STUDIA HUMANISTYCZNE AGH Tom 10/1 • 2011

Katarzyna Tunkiel௘*

KILKA UWAG O TENDENCJACH W NAJNOWSZEJ NORWESKIEJ LITERATURZE PIĉKNEJ I JEJ OBECNOĝCI NA POLSKIM RYNKU WYDAWNICZYM W LATACH 1995–2010

Po roku 1995, a szczególnie od roku 2004, widoczny jest wzrost liczby wydawanych w Polsce norweskich ksiąĪek zaliczających siĊ do literatury piĊknej. Pierwsza czĊĞü artykuáu zawiera prezentacjĊ szczegóáowych statystyk obrazujących ten trend, a takĪe krótką analizĊ danych liczbowych. Druga czĊĞü stanowi próbĊ nakre- Ğlenia najwaĪniejszych tendencji obecnych w najnowszej literaturze norweskiej wraz z zasygnalizowaniem, na ile są one odzwierciedlone przez ofertĊ dostĊpną na polskim rynku wydawniczym. Wzrost popularnoĞci beletrystyki norweskiej w Polsce táumaczyü moĪna z jednej strony upodobaniami czytelniczymi, z drugiej zaĞ ogólnym zainteresowaniem Norwegią oraz, co nie mniej waĪne, dostĊpnoĞcią dofi nansowaĔ przekáadów lite- rackich. KsiąĪki wydane w Polsce w okresie 1995–2010 bardzo dobrze obrazują najbardziej charakterystyczne nurty wspóáczesnej literatury norweskiej. WĞród wydanych w jĊzyku polskim pozycji znaleĨü moĪna przy- káady takich estetyk jak minimalizm (w tym naiwizm) i encyklopedyzm oraz takich krĊgów tematycznych jak problematyka rodzinna, egzystencjalna czy religijna. W mniejszym stopniu reprezentowane są utwory biogra- fi czne czy autobiografi czne, które w ostatnim czasie stanowią bardzo istotną grupĊ twórczoĞci oraz przedmiot oĪywionych dyskusji w Norwegii. Na uwagĊ zasáuguje takĪe fenomen literatury popularnej – przeĪywających nowy okres ĞwietnoĞci sag romantycznych oraz niezwykle modnych skandynawskich kryminaáów. W opi- sywanym okresie w wiĊkszym stopniu zaczĊáy siĊ równieĪ pojawiaü w Polsce táumaczenia wartoĞciowych norweskich ksiąĪek dla dzieci i máodzieĪy. Ogólnie naleĪy zatem podkreĞliü, Īe sytuacja norweskiej literatury piĊknej dostĊpnej w polskich przekáadach jest bardzo dobra – to z pewnoĞcią jedna z najlepiej obecnie repre- zentowanych w Polsce maáych literatur europejskich. Sáowa kluczowe: literatura norweska, rynek wydawniczy w Polsce, literatura wspóáczesna, Norwegia

1. WSTĉP

Literatura norweska jest, obok szwedzkiej, jedną z najczĊĞciej wydawanych w Polsce literatur skandynawskich. W drugiej poáowie XX w. polski czytelnik miaá okazjĊ zapoznaü siĊ z klasyką norweskiej powieĞci, gáównie za sprawą obszernej Serii Dzieá Pisarzy Skandy- nawskich Wydawnictwa PoznaĔskiego, obejmującej utwory Knuta Hamsuna (1859–1952), Johana Bojera (1872–1959), Olava Duuna (1876–1939), Sigrid Undset (1882–1949), Sigurda Hoela (1890–1960), Tarjeiego Vesaasa (1897–1970) i innych. SpoĞród wielkich Norwegów

* Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; [email protected].

87 KATARZYNA TUNKIEL wydawano teĪ u nas oczywiĞcie Henryka Ibsena (1828–1906), niestety jego dramaty, po- dobnie jak spora czĊĞü beletrystyki norweskiej w tamtym okresie, nie byáy táumaczone z jĊzyka oryginaáu, tylko z niemieckiego. Sytuacja zaczĊáa zmieniaü siĊ dopiero w latach 90. XX w., kiedy do Polski trafiáy z jednej strony popularne cykle powieĞciowe Margit Sandemo (ur. 1924; fenomenowi sag norweskich poĞwiĊcona bĊdzie dalsza czĊĞü artykuáu), a z drugiej – Ğwiatowy bestseller Josteina Gaardera (ur. 1952), ĝwiat Zofi i (Sophies verden 1991, wyd. pol. 1995)1 oraz caáy szereg opublikowanych przez Wydawnictwo Jacek San- torski & Co (obecnie Czarna Owca) innych utworów tego autora. Im bliĪej koĔca wieku, tym moĪna zaobserwowaü w ofercie polskich ofi cyn wydawniczych wiĊkszą róĪnorodnoĞü ksiąĪek táumaczonych juĪ niemal wyáącznie z norweskiego. Od roku 2004, a szczególnie w trzech ostatnich latach, widoczny jest wzrost liczby publikowanych co roku tomów zaliczanych do norweskiej literatury piĊknej2. Co istotne, dostĊpne w naszym jĊzyku tytuáy reprezentują róĪne gatunki prozy (w mniejszym stopniu dramatu), a takĪe doĞü szeroki zakres tematyczny. Zdecydowana wiĊkszoĞü wydanych w Polsce w latach 1995–2010 utworów to ksiąĪki, które równieĪ w Norwegii ukazaáy siĊ w ciągu ostatnich 15–20 lat, przez co stanowią one swego rodzaju obraz wspóáczesnej beletrystyki norweskiej w naszym kraju. Celem niniejszego artykuáu jest krótka charakte- rystyka historycznoliteracka lat 90. i pierwszych lat XXI wieku w literaturze norweskiej, a jednoczeĞnie zbadanie, w jakim stopniu obraz tworzony przez dostĊpne na polskim rynku publikacje odzwierciedla tendencje obecne we wspomnianym okresie w twórczoĞci pisarzy norweskich. Artykuá skáada siĊ z dwóch czĊĞci. W pierwszej i krótszej z nich przedstawiono staty- styki dotyczące liczby norweskich ksiąĪki opublikowanych w Polsce w okresie 1995–2010. Zobrazowane zostaną teĪ czynniki wpáywające na zwiĊkszenie zainteresowania polskich wydawnictw literaturą norweską. Druga czĊĞü, podzielona na kilka podrozdziaáów, stanowi charakterystykĊ najwaĪniejszych trendów w beletrystyce norweskiej od ok. poáowy lat 90. do czasów obecnych oraz tego, w jaki sposób ksiąĪki, które ukazaáy siĊ w Polsce, wpisują siĊ w owe trendy. Pierwszy z podrozdziaáów drugiej czĊĞci poĞwiĊcony jest publikacjom (równieĪ nowych táumaczeĔ) literatury pochodzącej sprzed lat 90. XX w.

2. STATYSTYKI

Zebrane dane na temat tytuáów norweskich wydanych w Polsce w latach 1995– 2010 pochodzą z dwóch podstawowych Ĩródeá: dostĊpnych online katalogów Biblioteki

1 PublikacjĊ ĝwiata Zofi i J. Gaardera moĪna uznaü za wydarzenie, które wpáynĊáo na zwiĊkszenie zainteresowania polskich wydawców i czytelników wspóáczesną literaturą norweską. W roku 1995 liczba wydanych w Polsce nowych tytuáów (z wyáączeniem sag) po raz pierwszy w latach 90. przekroczyáa 3 sztuki. MiĊdzy innymi z tych przyczyn zdecydowano siĊ tutaj przyjąü rok 1995 za początek badanego w artykule okresu. 2 Literatura faktu (szeroko pojmowana literatura typu non-fi ction) jest równieĪ reprezentowana, jednak pozostaje poza zakresem naszych badaĔ, stąd teĪ ilekroü w artykule mowa jest o ksiąĪkach lub literaturze, okreĞlenia te dotyczą beletrystki, chyba, Īe zostanie to wyraĨnie zaznaczone inaczej.

88 Kilka uwag o tendencjach w najnowszej norweskiej literaturze piĊknej...

Narodowej௘3 oraz bibliografi i Norsk bokfortegnelse (NORBOK) Norweskiej Biblioteki Narodowej௘4, zawierającej m.in. informacje dotyczące opublikowanych za granicą utwo- rów norweskich autorów. Dodatkowo pomocne byáy katalogi internetowe wydawnictw zajmujących siĊ literaturą skandynawską, szczególnie w zakresie danych dotyczących roku 2010. PoniewaĪ zainteresowanie w niniejszym artykule koncentruje siĊ jedynie na liczbie ksiąĪek reprezentujących beletrystykĊ norweską, które we wspomnianym okresie ukazaáy siĊ w Polsce po raz pierwszy, z listy wyników naleĪaáo usunąü m.in. wznowienia, a takĪe bardzo mocno zakáócające obraz popularne sagi, liczące czĊsto po kilkadziesiąt tomów. Uzyskane w ten sposób dane ilustruje rysunek 1, z którego wynika, Īe w latach 1995–2010 w Polsce wydano 116 nowych norweskich tytuáów, z czego niemal 70% od roku 2004.5

Rys. 1. Liczba wydanych tytuáów w latach 1995–2010, z wyáączeniem sag

Przyczyn, dla których w ostatnich latach na polskim rynku pojawiáo siĊ znacznie wiĊ- cej norweskich ksiąĪek niĪ w latach ubiegáych, moĪna doszukiwaü siĊ zarówno w zaintere- sowaniach czytelniczych (np. widocznej od niedawna modzie na kryminaá skandynawski, którą potwierdza obecnoĞü 32 powieĞci kryminalnych wĞród 80 pozycji wydanych od roku 2004), jak i dostĊpnoĞci dofi nansowaĔ oferowanych przede wszystkim przez organizacjĊ NORLA (Norwegian Literature Abroad), promującą literaturĊ norweską za granicą. NOR- LA wspomaga wydawnictwa, zwracając im czĊĞü kosztów táumaczenia ksiąĪek bezpoĞred- nio z jĊzyka norweskiego. Statystyki dotyczące wsparcia przez NORLA polskich tytuáów (w zakresie literatury piĊknej) przedstawia tabela 1.

3 Katalogi Biblioteki Narodowej: http://alpha.bn.org.pl/, dostĊp 4 stycznia 2011. 4 Norweska bibliografi a narodowa NORBOK: http://www.nb.no/baser/norbok2/norbok.php, dostĊp 6 stycznia 2011. 5 Dane mają charakter czysto orientacyjny i mogą w nieznaczny sposób odbiegaü od rzeczywistoĞci.

89 KATARZYNA TUNKIEL

Tabela 1

Liczba tytuáów dofi nansowanych przez NORLA w latach 2004–2010

Rok Liczba tytuáów dofi nansowanych przez NORLA 2004 5 2005 4 2006 2 (7) 2007 9 2008 3 (5) 2009 11 2010 4

Dane pochodzą ze strony internetowej NORLA www.norla.no.

Dane w nawiasach dotyczą sytuacji, kiedy dofi nansowaną publikacją byá zbiór sztuk teatralnych, wydanych póĨniej w osobnych tomach, oraz trylogia, której kaĪda czĊĞü opu- blikowana zostaáa oddzielnie. W ten sposób od roku 2004 NORLA dofi nansowaáa 38 (45) tytuáów, z czego do koĔca roku 2010 ukazaáo siĊ 35 (41), czyli okoáo 30% wszystkich wydanych norweskich ksiąĪek.

3. NIE TYLKO WZNOWIENIA

Zanim przedstawimy charakterystykĊ waĪniejszych tendencji obecnych w najnowszej literaturze norweskiej, naleĪy krótko wspomnieü o wydanych w okresie 1995–2010 tytu- áach reprezentujących starszą twórczoĞü. WĞród nielicznych wznowieĔ dominują powieĞci historyczne Sigrid Undset i Elisabeth Dored (1908–1972), pisarek cieszących siĊ w Polsce popularnoĞcią we wczeĞniejszych latach. Na uwagĊ zasáugują jednak przede wszystkim nowe táumaczenia klasyków: Henryka Ibsena i Knuta Hamsuna. W ostatnich 15 latach uka- zaáy siĊ przeáoĪone z jĊzyka norweskiego przez AnnĊ MarciniakównĊ powieĞci Pan (1997), Gáód (1998), BáogosáawieĔstwo ziemi (1999), Marzyciele (1999) i Victoria (2000), a jesz- cze w roku 1994 Na zaroĞniĊtych ĞcieĪkach, a takĪe sztuki Ibsena: Nora (2006), Hedda Gabler (2006), Pani z morza (2007), Dzika kaczka (2007), John Gabriel Borkman (2007) i Peer Gynt (2007). Co ciekawe, gdaĔskie wydawnictwo sáowo/obraz terytoria w roku 2004 siĊgnĊáo po jeszcze dawniejszą dramaturgiĊ skandynawską, wydając zbiór komedii duĔsko-norweskiego „Moliera Póánocy”, Ludviga Holberga (1684–1754). Niestety, ani w ostatnich latach, ani wczeĞniej, nie opublikowano zbyt wielu przykáa- dów liczącej siĊ twórczoĞci norweskiej pochodzącej z drugiej poáowy XX wieku, a sprzed ok. roku 1990. Jednym z wyjątków jest tutaj wydawana w latach 60. i 70. proza Tarjeiego Vesaasa (wznowienie Paáacu lodowego w postaci audiobooku ukazaáo siĊ w roku 2009),

90 Kilka uwag o tendencjach w najnowszej norweskiej literaturze piĊknej... a takĪe dwie powieĞci Jensa Bjørneboe (1920–1976): Rekiny (Haiene 1974, wyd. pol. 1981) oraz Historia bestialstwa: Chwila wolnoĞci (Frihetens øyeblikk 1966, wyd. pol. 1995). Na- leĪy tutaj nadmieniü, Īe Historia bestialstwa to dzieáo Īycia Jensa Bjørneboe, trylogia w po- ruszający sposób rozprawiająca siĊ z zagadnieniem ludzkiego okrucieĔstwa oraz dokonanie literackie na europejskim poziomie. Tym bardziej szkoda, Īe w jĊzyku polskim ukazaáa siĊ jedynie jej pierwsza czĊĞü. Innym bardzo waĪnym nazwiskiem w historii wspóáczesnej literatury norweskiej jest (ur. 1941), wybitny prozaik tworzący juĪ od ponad czterdziestu lat. Nakáadem wydawnictwa Smak Sáowa w roku 2010 na polskim rynku po raz pierwszy pojawiáy siĊ dwie jego powieĞci, pochodzące z zupeánie róĪnych okresów dziaáalnoĞci Solstada: opublikowane pierwotnie w roku 1969 Patynozielone! (Irr! Grønt!) oraz Noc profesora Andersena (Professor Andersens natt) z roku 1996. Polski czytelnik po- winien zwróciü uwagĊ zwáaszcza na pierwszą z tych ksiąĪek, która powstaáa pod wyraĨnym wpáywem twórczoĞci Witolda Gombrowicza, a szczególnie przeáoĪonej na jĊzyk norweski powieĞci Ferdydurke, i zarówno formalnie, jak i tematycznie odnosi siĊ do dzieáa Polaka.

4. MIĉDZY MINIMALIZMEM A ENCYKLOPEDYZMEM

Lata 90. w literaturze norweskiej charakteryzują siĊ w duĪej mierze odejĞciem od popularnych w poprzedniej dekadzie eksperymentów z postmodernistyczną metafi kcją i intertekstualnoĞcią na rzecz powrotu do realizmu i skoncentrowania siĊ na problematyce Īycia codziennego. Wyrazem tego typu postawy jest twórczoĞü Erlenda Loe (ur. 1969), która zyskaáa ogromną popularnoĞü w poáowie ostatniego dziesiĊciolecia XX wieku i caáy czas z powodzeniem porusza istotne, czĊsto egzystencjalne problemy przy uĪyciu bardzo prostego, niemal dziecinnego, choü jednoczeĞnie niepozbawionego ironii, jĊzyka narracji. Przeáomowa ksiąĪka Erlenda Loe, Naiwny. Super (Naiv. Super 1996, wyd. pol. 2002), daáa nazwĊ prądowi okreĞlanemu przez badaczy jako „naiwizm” lub „neonaiwizm” (Andersen 2001), cechującemu siĊ m.in. praktycznym, przyziemnym spojrzeniem na powaĪne zagad- nienia. W Polsce ukazaáy siĊ jeszcze dwie powieĞü tego autora: Doppler (2004, wyd. pol. 2006) i Muleum (2007, wyd. pol. 2011)௘6. Naiwizm to tylko jedno ze zjawisk wpisujących siĊ w szerszą tendencjĊ minimali- styczną obecną we wspóáczesnej literaturze norweskiej. Podczas gdy Erlenda Loe uznaü moĪna za przedstawiciela minimalizmu w zakresie doboru Ğrodków jĊzykowych, wie- lu innych pisarzy skáania siĊ raczej ku oszczĊdnoĞci formy. WĞród nich do najwaĪniej- szych zalicza siĊ Kjella Askildsena (ur. 1929), autora docenianego juĪ od lat 80. za pre- cyzjĊ wyrazu i kunszt sáowa. W jĊzyku polskim dostĊpny jest jego zbiór nowel Toma- sza F. ostatnie zapiski dla ludnoĞci (Thomas F’s siste nedtegnelser til almenheten 1983, wyd. pol. 2000). Minimalizm formy i sáowa wykorzystują chĊtnie równieĪ twórcy Ğrednie- go i máodszego pokolenia, w tym (ur. 1959), cieszący siĊĞwiatową sáawą przede

6 Ponadto wydano zaliczającą siĊ do literatury faktu ksiąĪkĊ Organista (2006, wyd. pol. 2008), bĊdącą zapisem rozmów Erlenda Loe z organistą Petterem Amundsenem na temat jego spekulacji dotyczących zaginionych manuskryptów Szekspira.

91 KATARZYNA TUNKIEL wszystkim jako dramaturg. Bohaterowie jego sztuk, zazwyczaj anonimowi, wypowiadają siĊ w sposób niezwykle oszczĊdny, nie stroniąc od czĊstych, przybierających ksztaát re- frenu, powtórzeĔ. W polskim przekáadzie ukazaáa siĊ znaczna liczba dramatów Fossego. Nurt minimalistyczny reprezentuje takĪe wczesna twórczoĞü Hanne Ørstavik (ur. 1969), w tym krótka powieĞü MiáoĞü (Kjærlighet 1997, wyd. pol. 2009), bĊdąca pierwszą czĊĞcią trylogii tematycznej, traktującej m.in. o trudnoĞciach komunikacyjnych miĊdzy dzieümi a rodzicami. Na przeciwnym biegunie tendencji, które wyraĨnie rysują siĊ w norweskiej literaturze wspóáczesnej, znajduje siĊ tzw. encyklopedyzm (Andersen 2001), czyli zamiáowanie do prezentowania w utworach literackich bardzo obszernych wycinków rzeczywistoĞci, czĊsto z ogromną precyzją w odwzorowywaniu szczegóáów. Dominują tu zatem powieĞci historycz- ne lub historyzujące, literackie kroniki rodzinne, biografi e – zarówno prawdziwych osób, jak ifi kcyjnych postaci௘7. Badacze piszą nawet o odrodzeniu w latach 90. sztuki opowieĞci czy renesansie epiki, a w kaĪdym razie o powrocie do linearnego rodzaju narracji, która w po- przednim dziesiĊcioleciu czĊsto cechowaáa siĊ fragmentarycznoĞcią. WĞród powieĞci reprezentujących nurt encyklopedyczny wymieniü moĪna m.in. opi- sujący losy orkiestry z Titanica Psalm u kresu podróĪy (Salme ved reisens slutt 1990, wyd. pol. 1998) Erika Fosnesa Hansena (ur. 1965), trylogiĊ o Dinie autorstwa Herbjørg Wassmo (ur. 1942), z której u nas znana jest KsiĊga Diny (Dinas bok 1989, wyd. pol. 1999), czy historiĊ rodzinną Póábrat (Halvbroren 2001, wyd. pol. 2004) Larsa Saabyego Christensena (ur. 1953). Bardzo istotnymi osiągniĊciami wpisującymi siĊ w nurt encyklopedyczny są równieĪ nietáumaczone na jĊzyk polski powieĞci Seierherrene (1990, ZwyciĊzcy) Roya Jacobsena (ur. 1954) oraz trylogia Forføreren (1993, Uwodziciel), Erobreren (1996, Zdo- bywca), Oppdageren (1999, Odkrywca) Jana Kjærstada (ur. 1953). KsiąĪka Jacobsena, znanego u nas autora Nowej wody (Det nye vannet 1987, wyd. pol. 1998) oraz Izma- ela (Ismael 1998, wyd. pol. 2003), stanowi zapis ogromnych zmian, które miaáy miejsce w Norwegii w drugiej poáowie XX wieku, przejĞcia od spoáeczeĔstwa rolniczego, przez industrializacjĊ, do postindustrializmu. Natomiast trylogia Kjærstada, traktująca o losach fi kcyjnej gwiazdy telewizji, Jonasa Wergelanda, zawiera sporą dozĊ krytyki skierowanej pod adresem powojennego norweskiego spoáeczeĔstwa. OczywiĞcie minimalizm i encyklopedyzm, zwane równieĪ czasem twórczoĞcią anorek- tyczną i bulimiczną (Rottem 1998), są tylko skrajnymi przykáadami estetycznych form wy- razu widocznych we wspóáczesnej beletrystyce norweskiej. Oprócz tych dwóch trendów, które najwyraĨniej zaznaczyáy swoją obecnoĞü w latach 90., najnowszą literaturĊ norweską charakteryzuje pewne zróĪnicowanie w zakresie sposobów prowadzenia narracji, kompo- zycji itd., jednak cechąáączącą zdecydowaną wiĊkszoĞü wydawanych obecnie utworów jest doĞü tradycyjny, realistyczny styl. Do ciekawszych wyjątków od tej zasady zaliczyü moĪna twórczoĞü Kjærstada, którą niezmiennie wyróĪnia skáonnoĞü do postmodernistycz- nego eksperymentatorstwa, czy (ur. 1966), której powieĞü Zanim zaĞniesz (Før du sovner 1998, wyd. pol. 2004) zawiera elementy magii i fantastyki.

7 Zagadnienie biografi zmu w najnowszej literaturze norweskiej omówione zostanie w bardziej dogáĊbny sposób w dalszej czĊĞci artykuáu.

92 Kilka uwag o tendencjach w najnowszej norweskiej literaturze piĊknej...

5. WAĩNIEJSZE KRĉGI TEMATYCZNE

Proza realistyczna wymaga koncentracji na tematyce typowej dla otaczającej rzeczywi- stoĞci. W przypadku nowszej literatury norweskiej jednym z najistotniejszych problemów podejmowanych przez pisarzy staá siĊ rozpad rodziny oraz relacje miĊdzy pokoleniami. Twórcy, którzy zadebiutowali w latach 90., naleĪą do pierwszej generacji dotkniĊtej wielką falą rozwodów, stąd teĪ tematyka dotycząca samotnych rodziców powraca m.in. u takich autorów jak wspomniana juĪ Hanne Ørstavik, w powieĞciach MiáoĞü lub Like sant som jeg er virkelig (1999, Tak prawdziwe, jak naprawdĊ jestem), (ur. 1973) w ksiąĪce Plutselig høre noen åpne en dør (2000, Nagle usáyszeü, jak ktoĞ otwiera drzwi), czy Tore Renberg (ur. 1972) w stanowiących czĊĞü wiĊkszego cyklu utworach Mannen som elsket Yngve (2003, Czáowiek, który pokochaá Yngvego), Kompani Orheim (2005, Kompania Orheim) i Charlotte Isabel Hansen (2008). W Norwegii duĪo pisze siĊ w ostatnich latach nie tylko o sytuacji dzieci oraz ich rozwiedzionych matek i ojców, ale kobiet i mĊĪczyzn w ogóle. Co ciekawe, obraz, jaki wyáania siĊ z nowszych powieĞci traktujących o problemach obu páci, pozostaje pod wy- raĨnym wpáywem norweskiej polityki równouprawnienia, która pod koniec XX wieku uczyniáa kobiety pod wieloma wzglĊdami uprzywilejowaną grupą spoáeczną. MĊĪczyĨni osaczeni przez znakomicie radzące sobie w Īyciu kobiety, czują siĊ bezradni, zagubieni i wyobcowani – tak przynajmniej opisywani są bohaterzy powieĞci Erlenda Loe (w tym wydanego u nas Dopplera), a takĪe Fatso (2003, Grubas) Larsa Ramsliego (ur. 1974) czy Blind (2005, ĝlepy) Larsa Ovego Seljestada (ur. 1961). WyjĞciem z takiej sytuacji dla niektórych staje siĊ przemoc – ucieka siĊ do niej zarówno bohater Blind, jak i mĊĪczyĨni w powieĞciach Carla Frodego Tillera (ur. 1970), Skråninga (2001, Zbocze) i Bipersonar (2003, Drugoplanowi). Z drugiej strony kobiety jawią siĊ czĊsto jako perfekcjonistki zanadto dbające o wygląd i przejĊte wáasną cielesnoĞcią, a do tego bezwzglĊdnie wykorzystujące innych, w szcze- gólnoĞci mĊĪczyzn. Taki wizerunek páci piĊknej caákowicie zrywa z tradycyjnym obrazem kobiet, funkcjonującym w starszej literaturze norweskiej, gdzie bohaterki bywaáy sáabe, bierne i uciemiĊĪone. Teraz jednak to one dominują, np. w powieĞciach Dyp rød 315 (2001, GáĊboka czerwieĔ 315), czy Honningtunger (2002, Lizusi) Helene Uri (ur. 1964) lub Få meg på, for faen (2005, Rozpal mnie, do cholery) Olaug Nilssen (ur. 1977). Z wyjątkiem Dopplera Erlenda Loe, opisany krąg tematyczny w literaturze norweskiej nie jest zupeánie reprezentowany przez ksiąĪki táumaczone na jĊzyk polski – moĪe czĊĞciowo ze wzglĊdu na to, iĪ wiele spoĞród wymienionych tytuáów to powieĞci doĞü kontrowersyjne, a czasem wrĊcz prowokacyjne. WspóáczeĞni pisarze norwescy nie stronią równieĪ od ogólniejszej, ponadczasowej problematyki, pojawiającej siĊ w wielu waĪnych powieĞciach ostatnich lat, spoĞród których kilka zostaáo opublikowanych w Polsce. Temat samotnoĞci i nieprzystosowania do spoáe- czeĔstwa poruszany jest w doĞü lekki i przystĊpny sposób w tetralogii Ingvara Ambjørnsena (ur. 1956) o Ellingu, której trzy czĊĞci (Fugledansen 1995, wyd. pol. Elling mamusin synek 2005, Brødre i blodet 1996, wyd. pol. Elling na Ğmierü i Īycie 2006 i Elsk meg i morgen

93 KATARZYNA TUNKIEL

1999, wyd. pol. Elling, kochaj mnie jutro 2007) ukazaáy siĊ nakáadem wydawnictwa Repli- ka. DuĪo powaĪniejszy rodzaj dyskusji o samotnoĞci, a takĪe o toĪsamoĞci wspóáczesnego czáowieka, zauwaĪyü moĪna we wspomnianej juĪ Nocy profesora Andersena Daga Solsta- da. Z kolei temat pojednania – z samym sobą, wáasną przeszáoĞcią, najbliĪszymi, czĊsto w trudnej Īyciowej sytuacji – stanowi oĞ cenionych przez krytykĊ i popularnych wĞród norweskiej i miĊdzynarodowej publicznoĞci powieĞci Kradnąc konie (Ut og stjæle hester 2003, wyd. pol. 2008) oraz Przeklinam rzekĊ czasu (Jeg forbanner tidens elv 2008, wyd. pol. 2009) Pera Pettersona (ur. 1952), a takĪe Ziemia káamstw (Berlinerpoplene 2004, wyd. pol. 2010) Anne B. Ragde (ur. 1957). Pastor (Presten 2004, wyd. pol. 2006) Hanne Ørstavik to ksiąĪka wpisująca siĊ z jed- nej strony w nurt twórczoĞci, która podejmuje szeroko pojĊtą problematykĊ egzystencjalną, a z drugiej nawiązuje do innego krĊgu tematycznego, równieĪ wyraĨnie obecnego w naj- nowszej literaturze norweskiej, a mianowicie do kwestii religii. Pastor ukazuje zmagania máodej kobiety pastora z wáasną samotnoĞcią i problemami spoáecznoĞci maáej, póánoc- nonorweskiej wioski, odwoáując siĊ jednoczeĞnie do zagadnieĔ teologicznych. Natomiast w innej wydanej w jĊzyku polskim powieĞci, Wszystko ma swój czas (En tid for alt 2004, wyd. pol. 2009) Karla Ovego Knausgårda (ur. 1968), uwaga czytelnika skupia siĊ na anio- áach, których historiĊ istnienia przedstawia narrator utworu, stawiając teĪ pytania o zwią- zek miĊdzy tym, co boskie, a tym, co ludzkie. WĞród pozostaáych problemów podejmowanych przez wspóáczesnych norweskich pisarzy znajduje siĊ kwestia mniejszoĞci narodowych, w tym imigrantów. W Norwegii publikuje teĪ coraz wiĊcej pisarzy pochodzących z innych niĪ norweska, grup etnicznych. Jednak zapewne ze wzglĊdu na niewielkie moĪliwoĞci odniesienia opisywanych w tej twór- czoĞci sytuacji do realiów naszego kraju, ksiąĪki reprezentujące ów zakres tematyczny nie byáy dotąd wydawane w Polsce. Wyjątkiem jest traktująca o kulturze i obyczajach Samów powieĞü Ailo Gaupa (ur. 1944) PodróĪ na dĨwiĊkach szamaĔskiego bĊbna (Trommereisen 1988, wyd. pol. 2004).

6. BIOGRAFIZM I AUTOBIOGRAFIZM

PowieĞci zawierające wątki biografi czne lub autobiografi czne stanowią stale rosnącą gru- pĊ w nowszej literaturze norweskiej. Wielu spoĞród najbardziej liczących siĊ wspóáczesnych autorów buduje fabuáy swoich utworów, wykorzystując elementy rzeczywistych zdarzeĔ lub odwoáując siĊ do autentycznych, Īyjących lub historycznych, postaci. ObecnoĞü nowej fali ksiąĪek biografi zujących/biografi cznych wiąĪe siĊ zapewne czĊĞciowo ze wspomnianym juĪ wczeĞniej encyklopedyzmem oraz powrotem do estetyki realistycznej. Co ciekawe, wspóá- czesny biografi zm zdaje siĊ dzieliü na dwa mocno róĪniące siĊ od siebie pomniejsze nurty, które jednak równie wyraĨnie zaznaczają swe istnienie na norweskim rynku ksiąĪki. Z jednej strony pisarze chĊtnie siĊgają po formĊ tradycyjnej powieĞci biografi cznej, historycznej, bądĨ historyzującej, której bohaterami stają siĊ rzeczywiste osoby. Do takich ksiąĪek zaliczyü moĪna utwory Melancholia I (1995) i Melancholia II (1996) Jona Fosse-

94 Kilka uwag o tendencjach w najnowszej norweskiej literaturze piĊknej... go, opisujące losy XIX-wiecznego malarza Larsa Herterviga, czy teĪ Nikolaja Frobeniu- sa (ur. 1965): Latours katalog (1996, Katalog Latoura) o tytuáowym lokaju Markiza de Sade oraz PokaĪĊ wam strach (Jeg skal vise dere frykten 2008, wyd. pol. 2009) o Edgarze Allanie Poem i jego fanatycznym wielbicielu. Oprócz tego naleĪaáoby takĪe wspomnieü o (czĊsto fabularyzowanych) biografi ach autorstwa Ketila Bjørnstada௘8 (ur. 1952), poĞwiĊ- conych m.in. bohaterom norweskiej bohemy artystycznej z przeáomu XIX i XX wieku, Odzie Krohg i Hansowi Jægerowi. Z drugiej strony uderza mnogoĞü utworów, których autorzy celowo mieszają fi kcjĊ z rzeczywistoĞcią, najczĊĞciej czyniąc bohaterami/narratorami osoby, które moĪna lub wrĊcz naleĪaáoby utoĪsamiaü z samymi pisarzami. Takiego zabiegu dokonaá np. Erlend Loe w powieĞci L (1999), gdzie narrator nosi imiĊ Erlend, czy Dag Solstad w ksiąĪce 16/07/41 (2002), której gáówny bohater jest pisarzem o nazwisku Dag Solstad, natomiast tytuáo- wa data to data urodzenia autora. Innego rodzaju przykáadem moĪe byü ostatnia powieĞü Gautego Heivolla (ur. 1978), Før jeg brenner ned (2010, Zanim spáonĊ), w której wątki autobiografi czne przeplatają siĊ z historią prawdziwego piromana pochodzącego z okolicy, gdzie dorastaá pisarz. W kaĪdej z wymienionych powieĞci granice miĊdzy autentycznymi zdarzeniami a literacką fi kcją zostają mocno zatarte. Nikt jednak nie wykorzystaá wątków autobiografi cznych w równie duĪym stopniu i nie spowodowaá w norweskim Ğwiecie literackim podobnego zamĊtu, co wspomniany juĪ Karl Ove Knausgård swoim szeĞciotomowym cyklem Min kamp (tomy 1–5 2009– 2010, publikacja ostatniego planowana na rok 2011, Moja walka). Min kamp (podobieĔ- stwo tytuáu do niemieckiego Mein Kampf jest zamierzoną prowokacją) stanowi szczegó- áowy zapis róĪnych okresów Īycia Knausgårda, od jego wczesnej máodoĞci po wydarzenia ostatnich lat. Co istotne, pisarz otwarcie (i czĊsto krytycznie) wypowiada siĊ w kolejnych czĊĞciach cyklu o swoich bliskich oraz osobach publicznych, niejednokrotnie wywoáując w ten sposób ich ostre reakcje. KontrowersyjnoĞü serii mocno wpáynĊáa na jej popular- noĞü, a niemal jednogáoĞnie pochlebne opinie krytyków dodatkowo przyczyniáy siĊ do jej ogromnego sukcesu. Z kolei publiczna debata na temat odpowiedzialnoĞci i etyki w zawo- dzie pisarza, do której doprowadziáa publikacja Min kamp, dowodzi tylko, iĪ biografi zm, a szczególnie autobiografi zm to jedno z najciekawszych zjawisk w norweskiej literaturze ostatnich lat.

7. LITERATURA ROZRYWKOWA: SAGI I KRYMINAàY

Pozycja norweskiej literatury popularnej na polskim rynku wydawniczym jest nie- zwykle imponująca, a jednoczeĞnie bardzo dobrze oddaje sytuacjĊ panującą w Norwegii. Tak zwane sagi௘9, czyli obejmujące wiele tomów obyczajowe, romantyczne bądĨ erotyczne

8 W Polsce w roku 2007 wydano jego autorstwa biografiĊ Liv Ullmann: Liv Ullmann. Linie Īycia (literatura faktu). 9 PrzyjĊta przez wydawców tego typu serii w Polsce nazwa pochodzi od pierwszych znanych u nas powieĞci Margit Sandemo, z Sagą o ludziach lodu na czele. W jĊzyku norweskim na okreĞlenie wielotomowych obyczajowych cyklów powieĞciowych uĪywa siĊ sáowa romanserier – serie powieĞciowe.

95 KATARZYNA TUNKIEL powieĞci, których najwiĊkszym gronem odbiorców są kobiety, sprzedają siĊ na norweskim rynku w milionach egzemplarzy௘10, co robi szczególne wraĪenie, jeĞli wziąü pod uwagĊ liczbĊ ludnoĞci w Norwegii, wynoszącą w 2010 r. 4,9 miliona mieszkaĔców11. Fenomen popularnoĞci sag w Polsce siĊga roku 1992, kiedy ofi cyna Pol-Nordica zaczĊáa wydawaü SagĊ o ludziach lodu (Sagaen om Isfolket 1982–1989, wyd. pol. 1992–1996) Margit Sande- mo, a póĨniej kolejne cykle powieĞciowe tej i innych pisarek. Zadziwia fakt, iĪ ani ksiąĪ- ki Sandemo, ani innych autorek romantycznych serii, nie zyskaáy wiĊkszej popularnoĞci poza Skandynawią i nie są powszechnie táumaczone na inne jĊzyki niĪ szwedzki, duĔski, islandzki i polski12.

Rys. 2. Liczba wydanych w latach 1995–2010 tomów sag, wáączając wznowienia

Polska stanowi zatem jeden z najwaĪniejszych zagranicznych rynków zbytu dla tego typu twórczoĞci, a jej sukces w naszym kraju wcale nie zmalaá od czasów wydania pierw- szej sagi Margit Sandemo. WrĊcz przeciwnie, lata 2008–2010 przyniosáy dwukrotny w sto- sunku do roku 2007 oraz trzykrotny w porównaniu z wczeĞniejszymi latami wzrost liczby wydanych tytuáów zaliczających siĊ do gatunku sag. TendencjĊ tĊ obrazuje rysunek 2, przedstawiający liczbĊ ujĊtych w katalogu Biblioteki Narodowej tomów norweskich serii powieĞciowych wydanych w latach 1995–2010 (do roku 1995 wydano w sumie 32 tomy Sagi o ludziach lodu), ze wznowieniami wáącznie. Wliczenie do zestawienia wznowieĔ

10 Tylko jedna z najpoczytniejszych obecnie autorek sag, Elin Brend Johansen, sprzedaáa do tej pory okoáo miliona egzemplarzy swoich powieĞci. Dla porównania piĊü pierwszych czĊĞci bestsellera Min kamp K. O. Knausgårda osiągnĊáo sprzedaĪ na poziomie 200.000 sztuk (dane z wrzeĞnia 2010 r., na podst. http:// universitas.no/kultur/55228/vil-ha-serielitteratur-pa-pensum/, dostĊp 22 stycznia 2011). 11 Dane Norweskiego Centralnego Biura Statystycznego, http://www.ssb.no/befolkning/. 12 Dane na podstawie bazy Norvegica extranea w NORBOK.

96 Kilka uwag o tendencjach w najnowszej norweskiej literaturze piĊknej...

(przede wszystkim ksiąĪek Sandemo) ma na celu zobrazowanie trendu rosnącej popular- noĞci sag w ostatnich latach – wydawnictwa siĊgają przy tym nie tylko po nowe nazwiska i serie, ale równie chĊtnie przypominają klasykĊ gatunku. àącznie w badanym okresie ukazaáa siĊ zawrotna liczba 666 tomów norweskich sag 15 pisarek, z czego okoáo 1/3 autorstwa Margit Sandemo௘13. W przeciwieĔstwie do sag, które są fenomenem stricte norweskim, powieĞci krymi- nalne stanowią gatunek literatury rozrywkowej popularny w caáej Skandynawii. W Polsce zwiĊkszone zainteresowanie skandynawskim kryminaáem zaobserwowaü moĪna od ok. 2004 roku, zaĞ z pewnoĞcią dodatkowo wpáynąá na nie sukces bestsellerowej trylogii Mil- lenium autorstwa Szweda Stiega Larssona (2005–2007, wyd. pol. 2009). W Norwegii (po- dobnie zresztą, jak w innych krajach skandynawskich) powieĞü kryminalna, jako gatunek nie tylko dostarczający rozrywki, ale równieĪ podejmujący aktualne problemy spoáeczne, cieszy siĊ niezmienną popularnoĞcią od drugiej poáowy XX wieku. O jego szczególnej pozycji moĪe Ğwiadczyü fakt, Īe ze wzglĊdu na swoje czĊsto wysokie walory literackie nie jest zaliczany przez badaczy do literatury popularnej, a raczej uznaje siĊ go za gatunek z pogranicza tzw. literatury wysokiej. Na polskim rynku w badanym okresie ukazaáy siĊ 33 powieĞci kryminalne lub sen- sacyjne (jak juĪ wspomniano, 32 od roku 2004, jedna w roku 2000) oĞmiorga autorów: Torkila Damhauga (ur. 1958), Toma Egelanda (ur. 1959), Karin Fossum (ur. 1954), Gerta Godenga (wáaĞc. Nygårdshaug, ur. 1946), Anne Holt (ur. 1958), Unni Lindell (ur. 1957), Jo Nesbø (ur. 1960) oraz Gunnara Staalesena (ur. 1947). Nazwiska te tworzą doĞü repre- zentatywną grupĊ i z pewnoĞcią naleĪą do bardziej rozpoznawalnych w Norwegii, trzeba jednak pamiĊtaü, Īe ze wzglĊdu na ogromną popularnoĞü kryminaáu w tym kraju liczba pisarzy zajmujących siĊ tym gatunkiem jest równieĪ bardzo duĪa.

8. LITERATURA DLA DZIECI I MàODZIEĩY

Norwegia, podobnie jak Szwecja czy Dania, ma znakomite tradycje, jeĞli chodzi o li- teraturĊ dzieciĊcą i máodzieĪową, a pisaniem dla tej grupy odbiorców zajmuje siĊ wielu, równieĪ tych najbardziej znanych, autorów tworzących dla dorosáych, m.in. Erlend Loe, Tore Renberg czy . Norweskie ksiąĪki dla máodszych czytelników ukazywaáy siĊ sporadycznie na polskim rynku jeszcze przed ostatnią dekadą XX wieku, jednak to dopiero w latach 1995–2010 pojawiáa siĊ w jĊzyku polskim wiĊksza liczba cie- kawych propozycji tego typu. Począwszy od publikacji ĝwiata Zofi i, w okresie 1995–2005 dominowaáy ksiąĪki dla máodzieĪy autorstwa Josteina Gaardera oraz inne tytuáy, podobne do jego bestsellerowej powieĞci o historii fi lozofi i. àącznie w Polsce wydano 13 pozycji autorstwa Josteina Gaardera (czyli niemal caáy jego dorobek pisarski), z czego wiĊkszoĞü skierowana jest do máodego czytelnika. W ostatnich kilku latach zaĞ (dokáadniej od roku 2007) zauwaĪyü moĪna zwiĊkszone zainteresowanie równieĪ ilustrowanymi ksiąĪkami dla najmáodszych. Przede wszystkim

13 Stan wedáug katalogu online Biblioteki Narodowej na dzieĔ 21 stycznia 2011.

97 KATARZYNA TUNKIEL za sprawą wydawnictwa Fundacji Inicjatyw Spoáecznie Odpowiedzialnych (FISO), a takĪe specjalizującego siĊ w skandynawskiej literaturze dzieciĊcej EneDueRabe, w Pol- sce pojawiáy siĊ ksiąĪki m.in. piszących równieĪ dla dorosáych autorów: poetki Gro Dahle (ur. 1962) i prozaika Gautego Heivolla, a takĪe autora cyklu o Garmannie, Stiana Holego (ur. 1969) i znakomitego ilustratora oraz wspóátwórcy ksiąĪek Gro Dahle, Sveina Nyhusa (ur. 1962). WĞród ciekawych pozycji dla nieco starszych dzieci znalazáa siĊ trylogia fantasy autorstwa Sigbjørna Mostue (ur. 1969) pt. Znak Elfów (Alvetegnet 2005–2007, wyd. pol. 2009). Wprowadzenie na polski rynek wspóáczesnej skandynawskiej, w tym rów- nieĪ norweskiej, twórczoĞci dla najmáodszych szczególnie cieszy ze wzglĊdu na nieoce- nione wartoĞci wychowawcze tej literatury. Skandynawowie potrafią bowiem jak maáo kto pisaü dla dzieci o waĪnych i trudnych sprawach w sposób mądry, ale teĪ niepozbawiony uniwersalnego humoru.

9. PODSUMOWANIE

Wyniki dokonanej powyĪej analizy pokazują, iĪ pozycja beletrystki norweskiej na polskim rynku wydawniczym w ostatnich kilku latach bardzo siĊ umocniáa. MoĪna by zaryzykowaü stwierdzenie, Īe norweska literatura piĊkna to obecnie jedna z najwyraĨniej reprezentowanych w Polsce maáych literatur europejskich. Ponadto zaprezentowana w ni- niejszym artykule krótka charakterystyka waĪniejszych tendencji obecnych we wspóácze- snej beletrystyce norweskiej ukazuje poziom zróĪnicowania tej literatury zarówno pod wzglĊdem tematycznym, jak i formalnym, co Ğwiadczyü moĪe o jej atrakcyjnoĞci dla wzglĊdnie szerokiego grona czytelników. Z omówionych statystyk wynika, Īe w okresie 1995–2010 polscy wydawcy siĊgali przede wszystkim po literaturĊ najnowszą (tj. pierwotnie publikowaną od początku lat 90.), gáównie autorów Ğredniego i máodszego pokolenia. Zdecydowanie brakuje táumaczeĔ na jĊzyk polski dzieá kilku nadal tworzących klasyków XX wieku, takich jak Jan Kjærstad, czy Kjartan Fløgstad (ur. 1944), przy czym za dobry znak naleĪy uznaü pojawienie siĊ pierwszych przekáadów ksiąĪek Daga Solstada. WĞród wydanych w badanym okresie utworów zdecydowanie dominują powieĞci, jedynymi wyjątkami są tutaj dramaty Jona Fossego, Cecilie Løveid (ur. 1951) oraz Ludviga Holberga. Poezja, co raczej nie powinno dziwiü, niestety nie jest w ogóle reprezentowana. Inaczej wygląda kwestia literatury fak- tu, której bezpoĞrednio nie obejmowaáy powyĪsze rozwaĪania, lecz o której naleĪaáoby równieĪ wspomnieü, szczególnie zaĞ o twórczoĞci cenionej reportaĪystki Åsne Seierstad (ur. 1970), której dwie ksiąĪki: KsiĊgarz z Kabulu (Bokhandleren i Kabul 2002, wyd. pol. 2005) oraz Dzieci Groznego (De krenkede 2007, wyd. pol. 2009) ukazaáy siĊ nakáadem wydawnictwa W.A.B. DostĊpne w jĊzyku polskim utwory opublikowane w ciągu ostatnich 15 lat repre- zentują bardzo szeroki zakres tematyczny, z wyjątkiem kilku spoĞród przedstawionych tu nurtów: problematyki dotyczącej sytuacji kobiet i mĊĪczyzn we wspóáczesnym spoáe- czeĔstwie, problematyki mniejszoĞci narodowych oraz nietypowej odmiany biografi zmu. Trzeba jednak podkreĞliü, iĪ polski czytelnik ma szansĊ poznaü dzieáa najwaĪniejszych

98 Kilka uwag o tendencjach w najnowszej norweskiej literaturze piĊknej... wspóáczesnych pisarzy norweskich, nie tylko popularnych wĞród publicznoĞci, lecz takĪe docenianych przez krytyków. Dobrą ilustracją tego stwierdzenia mogą byü chociaĪby orga- nizowane przez norweską prasĊ rankingi dotyczące literatury najnowszej, np. zestawienie 25 najlepszych powieĞci i zbiorów nowel ostatnich 25 lat ogáoszone w roku 2006 przez dziennik „Dagbladet”. Na liĞcie utworzonej przez jury specjalistów znalazáy siĊ utwory 13 pisarzy táumaczonych na jĊzyk polski oraz 7 dostĊpnych w Polsce dzieá௘14. Kolejnym war- tym odnotowania zjawiskiem jest wzrost zainteresowania norweską powieĞcią kryminalną oraz literaturą dla dzieci i máodzieĪy, a takĪe wyraĨny powrót (a przynajmniej nasilenie) popularnoĞci romantycznych sag. Podsumowując, obecnoĞü wspóáczesnej norweskiej beletrystyki na polskim rynku wydawniczym staje siĊ coraz bardziej widoczna, a utwory reprezentujące norweską literaturĊ najnowszą w Polsce doĞü wiernie odzwierciedlają panujące w niej trendy. Za sprawą programów dofi nansowaĔ, mód czytelniczych, lecz byü moĪe przede wszystkim dziĊki ogólnemu zainteresowaniu Norwegią, jej jĊzykiem i kulturą, twórczoĞü pochodząca z tego kraju osiągnĊáa w ostatnich latach szczególną pozycjĊ jednej z najczĊĞciej táumaczonych na jĊzyk polski nieduĪych literatur europejskich. MoĪliwe, Īe skierowanie uwagi wiĊkszej grupy czytelników na ten wáaĞnie kraj bĊdzie zjawiskiem tymczasowym, ĞciĞle związanym z okreĞlonymi trendami na rynku wydawniczym (popularnoĞü kryminaáów i sag) czy, spoglądając szerzej, z uwarunkowaniami spoáecznymi, do których naleĪy nasilona emigracja zarobkowa Polaków do Norwegii od ok. roku 200415. Niemniej jednak literatura norweska, ze wzglĊdu na swą nadal odczuwalną egzotykĊ poáączoną z uniwersalnoĞcią przekazywanych wartoĞci, powinna jeszcze na dáugo pozostaü jedną z bardziej intrygujących propozycji polskich wydawców dla czytelnika zainteresowanego europejską beletrystyką spoza najwiĊkszych obszarów jĊzykowych.

BIBLIOGRAFIA

Literatura podmiotu: Ambjørnsen, Ingvar. 2005. Elling: mamusin synek, Zakrzewo: Replika. Ambjørnsen, Ingvar. 2006. Elling: na Ğmierü i Īycie, Zakrzewo: Replika. Ambjørnsen, Ingvar. 2007. Elling: kochaj mnie jutro, Zakrzewo: Replika. Amundsen, Petter i Erlend Loe. 2008. Organista, Zakrzewo: Replika.

14 Są to (w kolejnoĞci od najwyĪszej pozycji w rankingu do najniĪszej, nr na liĞcie w nawiasie): Tomasza F. ostatnie zapiski dla ludnoĞci K. Askildsena (1), MiáoĞü H. Ørstavik (6), Madonna z Doliny ĝpiewu (Kvinnen som kledte seg naken for sin elskede 1990, wyd. pol. 1998) Jana Wiese (10), Wszystko ma swój czas K. O. Knaus- gårda (11), Kradnąc konie P. Pettersona (19), Naiwny. Super E. Loe (22) oraz Dom ze Ğlepą werandą (Huset med det blinde veranda 1981, wyd. pol. 1991) H. Wassmø (24). Peáne zestawienie na stronie http://www. dagbladet.no/kultur/2006/08/16/474104.html, dostĊp 27 stycznia 2011. 15 Warto tutaj zaznaczyü, Īe Polacy stanowią obecnie zdecydowanie najwiĊkszą grupĊ imigrantów w Norwegii. W dniu 1 stycznia 2011 roku ich liczba wynosiáa 60 610 osób, czyli 10% wszystkich imigrantów i 1,23% ludnoĞci kraju (dane Norweskiego Centralnego Biura Statystycznego, http://www.ssb.no/emner/02/01/10/ innvbef/tab-2011-04-28-07.html, dostĊp 6 maja 2011).

99 KATARZYNA TUNKIEL

Askildsen, Kjell. 2000. Tomasza F. ostatnie zapiski dla ludnoĞci, Izabelin: ĝwiat Literacki. Bjørneboe, Jens. 1981. Rekiny: OpowieĞü o dziejach statku i zaáogi, PoznaĔ: Wydawnictwo PoznaĔskie. Bjørneboe, Jens. 1995. Historia bestialstwa: Chwila wolnoĞci, Warszawa: Czytelnik. Bjørnstad, Ketil. 2007. Liv Ullmann – linie Īycia, GdaĔsk: sáowo/obraz terytoria. Christensen, Lars Saabye. 2004. Póábrat, Izabelin: ĝwiat Literacki. Fosse, Jon. 1995. Melancholia I, Oslo: Samlaget. Fosse, Jon. 1996. Melancholia II, Oslo: Samlaget. Fosse, Jon. 2005. Sztuki teatralne, Kraków: ADiT. Frobenius, Nikolaj. 1996. Latours katalog, Oslo: Gyldendal. Frobenius, Nikolaj. 2009. PokaĪĊ wam strach, Warszawa: Skrypt. Gaarder, Jostein. 1995. ĝwiat Zofi i, Warszawa: Jacek Santorski & Co. Gaup, Ailo. 2004. PodróĪ na dĨwiĊkach szamaĔskiego bĊbna, GdaĔsk: sáowo/obraz terytoria. Hamsun, Knut. 1994. Na zaroĞniĊtych ĞcieĪkach, PoznaĔ: Kantor Wydawniczy SAWW. Hamsun, Knut. 1997. Pan, Izabelin: ĝwiat Literacki. Hamsun, Knut. 1998. Gáód, Izabelin: ĝwiat Literacki. Hamsun, Knut. 1999. BáogosáawieĔstwo ziemi, Izabelin: ĝwiat Literacki. Hamsun, Knut. 1999. Marzyciele, Izabelin: ĝwiat Literacki. Hamsun, Knut. 2000. Victoria, Izabelin: ĝwiat Literacki. Hansen, Erik Fosnen. 1998. Psalm u kresu podróĪy, Katowice: KsiąĪnica. Heivoll, Gaute. 2010. Før jeg brenner ned, Oslo: Tiden. Holberg, Ludvig. 2004. Jeppe ze Wzgórza i inne sztuki, GdaĔsk: sáowo/obraz terytoria. Ibsen, Henryk. 2006. Hedda Gabler, Warszawa: Czuáy BarbarzyĔca. Ibsen, Henryk. 2006. Nora, Warszawa: Czuáy BarbarzyĔca. Ibsen, Henryk. 2007. Dzika kaczka, Warszawa: Czuáy BarbarzyĔca. Ibsen, Henryk. 2007. Johan Gabriel Borkman, Warszawa: Czuáy BarbarzyĔca. Ibsen, Henryk. 2007. Pani z morza, Warszawa: Czuáy BarbarzyĔca. Ibsen, Henryk. 2007. Peer Gynt, Warszawa: Czuáy BarbarzyĔca. Jacobsen, Roy. 1990. Seierherrene, Oslo: Cappelen. Jacobsen, Roy. 1998. Nowa woda, Izabelin: ĝwiat Literacki. Jacobsen, Roy. 2003. Izmael, Izabelin: ĝwiat Literacki. Kjærstad, Jan. 1993. Forføreren, Oslo: Aschehoug. Kjærstad, Jan. 1996. Erobreren, Oslo: Aschehoug. Kjærstad, Jan. 1999. Oppdageren, Oslo: Aschehoug. Knausgård, Karl Ove. 2009. Min kamp. Tom 1–3, Oslo: Oktober. Knausgård, Karl Ove. 2009. Wszystko ma swój czas, Warszawa: Skrypt. Knausgård, Karl Ove. 2010. Min kamp. Tom 4–5, Oslo: Oktober. Larsson, Stieg. 2009. Dziewczyna, która igraáa z ogniem, Warszawa: Czarna Owca. Larsson, Stieg. 2009. MĊĪczyĨni, którzy nienawidzą kobiet, Warszawa: Czarna Owca. Larsson, Stieg. 2009. Zamek z piasku, który runąá, Warszawa: Czarna Owca. Loe, Erlend. 2002. Naiwny. Super, PoznaĔ: Zysk i S-ka. Loe, Erlend. 1999. L, Oslo: Cappelen. Loe, Erlend. 2006. Doppler, GdaĔsk: sáowo/obraz terytoria.

100 Kilka uwag o tendencjach w najnowszej norweskiej literaturze piĊknej...

Loe, Erlend. 2011. Muleum, GdaĔsk: sáowo/obraz terytoria. Marstein, Trude. 2000. Plutselig høre noen åpne en dør, Oslo: Oktober. Mostue, Sigbjørn. 2009. Znak Elfów: Krasnalobójca, Warszawa: Elipsa. Mostue, Sigbjørn. 2009. Znak Elfów: Paszcza Krakena, Warszawa: Elipsa. Mostue, Sigbjørn. 2009. Znak Elfów: Przebudzenie GrobowĊĪa, Warszawa: Elipsa. Nilssen, Olaug. 2005. Få meg på, for faen, Oslo: Samlaget. Ørstavik, Hanne. 1999. Like sant som jeg er virkelig, Oslo: Oktober. Ørstavik, Hanne. 2006. Pastor, GdaĔsk: sáowo/obraz terytoria. Ørstavik, Hanne. 2009. MiáoĞü, Sopot: Smak Sáowa. Petterson, Per. 2008. Kradnąc konie, Warszawa: W.A.B. Petterson, Per. 2009. Przeklinam rzekĊ czasu, Warszawa: W.A.B. Ragde, Anne B. 2010. Ziemia káamstw, Sopot: Smak Sáowa. Ramslie, Lars. 2003. Fatso, Oslo: Oktober. Renberg, Tore. 2011. Czáowiek, który pokochaá Yngvego, Warszawa: Akcent. Renberg, Tore. 2005. Kompani Orheim, Oslo: Oktober. Renberg, Tore. 2008. Charlotte Isabel Hansen, Oslo: Oktober. Sandemo, Margit. 1992–1996. Saga o ludziach lodu, Otwock: Pol-Nordica. Seierstad, Åsne. 2005. KsiĊgarz z Kabulu, Warszawa: W.A.B. Seierstad, Åsne. 2009. Dzieci Groznego, Warszawa: W.A.B. Seljestad, Lars Ove. 2005. Blind, Oslo: Cappelen. Solstad, Dag. 2002. 16/07/41, Oslo: Oktober. Solstad, Dag. 2010. Noc profesora Andersena, Sopot: Smak Sáowa. Solstad, Dag. 2010. Patynozielone!, Sopot: Smak Sáowa. Tiller, Carl Frode. 2001. Skråninga, Oslo: Aschehoug. Tiller, Carl Frode. 2003. Bipersonar, Oslo: Aschehoug. Ullmann, Linn. 2004. Zanim zaĞniesz, GdaĔsk: sáowo/obraz terytoria. Uri, Helene. 2001. Dyp rød 315, Oslo: Gyldendal. Uri, Helene. 2002. Honningtunger, Oslo: Gyldendal. Wassmø, Herbjørg. 1991. Dom ze Ğlepą werandą, PoznaĔ: Wydawnictwo PoznaĔskie. Wassmø, Herbjørg. 1999. KsiĊga Diny, Warszawa: Muza. Wiese, Jan. 1998. Madonna z doliny Ğpiewu, Warszawa: PaĔstwowy Instytut Wydawniczy.

Literatura przedmiotu Andersen, Per Thomas. 2001. Norsk litteraturhistorie, Oslo: Universitetsforlaget. Andersen, Per Thomas. 2003. Tankevaser. Om norsk 1990-tallslitteratur, Oslo: Universi- tetsforlaget. Hverven, Tom Egil. 1999. Å lese etter familien. Essays, Oslo: Tiden Norsk Forlag. Krysztofi ak, Maria. 2000. Przewodnik po literaturach skandynawskich, PoznaĔ: Wydaw- nictwo Naukowe UAM. Norheim, Marta. 2008. Røff guide til samtidslitteraturen, Oslo: Det Norske Samlaget. Rottem, Øystein. 1998. Norges litteraturhistorie. Etterkrigslitteraturen. Tom 3: Vår egen tid 1980–1998, Oslo: Cappelen.

101 KATARZYNA TUNKIEL

Literatura tekstów internetowych Dziennik “Dagbladet”, www.dagbladet.no Dziennik “Universitas”, www.universitas.no Instytut KsiąĪki, www.instytutksiazki.pl Katalog Biblioteki Narodowej, http://alpha.bn.org.pl/ Katalog Norweskiej Biblioteki Narodowej NORBOK, http://www.nb.no/baser/norbok2/ norbok.php NORLA, www.norla.no Norweska Baza Biblioteczna, www.bibsys.no Norweskie Centralne Biuro Statystyczne, www.ssb.no Wydawnictwo Czarna Owca, www.czarnaowca.pl Wydawnictwo EneDueRabe, www.eneduerabe.eu Wydawnictwo FISO, www.fi so.org.pl/pl/wydawnictwo Wydawnictwo Replika, www.replika.eu Wydawnictwo sáowo/obraz terytoria, www.terytoria.com.pl Wydawnictwo Smak Sáowa, www.smakslowa.pl Wydawnictwo W.A.B., www.wab.com.pl

A FEW COMMENTS ON TRENDS IN CONTEMPORARY NORWEGIAN FICTION AND ITS PRESENCE IN THE POLISH BOOK MARKET IN THE YEARS 1995–2010 After 1995, and especially since 2004, there has been an increase in the number of Norwegian fi ction books published in Poland. The fi rst part of the paper presents detailed statistical data for this trend and analyses it shortly. The second part is an attempt to introduce the most important trends in contemporary Norwegian lit- erature and indicate how these are refl ected in the offer in the Polish book market. The increased popularity of Norwegian fi ction in Poland may be a result of the readers’ preferences, but on the other hand also of the gener- al interest in Norway and, not less importantly, the availability of subsidies for literary translations. The books published in Poland in 1995–2010 refl ect very well the most characteristic trends in contemporary Norwegian literature. One can fi nd among them examples of both minimalism (including naivism) and encyclopaedism, while the most typical subject areas include family relations, existential problems and religion. Biographies and autobiographies that recently have been a crucial and much-discussed group of literary production in Norway are less represented. The phenomenon of popular literature – the new heyday of the romantic novel series as well as the fashion for Scandinavian crime fi ction – is also noteworthy. In addition, some valuable Norwegian books for children and youth were translated into Polish and published in the period. On the whole, it should be emphasised that the situation of Norwegian fi ction in Poland is very good; it is undoubtedly one of the best represented minor European literatures in the Polish market. Key words: Norwegian fi ction, Polish book market, contemporary literature, Norway

102