50 Uchaf Planhigion Oddfog

Y planhigion gorau wedi'i dyfu o fylbiau, cloron neu rhisomau, i blannu er mwyn helpu ein pryfed peillio

Rhestr wedi’i goladu gan Thomas McBride O ymchwil wedi’i gynnal a’i goladu yng Ngardd Fotaneg Genedlaethol Cymru

NB: Nid ydy pili-palod na gwyfynod yn cael eu hastudio yn y Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru, felly mae unrhyw data ar blanhigion neithdar sy’n fuddiol iddynt wedi’i gymryd gan Butterfly Conservation

51 Cyflwyniad Bwlb Nionyn

Mae mwyafrif o Blanhigion yr Ardd, ac eithrio llwyni, yn llysieuol sy'n golygu eu bod yn tyfu bob blwyddyn ac nad oes ganddyn nhw goesau coediog parhaol uwchben y ddaear. Mae planhigion oddfog yn israniad o blanhigion llysieuol gan fod ganddynt organau storio sylweddol yn agos at y ddaear sy'n aros dros gyfnod segur y planhigyn; gan ddarparu egni a chaniatáu ar gyfer twf egnïol y flwyddyn ganlynol. O ganlyniad i’r addasiad hwn, mae planhigion oddfog yn aml (ond nid bob amser) yn tyfu'n gyflym a gallant fod yn blodeuo'n gynharach na'u perthnasau llysieuol. Mae llawer o blanhigion oddfog yn fonocotyledonau, sy'n golygu Cloron Tatws bod ganddynt un eginyn ddeilen (cotyledon), fel winwns. Mae ychydig o blanhigion oddfog yn dicotyledonaidd fel rhywogaethau yn yr Oxalidaceae a Ranunculaceae. Mae’n bwysig nodi, er bod yr holl organau storio tanddaearol sylweddol yn cael eu galw’n ‘fylbiau’ mewn garddwriaeth, mae botanegwyr yn gwahaniaethu gwir fylbiau oddi wrth risomau, cormau a chloron. Mae gwir fylbiau, ac eithrio rhai Oxalis, i'w cael yn y monocotyledonau yn unig, ond mae Cloron a Chormiaid yn tueddu i fod yn Eudicots fel Dahlias a blodau gwynt yn y drefn

honno. Mae rhisomau i'w cael trwy lawer o dacsa. 52 Plannu gyda Bylbiau - Rhisom, Bwlb, Corm neu Gloronen - A oes ots? Gall Planhigion Oddfog fod ymysg y rhai hawsaf i'w tyfu gan nad oes angen fawr o sylw arnynt unwaith y byddant wedi sefydlu ac yn aml byddant yn ymledu dros ardaloedd mawr fel clychau'r gog neu hiasinth grawnwin. Mae'n well gan fwyafrif y planhigion oddfog gael eu plannu ychydig o cm yn unig o dan y pridd i alluogi golau ac aer i dreiddio'n hawdd. Yn fotanegol, mae p'un a yw bwlb yn wir fwlb, rhisom, corm neu gloronen, yn bwysig, ond nid yw'n gwneud fawr o wahaniaeth mewn garddwriaeth i sut mae'r planhigyn yn cael ei dyfu. Fodd bynnag, mae'r gwahaniaethau fel a ganlyn: Mae Cormau hefyd yn goesau Mae gan Wir Fylbiau nifer o gennau cigog tanddaearol addasedig, ond wedi eu wedi'u gwahanu gan haenau o feinwe gwneud o feinwe solet yn hytrach na epitheliwm. Dail tanddaearol yw'r haenau haenau tebyg i ddail. Mae gan hyn yn y bôn. Enghraifft gyffredin o wir fwlb gormau, fel y crocomia (ffig. 2) yw'r winwnsyn (ffig.1) sy'n dangos haenau nodau yn union fel coesau clir. Pwynt tyfu’r bwlb yw'r canol sy'n goesyn tanddaearol safonol. Mae teuluoedd tanddaearol wedi'i addasu. Ymhlith y planhigion cormau allweddol yn teuluoedd oddfog allweddol mae Liliaceae, cynnwys Iridaceae, Colchicaceae, Ffig. 1 Amaryllidaceae a rhai Oxalidaceae. Musaceae a rhai Cyperaceae 53Ffig. 2 Plannu gyda Bylbiau - Rhisom, Bwlb, Corm neu Gloronen - A oes ots? Mae cloron yn wreiddiau ochrol addasedig. Yn Ffig. 3 Rhisomau, a elwir hefyd yn wreiddgyffion, Ffig. 4 wahanol i fylbiau a chormau, byddant yn anfon yw'r math olaf o 'fwlb' a nhw yw'r lleiaf gwreiddiau o unrhyw bwynt o'u harwyneb allanol, fel tebyg i wir fylbiau. Maent yn tueddu i fod cloron Tatws Melys (ffig. 3). Mae enghreifftiau eraill yn gulach nag organau storio eraill ac yn yn cynnwys Dahlias ac Anemonïau. Mae Cloronen, yn syml maent yn goesyn tanddaearol sydd Lladin, yn golygu 'chwydd' a gall cloron hefyd gyfeirio wedi'i ehangu'n rhannol. Ymhlith yr at goesynnau cnapiog fel tatws a iamau. Rhisomau enghreifftiau mae Irisau (ffig. 4), trwchus iawn yw'r rhain a gallant gynhyrchu stolonau Alstroemeria, llawer o weiriau a hefyd felly gallant dyfu coesau a gwreiddiau! Mae cloronau aelodau o'r teulu sinsir (Zingiberaceae). coesyn yn aml yn gostwng yn sylweddol o ran maint yn dilyn tyfiant cyflym y dail. Wrth dyfu planhigion oddfog, cofiwch ganiatáu amser iddynt ffotosyntheseiddio cyn torri nôl neu dynnu’r bylbiau i fyny. Mae rhywogaethau blodeuol cynnar fel Cennin Pedr angen rai wythnosau ar ôl i'r blodau i orffen egino cyn i'w dail farw'n ôl yn naturiol. Bydd tynnu planhigion i fyny yn rhy gynnar bob blwyddyn yn achosi tyfiant crebachlyd neu hyd yn oed goesau dall (heb flodeuo). Gall bylbiau gynhyrchu bylbynnau y gellir eu plannu ar wahân. Yn yr un modd, gall rhisomau lluosogi a byddant yn gwneud yn well os cânt eu hollti a'u teneuo pob hyn a hyn, sy’n wych i'r garddwr oherwydd bydd gennych chi blanhigion newydd. 54 Map Mae’r mapiau yn dangos ardal brodorol y planhigyn (mewn gwyrdd). Canllaw i ddefnyddio’r tudalennau yma: Dangosir hefyd ardaloedd lle mae’r planhigyn wedi naturio (mewn porffor). Enw Binomaidd Lladin Mae pob map a ddangosir o ‘Plants of the World Enw Online’; gyda Cyffredin diolch i Gerddi Kew Cymraeg

Cyfnod blodeuo Llun o’r (dyma’r adeg orau ar planhigyn gyfer peillwyr!) wrth flodeuo

Teulu Grwpiau pryfed Planhigyn rydym yn gwybod sy’n ffafrio’r Arferiad tyfu a neithdar o’r maint aeddfed y planhigyn yma planhigyn

Gwybodaeth ddefnyddiol neu rybuddion am y planhigyn RHS AGM cyltifar o’r rhywogaeth (neu rywogaeth berthynol ambell waith) i Allwedd i’r tudalennau yma Rhybuddion

Gwybodaeth ychwanegol ar y planhigion gardd

Mae’r planhigyn yma ond Mae gan y yn addas ar gyfer ei blodau a/neu’r blannu fel rhan o steil Mae’r meinwe planhigyn yn dail arogl neis plannu dôl wenwynig iawn os yw’n cael ei amlyncu

Mae gan y planhigyn rhannau bwytadwy sydd yn Mae’r planhigyn yn aml yn cael ei aml yn cael eu bwyta neu Gall y sudd achosi llid ddefnyddio mewn eu defnyddio mewn coginio (Golchwch eich dwylo ar ôl meddyginiaethau llysieuol cyffwrdd neu osgoi cyffwrdd) ii Tymheredd Graddfa Gwydnwch RHS

Nid ydy rhai o’r planhigion wedi’u cynnwys yn ein H1a - Dros 15ºC 200 Uchaf yn hollol wydn ym mhob rhan o’r Deyrnas Unedig. H1b - Isafbwynt 10ºC Mae planhigion heb symbol thermomedr yn hollol wydn, hyd yn oed mewn gaeafau anoddaf y DU, sef H1c - Isafbwynt 5ºC H5 neu’n uwch. Mae planhigion gyda thermomedr lliw yn wydn i H2 - Isafbwynt 1ºC wahanol raddau, a ddangosir isod: H3 - Isafbwynt -5ºC

H4 - Isafbwynt -10ºC

Nid yw’n wydn yn H5 - Isafbwynt -15ºC Bron yn wydn Hanner wydn erbyn rhew Nid yw’n wydn (H4) (H3) (H1) (H2) iii Peillwyr Mae ein data ar peillwyr wedi cael ei gasglu o astudiaethau a gynhelir am dros ddegawd. Mae symbolau’r peillwyr yn ymddangos pan mae’r planhigyn wedi’i brofi i fod yn ffynhonnell neithdar (a) (b) da ar gyfer pryfed penodol.

Dylid nodi bod y data am wenynod a phryfed hofran gennym ni, a bod data am lepidoptera wedi’i gymryd gan Butterfly Conservation.

Mae ein data yn cynnwys ystod eang o rywogaethau (c) (d) pryfed gwahanol, felly rydym wedi eu crynhoi mewn i chwech eicon u’w cynrychioli: a) Gwenyn mêl c) Cacwn e) Gwyfynod b) Pryfed hofran d) Pili-palaod f) Gwenynod Unig (gan gynnwys gwyfynod)

(e) (f) iv Allium caeruleum Canol Asia Garlleg wedi'i flodeuo'n las

- Rhywogaethau - Haf .

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

3tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Matt Fletcher 1 Allium hollandicum Persia Garlleg Iseldireg

‘Purple Sensation’ Haf

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

3tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Kerry Garratt 2 Allium moly Môr y Canoldir Garlleg Melyn

‘Jeannine’ Haf .

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff © Thomas McBride 3 G. America & Allium schoenoprasum Ewrasia Cennin Syfi

Dim Haf .

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Jakub Cabal 4 Allium ursinum Craf y Geifr

Ewrop

Dim Gwanwyn .

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

2tr Bylbiau

Ffotograff © Thomas McBride 5 Alstroemeria x hybrida De America Lili Periw Gardd Grŵp cymhleth o hybridau o rieni anhysbys

Alstroemeria genws

‘Apollo’ ‘Sirius’ Diwedd yr Haf - Canol Hydref ‘Spitfire’ ‘Tessa’

Alstroemeriaceae Lili Periw Teulu

3tr Tiwbaidd

Ffotograff o Flickr (CC) Terry D Lucas 6 Anemone blanda Ewrasia Blodyn-y-gwynt y Balcanau

- Rhywogaethau - Gwanwyn . ‘White Splendour’

Ranunculaceae Blodyn ymenyn Teulu

<1tr Tiwbaidd

Ffotograff o Flickr (CC) Dean Morley 7 Anemone nemorosa Blodyn-y-gwynt

Ewrop

‘Allenii’ Gwanwyn . ‘Robinsoniana’

Ranunculaceae Blodyn ymenyn Teulu

<1tr Tiwbaidd

Ffotograff © Thomas McBride 8 Anemone ranunculoides Blodyn-y-gwynt Melyn

Ewrop

- Rhywogaethau - Gwanwyn . ‘Pleniflora’

Ranunculaceae Blodyn ymenyn Teulu

<1tr Tiwbaidd

Ffotograff o Flickr (CC) Teemu Lehtinen 9 Camassia quamash G. America Camassia Cyffredin

Dim Gwanwyn Hwyr - Dechrau'r Haf

Asparagaceae Gwillion Teulu

3tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Jon D. Anderson 10 Colchicum autumnale Ewrop Saffrwm y ddôl

‘Album’ Hydref . ‘Nancy Lindsay’

Colchicaceae Saffrwm y ddôl Teulu

1tr Cormau

Ffotograff o Flickr (CC) Bjorn S. 11 Convallaria majalis Ewrasia Lili'r Dyffrynnoedd

‘Fortin’s Giant’ Gwanwyn . - Rhywogaethau -

Asparagaceae Gwillion Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Todd Petit 12 Crocus chrysanthus Ewrop Saffrwm Euraid

‘Cream Beauty’ Gaeaf Hwyr - Canol Gwanwyn ‘Goldilocks’

Iridaceae Gellesgen Teulu

<1tr Cormau

Ffotograff o Flickr (CC) Andreas Rockstein 13 Crocus vernus Ewrop Saffrwm y Gwanwyn

‘Vanguard’ Gwanwyn .

Iridaceae Gellesgen Teulu

<1tr Cormau

Ffotograff o Flickr (CC) Andreas Rockstein 14 Cawcasws & Cyclamen coum Y Levant Bara'r-hwch y gaeaf

- Rhywogaethau - Gaeaf Hwyr - Canol Gwanwyn Ssp. Coum

Primulaceae Briallen Teulu

<1tr Twibaidd

Photograph from Flickr (CC) Bjorn S. 15 Dahlia coccinea C. America Dahlia Coch

‘Bishop of Llandaff’ Canol yr haf - Dechrau'r Hydref ‘Happy Single series’

Asteraceae Llygad y dydd Teulu

3tr Lluosflwydd

* Ni fydd yn goroesi rhew, dim ond hanner caled, yn dod â Ffotograff o Flickr (CC) Chipmunk_1 tiwbiau dan do yn y gaeaf i orffwys cyn plannu16yn y Gwanwyn Dahlia imperialis C. America Dahlia Coeden

Dim Haf

Asteraceae Llygad y dydd Teulu

6tr Lluosflwydd

* Bydd y planhigyn hwn yn ei chael hi'n anodd goroesi islaw Ffotograff o Flickr (CC) James Gaither tymereddau nos -5'c felly plannwch mewn man cysgodol a lapio'r coesynnau/mulsh y gwaelod yn ystod cyfnod17 y gaeaf. Dierama pulcherrimum Blodyn Clychau Priodas

De Affrig

Dim Haf .

Iridaceae Gellesgen Teulu

5tr Lluosflwydd

Ffotograff o Flickr (CC) Nick Kenrick 18 Eranthis hyemalis Ewrop Bleidd-dag y gaeaf

‘Guinea Gold’ Canol Gaeaf - Dechrau'r Gwanwyn - Rhywogaethau -

Ranunculaceae Buttercup Family

<1tr Twibaidd

Ffotograff o Flickr (CC) Peter Stenzel 19 Eucomis autumnalis Lili Pîn-afal hydref

De Affrica

- Rhywogaethau - Diwedd yr Haf - Canol yr Hydref

Asparagaceae Gwillion Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Thistle Garden 20 Eucomis comosa Lili Pîn-afal

De Affrig

‘Sparkling Dechrau'r Haf - Dechrau'r Hydref Burgundy’

Asparagaceae Gwillion Teulu

2tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Yew Chan 21 Fritillaria imperialis Gorllewin Asia Ymerodrol y Goron

- Rhywogaethau - Gwanwyn . ‘Maxima Lutea’

Liliaceae Lili Teulu

3tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Emma Patsie 22 Fritillaria meleagris Britheg

Ewrasia

- Rhywogaethau - Gwanwyn . var. unicolor ‘Alba’

Liliaceae Lili Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff © Thomas McBride 23 Galanthus nivalis Ewrop Eirlys

‘Viridapice’ Gaeaf . - Rhywogaethau -

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

1tr Bylbiau

FFotograff o Flickr (CC) Allan Harris 24 Gladiolus communis Blodyn-y-cleddyf dwyreiniol

Cawcasws &

Môr y Canoldir

Subsp. byzantinus Canol Gwanwyn - Dechrau'r Haf

Iridaceae Gellesgen Teulu

3tr Cormau

Ffotograff o Flickr (CC) John Winder 25 Hepatica nobilis Deilen yr afu

Ewrop

- Rhywogaethau - Gwanwyn .

Ranunculaceae Blodyn ymenyn Teulu

1tr Rhisomaidd

Ffotograff o Flickr (CC) Priit Tammets 26 Hosta sieboldiana Syn. H. fortunei Lili-llyriad glas mawr

Siapan

Var. aureomarginata Haf . ‘Frances Williams’

Asparagaceae Gwillion Teulu

2tr Lluosflwydd

FFotograff o Flickr (CC) Gary Lerude 27 Hosta ventricosa Lili-llyriad glas

Tsieina

- Rhywogaethau - Haf . ‘Aureomarginata’

Asparagaceae Gwillion Teulu

2tr Lluosflwydd

Ffotograff o Flickr (CC) C T Johansson 28 Hyacinthoides non-scripta Ewrop Clychau'r gog

Dim Gwanwyn .

Asparagaceae Gwillion Teulu

1tr Bylbiau

FFotograff o Flickr (CC) Peter O’Connor 29 Hyacinthus orientalis Y Dwyrain Canol Hiasinth Gardd

* ‘Aida’‘Anna Marie’ Gaeaf Hwyr - Canol Gwanwyn ‘Gypsy Queen’

Asparagaceae Gwillion Teulu

1tr Bylbiau

Ni fydd y planhigyn hwn yn goroesi o dan dymheredd nos Ffotograff © Thomas McBride -10’c, yn amddiffyn bylbiau rhag nosweithiau gaeaf30 caled iawn Leucojum aestivum Ewrop Eirïaidd yr Haf

‘Gravetye Giant’ Gwanwyn .

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Takashi Hososhima 31 Lilium martagon Ewrasia Lili fartagon

- Rhywogaethau - Haf .

Liliaceae Lili Teulu

4tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Ralf Wimmer 32 Lilium regale Lili frenhinol

Tsieina

- Rhywogaethau - Haf .

Liliaceae Lili Teulu

6tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Plant Image Library 33 Muscari armeniacum Ewrasia Clychau glas yr ardd

‘Christmas Pearl’ Gaeaf Cynnar - Canol y Gwanwyn - Rhywogaethau -

Asparagaceae Gwillion Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Yves Merck 34 Muscari latifolium Anatolia Clychau glas llydanddail yr ardd

Iberia

- Rhywogaethau - Gwanwyn .

Asparagaceae Gwillion Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Josh Egan-Wyer 35 Narcissus pseudonarcissus Ewrop Cenhinen Pedr

Ssp. Pseudonarcissus Gaeaf Hwyr - Canol Gwanwyn ‘Dutch Master’

Amaryllidaceae Cenhinen Pedr Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Šarunas Burdulis 36 Ornithogalum umbellatum Ewrop Seren Fethlehem y ardd

Rhywogaethau cysylltiedig: O. nutans Haf .

Asparagaceae Gwillion Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Manuel Martin Vicente 37 Oxalis adenophylla Suran-y-coed arian

De America

- Rhywogaethau - Canol Gwanwyn - Dechrau'r Haf

Oxalidaceae Suran y coed Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Diego Patillas 38 Polygonatum multiflorum Ewrop Llysiau-Solomon

P. multiflorum x P. odoratum Polygonatum x Gwanwyn . hybridum

Asparagaceae Gwillion Teulu

3tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Kerry Woods 39 Pulsatilla vulgaris Ewrop Blodyn y Pasg

- Rhywogaethau - Gwanwyn .

Ranunculaceae Blodyn ymenyn Teulu

Lluosflwydd Alpaidd

Ffotograff o Flickr (CC) Rainer Stropek 40 Puschkinia scilloides Dwyrain Canol Seren Libanus

var. libanotica Gwanwyn .

Asparagaceae Asparagus Family

<1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Ingeborg van Leeuwen 41 Scilla bifolia Ewrop Seren y mynydd

- Rhywogaethau - Gaeaf Hwyr - Dechrau'r Gwanwyn

Asparagaceae Asparagus Family

<1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Katya Unchik 42 Scilla peruviana Môr y Canoldir Seren Portiwgal

Dim Haf .

Asparagaceae Asparagus Family

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Tim Waters 43 Scilla siberica Ewrasia Seren y coed

- Rhywogaethau - Gaeaf Hwyr - Dechrau'r Gwanwyn

Asparagaceae Asparagus Family

<1tr Bylbiau

Dim Canol y Gwanwyn - Dechrau'r Haf

Iridaceae Gellesgen Teulu

2tr Lluosflwydd

Ffotograff o Flickr (CC) Cliff Hutson 45 Sisyrinchium striatum Sisirinciwm melyn mawr

De America

Dim Haf .

Iridaceae Gellesgen Teulu

3tr Rhisomaidd

Ffotograff o Flickr (CC) Yew Chan 46 Tricyrtis formosana Lili llyffant y ardd

Taiwan

Dim Hydref .

Liliaceae Lili Teulu

3tr Rhisomaidd

Cannoedd o Gwanwyn . gyltifarau

Liliaceae Lili Teulu

2tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Jyll & Tom Skinner 48 Tulipa saxatilis Tiwlip Creta

Anatolia

‘Lilac Wonder’ Gwanwyn .

Liliaceae Lili Teulu

2tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Adrien 49 Tulipa urumiensis Persia Tiwlip hwyr

Canol Asia

- Rhywogaethau - Gwanwyn . ‘Tarda’

Liliaceae Lili Teulu

1tr Bylbiau

Ffotograff o Flickr (CC) Lotus Johnson 50