Stan Obecny I Tendencje Rozwojowe W Dziedzinie Pistoletów Wojskowych I Amunicji Pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges

Zeszyt 141 nr 1/2017, str. 55 - 86 ISSN 1230-3801 Volume 141 No 1/2017, pp. 55 - 86

STAN OBECNY I TENDENCJE ROZWOJOWE W DZIEDZINIE PISTOLETÓW WOJSKOWYCH I AMUNICJI PISTOLETOWEJ CURRENT STATE AND DEVELOPMENT TRENDS ON MILITARY PISTOLS AND CARTRIDGES

Ryszard WOŹNIAK, Mirosław ZAHOR Instytut Techniki Uzbrojenia, Wydział Mechatroniki i Lotnictwa, Wojskowa Akademia Techniczna Military University of Technology - Faculty of Mechatronics and Aviation - Institute of Armament Technology DOI 10.5604/01.3001.0010.0280 Streszczenie: W pracy przedstawiono wyniki anali- Abstract: Analysis results of designs for du- zy konstrukcji współczesnych pistoletów służbowych ty pistols and their ammunition are presented i stosowanej do nich amunicji. Sformułowano wnio- in the article. Formulated conclusions can be ski, które mogą być wykorzystane w praktyce inży- used at engineering practice to design mod- nierskiej podczas projektowania nowoczesnego ern weapon systems for the Polish Army and uzbrojenia dla Wojska Polskiego i służb odpowie- services responsible for state’s home securi- dzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. ty.

Słowa kluczowe: broń palna, broń strzelecka, pisto- Keywords: firearm, small arms, pistol, am- let, amunicja, amunicja strzelecka, amunicja pistole- munition, small arms cartridges, pistol’s car- towa tridges

1. Wstęp 1. Introduction

Pistolety wojskowe, obok karabinków, Military pistols likewise the rifles are stanowią najpopularniejszą indywidualną broń the most popular personal firearms of strzelecką żołnierzy współczesnych armii i soldiers of contemporary armies used for służą do samoobrony, wymuszania posłuszeń- self-defence, law enforcement and stwa i zwalczania siły żywej na odległościach fighting live force at distances to 50 m. do 50 m. Należą do broni automatycznej, sa- They belong to category of automatic, mopowtarzalnej, strzelającej amunicją pistole- self-repeating weapons firing with pistol tową. ammunition. Mimo, że w wojsku pistolet stanowi po- Even if the pistol belongs to a sec- mocniczy rodzaj uzbrojenia, to występuje i bę- ondary type of weapon in the army it still dzie występował nadal w wyposażeniu każdej is and will be used by each army as a per- armii, pozostając niezbędnym, wręcz niezastą- sonal soldier’s gun that is indispensable pionym w pewnych sytuacjach, osobistym or even irreplaceable at some circum- uzbrojeniem żołnierza podczas służby (np. w stances of duty (e.g. in contingents kontyngentach zagranicznych). Dlatego też abroad). For this reason the high depend- najważniejszymi cechami użytkowymi pistole- ability of operation, safety of using, ca- tu wojskowego powinna być wysoka nieza- pability for rapid deployment and good wodność działania, bezpieczeństwo obsługi, ergonomics have to be the most important

56 R. Woźniak, M. Zahor zdolność do szybkiego użycia oraz dobra ergo- features of pistol usage. And what’s nomia. Prostota i wygoda obsługi jest przy tym more, the simple and easy handling has a zdecydowanie ważniejsza od możliwie małej greater importance than a low weight or masy, czy „kieszonkowych” wymiarów broni. compact size of the gun.

2. Pistolety i amunicja na świecie 2. Pistols and Ammunition in the World

2.1. Pistolety 2.1. Pistols

Do typowych konstrukcji współczesnych Following examples of typical designs pistoletów służbowych na amunicję 9x19 mm of duty pistols for 9x19 mm Parabellum Parabellum, przeznaczonych dla wojska lub ammunition are used now by military or se- służb bezpieczeństwa, należą m.in.: curity service personnel: 1) Beretta M92FS [Włochy, wprowadzony 1) Beretta M92FS [Italy, implemented to do uzbrojenia USA w 1985 r. pod ozna- service in the US in 1985 under the czeniem M9] – fot. 1, marking M9] – photo 1, 2) Glock 17,19 i 26 [Austria; produkowany 2) Glock 17,19 and 26 [Austria, produced od 1982 r.] – fot. 1, since 1982] – photo 1, 3) Beretta Px4 Storm [Włochy; wprowa- 3) Beretta Px4 Storm [Italy, implemented dzony w 2004 r.], in 2004], 4) Česka Zbrojovka ČZ-75/85 [Czechy; 4) Česka Zbrojovka ČZ-75/85 [Czech produkowany od 1976 r.] oraz ČZ-75 P- Republic, manufactured since 1976] 07/P-09 Duty [produkowany od 2010 r.] – and ČZ-75 P-07/P-09 Duty [produced fot. 2, since 2010] – photo 2, 5) Fabrique Nationale Herstal FNX-9 5) Fabrique Nationale Herstal FNX-9 (wcześniej FNP) [Belgia, USA; produ- (earlier FNP) [Belgium, USA, manu- kowany od 2006 r.], factured since 2006], 6) Heckler and Koch HK USP [Niemcy; 6) Heckler and Koch HK USP [Germany, produkowany od 1993 r.] – fot. 3, manufactured since 1993] – photo 3, 7) Heckler and Koch HK P2000 [Niemcy; 7) Heckler and Koch HK P2000 [Germa- produkowany od 2001 r.], ny, produced since 2001], 8) Heckler and Koch HK P30 [Niemcy; pro- 8) Heckler and Koch HK P30 [Germany, dukowany od 2006 r.] – fot. 3, manufactured since 2006] – photo 3, 9) HS Produkt HS-2000 [Chorwacja; produ- 9) HS Produkt HS-2000 [Croatia, pro- kowany od 1999 r.], występujący pod na- duced since 1999], under the name zwą Springfield XD [USA; produkowany Springfield XD [USA, produced since od 2002 r.] – fot. 4, 2002] – photo 4, 10) IZMECH PJa [Rosja; produkowany od 10) IZMECH PJa [Russia, produced since 2003 r.], 2003], 11) Norinco QSZ92-9 [Chiny; produkowany 11) Norinco QSZ92-9 [China, manufac- od 1994 r.], tured since 1994], 12) SIG-Sauer P226, P228,P229 [Szwajcaria; 12) SIG-Sauer P226, P228, P229 [Switzer- Niemcy, produkowany od 1985 r.] land, Germany, produced since 1985] – fot. 4, – photo 4, 13) SIG-Sauer Pro (P2022) [Szwajcaria; 13) SIG-Sauer Pro (P2022) [Switzerland, Niemcy, Francja, produkowany od 1998 r.] Germany, France, manufactured since – fot. 5, 1998] – photo 5,

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 57 14) SiG-Sauer P250 [Szwajcaria, Niemcy; 14) SiG-Sauer P250 [Switzerland, Ger- produkowany od 2007 r.], many, produced since 2007], 15) Smith&Wesson M&P9 [USA; produko- 15) Smith&Wesson M&P9 [USA, pro- wany od 2005 r.] – fot. 5, duced since 2005] – photo 5, 16) Walther P99 [Niemcy; produkowany od 16) Walther P99 [Germany, produced 1997 r.] i jego następca PPQ [produko- since 1997] and its successor PPQ wany od 2011 r.] – fot. 6. [produced since 2011] – photo 6.

Fot. 1. 9 mm pistolety (od lewej): Beretta M92 oraz Glock 17 Photo 1. 9 mm pistols (from the left): Beretta M92 and Glock 17

Fot. 2. 9 mm pistolety (od lewej): ČZ-75 oraz ČZ-75 P-07 Photo 2. 9 mm pistols (from the left): ČZ-75 and ČZ-75 P-07

58 R. Woźniak, M. Zahor

Fot. 3. 9 mm pistolety (od lewej): HK USP oraz HK P30 Photo 3. 9 mm pistols (from the left): HK USP and HK P30

Fot. 4. 9 mm pistolety (od lewej): Springfield HDM-9 4,5’ oraz SIG P226 Photo 4. 9 mm pistols (from the left): Springfield HDM-9 4.5’ and SIG P226

Fot. 5. 9 mm pistolety (od lewej): SIG P2022 (SIG PRO) oraz S&W M&P Photo 5. 9 mm pistols (from the left): SIG P2022 (SIG PRO) and S&W M&P

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 59

Fot. 6. 9 mm pistolety (od lewej): Walther P99 [fot. autorów]oraz Walther PPQ [fot. Walther] Photo 6. 9 mm pistols (from the left): Walther P99 [pictures by authors] and Walther PPQ [photo of Walther]

Oprócz nich, zdecydowanie rzadziej, sto- Beside listed above, there are also less sowane są również pistolety służbowe dostoso- frequently used duty pistols with other (than wane do innej (niż Parabellum) amunicji, Parabellum) ammunition such as: w tym m.in.: 1) 9x18 mm Makarow (mainly the Russian 1) 9x18 mm Makarow (głównie rosyjski PM i PM and Czech Republic ČZ-83 – photo czeski ČZ-83 – fot. 7 oraz ukraiński Fort- 7 and Ukrainian Fort-12), 12), 2) 5.7x28 mm (Belgium FNH Five- 2) 5,7x28 mm (belgijski FNH Five-seveN, seveN, produced since 1998) – photo produkowany od 1998 r.) – fot. 8, 8, 3) 5,8x21 mm (chiński QSZ92-5,8, produ- 3) 5.8x21 mm (Chinese QSZ92-5.8, pro- kowany od około 1994 r.), duced since ca. 1994), 4) 11,43x23 mm (amerykański HK MK23 4) 11.43x23 mm (US HK MK23 Mod 0 – Mod 0 – SOCOM, produkowany od 1996 r. SOCOM, produced since 1996 – photo – fot. 8; niemiecki HK USP Tactical). 8, German HK USP Tactical).

Fot. 7. 9 mm pistolety (od lewej): PM oraz ČZ-83 Photo 7. 9 mm pistols (from the left): PM and ČZ-83

60 R. Woźniak, M. Zahor

Fot. 8. Pistolety (od lewej): 11,43 mm HK MK23 Mod 0 [fot. HK] oraz 5,7 mm FNH Five-seveN [fot. FNH] Photo 8. Pistols (from the left): 11.43 mm HK MK23 Mod 0 [photo HK] and 5.7 mm FNH Five-seveN [photo FNH]

Oryginalne rozwiązanie przyjęto w Chi- An original solution has been taken in nach, gdzie do uzbrojenia wojska i policji China where QSZ92 system including two wprowadzono system QSZ92, zawierający pistols: 5.8 mm QSZ92-5.8 (military version) dwa pistolety: QSZ92-5,8 kalibru 5,8 mm and 9.0 mm QSZ92-9 (police version) were (dla wojska) i QSZ92-9 kalibru 9 mm (dla implemented. policji). Such solution was possible as 5.8x21 Takie rozwiązanie było możliwie, gdyż mm cartridge has been specially designed for nabój 5,8x21 mm zaprojektowano specjalnie this system of weapon what caused that the do tego systemu broni, przez co długość cał- total length of the cartridge was close to 9x19 kowita naboju jest zbliżona do 9x19 mm na- mm Parabellum cartridge. Nevertheless any boju Parabellum. Do tej pory natomiast nie double-calibre pistol system for ammunition skonstruowano „dwukalibrowego” systemu 9x19 mm Parabellum and 5.7x28 mm has pistoletu do amunicji 9x19 mm Parabellum i been not designed yet what is a consequence 5,7x28 mm, co jest konsekwencją znacznych of significant differences of sizes for two car- różnic wymiarowych obu nabojów. Nabój Pa- tridges. Total length of Parabellum cartridge rabellum ma bowiem długość całkowitą około is ca. 29.7 mm and for the Belgium’s 5.7x28 29,7 mm, a belgijski 5,7x28 mm – 40,5 mm, mm it is 40.5 mm whereas for the Chinese podczas gdy chiński DAP92 5,8x21 mm – DAP92 5.8x21 mm it is only 32.5 mm. tylko 32,5 mm. Poza tym naboje 5,7x28 mm Moreover the cartridges 5.7x28 mm and i 5,8x21 mm mają łuski w kształcie butelki 5.8x21 mm have the cases shaped like bottles o mniejszej średnicy zewnętrznej niż łuska with lower external diameters than the case of naboju 9x19 mm Parabellum, a tym samym 9x19 mm Parabellum cartridge and for this wymagają zupełnie innego wyciągu i wyrzut- reason they need a completely different type nika. W rzeczywistości pistolety QSZ92-5,8 of extractor and ejector. Actually the pistols i QSZ92-9 to dwie bliźniacze konstrukcje pod QSZ92-5.8 and QSZ92-9 are the two similar względem obsługowym, ale działające na designs concerning the handling but they op- różnych zasadach: QSZ92-5,8 – odrzutu zam- erate on different principles: QSZ92-5.8 – ka półswobodnego (z obrotem lufy), exploits the recoil of quasi-free bolt (with a QSZ92-9 – krótkiego odrzutu lufy (ryglo- barrel rotation) and QSZ92-9 the short recoil wanie przez obrót lufy). of the barrel (the locking by the rotation of Współczesne pistolety służbowe mają the barrel). strukturę modułową i projektuje się je w wa- Present duty pistols have a modular ar- riantach umożliwiających użycie rożnych ty- chitecture providing the deployment of vari- pów amunicji, obok 9x19 mm Parabellum, ous types of ammunition beside the 9x19 mm najczęściej – .40 S&W i .357 SIG. Pistolet Parabellum such as .40 S&W and .357 SIG at

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 61 zaprojektowany do naboju .40 S&W można different designing combinations. Pistol de- stosunkowo prosto dostosować do naboju signed for .40 S&W cartridge may be rela- 9x19 mm Parabellum (ale odwrotnie może tively easy adapted to 9x19 mm Parabellum być z tym problem). cartridge (but an opposite way may be prob- Armie na świecie, w tym również euro- lematic). pejskie, są uzbrojone również w „starsze” ty- Many armies in the world including the py pistoletów, takie jak: FNH Browning HP, European ones are also armed in “older” Walther P1 (wszystkie na nabój 9x19 mm Pa- types of pistols such as: FNH Browning HP, rabellum), PM (na nabój 9x18 mm Makarow), Walther P1 (all with 9x19 mm Parabellum czy Colt M1911A1 (na nabój 11,43x23 mm cartridge), PM (for 9x18 mm Makarow car- ACP). Spośród pistoletów służbowych kon- tridge), or Colt M1911A1 (for 11.43x23 mm strukcjami zaawansowanymi technicznie są: ACP cartridge). Following designs among Beretta M92FS, ČZ-75, Glock 17 i SIG P226, duty pistols may be considered as technologi- które wprowadzono na rynek jeszcze w latach cally advanced: Beretta M92FS, ČZ-75, 80. XX wieku, przy czym pistolet Glock 17 Glock 17 and SIG P226 which have already jest pierwszym szeroko stosowanym pistole- appeared in the market in 80s of XXth century tem ze szkieletem wykonanym z tworzywa and pistol Glock 17 is the first widely used sztucznego, iglicznym mechanizmem uderze- pistol with the receiver fabricated from the niowym i mechanizmem spustowym z czę- synthetic plastic, and pin striking mechanism, ściowym samonapinaniem (semi DAO). Dru- and triggering mechanism with partial self- gim sposobem na obniżenie masy pistoletu tightening (semi DAO). The application of a było zastosowanie szkieletu ze stopu lekkiego receiver made from a light alloy was a second (np. w pistoletach Beretta M92 i SIG seria way reducing the pistol mass (e.g. in pistols P22X). Jednak rozwiązanie to staje się coraz Beretta M92 and SIG for series P22X). But mniej popularne ze względu na zwiększone this solution has been becoming less popular koszty produkcji broni. Natomiast zupełnie because of increased costs of manufacturing nieperspektywiczne wydają się być pistolety the weapon. It seems that pistols with a steel ze szkieletem stalowym (staliwnym), takie (soft cast steel) frame such as ČZ-75 (and its jak w: ČZ-75 (i jego odmianach), Browning versions), Browning HP-DA and Llama M82 HP-DA i Llama M82, które cechują się zde- are not perspective ones as their mass is too cydowanie nadmierną masą (od 0,9 do 1,1 kg excessive (from 0.9 to 1.1 kg without ammu- bez amunicji). W tym kontekście dość kon- nition). Regarding the above the implementa- trowersyjne wydaje się być wprowadzenie do tion in 2003 of pistol PJa (Pistol Jarygina) in uzbrojenia sił zbrojnych Rosji w 2003 r. pi- version MP-443 with the cast steel receiver stoletu PJa (Pistolet Jarygina) w wersji MP- into the service of the Russian armed forces 443 ze szkieletem staliwnym, podczas gdy seems to be a bit controversial as the version dostępna jest już wersja MP-446 ze szkiele- MP-446 with the plastic frame was available. tem z tworzywa sztucznego. Pistolet MP-443 Pistol MP-443 weighs 0.95 kg (with empty ma masę 0,95 kg (z pustym magazynkiem), magazine) and MP-446 just 0.76 kg. natomiast MP-446 – zaledwie 0,76 kg. Such pistols of the 90s of XXth century Do pistoletów z lat 90. XX wieku, zawie- as HK USP, Nornico QSZ92, SIG Pro, and rających nowoczesne rozwiązania konstruk- HS2000 and Walther P99 with pin striking cyjno-technologiczne, należą: HK USP, Nor- mechanisms belong to ones with modern de- nico QSZ92, SIG Pro oraz HS2000 i Walther signing-technological solutions. Pistols FNH P99 z iglicznymi mechanizmami uderzenio- FNX (earlier FNP), SIG P250, S&W M&P wymi. Stosunkowo nowymi na rynku są pi- (with the pin striking mechanism: successor stolety: FNH FNX (wcześniej FNP), SIG of a bit unsuccessful pistol Sigma), and Tau- P250, S&W M&P (z iglicznym mechani- rus P24/7 and ČZ-75 P-07/09 Duty were in- zmem uderzeniowym; następca niezbyt uda- troduced into the market in the first decade of nego pistoletu Sigma) oraz Taurus P24/7 i XXIst century and belong to relatively new ČZ-75 P-07/09 Duty wprowadzone na rynek category of weapons. The years 2011-2014

62 R. Woźniak, M. Zahor w pierwszej dekadzie XXI wieku. W latach have witnessed the appearance of such pistols 2011-2014 pojawiły się natomiast takie pisto- as: FNH FNS (2011), Walther PPQ (prepared lety, jak: FNH FNS (2011 r.), Walther PPQ on the base of P99, 2011), H&K SFP9 (VP9, (powstał na bazie P99; 2011 r.), H&K SFP9 2014) – photo 9, and SIG P320 (2014) with (VP9; 2014 r.) – fot. 9 oraz SIG P320 (2014 r.) pin striking mechanism and single-function z iglicznym mechanizmem uderzeniowym triggering mechanism. i jednofunkcyjnym mechanizmem spusto- It seems that Modular Handgun System wym. (MHS) program launched by the US Air Wydaje się, że największy wpływ na Forces in 2008 has the greatest impact on the rozwój współczesnych pistoletów służbowych development of contemporary duty pistols. It miał program MHS (Modular Handgun Sys- was aimed to select within 2011-2012 tem), zapoczątkowany przez amerykańskie (through the competition) a successor of M9 Siły Powietrzne w 2008 r. Jego celem było (Beretta M02FS) pistol to be implemented in wyłonienie (w wyniku konkursu) w latach 2014. Specifications for pistol XM17 (such 2011-2012 następcy pistoletu M9 (Beretta signature was given to it) that is presented in M02FS), który miał być przyjęty na uzbroje- photo 9 were modified many times in the re- nie w 2014 r. Wymagania na pistolet XM17 sult of carried out tests and technological dis- (takie oznaczenie otrzymał), przedstawiony cussions. The final phase of the competition na fot. 9, wielokrotnie modyfikowano w re- took place from 02 June, 2015 (when condi- zultacie przeprowadzanych badań i dialogu tions of competition were announced) to 18 technicznego. Ostateczna faza konkursu trwa- January, 2017 (when the competition was de- ła od 02.06.2015 r. (kiedy, ogłoszono warunki cided). There were 12 companies participat- konkursu) do 18.01.2017 r. (kiedy rozstrzy- ing in the competition and the winner was gnięto konkurs). W konkursie udział wzięło SIG Sauer company with P320 MHS modu- 12 firm, a jego zwycięzcą została firma SIG lar pistol. Competition requirements of pro- Sauer z modułowym pistoletem P320 MHS. gram MHS have undoubtedly influenced the Wymagania konkursowe programu MHS development of new designs in such pistols miały niewątpliwy wpływ na powstanie no- as: Beretta APX, ČZ P-10 C, Remington RP- wych konstrukcji pistoletów: Beretta APX, 9 or Ruger American Pistol (RAP). From the ČZ P-10 C, Remington RP-9 czy Ruger Ame- offer of SIG Sauer company the P250 pistol rican Pistol (RAP). Z oferty firmy SIG Sauer was removed (with cock striking mechanism) „zniknął” zaś pistolet P250 (z kurkowym me- to be replaced by the victorious P320 pistol chanizmem uderzeniowym) zastąpiony przez with a pin striking mechanism. zwycięski pistolet P320 z iglicznym mechani- Pistol SIG Sauer P320 exists in 4 ver- zmem uderzeniowym. sions: Full, Carry, Compact and Subcompact Pistolet SIG Sauer P320 występuje w 4 which are matched to four types of cartridges: wersjach: Full, Carry, Compact i Subcom- 9x19 mm Parabellum, .357 SIG, .40 S&W pact, dostosowanych do 4-ch typów nabojów: and .45 ACP. The magazines of pistol op- 9x19 mm Parabellum, .357 SIG, .40 S&W i tions matched to Parabellum cartridge house .45 ACP. Magazynki wersji pistoletów dosto- respectively: 17, 17, 15 and 12 cartridges, but sowanych do naboju Parabellum mieszczą there is also a long magazine with capacity of odpowiednio: 17, 17, 15 i 12 nabojów, przy 21 cartridges. Version Full has the barrel czym występuje również magazynek długi o length of 119 mm, and Carry and Compact – pojemności 21 nabojów. Wersja Full ma lufę 99 mm, whereas Subcompact – 91 mm. długości 119 mm, Carry i Compact – 99 mm, Analysis of available data indicates that zaś Subcompact – 91 mm. XM17 was built on the receiver of Carry Z analizy dostępnych materiałów wynika, and so it has a magazine with capacity of 17 że XM17 został zbudowany na szkielecie Carry, rounds (a long one – 21 rounds) and two ma więc magazynek o pojemności 17 nabojów different sets of “bolt-barrel-returning de- (długi – 21 nabojów) i dwa różne komplety vice” (short barrel with 99 mm length, as in „zamek-lufa-urządzenie powrotne” (krótka lufa Carry model and the long one of – 117 mm)

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 63 długości 99 mm, jak w modelu Carry i długa - what finally gives a compact and full di- 117 mm), dając w rezultacie kompaktową i peł- mensional version of the pistol. P320 has a nowymiarową wersję pistoletu. P320 wyposa- triggering mechanism of a single action type żono w mechanizm spustowy pojedynczego (SA, force of pressing – 29 N) whereas the działania (SA; siła nacisku – 29 N), natomiast military pistol XM 17 has been additionally pistolet wojskowy XM 17 dodatkowo wyposa- equipped with a set security latch having the żono w bezpiecznik nastawny, z dźwigniami levers placed on both sides of the gun re- umieszczonymi po obu stronach szkieletu broni, ceiver in the same position as in Colt w miejscu analogicznym jak w pistolecie Colt M1911 pistol. M1911. Some tactical-technical data of world- Niektóre dane taktyczno-techniczne pistole- wide known pistols are presented in tables tów na świecie przedstawiono w tabeli 1 i 2. 1 and 2.

Tabela 1. Niektóre dane techniczne pistoletów na nabój 9x19 mm Parabellum Table 1. Some technical data of pistols for 9x19 mm Parabellum cartridge

Beretta M92 Beretta Px4 Storm Type F Z-75 Wyszczególnienie Specification FS 90- Com- Sub- A1 P-07 Duty P-09 Duty (M9)/M9A1 TWO pact compact Masa broni z magazynkiem niezaładowanym [g] Mass of the gun with empty 945/960 805 920 785 770 740 770 860 magazine Długość broni [mm] Length of gun 217 192 173 158 185 205 Wysokość broni [mm] Height of gun 140 140 129 122 130 147 Szerokość broni [mm] Width of gun 38 36 37 37 Długość lufy [mm] Length of barrel 125 102 83 76 95 115 Długość linii celowniczej [mm] Length of aiming line 155 163 155 147 131 122 149 169 Liczba/skok bruzd [mm] Number/ pitch of riffles 6/250 6/250 6/250 Pojemność magazynka [szt.] Magazine capacity [rounds] 15 17; 15 17 15 13 16 19

Fot. 9. 9 mm pistolety (od lewej): HK SFP9-SF [fot. autorów] oraz warianty XM17 (P320 MHS) [fot. SIG Sauer] Photo 9. 9 mm pistols (from the left): HK SFP9-SF [photo by authors] and versions XM17 (P320 MHS) [photo by SIG Sauer]

64 R. Woźniak, M. Zahor

Tabela 1. cd. / Table 1 continued

Wyszczególnienie FN Glock HK USP Specification FNX-9 FNS-9 17 19 26 Compact

Masa broni z magazynkiem niezaładowanym [g] 690 710 705 665 615 760 730 Mass of the gun with empty magazine Długość broni [mm] 188 184 186* 174* 160* 194 173 Length of gun Wysokość broni [mm] 140 140 138 127 106 136 127 Height of gun Szerokość broni [mm] 39,4 39,4 30 8 34 Width of gun Długość lufy [mm] 102 102 114 102 88 108 91 Length of barrel Długość linii celowniczej [mm] 150 150 165 153 144 158 135 Length of aiming line Liczba/skok bruzd [mm] 6/254 6/250 6/250 Number/ pitch of riffles Pojemność magazynka [szt.] 17 17 17; 19** 15; 17** 10;12** 15 13 Magazine capacity [rounds]

* - długość zamka / Length of the bolt, ** - opcja ze zmienionym denkiem / Option with changed base,

Tabela 1 cd. / Table 1 continued

HK P2000 HK P30 HK SFP9 HS/XD Wyszczególnienie HS/XD-9 4”// HS/XD-9 5’// Specification P30 P3 L HS- V2 SK V2 SF HS-M/XD(M)- HS/XD-9 3” /P30S V2 /P30LS V2 M/XD(M)-9 9 4,5’ 3,8’ Masa broni z magazynkiem niezaładowanym [g] 705 705 750 780 710 770/720 700 670 Mass of the gun with empty magazine Długość broni [mm] 173 163 181 196 186 204/200 181/178 157 Length of gun Wysokość broni [mm] 127,5 117 138 137 139/145 120 Height of gun Szerokość broni [mm] 34 32,5 34,8 33 33/32 32 Width of gun Długość lufy [mm] 93 83 98 113 104 127/114 102/96 76 Length of barrel Długość linii celowniczej [mm] 142 132 148,5 163,5 162 *** Length of aiming line Liczba/skok bruzd [mm] 6/250 6/250 6/250 6/250 Number/ pitch of riffles Pojemność magazynka [szt.] 13 10 15 15 16/19 10 Magazine capacity [rounds] *** - brak danych literaturowych / Lack of published data

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 65

Tabela 1 cd. / Table 1 continued

PJa S&W SIG SIG Wyszczególnienie Specification MP443 MP446 M&P9 M&P9 P226 P228 P229 SP20022 SP2 22C

Masa broni z magazynkiem nieza- ładowanym [g] 950 760 770 ok. 700 895 830 885 810 800 Mass of the gun with empty magazine

Długość broni [mm] 198 196 190 170 198 180 188 180 Length of gun Wysokość broni [mm] 140 142 140 109 139 136 142 135 Height of gun Szerokość broni [mm] 38 30 37 38 35 Width of gun Długość lufy [mm] 112,5 108 89 112 98 98 91 Length of barrel Długość linii celowniczej [mm] *** 163 146 160 145 142 Length of aiming line Liczba/skok bruzd [mm] 6/250 6/250 6/ 50 6/250 Number/ pitch of riffles Pojemność magazynka [szt.] 18 17 12 15 13 15 Magazine capacity [rounds] *** - brak danych literaturowych / Lack of published data

Tabela 1 cd. / Table 1 continued

SIG SIG P99 Norinco Wyszczególnienie P320 PPQ Specification P250 P250 P250 P320 P320 P99 P99C QSZ-92-9 Carry- F-9 C-9 SC-9 F-9 SC-9 AS AS (NP-42) 9/C-9 Masa broni z magazynkiem niezaładowanym [g] ok. 835 810 710 835 750/740 710 690 695 760 Mass of the gun with empty ma- 600 gazine

Długość broni [mm] 203 183 170 203 183 170 181 168 181 190 Length of gun

Wysokość broni [mm] 130 120 140 140/1 5 119 137 110 135 137 Height of gun

Szerokość broni [mm] 35 28 35 28 35 35 35 Width of gun

Długość lufy [mm] 120 98 91 119 99 91 102 90 102 110 Length of barrel

Długość linii celowniczej [mm] 168 147 140 168 147 140 156 144 156 150 Length of aiming line

Liczba/skok bruzd [mm] 6/250 6/250 6/250 6/250 6/254 Number/ pitch of riffles

Pojemność magazynka [szt.] 17 15 12 17 17/15 12 15 10 17 15 Magazine capacity [rounds]

66 R. Woźniak, M. Zahor

Tabela 2. Niektóre dane techniczne pistoletów na nabój inny niż 9x19 mm Parabellum Table 2. Some technical data of pistols with different cartridge than 9x19 mm Parabellum

Wyszczególnienie Five-seveN USG Nornico MK23 Mod 0 Specification (Tactical) QSZ-92-5,8 (Mark 23) Nabój [mm] 5,7x28 5,8x21 11,43x23 Cartridge Masa broni z magazynkiem niezaładowanym [g] 645 780 210 Mass of the gun with empty magazine Długość broni [mm] 208 188 245 Length of gun Wysokość broni [mm] 143,5 131 150 Height of gun Szerokość broni [mm] 31 35 38,8 Width of gun Długość lufy [mm] 122,5 115 149 Length of barrel Długość linii celowniczej [mm] * 150 97 Length of aiming line Liczba/skok bruzd [mm] 8/228 * 6/406 Number/ pitch of riffles Pojemność magazynka [szt.] 20 20 12 Magazine capacity [rounds]

* - brak danych literowych / Lack of published data

2.2. Amunicja pistoletowa 2.2. Pistols Ammunition

Dominującym typem amunicji pistoleto- Ammunition 9x19 mm Parabellum is wej używanej przez współczesne armie jest mostly used by contemporary armies. This 9x19 mm Parabellum. Nabój ten jest standar- cartridge is a standard pistol round in dowym nabojem pistoletowym w NATO NATO (STANAG 4090) and is character- (STANAG 4090), charakteryzuje się zrówno- ised by balanced ballistic characteristics ważonymi parametrami balistycznymi i jest and is the most popular pistol cartridge in najbardziej rozpowszechnionym nabojem pi- the world. The cartridges 9x19 mm Para- stoletowym na świecie. Naboje 9x19 mm Pa- bellum have been even accepted recently as rabellum przyjęto w ostatnich latach, jako standard ones in China and Russia. standardowe nawet w Chinach i Rosji . But its effectiveness on the contempo- Jednak rosnąca popularność osłon bali- rary battle field has been reduced by the use stycznych sprawia, że jego skuteczność na of ballistic shields. There are some efforts współczesnym polu walki staje się coraz bar- aimed to change this negative tendency by dziej ograniczona. Zmianę tej niekorzystnej strengthening the cartridge powder charge tendencji próbuje się uzyskać m.in. poprzez (cartridges with higher maximal pressures wzmocnienie ładunku prochowego naboju (na- P+ and +P+) and application of bullets de- boje o wyższym ciśnieniu maksymalnym P+ i signed to provide the greater penetration +P+) oraz zastosowanie pocisków o kons- than standard ones. Anyway it has to be trukcji zapewniającej większą przebijalność niż noticed that the use of strengthened ammu- pociski standardowe. Należy jednak zauważyć, nition P+ and +P+ is permitted only by the że stosowanie amunicji wzmocnionej P+ i +P+ manufacturer of a gun and within limited jest dopuszczalne jedynie przez producenta range and moreover the ammunition +P+ is broni i to w ograniczonym zakresie, przy czym dedicated exclusively to machineguns. The amunicja +P+ jest dedykowana wyłącznie pi- Russian round 7N21 with boosted penetra- stoletom maszynowym. Rosyjski nabój 7N21 tion has a steel core bullet with the mass of

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 67 z pociskiem o podwyższonej przebijalności ma 5.3 g and muzzle velocity V0 = 450-460 pocisk z rdzeniem stalowym o masie 5,3 g, m/s and initial energy ca. E0 = 550 J. prędkości początkowej V0 = 450-460 m/s An increase of efficiency of pistol i energii początkowej około E0 = 550 J. ammunition in confrontation with ballistic Poprawę skuteczności amunicji pistoleto- shields was provided by designing such wej w konfrontacji z osłonami balistycznymi cartridges as 4.6x30 mm (German), 5.7x28 zapewniono projektując naboje: 4,6x30 mm mm (Belgium) and 5.8x21 mm (Chinese). (niemiecki), 5,7x28 mm (belgijski) i 5,8x21 The two of first ones were developed spe- mm (chiński). Dwa pierwsze opracowano specially for a modern machinegun of so cjalnie do nowoczesnego pistoletu maszyno- called PDW category (Personal Defence wego klasy, tzw. PDW (Personal Defence Weapon). The application of a “small cali- Weapon). Zastosowanie w nich naboju „mało- bre” cartridge provides low gun recoil en- kalibrowego” zapewnia niewielką energię od- ergy (it also stabilises the gun especially rzutu broni (co skutkuje również stabilnością when long series are fired) and a flat tra- broni zwłaszcza podczas strzelania długimi se- jectory of the bullet and thanks to its spe- riami) i płaską trajektorię lotu pocisku, nato- cial design the effective hitting of the live miast odpowiednia konstrukcja pocisku za- force protected by CRISAT (20 layers of pewnia rażenie siły żywej osłoniętej osłoną Kevlar plus 1.6 mm thick titanium plate) CRISAT (20 warstw Kevlaru plus płyta tyta- for ranges above 150 m. nowa grubości 1,6 mm) na odległościach po- The future of pistol ammunition has nad 150 m. been not decided yet especially referring to Przyszłość amunicji pistoletowej, zwłasz- military pistols where 9x19 mm Parabel- cza w zastosowaniu do pistoletów wojsko- lum cartridge is widely used. At the same wych, nie jest jeszcze przesądzona wobec roz- time a slow process may be observed for powszechnienia na szeroką skalę naboju 9x19 military implementation of PDW class mm Parabellum. Natomiast obserwuje się po- machineguns (P-90 or MP-7) together with wolne wdrażanie do uzbrojenia wojsk pistole- pistol ammunition 5.7x28 mm and 4.6x30 tów maszynowych klasy PDW (P-90, czy MP- mm. 7), a w raz z nimi amunicji pistoletowej 5,7x28 There is also a certain amount of mm i 4,6x30 mm. weapons and ammunition of .45 ACP cali- W uzbrojeniu pozostaje również pewna bres still in the service (especially in the ilość broni i amunicji kalibru .45 ACP (zwłasz- US). An advantage of this ammunition is a cza w USA). Zaletą tej amunicji jest ułatwione relatively simple way of making the gun wytłumienie broni, wynikające z tego, że po- silent as the bullet of regular .45 ACP car- cisk standardowego naboju .45 ACP jest pod- tridges is a subsonic one. For this reason dźwiękowy. Dzięki temu nie trzeba stosować there is no need to use special steps reduc- zabiegów mających na celu obniżenie prędko- ing the muzzle velocity of the bullet as in ści początkowej pocisku, jak ma to miejsce the case of ammunition with supersonic w przypadku amunicji z pociskami naddźwię- bullets (e.g. 9x19 mm). kowymi (np. 9x19 mm). The armed forces of post-Soviet coun- W siłach zbrojnych państw powstałych tries have been still using 9x18 mm z rozpadu ZSRR ciągle używany jest nabój Makarow cartridge e.g. in pistols PM or 9x18 mm Makarowa, np. w pistoletach PM czy Fort-12 (manufactured in Ukraine on the Fort-12 (produkowany na Ukrainie na bazie base of ČZ-83). ČZ-83). Some popularity has been gained by W policji i innych służbach porządkowych cartridges .40 S&W and .357 SIG which pewną popularnością cieszą się naboje are a bit “stronger” than 9x19 mm Parabel- .40 S&W i .357 SIG, nieco „silniejsze” niż lum in the police and law enforcement ser- 9x19 mm Parabellum. vices. Podstawowe parametry pistoletowej amuni- Basic parameters of pistol subsonic am- cji poddźwiękowej przedstawiono w tabeli 3, munition are presented in table 3 and char-

68 R. Woźniak, M. Zahor a w tabeli 4 zestawiono podstawowe parametry acteristics of most popular pistol cartridges najpopularniejszych nabojów pistoletowych. are presented in table 4.

Tabela 3. Podstawowe parametry pistoletowej amunicji poddźwiękowej Table 3. Basic parameters of subsonic pistol ammunition

Masa po- Masa naboju Prędkość począt- Energia począt- Ciśnienie mak- cisku [g] [g] kowa pocisku [m/s] kowa pocisku[J] symalne [MPa] Nabój / Cartridge Mass of Mass of cartrid- Bullet muzzle velo- Bullet initial ener- Maximal pressure bullet ge city gy

5,7x28 mm SB193 Subsonic 3,6 ? 305 170 *

9x19 mm Para Subsonic 9,5 13,8 315 4 0 300

* - brak danych literowych/ Lack of published data

Tabela 4. Podstawowe parametry amunicji pistoletowej Table 4. Basic parameters of pistol ammunition

Masa nabo- Energia począt- Ciśnienie mak- Masa pocisku Prędkość początko- ju [g] kowa pocisku [J] symalne [MPa] Nabój / Cartridge [g] wa pocisku [m/s] Mass of Bullet initial Maximal pressu- Mass of bullet Bullet muzzle velocity cartridge energy re

9x19 mm Para (NATO) 370/350 510/490 235

9x19 mm Para +P 390/365 570/535 265 7,5/8,0 12,3 9x19 mm Para+P+ 410/380 630/580 290

9x18 mm Makarow 6,1 10,0 315 302,5 160

.45 ACP (11,43x25 mm) 290/260 505/510 145/130 CIP

12,0/15,1 21,5 .45 ACP +P 350/300 735/680 160

.357 SIG 7,5/9,5 ok.16 470/380 830/685 305

.40 S&W 10,0/12,0 16,7 360/300 640/540 225

1,6 725 425

2,0 685 470 4,6x30 mm 6,0-7,0 400 2,6 600 470

5,7X28 mm 2,1 6,0 715 540 345

5,8x21 DAP-92 3,0 6,0 530 420 220

3. Pistolety i amunicja pistoletowa w Polsce 3. Pistols and Ammunition in Poland

Obecnie w uzbrojeniu Wojska Polskiego The Polish Armed Forces has been us- wykorzystywane są zasadniczo pistolety pol- ing in general the pistols designed and man- skiej konstrukcji i produkcji: wz.1983 (P-83) ufactured in Poland: wz.1983 (P-83) [Photo [fot. 10] – dostosowany do niestandardowego 10] – adapted to NATO non-standard 9x18 w NATO naboju 9x18 mm Makarow – oraz mm Makarow cartridge – and WIST-94 WIST-94 (fot. 11) na nabój 9x19 mm wz.93 (Photo 11) for 9x19 mm wz.93 cartridge (typu Parabellum). W zapasach znajduje się (Parabellum class). There is also P-64 pistol

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 69 jeszcze pistolet P-64 (fot. 10) na nabój 9x18 (Photo 10) in the reserve stores for 9x18 mm mm Makarow. Pistolet P-83 były produkowa- Makarow cartridge. Pistol P-83 was manu- ne przez Zakłady Metalowe „Łucznik” w Ra- factured by „Łucznik” Metal Works in Ra- domiu (obecna Fabryka Broni „Łucznik”- dom (now Arm Plant „Łucznik”-Radom Sp. Radom Sp. z o.o.), natomiast WIST-94 – z o.o.) whereas WIST-94 – developed by the opracowany przez Wojskowy Instytut Tech- Military Institute of Armament Technology niczny Uzbrojenia w Zielonce – był produ- in Zielonka – was manufactured by the plant kowany przez zakłady PREXER Sp. z o.o. w PREXER Sp. z o.o. in Łódź. A country ver- Łodzi. Do pistoletów wojskowych i pistole- sion of 9x19 mm Parabellum cartridge tów maszynowych MESKO S.A. w Skarży- named as „9 mm pistol cartridge wz. 93” sku Kamiennej produkuje krajową wersję with the bullet of 8.0 g mass and the lead 9x19 mm naboju Parabellum, o nazwie „9 core for the military pistols and ma- mm nabój pistoletowy wz. 93” z pociskiem o chineguns is manufactured by the plant masie 8 g i z rdzeniem ołowianym. Nabój ten MESKO S.A. in Skarżysko Kamienna. This spełnia wymagania normy obronnej NO-13- cartridge meets the requirements of defence A229:2015 [10] i STANAG 4090 [11]. standard NO-13-A229:2015 [10] and STA- Oprócz tego, od kilku lat pistolety Glock NAG 4090 [11]. 17 i 19 są używane przez żołnierzy Żandar- Moreover the pistols Glock 17 and 19 merii Wojskowej (jako broń etatowa), a także have been used for recent years by the Mili- przez operatorów Jednostki Wojskowej Ko- tary Police (as the issue weapon) and by the mandosów w Lublińcu oraz Jednostek Woj- personnel of Commando Troops in Lu- skowych AGAT (Gliwice) i NIL (Kraków). Z bliniec and Military Units AGAT (Gliwice) kolei Jednostka Wojskowa GROM eksploatu- and NIL (Kraków). On the other way the je przede wszystkim pistolety HK USP, zaś Military Unit GROM uses most of all the Jednostka Wojskowa FORMOZA (Gdynia) – pistols HK USP whereas the Military Unit pistolety SIG-Sauer P226. FORMOZA (Gdynia) – pistols SIG-Sauer Pistolety P-83, dostosowane do niestan- P226. dardowej w NATO amunicji 9x18 mm Maka- Pistols P-83 adapted to non-standard row, spełniają rolę broni przejściowej do cał- NATO 9x18 mm Makarow ammunition play kowitego przezbrojenia wojsk w broń dosto- the role of transitional weapon until the sowaną do naboju 9x19 mm Parabellum. troops become completely rearmed with the Pistolet WIST-94, podobnie jak wiele guns matched to 9x19 mm Parabellum car- współczesnych pistoletów takich jak: Caracal, tridge. HS2000 (Springfield HS), Ruger SP-9, Pistol WIST-94 like many of contempo- Smith&Wesson Sigma, Smith&Wesson rary pistols such as: Caracal, HS2000 M&P, Steyr M czy Taurus 24/7 (fot. 13), jest (Springfield HS), Ruger SP-9, Smith inspirowany austriackim pistoletem Glock 17. &Wesson Sigma, Smith&Wesson M&P, Zastosowane w WIST-94 rozwiązania kon- Steyr M or Taurus 24/7 (Photo 13) was in- strukcyjne nie odbiegają od stosowanych w spired by the Austrian pistol Glock 17. De- pistoletach na początku lat 90. XX wieku, signing solutions applied in WIST-94 are jednak jego podatność eksploatacyjna, similar to those used in pistols at the begin- zwłaszcza w PKW Irak i PKW Afganistan ning of 90s in XXth century but its suitability (ale też i w Polsce), spotykała się z krytycz- for the use was questioned by the users espe- nymi uwagami użytkowników. Badania pisto- cially from the Polish Military Contingents letu, przeprowadzone w 2009 r. pod nadzorem in Iraq and Afghanistan (and also in Poland). komisji powołanej przez Zastępcę Szefa Szta- Tests of the pistol carried out in 2009 under bu Generalnego WP, potwierdziły m.in. za- the supervision of a commission called by wodność broni w trudnych warunkach eks- the Chief Deputy of the Polish Armed Forces ploatacji. Poza tym WIST-94 charakteryzuje General Staff confirmed above all that the się nadmiernie skomplikowaną procedurą weapon was a bit deficient when used in rozkładania i składania broni, niemającą w heavy conditions. Moreover WIST-94 is

70 R. Woźniak, M. Zahor zasadzie analogii wśród konstrukcji współ- characterised by an excessively complicated czesnych. Dlatego wydaje się być konstrukcją procedure of taking apart and putting it to- nieperspektywiczną, dysponującą małym po- getherwhich cannot be compared to any type tencjałem modernizacyjnym. Na taką opinię of contemporary solution. For this reason it wpływa także zdecydowanie zbyt niska trwa- does not seem to be a perspective design be- łość broni, przyjęta według przestarzałych cause of low upgrading potential. The low wzorców na poziomie 3 000 strzałów, pod- durability of the gun accepted according to czas gdy nowoczesne konstrukcje tej klasy obsolete references on the level of 3 000 broni powinny mieć trwałość na poziomie co shots also confirms such opinion whereas the najmniej 10 000 strzałów. Ponadto opracowa- modern designs of guns for this category ny w latach 90-tych XX wieku WIST-94 nie have to withstand at least 10 000 shots. był wyposażony w szynę do montowania ak- WIST-94 was developed in 90s of XXth cen- cesoriów celowniczych, ale też występował w tury without any rail for aiming accessories wersji WIST-94L, ze wskaźnikiem lasero- although a version of WIST-94L existed wym zintegrowanym z kadłubem szkieletu with a laser pointer that was integrated to the broni. Jednak to wyspecjalizowane rozwiąza- gun frame. But this special solution has nie okazało się mało praktyczne. Ostatecznie proved to be not a practical one. Finally ver- wprowadzono wersję pistoletu, oznaczoną sion of the pistol with Picatinny rail has been WIST-94M z szy-ną Picatinny. implemented under the marking WIST-94M.

Fot. 10. 9 mm pistolety (od lewej): P-64 (CZAK) oraz P-83 (WANAD) Photo 10. 9 mm pistols (from the left): P-64 (CZAK) and P-83 (WANAD)

Fot. 11. 9 mm pistolety (od lewej): WIST-94 oraz WIST-94 M Photo 11. 9 mm pistols (from the left): WIST-94 and WIST-94 M

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 71 Jedynym liczącym się obecnie w Polsce Arm Plant „Łucznik”- Radom Sp.z o.o. wytwórcą pistoletów jest Fabryka Broni „Łucz- is the only significant manufacturer of guns nik”- Radom Sp. z o.o., z produkowanym na li- in Poland that also supplied the licence pis- cencji, na potrzeby Ministerstwa Spraw We- tol Walther P-99 AS for the Ministry of In- wnętrznych i Administracji (Policja, Straż Gra- ternal Affairs and Administration (Police, niczna) pistoletem Walther P-99 AS. Pistolet ten Border Guards). This pistol has been tested był w ograniczonym zakresie testowany w PKW within a limited range by the Polish Mili- Irak. W 2016 r. Fabryka Broni zakończyła prace tary Contingent in Iraq. The Arm Plant nad 9 mm pistoletem PR-15 RAGUN (fot. 12) completed in 2016 the work on 9 mm pistol przeznaczonym dla Sił Zbrojnych RP, Policji, PR-15 RAGUN (Photo 12) dedicated both Służby Więziennej, Straży Granicznej oraz in- for the Polish Armed Forces and Police, nych formacji uzbrojonych odpowiedzialnych za Prison Services, Border Guards and other bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. armed formations responsible for state in- Broń powstała w ramach projektu badaw- ternal security. czo-rozwojowego i wdrożeniowego pn. PI- The gun was developed in the frame of STOLET, realizowanego w latach 2012-2016 research, development and implementation przez Fabrykę Broni. Jego celem było wdroże- project named as PISTOLET by the Arm nie do Sił Zbrojnych RP – w ramach programu Plant within 2012-2016. It was aimed to operacyjnego pt. „Zaawansowane Indywidualne implement the Polish pistol using 9x19 mm Systemy Walki, kryptonim TYTAN” – polskie- Parabellum cartridge to the Polish Armed go pistoletu strzelającego nabojem pistoleto- Forces in the frame of the operational pro- wym 9x19 mm Parabellum. W 2016 r. Fabryka gram titled „Advanced Individual Combat wykonała partię informacyjną w liczbie 100 Systems, code name TYTAN”. In 2016 the sztuk pistoletów, potwierdzając tym samym Plant produced a lot of 100 pistols what wdrożenie broni do produkcji seryjnej. means that the gun entered into the stage of Podstawowe dane taktyczno-techniczne serial production. polskich pistoletów wojskowych przedstawiono Basic tactical-technical data for the Po- w tabeli 5. lish military pistols are presented in table 5.

Tabela 5. Podstawowe dane taktyczno-techniczne polskich pistoletów wojskowych Table 5. Basic tactical-technical data for Polish military pistols Wyszczególnienie P-83 WIST-94 PR-15 RAGUN Specification Nabój [mm] 9x18 9x19 Cartridge Masa broni z magazynkiem [g] 730 740 785 Mass of the gun with magazine Długość broni [mm] 165 190 197 Length of the gun Wysokość broni [mm] 121 135 136 Height of the gun Szerokość broni [mm] 30 33 32 Width of the gun Długość lufy [mm] 90 135 110 Barrel length Długość linii celowniczej [mm] 120 171 156 Length of aiming line Liczba/skok bruzd [mm] 4/252 6/252 6/250 Number/ pitch of riffles Pojemność magazynka [szt.] 8 16 15 Magazine capacity [rounds]

72 R. Woźniak, M. Zahor 4. Wnioski z analizy 4. Conclusions from the Analysis

Na postawie analizy stanu techniki The analysis of state of the art technol- w dziedzinie pistoletów można sformułować ogy for pistols leads to following conclu- następujące wnioski: sions: 1. Wszystkie spośród analizowanych pisto- 1. Each of analysed duty pistols adapted letów służbowych, dostosowanych do for 9x19 mm Parabellum cartridge op- naboju 9x19 mm Parabellum, działają na erates on the principle of short recoil zasadzie krótkiego odrzutu lufy i są of the barrel and is typically blocked powszechnie ryglowane przez przeko- through the skew shift of the barrel szenie lufy, rzadziej zaś przez obrót lufy and seldom by barrel rotation (Beretta (Beretta Px4 Storm, Nornico QSZ92-9). Px4 Storm, Nornico QSZ92-9). The se- Drugi sposób ryglowania komplikuje bu- cond way of blocking complicates the dowę broni i utrudnia jej rozkładanie, structure of the gun and hinders the wymagając zastosowania oddzielnego od disassembling of the gun as it requires szkieletu demontowanego bloku ryglo- the application of a separate blocking wego. W pistolecie Beretta M92 zasto- segment beside that which is disassem- sowano ryglowanie ryglem odchylnym, bled. Pistol Beretta M92 is blocked by które podobnie, jak ryglowanie przez ob- a tilted lock which similarly as the rót, zwiększa szerokość zamka, a dodat- blocking by the rotation increases the kowo jest niebezpieczne dla użytkowni- width of the bolt and moreover is dan- ka, gdyż pistolet może być złożony bez gerous for the user as the pistol may be rygla. W takiej sytuacji możliwe jest od- put together without the lock. In such danie strzału, co skutkuje co najmniej situation a shot may be fired what in uszkodzeniem broni. the best case ends in the gun damage. Przy ryglowaniu przez przekoszenie When a skew shift of the barrel is lufy stosowane jest najczęściej rozwiąza- used for the locking then in most cases nie, w którym funkcję rygla spełnia gór- a solution is used where the function of ny występ prostopadłościennego zgru- the lock takes a top protruding segment bienia wlotowej części lufy, a opory ry- of rectangular prismatic thickening of glowej – przednia, górna krawędź okna the barrel inlet and the function of the wyrzutowego łusek. Sterowanie ruchem lock rest is taken by the top front edge lufy odbywa się w wyniku współdziała- of the window ejecting the cases. The nia odpowiednich powierzchni otwartego movement of the barrel is controlled by wycięcia ogona lufy i bloku ryglowego collaboration of respective surfaces be- szkieletu broni lub też coraz częściej po- tween a barrel tail open recess and a przecznie umieszczonego trzpienia steru- gun receiver locking segment or a jącego. Takie rozwiązanie zapewnia pro- crosswise controlling pin that is more ste i jednoznaczne składanie i rozkłada- frequently used now. Such solution nie broni, trudniejsze w realizacji w wa- provides a simple and unmistakable as- riancie z zamkniętym wycięciem sterują- sembling and disassembling of the gun cym na ogonie lufy z trzpieniem umiesz- which is more complicated for the ver- czonym poprzecznie w szkielecie, który sion exploiting a closed controlling re- musi być usuwany podczas rozkładania cess in the barrel tail and a receiver’s broni (jak w pistolecie WIST-94). crosswise pin which has to be removed 2. We wszystkich współczesnych pistole- when the gun is taken apart (as in tach służbowych łuski usuwane są wy- WIST-94 pistol). ciągiem umieszczonym w zamku, który 2. In all contemporary duty pistols the często jest wyposażony w występ, peł- cases are removed by an extractor that niący rolę wskaźnika obecności naboju is placed in the bolt and is often w komorze zamkowej. Łuski wyrzucane equipped with a projection that plays

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 73 są na prawą stronę przez sztywny wy- the role of an indicator of cartridge rzutnik umieszczony na szkielecie bro- presence in the bolt chamber. The cases ni, który często ma postać wymiennej are ejected on the right side by a rigid wkładki. ejector fixed to the gun’s receiver 3. We współczesnych pistoletach służbo- which often has a form of an ex- wych stosowane są zarówno mechani- changeable insert. zmy uderzeniowe kurkowe oraz – coraz 3. Both cock and more frequently pin type częściej – igliczne. Te ostatnie są używa- striking mechanisms have been cur- ne w pistoletach Glock, FNH FNS, HK rently used in present duty pistols. The SFP, HS2000 (Springfield HS), second ones are used in pistols Glock, Smith&Wesson M&P, Walther P99 i FNH FNS, HK SFP, HS2000 (Spring- PPQ oraz najnowszym SIG P320. Bez- field HS), Smith&Wesson M&P, Wal- kurkowe pistolety Glock są używane w ther P99 and PPQ and in the newest wojsku coraz powszechniej (Arabia Sau- SIG P320. Cock-less pistols Glock be- dyjska, Austria, częściowo Finlandia, come more popular in military applica- Holandia, Irak, Litwa, Łotwa, Malezja, tions (Saudi Arabia, Austria, and par- Norwegia, Nowa Zelandia, Pakistan, tially Finland, Netherlands, Iraq, Lithu- Szwecja, Wielka Brytania), występując ania, Latvia, Malaysia, Norway, New bardzo często w uzbrojeniu elitarnych Zeeland, Pakistan, Sweden, UK) and oddziałów specjalnych (np. MSW Rosji, they are often used by elite special SOCOM USA). Inne typy pistoletów forces (e.g. Russian Ministry of Inter- bezkurkowych występują w wojsku sto- nal Affairs, SOCOM USA). Other sunkowo rzadko: HS2000 (Chorwacja), types of cock-less pistols can be spot- M&P9 (Irak w ramach pomocy wojsko- ted rather rarely in military applica- wej) czy P99 (częściowo Finlandia). Na- tions: HS2000 (Croatia), M&P9 (Iraq tomiast pistolety kurkowe znajdują po- in the frame of military assistance) or wszechne zastosowanie zarówno w woj- P99 (partially Finland). On the other sku (Beretta M9, HK USP, PJa, SIG hand the cock pistols are commonly P22x), jak i służbach bezpieczeństwa used both in the army (Beretta M9, HK (Beretta Px4, HK P2000, HK P30). USP, PJa, SIG P22x) and in security Wielki sukces w Europie odniósł SIG services (Beretta Px4, HK P2000, HK P2022 wybrany w 2003 r. przez służby P30). It was a great success of SIG bezpieczeństwa Francji (Policja Narodo- P2022 in Europe that in 2003 it was se- wa i Żandarmeria Narodowa) i zakupiony lected by French security services (Na- w liczbie 250 000 sztuk. tional Police and Gendarmerie) and W broni typowo wojskowej mecha- purchased in amount of 250 000 guns. nizm uderzeniowy kurkowy jest jak na The guns of typical military appli- razie stosowany szerzej niż igliczny, cations currently exploit the striking m.in. ze względu na większą niezawod- mechanism of cock type in greater de- ność, a ponadto jest w stanie zapewnić gree than a pin type because of its większą energię uderzenia iglicy (niż greater reliability in general and the mechanizm igliczny) przy mniejszej sile fact that it can provide the greater hit- nacisku na język spustowy, wynikającej z ting energy of the pin (than the pin przełożeń współpracujących części. Na- mechanism) at the lower value of pres- leży jednak zauważyć, że nowoczesne sure on the trigger lever what is caused konstrukcje mechanizmów bezkurowych by the relations between collaborating charakteryzują się jednofunkcyjnym parts. Anyway it is worth to note that działaniem, które „upraszcza” znacząco the modern designs of cock-less mech- wszystkie czynności obsługowe. anism belong to a one-functional action 4. We współczesnych pistoletach służbo- class which significantly “simplifies” wych stosuje się cztery zasadnicze typy the whole maintenance servicing.

74 R. Woźniak, M. Zahor mechanizmów spustowych, różniące się 4. The following four general types of sposobem działania i cechami charakte- triggering mechanisms which differ in rystycznymi: the way of operation and characteristic – mechanizm podwójnego działania, features are currently deployed in pre- oznaczany DA lub bardziej poprawnie sent duty pistols: – DA/SA (od Double Action/Single – Double action mechanism marked Action); as DA or more correctly – DA/SA – mechanizm z wyłącznym samonapi- (Double Action/Single Action); naniem (wyłącznie z samonapina- – Exclusively self-cocking mechanism niem), oznaczany DAO (od Double (exclusively self-cocking) marked Action Only); as DAO (Double Action Only); – mechanizm ze wstępnym napinaniem – Pre-cocking striking mechanism mechanizmu uderzeniowego (z czę- (partially exclusively self-cocking) ściowym wyłącznym samonapina- marked as semi DAO; niem) oznaczony semi DAO; – Single action mechanism marked – mechanizm pojedynczego działania SA. oznaczony SA (od Single Action). Double action mechanism Mechanizm podwójnego działania (DA/SA) performs a main additional (DA/SA) oprócz funkcji utrzymywania function of self-cocking apart of the i zwalnia uprzednio napiętego mechani- holding and releasing function for the zmu uderzeniowego (typowe dla mecha- striking mechanism that was previously nizmu SA) realizuje dodatkową podsta- cocked (typical for SA mechanism). wowa funkcję – samonapinania. Przy When the striking mechanism is re- zwolnionym mechanizmie uderzenio- leased by pulling the trigger lever in wym, poprzez nacisk na język spustowy, the next turn the striking mechanism kolejno zostanie napięty i zwolniony me- becomes tightened and released and the chanizm uderzeniowy, powodując wy- shot is fired. Consecutive shots are strzał. Kolejne strzały oddawane są w fired by the single action function (SA) funkcji pojedynczego działania (SA), as the striking mechanism tightens it- gdyż mechanizm uderzeniowy jest samo- self after each shot in the result of the czynnie napinany po każdym strzale w bolt movement. The self-cocking func- wyniku ruchu zamka. Funkcja samonapi- tion (DA) is used exclusively in the nania (DA) jest wykorzystywana wyłącz- case when there is a need for a rapid nie w razie konieczności szybkiego odda- delivering of the first shot (and only in nia pierwszego strzału (ale tylko wtedy, the case when before the firing the gdy przed strzelaniem zwolniony był me- striking mechanism has been released) chanizm uderzeniowy) lub w przypadku or in the case when after the misfire a próby oddania strzału po niewypale. shot is tried to be delivered. Cechą istotną mechanizmu spustowe- Double action triggering mecha- go podwójnego działania jest niejedno- nism features by uneven operation of rodna praca spustu, z dwoma znacznie the trigger with two significantly dif- różniącymi się charakterystykami jego ferent stages of its operation: low force pracy: małą siłą (około 20 N), a także (ca. 20 N) and usually short displace- zwykle krótką drogą dla funkcji SA oraz ment for SA function and a larger force długą drogą i znacznie większą siłą (oko- (ca. 50 N) and longer movement dis- ło 50 N) dla funkcji DA. tance for DA function. Mechanizm z wyłącznym samona- Exclusively self-cocking mecha- pinaniem (DAO) realizuje zaś wyłącznie nism (DAO) performs only one func- jedną funkcję – samonapinania. Pomię- tion of self-cocking. Between the shots dzy strzałami mechanizm uderzeniowy the striking mechanism is released and pozostaje zwolniony. Dodatkowo nie ma moreover there is no any possibility to

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 75 jakiejkolwiek możliwości jego napięcia tighten it by hand whereas pressing the ręką, natomiast naciśnięcie spustu po trigger after a misfire makes the strik- niewypale spowoduje napięcie i zwolnie- ing mechanism tighten and release. The nie mechanizmu uderzeniowego. Cechą mechanism with exclusive self-cocking istotną mechanizmu spustowego z wy- is characterised by a uniform move of łącznym samonapinaniem jest jednorodna the trigger with the long displacement praca spustu, z charakterystyką typową and large force pressing the trigger’s dla funkcji samonapinania: długą drogą i lever. znaczną siłą nacisku na język spustowy. Pre-cocking striking mechanism Mechanizm ze wstępnym napina- also known under a misleading name as niem mechanizmu uderzeniowego – zna- partially exclusively self-cocking) ny jest pod nieco mylącą nazwą mecha- marked (semi DAO) performs two nizm z częściowym wyłącznym samo- functions of holding partially tight- napinaniem (semi DAO) – realizuje ened striking mechanism (typical func- dwie funkcje: utrzymywania częściowo tion of SA mechanism) and self- napiętego mechanizmu uderzeniowego cocking of partially tightened striking (typowa funkcja mechanizmu SA) oraz mechanism. In the pre-cocking mecha- funkcję samonapinania, ale częściowo nism the striking mechanism is partial- napiętego mechanizmu uderzeniowego. ly (initially) tightened each time at the W mechanizmie ze wstępnym napina- returning of the moving unit (bolt) and niem każdorazowo w trakcie powrotu ze- the complete tightening of the striking społu ruchomego (zamka) jest napinany mechanism happens as the result of częściowo (wstępnie) mechanizm uderze- pressing the trigger (partial self- niowy, natomiast całkowite napięcie me- cocking). chanizmu uderzeniowego następuje w The striking mechanism remains wyniku nacisku na spust (częściowe sa- partially tightened between the shots monapinanie). and additionally there is no any chance Pomiędzy strzałami mechanizm ude- for its complete tightening by the rzeniowy pozostaje częściowo napięty, shooter’s hand. Pressing the trigger dodatkowo nie ma jakiejkolwiek możli- lever after a misfire is ineffective as the wości jego pełnego napięcia za pomocą triggering mechanism is not adapted ręki strzelca. Naciśnięcie języka spusto- for cocking of a completely released wego po niewypale jest bezużyteczne, triggering mechanism. ponieważ mechanizm spustowy nie jest A specific feature of pre-cocking dostosowany do napinania całkowicie triggering mechanism is a steady move zwolnionego mechanizmu spustowego. of the trigger with the characteristics Cechą istotną mechanizmu spusto- that is similar to SA mechanism i.e. a wego ze wstępnym napinaniem jest jed- low force of triggering (typically 25-30 norodna praca spustu, z podobną do me- N) and relatively short move of the chanizmu SA charakterystyką: czyli nie- trigger. wielką (zwykle 25-30 N) siłą spustu i sto- The single action mechanism sunkowo krótką drogą spustu. (SA) executes only one basic function Mechanizm pojedynczego działania – it holds and releases previously tight- (SA) realizuje tylko jedną, podstawową ened striking mechanism (beater, cock funkcję – utrzymuje i zwalnia uprzednio or pin, driven by previously tightened napięty mechanizm uderzeniowy (bijnik, striking spring). The cocking of the kurek lub iglicę, napędzane uprzednio striking mechanism is entirely inde- napiętą sprężyną uderzeniową). Napina- pendent of the triggering mechanism nie mechanizmu uderzeniowego jest cał- (triggering lever) and is performed kowicie niezależne od mechanizmu spu- through the displacement of moving stowego (języka spustowego) i jest reali- unit (bolt, slide).

76 R. Woźniak, M. Zahor zowane w wyniku ruchu zespołu rucho- Specific feature of the single ac- mego (zamka, suwadła). tion triggering mechanism is a steady Cechą istotną mechanizmu spusto- operation of the trigger with a repeated wego pojedynczego działania jest jedno- character of the force pressing into the rodna praca spustu, z powtarzalną cha- trigger along its displacement. In the rakterystyką siły nacisku na spust w case of pistols the force is low (usually funkcji jego drogi. W przypadku pistole- 15-20 N) and the distance is short tów siła jest niewielka (zwykle w zakre- (a few mm). sie 15-20 N), a droga spustu – krótka Up to now the duty pistols dedicat- (kilka mm). ed for military applications use the fol- Dotychczas w pistoletach służbo- lowing triggering mechanisms most wych przeznaczonych dla wojska najczę- frequently: DA/SA, less frequently ściej spotyka się mechanizmy spustowe semi DAO (Glock, FNS, M&P, PPQ), DA/SA, rzadziej semi DAO (Glock, or even less frequently SA (HS, VFP, FNS, M&P, PPQ), czy jeszcze rzadziej P320). On the other hand the guns used SA (HS, VFP, P320). W broni stosowa- by security services often exploit the nej przez służby bezpieczeństwa często version semi DAO, or DAO (e.g. P250) spotyka się z kolei wariant semi DAO, which is rather not spotted in military czy DAO (np. P250) –raczej niespotyka- guns up to now. Configuration of a ny do tej pory w broni wojskowej. Kon- triggering mechanism may be changed figurację mechanizmu spustowego moż- in a modular triggering mechanism na zmienić w modułowym mechanizmie such as the one deployed in HK USP, spustowym, takim jak zastosowany w P2000 and P30 providing its optional HK USP, P2000 i P30, który umożliwia operation. jego wariantowe działanie. Basic triggering mechanisms have Bazowe mechanizmy spustowe są been modified and one of them was modyfikowane, a jeden z nich zastoso- used in Walther P99 AS (Anti Stress) wano w pistolecie Walther P99 AS (od pistol with the upgraded DA/SA mech- Anti Stress), który ma zmodyfikowany anism. After reloading the gun the mechanizm DA/SA. Po przeładowaniu striking mechanism is entirely tight- broni mechanizm uderzeniowy jest cał- ened and the first shot is fired through kowicie napięty, a oddanie pierwszego an additional function „Anti Stress” at strzału odbywa się w dodatkowej funkcji the same displacement as at self- „Anti Stress” przy drodze analogicznej cocking but with reduced force. do samonapinania, ale z obniżoną siłą. For HK P2000 pistol dedicated for Kolejne strzały odbywają się w trybie security services a special triggering SA. mechanism LEM (Law Enforcement Do przeznaczonego dla służb bez- Modification) named in Europe CDA pieczeństwa pistoletu HK P2000 opra- (Combat Defence Action) which actual- cowano specjalnie mechanizm spustowy ly is a semi DAO mechanism working LEM (od Law Enforcement Modifica- together with original bi-segmental tion) zwany w Europie CDA (od Combat cock has been developed. The cock Defence Action), który faktycznie jest consists of a proper cock (striking into mechanizmem semi DAO współpracują- the pin) and a tightener working to- cym z oryginalnym dwuczęściowym kur- gether with the cock catch and striking kiem. Kurek ten składa się z kurka wła- spring. After the firing the cock tight- ściwego (uderzającego w iglicę) i napi- ener remains in an almost entirely nacza, współpracującego z zaczepem tightened position on the cock catch kurka i sprężyną uderzeniową. Po strzale whereas the proper cock returns to napinacz kurka pozostaje w położeniu front position. In the next time when prawie całkowicie napiętym na zaczepie the trigger lever is pulled further the

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 77 kurka, zaś kurek właściwy powraca do proper cock is turned to rear position przedniego położenia. Następnie w trak- and the safety protections are taken off cie naciskania na język spustowy kurek and finally the shot is fired. The strik- właściwy jest obracany do położenia tyl- ing mechanism is tightened only and nego, zdejmowane są zabezpieczenia, po solely in the result of displacement of czym pada strzał. Mechanizm uderze- the bolt. After reloading the gun it is niowy jest napinany tylko i wyłącznie w still tightened in spite of the fact that wyniku przemieszczenia zamka. Po prze- the proper cock is in the front position. ładowaniu broni jest on ciągle napięty 5. Present duty pistols are equipped with mimo położenia kurka właściwego w sophisticated protecting mechanisms. A przednim położeniu. breaker (protecting against a pre-fired 5. Współczesne pistolety służbowe są wypo- shot) and a pin self-acting safety clip, sażone w rozbudowane mechanizmy za- which usually blocks the striking pin bezpieczające. Standardem jest przery- crosswise and is released in the result wacz (zabezpieczający przed strzałem of pressure exerted on the triggering przedwczesnym) oraz samoczynny bez- lever just before the shot, are the stand- piecznik iglicy, blokujący ją najczęściej ard protections. An interesting fact is poprzecznie i zwalniany w wyniku naci- that the Russian PJa pistol is not sku na język spustowy tuż przed odda- equipped with any safety clip of the niem strzału. Co ciekawe, bezpiecznika striking pin. The pistols with semi iglicy nie ma rosyjski pistolet PJa. W pi- DAO or SA triggering mechanisms stoletach z mechanizmami spustowymi usually use a trigger self-acting safety semi DAO lub SA stosuje się zwykle sa- clip to block the trigger with the trig- moczynny bezpiecznik spustowy, bloku- gering rail until the trigger is not jący spust z szyną spustową dopóty, do- pressed properly (first such solution póki spust nie zostanie prawidłowo wci- was applied in Glock pistol). A variety śnięty (pierwowzór zastosowano w pisto- of solutions for trigger safety protec- lecie Glock). Różnorodność rozwiązań tions deployed in other pistols bezpieczników spustowych zastosowanych (HS2000, S&W M&P, Walther P99) w innych pistoletach (HS2000, S&W was mainly caused by a need for “pass- M&P, Walther P99) wynikała głównie z ing” by the stipulations of patents with- konieczności „obchodzenia” zastrzeżeń pa- in the period of their protection (cur- tentowych w okresie ich ochrony (aktual- rently the protecting period has ex- nie okres ochrony już się skończył). pired). Stosowane są też inne typy bezpiecz- There are also other types of self- ników samoczynnych, w tym chwytowe action safety protections including the dodatkowo blokujące mechanizm spusto- gripping ones which additionally block wy (HS2000), bezpieczniki zabezpiecza- the triggering mechanism (HS2000), jące kurek (w przednim położeniu – przed safety clips preventing the cock (in the uderzeniem w iglicę) lub zaczep iglicy frontal position against striking the pin) (przed wyzębieniem z iglicą) w przypadku or the pin’s catch (against disengaging upadku broni. W broni projektowanej na with the pin) in a case when the gun is rynek amerykański (S&W M&P) stoso- dropped. There are also safety protec- wane bywają bezpieczniki magazynkowe, tions for magazines applied in guns zabezpieczające przed oddaniem strzału dedicated into the US market (S&W po wyjęciu magazynka z chwytu. M&P) aimed to prevent any firing after 6. Współczesne pistolety służbowe z mecha- the magazine is released from its hold- nizmem spustowym DA/SA są wyposaża- er. ne również w bezpieczniki nastawne 6. Contemporary duty pistols with DA/SA oraz/lub zwalniacze napiętego kur- triggering mechanism are also ka/iglicy (zależnie od konstrukcji mecha- equipped with setting protections

78 R. Woźniak, M. Zahor nizmu spustowego). Jedynie konstrukcje and/or devices releasing the tightened broni z mechanizmem spustowym DAO cock/pin (depending on the design of a nie są zwyczajowo wyposażane ani w triggering mechanism). Only the de- bezpiecznik nastawny, ani w zbędny signs of guns exploiting DAO trigger- zwalniacz kurka/iglicy. Współczesne kon- ing mechanism are not customarily strukcje pistoletów z mechanizmami spu- equipped in any setting protection or stowymi semi DAO/SA mogą być opcjo- any redundant release of the cock/pin. nalnie wyposażone w bezpiecznik na- Present designs of pistols with semi stawny, tak jest chociażby w przypadku DAO/SA triggering mechanisms may pistoletu SIG P320 MHS (XM17). be optionally equipped with a set pro- Bezpiecznik nastawny ma zwykle tection as it is eventually in the case of postać dźwigni umieszczonej w następu- SIG P320 MHS (XM17) pistol. jących miejscach: The set protection usually has a – na zamku (sporadycznie – Beretta form of a lever fixed in following places: M92FS i Px4 Storm), – On the bolt (rarely – Beretta – na szkielecie broni (w pozostałych M92FS and Px4 Storm), przypadkach, gdy jest stosowany). – On the gun’s receiver (in other Bezpiecznik nastawny zwykle bloku- cases when used). je mechanizm spustowy, ewentualnie A safety latch usually blocks the iglicę (gdy jest umieszczony za zamku). triggering mechanism or optionally the Może też blokować zamek (uniemożli- striking pin (when fixed to the bolt). It wiając przeładowanie broni) i może też may also block the bolt (preventing the dodatkowo pełnić funkcję zwalniacza reloading of the gun) and additionally it napiętego kurka, co może następować au- may perform the function of a releasing tomatycznie przy zabezpieczaniu broni device for the tightened cock what may (pistolety Beretta) lub osobnym ruchem – happen automatically at protecting the dźwignia ma wtedy aż trzy położenia. gun (Beretta pistols) or through a sepa- Położenia dźwigni bezpiecznika są zwy- rate movement – the lever has three po- kle następujące: sitions in such case. There are usually – wariant dwupołożeniowy: górne – following positions of safety lever: „broń zabezpieczona” (bez/ze zwol- – Bi-position option: top – „the gun nieniem napiętego kurka/iglicy), dol- secured” (without/with the release ne – „broń odbezpieczona”; of the tightened cock/pin), down – – wariant trzypołożeniowy: górne – „the gun ready for firing”; „broń zabezpieczona”, środkowe – – Three-position option: top – „ the „broń odbezpieczona”; dolne – zwol- gun secured”, middle – „the gun nienie kurka. Wadą takiego rozwią- ready for firing”; down – releasing zania jest możliwość przypadkowe- the cock. A drawback of such solu- go (niezamierzonego) zwol-nienia tion is a possibility of casual (not kurka przy odbezpieczaniu broni. intentional) releasing of the cock 7. W broni z mechanizmem spustowym at releasing the gun’s safety catch. DA/SA pozbawionej bezpiecznika na- 7. A separate device releasing the tight- stawnego lub w broni z mechanizmem ened cock/pin is deployed in guns with spustowym semi DAO stosowany jest DA/SA triggering mechanism without osobny zwalniacz napiętego kurka/iglicy. any set safety latch or with semi DAO W tym ostatnim przypadku jest on wyko- triggering mechanism. In this latest rzystywany do zwolnienia częściowo na- case it is used for releasing a partially piętego mechanizmu uderzeniowego w tightened striking mechanism when the trakcie rozkładania broni. Zwalniacz na- gun is taken apart. The device releas- piętego kurka/iglicy może mieć postać ing the tightened cock/pin may have a dźwigni analogicznej, jak bezpiecznik na- form of an analogous lever as the set

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 79 stawny lub też przycisku umieszczonego safety latch or a button placed centrally centralnie na zamku (z góry – P99) lub z in the bolt (from the top – P99) or from tyłu szkieletu (niektóre wersje P2000 i the back of the receiver (some versions P30). Natomiast dźwignia bezpiecznika of P2000 and P30). The lever of the set nastawnego/zwalniacza napiętego kurka safety latch/release of the tightened jest umieszczona zwykle z lewej strony cock is typically placed on the left broni, (sporadycznie z prawej – niektóre side of the gun (exceptionally on the wersje USP) lub z obu stron (np. M92, right side – some versions of USP) or Px4, P2022 – tylko zwalniacz, FPX). on the both sides (e.g. M92, Px4, 8. Zasilanie nowoczesnych pistoletów służ- P2022 – only the release, FPX). bowych odbywa się z magazynków wy- 8. The feeders of modern duty pistols miennych, dwurzędowych o pojemności exploit exchangeable two-row maga- najczęściej od 15 do 18 nabojów, utrzy- zines with typical capacities between mywanych w gnieździe magazynka za- 15 and 18 rounds fastened in the mag- trzaskiem umieszczonym u podstawy azine holder by a catch placed at the osłony spustu. Zatrzask magazynka może base of trigger protector. The magazine być typu: catch may be of following type: – przyciskowego: – Pressing: - jednostronny (lewostronny, bez moż- - One side (left side, without any liwości przełożenia, np. Glock z wy- possibility of changing the side, jątkiem 4 generacji), e.g. Glock apart the 4th generation), - jednostronny, przekładalny na drugą - One side that may be put on the stronę (stosowany zwykle), other side (usually used), - obustronnego działania (np. Caracal, - Two side action (e.g. Caracal, HS, HS, FPX), FPX), – dźwigniowego (pistolety HK i P99), któ- – Lever (pistols HK and P99) which ry zwykle jest obustronnego działania. usually operates on both sides. 9. Zawsze po wystrzeleniu ostatniego naboju 9. When the last cartridge from the maga- z magazynka zamek jest zatrzymywany na zine is fired then the bolt is always ar- dźwigni zaczepu zamka, którego przycisk rested by a lever of the magazine catch umieszczono zwykle z lewej strony, a w having the button typically placed on niektórych najnowszych konstrukcjach – z the left side and in some newest solu- obu stron szkieletu broni (np. FXP, M&P, tions on both sides of gun’s receiver P2000,P30, P250). (e.g. FXP, M&P, P2000, P30, P250). 10. Mechaniczne przyrządy celownicze 10. Mechanical aiming devices of present współczesnych pistoletów służbowych są duty pistols are not usually adjustable zwykle nieregulowane (wariant podsta- (basic option) and contrasted (with wowy) i kontrastowe (z trzema plamkami). three spots). As an option there are Opcjonalnie stosuje się przyrządy celowni- used highlighted aiming devices (e.g. cze podświetlane (np. trytem). Większość by tritium). Most of present duty pis- współczesnych pistoletów służbowych tols are equipped with a rail fixed to wyposażona jest w umieszczoną na szkie- the receiver for integration of addi- lecie szynę do montowania akcesoriów do- tional accessories such as: tactical il- datkowych, takich jak: oświetlenie tak- lumination, laser pointer or aiming tyczne, wskaźnik laserowy czy moduł ce- module (including a pointer and lowniczy (zawierający wskaźnik i latarkę). torch). The older designs of pistols W starszych konstrukcjach pistoletów (USP, early P99 and SIG Pro) have (USP, wczesny P99 i SIG Pro) stosowano exploited an untypical fixing, and after mocowanie nietypowe, natomiast po the implementation of „Picatinny” rail wprowadzeniu szyny „Picatinny” (MIL- (MIL-STD 1913), a so called universal STD 1913) stosuje się tzw. szynę uniwer- rail with the profile that is similar,

80 R. Woźniak, M. Zahor salną o profilu zbliżonym, uproszczonym simplified (e.g. in pistols: Glock III (np. w pistoletach: Glock III Gen., P2000, Gen., P2000, Px4, late P99) or „the Px4, późny P99) lub „czystą” szynę „Pica- same” as Picatinny rail (e.g. in pistols: tinny (np. w pistoletach: FNX, M&P, P-07, FNX, M&P, P-07, P2022, P30, HS, P2022, P30, HS, PPQ). Część najnow- PPQ). Some of the newest pistols are szych pistoletów opcjonalnie jest dostoso- optionally adapted for aiming with a wana do celowania przy użyciu miniatu- miniature collimator sight fixed to rowego celownika kolimatorowego, mo- suitably fitted gun’s bolt between the cowanego do odpowiednio przystosowa- back sight and ejection window for nego zamka broni w obszarze między cases. Standard options of XM17 pis- szczerbiną a oknem wyrzutowym łusek. tols (SIG Sauer P320 MHS) are fitted Pistolety XM17 (SIG Sauer P320 MHS) są for fixing a collimator sight. standardowo przystosowane do mocowa- 11. From technological point of view the nia celownika kolimatorowego. present duty pistols mostly have a 11. Z technologicznego punktu widzenia milled or cast bolt, a barrel which is of- współczesne pistolety służbowe mają naj- ten forged, a body of the receiver from częściej frezowany lub odlewany zamek, the plastic and the magazine with a tin często kutą lufę, kadłub szkieletu z two- work. The receiver of the gun has a rzywa sztucznego oraz magazynek z bla- plastic body with embedded separate szanym kadłubem. Szkielet broni w typo- sliding rails for the bolt (front and rear) wym rozwiązaniu ma plastikowy kadłub z and a locking section fastened by the wtopionymi osobnymi prowadnicami pins, and parts of triggering mecha- zamka (przednie i tylnie) oraz przymoco- nism (sometimes in the form of an in- wany kołkami blok ryglowy i części me- sertion as in Glock pistol). In this case chanizmu spustowego (czasami w postaci the modularity of triggering and safety wkładki, jak w pistolecie Glock). W tym mechanisms for HK pistols is per- przypadku modułowość mechanizmów formed on the level of the workshop by spustowych i zabezpieczających pistoletów the exchange of controlling plates and produkcji firmy HK jest realizowana na manipulators. In more advanced de- poziomie warsztatu, przez wymianę płytek signs the runners are placed in the sterujących i manipulatorów. W bardziej locking segment and the insert with the zaawansowanych konstrukcjach prowadni- triggering mechanism (P-07, FNX, ce przeniesiono na blok ryglowy i wkładkę FNS, M&P). In some cases the rear in- z mechanizmem spustowym (P-07, FNX, sert has a form of a module which may FNS, M&P). W niektórych przypadkach be easily removed from the receiver wkładka tylna ma postać modułu, który (Px4, P2022). For the newest pistols może być łatwo wyjęty ze szkieletu (Px4, SIG P250 and P320 (Photo. 13) the re- P2022). W przypadku najnowszych pisto- ceiver’s insert (including front and rear letów SIG P250 i P320 (fot. 13) wkładka sliding rails and the locking segment) szkieletu (zawierająca przednie i tylne has a form of an exchangeable module prowadnice oraz blok ryglowy) ma postać with triggering mechanism. This mod- wymiennego modułu mieszczącego me- ule is marked by the gun serial number chanizm spustowy. Moduł ten jest znako- in a similar way as the triggering sec- wany numerem seryjnym broni, podobnie tions of M16/M4 guns. jak komory spustowe karabinków M16/M4. 12. From the ergonomic point of view the 12. Z ergonomicznego punktu widzenia contemporary duty pistols are more of- współczesne pistolety służbowe coraz czę- ten equipped with the receiver character- ściej są wyposażane w szkielet ze zmienną ised by a changeable geometry provided geometrią, uzyskiwaną przez wymianę by the replacement of the rear insert wkładki tylnej (Glock IV generacji, Px4, (Glock of IV generation, Px4, FNX, FNX, FNS, P2000, P30, P2022, HS, P99, FNS, P2000, P30, P2022, HS, P99,

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 81 PPQ), okładki (M&P9, P2022) lub wkładki PPQ), the cover (M&P9, P2022) or the tylnej i nakładek bocznych (P30, SFP). rear inserts and side pads (P30, SFP).

Fot. 13. 9 mm pistolet SIG P320 [fot. autorów] oraz jego moduł mechanizmu spustowego [fot. SIG Sauer] Photo 13. 9 mm SIG P320 pistol [photo by authors] and its module of triggering mechanism [photo of SIG Sauer]

Stosowane są też chwyty bez możliwości There are also used grips without any zmiany geometrii (P-07, Glock I-III ge- possibility for changing the geometry (P- neracji, USP, P24/7), zaś szczególnym 07, Glock of I-III generation, USP, przypadkiem są pistolety SIG P320 i P24/7), and the pistols SIG P320 and ear- wcześniejszy P250, w których wkładka lier P250 belong to a specific case where szkieletu z mechanizmami jest łatwo the receiver’s insert with mechanisms is demontowalna, a kadłub szkieletu wy- easily dismountable and the body of the mienny (w różnych rozmiarach). receiver is exchangeable (in various siz- Wydaje się, że jednoczesna wymiana es). It seems that simultaneous exchanges wkładki tylnej i okładek (P30), czy wy- of the rear insert and the covers (P30) or miana całego szkieletu są rozwiązaniami the exchange of the whole receiver are a zbyt skomplikowanymi i kosztotwór- bit sophisticated and costly solutions an- czymi. Na tym tle bardzo ciekawie pre- yway. For this reason a modular design of zentuje się modułowa konstrukcja szkie- the receiver of P320 pistol which is a de- letu pistoletu P320, stanowiąca rozwinię- velopment of its predecessor P250 looks cie poprzednika – P250. Dostępne są interestingly. Actually there are four dif- właściwie cztery różne szkielety (fot. ferent receivers available (Photo 14): Full 14): Full (pełnowymiarowy), Compact, (full-dimensional), Compact, Carry and Carry i Subcompact, różniące się wyso- Subcompact with different heights and kością (tym samym pojemnością maga- thicknesses (Small, Medium, Large) zynka) i tęgością (Small, Medium, Lar- providing complete matching between the ge), umożliwiając pełne dopasowanie gun and user’s individual demands (in broni do indywidualnych potrzeb użyt- standard selection the gun is equipped kownika (standardowo broń jest wyposa- with only one receiver of specific size and żona tylko w jeden szkielet odpowied- thickness what significantly reduces the niego rozmiaru i tęgości, co ogranicza price of the gun). znacząco cenę zestawu pistoletu). 13. Sections of the bolt and barrel and return- 13. Zespół zamka z lufą i urządzeniem po- ing device are connected with the receiv- wrotnym jest utrzymywany w szkielecie er in following way: broni w następujący sposób: – The lock moving vertically downwards – ryglem o ruchu pionowym, z występami with segments protruding on two sides

82 R. Woźniak, M. Zahor z obu stron, przesuwanym w dół (Px4, (Px4, Glock, P99, PPQ) whereas in Glock Glock, P99, PPQ), przy czym w Glocku and Px4 the protruding segments are i Px4 występy są niewielkie i utrudniają small and make the gun disassembling rozkładanie broni, difficult, – ryglem obrotowym, z dźwignią z lewej – Rotating lock with the lever on the left strony szkieletu broni (M92, FNX, side of the gun’s receiver (M92, FNX, FNS, HS, M&P, P250, SFP, P320); FNS, HS, M&P, P250, SFP, P320); – osią dźwigni zaczepu zamka, przez jej – The axis of the bolt catch lever is re- wyjęcie ze szkieletu (P-07, USP, P2000, moved from the receiver (P-07, USP, P30, PJa, P226, P2022). P2000, P30, PJa, P226, P2022).

Fot. 14. 9 mm pistolety SIG P320 w różnych wariantach wykonania [fot. SIG-Sauer] Photo 14. Selection of 9 mm SIG P320 pistols in different options [photo of SIG-Sauer]

14. Z oceny jakościowej pistoletów i amunicji 14. A qualitative evaluation of pistols and pistoletowej Wojska Polskiego wynika, że ammunition currently used by the Po- znajdujące się w uzbrojeniu pistolety woj- lish Army indicates that military pis- skowe (P-83, WIST-94) nie spełniają tols (P-83, WIST-94) do not meet the wymagań współczesnego pola walki. Do requirements of contemporary battle uzbrojenia powinien być docelowo wpro- field. An objective modern military pi- wadzony nowoczesny pistolet wojskowy stol, developed and manufactured in ze szkieletem z tworzywa sztucznego Poland (temporarily e.g. PR15 RA- opracowany i produkowany w Polsce GUN), with a plastic receiver shall be (przejściowo, np. PR15 RAGUN). Ponad- introduced into the service. Moreover to w zakresie amunicji należałoby opra- regarding the ammunition it would be cować w kraju i wprowadzić do uzbroje- sensible to develop in the country and nia 9x19 mm nabój Parabellum (spełnia- introduce into the service 9x19 mm Pa- jący wymagania standaryzacyjne NATO), rabellum cartridge (meeting the NATO o podwyższonej przebijalności i pozba- standard requirements) with increased wiony substancji toksycznych (z rdzeniem penetrating capabilities and without bezołowiowym). toxic components (with lead-less core).

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 83 5. Podsumowanie 5. Summary

Analiza współczesnych pistoletów służ- Analysis of present duty pistols and bowych i stosowanej do nich amunicji pozwa- their ammunition substantiates the indica- la wskazać na następujące tendencje rozwojo- tion of following development trends in this we w tym obszarze: area: 1) pistolety służbowe coraz częściej mają 1) Duty pistols more often have a modular charakter modułowy, umożliwiając ela- character to be flexibly matched for styczne dopasowanie do potrzeb zama- customer’s demands referring typically wiającego, zwykle w zakresie działania to operation of triggering and protective mechanizmów spustowych i zabezpiecza- mechanisms and in a limited degree to jących oraz w ograniczonym zakresie - w the ammunition; obszarze amunicji; 2) A pin striking mechanism and trigger- 2) w broni wojskowej zdecydowanie coraz ing mechanism with one mode of oper- częściej stosuje się mechanizm uderze- ation (semi DAO) are most often used niowy igliczny oraz mechanizm spustowy in the military guns; z jednym trybem działania (semi DAO); 3) 9x19 mm Parabellum cartridge is now 3) podstawowym nabojem pistoletu wojsko- and will remain within a long time a wego jest i jeszcze długo będzie 9x19 mm basic cartridge for the military pistol nabój Parabellum, natomiast powszechne and the common implementation of wprowadzenie pistoletów i nabojów pisto- “small-calibre” pistols and ammunition letowych „małokalibrowych” w wojskach by NATO forces may happen but with- NATO może nastąpić, ale w bliżej nieo- in a perspective which is difficult to be kreślonej perspektywie czasowej; defined; 4) zaprojektowanie broni „dwukalibrowej” na 4) It is a difficult task to design a “bi- naboje 9x19 mm Parabellum i 5,7x28 mm calibre” gun for 9x19 mm Parabellum jest trudne ze względu na zdecydowanie and 5.7x28 mm cartridges because of różniące się charakterystyki konstrukcyjne different structural characteristics in- obu nabojów, w tym geometryczne; cluding also geometrical ones;

Tabela 6. Niektóre dane taktyczno-techniczne przyszłościowego pistoletu wojskowego Table 6. Some tactical-technical data for a militaty pistol of the future

Wyszczególnienie / Specification Parametr / Parameter Nabój / Cartridge [mm] 9x19 mm Parabellum

Masa broni z magazynkiem / Mass of the gun with magazine [g] Ca./ około 750

Długość broni / Length of the gun [mm] Ca./ około 185

Wysokość broni / Height of the gun [mm] Ca./ około 140

Szerokość broni / Width of the gun [mm] Ca./ około 38

Długość lufy / Length of barrel [mm] Ca./ około 100

Długość linii celowniczej / Length of aiming line [mm] Ca./ około 150

Liczba/skok bruzd / Number/ pitch of riffles [mm] 6/250 Pojemność magazynka [szt.] / Magazine capacity [rounds] min. 16 Siła spustu SA/semi DAO[N] / Triggering force SA/semi 15-25/25-30 DAO[N]

84 R. Woźniak, M. Zahor 5) podczas projektowania dużą uwagę zwra- 5) A lot of stress is put at designing pro- ca się na ergonomię broni, zwłaszcza w cess into the gun ergonomics and espe- zakresie pełnego jej dostosowania dla cially for its adaptation to left hand strzelców leworęcznych (bez kłopotliwe- shooters (without a troublesome rego przekładania elementów broni na dru- placement of gun components on the gą stronę), dostosowania gabarytów other side) and matching the size of chwytu broni do cech anatomicznych gun’s grip to anatomical features of a strzelającego; shooter; 6) proponowane, niektóre dane taktyczno- 6) Some specifications of a future military techniczne przyszłościowego pistoletu pistol concerning proposed tactical- wojskowego przedstawiono w tabeli 6, technical data are presented in table 6 a niektóre jego założenia projektowe – w and some designing assumptions in ta- tabeli 7. ble 7.

Tabela 7. Niektóre założenia projektowe dla przyszłościowego pistoletu wojskowego

Wyszczególnienie Charakterystyka

Nabój 9x19 mm NATO (STANAG 4090)

Typ broni samopowtarzalna

Zasada działania krótki odrzut lufy

Ryglowanie przez przekoszenie lufy, lufa ryglowana w oknie wyrzutowym Wyciąganie i wyrzucanie łu- na prawą stronę, wyciąg sprężynujący umieszczony w zamku, wyrzutnik stały (de- sek montowalny) Mechanizm uderzeniowy kurkowy/igliczny

Mechanizm spustowy modułowy: DA/SA lub semi DAO

– bezpieczniki samoczynne: iglicy, przed strzałem przedwczesnym (przerywacz) Mechanizm zabezpieczający – bezpiecznik nastawny/zwalniacz napiętego kurka/iglicy (ostatni tylko w wersji DA/SA): obustronny umieszczony w tylnej części szkieletu broni – wskaźnik obecności naboju w komorze nabojowej dwurzędowy magazynek pudełkowy o pojemności co najmniej 16 nabojów (wersja Zasilanie pełnowymiarowa) Zatrzask magazynka przyciskowy, obustronnego działania

Zaczep zamka dźwigniowy, obustronny – mechaniczne otwarte kontrastowe (podświetlane trytem) Przyrządy celownicze – szyna o profilu „Picatinny” umieszczona w przedniej dolnej części szkieletu broni – kadłub z tworzywa sztucznego, – wymienna tylna część chwytu (różne rozmiary) Szkielet broni – sposób rozkładania broni: w tylnym położeniu zamka, zespół ruchomy bloko- wany obrotowym ryglem (dźwignia rygla umieszczona z lewej strony szkieletu broni) – możliwość mocowania tłumika dźwięku (zestaw z odpowiednią lufą) Inne – przystosowanie do mocowania broni na smyczy

Stan obecny i tendencje rozwojowe w dziedzinie pistoletów wojskowych i amunicji pistoletowej Current State and Development Trends on Military Pistols and Cartridges 85 Table 7. Some designing specifications for a militaty pistol of the future

Specification Characteristics

Cartridge 9x19 mm NATO (STANAG 4090)

Type of gun Self-repeated

Principle of operation Short recoil of barrel

Locking By slant position of the barrel, the barrel locked in the ejecting window Extraction and ejection of On the right side, the spring extractor placed in the bolt, permanent ejector (dis- cases mountable) Striking mechanism Cock/pin

Triggering mechanism Modular: DA/SA or semi DAO – Self-acting safety latches: of the pin, against a pre-fired shot (breaker) Safety mechanism – Set safety latch/the release of tightened cock/pin (the last one only in version DA/SA): two-side type placed in the rear part of gun’s receiver – Indicator of cartridge presence in the cartridge chamber Two-row box magazine with capacity of at least 16 cartridges (full dimensional ver- Supplying sion Magazine’s catch Pressed button, double-side action

Bolt’s catch Lever type, double-side

– Mechanical open contrast type (highlighted by tritium) Aiming devices – „Picatinny” profile rail placed on the front bottom part of gun’s frame – Plastic frame, – Exchangeable rear part of the grip (different sizes) – Way of gun disassembling: in a rear position of the bolt, the moving segment Gun’s receiver blocked by a rotating lock (the lock’s lever placed from the left side of gun’s receiver) – Possibility for fixing a silencer (system with a compatible barrel) Other – adaptation for fixing the gun on the leash

Literatura / Literature

[1] Praca zbiorowa pod redakcją naukową R. Woźniaka, Badania właściwości taktyczno- techniczno-eksploatacyjnych broni i amunicji strzeleckiej, w aspekcie perspektywiczne- go rozwoju uzbrojenia indywidualnego polskiego żołnierza, WAT, Warszawa 2011 (praca niepublikowana dostępna w Instytucie Techniki Uzbrojenia Wydziału Mechatro- niki i Lotnictwa Wojskowej Akademii Technicznej). [2] Opracowanie zbiorowe pod redakcją naukową R. Woźniaka, Encyklopedia najnowszej broni palnej, tom 1-4, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2001-2002. [3] RAPORT-WTO nr.: 11/2011, 04/2012, 10/2012, 02/2013, 11/2013, 02/2014, 08/2014, 11/2014, 11/2015, 06/2016, 08/2016. [4] Rolf Hezel, Requirements to Current and Future Small Arms. [5] „Magazyn Strzelecki. Broń i amunicja” nr.: 04/2012, 02/2014, 02/2015, 12/2015,

86 R. Woźniak, M. Zahor 10/2016, 12/2016. [6] „Strzał – Magazyn o Broni” nr.: 06/2009, 09/2009, 06/2010, 09/2011, 02/2012, 7-8/2012, 1-2/2013, 2-3/2015, 05/2015, 06/2015, 03/2016, 12/2016. [7] PM Individual Weapons – Small Arms Symposium 12.05.2004. [9] Instrukcje obsługi pistoletów. [10] Norma obronna NO-13-229:2015, Naboje do broni strzeleckiej – 9x19 mm nabój Para- bellum – Wymagania, Ministerstwo Obrony Narodowej. [11] STANAG 4090 Edition 2, Small Arms Ammunition (9 mm Parabellum), 15.04.1982 r.