_. w uı N , 0..ro ::ı ' o­ , c: tO ULUSLARARASI c:: ::ı 00 •• (!) {/) (!) USKUDARSEMPOZYUMU ..,:J VII

2-4 Kasım 2012

1352'den bugüne şehir

• ClLT I

EDiTÖR

Süleyman Faruk GÖNCÜOGLU

OSKODAR BELEDiYESi

- 5 ULUSLARARASI , ÜSKÜİ>AR SEMPOZYUMU Vll

Yayın Kurulu Prof. Dr. İdris BOSTAN Prof. Dr. Ahmet Emre B iLGİLİ Prof. Dr. Abdulllah UÇMAN Prof. Dr. Ahmet YÖRÜK Prof. Dr. Hamza GÜNDOGDU Prof. Dr. Orhan OKAY Doç. Dr. Ahmet ŞiMŞEK Doç. Dr. Mehmet BAYARTAN Yrd. Doç. Dr. Yahya BAŞKAN

Editör Süleyman Faruk GÖNCÜOGLU

Tasarım/Uygulama .. · Prfabrik Uetişim Sanatl8n, . . . ·· Erhan YALUR - . -- . .

Baskı ve·Cilt Altan Basım Tic. Ltd. Şti. ·- ·-. . .

İstanbul2014 . ISBN 978-605-84934~ 1-4

Telif haklan Üsküdar Belediyesine aittir, tamamı veya bir kısmı izinsiz basılamaz, çoğaltılamaz, kaynak gösterilmeden iktihas edilemez.

ÜSKÜDAR BELEDİYESİ KÜLTÜR VE SOSYAL iŞLER MÜDÜRLÜGÜ .. . Mimar Sinan Mahallesi, Hakimiyet-i Milliye Caddesi, No:35 Usküdar 1 Tel: 0216 531 30 0012376- Faks: 0216~ 531 32 89 www.uskudar.bel.tr - www.uskudarsempozyumu.org

4 1352’den bugüne şehir 439 Üsküdar, Cadde, Sokak, Yer Adları, Toponimi. Adları, Yer Cadde, Sokak, Üsküdar, Uskudar, Avenue, Street, Place Names, Toponymy. Street, Place Names, Avenue, Uskudar, KEYWORDS: GİRİŞ Doğal ve beşeri bir mekân üzerinde gelişen şehirler, gelişmişlik düzeyine birçok Bütünüyle bağlı fonksiyon bir alanlarından şehri oluşur. teşkil eden ve günlük yaşamın olarak geçtiği bu fonksiyon alanlarının isimlendirilmesinde çeşitli Şehirdeki yer adları bir yönüyle şehrin kaynaklardan fonksiyon alanlarının adlandırılması olarak ifade yararlanılır. ANAHTAR KELİMELER: ANAHTAR ABSTRACT national many are there where places historical the of one (Istanbul), Uskudar of city The neighbourhood, district, the in names place original of range wide a has heritages, cultural location, street and avenue The context. place names that have been formed over a quite cultural important an and lives daily our of part integral an constitute time of period long wealth for the A wide city. variety of place names obtained from a number of different sources have been classified based on a geographicalmeanings of systematic,some examples andselected the from origins and each descriptions short and examples of number class small rather a comprehensive, quite is have subject been studied. Because the have been provided. ÖZET Ülkemizde milli varlığına adları yer kültür özgün birçok bağlamında değerlerimizin sokak ve cadde yoğunlaştığı mevkii, semt, mahalle, şehri, tarihi mekânlardan olan Üsküdar Oldukça uzun sahiptir. bir süreç içinde şekillenen yer adları, günlük yaşantının ayrılmaz farklı Bildiride, etmektedir. teşkil zenginliğini kültür bir önemli şehrinde ve parçasını bir uygun sistematiğe coğrafi adları, yer çeşitli çok edilen tespit yararlanılarak kaynaklardan bir şekilde sınıflandırılmış ve her gruptan seçilen örneklerin kökeni ve anlamı üzerinde durulmuştur. Konunun geniş kapsamlı olması nedeniyle örnek sayıları nispeten kısa tutulmuştur. ve açıklamalar ÜSKÜDAR’DA BAZI YER ADLARI ÜZERİNE İNCELEMELER ADLARI YER BAZI ÜSKÜDAR’DA Mehmet Akif CEYLAN . . Bu bildiride ise Üsküdar şehrinde mahalle, 1

Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI Bildiriler, Adları Üzerine İncelemeler (I)”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI Bildiriler, Akif Ceylan, “Üsküdar’daYer Bazı Mehmet 1

semt, mevkii, cadde ve sokak adları ele niteliğindedir. öncekinin devamı ve tamamlayıcısı alınmıştır. Esasında bu çalışma, konu olarak MAHALLE, SEMT VE MEVKİ ADLARI VE MEVKİ MAHALLE, SEMT Üsküdar, oldukça uzun bir tarihe ve nispeten geniş coğrafyaya sahiptir. Bunun sonucu olarak gelişim süreci içinde zamanla sayıları değişse de ve şehirde mevkii adları birçok vardır. mahalle, Nitekim Güneş, semt 1520 yılına ait Muhasebe-i Anadolu Vilayet-i

YÖNTEM Çalışmada önce Üsküdar’la ilgili nispeten geniş bir kaynaklar literatür ve gözden yerinde geçirilmiş, yapılan farklı gözlemlerden çok sayıda yer nevi adları tespit Üsküdar’ın edilmiştir. Bir yer sınıflandırılmıştır. şekilde adları bir uygun sistematiğine coğrafya alınarak envanteri dikkate de özellikleri çıkarılmıştır. Daha sonra bu yer Oluşturulan adları, grup birçok ve alt temsilen seçilen grupların bazı kapsamı yer ana adlarının özlü bilgiler kökeni verilmiştir. hatlarıyla Bunun yanı ve sıra değerlendirilmiş, yapılan anlamı açıklamaları pekiştirmesi bağlamında bunları konusunda arşiv belgesi, harita açıklayıcı ve fotoğraflar ile başta nitelikte İstanbul olmak üzere ülkemizin birçok il ve ilçesinden örnekler verilmeye çalışılmıştır. Böylelikle bazı yer veya uluslararası dağılışı ve nitelikleri üzerinde de kısaca durulmuştur adlarının yerel, ulusal edilebilir. Şehirde fonksiyon alanları çeşitli ve çok sayıda olduğundan yer adları da önemli da adları yer olduğundan sayıda çok ve çeşitli alanları fonksiyon Şehirde edilebilir. bir çeşitlilik ve zenginlik teşkil Nitekim eder. dünyada bütün coğrafiüniteler içinde yer fonksiyon her şehirlerde Çünkü şehirlerdir. alanlar kazandığı yoğunluk fazla en adlarının bulunur. zorunluluk ayrı ayrı adlandırılmasında alanının oluşturması hâkimiyeti toplumsal ve hafıza bir toplumsal ortak mekânında şehir adları, Yer ve kimliği göstermesi bakımından önemli bir işleve sahiptir. Yer adları bir nevi hafızasıdır. şehrin Şehrin tarihi boyunca şahit olduğu önemli göçleri, olayları, unsurları, kültürel akımları, siyasal bünyesinde gücü, hâkim ideolojileri, yetiştirdiği düşünceleri, kişileri, çeşitli ekonomik faaliyetleri ve benzerlerini mekâna verilen adlarla bizlere nesillere ve hatırlatır. gelecek Bu yönüyle yer adları şehrin farklı dönem unsurların yansıtsan iyi en değişmeyi toplumsal adları, yer Keza taşır. ve niteliği belge birer özelliklerini yansıtan Özellikle topluma hâkim olmak ve yeni bir başında toplum gelir. belleği oluşturmak için atılan adımların başında cadde ve sokak isimlendirilmesinde alanlarının fonksiyon çeşitli adlarının üzere olmak başta adları sokak değiştirilmesi ve cadde gelir. Günümüzde de siyasi, etnik, dini ve kültürel eğilimlerin etkileri belirgin bir şekilde görülür. Çünkü bir önce mekânı temsil eden isme hâkim olmadan başlar mekâna hâkim olmanın yolu, ilk Yoğun bir Yoğun yerleşime ve fonksiyona sahip olan Üsküdar şehrinde mahalle, semt, cadde, sokak, park, bahçe, eğitim, kültür, sağlık, ulaşım (durak, üst geçit, köprü, tünel, iskele), resmi ve özel işyerleri, cami, türbe, mezarlık, konut ve her türlü ekonomik faaliyet alanı dikkate alındığında binlerce yer adı mevcuttur. Örneğin bugün Üsküdar 33 mahallede, 2501 cadde ve sokak, 180 cami, 180 eğitim otobüs kurumlarının durağı yanı ve 290’nı sıra aşan diğer çeşitli sayıları kurum, düzeydeki binlerle kuruluş ifade edilebilen ve oldukça fonksiyon çeşitli ve alanlarıyla özgün Büyük birlikte çoğunluğu yer yerel, kısmen de ulusal adları ve uluslararası nitelikte varlığına olan yer adları sahiptir. şehrin önemli bir zenginliğini oluşturur. adları Üsküdar’daakarsu Sempozyumu’nda ve Üsküdar topografya (VI.) önceki Bundan bildiri olarak sunulmuş ve yayınlanmıştı. C.I, 2009, s.459-486.

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 440 1352’den bugüne şehir 441 Cumhuriyet döneminde 2008 yılına kadar mahalle mahalle kadar yılına 2008 döneminde Cumhuriyet 2 Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler, C.I, 2004, s.47. Yüzyıllarda Üsküdar’ınAhmet Güneş, “16. ve 17. Nüfusu”, Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler, Mahalleleri ve 2 kinci grubu, eski nüvesi genellikle bir köy veya mahalle yerleşmesini temsil eden, fakat sayısı artarak 54’e ulaşmıştır. Bu yıldan itibaren bazı mahallelerin birleştirilmesi ve 2009 2009 ve birleştirilmesi mahallelerin bazı itibaren yıldan Bu ulaşmıştır. 54’e artarak sayısı Ataşehir edilen teşkil yeni mahallelerinin Fetih ve Esatpaşa Örnek, öncesi seçimleri yerel birlikte sayı 33’e gerilemiştir. ilçesine bağlanmasıyla Üsküdar’daki mahalleleri kuruluş üç dönemi kısma ayırmak ve mümkündür. Birinci mekânsal grubu, Aziz mahalleler şehrin Ahmediye, Mahmud Bunlar; teşkil gelişim , Hüdayi, etmektedir. Mimar tarihi çekirdeği süreci içinde bakımından yer Atik, alan Murat Reis, Selamiali, İcadiye Sinan, Selimiye, Sultantepe, Zeynep Validei Kamil, gruptaki bu özellikle birleştirilmesi; Üsküdar’damahallelerin mahalleleridir. Barbaros ve azalmasına neden olmuştur. mahalle sayısının İ Defterine (TT 438) göre, nefs-i Üsküdar’da İmaret-i Mehmet Paşa, Eyerci/Eberci, Hergele Hergele Eyerci/Eberci, Paşa, Mehmet İmaret-i Üsküdar’da nefs-i göre, 438) (TT Defterine olmak Ağa Selman ve Bulgurlu Geredelü, Paşa, Davud Fakı, Hamza Salacak, diğer nam-ı kaydetmiştir. adını mahallenin 8 üzere şehrin yatay yönde gelişmesiyle birlikte semt mahallesi statüsü alarak şehirle bütünleşen yerleşmeler meydana Kandilli, Adı Küçüksu, geçen Küplüce, Burhaniye, Kısıklı ve Bulgurlu örnek getirmektedir. verilebilir. Kuleli, yerleşmeler, farklı dönemlerde Üsküdar’dan , nispeten uzakta köy veya mahalle şeklinde Üsküdar’ın hızlı birlikte , artışıyla göçlerin iç doğru ortalarına yüzyılın 20. kurulmuşlardır. Çengelköy, olmuşlardır. dâhil sahasına yerleşim şehrin olarak paralel gelişimine mekânsal şekilde bir , Acıbadem Yine ve Küçük Çamlıca da bu dönemde genellikle bahçeli evler mahallelerdir. şeklinde gelişen ve şehirle bütünleşen Üçüncü grupta ise, 20. yüzyılın 3. çeyreği ile birlikte artan iç göçler sonucu Üsküdar’a doğu ve kuzey taraftan Kirazlıtepe, Mehmet Akif Ferah, Yavuztürk, Ersoy, eklenen Cumhuriyet ve Ünalan yeni mahalleleri mahalleler büyük ölçüde da adına onların dönemleri, gelişim Mahallelerin gelişmiştir. son dönemde yer alır. Bahçelievler, Atik, yansımıştır. Örneğin Murat Güzeltepe, Validei Reis, Ahmediye, İcadiye vb özellikle Osmanlı dönemini, buna karşılık Cumhuriyet, Ferah, Akif Güzeltepe Ersoy ve gibi Mehmet adlar da yakın dönemi temsil etmektedir. Günümüzde Üsküdar’ı oluşturan şahsiyetlerden 33 almıştır. mahallenin Bunlar daha yaklaşık çok önemli 1/3’i şehrin bir adını tarihi nüvesi kısmının önemli içindedir. da Kirazlıtepe, Acıbadem, tarihi Mahallelerin Küçük Kuzguncuk, Çamlıca, Kısıklı gibi) adlandırıldığı görülür. çeşitli coğrafi unsurlarlaDiğer mahallelerin adları ise (Küçüksu,çok farklı kaynaklarla Örneğin ilgilidir. bu grupta bulunan Sultantepe, Güzeltepe, mahallelerin bir kısmı (Beylerbeyi, Kuleli, Kandilli ve Selimiye) bir yapı veya tesis, bir kısmı da farklı kavram ve mevkii, deyimlerden semt, mahalle, eden (Yavuztürk, intikal Ferah, bugüne öncesinden dönemi Cumhuriyet, Türk Üsküdar’da Ünalan) almıştır. adını cadde ve sokak adları da oldukça azdır. kısmını bir ancak adlarının mevkii ve semt mahalle, sınıflandırılan olarak genel Yukarıda açıklamalar nedeniyle sınırlaması sayfa ve olmuş mümkün incelemek kapsamında çalışma nispeten kısa tutulmuştur. Acıbadem: Küçük Çamlıca güneyinde Tepesi’nin konumlanan semt, hem Üsküdar hem de Kadıköy ilçelerinin sınırları içinde yer Ortasından alır. E5 Karayolu’nun geçmesiyle, kısma iki üzere olmak kısmı) (kuzey Acıbadem Yukarı ve kısmı) (güney Acıbadem Aşağı ayrılır. İdari bakımdan Acıbadem (Yukarı) Mahallesi Üsküdar’a ve (Aşağı) Acıbadem Mahallesi Kadıköy ilçesine bağlıdır.

4 Ağacı

bağının

Acıbadem Ağacı’ndaki

Acıbadem içinde bulunan 10 Ağustos 1912 tarihli 1912 Ağustos 10 bulunan içinde 5 Darüssaade Ağası Ağa’nın Tayfur

6 Foto 1. Mahalleye adını veren badem ağaçlarından biri (Şevket Paşa Sokağı). Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde 21 Aralık 1919 tarihli bir belgede 3

Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, C.II, Üsküdar Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2001, s.1283, 1384, 1478. C.II, Üsküdar Belediyesi Yayınları, Mehmet Nermi Haskan, Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, BOA, Dosya No 217, Gömlek No 196, Fon Kodu MV. BOA, Dosya No 149/-2, Gömlek No 3, Fon Kodu DH.İD.. BOA, Dosya No 56, Gömlek No 3164, Fon Kodu İ..ŞD.. 3 4 5 6

ifadesinin geçmesi Gerçekten dikkati semte çeker. yoğun yapılaşmaya rağmen bugün de badem ağaçları görülebilir (Foto 1). Fakat doğal olarak yetişen badem ağaçlarının sayısı oldukça azalmıştır. icarı ile ilgili 23 Ekim 1881 tarihli Belgede bir özellikle belgede geçer. Kadıköy Hasan Paşa Mahallesi’ndeki Peynirci Çiftliği’nin müştemilatıyla birlikte ferağ Acıbadem’de, Aşağı çiftliğin belgeden, Bu verilmiştir. yer konusuna icrası muamelesinin olduğu anlaşılmaktadır. yani Kadıköy’de Acıbadem semti, genellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra iskân edilmeye başlanan nispeten yeni bir yerleşme sahasıdır. Acıbadem’de geniş koruların çayırlar, arasında bağlar, bahçeler padişahların, ve şehzadelerin, paşaların ve olduğu ileri dağınık gelenlerin bir köşklerinin yerleşme dokusu belgenin hâkimdi. bir Arşivi’ndeki Nitekim Osmanlı birçok görülür. açıkça eski haritada bu durum Diğer taraftan semte adını veren acıbadem (Amygdalus amara) ağacı veya lokasyonu ağaçlarının konusunda henüz bir bilgiye Aynı ulaşılamamıştır. mahallede Nimet Arpacı Camii’nin yanında Bademli ülkemizde Sokağı, badem, Ayrıca varlığı acıbadem Acıbadem kayda Tekkesi’nin ve değerdir. eş Küplüce’de Badem Sokağı anlamda kullanılan payam ve ve acıpayam ile adlandırılmış birçok yerleşim birimi, kurum Bağlarbaşı’nda ve topografya bulunur. Bağlarbaşı’nda Acıbadem Tekkesi’nin 17. faaliyet göstermesi, Üsküdar’da yüzyıldan acıbadem adının ortaya çıkışı konusunda bu genel bir fikir yana vermektedir. Haskan, Acıbadem Haskan, semtinin Evliya Çelebi zamanında Battal Gazi Al-i Bağları, Bahadır Bağları adıyla anıldığını, ünlü Türk Bizanssı kahramanı bilindiğini adıyla Battal gözetlediğinden Çiftliği Peynirci Gazi’nin (1861-1876) döneminde ve uzun Abdülaziz Sultan müddet ve onun verildiğini oturup yiğitliğinden dolayı semte kaydetmiştir. Al-i Bahadır isminin Sabah Gazetesi’nde Acıbadem ve Çiftecevizlerin Altunizade (İsmail Paşa) Mahallesi’nden Paşa) (İsmail Altunizade Çiftecevizlerin ve Acıbadem Gazetesi’nde Sabah ayrılarak ayrıca bir mahalle teşkilinin uygun Dolayısıyla bu olmadığı tarihte henüz konusunda semte konut bir ve nüfus haber yoğunluğu fazla yer bağlamında değildir. Yerleşme semtin alır. esas gelişimi, Cumhuriyet döneminde ve hatta rastlamaktadır. 1950’nin sonrasına Semt adını, badem ağacının bir türü olan acıbademden Semtin yani adı, bir bitkiden alır. Osmanlı Arşivi’nde

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 442 1352’den bugüne şehir 443 yerleşmenin 11 Bağlarbaşı’nın bağları fabrikadan [makarna fabrikası]çıkıp

8 Fakat Dursun’un ifadesiyle Kanuni döneminde yapılan Hindistan Seferi’nin 12 7 mısraları 16. yüzyılda bağların varlığını vurgulaması Ayrıca Maltepe, Bakırköy ve Gaziosmanpaşa’da Bağlarbaşı 13 Yine Pardoe (1806-1862), 9 Üsküdar’ın yiyecekleri arasında hora üzümü ve karanfilli üzüm şerbetinin üzüm karanfilli ve üzümü hora arasında yiyecekleri Üsküdar’ın Harita 1. 1922 yılına ait şehir planında Üsküdar’da yerleşmenin gelişimi ve sınırları.

Şehrin bağlarıyla tanınmış semtlerinden biridir. Nitekim Evliya Çelebi,

görülür. Dolayısıyla XVI-XVII. yüzyıllarda şehrin kenarında konutların sona erdiği, diği 10 Üsküdar’ın ardında var idi bağlar / Murat Reis oturmuş dümende ağlar / On manlı Yaşamı, Çev. Banu Büyükkal, Kitap Yayınevi, Banu Büyükkal, Kitap Yayınevi, Çev. Miss Pardoe, Şehirlerin Ecesi İstanbul: Bir Leydinin Gözüyle 19. Yüzyılda Osmanlı Yaşamı, , C.VII, 1965, s.3717. Ansiklopedisi Hikmet Şinasi Önal, “Çamlıca (Türk Edebiyatında)”, İstanbul Plan d’ensemble de la ville de Constantinople, Société Anonyme Ottomane d’Etudes et d’Enterprises Urbaines, Stamboul, 1922. Anonyme Ottomane d’Etudes Plan d’ensemble de la ville de Constantinople, Société İstanbul’da Yaşama Sanatı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2002, s.120. Ahmet Haluk Dursun, İstanbul’da Yaşama

Evliya Çelebi, Seyahatname, C.I-II, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1985, s.366. ve Tanıtma Derneği Yayınları, İstanbul, 1966, s.61. Yayınları, Derneği Tanıtma ve Üsküdar Turizm Asya’nın Kapısı Üsküdar, Suat Erginer, Asie, Imprimerie qu’en’ en Europe Tant et de ses Faubourgs de Constantinople Par J.D. Barbié du Bocage, Plan de la Ville 10 11 12 13 7 8 9 yavaşça tırmandığımız tepenin adı Bağlarbaşı’ydı. Bu çok uygun bir isim; yolun soluna göz dizilmiş alabildiğince evler, uzanan meyve bahçelerine ve Aralara bağlara bakıyor. serpiştirilmiş kameriyeler ve çiçek açmış etmiştir. akasyalar var şeklinde gözlemlerini ifade İstanbul, 2004, s.164. Yakın zamana kadar Üsküdar çevresinde bağlık-bahçelik alanlar oldukça yaygındı. Daha yaygındı. oldukça alanlar bağlık-bahçelik çevresinde Üsküdar kadar zamana Yakın çok devlet ricaline ve varlıklı ailelere Kamil Paşa Tunus Bağı, Menemenli Bağı, ait Yusuf olan Adile Sultan (Validebağı), Efendi Bağı, bu bağlar arasında: Halife Abdülmecid Bağı, Şüca Bağları, Susuzbağ, Arapzade Bağı ve Ragıp Bey Bağı gibi birçok sayılabilir. örnekler Bağlardan bazıları başka Örneğin Tunus semtlerin Bağı (Tunuslu Mahmut Ayad de Paşa’ya ait) bir adlandırılmasına semt ve caddeye adıyla neden hala verdiği varlığını devam ettirir. olmuştur. bağlık alanların başladığı, yolların kavşağında bulunan Esasen yerleşmenin mevkie bu Bağlarbaşı özelliği, denmiştir. Cumhuriyet’e kadar pek Nitekim 1922 yılına değişmeden ait Plan d’Ensemble de de Constantinople’de la Ville devam etmiştir. Bağlarbaşı: Bağlarbaşı: Üsküdar’da dört bin kadar üzüm bağı ve üç yüz adet gül bahçesi Eserin vardır ki, demektedir. olur her sarhoş insan kokusundan birinde yetişir, çiçekler çeşitte ve renk binlerce yerinde bir başka meşhur olduğunu belirtmektedir.

bu durumu açık bir şekilde görülür (Harita 1). Şehir doğu taraftan Nuh Kuyusu ve İcadiye- ve Kuyusu Nuh taraftan doğu Şehir 1). (Harita görülür şekilde bir açık durumu bu bir şekilde ayrılmaktadır. belirgin Bağlarbaşı caddeleri ile kır alanlarından Royale, Paris, 1819. gitti, adı kaldı yadigâr. dönüşünde (1553) Üsküdar’da bir mahalleye adını veren Murat Reis’in söylediği rivayet edilen: bir ay geçince göründü dağlar değer niteliktedir. bakımından kayda adlarına rastlanılır. adlarına rastlanılır. Diğer taraftan 1819 işaretlen tarihli bir haritada şehrin etrafında bulunan bağlık alanların 16. Hür’e göre, Türkiye’de birçok birçok Türkiye’de 14 15

19 Ayrıca burasının Yavuz Sultan Selim Sultan Yavuz burasının Ayrıca 18 , bulgur dibeğinin 1961 yılı Haziran 16 buranın eski bir köy olup; kuruluş tarihinin Bizans devrine Foto 2. Bulgurlu Camii’nin önündeki bulgur dibeği. S. Bozcalı’nın Bulgurlu Köyü Camii’ni resmettiğini, bu resimde

17 s.331. konusunda bazı tahminlerini kaydeder. tahminlerini bazı konusunda Bazı eserlerde Burgullu, Burkurlu, Burkullu ve Burgurlu şeklinde geçtiği Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.II, 1994, s.331. “Bulgurlu”, Dünden Bugüne İstanbul Hür, Ayşe Mehmet Akif Ceylan, “Çamlıca Tepeleri ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası; Yerleşmenin Gelişimi ve Mekânsal Kullanımın Gelişimi Yerleşmenin Coğrafyası; Tarihi ve Çevresinin Tepeleri Akif Ceylan, “Çamlıca Mehmet

, C.IV, 1963, s.3124. Ansiklopedisi, C.IV, Köyünün Bulgur Dibeği”, İstanbul Hiç, “Bulgurlu Vasıf , s.3113. Hiç, “Bulgurlu” Vasıf Ayşe Hür, A.g.e., Hür, Ayşe , C.IV, 1963, s.3118. Ansiklopedisi, C.IV, Hiç, “Bulgurlu”, İstanbul Vasıf 15 16 17 18 19 14

devrinde padişahın mektubunu İran’a götüren incili görüşler ileri sürülür. çiftliği olduğu konusunda da bazı kaftan sahibi Muhsin Çelebi’nin ilde örneklerinin varlığı ve Üsküdar’da da yakın zaman kadar sosyoekonomik yönden kır yönden sosyoekonomik kadar zaman yakın Üsküdar’dada ve varlığı örneklerinin ilde yapısını koruyan bu yerleşmenin bulgurla adlandırılmış olması doğru görünür. Nitekim bugün Bulgurlu Camii’nin önünde Aziz Mahmut Hüdayi’nin edilen hediyesi bir olduğu bulgur rivayet dibeği mevcuttur. Yaptığımız genişliği dış ölçümlere ve cm 65 kısmında) (ağız çapı iç cm, 72 yüksekliği dibeğinin bulgur göre, yapılan tek parça mermerden köşesi (Foto 2). Bir ölçülememiştir derinliği olduğundan dolu ile malzeme İçi 85 cm’dir. kırık edilmiştir. olan bulgur dibeğinin ifade bir müzeye da veya daha tarafından güvenli ve Hiç teşhir edilebilecek bir yere Vasıf önce yıl 50 yaklaşık temenni Bu gerekir. taşınması Bir yazısında Hiç, caminin önünde bulgur dibeğinin yer aldığını Değişimi Konusunda Bir Araştırma”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.147, 2003, s.180. Türk Dünyası Araştırma”, Değişimi Konusunda Bir ayında Bulgurlu Camii’nin haziresi önünde, metruk, yok olmağa mahkûm kanaatince, köyün durduğunu, girişine, güzel bir kaide üzerine isim abidesi olarak konmaya değer bulduğunu belirtir. Bulgurlu adına 15. yüzyıldan itibaren kaynaklarda daha sık rastlanılmaktadır. Bu yüzyılın Bu rastlanılmaktadır. sık daha kaynaklarda itibaren yüzyıldan 15. adına Bulgurlu sonuna doğru köyde mescit bakımından önem ve taşıyan çeşme bazı yapılar gibi inşa edilen edilmiştir. yerleşmenin Bulgurlu 15. (Bulgurlu devamlılığı yüzyıla Bayrampaşa) Mescidi, ait ve Kısıklı-Dudullu olduğu yolu (Teberdar) tahmin Mehmet büyüklüğü üzerinde Ağa isminde olup, bir kişi tarafından yaptırılmış ve vezirlerden Bayram Paşa tarafından daha sonra sonra yerleşmesinden buraya (1541-1628)’nin Hüdayi Mahmut Aziz bir gelişmesi Köyü’nün minber konularak Hüdayi, Mahmut Aziz cami eden tercih yeri ıssız haline en güneyinde köyün dönemde O getirilmiştir. hızlanmıştır. Bulgurlu bir çilehane inşa ettirmiş ve burada inzivaya çekilmiştir. 1615’te Bulgurlu: Bulgurlu: görülen Bulgurlu adının, 1876 Balkan Savaşı’ndan göçmenlerinden sonra geldiği buraya düşüncesi yerleştirilen Bulgar varsa Bulgurlu da; (Karye-i bu Bulgurlu) adının tarihi 15. bilgilere yüzyıldan kullanıldığı aykırı beri göz önüne hiçbir düşer. alındığında; değişiklik Çünkü bunun göstermeden doğru olmadığı anlaşılır. Günümüzde Üsküdar’ın bir mahallesi olan Bulgurlu, Çamlıca tepeleri çevresinde Kısıklı Üsküdar’ınçevresinde Günümüzde tepeleri Çamlıca Bulgurlu, olan mahallesi bir ile birlikte gelişen oldukça eski bir yerleşim birimidir. Küçük Çamlıca doğu Tepesi’nin yamacında bulunan Bulgurlu’nun ne zaman ulaşılamamıştır. Fakat Hiç, kurulduğu konusunda kesin gittiği bir kadar bilgiye yüzyılda çiftçilikle uğraşan köyün adı “Bulgur”dan türemiş olmalıdır. türemiş “Bulgur”dan adı köyün uğraşan çiftçilikle yüzyılda

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 444 1352’den bugüne şehir 445

1876 22 . Burhaniye 21 Beylerbeyi ile Kısıklı belirtmektedir.

24 semte adını veren fıstık çamının Beylerbeyi ile Kısıklı arasında iskan Burhaniye Burhaniye Mahallesi’nde inşa edilen konu edinen bir belgede; ise: ismini verdiği Burhaniye Camii’nden aldığı Camii’nden Burhaniye verdiği ismini 25 mahallenin Kısıklı’dan ayrılarak Burhaniye

Yerinde yaptığımız gözlemlere göre, Selamiali 26 Osmanlı Arşivi’nde bulunan iki belge konuya ilişkin belirtir. 23 ele almaktadır. Kısaca, yukarıda verilen bilgiler, muhacirlerin bilgiler, verilen yukarıda Kısaca, almaktadır. ele Büyük Çamlıca batısında, Tepesi’nin Boğaziçi Köprüsü bağlantı ve

Nitekim 24 Eylül 1908 tarihli 20 Fıstık çamı (pinus pinea), Üsküdar’ın doğal ortamında yaygın yetişen ağaç yetişen yaygın Üsküdar’ın ortamında pinea), doğal (pinus çamı Fıstık Kısıklı kaydetmektedir. mahallenin 1876 yılında Muhacir Köyü adıyla kurulduğunu ve adının 1902 küçük yaşta verem hastalığına tutulan ve 27 yaşında vefat eden Sultan 04 Nisan 1907 tarihli ikinci belge BOA, Dosya No 169, Gömlek No 1326/Ş-70, Fon Kodu İ..HUS. Mehmet Nermi Haskan, A.g.e.,C.III, s.1425. Ansiklopedisi, C.VI, 1963, s.3181. Hakkı Göktürk, “Burhaniye Camii”, İstanbul BOA, Dosya No 751, Gömlek No 42, Fon Kodu DH.MKT. BOA, Dosya No 21, Gömlek No 1325/S-04, Fon Kodu İ..ŞE.. Mehmet Nermi Haskan, A.g.e.,C.III, s.1300. Http://www. uskudar. bel.tr, 2008. bel.tr, uskudar. Http://www. 21 22 23 24 25 26 20 Camii’nin inşa tarihine açıklık kazandırmaktadır. açıklık kazandırmaktadır. Camii’nin inşa tarihine Haskan, Abdülmecit’in oğlu Şehzade Burhanettin Efendi’nin (1849-1876), havasının iyi geleceği ümidiyle 1860 yıllarında, taşındığını köşke yaptırılan Tophanelioğlu-Kısıklı üzerinde tepe bir yolunu tarafında sağ yolunun sol, Boğaziçi Köprüsü çevre bazı bilgiler vermektedir. 16 1903 Temmuz tarihli birinci belge: yılında vefat eden Sultan Burhanettin Selim Efendi, Yavuz Camii haziresinde babasının Ağabeyi Burhanettin türbesine Efendi’yi defnedilmiştir. çok seven Abdülhamit, II. 1885 yılında doğan oğluna onun ismini vermiştir. Dolayısıyla yeni gelişmekte olan camii yaptırılan bu şehzadeden almaktadır adını genç yaşta vefat eden ve anısına mahalle Göktürk, yılında Burhaniye (Bürhaniye) caminin inşasından sonra camiye nispetle Burhaniye’ye çevrildiğini arasında iskân edilen irtibatıyla Burhaniye muhacirinin namıyla isimlendirilmesi ve teşkil teferruatına dair bilgilerin tebliğini, eyledikleri ilgililere mahallenin Kısıklı’dan fek-i Mahallesi’nde, Vahi Mahallesi’nde, Öz Vahi Sokağı’nda Anıt Park’ta 150 yaşında olduğu belirlenen içinde ve yapılaşma yoğun anıt ağacın Bu 3). (Foto vardır çamı fıstık bir edilen tescil olarak ağaç varlığını koruması büyük bir başarıdır. caminin hitabet vazifesinin birisine tevcihine dair Burhaniye Mahallesi Muhtarı Hasan imzalı arzuhalin incelenerek neticelendirilmesini konusunda bazı rivayetler vardır. Üsküdar Belediyesi’nin 2008 yılına ait internet sayfasında, internet ait yılına yolunun 2008 kuzeyinde, Belediyesi’nin engebeli Üsküdar bir vardır. topografyada kurulan rivayetler bir bazı mahalledir. Adının konusunda kaynağı mahallenin 1876 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Bulgar suretiyle kurulduğu ve göçmenlerinin adını 1902’de II. Abdülhamit yerleştirilmesi [1842-1918] tarafından yaptırılan [1885-1949] Efendi’nin Burhanettin oğlu ve Ülkemizin Ülkemizin birçok ilinde Şanlıurfa), Bulgurluk Bulgur (Konya, Sivas, Bingöl), (Tekirdağ), Bulgurcu (Çankırı), Bulgurlar Bulgurlu (Denizli), Bulgurcular (Tunceli), (Erzurum, Bulgurkaya (Kahramanmaraş), Malatya, Bulgurcuk (Elazığ), Yozgat, Bulgurtepe bulunmaktadır. adını taşıyan köyler (Konya) ve Bulgurpınarı (Tunceli) Burhaniye: ifade edilmiştir. edilen muhacirinin teşkil isimlendirilmesini namıyla eyledikleri iskân edilmesi, caminin inşası, mahallenin teşkili ve isim verilmesi konusunu kavuşturmaktadır. açıklığa Ağacı: Fıstık türlerinden biridir. Buna fıstık ağacı da denilir. Semte ve burada bir sokağa adını veren fıstık ağacı konusunda farklı görüşler Haskan, bulunur. Bülbül Deresi-Bağlarbaşı Yolu’nun Ekmekçibaşı apartmanlar bugün Sokağı’nda çamının Beyleroğlu fıstık ulu Tiyatrosu’nun olduğunu, çamları fıstık bahçedeki bulunan yanında arasında hala görüldüğünü 29 . . birçok yere yere birçok Bu ifadelerden de söz konusu semtin 27 semte adını veren fıstık ağacı, bugün aynı adla anılan anılan adla aynı bugün ağacı, fıstık veren adını semte çocukluğumda hanımlar hafta içinde çocukları ve arkadaşları arkadaşları ve çocukları içinde hafta hanımlar çocukluğumda Hasip Paşa Pınarı da gösterilir. Dolayısıyla bir çiftlik yerleşmesi, çiftlik bir Dolayısıyla gösterilir. da Pınarı Paşa Hasip 28 Foto 3. Fıstık Ağacı Semti’ne adını veren ağaçlardan biri (Anıt Park). Foto 3. Fıstık Büyük Çamlıca Tepesi’nin kuzeydoğu tarafında, Bekâr Dere havzasının adıyla anılan bir yalısı ve İstanbul dışında, örneğin Selanik ve kazasında Vodina F22-d4 Paftası, 1972. 2008. Http://www.uskudar.bel.tr,

Üsküdar, Ah Üsküdar , Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 2007, s.137. Yüksel Özemre, Üsküdar, Ahmet 27 28 29

yukarı bulunmaktadır. kesiminde Parkı Paşa Hasip Hasip ve Caddesi Paşa Paşa Hasip Mahallesi, Paşa Çiftliği Hasip değiştirilen vardı. Günümüzde burada haritada adı ölçekli 1/25000 yakın zamanda daha 1940/50’li yıllarda Diğer hala doğal görünümünü kısmen muhafaza ettiği öğrenilir. taraftan Osmanlı bakımdan Arşivi Bu belgelerinde görülür. rastlanıldığı Üsküdar’da sıklıkla itibaren başından bir yüzyılın 19. semt adına ağacı adı fıstık olarak fıstık, fıstıklı ve semt adının çok daha önceleri Beylerbeyi’nde ortaya Fıstıklı Ayrıca çıktığı söylenebilir. bulunur. Fıstıklı Namazgâh adında sokaklar Fıstıklı Mescit, Fıstıklı ve Salacak’ta Bayır, Hasip Paşa: Diğer yandan çiftliğin adının defnedilen 1870’te Hasip vefat Paşa’dan eden gelme ve ihtimali devrinde Selimiye daha 1838’de Darphane kuvvetli Camii’nin Defterdarı ve görünmektedir. daha haziresine sonrada II. Evkaf (1844-1848) Mahmut ve Nazırlığı (1857-1858, Maliye 1859-1860) görevlerinde bulunan Hasip Paşa’nın Beylerbeyi’nde kendi Semt sakinlerinin söylediğine göre, söylediğine sakinlerinin Semt otobüs durağının civarındaydı. Burada iki büyük fıstık ağacı vardı ve bu ağaçlar yakın bir yakın ağaçlar bu ve vardı ağacı fıstık büyük iki Burada civarındaydı. durağının otobüs Özemre, kesildi. zamanda severlerdi. çıkmayı sefasına kır kırlarda semtlerindeki İcadiye ve İnadiye Ağacı, Fıstık ile Buralarda kır kahvehaneleri vardı demektedir. Ayrıca Beylerbeyi ile Çengelköy arasında bir yalı, Selimiye Mahallesi Tıbbiye Caddesi’nde Tıbbiye dönüşmüştür. mahallesine semt bir içinde şehir zamanla Mahallesi ederek muhafaza adını sahibinin Selimiye yalı, bir arasında Çengelköy ile Beylerbeyi Ayrıca Selimiye Orduevi’nin girişinde bir çeşme de bu şahsın adını taşımaktadır. 2009 yılında Hasip Paşa Mahallesi’nin adı Mehmet Akif Ersoy olarak değiştirilmiştir. Bu değişiklik ile adı arasındaki tarihi ve coğrafi bağ koparılmıştır esasen doğru olmamış; yerleşme Üsküdar Belediyesi’nin 2008 yılına ait internet sayfasında verilen bilgiye göre, bilgiye verilen sayfasında internet ait yılına 2008 Belediyesi’nin Üsküdar adını veren Hasip Paşa, 1849’da Tıbbiye Mektebi’ne girmiş ve okulu bitirdikten sonra dönüşünde Savaşı’ndan Plevne olmuştur. başhekim orduda ve yükselmiş kadar albaylığa Hassa Ordusu başhekimliğine, Sıhhiye 1885’te Dairesi ikinci başkanlığına getirilmiştir. Sahrayı Kebir Mezarlığı’na defnedilmiştir vefat eden Hasip Paşa Erenköy’de 1893’te (Makedonya) çiftlikleri vardı.

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 446 1352’den bugüne şehir 447 . Kuzguncuk . 30 . Etrafında henüz başka bir 32 Harita 2. Üsküdar’da İcadiye semtinin kuruluş dönemi (1851). 31 Arnavut Arnavut çiftliği gibi. Zamanla şehrin yerleşim sahasına dâhil olan

tepenin bulunduğu ve aynı adı taşıyan mahallede Sultan Abdülaziz devrinde Abdülaziz Sultan mahallede taşıyan adı aynı ve bulunduğu tepenin Aynı adı taşıyan tepenin etrafında yer alır. Îcâd; örneksiz yaratma anlamına gelen anlamına yaratma örneksiz Îcâd; alır. yer etrafında tepenin taşıyan adı Aynı Mehmet Nermi Haskan, A.g.e, C.III, s.1299. 2008. Http://www.uskudar.bel.tr, , 1851. Helmuth von Moltke, “Dârü’l-Hilafetü’l-Aliye ve Civarı Haritası”, Dersaadet Mekteb-i Fûnun-ı Harbiye 30 31 32 İcadiye: da anlamına yapma ve bulma şey bir Yeni terimdir. bir kullanılan için yaratılışı kâinatın ve sürülmüştür. ileri görüşler farklı konusunda alması adını icadiye Mahallenin gelmektedir. Bunlar kısaca şöyledir: göre, Haskan’a tiyatronun mahalleye dolayısıyla ve bir Tepe tiyatro açılmıştır. almıştır. İlk adını önce Tiyatrosu Abdülaziz’in Osmanlı da ismine sonra (1876) atfen Aziziye, Sultanın ölümünden adı verilmiştir yeni bir icat olduğu için İcadiye yapılmasından sonra çiftlikler çiftlikler ortadan kalkmıştır. Fakat bunların günümüze ulaşmıştır devam ettirerek adlarla varlığını alanlara verilen fonksiyonel bazıları site, sokak ve park gibi çeşitli yapılaşmanın olmadığı nispeten büyük bu yapılar topluluğu, ilk bakışta bir imalathane izlenimi verir. Fakat bunun, şehrin kenarında yeni iskâna yerleşmenin açılan ilk bu nüvesi tepede, olma planlı bir ihtimali daha bir şekilde yazıldığı dikkati çekmektedir İcadiye olarak semtin adının açık kuvvetlidir. Çünkü hemen doğu tarafında Bu görüşler değerlendirildiğinde; ikincisinin geçerli olması ihtimal dâhilinde Nitekim bulunur. XIX. yüzyılın Deresi’nin kuzeyinde ortasında ve (bugünkü Yazmacı Mağazacı sokak civarı) yan yana basılan sıralanan bir sekiz parsel (3+5) halinde yapılar topluğu görülür (Harita 2). haritada, İcadiye Tepesi’nde, Bülbül Üsküdar Belediyesi’nin 2008 yılına ait internet sayfasında verilen bilgiye göre, bilgiye verilen sayfasında internet ait yılına 2008 Belediyesi’nin Üsküdar ile Bağlarbaşı arasında yer alan mahallede İcadiye yeni Basma denilmiştir. imalathaneleri nakışlı ilk olarak basmalar Kayserili imal Serkis Kalfa edildiğinden tarafından İcadiye’de kurulmuştur. Sonraları bu basma, kurucusuna atfen adıyla da anılmıştır. Serkis Kalfa Basması Hasip Paşa Çiftliği’nden başka, Üsküdar’ın doğu kesimlerinde 20. yüzyılın ilk yarısına kadar birçok çiftlik ve mandıra mevcuttu. Örneğin Efendi, Darıcalı, Tahralı Altunîzade, ve Hoca Tevfik kısık/ Kısıklı Vaniköy Vaniköy 35

İzbırak, 36 . 37 Kısıklı adının çevrede Kuzucu’ya göre, 33 Köşkün bulunduğu tepe ismini 34 Mahalle, Büyük ve Küçük Çamlıca tepeleri arasında, Üsküdar, Çengelköy ve , C.I, Türkiye Yeşilay Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1976, Yayınları, Cemiyeti Yeşilay Türkiye , C.I, İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi Yayınları, Tahrir Defteri (953/ 1546), İstanbul Fetih Cemiyeti Ayverdi, İstanbul Vakıfları Ömer Lütfi Barkan, Ekrem Hakkı 1994, s.5. Ansiklopedisi, C.V, Akbulut, “Kısıklı”, Dünden Bugüne İstanbul Mehmet Rıfat Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V Kulesi ve Çalışma Sistemi”, Yangın Kemalettin Kuzucu, “Osmanlı Döneminde İcâdiye

Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S.240, 1962, ve Rasadhane”, Türkiye Turing Tepesi İcadiye “Tarihimizde Ahmet Süheyl Ünver, 35 36 37 33 34

buradan almıştır. 1840’larda köşkün bahçesinde yangın gözetleyen bekçiler ve olduğunda yangın haber vermek için top atmaya durulan yarayan bu örnekten bir başka Tomarza, Gölcük, Kuşadası, yer Bergama, Çal, geçtiği Afyonkarahisar, belgelerinde de arşiv karyelerin köy/ vardır. taşıyan adını Üzerinde İcadiye Sivrihisar’da ve Adapazarı kısaca Aynı şekilde görülür. Beyoğlu, Elazığ, Havza, Dörtyol ve Adana’da İcadiye mahallesi, İcadiye Mahallesi’nde İzmir’in Karataş ve Büyükada Caddesi, İcadiye Moda’da Kadıköy Sokağı gibi birbirinden uzak konumlarda birçok yerin varlığı, icadiye adının daha farklı işaret etmektedir. bir sebepten dolayı verilmiş olabileceğine son Osmanlının genellikle olmayıp, ad bir yerel özgü Üsküdar’a İcadiye, itibariyle Netice yer yeni verilen şekilde vb Burhaniye Reşadiye, İhsaniye, Ümraniye, görülen döneminde adlarından biri olduğu kanaati ağırlık niteliktedir. doğrular kazanır. Osmanlı bunu Arşivi’nde da İcadiye rastlanması ile belgelerde ilgili ait sonrasına yer 1840 genellikle adlarına Kısıklı: Haydarpaşa’dan gelen yolların birleştiği bir konumda bulunur. Kısıklı’da yüzyılın XV. sonlarına doğru çoğunlukla Bulgurlu yerleşme ve Alemdağı mevcuttu. yolu boyunca Burada gelişen Abdullah Ağa küçük III. tarafından bir bir Murat mescidin gelişimini inşa devrinin yansıtması ettirilmiş bakımından önem olması, (1574-1595) taşımaktadır. Abdullah yerleşmenin Ağa 1489/90’da varlığı bostancıbaşılarından etmiş ve daha sonra cami haline getirilen vefat bu mescidin bahçesine defnedilmiştir. ve İstanbul’dan Anadolu’ya giden Bağlarbaşı’nı geçtikten karayolu, sonra Kısıklı’ya D100 uğrar, Büyük arasından Bulgurlu Köyü’ne ve gelir, oradan (E5) Dudullu ve Küçük Sarıgazi köyüne giderdi. Bu Çamlıca yola yapılmadan tepelerinin Ankara adı Yolu verilirdi. önce, Dolayısıyla Kısıklı eskiden beri önemli bir Üsküdar ulaşım güzergâhı önemini korumaktadır. üzerindeydi. Esasen bugün de aynı Kısıklı adı konusunda farklı değerlendirmeler vardır. Akbulut, bulunan çok sayıda su kaynağıyla ilgili olduğunu söyler: O’na göre, Kısıklı, Türklerin dar kaya oyuklarından çıkan kaynak sularına verdikleri Paşa addan gelmedir. Ahmet Lehçe-i Vefik Osmanî’de bu Keza kısık demektedir. vadilerin kelimeyle dik yamaçlı, dar kesimi ilgili anlamına Hadîkatü’l- da gelir. olarak “kayadan Cevami’ye göre, burası çır iki tepe arasında kaldığından çır Kısıklı denmiştir. akan çeşme” s.7. s.190. İstanbul, 1970, s.325. Bildiriler, C.I, 2008, s.665. Diğer taraftan başta İstanbul olmak üzere bazı illerde İcadiye adıyla vardır. anılan Örneğin birçok Üsküdar’ın yer Kandilli Mahallesi’nde yükseltisi 130 m rasathane olan ve üzerinde bulunan tepe de İcadiye adını taşımaktadır. (Kısıklu), XVI. yüzyılın ortasına ait İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’nde, idari bakımdan idari Defteri’nde, Tahrir Vakıfları İstanbul ait ortasına yüzyılın XVI. (Kısıklu), bir köy yerleşmesi şeklinde geçmektedir Gebze (Geğibüze) ilçesine bağlı kısıklıyı oluk biçimini andıran dik yamaçlı, boğaz biçimindeki vadiler olarak çoğunca genişlemeye tanımlar. elverişli yarıkları, çatlakları O’na bulunan kısıklar, göre, taşların, sırtlarında, Kenan Efendi, adını taşıyan çiftliğinde bir köşk yaptırarak arazisiyle birlikte arazisiyle yaptırarak köşk bir çiftliğinde taşıyan adını Efendi, Kenan sırtlarında, II. Mahmut’a hediye etmiştir. Pertev yerde aynı Mahmut II. üzerine, Paşa’nın yanması kaleme 1835’te Köşkün aldığı gösterir. tamamlandığını tarih 1833’te manzumesi, köşkün yeni bir köşk inşa İşte ettirmiştir. padişahın yeniden yaptırdığı için, daha doğrusu nev- icâd etmesinden dolayı köşke İcadiye adı verilmiştir.

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 448 1352’den bugüne şehir 449 . Demir çemberli bir 43 Koşuyolu Sırtları’nın

40 . bu önemli semti ve caddesi kısık veya kıstak; iki dağ ve 42 Büyük ve Küçük Çamlıca tepelerini tepelerini Çamlıca Küçük ve Büyük Kadıköy ve Üsküdar’ın 41 . Derleme Sözlüğü’nde ise; Foto 4. Acıbadem Nişantaşı (Doğancı Sokak). Acıbadem Foto 4. 38 Bu açıklamalara göre, Kısıklı, bulunduğu yerin topografik 39 Semt, Karacaahmet Mezarlığı’nın doğu tarafında, D100 kara yolunun Küçük Çamlıca Tepesi’nin güneybatı eteğinde, Acıbadem Caddesi Doğancı Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1975, s.2840. Yayınları, Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü, İstanbul Geceleri, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1952, s.192. Ayverdi, Samiha İstanbul, 1995, s.194. Yayınları, Alus, İstanbul Kazan Ben Kepçe (Haz. N. Sakaoğlu), İletişim Sermet Muhtar arihiBurası, mevcut idari sınırlar itibariyle Kadıköy ilçesinin bir mahallesi olmasına karşılık coğrafi özellikleri ve yerleşmenin t Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1986, s.205. Yayınları, Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Reşat İzbırak, Coğrafya Terimleri Hasretini Çektiğim Üsküdar, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 2007, s.217. Yüksel Özemre, Hasretini Ahmet 39 40 41 42 43 38 özelliğinden dolayı ismini almıştır. Nitekim Ayverdi, Ayverdi, Nitekim almıştır. ismini dolayı özelliğinden bir dudak çizgisi gibi iki tarafa ayıran Kısıklı’dan hangi tarafa gidilse, köyün vadilere doğru açılıp yerlerde sürünen geniş etekleri bir çember etmiştir bir edebiyatçı gözüyle tasvir ifadeleriyle topografyayı gibi etrafı sarardı şeklindeki gelişimi bakımından Üsküdar şehrinin bir parçasıdır. gelişimi bakımından Üsküdar şehrinin bir parçasıdır. Koşuyolu: kuzeyinde, aynı isimli anılan caddenin Asya tarafına çevresini sefere çıkan ordularımızın ordugâh kapsar. kurdukları ve Alus, hazırlıklara giriştikleri sahalar olduğunu kaydetmiştir adını günümüze ulaşmayan bir eğitim faaliyetinden almıştır. 1920’lere kadar bu semte at yarışlarının düzenlendiği bilinmektedir. Ayrıca ülkemizin başka yerlerinde, örneğin; Bakırköy, Buca, Diyarbakır, Gebze, Savur vd. faaliyetinin yaygın olduğunu göstermektedir caddelerin bulunması, bu eğitim Koşuyolu adını taşıyan köy, semt ve Nişantaşı: Bu civarda, II. Mahmut, Kaptanı Derya Küçük Hüseyin Paşa’nın eşi olan Sokağı’ndadır. ablası Esma Sultan’a Sürurabad kasrını birinde gelip tahsis Yazları atışlarının bu etmiştir. köşkte Mahmut kalan II. II. yapmıştır. talimleri atış tüfekle bahçesinde köşkün Mahmut, 1000 adım (yaklaşık 600-700 m) uzaklıktaki bir yumurtayı vurmasının hatırasına granit kaideli, kare kesitli, yaklaşık 7-8 m yüksekliğinde mermer bir taş diktirmiştir (Foto 4). Arif’inŞair hazırladığı kitabeye göre Nişantaşı 1817/8 yılına aittir. tabakaların tabakaların uzandığı Kısık yerlerde yerine doğmuştur. yurdumuzun türlü yerlerinde dar boğaz kelimesi de kullanılır. tepe arasındaki dar geçit, boğaz, dağların iki kuytu kayanın yeri, arası uçurum, dar yer, gibi anlamlara gelmektedir. kaideye oturtulan sütunun üzerinde II. Mahmut’un tuğrası bulunur. İstanbul’daki diğer nişan taşlarından ayırmak için Acıbadem Nişantaşı denilen bu eser, mahalle, semt veya Sokağı ile varlığını hatırlatır. Yolu Nişantaşı Yalnızca bir caddeye adını verememiştir. İstanbul’da Şişli Nişantaşı (Dersaadet Nişantaşı 1811), Nişantaşı (Yenimahalle Göksu Deresi kenarı, 1811) ve Bunların Kâğıthane kitabeleri Nişantaşı olup, taşıyan adını Nişantaşı (1812/3) bağlı ilçesine Merkez II. Bayburt ve Şenkaya Erzurum Ayrıca anıtları Mahmut’un alırlar. da tüfekle mevcuttur. yaptığı atış talimlerinden köyler vardır. isimlerini

44 47 Salacak, XVI. 45

48 Dolayısıyla Salacak adının değişmeden, İstanbul’un değişmeden, adının Salacak Dolayısıyla 46 Güzel Marmara burada biter, Boğaz burada . başlar Üsküdar’da, Marmara sahili ve İstanbul Boğazı’nın kavuşma noktasında İbrahim Hakkı Konyalı, A.g.e., C.II, s.469. Mehmet Nermi Haskan, A.g.e., C.III, s.1492. Ahmet Güneş, A.g.e., s.55. C.I, 2007, s.501. Bildiriler, Nihat Öztoprak, “Türk Şiirinde Üsküdar Motifi”, Üsküdar Sempozyumu IV Mehmet Nermi Haskan, A.g.e., C.I, s.180.

45 46 44 47 48

fethine kadar ulaşan bir geçmişinin olduğu belirtilebilir. bir geçmişinin olduğu belirtilebilir. fethine kadar ulaşan Fakat bunlardan en geçerli Salacak adının kökeniyle ilgili farklı değerlendirmeler vardır. olanı şöyledir: Osmanlı döneminde, Kâbe toprağı olarak Avrupa görüp kutsal saydıkları için, bu topraklarda bulunan Karacaahmet’e yakasında ölen Türkler toprağa mevkiinde Salacak yakasında Üsküdar de Cenazeleri ederler. vasiyet gömülmeyi bile Üsküdar’ı Hatta çıkarılır. bu itibarla, öz Türkçe kerevet teneşir, ve tabut anlamlarına gelen salacak kelimesinin bu iskeleye ve yukarısındaki bölgeye ad olarak verildiği rivayet edilir. Üsküdar’ın en eski semtlerinden ve iskelelerinden biridir. yapılan Fetih top sırasında güllelerinin Toptaşı’nda buradan İstanbul’a geçirildiği söylenmektedir. “Sala”nın Ayrıca Mezarlığı’dır. Türk Müslüman büyük en ve ilk İstanbul’un Karacaahmet, anlamına geldiği de ileri sürülmüştür. Salacak’ın ise köycük köy, CADDE VE SOKAK ADLARI VE SOKAK CADDE Şehirde günlük yaşamın geçtiği, ekonomik ve sosyal ve faaliyetlerin sokaklara yoğunlaştığı çeşitli cadde nedenlerle farklı isimler özelliklerini içeren isimler verilir. daha fazla önem Çünkü taşır. bu Şehrin isimlerde şehrin değerlerine coğrafi, tarihi ve kültürel ve kimliğine özgü öğeler ve Cadde görülür. olduğu sahip özgünlüğe ve zenginliğe bir önemli yansır. değerlendirildiğinde; Üsküdar’ın cadde ve sokak sokak isimleri, ortaya çıkış dönemi, anlamı, nitelikleri, yerel, ulusal ve uluslararası olma isimleri bu bağlamda gruplara ayrılabilir. gibi özellikleri bakımından bazı Üsküdar Belediyesi’nin 2012 yılı verilerine göre, adet şehirde cadde 33 ve mahallede sokak toplam mevcuttur. Bunların 2501 mahallelere dağılışı Ahmediye Altunizade Aziz 27, 42, Mahmud Hüdayi 55, şöyledir: Bahçelievler 138, Acıbadem Barbaros 41, 56, Beylerbeyi 60, Bulgurlu 97, Burhaniye 109, Cumhuriyet 152, Çengelköy 124, Ferah 95, Güzeltepe 88, İcadiye 57, Kandilli 40, Kısıklı 99, Kirazlıtepe 88, Kuleli 44, Kuzguncuk 61, K. Çamlıca 89, Küçüksu 84, Akif Küplüce Ersoy 96, 100, Mehmet Mimar Sinan 76, Validei 111, Ünalan 39, Sultantepe 30, Selimiye 53, Selamiali 42, Salacak 50, Reis Murat Yavuztürk’te, Atik adetle 61, 163 163 Yavuztürk ve sokak ve Zeynep cadde Kamil fazla 39 En cadde ve düşmektedir. sokağa sokak sahiptir. ve Mahalle cadde başına 75 ortalama başlıca Bunun almaktadır. yer mahallesinde Ahmediye adetle 27 ise sokak ve cadde az en sebepleri arasında; mahalle yüzölçümü, imar planı, parsel büyüklüğü, fonksiyon alanları ve yapılaşma yoğunluğunun farklı oluşları söylenebilir. Şehrin 2501 adet cadde ve Örneğin sokakların 180’i sokağı çıkmazdır. Bu da yaklaşık % nitelik 7.2’ye karşılık gelir. Sokakların bakımından birbirinden 15’i bayır, 19’u oldukça yokuş, 3’ü yamaç farklıdır. ve 11’i tepe olmak üzere toplam 48’i özelliği topografik bir ile Aynı anılır. şekilde cadde ve sokakların 45’i dere, 26’sı çeşme, 7’si kuyu, 10’u 3’ü havuz, pınar, 1’i sebil, 1’i depo ve 9’u hamam olmak üzere 102’si sularla ilgili bir ad taşır. Diğer gruplar arasında: eğitim ve dini nitelikli 65 (okul 4, hoca 7, 6, imam 6, reis mektep 66, bey 69, (paşa 239 3, lakap ve unvan 6), camii tekke ve 7 namazgâh 42, tarım 11), iskele 49, (yol/yolu 60 ulaşım 10), zade 46, oğlu 7, gazi 13, şehit 8, Dr. 4, hafız Salacak: Salacak: bulunur. Konyalı’nın ifadesiyle yüzyılın ilk çeyreğinde Üsküdar’ı teşkil eden 8 mahalle arasında Mahalle-i Hergele nam-ı nam-ı Hergele Mahalle-i arasında mahalle 8 eden teşkil Üsküdar’ı çeyreğinde ilk yüzyılın almaktadır. yer adıyla Salacak diğer

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 450 1352’den bugüne şehir 451 . anlamında Lâmekâni anlamında barksız evsiz Buna göre konak, 19. yüzyılın ikinci yarısında Abdülaziz yarısında ikinci yüzyılın 19. konak, göre Buna Salacak Mahallesi’ndedir. Sokağa adını veren Mabeyinci 49 konağın yerinde ahşap bir yapı vardı. Sultan Abdülaziz, bir ziyareti sırasında ziyareti bir Abdülaziz, Sultan vardı. yapı bir ahşap yerinde konağın Http://www.uskudar.bel.tr/tr-tr/hizmet/rehber/Sayfalar/Rehber-Detay-Icerik.aspx? GuideID = 10& SubID Http://www.uskudar.bel.tr/tr-tr/hizmet/rehber/Sayfalar/Rehber-Detay-Icerik.aspx? 49 =80&ContentID=19299 (2012). ve bitki nitelikli 138 adet (tarla 3, bahçe 19, bostan 13, bağ 17, fidan 2, ağaç 4, çam 30, çınar 14 ve gül adında 36) 16 cadde yeni ve Ayrıca ve sokak 14 adı eski yer sıfatını alır. adlarının sokak Üsküdar’dave cadde veriler, bu Kuşkusuz vardır. sokak ve cadde taşıyan olduğunu yansıtmaktadır. niteliğe sahip zengin bir Bildiri kapsamında cadde ve sokak isimleri, adın kökeni önüne ve fonksiyon alınarak özellikleri göz sınıflandırılmış ve durulmuştur. bunlar içerisinden bazı örnekler üzerinde kısaca Adları ve Sokak Cadde Verilen Atfen Şahıslara yaşamış, şehirde zamanlarda farklı kısmı, bir önemli adlarının sokak ve cadde Üsküdar’da adlar tür Bu verilmiştir. atfen kişilere bazı ilgili şekilde bir herhangi şehirle veya yaşayan yerel bir nitelik taşır. Bazı cadde ve sokak adları ise, yerel Üsküdar bir ile nitelik ilgili taşımayan olmayan, kişilere atfen yani verilmiştir. Bu tip atfen kişilere cadde tanınmış alanlarda çeşitli gibi edebiyat sanat, bilim, ülkemizde ve kısmının bir sokak isimlerinin başka Bunlardan eder. arz nitelik bir ulusal adları sokak ve cadde Böyle görülür. verildiği uluslararası nitelik taşıyan isimler de vardır. Fakat bu tür isimlerin sayısı fazla değildir. Üsküdar’da şahıslara atfen verilen cadde Bildiri ve metninde sokak sayfa sınırlaması adlarının nedeniyle burada sayısı isim 500 listesinin olmamıştır. verilmesi civarındadır. mümkün isimlerinin erkek değerlendirildiğinde; bağlamında cinsiyet adları sokak ve cadde Şehrin egemen olduğu ayırt edilir. Erkek isimleri Ahmet arasında (12), Hasan özellikle (8), Mehmet Kemal (8), (22), Mahmut Ali (7), İsmail (16), Mustafa (6), (5) Osman ve Hüseyin (6), (4) Abdullah en (6), fazla verilenlerdir. Buna karşılık kadın isimleri ölçüde büyük de isimlerine sokak ve cadde egemenliğinin oldukça erkek toplumdaki da Bu azdır. Aşağıda şahıslara atfedilen cadde yansıdığını ve gösterir. sokak adlarından bazı örnekler üzerinde durulmuştur. Hafız Mehmet Bey Sokağı: Hafız Mehmet Bey’dir. Mehmet Bey, Köprülü Konak veya Mabeyinci Bey Hafız Konağı denilen ve Mehmet sokağın kendi adına atfen isimlendirilmesine neden olan binada yaşamıştır. Konak, İhsaniye’de, Neyzenbaşı tarafında yan Konağı’nın Halil Bey Mehmet yapıdır. Can bir kâgir olup Sokağı köşede birleştiği Sokağı’nın ile Köprülü bağlandığından, ile Hafız köprü bir Mehmet ahşap kattan Bey üst dairesine harem yerdeki aşırı yol ve Konak adıyla ünlü idi. Bu göre, Rivayete köprü, 1940’larda bir restorasyon sırasında bunun yıktırılmıştır. yerine kâgir bir etmiştir. irade karşılanmasını konağın yapılmasını, masrafının da Hazine-i Hümayun’dan döneminde (1861-1876) yaptırılmıştır. Dolayısıyla sokağın da bu tarihten Mehmet sonra Bey’e Hafız atfen isimlendirildiği söylenebilir. Öte yandan aynı mahallede bulunan Köprülü Konak Sokağı da adını söz konusu Böylece konaktan hem almıştır. konağın bir kaynak oluşturmuştur özelliği ve hem de konağın sahibi iki sokağın isimlendirilmesine Lâmekânı Hüseyin Sokak: Salacak Mahallesi’nde idi. Sokağa adını veren Hüseyin Lâmekânı Efendi’nin hayatı hakkında fazla bir ve bilgi eserlerinden iyi yoktur. bir Peşte eğitim aldığı (Macaristan) anlaşılan doğan Lâmekânı Hüseyin etmiştir. Türbesi Efendi şiirlerinde Fatih’te Cerrahpaşa 1625’te Efendi, Tıp vefat Fakültesi Hüseyin bahçesinin içinde olan Şah mensup Sultan Camii tarikatına Bayramiyye-Melamiyye haziresindedir. simgeleyen makamını fena mutlak tasavvufta genellikle

51 . Murat Küçük Validei Validei Acıbadem: Çengelköy: Bu tür cadde Ferah: Yavuz Eşref Bitlis, Eşref Çağrıbey ve Yavuz, Üsküdar’da bu şekilde Kuleli: Kısıklı: Fatih Yavuztürk’te: Çıkmazı Dördüncü Murat, Dördüncü Burhaniye: Salacak İskelesi Caddesi ile 50 Timur, Timur, Burhaniye: Cumhuriyet: Şehit Ali As, Şehit Çengelköy: Üsküdar’da şahıslara atfen verilen Şehit Osman, Şehit Ersoy: Akif Mehmet Sultan Murat, Sultan Küçüksu: Alparslan, Uluabatlı Hasan, İbrahim Karaoğlanoğlu, Karaoğlanoğlu, İbrahim Ferah: Şehit Alpaslan Yılmaz, Şehit Yüksel Batır, Bahçelievler: Cumhuriyet: Sultan Fatih, Burhaniye: Burhaniye: Kirazlıtepe: Fatih, Küçük Çamlıca: Fatih Sultan ve Güzeltepe: Karamanoğlu adları teşkil etmektedir. Cumhuriyet döneminde ise başbakanlardan TDV İslam Ansiklopedisi, C.27, 2003, s.94. İslam Slobodan İliç, “Lâmekâni Hüseyin Efendi”, TDV 1934. Yayınları, İstanbul Şehir Rehberi, İstanbul Belediyesi

50 51

Özdemir Onarangil, Adem Yavuz, Topel, Cengiz Güzeltepe: Emre, Serhat Şehit Moray, İsmail Şehit Çamlıca: Şehit Fethi, Şehit Şükrü, Atik: yalnızca merhum (Adnan) Menderes adı Mehmet Akif Ersoy Mahallesi’nde bir sokağa verilmiştir. Cadde Asker Atfen ve Askeri Kişilere Verilen ve Terim Adları: Sokak ve sokak adları Üsküdar’da fazla Nitekim değildir. bunların sayısı yaklaşık 30 kadardır. Askeri terimlere atfen verilen başlıca cadde ve sokak adları Çavuş, Asker, şunlardır: Er, Binbaşı, Miralay, Mareşal, Mehmetçik, Nizamı Cedit ilgili ve (şehitler dışında) Harbiye’dir. ise: Asker Abdi Onbaşı, kişilerle Abdullah Çavuş, Ahmet Muhtar Hüsamettin Paşa, Ertürk, Albay Albay Üçer, Barbaros Paşa, Cemal Gürsel, Esatpaşa, Fahri Paşa, Fevzi Ethem Çakmak Paşa, Hayrettin Paşa, Çavuş, Gaziosmanpaşa, Kaptanı Derya Seyit Ali Paşa, Kazımkarabekir, Mehmet Çavuş, Seyit Onbaşı ve Paşa) Adı Topçu Reşit’tir. Kemal cadde Mustafa ve ve (Atam iki sokaklara verilen verilen atfen asker Atatürk’e kişiler, Adı Osmanlı, Cumhuriyet ayrılabilir. ve gruba üç her şeklinde iki dönemi yaşayanlar ve İsmet İnönü’ye atfen verilen bir cadde adı Üsküdar’davardır. askeri darbe dönemini Akif Ersoy Mahallesi’ndeki Cemal Gürsel Caddesi’dir. yansıtan tek isim ise Mehmet Şehitlere Atfen Verilen Cadde ve Sokak Adları: cadde ve sokak adlarının bir kısmı İstanbul’un şehitlerle fethi, ilgilidir. I. Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı, Kıbrıs yerlere gibi üstgeçit ve Barış okul park, sokak, cadde, adları Harekâtı görevlilerin düşen şehit olaylarında ile vatani görevini yaparken kaza verilmiştir. Bazen veya bir kahramanlık, fakat terör çoğunlukla üzüntülü bir terör olayını örnekleri; yansıtan başlıca isimlerin Bu dileğimizdir. artmaması fazla daha isimlerin bu Fatih Sultan Mehmet, Genç Osman, Kanuni Sultan Süleyman, Osman Gazi, Yavuz Sultan Yavuz Gazi, Osman Süleyman, Sultan Kanuni Osman, Genç Mehmet, Sultan Fatih Selim, Yıldırım Bayezit, cadde ve sokak adları vardır. Ayrıca Selimiye Mahallesi Selim Cadde 1761-1808) ve almıştır. sokağa adı verilen padişahların genellikle de Osmanlı adını Padişahlardan bir çekmektedir. dikkati padişahtan yaşadıkları döneminde (III. gelişme ve kuruluş Devleti’nin özellikle Fatih Sultan Mehmet’e atfen verilen ad adlar vardır. Bunu 3 daha adla Sultan Yavuz fazladır. Selim Fatih’le takip 6 verilen atfen etmektedir. padişahlara Padişahlarla farklı ilgili mahallede Bu ilgili görülmektedir. adların dört yoğunlaştığı Burhaniye’de cadde ve sokak adı bulunmaktadır. Padişahlardan başka Türk ve İslam ilgili Bunlarla adlar ilgili da başlıca mevcuttur. dünyasında örnekleri; tanınmış hükümdar ve komutanlarla Fakat şimdiki Salacak Mahallesi’nin sokakları listesinde isminin yer almadığı görülür isminin yer almadığı listesinde sokakları Salacak Mahallesi’nin Fakat şimdiki Hükümdarlara Atfen Verilen Cadde verilen cadde ve sokak adları ve nispeten de Verilenlerin azdır. büyük çoğunluğu Osmanlı Sokak Örneğin ilgilidir. Adları: padişahlarıyla Selahattin Eyyubi, Cengizhan, Atilla, nisbesini nisbesini mahlas olarak kullanmış ve bununla tanınmıştır. Salacak İskelesi Arkası Sokak arasında yer alan sokağa, kitabesinden öğrenildiğine göre, öğrenildiğine kitabesinden sokağa, alan yer arasında Sokak Arkası İskelesi Salacak adı Efendi’nin Hüseyin Lâmekânı dolayı ettiğinden ihya Tekkesi’ni Bayramiyye Salacak işaretlidir. adla bu Rehberi’nde Şehir İstanbul basılan 1934’te sokak Nitekim verilmiştir. Selim,

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 452 1352’den bugüne şehir 453 Şehit Asteğmen Halil Ögel ve Ögel Halil Asteğmen Şehit Selamiali: Kirazlıtepe Mahallesi’ndedir. Sokağa adını veren Zeynep Kamil Mahallesi’ndedir. Sokağa adını veren Ali veren adını Sokağa Mahallesi’ndedir. Kamil Zeynep Zeynep Kamil Mahallesi Şehit Ali İhsan Çakmak Bu Sokak’tır. cadde ve sokaklara adı verilen 18 şehidin her birinin esasında ayrı ayrı eylesin. hayat hikâyeleri vardır. Allah rahmet İbrahim Karaoğlanoğlu Sokağı: 1974 Barış ilçesinde doğmuştur. Tavas Halil Denizli’nin İbrahim Karaoğlanoğlu 1924’te ilk plajına Piladini değiştirilen şeklinde sonra Karaoğlanoğlu daha sırasında adı Harekâtı çıkan Türk Silahlı Kuvvetleri’nden 50. Piyade Alayı’nın komutanıdır. Piyade Kıdemli Albay Karaoğlanoğlu, 21 Temmuz’da harekâtın ikinci günü bir havan mermisiyle ağır yaralanarak şehit olmuştur. Albay Karaoğlanoğlu harekâtta şehit en yüksek rütbeye olan sahip Adı komutandır. verilen Girne’deki askerler şehitlikte metfundur. Kore içinde Savaşı’na da katılan Karaoğlanoğlu’nun adı Üsküdar’dan başka birçok ilde ve Kıbrıs’ta da verilmiştir. İstanbul şehir hatlarında bir vapura cadde, sokak ve okulun yanı sıra köy, Sokak: Çakmak İhsan Ali Şehit İhsan Çakmak 17 Nisan 1963’te Üsküdar’da rütbesinde Per.Kd.Üçvş. doğmuştur. görev yaparken 15 Şubat 1996’ta Marmaris’te helikopterin İstanbul düşmesi Edirnekapı Şehitliği’nde sonucu metfundur. Üsküdar’dan şehit başka olmuştur. İzmit şehrinin Yahya anılan bir sokak vardır. Kaptan Mahallesi’nde de aynı isimle Şehit Nazmi Ermurat Sokak: Murat Reis Mahallesi’ndedir. Nazmi Ermurat 1971’de Erzincan ilinin Kemah ilçesine terör bölücü bağlı yaparken askerliğini Karakolu’nda Karadağ Jandarma Köyü’nde Taşdelen bağlı dünyaya ilçesine Uludere gelmiştir. Şırnak ili örgütünün saldırısıyla başlayan çatışmada 15 Mayıs 1992 cuma günü şehit metfundur. İstanbul Edirnekapı Şehitliği’nde düşmüştür. Sokağı: Cumhuriyet Sokağa Âdem Yavuz Mahallesi’ndedir. adı verilen gazeteci Âdem Yavuz (1943-1974), tarafından Rumlar 1974 iken bağlı gözleri ve Kıbrıs durumda Esir düşmüştür. Barış esir Rumlara ve katılmış Harekâtı’na Anadolu Ajansı muhabiri olarak silahla ağır yaralanmış ve daha sonra getirildiği Adana’da Tıp Fakültesi Hastanesi’nde şehit olmuştur. Adları Cadde ve Sokak Verilen Atfen Mesleklere ismin bir ilgili mesleğiyle ve kişi sokaklara küçük çok daha mahallelerde bazı Üsküdar’da verildiği dikkati çeker. Bunların bir kısmının adı sonradan verilse de büyük çoğunluğu muhtemelen o sokakta ikamet eden koyması kişiyi bakımından ve önemlidir. Üsküdar’da mesleğini, bu yani tür zanaat sokak mesleklere sayısı atfen erbabını verilen cadde ve sokak örneklerinin Simitçi başlıcaları: Limoncu Şakir, oldukça ortaya fazladır. Adı Kayıkçı Tahir, Şükrü, Doğramacı Mehmet, Muammer, Teyyareci Kör Bakkal, Tenekeci Musa, Bakkal Ali Canbaz/Cambaz Bekir, (Foto 5), Koltukçu Boyacı Rıza, Hallaç Tahir, Koltukçu Ali, Musa, Lokmacı Helvacı Mehmet, Kâşif, Kasap Veli, Cerrah Saliha, Fıçıcı Rüstem, Kalaycı Şükrü, Ahmet, Dibekçi Nalçacı Hasan/Halil, Katip Eczacı Akar, Necip Emine, Bolahenk Nuri ve Kayıkçı Mahmut Çıkmazı’dır. Yazmacı Mahmut, Taşçı Salih, Şehit Aydın Canay, Şehit Nazmi Ermurat, Ermurat, Nazmi Şehit Canay, Aydın Şehit Reis: . Üsküdar Sempozyumu IV Üsküdar Sempozyumu IV adın kaynağı konusu açıklığa 52 belgede; Üsküdar’da Uncular Sokağı’nda Hacı Süleyman Saliha Hatun’un Kıpti/Çingene asıllı olması, mesleki ve Zeynep Kamil Mahallesi’ndedir. Büyük Türk bestekârı 53 Foto 5. Selami Ali Caddesi Canbaz Ali Sokağı. Ali Caddesi Canbaz Foto 5. Selami Acıbadem Mahallesi’ndedir. Saliha Hatun, emsalleri arasında BOA, Dosya No 80, Gömlek No 3972, Fon Kodu C..BLD. Osman Çetin, “Üsküdar’da Bir Kadın Cerrah Küpeli Kızı Saliha Hatun”,

52 53

toplum nezdinden herhangi bir olumsuzluğa yol açmaması, ülkemiz 17. yüzyılın ve ilk medeniyetimizde yarısında gerçek bir hoşgörünün örneklerden biridir. hâkim olduğunu gösteren güzel Bolahenk Nuri Çıkmazı: Bolahenk Mehmet Nuri Bey torunu, (1834-1910) Paşa’nın Bekir Moralı İstanbul metfundur. haziresinde türbesi Fatih Eyüp’te etmiştir. vefat yaşında doğmuş ve aynı yerde 76 mültezim Hacı Mehmet Ali Bey’in oğlu olan Nuri Bey, orta öğreniminden sonra Bab-ı Şehirde belirli bir mesleği yansıtan cadde ve sokak isimleri de bulunur. Başlıca örnekler; Başlıca bulunur. de isimleri sokak ve cadde yansıtan mesleği bir belirli Şehirde Uncular ve Kabzımal, Divitçiler Bakırcıbaşı, Eczane, Çiçekçi, Bozacı, Esvapcı, Lambacı, Yazmacı, Sünnetçi, caddesi, Oymacı, Beygirciler, Bamyacı, Sürahici ve Kirişçi Adı sokaklarıdır. geçen Uncular Arabacılar, Caddesi’nde bir Nakkaşlar, zamanlar un değirmenlerinin olduğu ve adını buradan aldığı Nitekim öğrenilir. Osmanlı Tulumbacılar, Arşivi’ndeki 16 Kasım 1783 tarihli Değirmeni denilen bir dört değirmen horoslu içinde on altı beygir vesair alat ve edevatı mevcut gediğin bir kısmının satıldığına dair şöhretli ve önde gelen bir Üsküdar’da Mahalle-i cerrahedir. Cedide (Yenimahalle)’de ikamet Kıpti etmiştir. 139 asıllı ve 144 Küpeli Numaralı Üsküdar Şeriye Sicilleri’nde adında yer alan 1623/4 bir yılına ait bir kişinin rıza senedinden; Küpeli kızıdır. kızı Saliha Hatun’un hazıka (uzman) bir cerrahe olduğu ve İstanbul içinden ve dışından pek çok kadın ve Hatun’un erkek Saliha yapan ameliyatı kişinin ur ve şifa fıtık Genellikle bulmak, öğrenilir. başvurduğu için sıkıntılarından ameliyat kurtulmak amacıyla kendisine Tırhala Adası, Sakız Erzurum, İnegöl, Beyşehri, Mora, yanında İstanbul arasında hastaları vd yerlerden gelenler vardır. kavuşur. kavuşur. Cadde ve sokak adlarında geçen birçok zanaatın kaybettiği günümüze görülür. ulaşmadığı Örneğin veya hallaç, önemini dibekçi, canbaz, toplum işlevi kalaycı, mesleklerin bazı Hatta durumdadır. bu meslek nalçacı, birçok gibi esvapcı beygirci, yazmacı, divitçi, şehirdeki esasında adları, sokak ve cadde bağlamda Bu silinmiştir. tamamen hafızasından meslek çeşitleri ve bunların dağılışıyla ilgili birer belge bulunan niteliği grupta bu Aşağıda taşır. kaynağıdır. bilgi önemli ilgili Şehrin gelişimiyle ve yapısı ekonomik sosyal ve nitelikte bilgiler verilmiştir sokaklardan birkaçı hakkında açıklayıcı Cerrah Saliha Sokağı: C.II, 2006, s.519-530. Bildiriler,

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 454 1352’den bugüne şehir 455 : Ahmediye Bazen yanlış 54 Hacı Bakkal, Mimar Sinan: Tavukçu İcadiye: Birleşik Amerika Devletleri’nde Amerika Birleşik sokağa adını veren Kör Bakkal lakaplı başlıklı (Teknik Üniv. Sivil Havacılık Enst., Burhaniye: Bakkalbaşı, Murat Reis Mahallesi’ndedir. Sokağa adını veren Faik Bey Mescidi, Lise, Raufpaşa Hanı, Validei Validei Atik ve Zeynep Kamil Mahallesi’nde yer alır. Ayrıca : Bakkal Âdem sokaklarıdır. Acıbadem: Acıbadem: 1934’te soyadı olarak Öniz’i alan Tayyareci Muammer, 1935 yılının 1935 Muammer, Tayyareci alan Öniz’i olarak soyadı 1934’te 55 Bakkal ve Bakkal Arkası, K.Çamlıca: Bakkaloğlu, öğrenilmektedir. Selamiali’de Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000, s.318, 336. Yayınları, Kredi Yapı Anıları, Hürkuş, Bir Tayyarecinin Vecihi s.106, ve Hasan Aksoy,“Nuri Bey, Bolahenk”, Bey, Aksoy,“Nuri Ansiklopedisi, C.II, 1969, s.106, ve Hasan Yılmaz Öztuna, “Nuri Bey [Bolahenk]”, Türk Musikisi 55 54 Zaptiyye Zaptiyye İstintak Dairesi’nde kâtip Uzun yardımcısı unvanıyla süre göreve çeşitli başlamıştır memuriyetlerde Muayene (1848). bulunduktan Dairesi sonra mümeyyizi iken Tophane-i emekliye Amire ayrılmıştır genellikle neyin bir İstihkâm çeşidi Bolahenk ney (1908). üflemesi nedeniyle Bolahenk lakabıyla tanınan ve Hoşsohbet olması ve Nuri Bey’in adı, Aşçıbaşı Mektebi Sokağı’ndaki bir çıkmaza verilmiştir. TDV İslam Ansiklopedisi, C.33, 2007, s.264. İslam TDV olarak Bol Ahenk şeklinde yazılan Bolahenk Nuri ile çıkmaz ilişki olduğu sokak konusunda Fakat basılan bir 1934’te İstanbul bilgiye Şehir ulaşılamamıştır. arasında nasıl bir Rehberi’nde çıkmaz sokak bugünkü adıyla işaretlidir. Nuri Dolayısıyla adı, Osmanlı’nın çıkmaza son dönemi Bolahenk veya Cumhuriyetin ilk yıllarında adlı sokaklar vardır. ve Ümraniye ilçelerinde de Bolahenk Beyoğlu verildiği Yine anlaşılır. Ayrıca Selamiali Mahallesi’nde bulunan Nısfiyeci Sokağı da adını bir müzikaletinden almıştır. Nısfiye, üflemeli çalgı,bir anlamına gelmektedir. bir Üsküdar’da neydir. çeşit yazar, şair, Nısfiyecibestekâr, ressam vb atfen neyverilen cadde ve sokak adlarının Bu yapan,sayısı da 60’tan fazladır. şehrin kültürel birikiminin bir göstergesi ney ustası şeklinde yorumlanabilir. Kör Bakkal Sokağı: Zeynep Kamil Mahallesi’nde Kör Bakkal Çıkmazı Arşivi’nde adında bulunan bir 02 sokak Temmuz vardır. Osmanlı 1810 19. tarihli yüzyılın bir başından belgeden, itibaren sokak bugünkü adının Mahalle muhtarıyla şekliyle yaptığımız en görüşmeden de, kullanıldığı azından kesinlik kazanmaktadır. kişinin Arnavut asıllı olduğu, fakat adı ve yaşamı konusunda herhangi bir bilgiye sahip olmadıkları bakkallarla eden icra fonksiyonlarını sosyal ve ekonomik önemli dönemin bir Üsküdar’da ilgili diğer sokak adları şunlardır: Hava Gemilerinin Ziraatta Kullanılması İstanbul, 1961) birde çeviri kitabı vardır. Bu kadar sokaktan cadde ve başka sokak İstanbul’da tayyareci adını yaklaşık taşımaktadır. 25 Bunlarda havacılığa büyük ölçüde yansıtmaktadır. verilen önemi Adlar Verilen Atfen Tesislere Bina ve hamam, tekke, türbe, okul, namazgâh, mescit, cami, edilen inşa zamanlarda farklı Şehirde kuyu, çeşme, maslak, havuz, park, sera, taş ve önemli kireç tesislerin ve ocağı, Bina iskele, edilir. rasathane ayırt vb verildiği adının bina sokak ve ve cadde birçok atfen tesislere mahallede Her kalmıştır. yadigâr adları yalnızca bunların ulaşmamış, günümüze kısmı bir az veya çok bina ve tesislere atfen verilen cadde ve Bunların sokak başlıca adları vardır. örnekleri şunlardır: temmuz ayında Sabiha Gökçen ve diğer Hürkuş gönderilmiştir. 1951’de Vecihi ile birlikte beş havadan zirai ilaçlama arkadaşıyla yapmak üzere birlikte Rusya’ya eğitimine Türk Kanadı adıyla bir Öniz’in, Muammer şirket almıştır. uçak üç giderek İngiltere’ye kurmuştur. Aynı yıl Vecihi Hürkuş ve Sait Bayav ile Kirazlıtepe: Bakkal ve Tayyareci Tayyareci Muammer ülkemizde tanınmış tayyarecilerden açtığı ilk Türk Vecihi Sivil Hürkuş’un Havacılık Okulu’na kaydolan 1932’de ve başarıyla uçmayı tamamlayan 12 biridir. öğrenciden Teyyareci Teyyareci Muammer Sokağı:

M. Kandilli: Barbaros: Kuzguncuk: Murat Reis: Çinili Camii, Trafo, Kalfa Çeşmesi, Nuh Cumhuriyet: Barajyolu, Validei Atik: Validei Üsküdar Tebhirhanesi’nin 56 Kuleli, Mezarlık, Bahçelievler: Altunizade: Küplüce Camii, Saraycamii, Bulgurlu: Huzurevler, Kireçfırını, Kuleli: Abdullahağa Çeşmesi, Abdullahağa Küplüce: Sefa Camii, Gümüşsuyu Camii, Selami Tekkesi, Tekkesi, Selami Camii, Gümüşsuyu Camii, Sefa Burhaniye: Taşocakları, Defterdaroğlu Camii Karşısı, Küçük Namazgâh, Bulgurlu Mescit, Büyük Hamam, Durbali Camii, Bodrumi Camii, Çilehane, Kaymakam Çilehane, Camii, Bodrumi K.Çamlıca: Beylerbeyi: Nuh Kuyusu, Selami Değirmeni, Silahtar Bahçe, Taşocağı, Taşocağı, Zeynep Kamil: Aşçıbaşı Mektebi, İnadiye Camii ve

İcadiye Hamamı, Temaşa, Türk İcadiye Kız Hamamı, Koleji, Temaşa, Kısıklı: Güzeltepe: İcadiye: Küçüksu: Mimar Sinan: Fıstıklı Namazgah, Halk Dershanesi, H.İskelesi, İhsaniye Camii, Camii, İhsaniye H.İskelesi, Dershanesi, Halk Namazgah, Fıstıklı Aziz Mahmut Hüdayi Mahallesi’ndedir. Yanlışlıkla tepbirhane veya tepbirhane Yanlışlıkla Mahallesi’ndedir. Hüdayi Mahmut Aziz Aziz Mahmud Hüdayi: Açık Türbe Mektebi, Aziz Efendi Mektebi, Selimiye Mahallesi’nde, adını aynı sokakta bulunan ve Dayekadın Çengelköy: Beyaz Köşkler, Hamam Arkası, Hamam Çeşmesi, Kuyu, Atölyeler, Bükücüler Atölyeler, Hanı, Parküstü, Selimiye Kışlası, Şerif Kuyusu, Kirazlıtepe: Mescit, Arkası, Okul Matbaa, Yavuztürk: Salacak: Ferah: Çeşme, Hacı Hesna Hatun Camii, Özbekler Tekkesi, Selmanağa Çeşmesi, Şeyh Camii, Şeyh Çeşmesi, Selmanağa Tekkesi, Özbekler Camii, Hatun Hesna Hacı Selimiye: Üsküdar Sempozyumu IV Bildiriler, C.II, 2007, s.413. Üsküdar Sempozyumu IV Tebhirhanesi”, Günümüze Üsküdar Yıldırım, “1894’ten Nuray

56

Sultantepe: Ünalan: Köprü, Maslak, Sarnıç, Mektep Soyak Yolu, Camii, Köprülü Konak, Paşakapısı, Tıbbiye, Hamam, Kuruçeşme Camii, Mektep, Mumhane, Su Mumhane, Mektep, Camii, Kuruçeşme Hamam, Tıbbiye, Paşakapısı, Konak, Köprülü Deposu, İmareti, Valide Namazgâh, Okul Yokuşu, Namazgâh, Yokuşu, Okul İskele Arkası, İskele, Rasathane, İskele, Arkası, İskele Kassam Çeşme, Otopark, Selmanağa Huzur Çeşmesi, Camii, Muradiye Validei Atik Mektebi, Çeşmesi, Yenidershane, Tabaklar Camii’dir. Bina Camii’dir. ve tesislerden Tabaklar özellikle cami, mescit ve okula atfedilen adların birkaçı üzerinde durulmuştur. Aşağıda adların daha fazla olduğu görülür. Sokağı: Tebhirhane Sokağı’nın Tebhirhane ile Caddesi Doğancılar tebhirhane, yazılan de şeklinde tephirhane köşesindedir. Sokağa adını veren tebhirhane, kolera, dönemlerde çiçek, yaptığı salgın hastalıkların bulaşıcı gibi boğmaca ve verem difteri, dizanteri, veba, kızamık, tifo, hastalık eşyayı, tifüs, türlü her ve çamaşır kullandığı ölenlerin mektupları hastalıklardan bu gelen veya hastaların postadan emtiayı, ticari şüpheli mekanı, türlü her gibi işyeri ve ev görülen dezenfekte eden bir sağlık 1893/4 kurumudur. kolera salgınında ve Gedikpaşa, Tophane Üsküdar olmak üzere İstanbul’da üç tebhirhane açılmıştır. Hamamı, Bedevi Tekkesi, İskele, Mescit, Beylerbeyi Havuzbaşı, Küplüce Camii, Sera, Yenicamii, Mektebi, Cennet Camii Market, Yolu, Toygarçeşme, Akabe Fıstıklı Camii, Haminne Çeşme, Azam Camii, Kerime Hatun Camii, Çınarlı Camii, Havuzbaşı, Hz. Hamza Camii, İmamı Kireçocağı, Mavikonak, Mavikonak, Mütevelli Çeşmesi, Mandıra, Gazhane, Korusu, Paşa Fethi Çeşmesi, Müftü Kuyusu, Selami Türbesi, Akif Ersoy: Namazgâh, İnadiye Mektebi, İnadiye Mescidi, Kefçedede Mektebi, Kuyusu, Yetimhane, Kuyusu, Yetimhane, Çeşme-i Çeşme-i Cedit, Enfiyehane, Eski Mahkeme, Karakol, KaptanpaşaCamii, Mehmetpaşa Değirmeni, Tephirhane, Tepsi Fırını, Mahkeme Arkası, müdürlüğünü yaklaşık 25 yıl kadar Üsküdar’ın seçkin sakinlerinden merhum Prof. Dr. Ahmet Yüksel Özemre’nin baba tarafından dedesi Enderunlu Ahmet Refik Bey (1860- 1927) ayda 6 altın maaşla yapmıştır. Mülkiyeti İstanbul olan ve Büyükşehir kâgir yığma tarzda inşa Belediyesi’ne edilen tebhirhane, İstanbul 3 ait altına Numaralı koruma Kültür ve ile Tabiat kararı sayılı 2006 ve tarih 1996 Ekim 7 Kurulu’nun Koruma Varlıklarını ulaşan günümüze ülkemizde ile aksamı diğer ve makinesi etüv binası, Orijinal alınmıştır. tek dezenfeksiyon evi olan tebhirhane; tıp önemli bir değer katmış ve bir sokağa adını vermiştir. ve teknoloji tarihi bakımından Üsküdar’a Dayekadın Sokağı: çeşmeden bilinmeyen olarak kesin tarihi inşa için olmadığı kitabesi yaptırılan, tarafından Dayekadın, veren Dâyakadın, alır. ve gibi adını Tayakadın Tayekadın farklı ve şekillerde Farsça yazılır. dâye yaptıran dadı, Çeşmeyi gelir. anlamlara gibi bakıcısı çocuk ve sütanne III. Selim’in meydanın bir sütannesidir. büyük oldukça yerde Dayekadın birleştiği sokağın beş Namazgâhı çeşmeden Dayekadın (1805/6). başka bir de namazgâh yaptırmıştır

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 456 1352’den bugüne şehir 457 Aynı Aynı 59 Toygar Toygar Osmanlı 58 XVI. yüzyılda II. yüzyılda XVI. Mimar Sinan Mahallesi’ndedir. Haskan’a göre, Selamiali Mahallesi’ndedir. Mumhane, mum imal edilen yer anlamına yer edilen imal mum Mumhane, Mahallesi’ndedir. Selamiali

57 1897’de vefat eden Ömer Lütfi Efendi inşa ettirdiği caminin bahçesinde 60 Mehmet Nermi Haskan, A.g.e., C.II, s.1002. Mehmet Nermi Haskan, Üsküdar Esnafı ve Meseleleri”, Üsküdar Sempozyumu II Bildiriler, C.I, 2005, Yarısında Yüzyılın İkinci “XVIII. Nahide Şimşir, A.g.e., C.I, s.175. Mehmet Nermi Haskan, TDV İslam Ansiklopedisi , C.34, 2007, s.73. İslam Özcan, “Ömer Lütfi Efendi”, TDV Tahsin 57 58 59 60 mahalledeki Zenciler Sokağı’nın adı, Osmanlı döneminde çeşitli gelen-getirilen zencilere atfen amaçlarla Boğaziçi’nde verilmiştir. Çengelköy ile İstanbul’a doğan Kandilli arasında Van’da almıştır. Efendi’den Mehmet Vani adını caddesi, ve semti Vaniköy bulunan Mehmet Efendi, çeşitli şehirlerde ilimle zamanında İstanbul’a Hünkâr gelmiştir. Cami şeyhi, Yeni vaizliği, uğraştıktan şehzade Mustafa’nın sonra IV. Mehmet hocalığı (1642-1693) gibi çeşitli görevlerde bulunmuştur. 1683’te olarak katılmış, 2. seferden yaptırdığından medrese Viyana sonra ve (1665) Bursa Seferi’ne cami bir iline anılan isimle ordu yerleşmiş aynı ve Vaniköy’de şeyhi 1685’te Efendi, Mehmet burada vefat etmiştir. Aziz dolayı Mahmut semte Hüdayi adı Mahallesi’nde verilmiştir. bir sokağa adını veren Manastırlı İsmail Hakkı, 1846’da Manastır’da Genç yaşta İstanbul’a doğmuştur. gelerek müderrislik Darülfünun’da ve vaizlik camilerde Hakkı, bazı bitirmiş, Medresesi’ni Süleymaniye İsmail seçilen üyeliğine Ayan Meclis-i 1908’de bulunmuştur. görevlerde çeşitli gibi 1912’de vefat etmiştir. 1934 tarihli İstanbul veya dönemi son Şehir Osmanlı’nın adının Hakkı İsmail Manastırlı Dolayısıyla Rehberi’nde işaretlenmiştir. sokak bugünkü adıyla Sokağı Camii Bodrumi Çamlıca’da Küçük anlaşılır. verildiği yıllarında ilk Cumhuriyetin ismini, Bodrumi Ömer Lütfi Efendi’nin kendi müderrislik önce ilk Efendi, Lütfi Ömer doğan köyünde bir adınaBodrum’un 1817’de almıştır. 1891/2’de inşa ettirdiğiÜsküdar camiden 1873’te hocalığına, Efendi’nin Yusuf veliaht 1865’te sonra bulunmuş, görevinde şeyhülislam da 1889’da ve kadılığına İstanbul 1875’te başkanlığına, Mahkemesi Bidayet atanmıştır. s.328. Arşivi’ndeki belgelerden öğrenildiği üzere, Üsküdar’da Beyoğlu sıra Üsküdar’ın Mumhane yanı vardı. İskelesi Mumhane Mahallesi’nde Hatun Sokağı’ndan Hesna Hace başka mumhane sokakları bulunur. Arnavutköy’de mumhane caddesi, Silivri ve ve Fatih’te Adları Cadde ve Sokak Yansıtan Göçleri Osmanlı döneminde Üsküdar’a yurtiçi ve yurtdışından birey veya nedenlerle grup önemli göçler halinde meydana Nitekim gelmiştir. bu çeşitli göçleri yansıtan bazı cadde ve Paşa, Manastırlı Ayad ve sokak Bunların adları başlıca Mahmut görülür. örnekleri; Tunuslu Acemoğlu Yeniyol, Zenciler Zenciler, Durbali, konusudur. Camii, Bodrumi söz atıf bir Vaniköy, Hakkı, yere İsmail geldiği nüfusun eden göç ve göç isimlerde Bu sokaktır. Muhacir Örneklerden Durbali Sokağı, Tepesi’ndeki Durbalı/Torbalı Sokağı ve Dürbali Camii ismini, İstanbul’un fethi sırasında fethi İstanbul’un ismini, Camii Dürbali ve Sokağı Durbalı/Torbalı Tepesi’ndeki yapılan savaşlara iştirak etmiş bir gazi olan Ali Torbalılı Bali Ağa’dan almıştır. orta yerindedir. Bugün Harem İskelesi denilen sokak, 1930’dan önce Namazgâh Caddesi Namazgâh önce 1930’dan sokak, denilen İskelesi Harem Bugün yerindedir. orta ismiyle anılırdı. metfundur. metfundur. Tunuslu Mahmut Ayad Paşa’nın adı ise Burhaniye’de bir cadde ve verilmiştir. Paşa, Mahmut Ayad sokağa ilk önce Paris’e ve oradan İstanbul’a gelmiş ve buraya gelir. Bu gelir. işlerle uğraşan esnafa mumcu Üsküdar denir. ve İstanbul’un diğer semtlerinde göre; Şimşir’inbahsettiğine bulunurdu. esnaf birçok yapan imalatı mum Üsküdar’dan başka Bursa’da Dayekadın Camii, Çatalca’da Dayekadın Karyesi, Çorlu’da Karyesi, Dayekadın Çatalca’da Camii, Dayekadın Bursa’da Üsküdar’danbaşka Dayekadın Çiftliği, Köyü Edirne’de Tayakadın ve İstanbul’un Gaziosmanpaşa ilçesinde vardır. Mahallesi Tayakadın Sokağı: Mumhane Selim’in hasekisi Nurbanu Sultan tarafından Üsküdar’da yaptırılan mumhanede saray kullanılır için yapmak mum yağları koyunların kesilen için Amire Matbâh-ı olan mutfağı ve Yedikule’de bulunan salhaneden alınan iç yağlarından faydalanılırdı.

Ege, Altunizade: Ferah: Kosova, Bahçelievler: Çeçen, K. Çamlıca: Samsun, Mimar Sinan: Darende, Bu oranda iç göç olayının göç iç oranda Bu 61 Burhaniye: Aziziye Çıkmazı, Acıbadem: Ferah: Çamoluk, Maçkalı, Suşehri, Dereli, Reşadiye, Burhaniye: Şeyh Şamil, Ankara, Canik, Çankırı, Gediz, Karadere, Ordu, , Kuleli: M. Akif Ersoy: Aksaray, Antalya, Denizli, Erzincan, Alaçam Cumhuriyet: Tibet, Bulgurlu: Tibet, Çengelköy: Aziziye, Dadaşlar, Palandöken, Pasinler, Kısıklı: Bosna, Bulgurlu: Akdeniz, Dadaş, Sivaslı, Yeşilova, Akçay, Alaca, Anzer, Aydın, Ünalan: Alaca, Akçay, Aydın, Çoruh, Anzer, Gülnar, Karslılar, Keban Altunizade: Küplüce: İspir, Bahçelievler: 62 C.II, Sedat Murat, “Cumhuriyet Döneminde Üsküdar’ın Bildiriler, Nüfus Sayısı ve Göç Hareketleri”, Üsküdar Sempozyumu IV İstanbul, 2004, s.10. Yayınları, Rehberi, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Turizm

Adana, Ceyhan, Ahlat, Aras, Bayramiçli Yavuztürk’te: Mehmet, Erzincanlı, Gökova, 61 62

Shibuya, 2007, s.340. Karaburun, Karaman, Çayeli, Doğu Karadeniz, Of, Maçka, Menteşe, Uzundere, Güzeltepe: Eğin, Sivas, Giresun, Gölova, Görele, Sakarya, Sivaslılar, Karadeniz, Yeşil ve İzmir, Saruhan, Karadeniz, Keşan, Meriç, Malatyalı, Niğde ve adları kaydedilebilir. Tosya sokak ve cadde Üsküdar’ın cadde ve sokaklarında ülkemizin çok sayıda farklı ilçenin bölgelerinde doğrudan bulunan adının 18 geçtiği bulunmakla birlikte görülür. özellikle ilin Karadeniz Türkiye’nin bölgesiyle ilgili ve hemen cadde ve sokak her adlarının daha yerinden göçle gelen nüfusun şehrin Bu mahallelerine isimler, dağılışı ve fazla olduğu ayırt edilir. Aziziye, Mahallesi’nde Altunizade Örneğin verir. bilgiler bazı hakkında ilişkileri hemşehri Dadaşlar, Palandöken ve Pasinler adlarını taşıyan sokakların aynı semte konumlanması oldukça anlamlıdır. Adları Uluslararası İlişki, Olay ve Şahıslarla İlgili Cadde ve Sokak Üsküdar’da bazı cadde ve şahıs şehir, vb.lerine atfen sokaklara Fakat isimler uluslararası verilmiştir. nitelikli bu tür isimlerin uluslararası ilişki, olay, gelişme, sayısı fazla Bunların değildir. başlıca örnekleri kurum, arasında; ülke, Selamiali: Sözü edilen bu gelişme şüphesiz cadde ve sokak adlarına da büyük ölçüde yansımıştır. Bu bağlamda yerleşmiştir. Büyük yerleşmiştir. bir servete sahip olan paşanın Kısıklı Sarıkaya Karacaahmet mevkiinde Paşa geniş bir Ayad Mahmut eden vefat 1879’da Mart 2 vardı. köşkü içinde bahçenin Muhacir Kandilli’deki ile Acemoğlu Mahallesi’ndeki Reis Murat metfundur. mezarlığında adlara sahiptir. olayını yansıtan da doğrudan göç sokakları mescit cami, bazı de verilmese adı sokağa ve cadde mahalle, bir Üsküdar’da taraftan Diğer ve tekke gibi yapıların adlarında da göçle ilgili atıflarCamii, bulunur. Örnek olarak Malatyalı Geredeli İsmail Ağa mümkündür. tekkelerini vermek Camii, Bandırmalı, Afganlılar, Özbekler ve Hindîler Cumhuriyet döneminde özellikle 1950’lerden itibaren Üsküdar da göç alarak İstanbul’un hızlı bir nüfus diğer artışına maruz TÜİK’in kalmıştır. verilerine ilçeleri göre gibi şehrin nüfusu; 1935’te 57071, 1950’de 72425, 1975’te yükselmiştir. 254895 ADNKS’nin ve 2000’de 2011 495118’e doğumludur. dışı İstanbul ise yılı) (2000 verileri 58.7’si % nüfusunun itibariyle şehrin nüfusu 532182’dir. Şehir büyüklüğünü ortaya koymaya yeterli bir veridir. bir veridir. büyüklüğünü ortaya koymaya yeterli Göçle gelen nüfus, eski iskân alanlarında yoğun yapılaşma sonucu çoğalan meskenlerde ikamet ettiği gibi, çoğunlukla mahallelerde kır/tarım de alanlarının toplanmıştır. Yeni iskâna mahallelerde açılmasıyla ağırlıklı olmak üzere Karadeniz Doğu Anadolu’dan ve gelen Bunların İç nüfusla halen birleşmiştir. kurulan bölgesinden yeni gelen nüfus kendi bölgelerinin şiveden giyime kadar bir kısım kültürel değerlerini muhafaza ettikleri görülür. Çanakkale,

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 458 1352’den bugüne şehir 459

Aziz Yavuztürk: Çengelköy: Kuzguncuk: Murat : Reis yolu kelimesi 66 Vaniköy Yolu, . İskele Gazinosu, İskele Mehmet Akif Ersoy: yol veya Kandilli: Çengelköy: Adın verilişiyle ilgili Kaymakam ilgili verilişiyle Adın 65 E-5 Karayolu, Nişantaşıyolu, İskele, Cumhuriyet: Barajyolu, Beylerbeyi-Küplüce Yolu, Cennet Küçüksu: Büyük İskender, Eflatun, K.Çamlıca: Bağlar Yolu, Çilehane Yolu, Acıbadem: Ferah: Ferah Yolu, Plevne, Beylerbeyi: İskele, Harem İskelesi, İhsaniye İskelesi, İskele Beylerbeyi: Ferah Yolu Çıkmazı, Nato Yolu Üstü, Yolu Nato Çıkmazı, Yolu Ferah Ünalan: Barajyolu Alt, Mektepyolu ve Kuleli: Salacak: Dereyolu Uzun, Keçiyolu, Okulyolu, Basra Yavuztürk: cadde ve sokakları Adı sayılabilir. geçen Kirazlıtepe: Kardeşliği simgelemesi amacıyla Bağlarbaşı’nda yapımı ve 64 Çevreyolu, Bunlardan yalnızca Shibuya’nın adı bir caddeye verilmiştir. verilmiştir. Shibuya’nın adı bir caddeye Bunlardan yalnızca 63 Küplüce: Altunizade Mahallesi’ndedir. Caddeye adını veren Shibuya (渋谷 Mehmet Akif Ersoy: Halid Bin Velid, Hazar, Medine, Selimiye: Camii Yolu, Taşocağı Yolu, Yolu, Taşocağı Yolu, Camii Burhaniye: NATO Yolu Üstü, Bağdat, Arkası, İskele, İskele Ünalan: Kafkas ve İskele ve Kavak İskele’dir. Paşalimanı adını taşıyan cadde de Kuzguncuk, Kuzguncuk, de cadde taşıyan adını Paşalimanı İskele’dir. Kavak ve İskele Selimiye: Alemdağ Yan Yol, Yol, Yan Alemdağ Http://www.migm.gov.tr/ Dokumanlar/Kardes_Kent_Istatistik.xls (2012). Http://www.migm.gov.tr/ (2012). Http://www.city.shibuya.tokyo.jp/eng/uskudar/index.html (2012) Http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/Lists/BelediyeMeclisKararlari/DispForm.aspx?ID=9548 (2012). Http://www.japonya.org/haberler/shibuyaya-uskudar-kardes 63 64 65 66 Erdoğan Bektaş, Belediye Başkanı Mehmet Çakır ve 1 Haziran 2007’de bir tören yapılmıştır Hironao Matsutani’n de katıldığı Japonya İstanbul Başkonsolosu Shibuya Caddesi: 区), Japonya’nın başkenti Tokyo’nun 23 semt ilçesinden biridir. 15.11 km² yüzölçüme sahip olan Shibuya’da 2008 yılı itibariyle 208371 nüfus yaşamaktadır. Şehirde oldukça üzerine bilişim özellikle ve işyerleri büyük binalar, yüksek istasyonu, demiryolu bir işlek ve Üsküdar çerçevesinde dostluğu Türk-Japon Geleneksel almaktadır. yer tesisleri sanayi Shibuya arasında karşılıklı ziyaret ve görüşmeleri takiben 5 Eylül 2005’te kardeş şehir protokolü imzalanmıştır. Mahmud Hüdayi: Harem Sahil Yolu, Yolu, Camii Boğazyolu, Eski Ayvalık Yolu, Yeniyol, Ulaşımla İlgili Cadde ve Sokak Adları Ulaşımla İlgili Cadde ve Sokak mevcuttur. adı sokak ve cadde kadar 60 yaklaşık verilen atfen ulaşımına Üsküdar’dakara Adlardan 49’u yol veya yolu kelimelerini almıştır. Deniz ulaşımına atfen verilen liman 1 ve iskele adını taşıyan Adında cadde ve sokak sayısı ise 11’dir. adların genellikle Türk ve İslam dünyasıyla ilgili ülke, şehir ve şahıslara atfen verildiği söylenebilir. Bakanlığı İçişleri eder. arz önem bir ayrı protokolleri şehir kardeş ilişkilerde Uluslararası Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre, 1992-2012 yılları arasında onay verilen Üsküdar’ın kardeş şehir sayısı 7’dir. Bu Zenica (2000), şehirler Azerbaycan Aksu (2002), tarih Arnavutluk İşkodra sırasıyla (2002), Japonya Bosna-Hersek Shibuya (2004), Makedonya Plasniça (2005), Avustralya Bahçesaray (2008)’dır. Sidney-Auburn (2007) ve Ukrayna Kısıklı: Kirazlıtepe: Küplüce: Trablus, çevre düzenlemesi biten bir caddeye, Üsküdar Belediye Meclisi’nin Aralık 4 2006 sayılı tarih 960 ve tarih 2007 Nisan 12 Meclisi’nin Belediye Büyükşehir ile kararı sayılı 119 ve bulunmuştur. uygun verilmesi adının Shibuya kararıyla Küçüksu: Dereyolu, geçen başlıca cadde ve sokaklar şunlardır: Abdullahağa Mezarlık Yolu, Gümüşyolu, Çamlıca Yolu, Çamlıca Yolu, Sütçüyolu’dur. Bu adlardan en ilgi çekici olanı Keçiyolu’dur. Küplüce’de sokak, bulunan geçmişten bu günümüze fonksiyonel bir özelliği hatırlatması önemlidir. bağlamında oldukça ise sokaklar ve cadde geçen iskele Adında Kandilli: Arkası, Sultantepe ve Mimar Sinan mahallelerinde sahil boyunca uzanmaktadır. Diğer taraftan çeşitli kaynaklarda rastladığımız Çöp, Sarıtaş, herhangi Su bir cadde ve ve sokağa adını vermemiştir. Üsküdar’da Taş suyolu ve iskeleleri Samanyolu gibi ile Sokağı), (Köprü köprü Arabacılar), Meydanı, Öküz (Araba araç ilgili ulaşımla sıra yanı adların Limanı

Salacak: Tarlabaşı, Tarlabaşı, Muratreis, Sultantepe: Mimar Sinan: Bahçe, Bahçe Barbaros: Barbaros: Hasbahçe, Çengelköy: Altunizade: Bağı, Tunus Kandilli: Bağlı Bahçe, İhsaniye Bostanı, Ahmediye: Kuzguncuk: Bostan, Tahtalı Bostan, Bey Bostanı, Sera, Vakıf Tarla Altı, Karga Zarife, Yapma Bebek, Yapma Karga Zarife, Mimar Sinan: Şemşipaşa Bostanı, Şemşipaşa Salacak: Bahçe, Bahçeler, Bülbül Deresi ve Çavuşderesi vadilerindeki Çavuşderesi ve Deresi Bülbül Bağcıodaları ve Artbahçe’dir. Bu dağılışta Sultantepe: Küçük Çamlıca: Kartallı Kadın, Ferah: Bağ, Çamlıbahçe, Beylerbeyi: Burhaniye: Burhaniye: Takatuka Yokuşu Sokağı örnek verilebilir. verilebilir. örnek Sokağı Yokuşu Takatuka Kamil: Zeynep Validei Atik: Validei Aziz Mahmud Hüdayi: Mahmud Aziz Peçelikadın, Hürbağ, Gülbahçe, Selamiali: Bunun bir yansıması olarak çok sayıda sokak tarımla ilgili adlar taşımaktadır. taşımaktadır. adlar ilgili tarımla sokak sayıda çok olarak yansıması bir Bunun Güllü Bahçe, Güllü 67 Gelgeç ve Gelgeç Yavuztürk:

K. Çamlıca: Bağlar Güneşli Yolu, Bahçe, Ahmet Dayı, Altınbabası, Küplüce: Ahlatlı Tarla, Zümrüt Bahçe,

Ahmet Yüksel Özemre, Hasretini Çektiğim Üsküdar, s.60. Yüksel Özemre, Hasretini Çektiğim Üsküdar, Ahmet 67

Üsküdar’ın sahip olduğu birçok yer adının anlaşılır durumdadır. kökeni Buna karşılık ve bazı yer anlamı adlarının oldukça kökeni ve açık açık anlamının bir ve bugün izahı için kolay yoktur. etmek Verilen birtakım kabul olarak özelliği bilgilerin bir konunun de alınan ele Bunuda doğruluk değildir. mümkün derecelerini etmek tespit kesin olarak gerekmektedir. Tartışılmasında fayda bulunan diğer önemli bir konu da yer adlarının değiştirilmesidir. Ülkemizde yer adlarının değiştirilmesi belirli usullere bağlanmıştır. bir Bu mevzuat konuda genel oluşturulmuştur. Dolayısıyla değiştirme karşılaşılmamaktadır. Zaten yer adlarının yönteminde bir kısmı tarihi önemli süreç içinde doğal bir bir şekilde sorunla değişikliğe maruz kalmaktadır. Burada adlarının esas özellikle üzerinde yerel durulması yönetimler gereken tarafından neden olmadan nokta, değiştirilmesi Bazı halidir. bir değişiklikler bilinçsizlikle ve hatta yer zorunluluk, keyfilikle üzüntü değiştirilmesi adlarının yer önemli bazı olan niteliğinde belge ve Özellikle yapılabilmektedir. geçerli bir vericidir. Yapılan değişiklikler, şehri kültüründen koparmak anlamına gelmektedir. Bu TARTIŞMA büyük bostanların yeşilliği göz alabildiğine kıvırcık salataları, lahanaları, uzanır pırasaları, karnabaharları ve giderdi. ıspanakları pek lezzetliydi Bu bostanların demektedir. bilhassa park (Otopark, Otopark Arkası) ve mesleklerle (Gemici, Gemiciler, adları da bulunmaktadır. ilgili sokak Sandalcı Yokuşu) Adları Cadde ve Sokak İlgili Tarımla Üsküdar’da günümüzde ticari anlamda bir tarım faaliyeti yoktur. kadar Fakat yakın özellikle zamana şehrin kenar kesimlerinde çocukluğunda (1935-2008), Özemre Nitekim bazı tarım ürünlerinin yetiştirildiği bilinir. Örneğin tarla (3), bağ (17), bahçe (19) ve bostan (13) ile ilgili onlarca sokak adı vardır. fidan (2),Ayrıca ağaç (3), çam (30), çınar (14), kavak (3), söğüt (6), ceviz (2), gül (36), lale (6) ve çiçek (10) başta olmak üzere bitki nitelikli yüzden fazla cadde ve sokak bulunmaktadır. adı şöyledir: dağılışı mahallelere adların bazı ilgili Tarımla Bağlarbaşı, Çiçekçi Bostan, Bulgurlu: Bağcılar, Bağlariçi, Bağcı, Bostan Çıkmazı, Bostaniçi, Susuzbağ, Selmanağa Bostanı, Silahtarbahçe, Kevakipzade, bazı eski mahallelerde de bağ, bahçe ve bostanla ilgili adların varlığı dikkati çekmektedir. çekmektedir. dikkati varlığı adların ilgili bostanla ve bahçe bağ, de mahallelerde eski bazı Beylerbeyi’nde Ayrıca sera, örtü altı yetiştiriciliğini ve Kuzguncuk’ta bulunan Mandıra faaliyeti hatırlatmaktadır. Sokağı da hayvancılıkla ilgili bir Adları Bazı İlginç Cadde ve Sokak Bunların başlıcaları arasından; Üsküdar’da birçok ilginç cadde ve sokak adları da vardır. İcadiye: Çengelköy Bostanı, Bağlar, Bahçeli, Aralığı, Aziz, Nan-ı

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 460 1352’den bugüne şehir 461 Uluslararası Üsküdar Üsküdar Sempozyumu I Üsküdar Sempozyumu IV C.V, 1994, s.5. 1994, C.V, .33, 2007, s.264. Türk Dünyası Araştırmaları S.147, 2003, , C.VI, 1963, s.3181. TDV İslam Ansiklopedisi, C İslam TDV İstanbul Ansiklopedisi İstanbul , İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1952. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Dünden Bugüne İstanbul İstanbul Kazan Ben Kepçe (Haz. Necdet Sakaoğlu), İletişim Yayınları, İstanbul, İstanbul’da Yaşama Sanatı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2002. İstanbul’da Yaşama İstanbul Geceleri Seyahatname, Üçdal Neşriyat, C.1-2, İstanbul, 1986. , C.I, 2004, s.42-56. Barkan, Ömer Ayverdi,Lütfi, Ekrem Hakkı,Vakıfları İstanbul Tahrir Defteri (953/1546), İstanbul İstanbul, 1970. Fetih Yayınları, Cemiyeti Fon Kodu MV. BOA, Dosya No 217, Gömlek No 196, Fon Kodu DH.İD.. BOA, Dosya No 149/-2, Gömlek No 3, Fon Kodu İ..ŞD.. BOA, Dosya No 56, Gömlek No 3164, BOA, Dosya No 169, Gömlek No 1326/Ş-70, Fon Kodu İ..HUS. BOA, Dosya No 751, Gömlek No 42, Fon Kodu DH.MKT. BOA, Dosya No 21, Gömlek No 1325/S-04, Fon Kodu İ..ŞE.. BOA, Dosya No 80, Gömlek No 3972, Fon Kodu C..BLD. Gelişimi Yerleşmenin Coğrafyası; Tarihi Çevresinin ve (İstanbul) Tepeleri “Çamlıca Akif, Mehmet Ceylan, ve Mekânsal Kullanımın Değişimi Konusunda Bir Araştırma”, Güneş, Ahmet, “16. ve 17. Yüzyıllarda Üsküdar’ın Mahalleleri ve Nüfusu”, 1995. Samiha, Ayverdi, İstanbul, 1966. Yayınları Derneği Tanıtma ve Turizm Suat, Asya’nın Kapısı Üsküdar, Üsküdar Erginer, Göktürk, Hakkı, “Burhaniye Camii”, Aksoy, Hasan, “Nuri Bey, Bolahenk”, Hasan, “Nuri Bey, Aksoy, Alus, Sermet Muhtar, s.173-2004. Ceylan, Mehmet Akif, “Üsküdar’da Bazı C.I, 2009, s.459-486. Sempozyumu VI Bildiriler, Yer Adları Üzerine İncelemeler (I)”, Çetin, Osman, “Üsküdar’da Bir C.2, 2006, s.519-530. Kadın Bildiriler, Cerrah Küpeli Kızı Saliha Evliya Çelebi, Hatun”, Ankara, 1975. Yayını, Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü, Ahmet Haluk, Dursun, Bildiriler KAYNAKÇA Akbulut, Mehmet Rıfat, “Kısıklı”, SONUÇ VE ÖNERİLER SONUÇ Üsküdar, coğrafi özellikleri, tarihifaktörlerin etkisiyle yer gelişimi,teşkil adları kimliğini ve bakımından dokusunu şehrin fonksiyonel zengin içinde süreç birikime bir uzun olan, ve özgün Çoğunlukla hikâyeye şehirdir. sahip olan ve kültürelbir çeşitliliği gibi eden bu yer adları, geçmişi günümüze bağlayan önemli birer belge niteliği kazanmış ve gelmiştir. ayrılmaz bir parçası haline ayrıca günlük yaşantının koruma çıkarılarak envanteri varlığının adları yer özgün oluşturan arşivini nevi bir Şehrin altına alınması gerekmektedir. Bu konuda gereken titizlik değiştirilmesinden gösterilmeli; mümkün olduğunca özellikle kaçınılmalıdır. adın Öte yandan şehrin yeni alanlarında gelişim mahalle, semt, cadde, sokak, verilirken meydan, şehrin park, coğrafyasına, durak tarihine vb ve kültürel yerlere isimler dokusuna yeni seçilmelidir. uygun, Yer adlar ile mutlaka ad anlamlı arasında anlamlı herhangi bir yere bir rastgele, suni, anlamsız, ilgisiz ve kültürel bakımdan yabancı isimlerin ilişki bulunmalıdır. Keza şehirde verilmemesine dikkat edilmelidir. Üsküdar’daki yer adları, sayı, çeşitlilik, anlam ve hikâye bakımından hacimli bir kitap oluşturacak kadar büyük bir Bu zenginliğe konuda sahiptir. farklı alanlardan uzmanların Çalışmaların vardır. ihtiyaç çalışmalara etraflıca daha ekiple bir oluşturulacak katılımıyla sonucunda Üsküdar’daki yer adlarıyla konulabilir. ilgili ansiklopedik tarzda bir eser de ortaya nedenle özellikle şehrin tarihi çekirdeğinde bulunan mahalle, duyarlı olunmalıdır. korunmasında sokak adlarının semt, mevkii, cadde ve Üsküdar Sempozyumu Üsküdar , C.I, 2007, s.491-508. s.491-508. 2007, C.I, , Üsküdar Sempozyumu II Sempozyumu Üsküdar , C.VII, 1965, s.3717. .2, 1969, s.106-107. , C.6, 1963, s.3124-3125. , C.6, 1963, , C.27, 2003, s.94-95. Üsküdar Sempozyumu IV C.2, Bildiriler, , C.II, 1994, s.331. , C.34, 2007, s.73-74. İstanbul Ansiklopedisi İstanbul , Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 2007. Üsküdar Sempozyumu IV Bildiriler IV Sempozyumu Üsküdar İstanbul Ansiklopedisi İstanbul , C.6, 1963, s.3118. , C.6, 1963, C.I, 2005, s.160-170. II Bildiriler, Üsküdar Sempozyumu TDV İslam Ansiklopedisi İslam TDV Türk Musikisi Ansiklopedisi, C Türk Musikisi . , Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000. İstanbul, Yayınları, Kredi Yapı , TDV İslam Ansiklopedisi İslam TDV Plan de la Ville de Constantinople et de ses Faubourgs Tant en Europe qu’en’ Plan de en qu’en’ de Constantinople Europe la et Ville de ses Tant Faubourgs Yüzyıllar Boyunca , Üsküdar Üsküdar Belediyesi Yayınları, C.1,2,3, İstanbul, Abideleri ve Kitabeleriyle , Üsküdar Türkiye Cemiyeti Tarihi Yeşilay Yayınları, Abideleri ve Kitabeleriyle , Üsküdar Türkiye Cemiyeti Tarihi Yeşilay Yayınları, İstanbul Ansiklopedisi İstanbul Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Dünden Bugüne İstanbul , İstanbul Belediyesi Yayınları, 1934. Yayınları, , İstanbul Belediyesi Bir Tayyarecinin Anıları Bir Tayyarecinin , Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1986. Yayınları, Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Coğrafya Terimleri Şehirlerin Ecesi İstanbul: Bir Leydinin Gözüyle 19. Yüzyılda Osmanlı Yaşamı, Çev. Banu , C.I, 2005, s.334-342.

IV Bildiriler, C.2, 2007, s.305-361. Bildiriler, IV Önal, Hikmet Şinasi, “Çamlıca (Türk Edebiyatında)”, Hürkuş, Vecihi, Vecihi, Hürkuş, Konyalı, İbrahim Hakkı, Hareketleri”, Göç ve Sayısı Nüfus Üsküdar’ın Döneminde “Cumhuriyet Sedat, Murat, İzbırak, Reşat, C.I, İstanbul, 1976. Konyalı, İbrahim Hakkı, C.II, İstanbul, 1977. Miss Pardoe, 2004 İstanbul, Büyükkal, Kitap Yayınevi, İliç, Slobodan, “Lâmekâni Hüseyin Efendi”, İliç, Slobodan, “Lâmekâni İstanbul Şehir Rehberi “Ömer Lütfi Efendi”, Tahsin, Özcan, Yılmaz, “Nuri Bey (Bolahenk)”, Öztuna, Par J.D. Barbié du Bocage, Asie, Imprimerie Royale, Paris, 1819. Meseleleri”, ve Esnafı Üsküdar Yarısında İkinci Yüzyılın “XVIII. Nahide, Şimşir, Bildiriler İstanbul, 2004. Yayınları, Rehberi, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Turizm Yıldırım, Nuray, “1894’ten Günümüze Üsküdar Tebhirhanesi”, 2007, s.413-428. Http://www.city.shibuya.tokyo.jp/eng/uskudar/index.html (2012). Http://www.city.shibuya.tokyo.jp/eng/uskudar/index.html (2012). Http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/Lists/BelediyeMeclisKararlari/DispForm.aspx?ID=9548 (2012). Http://www.japonya.org/haberler/shibuyaya-uskudar-kardes (2012). Dokumanlar/Kardes_Kent_Istatistik.xls Http://www.migm.gov.tr/ (2008). Http://www.uskudar.bel.tr Http://www.uskudar.bel.tr/tr-tr/hizmet/rehber/Sayfalar/Rehber-Detay-Icerik.aspx? GuideID= 10& SubID (2012). =80&ContentID=19299 Adları”, Yer Hut, Davut, “Üsküdar’daTarihi “Bulgurlu,” Ayşe, Hür, Çektiğim Üsküdar Yüksel, Hasretini Ahmet Özemre, Haskan, Mehmet Mermi, 2001. “Bulgurlu”, Vasıf, Hiç, Ah Üsküdar, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 2007. Yüksel, Üsküdar, Ahmet Özemre, Motifi,” Üsküdar Şiirinde “Türk Nihat, Öztoprak, Hiç, Vasıf, “Bulgurlu Köyünün Bulgur Dibeği”, Köyünün “Bulgurlu Vasıf, Hiç,

7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU 462