Książka Pt. „Gmina Bobrowo. Historia, Zabytki, Ludzie”
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wydawca: Gmina Bobrowo 87-327 Bobrowo, Bobrowo 27, tel. +48 56 495 18 24 e-mail: [email protected] www.bobrowo.org.pl Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 Tekst: Radosław Stawski Fotografia: Archiwum Urzędu Gminy Bobrowo Projekt graficzny: Krzysztof Cieślak (www.studiowena.com) Korekta polonistyczna: Monika Grabowska Korekta wydawcy: Pracownicy Urzędu Gminy Bobrowo Fotografie na okładce: Jezioro Chojno z lotu ptaka, fot. J. Jakubowski Zespół dworsko-parkowy Słoszewy z lotu ptaka, fot. AEROFOTO B. Z. Chojęta Płk lot. Jan Zumbach, dowódca Dywizjonu 303, fot. udostępniła A. Kowalska – prezes Stowa- rzyszenia na rzecz rozwoju gminy Bobrowo „Aktywna Gmina” Mapkę gminy Bobrowo zamieszczono dzięki uprzejmości Stowarzyszenia na rzecz rozwoju gminy Bobrowo „Aktywna Gmina” Copyright © by Gmina Bobrowo 2015 Wszelkie prawa zastrzeżone. Wykorzystanie jakiejkolwiek części tej publikacji wymaga pisemnej zgody wydawcy. ISBN: 987-83-941289-0-6 Spis treści 1. Wstęp .........................................................................................................................................................7 2. Bobrowo i okolice od pradziejów do średniowiecza ................................................................................9 a) Legenda o Jakubie, Anieli i bobrach ...........................................................................................12 b) Legenda o jeziorze Oleczno ................................................................................................................13 c) Kościół w Bobrowie ........................................................................................................................14 d) Bobrowo — XVI–XVIII wiek ..........................................................................................................20 e) Bobrowo — XVIII–XIX wiek ..........................................................................................................22 f) Jan Zumbach .......................................................................................................................................29 3. Tajemnicza budowla z Anielewa .............................................................................................................33 4. Brudzawy .................................................................................................................................................35 5. Lisa Młyn .................................................................................................................................................39 6. Chojno i Budy ..........................................................................................................................................43 7. Dąbrówka ................................................................................................................................................51 8. Kruszyny ..................................................................................................................................................53 9. Kruszyny Szlacheckie .............................................................................................................................63 10. Grzybno .................................................................................................................................................65 11. Kawki .....................................................................................................................................................69 12. Małki ......................................................................................................................................................73 13. Nieżywięć ..............................................................................................................................................77 14. Słoszewy ................................................................................................................................................83 15. Tylice .....................................................................................................................................................87 16. Wądzyn ..................................................................................................................................................89 17. Wichulec i Bogumiłki ............................................................................................................................91 18. Zgniłobłoty ............................................................................................................................................93 5 6 1. Wstęp Często zadajemy sobie pytanie: skąd jesteśmy, co było przed nami, jak żyli nasi przodkowie, dlaczego taka nazwa, a nie inna? Odpowiedzi na te i inne nurtujące pytania, możecie Państwo uzyskać po lekturze tej publikacji. Zawiera ona zgromadzone informacje począwszy od okresu neolitu, brązu, średniowiecza po czasy nam współczesne. Przygotowując publikację, bazowano na materiałach źródłowych zgromadzonych w archiwach, dostępnych publikacjach naukowych i przeprowadzanych na terenie gminy badaniach archeologicznych. Wątki czysto historyczne, przeplatają się z legendami i podaniami przekazywanymi następnym pokole- niom w formie ustnej. Zamieszczono również wspomnienia o ludziach, którzy swoją postawą patriotyczną wobec ojczyzny, zasłużyli na najwyższe uznanie. Liczymy, że lektura tej publikacji przybliży Państwu ciekawą historię naszej gminy i ludzi w niej żyjących od pradawnych lat. Wójt Gminy Bobrowo Paweł Klonowski 7 GMINA BOBROWO historia, zabytki, ludzie 8 2. Bobrowo i okolice od pradziejów do średniowiecza Najstarszym śladem bytności człowieka w regionie brodnickim jest krzemienny grot strzały do łuku, który został znaleziony w miejscowości Grabówiec w gminie Bobrowo1. Znalezisko pochodzi z okresu paleolitu (11–8 tysięcy lat p.n.e.) i zostało wykonane przez przedstawiciela tak zwanej kultury lyngbijskiej, która eksploatowała pogranicze tundry i terenów leśnych Europy Północno-Wschodniej około XI–IX tysiąclecia p.n.e. Grot prawdopodobnie został zgubiony podczas polowania na renifery lub przenie- siony w te okolice przez ranne zwierzę. Jak wykazuje brodnicki archeolog Marian Marciniak — pierwsi ludzie, którzy pojawili się na tere- nie regionu brodnickiego około 12–11 tysięcy lat temu, a więc u schyłku ostatniego zlodowacenia, kończą- cego epokę lodowcową, specjalizowali się w łowach na renifery i byli od tych zwierząt zależni. Mieszkali zazwyczaj w niedużych szałasach zbudowanych z drewna i skór, które mieściły jedną rodzinę. Prowadzili koczowniczy tryb życia uzależniony od migracji reniferów zwłaszcza wiosną i jesienią. Używali krzemien- nych noży, grotów strzał, rylców do cięcia kości oraz drapaczy do obrabiania skór2. Na temat ich kultury duchowej niewiele wiadomo. Zachodzące zmiany klimatyczne wywołały migracje reniferów na północny wschód, za którymi podążyli również paleolityczni łowcy. Około 8000 lat p.n.e. lodowiec wycofał się na północ, powodując znaczne ocieplenie klimatu w Europie i rozpoczynając okres mezolitu — środkowej epoki kamienia (8–4 tysiące lat p.n.e.) Po wyto- pieniu się brył martwego lodu powstały jeziora wytopiskowe, ukształtowała się bogata sieć hydrograficzna i w wyniku wielu procesów zaczął kształtować się klimat strefy umiarkowanej. Do rosnących tu lasów sosnowo-brzozowych przybyli wówczas osadnicy z terenów obecnej Danii i północnych Niemiec3. Ludzie ci, jako półkoczownicy kilka razy w roku zmieniali miejsce pobytu. Nie produkowali żywności, lecz żyli z łowiectwa i zbieractwa. Wytwarzali narzędzia z kości, poroża, skór, drewna i krzemienia. Największe stanowisko mezolitycznych myśliwych pochodzi z Mszana. Na podstawie odkryć w spichlerzu brodnickim powstała na ten temat stała ekspozycja muzealna. Około 6000 lat p.n.e. nastąpiło ponowne ocieplenie klimatu i intensywna wegetacja roślin cie- płolubnych. W połowie V tysiąclecia p.n.e. z południa na najżyźniejsze tereny ziemi chełmińskiej dotarły rolnicze ludy z kręgu kultur naddunajskich. Przyniosły one znajomość uprawy zbóż (odmian pszenicy i jęczmienia) i roślin strączkowych, a także hodowli kóz, owiec, bydła i świń. Kończył się więc powoli okres koczownictwa, a rozpoczynał czas produkcji żywności, wyznaczając okres neolitu — młodszej epoki kamienia (4500–1800 lat p.n.e.). W nasz region przybywały z czasem kolejne migracje ludów z południa, tworząc tu różne odmiany kultur — w tym pucharów lejkowatych, czy amfor kulistych4. Ludność kultur neolitycznych żyła w większych grupach złożonych z kilku rodzin. Uprawiali oni pola i hodowali zwierzęta. Jałowienie gleb zmuszało ich do przeprowadzek i odlesiania nowych terenów poprzez ich wypalanie. Spopielona i żyzna ściółka leśna przyczyniała się do zakładania nowych osiedli ludzkich i wzrostu demograficznego. Ówczesne ludy rolnicze oddawały cześć słońcu i wodzie, hołdo- wano też kultowi płodności. Co ciekawe — niespalonych zmarłych chowano w grobach, wyposażając w dary, lecz wcześniej ich „unieszkodliwiano” przez wiązanie, a nawet kawałkowanie zwłok, zdarzały się też przypadki kultowego kanibalizmu. Megalityczne grobowce w postaci grobów kujawskich, jako wielkie konstrukcje ziemno-kamienne w postaci trapezowatych nasypów do stu metrów długości i kilku metrów wysokości jeszcze w połowie XIX wieku istniały m.in. w okolicach Wądzyna oraz Brudzaw. Pod koniec neolitu, przy oziębieniu i osuszeniu klimatu, ze wschodu przybyły nomadzkie ludy, prezentujące nowy model