³ka nie zgodzi³a siê z treœci¹ tego zarz¹dzenia. Zarz¹dzenie zosta³o zaskar¿one do Wojewódzkiego S¹du Administracyjnego w Olsztynie. Wyrokiem z 26 wrzeœnia 2017 r., sygn.. II SA/OI 601/07 WSA skargê oddali³. Nastêpnie zosta³a przez Spó³kê z³o¿ona skarga kasacyjna na ww. wyrok do NSA. Pismem z dnia 22 grudnia 2017 r., sygn.. akt: II SA/O 601/17 WSA w Olszty- nie poinformowa³ Spó³kê, ¿e na posiedzeniu niejawnym Naczelny S¹d Administracyjny rozpozna skargê kasacyjn¹. Kontrole z wyjazdem w teren bez ustalonego podmiotu W roku 2017 podjêto 51 kontroli z wyjazdem w teren bez ustalonego podmiotu. Tylko w 7 przypadkach potwierdzono zagro¿enie dla œro- dowiska. Po kontrolach wystosowano 9 wyst¹pieñ do administracji samorz¹dowej, 3 do administracji rz¹dowej i 1 do organów œcigania. Kontrole w oparciu o dokumenty Ryc. 34. Przygotowanie próbopobieraka typu Avalanche do przeprowadzenia W roku 2017 przeprowadzono ³¹cznie 1324 kontrole w oparciu œredniodobowego poboru prób œcieków odprowadzanych z oczyszczalni o przesy³an¹ do WIOŒ dokumentacjê (w tym badania automonito- ringowe). Ogó³em stwierdzono 40 naruszeñ, po których wydano 36 kar pieniê¿nych. W przypadku badañ automonitoringowych w 13 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Œrodowiska przypadkach podejmowano inne dzia³ania, jak np. wyst¹pienia do osoba odpowiedzialna zosta³a ukarana mandatem karnym. podmiotów, które przedstawi³y badania z informacj¹ o stwierdzo- W 2017 r. by³ 1 przypadek zaskar¿enia zarz¹dzeñ pokontrolnych naruszeniach. nych do WSA. Zarz¹dzenie pokontrolne z dnia 27 kwietnia 2017 r., Dzia³ania dyscyplinuj¹ce niepieniê¿ne znak: WIOŒ-I.703.1.708.22.2017.cm.mc zosta³y wydane po kontroli WIOŒ w Olsztynie przeprowadzonej w dniach od 16 lutego do 21 W 2017 roku WIOŒ w Olsztynie nie prowadzi³ dyscyplinuj¹cych kwietnia 2017 r. w ZAP SZNAJDER BATTERIEN S.A. Oddzia³ dzia³añ niepieniê¿nych. Produkcyjny w Korszach, ul. Wojska Polskiego 50, 11-430 Korsze. Postêpowania egzekucyjne W punkcie 3 ww. zarz¹dzenia pokontrolnego zobowi¹zano Spó³kê WIOŒ w Olsztynie w 2017 r wyda³: do prowadzenia ewidencji wytwarzanych odpadów w postaci osa- dów lub szlamów ze zbiorników wody technologicznej zamontowa- – 16 upomnieñ, nych w sekcji neutralizacji wody technologicznej i elektrolitu (ter- – 16 tytu³ów wykonawczych, min realizacji: na bie¿¹co w przypadku opró¿niania zbiorników – 16 postêpowañ egzekucyjnych. z odpadów). Pismem z dnia 15 maja 2017 r., znak: K/68/2017 Zak³ad

125 Fot. Archiwum WIOŒ X. DZIA£ALNOŒÆ LABORATORIUM WIOŒ W OLSZTYNIE

W sk³ad Laboratorium WIOŒ w Olsztynie wchodzi Pracownia w: wdro¿onego systemu zarz¹dzania jest budowanie zaufania klientów Olsztynie, Elbl¹gu i Gi¿ycku. do dzia³añ Laboratorium, poprzez d¹¿enie do pe³nego spe³niania ich Do zadañ statutowych Laboratorium nale¿y: oczekiwañ i potrzeb oraz wype³nianie wymagañ ustawowych i Pol- & wykonywanie badañ i pomiarów na potrzeby monitoringu skiego Centrum Akredytacji, zawartych w obowi¹zuj¹cych przepi- œrodowiska oraz prowadzonych kontroli i dzia³añ w przypad- sach. W tym celu Laboratorium stosuje m.in. certyfikowane mate- ku wyst¹pienia powa¿nych awarii, ria³y odniesienia, wykonuje badania i pomiary zgodnie z dobr¹ prak- & wspó³praca z krajowymi laboratoriami referencyjnymi i spe- tyka laboratoryjn¹, wed³ug ustalonych i udokumentowanych metod cjalistycznymi laboratoriami regionalnymi w zakresie wdra- na wysokim poziomie jakoœciowym, nadzoruje wyposa¿enie i przy- ¿ania systemów zarz¹dzania, metod badawczych i wyposa- rz¹dy pomiarowe, prowadzi kontrolê pobierania próbek, monitoruje ¿enia pomiarowego, warunki œrodowiskowe. & uczestnictwo w badaniach bieg³oœci i porównaniach miêdzy- Personel Laboratorium posiada wykszta³cenie kierunkowe, laboratoryjnych, doœwiadczenie i przygotowanie merytoryczne do wykonywanych & prowadzenie prac zwi¹zanych z wdro¿eniem nowych metod czynnoœci. Kompetencje personelu s¹ potwierdzane podczas ocen analitycznych i systemów kontrolno-pomiarowych, Polskiego Centrum Akredytacji. & prowadzenie sprawozdawczoœci statystycznej ze swej Laboratorium posiada certyfikat akredytacji AB 805 wydany dzia³alnoœci, przez Polskie Centrum Akredytacji. Zakres akredytacji jest dostêpny & prowadzenie dzia³alnoœci us³ugowej w zakresie badañ na stronach www.pca.gov.pl i www.wios.olsztyn.pl. i pomiarów jakoœci komponentów œrodowiska, pomiarów Zakres badañ wykonywanych: emisji substancji lub energii do œrodowiska, wydawanie opi- & pobieranie próbek oraz wykonywanie badañ fizyko-che- nii w zakresie jakoœci œrodowiska, prowadzenie szkoleñ micznych wód powierzchniowych i podziemnych, œcieków i udzielanie informacji ekologicznych. oraz gleb, Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska & pobieranie próbek oraz wykonywanie badañ biologicznych w Olsztynie utrzymuje i doskonali wdro¿ony system zarz¹dzania wód, zgodny z norm¹ PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap.1:2007 & pomiary poziomu ha³asu, +AC:2007 „Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laborato- & pomiary zanieczyszczeñ powietrza atmosferycznego riów badawczych i wzorcuj¹cych”, który jest opisany w Ksiêdze (imisja), Jakoœci oraz zwi¹zanych z ni¹ procedurach ogólnych. Celem & pomiary natê¿enia pola elektromagnetycznego.

Tabela 35. Iloœæ analiz wykonanych w Laboratorium WIOŒ w Olsztynie w 2017 roku

Ochrona powietrza Ochrona wód Ochrona gleb Ochrona przed ha³asem Ochrona przed PEM Liczba pobranych próbek pierwotnych ogó³em: 19439 1699 14 - - Liczba wykonanych oznaczeñ ogó³em: 36585 51905 10 - - - w ramach monitoringu ogó³em: 36585 50979 0 - - - w ramach kontroli ogó³em: 0 926 10 - - Liczba wykonanych oznaczeñ ogó³em w ramach prac 786 18460 78 - - zleconych i badañ w³asnych Liczba stanowisk pomiarowych - - - 100 45 Liczba pomiarów - - - 4197 45 Liczba pomiarów warunków meteo - - - 4685 90

127 Laboratorium wykonuje badania klasycznymi, jak i nowoczesnymi Laboratorium równie¿ realizuje nastêpuj¹ce projekty: technikami, takimi jak: metoda wagowa, miareczkowa, elektroche- – „Monitoring wód przejœciowych realizowany przez Woje- miczna, spektrofotometryczna, mikroskopowa, chromatografia wódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie jonowa, chromatografia cieczowa, chromatografia gazowa, chroma- w latach 2016–2018” dofinansowany ze œrodków Narodo- tografia gazowa z tandemow¹ spektrometri¹ mas, emisyjna spektro- wego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej, metria plazmowa, absorpcyjna spektrometria atomowa, atomowa – „Monitoring rzek Przymorza i rzek transgranicznych z obwo- spektrometria fluorescencyjna, spektrometria mas sprzê¿ona dem Kaliningradzkim na potrzeby bilansu ³adunków zanie- z plazm¹ wzbudzon¹ indukcyjnie i analiza przep³ywowa. czyszczeñ wprowadzanych do Ba³tyku wraz z kontrol¹ Ÿró- W celu realizacji nowych zadañ na potrzeby PMŒ, wynika- de³ punktowych, z których zanieczyszczenia wprowadzane j¹cych z koniecznoœci wdro¿enia do polskiego systemu monitoringu s¹ bezpoœrednio do morza, w województwie warmiñsko- nowych wymagañ unijnych, Laboratorium jest systematycznie -mazurskim wykonywany przez Wojewódzki Inspektorat wyposa¿ane w nowoczesn¹ aparaturê badawcz¹. W 2017 roku ze ochrony Œrodowiska w Olsztynie w latach 2015–2017 dofi- œrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospo- nansowany ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony darki Wodnej w Olsztynie i bud¿etu Wojewody Warmiñsko-Mazur- Œrodowiska i Gospodarki Wodnej, skiego zosta³ zakupiony analizator przep³ywowy do oznaczania – „Wzmocnienie systemu pomiarowego jakoœci powietrza cyjanków wolnych/ca³kowitych, fosforu ogólnego/ortofosforanów w województwie warmiñsko-mazurskim” dofinansowany ze oraz z bud¿etu Wojewody Warmiñsko-Mazurskiego sonda wielopa- œrodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru rametrowa YSI EXO do pomiaru m.in. tlenu, pH, przewodnoœci Gospodarczego 2009–2014, w ramach którego zosta³o zaku- elektrycznej w³aœciwej, temperatury, ciœnienia w wodach przejœcio- pionych szeœæ poborników py³u zawieszonego LVS (imisja), wych, zestaw do pomiarów ha³asu i piec mineralizacyjny z desty- dygestoria, meble laboratoryjne, szafy wentylowane na lark¹ do oznaczania zawartoœci azotu metod¹ Kjeldahla. odczynniki, szafa na szk³o, szafy na gazy, a tak¿e utworzono Dodatkowo Laboratorium zosta³o doposa¿one z zakupów cen- stanowisko do wstêpnej weryfikacji danych pomiarowych. tralnych przez GIOŒ w ramach Program Operacyjny Infrastruktura Wszystkie szczegó³owe informacje dotycz¹ce projektu PL03 pn. i Œrodowisko 2014–2020 PL03 w: „Wzmocnienie systemu pomiarowego jakoœci powietrza w woje- – trzy mikroskopy badawcze do pracy z kontrastem fazowym wództwie warmiñsko-mazurskim” mo¿na uzyskaæ na stronie i Nomarskiego DIC, https://www.wspjp.wios.olsztyn.pl oraz – chromatograf gazowy z tandemow¹ spektrometri¹ mas https://www.youtube.com/watch?v=MdJA8XZa1z4&t=11s, (GC-MS/MS), https://www.youtube.com/watch?v=18iYj_LBjCQ&t=10s, – zestaw do ekstrakcji fazy sta³ej SPE-DEX 5000, https://www.youtube.com/watch?v=Ewp7uhnOBiI – zestaw do równoleg³ego zatê¿ania próbekXcelVap, – pobornik py³u zawieszonego LVS (imisja).

128 Siedziba WFOŒiGW w Olsztynie, Fot. Grzegorz Siemieniuk

XI. DZIA£ALNOŒÆ FINANSOWA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU

1. FUNDUSZE W£ASNE WFOŒIGW W OLSZTYNIE

Po¿yczki Dop³aty do oprocentowania W 2017 r. Wojewódzki Fundusz zawar³ 173 umowy po¿yczek W 2017 r. z dop³at do oprocentowania kredytów ze œrodków Woje- o ³¹cznej wartoœci dofinansowania 50 878 531,09 z³, w tym: wódzkiego Funduszu skorzysta³o 24 beneficjentów na ³¹czn¹ war- & 17 426 422,43 z³ na ochronê wód (OW) i gospodarkê wodn¹ – toœæ dop³at 123 446,28 z³. Koszt ca³kowity inwestycji realizowanych 21 umów w ramach tych umów wyniós³ 9 281 406,22 z³. & 28 803 798,66 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 141 umów £¹czna wartoœæ pomocy bezzwrotnej udzielonej przez Woje- & 1 293 628,00 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 2 umowy wódzki Fundusz w 2017 roku (w tym dotacje, umorzenia, dop³aty do & 3 154 682,00 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 7 oprocentowania, œrodki dla PJB) wynios³a 9 390 328,91z³, co stano- umów wi 72,51% uzyskanych wp³ywów z tytu³u op³at i kar za korzystanie & 100 000,00 z³ na ochronê przyrody (OP) – 1 umowa ze œrodowiska. & 100 000,00 z³ na edukacjê ekologiczn¹ (EE) – 1 umowa Strukturê udzielonej bezzwrotnej pomocy finansowej przez Wojewódzki Fundusz w 2017 r. przedstawia poni¿szy diagram. Dotacje dop³aty do kredytów W 2017 r. Wojewódzki Fundusz zawar³ 488 umów dotacji na kwotê PJB 0,8% 0,2% dofinansowania 7 873 421,53 z³, w tym: umorzenia & 741 012,54 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 59 umów 2,3% & 2 025 664,26 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 83 umowy & 575 581,03 z³ na ochronê przyrody (OP) – 36 umów dotacje & 569 918,00 z³ na monitoring œrodowiska (MN) – 4 umowy 12,2% & 673 457,02 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 83 umowy & 3 287 788,68 z³ na edukacjê ekologiczn¹ (EE) – 223 umowy W podanych wy¿ej danych, uwzglêdniono zawarte w 2017 r. przez Wojewódzki Fundusz 6 umów przekazania œrodków PJB na kwotê dofinansowania 500 000,00 z³, w tym: & 90 000,00 z³ na ochronê przyrody (OP) – 3 umowy & 360 000,00 z³ na monitoring œrodowiska (MN) – 2 umowy & 50 000,00 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 1 umowa

Umorzenia czêœci po¿yczek W 2017 r. Wojewódzki Fundusz umorzy³ w czêœci 12 po¿yczek na ³¹czn¹ wartoœæ 1 393 461,10 z³, w tym: & 1 056 573,10 z³ na ochronê wód (OW) – 6 umów & 271 888,00 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 4 umowy po¿yczki & 65 000,00 z³ na nadzwyczajne zagro¿enia œrodowiska (NZS) 84,5% – 1 umowa Ryc. 36. Struktura udzielonej pomocy przez Wojewódzki Fundusz w 2017 roku

129 2. FUNDUSZE EUROPEJSKIE

W okresie od 01.01.2017 do 31.05.2017 roku Wojewódzki Fundusz, & 21 238 131,24 z³ – wartoœæ pomocy bezzwrotnej – 533 umo- realizuj¹c zadania zwi¹zane z wdra¿aniem funduszy europejskich, wy, w tym: podpisa³ w ramach RPO WiM 2014–2020 9 umów na ³¹czn¹ wartoœæ # 7 873 421,53 z³ – dotacje ze œrodków krajowych – dofinansowania UE 11 847 802,33 z³. 488 umów, w tym: Umowy zawarte zosta³y z nastêpuj¹cych dziedzin ochrony . 500 000,00 z³ – œrodki dla pañstwowych jednostek œrodowiska: bud¿etowych – 6 umów Ø 1 450 887,77 z³ efektywnoœæ energetyczna i wykorzystanie OZE # 11 847 802,33 z³ – dotacje ze œrodków UE – 9 umów w MŒP (RPO WiM 2014-2020 – dzia³anie 4.2) – 3 umowy # 1 393 461,10 z³ – wartoœæ umorzeñ – 12 umów Ø 10 396 914,56 z³ ochrona ró¿norodnoœci biologicznej (RPO # 123 446,28 z³ – wartoœæ dop³at do kredytów – WiM 2014–2020 – dzia³anie 5.3) – 6 umów 24 beneficjentów Natomiast od pocz¹tku realizacji Programu RPO WiM 2014–2020 Fundusz podpisa³ ³¹cznie 102 umowy na ³¹czn¹ wartoœæ dofinansowania UE 57 436 648,19 z³. Umowy zawarte zosta³y z nastêpuj¹cych dziedzin ochrony œro- 0,5 0,12 1,39 dowiska (dotyczy lat 2016–2017): Ø 42 722 646,96 z³ wspieranie wytwarzania i dystrybucji ener- 4,92 gii pochodz¹cej ze Ÿróde³ odnawialnych (RPO WiM 2014–2020 – dzia³anie 4.1) – 90 umów Ø 3 105 241,55 z³ efektywnoœæ energetyczna i wykorzystanie OZE w MŒP (RPO WiM 2014–2020 – dzia³anie 4.2) – 7,43 5 umów po¿yczki Ø 11 608 759,68 z³ ochrona ró¿norodnoœci biologicznej (RPO dotacje WiM 2014–2020 – dzia³anie 5.3) – 7 umów fundusze UE umorzenia 2017 rok – fakty i liczby PJB & 706 – wszystkich zawartych umów dop³aty do kredytów . 72 116 62,33 z³ – ³¹czna kwota dofinansowania, w tym: # 60 268 860,00 z³ ze œrodków krajowych – 673 41,88 umowy + 24 dop³aty do kredytów # 11 847 802,33 z³ ze œrodków UE – 9 umów & 50 878 531,09 z³ - wartoœæ zawartych umów po¿yczek – 173 1 umowy Ryc. 37. Wartoœæ udzielonego dofinansowania w 2017 r. [mln z³]

3. EFEKTY EKOLOGICZNE ORAZ PRZYK£ADOWE INWESTYCJE

Ochrona wód i gospodarka wodna & liczba zainstalowanych kontenerowych stacji uzdatniania wody – 1 szt. W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpi- & liczba zakupionych specjalistycznych samochodów do sa³ ³¹cznie 28 umów o dofinansowanie na ³¹czn¹ wartoœæ czyszczenia sieci kanalizacyjnej – 1 szt. 18 482 995,53 z³, w tym: Ø 21 umów po¿yczek na kwotê 17 426 422,43 z³, w tym 5 umów po¿yczek z programu Ewa plus na kwotê 90 503,60 z³ Ø 7 umów umorzenia na kwotê 1 056 573,10 z³ Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: & d³ugoœæ wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej – 20,52 km & d³ugoœæ wybudowanej sieci wodoci¹gowej – 23,53 km & liczba wybudowanych oczyszczalni œcieków – 2 szt. & liczba wybudowanych przydomowych oczyszczalni œcieków – 2 szt. & liczba zmodernizowanych oczyszczalni œcieków – 1 szt. & liczba zainstalowanych kontenerowych oczyszczalni œcie- ków – 1 szt. & liczba osób pod³¹czonych do sieci kanalizacyjnej – 695 osób & liczba osób pod³¹czonych do sieci wodoci¹gowej – 1895 osób Ryc. 38. Oczyszczalnia œcieków w Piszu – komora nitryfikacji (fot. Archiwum & liczba zmodernizowanych stacji uzdatniania wody – 6 szt. WFOŒiGW w Olsztynie)

1 Na podstawie kwot wyp³aconych

130 Ochrona powierzchni ziemi & 3 umowy ze œrodków RPO WiM 2014–2020 na wartoœæ 1 450 887,77 z³ W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- podpisa³: puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: & 85 umów ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ wartoœæ & liczba obiektów objêtych termomodernizacj¹ – 50 szt., 3 319 292,26 z³, w tym: & liczba obiektów, w których wymieniono piece c.o. na kot³y & 2 umowy po¿yczki na kwotê 1 293 628,00 z³ ekologiczne – 61 szt., & 83 umów dotacji na kwotê 2 025 664,26 z³ (w tym ze œrodków & liczba obiektów, w których wymieniono piece c.o. na kot³y NFOŒiGW – 908 152,00 z³) gazowe – 9 szt., Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- & liczba obiektów, w których zainstalowano pompy ciep³a – puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: 16 szt. w tym 5 szt. powietrzne pompy ciep³a, – zakup pojemników do selektywnej zbiórki – 1230 szt., & liczba wybudowanych jednostek do wytwarzania energii – masa selektywnie zebranych odpadów w iloœci 1700,00 Mg/a, elektrycznej – 45 szt., – iloœæ usuniêtych i unieszkodliwionych odpadów zawiera- & ³¹czna moc wybudowanych instalacji do produkcji energii j¹cych azbest – 6 597,671 Mg, elektrycznej – 0,33 MW, – masa unieszkodliwionych opadów komunalnych poprzez & ³¹czna moc wybudowanych instalacji do produkcji energii kompostowanie w iloœci 6 000,00 Mg/a, cieplnej – 1,22 MW, – budowa kompostowni w technologii NEWKOMP. & liczba obiektów, w których zmodernizowano system oœwie- W 2017 roku kontynuowano realizacjê programu „Usuwanie wyro- tlenia – 11 szt., bów zawieraj¹cych azbest“ na obszarze województwa warmiñ- & liczba obiektów, dla których wykonano raport energetycz- sko-mazurskiego. Program ten jest wdra¿any od 7 lat we wspó³pracy no-oœwietleniowy – 27 szt., z NFOŒiGW. W 2017 roku na akcjê usuwania azbestu w naszym & liczba zmodernizowanych punktów oœwietlenia ulicznego – regionie zdecydowa³y siê 82 samorz¹dy. Dziêki ich zaanga¿owaniu 268 szt., uda³o siê usun¹æ ponad 6,5 tys. ton odpadów niebezpiecznych & liczba zmodernizowanych systemów ciep³owniczych, w tym zawieraj¹cych azbest z budynków nale¿¹cych do osób fizycznych, przebudowanych kot³owni – 9 szt., koœcio³ów, zwi¹zków wyznaniowych, wspólnot mieszkaniowych, & liczba wybudowanych jednostek na potrzeby c.w.u. (pompy spó³dzielni mieszkaniowych, stowarzyszeñ oraz obiektów jednostek ciep³a, kolektory s³oneczne) – 7 szt., sektora finansów publicznych. Koszt ca³kowity prac wyniós³ & moc nowo powsta³ych systemów oœwietlenia LED – 270,657 kW, 2 865 124,45 z³, a przekazane dofinansowanie z WFOŒiGW w Olsz- & zmniejszenie zapotrzebowania na ciep³o w wyniku termo- tynie – 1 117 512,26 z³ oraz NFOŒiGW – 908 152,00 z³ (49 umów modernizacji obiektów i strat ciep³a na trasie przesy³u - 11 finansowanych z NFOŒiGW). Dofinansowanie by³o udzielane na 631,326 GJ/a, trzy dzia³ania: demonta¿ i zabezpieczenie pokrycia dachowego lub & zmniejszenie zapotrzebowania na energiê elektryczn¹ – innych wyrobów zawieraj¹cych azbest, transport odpadu niebez- 956,713 MWh/a, piecznego z miejsca rozbiórki do miejsca unieszkodliwiania oraz & zwiêkszenie produkcji energii cieplnej z OZE – 278 062,73 unieszkodliwianie poprzez sk³adowanie odpadu na sk³adowiskach. GJ/a, & zwiêkszenie produkcji energii elektrycznej z OZE – 317,64 MWh/a, & redukcja emisji zanieczyszczeñ o: # py³y ogólne – 84,75 Mg/a, # SO2 – 68,5 Mg/a, # NOx – 9,29 Mg/a, # CO – 119,26 Mg/a, # CO2 – 25 928,51 Mg/a.

Ryc. 39. Kompaktor na sk³adowisku odpadów w Wysiece k. Bartoszyc (fot. Grze- gorz Siemieniuk)

Ochrona powietrza atmosferycznego

W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³ ³¹cznie 207 umów o dofinasowanie na ³¹czn¹ wartoœæ Ryc. 40. Instalacja fotowoltaiczna (fot. Archiwum WFOŒiGW w Olsztynie) 31 267 586,97 z³, w tym: & 204 umowy ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ war- toœæ 29 816 699,20 z³, w tym: Ochrona przyrody . 141 umów po¿yczek na kwotê 28 803 798,66 z³ w tym 124 umowy z programu Ewa plus na kwotê 3 186 006,32 z³ W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpi- . 59 umów dotacji na kwotê 741 012,54 z³ sa³ ³¹cznie 42 umowy o dofinasowanie na ³¹czn¹ wartoœæ . 4 umowy umorzenia na kwotê 271 888,00 z³ 10 972 495,59 z³, w tym:

131 & 36 umów o dofinansowanie ze œrodków krajowych Funduszu Monitoring œrodowiska na ³¹czn¹ wartoœæ 575 581,03 z³, w tym: & 33 umowy dotacji na kwotê 485 581,03 z³, W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz & 3 umowy przekazania œrodków PJB na kwotê 90 000,00 z³, podpisa³: & 6 umów ze œrodków RPO WiM 2014–2020 na wartoœæ & 4 umowy dotacji ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ 10 396 914,56 z³. wartoœæ 569 918,00 z³ w tym: Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie nastêpuj¹cych . 2 umowy dotacji na kwotê 209 918,00 z³, efektów rzeczowych i ekologicznych: . 2umowy przekazania œrodków PJB na kwotê 360 000,00 z³. & liczba miejsc objêtych ochron¹ – 188 szt., & liczba rodzajów gatunków objêtych badaniami – 395 szt., Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- & liczba utworzonych/zmodernizowanych obiektów wykony- puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: Ø wania ochrony – 111 szt., wsparcie WIOŒ w Olsztynie w zakresie monitoringu wód, & liczba przeprowadzonych restytucji i reintrodukcji – 2 szt. powietrza – 1 projekt, Ø (zaj¹c szarak, kuropatwa), wsparcie Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych w zakresie & liczba rodzajów opracowanych dokumentacji – 30 szt., monitoringu œrodowiska – 1 projekt, & liczba rodzajów zwierz¹t znajduj¹cych siê w oœrodku – 186 szt., Ø wsparcie Samorz¹du Województwa Warmiñsko-Mazur- & liczba zakupionego sprzêtu – 17 szt., skiego w zakresie usprawnienia systemu monitorowania & liczba zakupionych urz¹dzeñ i materia³ów do bie¿¹cego op³at za korzystanie ze œrodowiska – 2 projekty. funkcjonowania oœrodka – 1 szt., & liczba zakupionego samochodu – 1 szt., & liczba obiektów objêtych badaniami – 38 szt., Edukacja ekologiczna & przewidywana liczba osób korzystaj¹cych ze œcie¿ek rowe- rowych i/lub szlaków turystycznych – 72 802 osób/rok, W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³: & d³ugoœæ utworzonych szlaków turystycznych – 4,39 km, & 224 umowy o dofinansowanie na ³¹czn¹ wartoœæ & liczba kampanii informacyjno-edukacyjnych – 8 szt., 3 387 788,68 z³, w tym: & powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepsze- # 223 umowy dotacji na kwotê 3 287 788,68 z³, go statusu ochrony – 158,87 ha, # 1 umowa po¿yczki na kwotê 100 000,00 z³. & liczba zrekultywowanych jezior – 1 szt., Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- & liczba osób korzystaj¹cych z placówek prowadz¹cych puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: dzia³ania z zakresu edukacji ekologicznej –14 900 osób/rok. & liczba przeprowadzonych akcji informacyjno-promocyjnych – 307 szt., Powa¿ne awarie & liczba wyjazdów studyjnych – 14 szt., & liczba utworzonych, zmodernizowanych obiektów eduka- W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³: cyjnych – 4 szt., & 91 umów ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ wartoœæ & liczba audycji radiowych – 173 szt., 3 893 139,02 z³, w tym: & . 7 umów po¿yczki na kwotê 3 154 682,00 z³, liczba audycji telewizyjnych – 58 szt., & . 82 umowy dotacji na kwotê 623 457,02 z³, liczba prowadzonych zajêæ – 440 szt., & . 1 umowa umorzenia po¿yczki na kwotê 65 000,00 z³, liczba rodzajów wydanych materia³ów informacyjno-pro- . 1 umowa przekazania œrodków PJB na kwotê 50 000,00 z³. mocyjnych – 78 szt., Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- & liczba spotkañ/seminariów/konferencji – 136 szt., puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: & liczba numerów wydanych czasopism i wk³adek ekologicz- Ø liczba zakupionego sprzêtu do ratownictwa techniczno-eko- nych – 34 szt., logicznego – 762 szt., & liczba przeprowadzonych konkursów – 241 szt., Ø liczba zakupionego wyposa¿enia/uzbrojenia osobistego & liczba publikacji/monografii – 10 szt., stra¿aka – 951 szt. & liczba filmów – 23 szt.

4. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WFOŒiGW

Wojewódzki Fundusz w 2017 r. przeprowadzi³ ³¹cznie 98 kontroli W trakcie kontroli trwa³oœci weryfikowano, czy realizowane s¹ projektów, w tym: postanowienia umowy o dofinansowanie w zakresie dotycz¹cym & 10 kontroli na miejscu realizacji projektów z udzia³em œrod- utrzymania we wskazanym okresie wskaŸników projektu, czy pro- ków RPO WiM, jekt nie zosta³ poddany zasadniczej modyfikacji oraz czy nie generu- & 6 kontroli na miejscu realizacji projektów z udzia³em œrod- je dochodu powoduj¹cego uzyskanie nieuzasadnionej korzyœci. ków PO IiŒ, & 75 kontroli na miejscu realizacji projektów finansowanych ze Informacja na temat nieprawid³owoœci w ramach œrodków krajowych, RPO WiM 07-13 – stan na 31.12.2017 r. & 7 kontroli trwa³oœci projektów Green Investment Scheme w ramach wspó³pracy z NFOŒiGW. WFOŒiGW w okresie sprawozdawczym: W trakcie kontroli projektów weryfikowano realizacjê projektu, a) Nie odzyskiwa³ kwot dofinansowania na zasadach okreœlonych zgodnie z zapisami umowy o dofinansowanie, sposób ksiêgowania w uofp i w umowie o dofinansowanie projektu lub w decyzjach wydatków poniesionych w ramach projektu, dokumentacjê z wybo- o dofinansowanie projektu. ru wykonawcy, osi¹ganie celów i wskaŸników okreœlonych w pro- b) Nak³ada³ korekty finansowe na zasadach okreœlonych w ustawie jekcie, prawid³owoœæ przeprowadzania procesu inwestycyjnego uofp i w umowie o dofinansowanie projektu lub w decyzjach oraz podejmowane dzia³ania informacyjno-promocyjne. o dofinansowanie projektu.

132 Tabela 36. Zestawienie kontroli wg rodzajów

Kontrole planowe na miej- Kontrole Kontrole Kontrole zamówieñ Kontrole procedur w opar- Program Kontrole trwa³oœci scu realizacji projektu doraŸne na zakoñczenie publicznych ciu o Kodeks cywilny RPO WiM 3 7 - - - - PO IiŒ 07-13 - 1 5 - - - GIS - - 7 - - - Œrodki krajowe 75 - - - - - RAZEM 78 8 12 0 0 0

Tabela 37. Informacja na temat nieprawid³owoœci w ramach PO IiŒ 07-13 – stan na 31.12.2017 r.

Ogólna wartoœæ Wartoœæ wydatków Liczba nieprawid³owo- £¹czna wartoœæ niepra- Wartoœci w zwi¹zku z roz- Program Dofinansowanie zawartych umów kwalifikowanych œci w 2017 r. wid³owoœci w 2017 r. wi¹zanymi umowami PO IiŒ 07-13 860 042 674,02 493 104 186,71 419 138 558,24 1 16 286,54 0

c) Nie wydawa³ decyzji administracyjnych, o których mowa w uofp, e) Nie wystawia³ tytu³ów wykonawczych oraz nie wystêpowa³ w tym w szczególnoœci, w art. 207 ust. 9, art. 189 ust. 3b, art. 61 z wnioskami o wszczêcie postêpowañ egzekucyjnych do w³aœci- i art. 64 uofp oraz w zwi¹zku z tymi przepisami na podstawie wego miejscowo Naczelnika Urzêdu. ordynacji podatkowej, w tym decyzji o odpowiedzialnoœci osób f) Nie gromadzi³ informacji o kwotach podlegaj¹cych procedurze trzecich. odzyskiwania, kwotach odzyskanych i kwotach wycofanych po d) Nie wysy³a³ pisemnego upomnienia zawieraj¹cego wezwanie do anulowaniu w szczególnoœci z uwzglêdnieniem informacji dokonania zwrotu œrodków z pouczeniem skierowania sprawy na o kwotach odzyskanych uzyskanej z BGK. drogê postêpowania egzekucyjnego w celu przymusowego œci¹gniêcia nale¿noœci w trybie egzekucji administracyjnej.

5. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO NA LATA 2014–2020 – STAN WDRA¯ANIA NA 31.05.2017 ROKU

Rok 2017 by³ kolejnym rokiem wdra¿ania Regionalnego Programu . podpisano 3 umowy na kwotê 1 450 887,77 z³ z drugiego Operacyjnego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego na lata naboru poprzedniego roku 2014–2020 (RPO WiM 2014–2020). Beneficjentami tych œrodków zostali przedsiêbiorcy. Fundusz wdra¿a³ œrodki Programu do 31 maja 2017 r., i w zwi¹zku Natomiast od pocz¹tku okresu wdra¿ania RPO WIM z rozwi¹zaniem Porozumienia z dnia 2 listopada 2015 r. w sprawie 2014–2020 w ramach osi 4 do 31.05.2017 r. ³¹cznie podpisano 95 realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa umów o dofinansowanie na ³¹czn¹ kwotê 45 827 888,51 z³. Warmiñsko-Mazurskiego na lata 2014–2020, zaprzesta³ pe³nienia funkcji Instytucji Poœrednicz¹cej. Oœ priorytetowa 5 Œrodowisko przyrodnicze i racjonalne wykorzystanie zasobów Oœ priorytetowa 4 Efektywnoœæ energetyczna W okresie od 01.01.2017 r. do 31.05.2017 r. z tej Osi i powierzonych W okresie od 01.01.2017 r. do 31.01.2017 r. w ramach tej Osi trzech Dzia³añ do wdra¿ania, og³oszono 3 konkursy. Zakoñczono i powierzonych do wdra¿ania dwóch Dzia³añ, og³oszono 2 konkur- ocenê 12 projektów z drugich naborów i podpisano 6 umów sy. Zakoñczono ocenê 327 wniosków z naborów z poprzedniego o dofinansowanie. roku. & Dzia³anie 5.1. Gospodarka odpadowa: & Dzia³anie 4.1. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii . przeprowadzono 1 nabór i do Funduszu wp³ynê³y 3 pochodz¹cej ze Ÿróde³ odnawialnych wnioski, które przekazano do Urzêdu Marsza³kowskiego . przeprowadzono 1 nabór i do Funduszu wp³ynê³o 28 wnios- Województwa Warmiñsko-Mazurskiego, ków, pozosta³e wnioski sk³adane by³y do Urzêdu Mar- . na dzieñ 31.05.2017 r. w tym Dzia³aniu nie podpisano sza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego ¿adnej umowy. . na dzieñ 31.05.2017 r. w tym Dzia³aniu nie podpisano & Dzia³ania 5.2. Gospodarka wodno-œciekowa: ¿adnej umowy . przeprowadzono 1 nabór i do Funduszu wp³ynê³y 2 wnioski, & Dzia³anie 4.2. Efektywnoœæ energetyczna i wykorzystanie pozosta³e wnioski sk³adane by³y do Urzêdu Marsza³kow- OZE w MŒP skiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego, . przeprowadzono 1 nabór i do Funduszu wp³ynê³o 71 . na dzieñ 31.05.2017 r. w tym Dzia³aniu nie podpisano wniosków, które przekazano do Urzêdu Marsza³kowskiego ¿adnej umowy. Województwa Warmiñsko-Mazurskiego & Dzia³anie 5.3 Ochrona ró¿norodnoœci biologicznej:

133 . przeprowadzono 1 nabór i do Funduszu wp³ynê³o 19 Do koñca 31.05.2017 roku Instytucja Zarz¹dzaj¹ca nie zawar³a wniosków, które przekazano do Urzêdu Marsza³kow- pre-umów, a do Funduszu nie wp³ynê³y wnioski o dofinansowanie skiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego na realizacjê tych projektów. . podpisano 6 umów o dofinansowanie na ³¹czn¹ kwotê 10 396 914,56 z³. Przekazane œrodki finansowe Beneficjentami tych œrodków zosta³y g³ównie jednostki samorz¹du terytorialnego i uczelnia. Ogó³em zosta³o zatwierdzonych 67 wniosków o p³atnoœæ (dane na Natomiast od pocz¹tku okresu wdra¿ania RPO WIM podstawie SL 2014). W ramach z Osi 4 Efektywnoœæ energetyczna 2014–2020 w ramach osi 5 do koñca 31.05.2017 r. ³¹cznie podpisano oraz Osi 5 Œrodowisko przyrodnicze i racjonalne wykorzystanie 7 umów o dofinansowanie na ³¹czn¹ kwotê 11 608 759,68 z³. zasobów, jak wynika ze zleceñ p³atnoœci Fundusz wyp³aci³ œrodki na kwotê 4 918 638,44 z³ i dotyczy³y realizowanych projektów.

Projekty pozakonkursowe Odwo³ania Z Osi priorytetowej 5 Œrodowisko przyrodnicze i racjonalne wyko- W 2017 roku do Wojewódzkiego Funduszu wp³ynê³o 40 protestów rzystanie zasobów Dzia³anie 5.2 Gospodarka wodno-œciekowa od oceny formalnej i merytorycznej og³oszonych konkursów, w tym Instytucja Zarz¹dzaj¹ca przewidywa³a realizacjê 2 projektów 14 protestów zosta³o rozpatrzonych pozytywnie. wybranych w trybie pozakonkursowym w ramach RPO WiM 2014–2020: Program Operacyjny Infrastruktura i Œrodowisko Kontynuacja MASTERPLANU dla Wielkich Jezior Mazur- – stan wdra¿ania na 31.12.2017 r. skich – ochrona wód powierzchniowych obszaru poprzez rozbudo- wê i modernizacjê infrastruktury wodno-œciekowej – Gmina Orzysz. W 2017 roku Instytucja Wdra¿aj¹ca realizowa³a powierzone zada- Kontynuacja MASTERPLANU dla Wielkich Jezior Mazurskich nia dotycz¹ce monitorowania 27 projektów w ramach PO IiŒ – ochrona wód powierzchniowych obszaru poprzez rozbudowê 2007–2013 w zakresie wskaŸników rezultatu oraz efektu ekologicz- i modernizacjê infrastruktury wodno-œciekowej – Gmina Pozezdrze. nego, a tak¿e kontroli trwa³oœci projektów.

6. INNE DZIA£ANIA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU W 2017 ROKU

Wspó³praca z Narodowym Funduszem Ochrony Ponadto Zespó³ Doradców prowadzi³ dzia³ania wynikaj¹ce z reali- Œrodowiska i Gospodarki Wodnej zacji celów programu. Podstawowym obszarem by³o wsparcie dzia³añ inwestycyjnych na ka¿dym etapie ich realizacji. Najwiêcej Udzia³ Wojewódzkiego Funduszu w realizacji Wspólnej inwestycji objêtych zosta³o doradztwem od momentu koncepcji Strategii Dzia³ania Narodowego Funduszu i wojewódzkich i monta¿u finansowego. Doradzano tak¿e na etapie realizacji, szcze- funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej gólnie w postêpowaniu przetargowym. W 2017 roku objêto doradztwem 52 inwestycje, z czego 10 zosta³o zrealizowanych, a pozosta³e Wojewódzki Fundusz w Olsztynie jest zaanga¿owany w realizacjê s¹ w trakcie realizacji. Kolejne inwestycje s¹ obejmowane wspar- Wspólnej Strategii. Pracownicy Funduszu anga¿owali siê równie¿ ciem. Jako przyk³ad realizacji inwestycji nale¿y podaæ budowê w pracê grup roboczych pozosta³ych zadañ wskazanych w ramach kot³owni biomasowej opalanej zrêbk¹ drzewn¹ oraz wymianê sieci Wspólnej Strategii, zg³aszaj¹c swoje uwagi oraz wnosz¹c propozy- ciep³owniczej na preizolowan¹ przez Przedsiêbiorstwo Us³ugowe cje zapisów dot. wspólnych zasad wspó³pracy miêdzy Narodowym Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Nidzicy. i Wojewódzkimi Funduszami. W 2017 roku rozpoczê³a siê praktyczna realizacja jednego Program Doradztwo Energetyczne z celów Ministerstwa Energii – powstania klastrów energii. Zgodnie W ramach umowy o partnerstwie na rzecz realizacji projektu pod z za³o¿eniami Ministerstwa zidentyfikowano na terenie wojewódz- nazw¹ „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora twa cztery obszary, gdzie mo¿na zainicjowaæ powstanie klastrów publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiêbiorstw w zakresie efek- energii. W wyniku doradztwa uda³o siê przekonaæ dwa samorz¹dy tywnoœci energetycznej oraz OZE”, podpisanej w dniu 28 kwietnia i inne podmioty do utworzenia klastrów. Dwa z nich – klastry: olecki 2016 r., w WFOŒiGW w Olsztynie pracowa³ zespó³ Doradców Ener- i kurzêtnicki siêgnê³y po œrodki finansowe z konkursu na pilota¿owy getycznych, wykonuj¹c zadania objête ww. umow¹. Zgodnie klaster energii og³oszonego przez Ministerstwo Energii. Na terenie z za³o¿eniami projektu, wsparciem objêto instytucje publiczne, jed- klastrów wdra¿ane bêd¹ innowacyjne sposoby gospodarowania, nostki samorz¹du terytorialnego, koœcio³y i zwi¹zki wyznaniowe, bilansowania, obrotu i magazynowania energii elektrycznej i ciepl- przedsiêbiorstwa, pañstwowe jednostki bud¿etowe, spó³dzielnie nej. W tym zakresie Fundusz wspó³organizowa³ tak¿e konferencje i wspólnoty mieszkaniowe, spó³ki komunalne oraz osoby fizyczne. dla zainteresowanych podmiotów, na których zaprezentowano idee Jedn¹ z podstawowych form dzia³añ Doradców Energetycz- klastrów oraz doœwiadczenia w zakresie zarz¹dzania energi¹. nych jest doradztwo dotycz¹ce przygotowania i wdro¿enia inwesty- Zespó³ Doradztwa Energetycznego w 2017 roku przygotowa³ cji w obszarze efektywnoœci energetycznej, OZE oraz gospodarki oraz przeprowadzi³ pilota¿owe szkolenie pracowników socjalnych niskoemisyjnej, wsparcie merytoryczne procesu inwestycyjnego, Oœrodków Pomocy Spo³ecznej realizowane w ramach Programu informowanie o mo¿liwych Ÿród³ach finansowania jak równie¿ „Czyste Powietrze”. W szkoleniu wziêli udzia³ kierownicy OPS doradztwo w zakresie przygotowania, weryfikacji, wdro¿enia z terenu ca³ego województwa warmiñsko-mazurskiego. W planach i monitorowania Planów Gospodarki Niskoemisyjnej oraz przepro- na rok 2018 planowana jest kontynuacja cyklu szkoleñ w trybie wadzanie konsultacji z zainteresowanymi podmiotami, przeprowa- comiesiêcznym w poszczególnych powiatach dla pracowników dzanie spotkañ w JST, spó³dzielniach i wspólnotach mieszkanio- socjalnych. wych, dla lokalnych przedsiêbiorców oraz osób fizycznych. Ponadto zespó³ doradztwa energetycznego dzia³aj¹cy w Woje- W 2017 roku Doradcy na bie¿¹co przygotowywali raporty wódzkim Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej zgodnie ze schematem opracowanym na poziomie NFOŒiGW. w Olsztynie wzi¹³ udzia³ w ogólnopolskich pracach doradców nad

134 podrêcznikiem oraz materia³ami szkoleniowymi przeznaczonymi Ø 10.01.2017 r. – „Fotowoltaika – proces inwestycyjny krok dla energetyków gminnych. W wyniku wspomnianych prac po kroku”. powsta³o oko³o 500 stron materia³u, który jest w trakcie Ø 26.06.2017 r. – „Dobre praktyki z wykorzystania pomp redagowania. ciep³a – technologie pomp ciep³a” . W zakresie pracy podstawowej Doradcy Energetyczni z Olszty- Doradcy Energetyczni brali czynny udzia³ w konferencjach jako na w 2017 r. przeprowadzili 367 konsultacji w terenie oraz biurze, prelegenci, np.: tematami których by³y planowane inwestycje w zakresie efektywno- Ø „Program priorytetowy EWA plus – dofinansowanie zadañ œci energetycznej oraz OZE, technologie i Ÿród³a ich finansowania z zakresu ochrony œrodowiska realizowanych przez osoby (monta¿ finansowy), a ponadto Projekt Doradztwa Energetycznego, fizyczne” (Olsztyn), edukacja i inne. Ø „Klastry Energii bodŸcem rozwoju lokalnego i regionalne- Zweryfikowano i zaopiniowano kolejnych 14 Planów Gospo- go” (Olsztyn), darki Niskoemisyjnej gmin. Doradcy przeprowadzili oko³o 85 Ø „Zrównowa¿one zarz¹dzanie energi¹ w gospodarstwie rol- dzia³añ informacyjno-promocyjnych oraz edukacyjno-szkolenio- nym przy wykorzystaniu nowych rozwi¹zañ technologicz- wych, podczas których realizowano spotkania m.in. z mieszkañcami nych – Klastry energii” (Olsztyn), gmin z terenu województwa oraz przedsiêbiorcami i innymi zainte- Ø „Modernizacja energetyczna budynków z wykorzystaniem resowanymi beneficjentami. Grono odbiorców wspomnianych odnawialnych Ÿróde³ energii” (Kêtrzyn). powy¿ej wydarzeñ szacuje siê na oko³o 1 650 uczestników. Doradcy W ramach dzia³alnoœci doradczej udzielono szereg porad uczestniczyli w konferencji organizowanej przez NFOŒiGW przy dotycz¹cych technologii oraz finansowania Ÿróde³ odnawialnych okazji Miêdzynarodowych Targów Ochrony Œrodowiska POL-ECO w zakresie energii elektrycznej i cieplnej oraz termomodernizacji SYSTEM w Poznaniu. Z kolei na targach EXPO Mazury S.A. w budynkach prywatnych osobom ubiegaj¹cym siê o dofinansowa- w Ostródzie specjaliœci wziêli udzia³ w konferencji miêdzynarodo- nie z programu „EWA plus”. wej „Innovative solutions for small and medium biogas plants” z pre- zentacj¹ dotycz¹c¹ mo¿liwoœci finansowania inwestycji biogazo- Krajowy System Zielonych Inwestycji wych w Polsce. W drugim dniu targów w konferencji „Smart City - nowoczesne technologie w s³u¿bie mieszkañców miast” przedsta- W ramach zawartego w 2013 roku Porozumienia z NFOŒiGW, pra- wiono zagadnienie samowystarczalnoœci energetycznej gmin cownicy WFOŒiGW kontynuowali realizacjê zadañ w ramach kon- w œwietle nowych rozwi¹zañ prawnych. Podczas ca³ych targów troli projektów w ramach Krajowego Systemu Zielonych Inwestycji. doradcy na specjalnym stoisku WFOŒiGW w Olsztynie udzielali £¹cznie przeprowadzono 7 kontroli. porad i konsultacji z zakresu OZE i efektywnoœci energetycznej. Doradcy Energetyczni przygotowali i przeprowadzili dwie konferencje regionalne, które cieszy³y siê du¿ym zainteresowaniem oraz przynios³y pozytywny oddŸwiêk wœród beneficjentów:

135 SPIS TABEL

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku ...... 18 Tabela 2. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu jcw jezior badanych w 2017 r. w województwie warmiñsko-mazurskim ...... 39 Tabela 3. Charakterystyka JCWP Zalew Wiœlany...... 57 Tabela 4. Wyniki badañ makroglonów i okrytozal¹¿kowych Zalewu Wiœlanego w 2017 roku...... 60 Tabela 5. Wartoœci œrednie i ekstremalne z wyników badañ wód Zalewu Wiœlanego (wskaŸniki fizykochemiczne) prowadzonych w 2017 roku...... 63 Tabela 6. Wartoœci œrednie i ekstremalne substancji szczególnie szkodliwych dla wód (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne) badanych w wodach Zalewu Wiœlanego w 2017 roku...... 63 Tabela 7. Wartoœci œrednie i ekstremalne wskaŸników chemicznych badanych w wodach Zalewu Wiœlanego w 2017 roku...... 64 Tabela 8. Zawartoœæ substancji priorytetowych w tkankach organizmów ¿ywych z Zalewu Wiœlanego badanych w 2017 roku ...... 65 Tabela 9. Ocena jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w 2017 r...... 65 Tabela 10. Porównanie jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2010–2017 ...... 66 Tabela 11. Sk³ad fizykochemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2017 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesiêczne sumy opadów...... 74 Tabela 12. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów nap³ywu mas powietrza w 2017 roku...... 74 Tabela 13. Czêstoœæ wystêpowania [w %] wartoœci pH w podziale na szeœæ klas wielkoœci w dobowych opadach atmosferycznych ze stacji monitoringowej w Olsztynie w 2017 roku w czasie nap³ywu mas powietrza z poszczególnych sektorów...... 75 Tabela 14. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2017 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie...... 75 Tabela 15. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] ...... 76 Tabela 16. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2017 r. z podzia³em na obszar poszczególnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]...... 79 Tabela 17. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999-2017 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm] ...... 82 Tabela 18. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2017 roku ...... 94 Tabela 19. Formy ochrony przyrody w województwie warmiñsko-mazurskim (stan na 31 grudnia 2017 r.)...... 96 Tabela 20. Rezerwaty przyrody...... 98 Tabela 21. D³ugookresowe poziomy ha³asu komunikacyjnego w 2017 roku...... 106 Tabela 22. Poziomy krótkookresowe ha³asu komunikacyjnego w 2017 roku ...... 106 Tabela 23. Równowa¿ne poziomy ha³asu kolejowego w 2017 roku ...... 107 Tabela 24. Wartoœci przekroczeñ dopuszczalnych poziomów dŸwiêku w obiektach przemys³owych kontrolowanych w 2017 roku ...... 107

Tabela 25. Liczba ludnoœci nara¿onej na ha³as drogowy wed³ug wskaŸnika LDWN...... 109

Tabela 26. Liczba ludnoœci nara¿onej na ha³as drogowy wed³ug wskaŸnika LN ...... 109

Tabela 27. Powierzchnie obszarów eksponowanych na ha³as drogowy – wskaŸnik LDWN ...... 109

Tabela 28. Powierzchnie obszarów eksponowanych na ha³as drogowy – wskaŸnik LN...... 109 Tabela 29. Wartoœci progowe zdrowotnego oddzia³ywania ha³asu wed³ug wytycznych Œwiatowej Organizacji Zdrowia WHO...... 109 Tabela 30. Zestawienie liczbowe nadajników radiokomunikacyjnych w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2016–2018 .....111 Tabela 31. Zestawienie liczbowe nadajników w miejscowoœciach objêtych monitoringiem pól elektromagnetycznych w 2017 roku...... 112 Tabela 32. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycnych wykonanych w 2017 roku...... 114 Tabela 33. Liczba zak³adów ogó³em w ewidencji WIOŒ i kontroli planowych w terenie z podaniem liczby stwierdzonych naruszeñ w podziale na kategorie naruszeñ za rok 2017 ...... 121 Tabela 34. Porównanie dzia³alnoœci kontrolnej WIOŒ w Olsztynie w roku 2017 z rokiem 2016...... 121 Tabela 35. Iloœæ analiz wykonanych w Laboratorium WIOŒ w Olsztynie w 2017 roku ...... 127 Tabela 36. Zestawienie kontroli wg rodzajów...... 133 Tabela 37. Informacja na temat nieprawid³owoœci w ramach PO IiŒ 07-13 – stan na 31.12.2017 r...... 133

137 SPIS RYCIN

Ryc. 1. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2017 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie)...... 41 Ryc. 2. Œrednia liczebnoœæ i bioobjêtoœæ fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w oparciu o wyniki badañ wykonanych w 2017 roku ...... 58 Ryc. 3. Sezonowe zmiany liczebnoœci i bioobjêtoœci fitoplanktonu Zalewu Wiœlanego w 2017 roku ...... 58 Ryc. 4. Œrednia ca³kowita bioobjêtoœæ fitoplanktonu i stê¿enie chlorofilu a w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 59 Ryc. 5. Przezroczystoœæ i odczyn wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 59 Ryc. 6. Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego)...... 60 Ryc. 7. Natlenienie wód Zalewu Wiœlanego w latach 2009–2017 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 61 Ryc. 8. Stê¿enia azotu azotanowego i fosforu fosforanowego w wodach Zalewu Wiœlanego w 2017 roku na tle stê¿eñ z wielolecia ...... 61 Ryc. 9. Stê¿enia azotu ogólnego i fosforu ogólnego w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2017 (œrednie z sezonu badawczego) 61 Ryc. 10. Zawartoœæ azotu mineralnego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0-90 cm w latach 2013–2017 (wed³ug wartoœci rosn¹cych wiosn¹) ....68 Ryc. 11. Zawartoœæ azotu mineralnego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0–90 cm w latach 2013–2017 (wed³ug wartoœci rosn¹cych jesieni¹)...68 -1 Ryc. 12. Œrednie zawartoœci Nmin [kg·ha ] w glebach u¿ytków rolnych województwa w warstwie 0–60 cm ...... 68 -1 Ryc. 13. Œrednie zawartoœci Nmin [kg·ha ] w glebach u¿ytków rolnych województwa w warstwie 0–90 cm ...... 68 Ryc. 14. Zawartoœæ azotu azotanowego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0–90 cm wiosn¹ ...... 69 Ryc. 15. Zasoby azotu azotanowego [kg·ha-1] w warstwie gleby 0–90 cm jesieni¹ ...... 69 Ryc. 16. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego w poszczególnych latach 1999–2017 (wielkoœci ³adunków w kg/ha*rok) oraz œrednioroczne sumy opadów (mm)...... 83 Ryc. 17. U¿ytek ekologiczny „Bogdany” (fot. M. Jakubiuk)...... 96 Ryc. 18. Rezerwat przyrody Jezioro Lisunie (fot. A. Karczmarz-Ignatowicz) ...... 97 Ryc. 19. Rezerwat przyrody Jezioro Lisunie (fot. A. Karczmarz-Ignatowicz) ...... 99 Ryc. 20. Rezerwat przyrody £awny Lasek (fot. M. Krupa)...... 99 Ryc. 21. Rezerwat przyrody Stary Czapliniec (fot. M. Krupa) ...... 99 Ryc. 22. Rezerwat przyrody Kwiecewo (fot. T. Ba³dyga) ...... 100 Ryc. 23. Rezerwat przyrody Kwiecewo (fot. T. Ba³dyga) ...... 100 Ryc. 24. Obszar Natura 2000 Torfowisko Zocie (fot. E. Ba³dyga)...... 101 Ryc. 25. Oznakowanie rezerwatu przyrody (fot. E. Ba³dyga)...... 101 Ryc. 26. Zabezpieczenia (fladry) przeciwko szkodom wyrz¹dzanym przez wilki (fot. P. Janczyk) ...... 102 Ryc. 27. Zmiana liczby pozwoleñ radiowych w podziale na typ nadajnika w latach 2016–2018 ...... 111 Ryc. 28. Histogram natê¿eñ pól elektromagnetycznych w 2017 roku ...... 113 Ryc. 29. Biostabilizacja...... 118 Ryc. 30. Sortownia odpadów...... 118 Ryc. 31. Cz³onek zarz¹du województwa Sylwia Jaskulska ...... 118 Ryc. 32. Inwentaryzacja systemów kanalizacyjnych z zastosowaniem wytwornicy dymu...... 125 Ryc. 33. Pobór prób zanieczyszczonej wody dop³ywaj¹cej rowem melioracyjnym do jeziora ...... 125 Ryc. 34. Przygotowanie próbopobieraka typu Avalanche do przeprowadzenia œredniodobowego poboru prób œcieków odprowadzanych z oczyszczalni ...... 125 Ryc. 35. Pobór prób wody z rowu melioracyjnego stanowi¹cego odbiornik wód opadowych i roztopowych w m. Mor¹g ...... 125 Ryc. 36. Struktura udzielonej pomocy przez Wojewódzki Fundusz w 2017 roku ...... 129 Ryc. 37. Wartoœæ udzielonego dofinansowania w 2017 r. [mln z³]...... 130 Ryc. 38. Oczyszczalnia œcieków w Piszu – komora nitryfikacji (fot. Archiwum WFOŒiGW w Olsztynie)...... 130 Ryc. 39. Kompaktor na sk³adowisku odpadów w Wysiece k. Bartoszyc (fot. Grzegorz Siemieniuk) ...... 131 Ryc. 40. Instalacja fotowoltaiczna (fot. Archiwum WFOŒiGW w Olsztynie) ...... 131

138 SPIS MAP

Mapa 1. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)...... 23 Mapa 2. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)...... 24 Mapa 3. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód jezior badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jezior zgodna z tab. 2) ...... 54 Mapa 4. Ocena stanu jednolitych czêœci wód jezior badanych w 2017 roku w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jezior zgodna z tab. 2) ...... 55 Mapa 5. Lokalizacja stanowisk pomiarowych badania wód Zalewu Wiœlanego w 2017 r...... 57 Mapa 6. Lokalizacja stanowisk badania makroglonów i okrytozal¹¿kowych w Zalewie Wiœlanym w 2017 roku...... 59 Mapa 7. Ocena potencja³u ekologicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2017 roku...... 62 Mapa 8. Ocena stanu chemicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2017 roku ...... 62

Mapa 9. Œrednie zawartoœci Nmin w glebach u¿ytków rolnych województwa warmiñsko-mazurskiego...... 69 Mapa 10. Sieæ stacji pomiarowo-kontrolnych ogólnopolskiego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a w 2017 r...... 71

Mapa 11. Roczne ³adunki jednostkowe chlorków [kg/ha Cl], siarczanów [kg/ha SO4], azotu (azotynowego i azotanowego) [kg/ha N], jonu wodorowego [kg/ha H+] i azotu amonowego [kg/ha N] wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 84 Mapa 12. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego [kg/ha N], fosforu ogólnego [kg/ha P], sodu [kg/ha Na], potasu [kg/ha K], wapnia [kg/ha Ca], wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów ...... 85 Mapa 13. Roczne ³adunki jednostkowe magnezu [kg/ha Mg], cynku [g/ha Zn], miedzi [g/ha Cu], o³owiu [g/ha Pb], kadmu [g/ha Cd] wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów ...... 86 Mapa 14. Roczne ³adunki jednostkowe niklu [g/ha Ni], chromu [g/ha Cr] wniesione przez opady atmosferyczne w 2017 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 87

Mapa 15. Mapa imisyjna ha³asu drogowego Mr¹gowa – wskaŸnik LDWN iLN...... 108 Mapa 16. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w 2017 roku ...... 113

139 Inspekcja Ochrony Środowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W OLSZTYNIE

aotosai rdwsawjwdtawrisomzrkeow21 roku 2017 w warmińsko-mazurskiego województwa środowiska stanie o Raport

Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w2017roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA Olsztyn 2018