Opracowanie zostało współfinansowane Gmina Ch ęciny w ramach realizacji zadania wynikaj ącego z „Programu Oczyszczania Kraju Pl. 2 Czerwca 4 z Azbestu na lata 2009-2032” 26-060 Ch ęciny

PROGRAM

USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST

Z TERENU GMINY I MIASTA CHĘCINY

WRAZ ZE SZCZEGÓŁOWĄ

INWENTARYZACJĄ

Kierownik zespołu autorskiego: dr in ż. Beata Klojzy-Karczmarczyk

Kraków – Ch ęciny, 2015

Zamawiaj ący:

Gmina Ch ęciny Pl. 2 czerwca 4 26-060 Ch ęciny

PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY I MIASTA CHĘCINY WRAZ ZE SZCZEGÓŁOWĄ INWENTARYZACJĄ

Wykonano zgodnie z umow ą nr rej. 8(C-2)15

Wykonawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą Polskiej Akademii Nauk ul. Wybickiego 7 31-261 Kraków

Pracownia Bada ń Środowiskowych i Gospodarki Odpadami tel. 12 633 58 69 e-mail: [email protected]

Zespół autorski: dr in ż. Beata Klojzy-Karczmarczyk dr in ż. Said Makoudi mgr in ż. Janusz Mazurek mgr in ż. Jarosław Staszczak tech. Jan Żółtek

Kraków – Ch ęciny, 2015

Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Spis tre ści 1. Informacje ogólne ...... 4 1.1. Wprowadzenie oraz podstawa opracowania ...... 4 1.2. Charakterystyka ogólna gminy i miasta Ch ęciny 5 1.3. Charakterystyka azbestu i odpadów zawieraj ących azbest ...... 7 1.4. Zanieczyszczenie środowiska i wpływ azbestu na zdrowie człowieka...... 15 1.5. Podstawowe akty prawne...... 17 2. Inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest...... 22 2.1. Podstawowe zało żenia…….………………………………………...... 22 Inwentaryzacja w śród budynków b ędących własno ści ą osób fizycznych (gospodarstw 2.2. indywidualnych) ...... 26

2.3. Inwentaryzacja w śród obiektów nale żą cych do osób prawnych ...... … 33 2.3.1 Inwentaryzacja w śród obiektów b ędących we władaniu Jednostki Samorz ądu Terytorialnego …….. 33 2.3.2. Inwentaryzacja obiektów nale żą cych do firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji …………………. 34 2.3. 3. Inwentaryzacja obiektów PKP i MON…………………………………………..……………….…. 36 2.4. Zestawienie wyników inwentaryzacji ………..………………………………………..……..…….. 36 3. Ocena jako ściowa wyrobów zawieraj ących azbest...... 38 Ocena pilno ści usuwania zinwentaryzowanych wyrobów wśród osób fizycznych (gospodarstw 3.1. indywidualnych)...... 41 Ocena pilno ści usuwania zinwentaryzowanych wyrobów w obiektach nale żą cych 3.2. do osób prawnych …..…………………………………………………………………….….. 43 3.2.1. Ocena pilno ści usuwania zinwentaryzowanych wyrobów w obiektach nale żą cych do JST …..…… 43 Ocena pilno ści usuwania zinwentaryzowanych wyrobów w obiektach nale żą cych do osób firm, 3.2.2 przedsi ębiorstw i innych instytucji …………….…………………………………,,,,,,,,,,,,,,,,.. 44

3.2.2 Ocena pilno ści usuwania zinwentaryzowanych wyrobów w obiektach nale żą cych do PKP …….... 46 3.3. Zestawienie jako ściowe wyrobów zawierających azbest na obszarze gminy i miasta Ch ęciny …... 46 4. Mo żliwo ści i sposoby usuwania wyrobów zawieraj ących azbest...... 49 4.1. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne...... 49 4.2. Warunki bezpiecze ństwa przy usuwaniu wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest……………..... 52 5. Unieszkodliwianie odpadów zawieraj ących azbest ...... 60 5.1. Charakterystyka proponowanych składowisk odpadów zawieraj ących azbest...... 61 5.2. Wykaz dost ępnych składowisk przyjmuj ących odpady zawierające azbest ...... 64 6. Harmonogram usuwania wyrobów zawieraj ących azbest…...... 68 6.1. Zadania wynikaj ące z innych dokumentów...... 68 6.2. Wariantowo ść usuwania wyrobów zawieraj ących azbest zlokalizowanych na terenie gminy …….. 72 7. Szacowane nakłady finansowe na realizacj ę zadania...... 80 7.1. Nakłady finansowe dla demonta żu, transportu i składowania odpadów zawie raj ących azbest …..... 80 7.2. Sposoby i mo żliwo ści pozyskania środków finansowych ...... 87 7.2.1. Instrumenty ogólnokrajowe...... ……………………………..…………….………..….…. 89

7.2.2. Instrumenty wojewódzkie …………………………….………………….....…………………..….. 92

8. Sposób monitoringu i oceny wdra żania programu ……….…………………………………..…………. 95 8.1. Monitoring ……………………………………………….………….………………………………. 95 8.2. Wska źniki oceny wdra żania programu ………………………………….………………….………. 96 9, Podsumowanie...... 98 Spis podstawowych wykorzystanych materiałów...... 103 Spis zał ączników...... 105

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN 3 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków

Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

1. INFORMACJE OGÓLNE

1.1. WPROWADZENIE ORAZ PODSTAWA OPRACOWANIA

Opracowanie „Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą wykonano na podstawie umowy nr rej. 8(C-2)15 zawartej pomi ędzy Gminą Ch ęciny z siedzib ą Pl. 2 czerwca 4, 26-060 Ch ęciny, a Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN, ul. Wybickiego 7, Kraków, w dniu 23.02.2015 roku.

Opracowanie wykonano z uwzgl ędnieniem wymogów obowi ązuj ących aktów prawnych (na dzie ń rozpocz ęcia umowy), w szczególno ści:

Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649),
Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2010 r. Nr 162, poz. 1089).
Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31).

W opracowaniu wykorzystano materiały udost ępnione przez pracowników Referatu Gospodarki Nieruchomo ściami, Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urz ędu Gminy i Miasta Ch ęciny. Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny jest zgodny z przepisami prawnymi obowi ązuj ącymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a tak że z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie, m.in. z:

• Ustaw ą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (tj Dz. U. z 2013r, poz. 1232 ze zm.), • Ustaw ą o Odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (Dz. U. z 2013r, poz. 21 ze zm.), • Programem usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, 2002 r., • Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032,

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 4 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

• Programem Ochrony Środowiska dla powiatu kieleckiego – aktualizacja na lata 2008 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2013 – 2018, Kielce, 2007r.

Opracowanie Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą obejmuje: 1. Inwentaryzacj ę wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny wraz z ocen ą. 2. Zestawienie ilo ściowe i jako ściowe materiałów zawieraj ących azbest w układzie trzech stopni pilno ści. 3. Okre ślenie mo żliwo ści i sposobu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. 4. Sposoby oraz mo żliwo ści pozyskiwania środków finansowych przez osoby fizyczne oraz Gmin ę na realizacj ę usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. 5. Harmonogram realizacji gminnego programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest. 6. Wskazówki edukacyjne z zakresu szkodliwo ści wyrobów zawieraj ących azbest.

1.2. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA GMINY CH ĘCINY

Gmina Ch ęciny jest gmin ą miejsko-wiejsk ą, licz ącą 14 917 mieszka ńców (dane UGiM - stan na 31.12.2014 r.). Powierzchnia gminy obejmuje obszar 127,4 km 2 Siedzib ą gminy jest miasto Ch ęciny. Obszar gminy poło żony jest w środkowo-zachodniej cz ęś ci województwa świ ętokrzyskiego, 13 km od miasta Kielce w kierunku północno - wschodnim, 100 km od Krakowa w kierunku południowo - zachodnim i 156 km od Łodzi w kierunku północno - zachodnim. Gmina Ch ęciny graniczy od północy z gmin ą Piekoszów, od północnego - wschodu z gmin ą Sitkówka-Nowiny, od wschodu z gmin ą Morawica powiatu kieleckiego, od południowego zachodu z gmin ą Sobków, od zachodu z gmin ą Małogoszcz z powiatu jędziejowskiego.

W skład gminy Ch ęciny wchodzi miasto Ch ęciny oraz 18 sołectw: Bolmin, Go ściniec, Korzecko, Lipowica, Łukowa, Miedzianka, Mosty, Ostrów, Podpolichno, Polichno, Przymiarki, Radkowice, Siedlce, Skiby, Staroch ęciny, Tokarnia, Wojkowiec, Wolica. Według podziału fizyczno-geograficznego Polski [Kondracki J., 1998] obszar gminy Ch ęciny le ży w obr ębie makroregionu Wy żyny Kieleckiej, w południowo – zachodniej cz ęś ci mezoregionu „Góry Świ ętokrzyskie”. Na terenie gminy znajduj ą si ę nast ępuj ące formy ochrony przyrody. S ą to: − Ch ęci ńsko - Kieleckiego Parku Krajobrazowego,

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 5 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

− Ch ęci ńsko-Kielecki obszar chronionego Krajobrazu, − rezerwat przyrody o żywionej : Milechowy, − rezerwaty przyrody nieo żywionej: Góra Miedzianka, Wolica, Góra Zelejowa, Góra Żakowa, Góra Rzepka, Jaskinia Raj, − pomniki przyrody: Urwisko skalne, i jaskinia, Skałki na stoku Góry Zamkowej, Stopie ń skalny w Czerwonej Górze, Jaskinia „Piekło” w Skibach na zboczu Góry Żakowej, Odsłoni ęcie geologiczne w Skibach. W zakresie obszarów Natura 2000, na terenie gminy Ch ęciny znajduj ą si ę nast ępuj ące obszary: − Dolina Nidy PLB260001 zatwierdzony jako obszar OSO Rozporz ądzeniem. Ministra Środowiska z dnia 21.07.2004 r w sprawie OSO Natura 2000 − Wzgórza Ch ęci ńsko-Kieleckie PLH260041 zatwierdzony jako obszar OZW (obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty) w marcu 2011 roku − Ostoja Sobkowsko-Korytnicka PLH260032 zatwierdzony jako obszar OZW w 2011r., − Dolina Czarnej Nidy PLH260016 zatwierdzony jako obszar OZW w 2011roku.

Źródło: maps.geoportal.gov.pl Rys 1. Gmina i Miasto Ch ęciny

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 6 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

1.3. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU I ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Z terminem „azbest” zwi ązane s ą wyra żenia pochodzenia greckiego i łaci ńskiego: asbeste, amiante, eternit ( aeternitate ). Asbeste - termin ten pochodzi od greckiego słowa άσβεστος – asbestos , które znaczy „niezniszczalny” Amiante - termin stosowany dzi ś w j ęzyku francuskim, pochodzi od łaciny amiantus zapo życzony od greckiego άίαντος - amiantos nieskalany - niegnilny, jest pierwszym terminem wyra żaj ącym cechy surowca zwi ązane z odporno ści ą na ogie ń. Salamander - według staro żytnej tradycji greckiej włókna azbestu to sier ść salamandry, st ąd nazwa salamander dla azbestu [Vogel L., 2009]. Eternit - jest to logo firmy „Eternit”, pochodz ące od łaciny aeternitate – wieczno ść . Termin ten, stosowany po raz pierwszy na pocz ątku XX wieku przez wynalazc ę azbestocementu Ludwiga Hatscheka do okre ślenia cech swojego wynalazku „ Fibrociment ” – fibrocement, kojarzy si ę obecnie z płytami azbestowo-cementowymi.

Azbest i jego wła ściwo ści

Termin AZBEST oznacza ogóln ą nazw ę dla minerałów z grupy serpentynitów i amfiboli, zwi ązanych ze skałami metamorficznymi, wyst ępuj ących w postaci włóknistych skupie ń [Pola ński A.,1974]. Poj ęcie azbest jest okre śleniem przemysłowym.

Azbest nale ży do włóknistych minerałów zbudowanych z ró żnorodnych zwi ązków krzemu, tlenu i metali (magnez, żelazo) charakteryzuj ący si ę du żą elastyczno ści ą włókien, odporno ści ą na wysokie temperatury, znikomym przewodnictwem cieplnym i znikom ą rozpuszczalno ści ą w wodzie, odporno ści ą na działanie kwasów i zasad. Stanowi przy tym naturalny składnik skorupy ziemskiej, wyst ępuj ąc we wszystkich cz ęś ciach litosfery niezale żnie od pochodzenia geologicznego. Włókna azbestowe stanowi ą agregaty długich, cienkich i elastycznych włókien elementarnych (fibryle). Długo ść włókien azbestu jest ró żna i zale ży od odmiany. Azbesty serpentynowe charakteryzuj ą si ę wi ększ ą długo ści ą włókien od azbestów amfibolowych. Własno ści fizykochemiczne azbestu zmieniaj ą si ę przy ogrzewaniu, na skutek dehydratacji. Ogrzewany w temperaturze powy żej 110 ˚C traci 2/3 zaadsorbowanej wody,

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 7 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą w temperaturze 370 ˚C – cało ść wody i jest to proces odwracalny. W temperaturach wy ższych hydratacja staje si ę nieodwracalna. Temperatura topnienia azbestu wynosi ok. 1500 ˚C. Wła ściwo ści termoizolacyjne i d źwi ękochłonne, wytrzymało ść na rozci ąganie, elastyczno ść , a tak że odporno ść niektórych odmian azbestu na działanie kwasów, alkaliów i wody morskiej czyni ą ze ń surowiec o szerokim zastosowaniu w ponad tysi ącu opisanych technologii [Szeszenia-Dąbrowska N., 2003].

Tabela 1.1 - Odmiany azbestu

Odmiana Odpowiednik mineralogiczny Skład chemiczny

Grupa serpentynu

2+ Chryzotyl Lizardyt, Antygoryt (Mg, Fe )3[Si 2O5](OH) 2 Grupa amfiboli 2+ 3+ Krokidolit Riebeckit Na 2Fe 3 Fe 2 [Si 8O22 ](OH) 2 2+ Amosyt Gruneryt (Fe , Mg) 7[Si 8O22 ](OH) 2 2+ Antofyllit Antofyllit (Mg, Fe )7 [Si 8O22 ](OH) 2 2+, Aktynolit Aktynolit Ca 2(Fe Mg) 5[Si 8O22 ](OH) 2

Tremolit Tremolit Ca 2 Mg 5[Si 8O22 ](OH) 2

Najwi ększe znaczenie przemysłowe ma azbest serpentynowy (chryzotylowy), tworz ący w serpentynitach cienkie żyły, o gi ętkich włóknach około 0,1 µm grubo ści. Jest on odporny na działanie wysokiej temperatury i czynników chemicznych, a tak że na ścieranie. Źle przewodzi ciepło. Azbest serpentynowy u żywany był do wyrobu niepalnych materiałów budowlanych (wyrobów azbestowo-cementowych, materiałów izolacyjnych, okładzin ciernych, tkanin i farb ogniotrwałych itp). Azbest amfibolowy jest znacznie mniej rozpowszechniony. Z uwagi na du żą kwasoodporno ść u żywany był w przemy śle chemicznym. Azbest chryzotylowy jest wytrzymały, elastyczny, ognioodporny, źle przewodzi ciepło, elektryczno ść i d źwi ęk. Jest odporny na alkalia, ale rozkłada si ę w kwasie solnym. Azbest amfibolowy jest kruchy i odporny na działanie kwasów. Najcz ęś ciej spotykanymi odmianami krystalograficznymi minerałów azbestu jest chryzotyl (minerał serpentynowy) oraz krokidolit i amosyt (minerały amfibolowe). Odmiany te ró żni ą si ę mi ędzy sob ą barw ą, g ęsto ści ą, budow ą, a przede wszystkim zawarto ści ą procentow ą składników: SiO 2, Fe 2O3, FeO, MgO, CaO, Na 2O, N 2O. Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji budowlanych wyrobów azbestowych , w śród których najwi ększe zainteresowanie miały płyty i rury

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 8 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą azbestowo-cementowe. Płyty były szeroko stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilo ści, do wykonywania instalacji wodoci ągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. Polska Norma [PN-87 B-06612] podaje trzy rodzaje klasyfikacji wyrobów azbestowo-cementowych. Najbardziej adekwatny wydaje si ę by ć podział wyrobów azbestowo-cementowych w zale żno ści od kształtu i przeznaczenia, wyró żniaj ący nast ępuj ące grupy: - wyroby płytowe, w tym: - płyty płaskie ogólnego stosowania, - płytki dachowe, - płyty płaskie specjalnego stosowania, - płyty faliste, - kształtki, - rury i elementy ł ącz ące, - kształtki kanalizacyjne, - kanały wentylacyjne, - otuliny, - wyroby i elementy architektoniczno-budowlane.

W zale żno ści od ich g ęsto ści obj ęto ściowej wyroby zawieraj ące azbest oraz odpady azbestowe dzieli si ę na „ mi ękkie” i „ twarde” .

Materiały „mi ękkie” - łatwo pyl ące materiały zawieraj ące azbest to materiały lub produkty (np. tekstylia azbestowe) charakteryzuj ące si ę du żym procentowym udziałem azbestu, nisk ą odporno ści ą mechaniczn ą i nisk ą g ęsto ści ą. Pod naciskiem mi ędzy palcami podatne s ą na zgniatanie i łatwo uwalniaj ą włókna azbestowe. Łatwo tak że ulegaj ą uszkodzeniom, powoduj ąc wtedy znaczne emisje pyłu azbestowego do atmosfery. Grupa „mi ękkich” materiałów zawieraj ących azbest obejmuje wyroby o g ęsto ści obj ęto ściowej mniejszej od 1000 kg/m 3. Zawieraj ą powy żej 20% azbestu. Wśród najcz ęś ciej stosowanych „mi ękkich” materiałów zawieraj ących azbest mo żna wyró żni ć:

• materiały termoizolacyjne, • natryski azbestowe, • wata azbestowa, • tektura azbestowa, • wyroby tekstylne, • zaprawy o niskiej g ęsto ści (<1),

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 9 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

• szczeliwa plecione, • filtry powietrza, gazów i cieczy.

Źródłem znacz ących emisji pyłu s ą „mi ękkie” wyroby zawieraj ące azbest stosowane wewn ątrz pomieszcze ń w postaci izolacji cieplnej, dodatków do materiałów wyko ńczeniowych, farb i lakierów. Problem znacznych emisji wewn ątrz pomieszcze ń ma miejsce głównie w krajach wysoko uprzemysłowionych, gdzie na du żą skal ę stosowano „mi ękkie” materiały zawieraj ące azbest m.in. w budynkach u żyteczno ści publicznej.

Materiały „ twarde ” - słabo pyl ące to wyroby charakteryzuj ące si ę du żym stopniem zwi ęzło ści włókien azbestu oraz du żym udziałem spoiwa, głównie cementowego. S ą to takie materiały, których mechaniczna obróbka (rozbijanie, zrzucanie, ci ęcie, wiercenie otworów, szlifowanie i inne) powoduje zwi ększon ą emisj ę pyłu azbestowego do wdychanego powietrza, stwarzaj ąc niebezpiecze ństwo dla zdrowia. Grupa „twardych” materiałów zawieraj ących azbest obejmuje wyroby o g ęsto ści obj ęto ściowej powy żej 1000 kg/m 3, zawieraj ące poni żej 20% azbestu. W śród „twardych” materiałów zawieraj ących azbest mo żna wyró żni ć: • wyroby azbestowo-cementowe (płyty faliste, płaskie oraz płyty „caro”), • wyroby winylowo-azbestowe, • uszczelki płaskie, • kleje, kity, szpachlówki i zaprawy cementowe o wysokiej g ęsto ści, • tarcze cierne

Do materiałów „twardych” – słabo pyl ących zaliczane s ą mi ędzy innymi powszechnie stosowane w Polsce w latach 70 - tych, faliste i płaskie płyty azbestowo-cementowe, wykorzystywane jako pokrycia dachowe w budynkach jednorodzinnych lub elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym. W znacznie mniejszym stopniu stosowane były rury azbestowo-cementowe w sieciach wodoci ągowych, kanalizacyjnych czy do budowy kominów i zsypów. Włókna azbestu w tych wyrobach, w postaci włókien chryzotylu (azbestu serpentynowego) – odmiana mniej szkodliwa od krokidolitu (azbestu amfibolowego) - s ą mocno zwi ązane spoiwem cementowym.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 10 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Zastosowanie azbestu

Azbest jako minerał u żytkowy jest znany od neolitu. Ju ż wtedy stanowił dodatek do wyrobów ceramicznych. W staro żytno ści, Grecy stosowali go do wyrobu knotów do lamp oliwnych. W XIX wieku azbest był stosowany do produkcji ogniotrwałych tkanin, a w XX wieku stał si ę surowcem powszechnie stosowanym w budownictwie. Od 1997 roku azbest został zakazany do przetwarzania i wykorzystania w wi ększo ści krajów europejskich.

Prehistoryczne zastosowanie Pocz ąwszy od neolitu tj. ok. 4500 p.n.e. człowiek zachwycał si ę wła ściwo ściami „cudownych włókien”. Badania archeologiczne udowodniły, że włókna tego cudownego minerału były ju ż wtedy stosowane do produkcji wyrobów ceramicznych w Europie i w Azji południowo-wschodniej [Vogel L., 2009].

Staro żytne zastosowanie Strabon, grecki geograf, w “Geografii Uniwersalnej” donosił, że na wyspie Eubea w Grecji znajdowano skał ę, któr ą mo żna czesa ć i tka ć. Z otrzymanej tkaniny wykonano obrusy i chusteczki, które czyszczono przez wrzucanie do ognia. W tym okresie azbest stosowano tak że do wyrobu knotów do lamp oliwnych [Perret V. , http://www.amiante-info.ch]. Rzymski geograf i przyrodnik Pliniusz Starszy, w I wieku n.e., opisuj ąc w „Historii Przyrodniczej” pochodzenie skały, donosił, że grecy j ą nazywali asbestos. „Substancja ta pochodzi z pozbawionych deszczu i spalonych przez indyjskie sło ńce pusty ń; tu, w śród strasznych gadów, uodparnia si ę, na działanie ognia; jest rzadka i trudna do tkania, gdy ż jest krótka; jest w dodatku koloru rudego; ogie ń daje jej blasku bieli. Szcz ęś liwy znalazca sprzedaje j ą dro żej od najpi ękniejszych pereł; Grecy nazywali j ą asbeste, nazwa, która ju ż wskazuje na jej wła ściwo ści (asbestos – niezniszczalny) [Perret V., http://www.amiante- info.ch]. Pliniusz Starszy, w „Historii Przyrodniczej” pisze dalej, że „ wynaleziono lniane płótno zwane „linum vivum” „ żywy len, którego płomie ń nie niszczy”; widzieli śmy jak rzucane do paleniska jadalni obrusy czy ściły si ę, a po wyj ęciu z ognia stały si ę bielsze ani żeli prane w wodzie. Z owego materiału wykonuje si ę tak że całuny królewskie, które oddzielaj ą prochy od popiołu ogniska”. [Perret V., http://www.amiante-info.ch].

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 11 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Współczesne zastosowanie Współcze śnie, azbest miał bardzo szerokie zastosowanie w ró żnego rodzaju technologiach przemysłowych, budownictwie, energetyce, transporcie. W Polsce najwi ększe ilo ści azbestu zu żywano w ró żnych procesach produkcyjnych w latach 70-tych ubiegłego stulecia. W latach 20-tych XIX wieku, pocz ątkowo we Włoszech, nast ępnie w całej Europie i na całym świecie, azbest znalazł zastosowanie w postaci ogniotrwałych ubra ń dla stra żaków. Tkaniny azbestowe znalazły równie ż zastosowanie w przemy śle włókienniczym do konfekcji ogniotrwałej odzie ży. Nast ępnie, w okresie rozkwitu produkcji silników parowych, azbest znalazł zastosowanie w przemy śle stoczniowym, gdzie pocz ątkowo wykorzystywano wyroby azbestowe w silnikach statków, a nast ępnie tak że jako natryski azbestowe i materiały termoizolacyjne. Na pocz ątku XX wieku in żynier austriacki Ludwik Hatschek, na podstawie wła ściwo ści azbestu i cementu opracował we Francji technologi ę azbestocementu. Okazało si ę, że wynalazek posiada bardzo dobre wła ściwo ści fizyczne i chemiczne. Wyprodukowana z takiej mieszaniny płyta azbestowo-cementowa jest lekka, niepalna i odporna na działanie kwasów. Stanowiła, zatem znakomity materiał budowlany na pokrycie dachowe i ocieplenie elewacji budynków [Crocq B., 1998].

W Polsce, azbest był stosowany w budownictwie głównie do produkcji płyt azbestowo-cementowych jako pokrycia dachowe i ocieplania elewacji budynków; w mniejszym stopniu stosowano azbest do produkcji rur azbestowo-cementowych (wysokoci śnieniowe, kanalizacyjne, przewody wentylacyjne). Azbest rzadko był stosowany wewn ątrz budynków jako natryski azbestowe b ądź materiał termoizolacyjny. W krajach zachodnich powszechnie stosowano natryski azbestowe wewn ątrz budynków na konstrukcje stalowe jako ognioochronna osłona zabezpieczaj ąca stalowe konstrukcje budynków (wie żowców). W tych krajach, w latach 70-tych stosowano tak że włókna azbestu jako dodatek do materiałów wyko ńczeniowych w budynkach u żyteczno ści publicznej. W Polsce takie zastosowanie jest rzadko spotykane. Za tym przemawiaj ą dane zawarte w „Programie usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski”. Według „Programu...” na terenie kraju znajdowało si ę ok. 15,5 mln Mg wyrobów zawieraj ących azbest, w tym 14,9 Mg płyt azbestowo-cementowych i 0,6 mln Mg rur i innych wyrobów azbestowo-cementowych. W „Programie” nie zidentyfikowano jednak ilo ści

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 12 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą wyrobów zawieraj ących azbest znajduj ących si ę w obiektach przemysłowych i infrastrukturalnych. Jak donosi literatura [Brzozowski A., Obmi ński A., 2004], w polskim budownictwie przemysłowym stosowano w latach 1970-1980 mi ękkie łatwo pyl ące materiały zawieraj ące azbest w postaci tynków i natrysków w celach ognioochronnych w konstrukcjach stalowych i drewnianych obiektów wymagaj ących szczególnej ochrony przeciwpo żarowej. Poza powszechnym wykorzystaniem w budownictwie, azbest znalazł w praktyce szerokie zastosowanie. Azbest był stosowany do produkcji ró żnorodnych artykułów codziennego u żytku: papier bibułowy, kartony, „siatki azbestowe” do kuchenek gazowych, tostery, kurtyny teatralne, tkaniny ognioodporne, koce ga śnicze, itp.

Azbest znalazł tak że zastosowanie w energetyce, w przemy śle chemicznym, spo żywczym, motoryzacyjnym, hutniczym i stoczniowym.

W przemy śle energetycznym materiały zawieraj ące azbest stosowano w elektrociepłowniach i elektrowniach w kominach (sznur azbestowy), chłodniach (płyty azbestowo-cementowe), zraszalnikach (sznur azbestowy) oraz w sieciach ciepłowniczych (osłona termoizolacyjna) [Kuzio S., IGO]

W przemy śle motoryzacyjnym włókna azbestu znalazły zastosowanie jako materiał termoizolacyjny w silnikach pojazdów mechanicznych, w ró żnorodnych elektrycznych urz ądzeniach grzewczych. Włókna azbestu wykorzystywano tak że w produkcji ró żnorodnych uszczelek, okładzin do sprz ęgieł i hamulców stosowanych w miejscach wymagaj ących zwi ększonej odporno ści na wysok ą temperatur ę. Azbest był powszechnie stosowany w kolejnictwie, w lotnictwie i w przemy śle stoczniowym [http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/].

W przemy śle chemicznym azbest wykorzystano m.in. w procesach produkcji chloru [Kuzio S. IGO] oraz w hutach szkła do wałów z azbestu chryzotylowego stosowanych do ci ągnienia szkła.

Powstawanie odpadów zawieraj ących azbest

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (t.j. Dz. U. z 2004r. Nr 3, poz. 20 ze zm.) praktycznie zamkn ęła okres stosowania wyrobów zawieraj ących azbest w Polsce. Pozostaje natomiast problem sukcesywnego

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 13 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą usuwania zu żytych wyrobów, w sposób niezagra żaj ący zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu środowiska. Zgodnie z wymienion ą ustaw ą, produkcja płyt została zako ńczona w 1998 roku. Powołuj ąc si ę na Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032, na terenie kraju w 2008 roku znajdowało si ę jeszcze w u żytkowaniu ok. 14,5 mln Mg wyrobów zawieraj ących azbest. W „Programie...” nie zidentyfikowano ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest znajduj ących si ę w obiektach przemysłowych i infrastrukturalnych. W najbli ższych latach wyroby te b ędą sukcesywnie usuwane, staj ąc si ę wtedy odpadem niebezpiecznym [Ministerstwo Gospodarki, 2009]. Zgodnie z obowi ązuj ącą klasyfikacj ą odpadów, stanowi ącą zał ącznik do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923) odpady azbestowe wymienione s ą w nast ępuj ących grupach odpadów:

Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu 06 chemii nieorganicznej, 06 07 01* Odpady azbestowe z elektrolizy

06 13 04* Odpady z przetwarzania azbestu

10 Odpady z procesów termicznych,

10 11 81* Odpady zawieraj ące azbest

10 13 09* Odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych

Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne 15 i ubrania ochronne nieuj ęte w innych grupach, Opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia 15 01 11* konstrukcyjnego (np. azbest), wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi 16 Odpady nieuj ęte w innych grupach,

16 01 11* Okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest

16 02 12* Zu żyte urz ądzenia zawieraj ące wolny azbest Odpady z budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych oraz 17 infrastruktury drogowej (wł ączaj ąc gleb ę i ziemi ę z terenów zanieczyszczonych) 17 06 01* Materiały izolacyjne zawieraj ące azbest

17 06 05* Materiały budowlane zawieraj ące azbest

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 14 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

1.4. ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA I WPŁYW AZBESTU NA ZDROWIE CZŁOWIEKA

Azbest jest nazw ą przemysłow ą grupy minerałów włóknistych, które pod wzgl ędem chemicznym s ą uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu. Chorobotwórcze działanie azbestu nast ępuje w wyniku wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie s ą uwalniane do powietrza i nie wyst ępuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowi ą zagro żenia dla zdrowia. Na wyst ępowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworz ących go włókien i ich st ęż enie oraz czas trwania nara żenia. Ze wzgl ędu na swoje wła ściwo ści i niezniszczalno ść , azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje si ę w nim przez czas nieokre ślony. Oznacza to trwały charakter zanieczyszczenia lub ska żenia poszczególnych komponentów środowiska. Zanieczyszczenie lub ska żenie środowiska przyrodniczego azbestem oznacza: • ska żenie powietrza pyłami azbestowymi, zwłaszcza najbardziej niebezpieczn ą dla człowieka frakcj ą respirabiln ą, tj. włókna o długo ści powy żej 5 mikrometrów o maksymalnej średnicy 3 mikrometrów i o stosunku długo ści włókna do jego grubo ści nie jest mniejszy ni ż 3 do 1. • ska żenie gleb, które powoduje reemisj ę pyłów azbestu.

Dla st ęż eń azbestu w powietrzu podane s ą najwy ższe dopuszczalne st ęż enia (NDS), wyra żone zarówno liczb ą włókien azbestu w 1cm 3, jak i ilo ści ą pyłu całkowitego w mg/m 3. W przypadku koncentracji azbestu w glebach brak jest światowych, europejskich i krajowych kryteriów ustalaj ących dopuszczalne poziomy zanieczyszczenia. Zanieczyszczenie gruntu lub gleb azbestem jest jednak zagadnieniem istotnym, gdy ż powoduje jego reemisj ę do środowiska. W pracy Obmi ńskiego [2000] podano, na podstawie własnych bada ń, że st ęż enia niezwi ązanego azbestu przekraczaj ące 0,02% wymagaj ą rekultywacji, z racji reemisji pyłów. W celu wyeliminowania reemisji azbestu konieczne jest przeprowadzanie odpowiednich zabiegów ograniczaj ących pylenie [Dyczek, 2000; Obmi ński, 2000].

W ostatnich latach, zarówno w Polsce jak i na świecie, jednoznacznie zabroniono stosowania wyrobów zawieraj ących azbest. Natomiast od pocz ątku XX wieku do lat osiemdziesi ątych, azbest był szeroko stosowany w materiałach izolacyjnych i ściernych, głównie w budownictwie komunalnym i przemysłowym. Obecnie ka żde działanie zwi ązane

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 15 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą z demonta żem wyrobów zawieraj ących azbest jest zwi ązane z powstawaniem odpadów zaliczanych, z uwagi na obecno ść azbestu, do grupy odpadów niebezpiecznych.

Zagro żenie azbestem dla człowieka jest wynikiem wprowadzenia go poprzez drogi oddechowe, przy czym stopie ń zagro żenia zale ży od rodzaju pyłu, wielko ści i g ęsto ści włókna i czasu oddziaływania. Im mniejsze i krótsze s ą włókna, tym s ą one bardziej odpowiedzialne za wywoływanie zmian chorobowych o charakterze rakowym. Włókna mniejsze s ą wdychane, a wi ększe osiadaj ą we wcze śniejszych odcinkach dróg oddechowych i nie docieraj ą do p ęcherzyków płucnych. Istniej ące dowody epidemiologiczne pozwalaj ą stwierdzi ć, że wszystkie typy azbestu powoduj ą raka płuc [Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J.,1998]. Najbardziej zagra ża zdrowiu azbest niebieski (krokidolit) zawieraj ący około 16% włókien respirabilnych, to znaczy takich, które mog ą wyst ępowa ć w trwałej postaci w powietrzu i przedostawa ć si ę z wdychanym powietrzem do p ęcherzyków płucnych. W efekcie oddziaływania pyłów azbestowych stwierdzono mo żliwo ść wyst ępowania takich schorze ń jak: pylica azbestowa, rak płuc oraz azbestoza. Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugeruj ą, że inne nowotwory: krtani, żoł ądka i jelit, trzustki, jajnika oraz chłoniaków mog ą by ć zwi ązane z obecno ści ą pyłu azbestowego w powietrzu wdychanym [Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J.,1998].

Wyró żnia si ę trzy typy ekspozycji na pył azbestowy: ekspozycj ę zawodow ą, parazawodow ą i środowiskow ą. Ró żni ą si ę one w sposób istotny wielko ści ą st ęż eń, ich rozmiarami, długo ści ą trwania nara żenia, a co za tym idzie skutkami dla zdrowia i wielko ści ą ryzyka wyst ępowania okre ślonych nowotworów zło śliwych. Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie badania nie dostarczyły dowodów zwi ększonego ryzyka wyst ępowania nowotworów zwi ązanych ze spo żywaniem pokarmów i wody zanieczyszczonej azbestem. Tak wi ęc azbest jest nieszkodliwy, o ile jest on izolowany od atmosfery. Zagro żeniem dla człowieka jest forma azbestu wdychana z powietrzem atmosferycznym. Istnieje realne zagro żenie ska żeniem środowiska pyłem azbestu, pochodz ącym z tak zwanych „dzikich wysypisk odpadów” – szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Ponadto wyst ępuje pylenie – w coraz wi ększym stopniu – z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. Powa żny niepokój mo że budzi ć fakt, że usuwanie obecnie z dachów i elewacji wyrobów zawieraj ących azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwi ększa tylko zagro żenie pyłem azbestowym dla mieszka ńców.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 16 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

1.5. PODSTAWOWE AKTY PRAWNE

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014r., poz. 1923) materiały zawieraj ące azbest nale żą do grupy odpadów niebezpiecznych. Odpadem staj ą si ę wyroby zawieraj ące azbest usuni ęte z miejsca ich wykorzystania. Na podstawie dost ępnej literatury 30 lat u żytkowania szarej, niemalowanej płyty dachowej zawieraj ącej azbest oraz malowanej płyty elewacyjnej zawieraj ącej azbest, stanowi graniczny okres ich bezpiecznego u żytkowania. Najcz ęś ciej powstaj ące odpady nale żą do dwóch grup:

Grupy 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest Grupy 17 06 05* - materiały budowlane zawieraj ące azbest

PRZEGL ĄD PODSTAWOWYCH USTAW I ROZPORZ ĄDZE Ń DOTYCZ ĄCYCH BEZPIECZNEGO POST ĘPOWANIA I OCHRONY PRZED AZBESTEM I MATERIAŁAMI ZAWIERAJ ĄCYMI AZBEST

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 1409 ze zm). W przypadku wyst ępowania azbestu wła ściwy organ mo że nało żyć, w drodze decyzji, obowi ązek uzyskania pozwolenia na wykonanie okre ślonego obiektu lub robót budowlanych obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. l w/w artykułu, je śli ich realizacja m.in. mo że spowodowa ć zagro żenie bezpiecze ństwa ludzi, pogorszenie stanu środowiska bądź pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych.

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (tekst jednolity z dnia 18 grudnia 2003 r., Dz. U. z2004r. Nr 3, poz. 20 ze zm.). Ustawa informuje o zakazach wprowadzania na polski obszar celny wyrobów zawieraj ących azbest, zakazie produkcji wyrobów zawieraj ących azbest oraz o zakazie obrotu azbestem i wyrobami zawieraj ącymi azbest.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013r., poz. 1232 ze zm.). Ustawa okre śla zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzgl ędnieniem wymaga ń zasad zrównowa żonego rozwoju. Ustawa ustaliła m.in. obowi ązek składania przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, a tak że osoby prawne stosownych informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska.

Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. z 2013r., poz. 21 ze zm.). Ustawa okre śla środki słu żą ce ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi zapobiegaj ące i zmniejszaj ące negatywne wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi wynikaj ący z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi oraz ograniczaj ące ogólne skutki u żytkowania zasobów i poprawiaj ące efektywno ść takiego u żytkowania. Ustawa okre śla tak że zasady ogólne gospodarki odpadami, plany gospodarki odpadami, uprawnienia wymagane do

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 17 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą gospodarowania odpadami oraz prowadzenie rejestru, zasady prowadzenia rejestrów podmiotów wprowadzaj ących produkty, produkty w opakowaniach i gospodarujących odpadami, jak równie ż zasady prowadzenia ewidencji odpadów. Ustawa wprowadza nowe definicje, takie jak: sprzedawca odpadów (dealer), po średnik w obrocie odpadami (broker) i zapobieganie powstawaniu odpadów. Niektóre dotychczasowe definicje (np. odzysku, recyklingu) zostały zmienione. Ponadto na mocy ustawy tworzy si ę Baz ę danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (tzw. BDO), która zast ąpi obecn ą baz ę – Zintegrowany System Odpadowy.

Ustawa Ministra Zdrowia z dnia 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, (Dz. U. z 2011r. Nr 63, poz. 322 ze zm.) Ustawa uchyliła Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy .

Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 roku o przewozie towarów niebezpiecznych. (Dz. U. z 2011r. Nr 227, poz. 1367 ze zm.). Ustawa okre śla zasady prowadzenia działalno ści w zakresie krajowego i mi ędzynarodowego przewozu drogowego, kolej ą i żeglug ą śródl ądow ą towarów niebezpiecznych oraz organy i jednostki realizuj ące zadania zwi ązane z tym przewozem. Ustawa obowi ązuje od 1 stycznia 2012 roku.

Zarz ądzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 roku w sprawie dopuszczalnych st ęż eń i nat ęż eń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urz ądzenia i elementy wyposa żenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. z 1996r. Nr 19, poz. 231). Okre śla jako niedopuszczalny dodatek azbestu w materiałach budowlanych, z terminem obowi ązywania od dnia 1 stycznia 1997 r.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014r. poz. 1923). Zamieszcza rodzaje odpadów zawieraj ących azbest na li ście odpadów niebezpiecznych w wymienionych ni żej grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym: 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu 10 11 81* - odpady zawieraj ące azbest (z hutnictwa szkła) 10 13 09*- odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych 15 01 11*- opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest 16 02 12* - zu żyte urz ądzenia zawieraj ące azbest 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest 17 06 05* - materiały budowlane zawieraj ące azbest UWAGA : gwiazdka oznacza odpady niebezpieczne

Rozporz ądzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwy ższych dopuszczalnych st ęż eń i nat ęż eń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2014r. Nr 0, poz. 817). Rozporz ądzenie to okre śla warto ści najwy ższych dopuszczalnych st ęż eń chemicznych i pyłowych czynników, w tym pyłów zawieraj ących azbest szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 18 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2004r. Nr 71, poz. 649). Rozporz ądzenie okre śla: 1) obowi ązki wykonawcy prac polegaj ących na bezpiecznym u żytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest; 2) sposoby i warunki bezpiecznego u żytkowania oraz usuwania wyrobów zawieraj ących azbest; 3) warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest do miejsca ich składowania; 4) wymagania, jakim powinno odpowiada ć oznakowanie wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest. Rozporz ądzenie nakłada na wła ścicieli lub zarz ądców obiektów budowlanych obowi ązek dokonania przegl ądu technicznego wyrobów zawieraj ących azbest zgodnie z zał ącznikiem nr 1 do rozporz ądzenia. Jeden egzemplarz „oceny” nale żało zło żyć do terenowego organu nadzoru budowlanego, co miało na celu dokonanie inwentaryzacji wyrobów wymagaj ących usuni ęcia w danym rejonie w okre ślonym przedziale czasowym. Wszystkie wyroby posiadaj ące g ęsto ść obj ęto ściow ą mniejsz ą ni ż 1000 kg/m 3 oraz zu żyte wyroby o g ęsto ści wi ększej ni ż 1000 kg/m 3 (azbestowo-cementowe) powinny by ć usuni ęte na koszt wła ściciela. W rozporz ądzeniu okre ślono zasady usuwania tych wyrobów, sposób pakowania i oznakowania powstałych odpadów zawierających azbest do przewiezienia na miejsce składowania. Wykonawca prac polegaj ących na usuni ęciu wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów i urz ądze ń budowlanych o ł ącznej powierzchni ponad 500m 2 zobowi ązany jest do wykazania braku zanieczyszczenia azbestem miejsc wykonywania robót, przez przedstawienie wyników pomiarów st ęż eń pyłów azbestu.

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest. (Dz. U. z 2011r. Nr 8, poz. 31). Rozporz ądzenie ustala obowi ązki wła ścicieli wszystkich miejsc, gdzie były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest, a tak że wprowadza obowi ązek inwentaryzacji tych wyrobów oraz corocznej sprawozdawczo ści.

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2010r. Nr 162, poz. 1089).

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 roku w sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u żytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005r. Nr 216, poz. 1824). Okre śla obowi ązki pracodawcy zatrudniaj ącego pracowników przy usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest. Pracodawca obowi ązany jest stosowa ć środki ochrony pracowników przed szkodliwym działaniem pyłu zawieraj ącego azbest, a przed przyst ąpieniem do prac sporz ądzi ć ich szczegółowy plan. Pracownicy zatrudnieni przy pracach w kontakcie z azbestem, pracodawcy i osoby kieruj ące takimi pracami powinni by ć przeszkoleniu w zakresie bezpiecze ństwa i higieny pracy zgodnie z programem okre ślonym w zał ączniku do rozporz ądzenia.

Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 11 sierpnia 2014 roku w sprawie wysoko ści stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2015 (M.P. z 2014r. poz. 790).

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 19 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Dla materiałów izolacyjnych zawieraj ących azbest (17 06 01*) oraz materiałów konstrukcyjnych zawieraj ących azbest (17 06 05*) zał ącznik nr 1 do obwieszczenia Ministra Środowiska z dnia 10 wrze śnia 2012r nie wprowadza opłat za ich umieszczenie na składowisku.

Jednostkowa Kod odpadu Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów stawka opłat w zł/Mg 06 07 01* odpady azbestu z elektrolizy 55,43 06 13 04* odpady z przetwarzania azbestu 55,43 10 11 81* odpady zawieraj ące azbest 55,43 odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów azbestowo- 10 13 09* 55,43 cementowych odpady z produkcji elementów azbestowo-cementowych inne ni ż 10 13 10 57,95 wymienione w 10 13 09 opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne porowate elementy 15 01 11* wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi 55,43 pojemnikami ci śnieniowy mi 16 01 11* okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest 55,43 16 02 12* zu żyte urz ądzenia zawieraj ące azbest 55,43 17 06 01* materiały izolacyjne zawieraj ące azbest 0 (120,76) 17 06 05* materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest 0 (120,76) Źródło: Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 11 sierpnia 2014r.. w sprawie wysoko ści stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2015 (M.P.z 2014r., poz. 790).

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 16 stycznia 2015 roku w sprawie rodzajów odpadów, które mog ą by ć składowane na składowisku odpadów w sposób nie selektywny (Dz. U. z 2015r. poz. 110). W sposób nieselektywny mog ą by ć składowane rodzaje odpadów okre ślone w zał ączniku do rozporz ądzenia, w tym: Grupy 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest Grupy 17 06 05* - materiały budowlane zawieraj ące azbest Oznacza to, że odpady obu grup mog ą by ć składowane wspólnie, na tym samym składowisku odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Natomiast nie wolno tych odpadów miesza ć i składowa ć z innymi odpadami niebezpiecznymi.

Rozporz ądzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR (Dz. U. z 2012r., poz.192). oraz Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 13 grudnia 2013r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie świadectwa dopuszczania pojazdu ADR (Dz. U. z 2014r., poz.26). Okre śla szczegółowe warunki, tryb wydawania i przedłu żania wa żno ści świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR oraz wydawania jego wtórnika; wzór i sposób wypełniania świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR; wysoko ść opłat za wydanie świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR, przedłu żenie jego wa żno ści oraz wydanie jego wtórnika.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. z 2013r., poz. 523). Okre śla m.in. wymagania dotycz ące składowania dla odpadów zawieraj ących azbest, wymienionych w katalogu odpadów oznaczonych kodami 17 06 01* i 17 06.05*. Wymagania dotycz ą lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia składowiska odpadów, zapewniaj ą bezpieczne dla zdrowia ludzi i dla środowiska składowanie odpadów,

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 20 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą a w szczególno ści zapobiegaj ą zanieczyszczeniu wód powierzchniowych i podziemnych, gleby i ziemi oraz powietrza.

Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 roku w sprawie informacji dotycz ących bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. z 2003 r. Nr 120, poz. 1126). Rozporz ądzenie ustala obowi ązek sporz ądzenia wymaganego planu równie ż dla robót prowadzonych z wyrobami zawieraj ącymi azbest.

Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (Dz. U. z 2010r. Nr 213, poz. 1397) oraz Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2013r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (Dz. U. z 2013r., poz. 817). Sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko wymaga transport lub unieszkodliwianie azbestu lub produktów zawieraj ących azbest, w ilo ści nie ni ższej ni ż 200 ton (Mg) rocznie.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 grudnia 2014 roku w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2014r., poz. 1973). Określa wzory dokumentów stosowanych do prowadzenia ilo ściowej i jako ściowej ewidencji odpadów celem zapewnienia kontroli ich przemieszczania. Do prowadzonej ewidencji odpadów obowi ązani s ą posiadacze odpadów, w tym tak że wytwórcy odpadów. Ewidencje odpadów prowadzi si ę za pomoc ą dwóch dokumentów: karty ewidencji odpadów oraz karty przekazania odpadów. Karta przekazania odpadu wypełniana jest w dwóch egzemplarzach przez posiadacza przekazuj ącego odpady na rzecz innego posiadacza odpadów. Posiadacz odpadów, który odpady przejmuje (np. zarz ądzaj ący składowiskiem odpadów) zobowi ązany jest do potwierdzenia na karcie przekazania odpadu fakt przyj ęcia odpadu.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska (Dz. U. z 2013r., poz. 24) wprowadza zmiany w zakresie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o wyst ępowaniu substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska. Informacje s ą przedkładane w formie elektronicznej na informatycznych o śnikach danych. Informacje s ą bezpo średnio wprowadzane przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta do bazy azbestowej www.bazaazbestowa.gov.pl administrowanej przez Ministra Gospodarki.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2013r., poz. 25). Rozporz ądzenie okre śla sposób prowadzenia rejestru wyrobów zawieraj ących azbest, w tym: form ę i układ rejestru, zawarto ść rejestru oraz okres przechowywania rejestru.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mog ących powodowa ć znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako cało ści (Dz. U. z 2014r., poz. 1169). Rozporz ądzenie okre śla rodzaje instalacji mog ących powodowa ć znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako cało ści. Są to: instalacje do wytwarzania energii i paliw; instalacje do produkcji i obróbki metali; instalacje w przemy śle mineralnym, instalacje w przemy śle chemicznym do wytwarzania, przy zastosowaniu procesów chemicznych lub biologicznych, instalacje w gospodarce odpadami, instalacje w innych rodzajach działalno ści.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 21 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

2. INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

2.1. PODSTAWOWE ZAŁO ŻENIA Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji wyrobów budowlanych, w śród których najwi ększe zainteresowanie miały płyty i rury azbestowo- cementowe. Płyty szeroko były stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilo ści, do wykonywania instalacji wodoci ągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych.

Stosowane w opracowaniu przeliczniki przy obliczeniu masy i obj ęto ści płyt azbestowo-cementowych:

1 m 2 płyty azbestowo-cementowej = 0,011 Mg 1 Mg płyty azbestowo-cementowej = 0,82 m 3

Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski.

Na terenie gminy i miasta Ch ęciny najwi ęcej odpadów zawieraj ących azbest powstanie w trakcie wymiany pokry ć dachowych budynków. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014r., poz. 1923) głównie b ędą to odpady z przypisanymi kodami klasyfikacyjnymi: 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest, 17 06 05* - materiały budowlane zawieraj ące azbest.

Odpady te nale żą do niebezpiecznych.

W roku 2015, w miesi ącach maj - sierpie ń, na podstawie umowy nr rej. 8(C-2)15, pracownicy Pracowni Bada ń Środowiskowych i Gospodarki Odpadami Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN przeprowadzili badania inwentaryzacyjne w śród budynków nale żą cych do osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostki samorz ądu terytorialnego, PKP i MON. Na terenie gminy i miasta Ch ęciny stwierdzono wyroby zawieraj ące azbest na obiektach PKP.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 22 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Etapy prac wykonane przez pracowników IGSMiE PAN dla potrzeb inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest: - opracowanie ankiet zgodnie z obowi ązuj ącymi rozporz ądzeniami; - konsultacje z pracownikami Referat Gospodarki Nieruchomo ściami, Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urz ędu Gminy i Miasta Ch ęciny; - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie w śród osób fizycznych zgodnie z opracowanymi ankietami; - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie w śród osób prawnych zgodnie z opracowanymi ankietami; - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie w śród pozostałych obiektów; - wprowadzenie do Bazy Danych nr działek i obr ębów ewidencyjnych; - przygotowanie warstwy obrysów obiektów z przypisanymi do obiektu atrybutami: numer działki ewidencyjnej i numer obr ębu ewidencyjnego, umo żliwiaj ącej eksport wyników inwentaryzacji do warstw w formacie *.shp i *.pdf.

Przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie w śród osób fizycznych oraz osób prawnych, zgodnie z opracowanymi ankietami oraz ocen ą stanowiło zadanie podstawowe dla realizacji opracowania Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą. W trakcie prac terenowych zinwentaryzowano tak że zdemontowane płyty dachowe zło żone na terenie poszczególnych posesji. Płyty te zaliczono do I stopnia pilno ści. Ze wzgl ędu na brak mo żliwo ści obserwacji w terenie, cz ęść zło żonych płyt azbestowo-cementowych mogła nie zosta ć uwzgl ędniona w ankietach. Je żeli takowe odpady azbestowo-cementowe zło żone na posesjach zostan ą zgłoszone przez wła ścicieli posesji nale ży je traktowa ć zgodnie z post ępowaniem dla I stopnia pilno ści.

Przygotowane ankiety zawieraj ą dwa elementy: Informacja o wyrobach zawieraj ących azbest i miejscu ich wykorzystania – według zał ącznika nr 3 do rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest . (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31);

Ocena stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest – według zał ącznika nr 1 do rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 23 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ze zmianami z roku 2010 (Dz. U. z 2004r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089).

Wzór przygotowanych ankiet zamieszczono w zał ączniku do opracowania.

Wykonawca opracowania podj ął si ę zadania przeprowadzenia spisu obiektów oraz ocen ę pokry ć dachowych w terenie – „tzw. spis z natury”. Spis z natury polegał na szczegółowym obej ściu gospodarstwa indywidualnego b ądź obiektu nale żą cego do podmiotu gospodarczego, a tak że obiektów b ędących we władaniu Gminy. Oszacowano powierzchni ę pokry ć dachowych oraz przeprowadzono ocen ę stanu technicznego wyst ępuj ących wyrobów azbestowych, zgodnie z zał ącznikami do rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawierające azbest. (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31) oraz do Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ze zmianami (Dz. U. z 2004r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010r. Nr 162, poz. 1089). Ocen ę przeprowadzono tylko do celów inwentaryzacji i w celach opracowania harmonogramu usuwania wyrobów zwieraj ących azbest.

Podstawowe zało żenia IGSMiE PAN dotycz ące wypełniania ankiet, przyjęte dla potrzeb przeprowadzonej inwentaryzacji materiałów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny:

1. Zawarto ść ankiet wypełnionych przez wła ścicieli lub administruj ących obiektami została przyj ęta dla celów opracowania bez jakichkolwiek zmian; 2. W przypadku braku ankiety dla obiektu, gdzie pracownicy IGSMiE PAN w czasie prac terenowych, stwierdzili obecno ść elementów zawieraj ących azbest, ankieta została wypełniona przez Wykonawc ę zadania (w warunkach terenowych). W takim przypadku w rubrykach: - Wykorzystuj ący wyroby zawieraj ące azbest – imi ę i nazwisko lub nazwa i adres - wpisywano adres budynku, na którym stwierdzono obecno ść wyrobów zawieraj ących azbest.;

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 24 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

3. Ocena stanu i mo żliwo ści została przeprowadzona przez osob ę – pracownika IGSMiE PAN wypełniaj ącą ankiet ę w warunkach terenowych.

WYNIKI INWENTARYZACJI TZW „SPISU Z NATURY”

Zdecydowana wi ększo ść stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawieraj ących azbest nale ży do grupy pokry ć dachowych budynków. Są to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste wyst ępuj ące na budynkach mieszkalnych i budynkach gospodarczych.

W wyniku przeprowadzonych bada ń inwentaryzacyjnych na obszarze gminy i miasta Ch ęciny uzyskano:
wśród budynków b ędących własno ści ą osób fizycznych ( gospodarstw indywidualnych) 2113 ankiet , w których wykazano ł ącznie 3737 obiektów z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest; ł ącznie oszacowano 489730 m2, tj. 5387 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest,
wśród budynków nale żą cych do JST 6 ankiet, w których wykazano 6 obiektów z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest w ilo ści 1046 m 2, tj. 11,5 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest,
wśród budynków firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji 25 ankiet, w których wykazano 37 obiektów z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest w ilo ści 6186 m 2, tj. 68 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest,
wśród budynków PKP 2 ankiety, w których wykazano 2 obiekty z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest w ilo ści 133 m 2, tj. 1,5 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest.

Ilo ść ankiet nie odpowiada ilo ści obiektów z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest. Jedna ankieta dotyczy jednego gospodarstwa indywidualnego, gdzie wielokrotnie stwierdzano pokrycie dachowe z płyt zawieraj ących azbest na kilku budynkach, ale w jednym gospodarstwie (np. budynek mieszkalny i budynek gospodarczy). W zwi ązku z tym, ilo ść obiektów z wbudowanymi płytami zawieraj ącymi azbest jest wy ższa ni ż ilo ść ankiet, a co za tym idzie równie ż wy ższa ni ż ilo ść gospodarstw.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 25 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

2.2. INWENTARYZACJA WŚRÓD BUDYNKÓW B ĘDĄCYCH WŁASNO ŚCI Ą OSÓB FIZYCZNYCH (GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH)

W roku 2015, w miesi ącach maj - sierpie ń pracownicy Pracowni Bada ń Środowiskowych i Gospodarki Odpadami, Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN - przeprowadzili badania inwentaryzacyjne w śród mieszka ńców gminy i miasta Ch ęciny. Dla potrzeb inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest zorganizowano i wykonano: - opracowanie ankiet zgodnie z obowi ązuj ącymi rozporz ądzeniami, - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie w śród gospodarstw indywidualnych, zarz ądców/u żytkowników budynków b ędących własno ści ą Gminy oraz firm, przedsi ębiorców i innych instytucji zgodnie z opracowanymi ankietami.

Zdecydowana wi ększo ść stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawieraj ących azbest nale ży do grupy pokry ć dachowych budynków. S ą to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste wyst ępuj ące na budynkach mieszkalnych i budynkach gospodarczych. W wyniku przeprowadzonych bada ń inwentaryzacyjnych wśród budynków b ędących własno ści ą osób fizycznych ( gospodarstw indywidualnych), na obszarze gminy i miasta Ch ęciny uzyskano:
2113 ankiet , w których wykazano ł ącznie 3737 obiektów (w śród gospodarstw indywidualnych) z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest; łącznie oszacowano 489730 m2, tj. 5387 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest.

Na obszarze gminy i miasta Ch ęciny, przy uwzgl ędnieniu ogólnej powierzchni oraz ludno ści gminy i poszczególnych sołectw (na podstawie danych UGiM Ch ęciny), to udział wska źnika nagromadzenia wyrobów zawieraj ących azbest wynosz ą odpowiednio dla gminy i miasta 0,43 Mg/ha i 33,17 m 2/M. Zestawienie wska źników dla poszczególnych sołectw gminy Ch ęciny przedstawia tabela 2.1.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 26 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Wszystkie wypełnione ankiety doł ączono, jako zał ącznik do opracowania, w XII tomach: Miasto Ch ęciny tom I Bolmin tom II Go ściniec, Korzecko, Lipowica tom III Łukowa tom IV Mosty, Miedzianka, Ostrów tom V Gospodarstwa Podpolichno, Polichno, Przymiarki tom VI indywidualne Radkowice tom VII Siedlce tom VIII Skiby, Staroch ęciny tom IX Tokarnia tom X Wojkowiec, Wolica tom XI Obiekty nale żą ce do JST, firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji tom XII

Tabela 2.1 . Wska źniki nagromadzenia wyrobów zawieraj ących azbest gospodarstw indywidualnych Ilo ść wyrobów Wska źnik Wska źnik Powierzchnia zawieraj ących L.p. Lokalizacja Ludno ść nagromadzenia nagromadzenia [ha] azbest [m2/M] [Mg/ha] [m 2] 1 Ch ęciny 1416,57 4345 48280 11,11 0,37 2 Bolmin 1985,54 1102 60060 54,50 0,33 3 Go ściniec 98,11 186 11830 63,60 1,33 4 Korzecko 1249,21 594 28780 48,45 0,25 5 Lipowica 227,98 376 14780 39,31 0,71 6 Łukowa 794,34 830 41280 49,73 0,57 7 Mosty 506,65 134 8250 61,57 0,18 8 Miedzianka 314,37 368 10880 29,57 0,38 9 Ostrów 672,59 599 36450 60,85 0,60 10 Podpolichno 448,83 164 11290 68,84 0,28 11 Polichno 637,32 683 31320 45,86 0,54 12 Przymiarki 300 223 8870 39,78 0,33 13 Radkowice 472,06 657 25580 38,93 0,60 14 Siedlce 279,5 768 22280 29,01 0,88 15 Skiby 421,9 364 16590 45,58 0,43 16 Staroch ęciny 653,6 653 23010 35,24 0,39 17 Tokarnia 1288,16 1425 45500 31,93 0,39 18 Wojkowiec 160,67 152 8750 57,57 0,60 19 Wolica 485,37 1140 35950 31,54 0,81 Ogółem 12412,77 14763 489730 33,17 0,43

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 27 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

W tabeli 2.2. przedstawiono zestawienie przeprowadzonej inwentaryzacji wśród budynków b ędących własno ści ą osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) na obszarze gminy i miasta Ch ęciny. Zestawienie obejmuje ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest w jednostkach powierzchni [m2] oraz masy [Mg]. W tabeli 2.3 zestawiono ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest z podziałem na budynki gospodarcze oraz budynki mieszkalne.

Tabela 2.2. Wyniki inwentaryzacji, w śród osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych), obiektów zawieraj ących azbest na obszarze gminy i miasta Ch ęciny (gospodarstwa indywidualne – budownictwo jednorodzinne) Liczba Ilo ść wyrobów Stopie ń pilno ści obiektów azbestowych pokrytych [m 2] I II III L.p. Lokalizacja wyrobem z [m 2] [Mg] Ilo ść ankiet azbestem 1 2 3 4 5 6 1 Ch ęciny 2 ul. Armii Krajowej 7 820 9,0 3 0 1 3 ul. Długa 2 150 1,7 1 0 1 4 ul. Dobrz ączka 13 1470 16,2 4 4 2 5 ul. Floria ńska 1 120 1,3 0 0 1 6 ul. Franciszka ńska 8 800 8,8 1 2 3 7 ul. J ędrzejowska 10 930 10,2 2 2 4 8 ul. Kielecka 13 1440 15,8 2 1 5 9 ul. Krzywa 1 40 0,4 0 0 1 10 ul. Łokietka 2 190 2,1 0 1 0 11 ul. Małogoska 7 720 7,9 4 1 2 12 ul. Ogrodowa 7 790 8,7 1 2 3 13 ul. Panek 21 2550 28,1 2 4 7 14 ul. Partyzantów 4 330 3,6 0 3 0 15 ul. Przedborska 3 160 1,8 1 0 2 16 ul. Radkowska 36 3840 42,2 1 12 16 17 ul. Sitkówka 82 10420 114,6 21 15 24 18 ul. Spacerowa 4 480 5,3 1 1 1 19 ul. Staszica 5 520 5,7 2 1 1 20 ul. Stra żacka 1 140 1,5 0 0 1

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 28 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

21 ul. 14-go Stycznia 11 870 9,6 2 3 2 22 ul. Szkolna 5 420 4,6 2 0 2 23 ul. Zatropie 20 3150 34,7 1 4 7 24 ul. Zelejowa 173 14440 158,8 21 24 20 25 pl. Żeromskiego 4 560 6,2 2 0 2 26 os. Północ 21 2930 32,2 1 0 18 27 Bolmin 304 45130 496,4 18 70 78 28 Jedlnica 17 2540 27,9 2 3 3 29 Milechowy 63 9650 106,2 3 17 14 30 Wymysłów 20 2740 30,1 1 7 3 31 Go ściniec 68 11830 130,1 8 17 18 32 Korzecko 188 28780 316,6 13 43 59 33 Lipowica 120 14780 162,6 13 23 34 34 Łukowa 311 41280 454,1 27 56 81 35 Mosty 67 8250 90,8 4 16 13 36 Miedzianka 79 10880 119,7 10 18 21 37 Ostrów 254 36450 401,0 15 56 52 38 Podpolichno 41 6070 66,8 6 5 7 39 Char ęż ów 30 4580 50,4 5 6 5 40 Zacisze 4 640 7,0 0 1 1 41 Polichno 205 31320 344,5 21 41 51 42 Przymiarki 73 8870 97,6 12 14 15 43 Radkowice 210 25580 281,38 28 42 40 44 Siedlce 185 22280 245,08 16 43 55 45 Skiby 115 16590 182,49 18 26 20 46 Staroch ęciny 78 9670 106,37 7 20 20 47 Podzamcze 57 8100 89,1 5 14 15 48 Wrzosy 41 5240 57,64 1 9 12 49 Tokarnia 372 45500 500,5 39 58 133 50 Wojkowiec 35 4810 52,91 5 3 8 51 Lelusin 30 3940 43,34 4 8 4 52 Wolica 53 ul. Armii Krajowej 80 6010 66,11 12 10 11

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 29 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

54 ul. Ch ęci ńska 2 340 3,74 0 0 2 55 ul. Górna 23 3020 33,22 3 4 6 56 ul. Kolejowa 17 2320 25,52 1 2 8 57 ul. Laskowa 6 700 7,7 1 1 2 58 ul. Le śna 18 2080 22,88 0 5 4 59 ul. Mała 7 660 7,26 0 3 2 60 ul. Młoda 2 180 1,98 0 0 2 61 ul. Ostrowska 11 1610 17,71 2 0 7 62 ul. Przemysłowa 8 1110 12,21 0 1 4 63 ul. Rybacka 3 380 4,18 1 1 0 64 ul. Senatorska 20 3940 43,34 3 1 6 65 ul. Siedlecka 1 170 1,87 0 0 1 66 ul. Spacerowa 35 4370 48,07 3 4 15 67 ul. Spokojna 7 1050 11,55 1 0 2 68 ul. Szkolna 36 4340 47,74 1 5 17 69 ul. Średnia 7 960 10,56 1 1 2 70 ul. Świerkowa 7 760 8,36 2 1 2 71 ul. Wapiennikowa 2 300 3,3 0 0 1 72 ul. Zagórska 13 1430 15,73 1 2 4 73 ul. Źródlana 4 220 2,42 2 0 0

Razem gmina i miasto Ch ęciny 3737 489730 5387,03 390 737 986

1 – ilo ść obiektów pokrytych wyrobem z azbestem (ł ączna ilo ść budynków gospodarczych oraz mieszkalnych w gospodarstwach indywidualnych – warto ść wy ższa ni ż ilo ść pozyskanych ankiet, gdy ż w jednym gospodarstwie indywidualnym cz ęsto wyst ępuje kilka budynków pokrytych takimi wyrobami np. 1 budynek gospodarczy i jeden budynek mieszkalny); 2, 3 – sumaryczna ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest na analizowanym obszarze przedstawiona w jednostkach powierzchni (m 2) oraz masy (Mg). Ł ącznie budynki mieszkalne i gospodarcze; 4, 5, 6 – ilo ść gospodarstw indywidualnych, gdzie stwierdzono na jakimkolwiek budynku obecno ść wyrobów zawieraj ących azbest z podziałem na 3 stopnie pilno ści; suma 4, 5 oraz 6 daje ilo ść ankiet na konkretnym obszarze.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 30 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 2.3. Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest zinwentaryzowanych w poszczególnych obszarach z podziałem na budynki mieszkalne i gospodarcze Ilo ść wyrobów azbestowych Gospodarstwa [m 2] [Mg] [m 2] [Mg] m2 [Mg] indywidualne 3-zło żone na terenie 1- budynki mieszkalne 2- budynki gospodarcze posesji Ch ęciny ul. Armii Krajowej 580 6,4 120 1,32 120 1,3 ul. Długa 130 1,4 20 0,22 0 0,0 ul. Dobrz ączka 500 5,5 920 10,12 50 0,6 ul. Floria ńska 120 1,3 0 0,00 0 0,0 ul. Franciszka ńska 270 3,0 530 5,83 0 0,0 ul. J ędrzejowska 470 5,2 460 5,06 0 0,0 ul. Kielecka 560 6,2 880 9,68 0 0,0 ul. Krzywa 0 0,0 40 0,44 0 0,0 ul. Łokietka 150 1,7 40 0,44 0 0,0 ul. Małogoska 150 1,7 570 6,27 0 0,0 ul. Ogrodowa 370 4,1 420 4,62 0 0,0 ul. Panek 1670 18,4 880 9,68 0 0,0 ul. Partyzantów 10 0,1 320 3,52 0 0,0 ul. Przedborska 100 1,1 60 0,66 0 0,0 ul. Radkowska 1580 17,4 2060 22,66 200 2,2 ul. Sitkówka 4130 45,4 5400 59,40 890 9,8 ul. Spacerowa 150 1,7 330 3,63 0 0,0 ul. Staszica 380 4,2 140 1,54 0 0,0 ul. Stra żacka 0 0 140 1,5 0 0,0 ul. 14-go Stycznia 270 3,0 600 6,6 0 0,0 ul. Szkolna 270 3,0 150 1,7 0 0,0 ul. Zatropie 1020 11,2 2130 23,4 0 0,0 ul. Zelejowa 4240 46,6 9920 109,1 280 3,1 pl. Żeromskiego 300 3,3 160 1,8 100 1,1 os. Północ 2640 29,0 290 3,2 0 0,0 Bolmin 13400 147,4 31520 346,7 210 2,3 Jedlnica 1160 12,8 1380 15,2 0 0,0

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 31 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Milechowy 2640 29,0 7010 77,1 0 0,0 Wymysłów 900 9,9 1840 20,2 0 0,0 Go ściniec 2540 27,9 9240 101,6 50 0,6 Korzecko 9680 106,5 18550 204,1 550 6,1 Lipowica 4710 51,8 9620 105,8 450 5,0 Łukowa 13580 149,4 27100 298,1 600 6,6 Mosty 2940 32,3 5160 56,8 150 1,7 Miedzianka 2680 29,5 8200 90,2 0 0,0 Ostrów 12020 132,2 24370 268,1 60 0,7 Podpolichno 1250 13,8 4610 50,7 210 2,3 Char ęż ów 940 10,3 3390 37,3 250 2,8 Zacisze 0 0,0 640 7,0 0 0,0 Polichno 8180 90,0 22540 247,9 600 6,6 Przymiarki 1810 19,9 6550 72,1 510 5,6 Radkowice 7610 83,7 17020 187,2 950 10,5 Siedlce 9430 103,7 12770 140,5 80 0,9 Skiby 4340 47,7 11840 130,2 410 4,5 Staroch ęciny 2720 29,9 6950 76,5 0 0,0 Podzamcze 2410 26,5 5640 62,0 50 0,6 Wrzosy 2290 25,2 2890 31,8 60 0,7 Tokarnia 18690 205,6 25530 280,8 1280 14,1 Wojkowiec 1730 19,0 2980 32,8 100 1,1 Lelusin 1250 13,8 2390 26,3 300 3,3 Wolica ul. Armii Krajowej 2810 30,9 2810 30,9 390 4,3 ul. Ch ęci ńska 340 3,7 0 0,0 0 0,0 ul. Górna 1590 17,5 1330 14,6 100 1,1 ul. Kolejowa 1160 12,8 960 10,6 200 2,2 ul. Laskowa 260 2,9 440 4,8 0 0,0 ul. Le śna 1240 13,6 840 9,2 0 0,0 ul. Mała 200 2,2 460 5,1 0 0,0 ul. Młoda 0 0,0 180 2,0 0 0,0 ul. Ostrowska 1000 11,0 310 3,4 300 3,3

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 32 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

ul. Przemysłowa 640 7,0 470 5,2 0 0,0 ul. Rybacka 260 2,9 120 1,3 0 0,0 ul. Senatorska 1160 12,8 2680 29,5 100 1,1 ul. Siedlecka 170 1,9 0 0,0 0 0,0 ul. Spacerowa 2730 30,0 1640 18,0 0 0,0 ul. Spokojna 460 5,1 440 4,8 150 1,7 ul. Szkolna 2240 24,6 2100 23,1 0 0,0 ul. Średnia 290 3,2 670 7,4 0 0,0 ul. Świerkowa 270 3,0 440 4,8 50 0,6 ul. Wapiennikowa 160 1,8 140 1,5 0 0,0 ul. Zagórska 610 6,7 820 9,0 0 0,0 ul. Źródlana 0 0,0 220 2,4 0 0,0 Razem 166550 1832 313380 3447 9800 108 gmina i miasto Ch ęciny 1 – zestawienie dotycz ące ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest wbudowanych na budynkach mieszkalnych 2 – zestawienie dotycz ące ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest wbudowanych na budynkach gospodarczych 3 - zestawienie dotycz ące ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest zło żonych na terenie posesji

2.3. INWENTARYZACJA WŚRÓD OBIEKTÓW NALE ŻĄ CYCH DO OSÓB PRAWNYCH

2.3.1. INWENTARYZACJA WŚRÓD OBIEKTÓW B ĘDĄCYCH WE WŁADANIU JEDNOSTKI SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO (GMINA I MIASTO CH ĘCINY)

Badania ankietowe zostały przeprowadzone w obiektach, b ędących we władaniu Gminy i Miasta Ch ęciny. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji zinwentaryzowano łącznie 1046 m2 tj. 11,5 Mg w 6 budynkach z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 33 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 2.4. Inwentaryzacja obiektów zawieraj ących azbest, b ędących we władaniu Jednostki Samorz ądu Terytorialnego (miasta i gmina Ch ęciny) Liczba Ilo ść wyrobów Ilo ść wyrobów Wła ściciel/ obiektów zawieraj ących wg. stopnia zarz ądca/ Obiekt Lokalizacja pokrytych azbest pilno ści użytkownik azbestem [m 2] [Mg] I II III Wojewódzki Szpital Ch ęciny, Specjalistyczny im. bud. gosp. ul. Czerwona 1 110 1,2 0 110 0 R. Kalinowskiego Góra 10

wiata przestankowa Korzecko 1 10 0,1 10 0 0

wiata przestankowa Ostrów 1 10 0,1 10 0 0 Gmina wiata przestankowa Ostrów 1 10 0,1 10 0 0

gara ż Radkowice 34 1 150 1,7 150 0 0 Muzeum bud. gosp. Tokarnia 303 1 756 8,3 0 0 756 Wsi Kieleckiej Razem gmina i miasto Ch ęciny 6 1046 1,2 180 110 756

2.3.2. INWENTARYZACJA WŚRÓD OBIEKTÓW NALE ŻĄ CYCH DO FIRM, PRZEDSI ĘBIORSTW I INNYCH INSTYTUCJI

W obiektach nale żą cych do osób prawnych (firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji), na podstawie 25 ankiet wykazano 6186 m 2 tj. 68 Mg płyt azbestowo-cementowych w obiektach firm i innych instytucji na terenie gminy i miasto Ch ęciny. Zestawienie przeprowadzonej inwentaryzacji i oceny stanu wyrobów przedstawiono w tabeli poni żej.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 34 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 2.5. Inwentaryzacja obiektów zawieraj ących azbest nale żą cych do firm i przedsi ębiorstw oraz innych instytucji na terenie gminy i miasto Ch ęciny. Wła ściciel/ Liczba Ilo ść wyrobów Stopie ń pilno ści zarz ądca/ Obiekt Lokalizacja obie- azbestowych użytkownik któw [m 2] [Mg] I II III Nieczynna masarnia Ch ęciny, hale 3 390 4,3 390 0 0 i ubojnia zwierz ąt ul Armii Krajowej 12 Ch ęciny, Klasztor Franciszkanów wiata 1 20 0,2 20 0 0 ul. Franciszka ńska 10 FHU Transfer-Hurtownia bud. socjalny Ch ęciny, 2 340 3,7 0 0 340 mat. bud. i hala ul Kielecka 27 Elektro-Komplex, Ch ęciny, sklep 1 140 1,5 0 0 140 hurtownia ul. Małogoska 26 "Werokart" Opakowania bud. Ch ęciny, 1 500 5,5 0 500 0 tekturowe przemysłowy ul. Partyzantów 17 Ko ściół św. Bartłomieja Ch ęciny, bud. gosp. 1 200 2,2 200 0 0 w Ch ęcinach ul. Radkowska 4 Zakład kamieniarski Ch ęciny, warsztaty 2 220 2,4 0 220 0 "Granit" ul. Zelejowa 20 Zakład kamieniarski hale Chęciny, 4 480 5,3 0 0 480 "Przywała" produkcyjne ul. Zelejowa 32 Zakład kamieniarski hala+płyty Ch ęciny, 2 340 3,7 340 0 0 "Giemza" luzem ul. Zelejowa 34 Zakład Betoniarski - wiaty Go ściniec 13 2 100 1,1 100 0 0 Materiały Budowlane "Arkadia-Go ściniec" sala weselna Go ściniec 53 1 250 2,8 0 0 250 Sp. z o.o. Nadle śnictwo Kielce - bud. gosp. Korzecko 62 1 160 1,8 160 0 0 Le śnictwo Podzamcze "Gołuzd" - skład magazyn Korzecko 98 1 300 3,3 300 0 0 Serwis blacharstwo- warsztat Lipowica 6 1 140 1,5 0 0 140 lakierniczy, auto naprawa Parafia NMP Królowej w gara ż Łukowa 132 1 140 1,5 0 0 140 Łukowej były RSP bud. gosp. Łukowa 154 3 300 3,3 300 0 "Vanbud" FPUH bud. zakładu Mosty 24 1 140 1,5 0 0 140 Młodzie żowy O środek Wychowawczy w bud. gosp. Podzamcze 46 2 1000 11,0 1000 0 0 Podzamczu Sklep spo żywczy ABC bud. sklepu Polichno 81 1 120 1,3 120 0 0 Sklep spo żywczo bud. sklepu Radkowice 6 1 80 0,9 0 0 80 przemysłowy "Oliwka" Zakład kamieniarski bud. zakładu Radkowice 143 1 200 2,2 0 200 0 "Skal-Mar" "Ekom" Maciejczyk Sp.j. bud. gosp. Siedlce 25 1 266 2,9 0 0 266 Sklep spo żywczo bud. sklepu Staroch ęciny 32 1 100 1,1 100 0 0 przemysłowy Krawczyk Zakład naprawy Karoserii Wolica, warsztat 1 120 1,3 0 120 0 samochodowych ul. Świerkowa 1a Sklep spo żywczo bud. sklepu Wojkowiec 14a 1 140 1,5 0 0 140 przemysłowy "Poziomka" Razem 37 6186 68,0 3030 1040 2116

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 35 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

2.3.3. INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PKP i MON Badania ankietowe zostały przeprowadzone w obiektach, b ędących we władaniu PKP i MON. W obiektach b ędących we władaniu PKP zinwentaryzowano 133 Mg wyrobów zawieraj ących azbest w 2 budynkach mieszkalnych. Zestawienie bada ń inwentaryzacyjnych przedstawiono w tabeli 2.7. W wyniku inwentaryzacji materiałów zawieraj ących azbest wbudowanych w obiektach nale żą cych do osób prawnych (firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji), nie stwierdzono materiałów zawieraj ących azbest na budynkach MON.

Tabela 2.6. Inwentaryzacja obiektów zawieraj ących azbest nale żą cych PKP. Ilo ść wyrobów Wła ściciel/ azbestowych według Lokalizacja zarz ądca/ Obiekt stopni pilno ści użytkownik I II III Wolica, PKP S.A. Oddz. Gosp. Nieruchomo ściami bud. 0 0 70 ul. Szkolna 31 w Krakowie mieszkalny Wolica, PKP S.A. Oddz. Gosp. Nieruchomo ściami bud. 0 0 63 ul. Szkolna 37 w Krakowie mieszkalny

Razem gmina i miasto Ch ęciny 0 0 133

2.4. ZESTAWIENIE WYNIKÓW INWENTARYZACJI

W wyniku przeprowadzonych bada ń ankietowych w terenie w miesi ącach maj - sierpie ń 2015 roku uzyskano ł ącznie 2146 ankiet , w których sumarycznie wykazano 497095 m2 wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest, w tym 2113 ankiet z gospodarstw indywidualnych, w których sumarycznie wykazano 489730 m 2 wyrobów zawieraj ących azbest. Zdecydowana wi ększo ść stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawieraj ących azbest nale ży do grupy pokry ć dachowych budynków. S ą to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste i płyty płaskie wyst ępuj ące na budynkach mieszkalnych oraz na budynkach gospodarczych. Zbiorcze zestawienie wyników bada ń inwentaryzacyjnych na obszarze gminy i miasto Ch ęciny z podziałem na poszczególne grupy obiektów podano w tabeli 2.5.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 36 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 2.7. Zestawienie zbiorcze ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasto Ch ęciny Płyty azbestowo-cementowe Liczba Ilo ść wbudowanych wyrobów Ilo ść obiektów zawieraj ących azbest Lokalizacja ankiet z wyrobami [m 2] [Mg] [m 3] azbestowymi Budynki b ędące własno ści ą osób 2113 3737 489730 5387,0 4417,4 fizycznych

Budynki b ędące własno ści ą JST 6 6 1046 11,5 9,4

Firmy i przedsi ębiorstwa, 25 37 6186 68,0 55,8

budynki b ędące własno ści ą PKP 2 2 133 1,5 1,2

budynki b ędące własno ści ą MON 0 0 0 0 0

Razem gmina i miasto Ch ęciny 2146 3782 497095 5468,0 4483,8

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 37 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

3. OCENA JAKO ŚCIOWA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Zestawienie ilo ściowe wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny przedstawiono w rozdziale 2 opracowania: INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST . Dla zestawienia jako ściowego wyrobów zawieraj ących azbest przeprowadzono OCEN Ę PILNO ŚCI USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST.

Ocen ę pilno ści usuwania wyrobów zawieraj ących azbest wykonano z uwzgl ędnieniem wymogów obowi ązuj ących aktów prawnych:
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. (Dz. U. z 2004r. Nr 71, poz. 649),
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniaj ące rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2010 r. Nr 162, poz. 1089),
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest. (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31).

Ocena stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest została przeprowadzona w warunkach terenowych w 2015 roku, przez pracowników Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN, według zał ącznika nr 1 do rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ze zmianami z roku 2010 (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz Dz. U z 2010 r. Nr 162, poz. 1089). Wzór oceny zamieszczono w zał ączniku do opracowania. Oceniano wizualnie stan techniczny wbudowanego wyrobu zawieraj ącego azbest zgodnie z punktacj ą „Oceny stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest”.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 38 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Przygotowana ocena w formie ankiety obejmuje pi ęć grup parametrów charakterystycznych, które s ą podstaw ą do okre ślenia przynale żno ści konkretnego wyrobu do jednego z trzech stopni pilno ści usuwania.

I stopie ń pilno ści – wymagane pilnie usuni ęcie (wymiana na wyrób bezazbestowy) lub zabezpieczenie II stopie ń pilno ści – wymagana ponowna ocena w terminie do 1 roku III stopie ń pilno ści – wymagana ponowna ocena w terminie do 5 lat

W ka żdej z pi ęciu grup wskazywano, co najmniej jedn ą pozycj ę punktow ą. Je żeli w grupie wskazano wi ęcej ni ż jedn ą pozycj ę punktow ą, wtedy sumuj ąc punkty poszczególnych grup uwzgl ędniano pozycj ę o najwy ższej punktacji w danej grupie. Grupa I obejmuje sposób zastosowania azbestu . Ka żdy wyrób azbestowy mo żna zakwalifikowa ć jako powierzchni ę pokryt ą mas ą natryskow ą z azbestem, tynk zawieraj ący azbest, lekkie płyty izolacyjne z azbestem lub pozostałe wyroby z azbestem (np. pokrycia dachowe, elewacyjne). Wyroby azbestowe wbudowane w obiektach na obszarze gminy i miasta Ch ęciny to pokrycia dachowe, rzadziej elewacyjne, co pozwala zaklasyfikowa ć wyroby do grupy pozostałych wyrobów z azbestem, przyjmuj ąc 10 punktów.

Grupa II obejmuje struktur ę powierzchni wyrobu z azbestem. Wyró żni ć mo żna du że uszkodzenia powierzchni, naruszon ą struktur ę włókien (60 punktów), niewielkie uszkodzenia powierzchni - rysy, odpryski, załamania (30 punktów), ścisł ą struktur ę włókien przy braku warstwy zabezpieczaj ącej lub jej du żych ubytkach (15 punktów) oraz brak uszkodze ń, przyjmuj ąc w takim przypadku 0 punktów.

Grupa III to okre ślenie mo żliwo ści uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestem . Je żeli wyrób azbestowy jest przedmiotem jakich ś prac, w tym równie ż wyrób zdemontowany, przyjmowano w takiej sytuacji maksymaln ą liczb ę punktów – 30. Wyroby mog ą ponadto by ć bezpo średnio dost ępne - do wysoko ści 2 m (15 punktów), nara żone na uszkodzenia mechaniczne (10 punktów), nara żone na wstrz ąsy i drgania lub czynniki atmosferyczne (10 punktów) lub nie nara żone na wpływy zewn ętrzne (0 punktów). Ze wzgl ędu na umiejscowienie wyrobów (pokrycia dachowe) cz ęsto przyjmowano punktacj ę, jak dla wyrobów nara żonych na wstrz ąsy, drgania lub czynniki atmosferyczne.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 39 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Grupa IV punktacji obejmuje miejsce usytuowania wyrobu w stosunku do pomieszcze ń u żytkowych . Najwi ększa liczba punktów przyporz ądkowana jest dla wyrobów zlokalizowanych bezpo średnio w pomieszczeniu (30 punktów). Wyroby zawieraj ące azbest mo żna ponadto zlokalizowa ć, jako wyroby za zawieszonym, nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem (25 punktów), w systemie wywietrzania pomieszczenia - kanały wentylacyjne (25 punktów), na zewn ątrz obiektu - np. tynk (20 punktów), elementy obiektu - np. osłony balkonowe, filary mi ędzyokienne (10 punktów), wyroby za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad pyłoszczeln ą powierzchni ą lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym (5 punktów) oraz jako wyroby z brakiem kontaktu z pomieszczeniem - np. na dachu odizolowanym od pomieszcze ń mieszkalnych, przyjmuj ąc w takim przypadku 0 punktów. W wi ększo ści przypadków zinwentaryzowane wyroby klasyfikowano jako „ wyrób bezpo średnio w pomieszczeniu ”, je żeli informacja ta dotyczyła obiektów gospodarczych bez stropu (30 punktów) lub jako „ brak kontaktu z pomieszczeniem ”, je żeli informacja ta dotyczyła budynku mieszkalnego (0 punktów).

Grupa V obejmuje wykorzystanie miejsca / obiektu / urz ądzenia budowlanego / instalacji przemysłowej. Obiekty mog ą by ć regularnie wykorzystywane przez dzieci, młodzie ż lub sportowców (40 punktów), stale lub cz ęsto wykorzystywane przez społecze ństwo - np. zamieszkanie, miejsce pracy (30 punktów), czasowo wykorzystywane - np. domki rekreacyjne (15 punktów), rzadko wykorzystywane - np. strychy, piwnice, komórki (5 punktów) oraz nieu żytkowane - np. opuszczone zabudowania mieszkalne lub gospodarskie, wył ączone z u żytkowania obiekty, urz ądzenia lub instalacje (0 punktów).

Przeprowadzona ocena pilno ści (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z Dz. U. z 2010 r. nr 162, poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokry ć dachowych zawieraj ących azbest jest zró żnicowany na obszarze gminy i miasta Ch ęciny. Procentowy udział poszczególnych stopni pilno ści usuwania wyrobów zawieraj ących azbest w całkowitej ilo ści wyrobów zinwentaryzowanych na terenie gminy i miasta Ch ęciny przedstawiono na diagramie kołowym w zał ączniku nr 1. Promie ń koła jest uzale żniony od całkowitej ilo ści wyrobów na analizowanym terenie.

Ocena jako ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny zgodnie ze stopniem pilno ści przedstawia si ę nast ępuj ąco:

17,6 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do I stopnia pilno ści; 40,5 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do II stopnia pilno ści; 41,9 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do III stopnia pilno ści.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 40 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

3.1. OCENA PILNO ŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW WŚRÓD OSÓB FIZYCZNYCH (GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH)

Na terenie gminy i miasta Ch ęciny zinwentaryzowano ł ącznie w śród budynków nale żą cych do osób fizycznych ( gospodarstw indywidualnych) 489730 m 2, wyrobów zawieraj ących azbest w 112 obiektach . Zgodnie z ocen ą stanu i mo żliwo ściami bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny wśród budynków należą cych do osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych), do pierwszego stopnia pilno ści zaliczono 84250 m2 wyrobów zawieraj ących azbest, w tym 9800 m 2 zło żonych na terenie posesji, do II stopnia zaliczono 200350 m 2, a do III stopnia 205130 m2 wyrobów zawieraj ących azbest.

Tabela 3.1. Zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych w śród gospodarstw indywidualnych na terenie gminy i miasta Ch ęciny, według stopnia pilno ści Ilo ść wyrobów w [m 2] Ilo ść ankiet Ogółe Lp Lokalizacja wg. stopnia pilno ści S* wg stopnia pilno ści m [m 2] I II III I II III 1 Ch ęciny 2 ul. Armii Krajowej 420 0 280 120 820 3 0 1 3 ul. Długa 20 0 130 0 150 1 0 1 4 ul. Dobrz ączka 560 660 200 50 1470 4 4 2 5 ul. Floria ńska 0 0 120 0 120 0 0 1 6 ul. Franciszka ńska 190 220 390 0 800 1 2 3 7 ul. J ędrzejowska 180 400 350 0 930 2 2 4 8 ul. Kielecka 670 220 550 0 1440 2 1 5 9 ul. Krzywa 0 0 40 0 40 0 0 1 10 ul. Łokietka 0 190 0 0 190 0 1 0 11 ul. Małogoska 290 140 290 0 720 4 1 2 12 ul. Ogrodowa 120 300 370 0 790 1 2 3 13 ul. Panek 250 960 1340 0 2550 2 4 7 14 ul. Partyzantów 0 330 0 0 330 0 3 0 15 ul. Przedborska 20 0 140 0 160 1 0 2 16 ul. Radkowska 0 1740 1900 200 3840 1 12 16 17 ul. Sitkówka 2970 2490 4070 890 10420 21 15 24 18 ul. Spacerowa 10 240 230 0 480 1 1 1 19 ul. Staszica 40 300 180 0 520 2 1 1 20 ul. Stra żacka 0 0 140 0 140 0 0 1

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 41 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

21 ul. 14-go Stycznia 90 360 420 0 870 2 3 2 22 ul. Szkolna 150 0 270 0 420 2 0 2 23 ul. Zatropie 100 1460 1590 0 3150 1 4 7 24 ul. Zelejowa 3990 6360 3810 280 14440 21 24 20 25 pl. Żeromskiego 160 0 300 100 560 2 0 2 26 os. Północ 30 0 2900 0 2930 1 0 18 27 Bolmin 4800 21760 18360 210 45130 18 70 78 28 Jedlnica 680 1100 760 0 2540 2 3 3 29 Milechowy 340 5950 3360 0 9650 3 17 14 30 Wymysłów 280 2060 400 0 2740 1 7 3 31 Go ściniec 4240 4330 3210 50 11830 8 17 18 32 Korzecko 2250 12730 13250 550 28780 13 43 59 33 Lipowica 2210 5740 6380 450 14780 13 23 34 34 Łukowa 4550 15870 20260 600 41280 27 56 81 35 Mosty 530 4670 2900 150 8250 4 16 13 36 Miedzianka 1340 4970 4570 0 10880 10 18 21 37 Ostrów 4200 18330 13860 60 36450 15 56 52 38 Podpolichno 1560 2100 2200 210 6070 6 5 7 39 Char ęż ów 1770 1660 900 250 4580 5 6 5 40 Zacisze 0 280 360 0 640 0 1 1 41 Polichno 5440 13260 12020 600 31320 21 41 51 42 Przymiarki 2030 3210 3120 510 8870 12 14 15 43 Radkowice 5700 10560 8370 950 25580 28 42 40 44 Siedlce 1800 10120 10280 80 22280 16 43 55 45 Skiby 2110 8990 5080 410 16590 18 26 20 46 Staroch ęciny 890 4890 3890 0 9670 7 20 20 47 Podzamcze 2140 3600 2310 50 8100 5 14 15 48 Wrzosy 60 2710 2410 60 5240 1 9 12 49 Tokarnia 6690 13370 24160 1280 45500 39 58 133 50 Wojkowiec 1270 960 2480 100 4810 5 3 8 51 Lelusin 560 2270 810 300 3940 4 8 4 52 Wolica 53 ul. Armii Krajowej 1370 2060 2190 390 6010 12 10 11 54 ul. Ch ęci ńska 0 0 340 0 340 0 0 2 55 ul. Górna 650 830 1440 100 3020 3 4 6 56 ul. Kolejowa 0 450 1670 200 2320 1 2 8

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 42 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

57 ul. Laskowa 120 260 320 0 700 1 1 2 58 ul. Le śna 0 1300 780 0 2080 0 5 4 59 ul. Mała 0 400 260 0 660 0 3 2 60 ul. Młoda 0 0 180 0 180 0 0 2 61 ul. Ostrowska 150 0 1160 300 1610 2 0 7 62 ul. Przemysłowa 0 390 720 0 1110 0 1 4 63 ul. Rybacka 120 260 0 0 380 1 1 0 64 ul. Senatorska 2490 120 1230 100 3940 3 1 6 65 ul. Siedlecka 0 0 170 0 170 0 0 1 66 ul. Spacerowa 730 630 3010 0 4370 3 4 15 67 ul. Spokojna 300 0 600 150 1050 1 0 2 68 ul. Szkolna 30 1110 3200 0 4340 1 5 17 69 ul. Średnia 250 100 610 0 960 1 1 2 70 ul. Świerkowa 220 120 370 50 760 2 1 2 71 ul. Wapiennikowa 0 0 300 0 300 0 0 1 72 ul. Zagórska 100 460 870 0 1430 1 2 4 73 ul. Źródlana 220 0 0 0 220 2 0 0 Razem 74450 200350 205130 9800 489730 390 737 986 gmina i miasto Ch ęciny *odpady zło żone luzem na terenie posesji.

3.2. OCENA PILNO ŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW W OBIEKTACH NALE ŻĄ CYCH DO OSÓB PRAWNYCH

3.2.1. OCENA PILNO ŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW W OBIEKTACH NALE ŻĄ CYCH DO JEDNOSTKI SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO

W wyniku przeprowadzonych w terenie prac inwentaryzacyjnych, w śród obiektów będących we władaniu Jednostki Samorz ądu Terytorialnego (Gmina i Miasto Ch ęciny) zinwentaryzowano łącznie 1046 m 2 materiałów zawieraj ących azbest. Zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest zinwentaryzowanych w śród budynków nale żą cych do JST przedstawiono w tabeli poni żej.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 43 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 3.2. Zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych w śród budynków nale żą cych do JST według stopnia pilno ści Wła ściciel/ Ilo ść wyrobów w [m 2] Ogółem zarz ądca/ Obiekt Lokalizacja wg. stopnia pilno ści [m 2] użytkownik I II III Wojewódzki Szpital Ch ęciny, Specjalistyczny im. bud. gosp. 0 110 0 110 ul. Czerwona Góra 10 R.Kalinowskiego wiata Korzecko 10 0 0 10 przestankowa wiata Ostrów 10 0 0 10 Gmina przestankowa wiata Ostrów 10 0 0 10 przestankowa gara ż Radkowice 34 150 0 0 150 Muzeum bud. gosp. Tokarnia 303 0 0 756 756 Wsi Kieleckiej Razem gmina i miasto Ch ęciny 180 110 756 1046

3.2.2. OCENA PILNO ŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW W OBIEKTACH NALE ŻĄ CYCH DO FIRM, PRZEDSI ĘBIORSTW I INNYCH INSTYTUCJI

W obiektach nale żą cych do firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji, na podstawie 25 ankiet wykazano 6186 m 2 tj. 68 Mg płyt azbestowo-cementowych . Zgodnie z kryteriami przyj ętymi w ocenie stanu i mo żliwo ściach bezpiecznego użytkowania wyrobów zawieraj ących azbest, 3030 m 2 zinwentaryzowanych płyt azbestowo- cementowych zaliczono do I stopnia pilno ści, 1040 m2 do II stopnia pilno ści, a 2116 m 2 do III stopnia pilno ści. Zestawienie jako ściowe zinwentaryzowanych wyrobów zawieraj ących azbest w obiektach nale żą cych do firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji z podziałem na stopnie pilno ści przedstawia tabela nr 3.3.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 44 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 3.3. Zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych w obiektach nale żą cych do firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji Ilo ść wyrobów Wła ściciel/ w [m 2] Ogółem zarz ądca/ Obiekt Lokalizacja wg. stopnia pilno ści [m 2] użytkownik I II III Nieczynna masarnia i ubojnia Ch ęciny, hale 390 0 0 390 zwierz ąt ul Armii Krajowej 12 Ch ęciny, Klasztor Franciszkanów wiata 20 0 0 20 ul. Franciszka ńska 10 FHU Transfer-Hurtownia bud. socjalny Ch ęciny, 0 0 340 340 mat. bud. i hala ul Kielecka 27 Ch ęciny, Elektro-Komplex, hurtownia sklep 0 0 140 140 ul. Małogoska 26 "Werokart" bud. Ch ęciny, 0 500 0 500 Opakowania tekturowe przemysłowy ul. Partyzantów 17 Ko ściół św. Bartłomieja Ch ęciny, ul. bud. gosp. 200 0 0 200 w Ch ęci nach Radkowska 4 Ch ęciny, Zakład kamieniarski "Granit" warsztaty 0 220 0 220 ul. Zelejowa 20 Zakład kamieniarski hale Ch ęciny, 0 0 480 480 "Przywała" produkcyjne ul. Zelejowa 32 Zakład kamieniarski hala+płyty Ch ęciny, 340 0 0 340 "Giemza" luzem ul. Zelejowa 34 Zakład Betoniarski - wiaty Go ściniec 13 100 0 0 100 Materiały Budowlane "Arkadia-Go ściniec" sala weselna Go ściniec 53 0 0 250 250 Sp. z o.o. Nadle śnictwo Kielce - bud. gosp. Korzecko 62 160 0 0 160 Le śnictwo Podzamcze "Gołuzd" - skład magazyn Korzecko 98 300 0 0 300 Serwis blacharstwo- warsztat Lipowica 6 0 0 140 140 lakierniczy, auto naprawa Parafia NMP Królowej gara ż Łukowa 132 0 0 140 140 w Łukowej były RSP bud. gosp. Łukowa 154 300 0 0 300

"Vanbud" FPUH bud. zakładu Mosty 24 0 0 140 140 Młodzie żowy O środek bud. gosp. Podzamcze 46 1000 0 0 1000 Wychowawczy w Podzamczu Sklep spo żywczy ABC bud. sklepu Polichno 81 120 0 0 120 Sklep spo żywczo bud. sklepu Radkowice 6 0 0 80 80 przemysłowy "Oliwka" Zakład kamieniarski bud. zakładu Radkowice 143 0 200 0 200 "Skal -Mar" "Ekom" Maciejczyk Sp.j. bud. gosp. Siedlce 25 0 0 266 266 Sklep spo żywczo bud. sklepu Staroch ęciny 32 100 0 0 100 przemysłowy Krawczyk E. Zakład naprawy Karoserii Wolica, warsztat 0 120 0 120 samochodowych ul. Świerkowa 1a Sklep spo żywczo bud. sklepu Wojkowiec 14a 0 0 140 140 przemysłowy "Poziomka" Razem płyty azbestowo-cementowe 3030 1040 2116 6186

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 45 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

3.2.3. OCENA PILNO ŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW W OBIEKTACH NALE ŻĄ CYCH DO PKP

W obiektach nale żą cych do PKP, na podstawie 2 ankiet wykazano 133 Mg wyrobów zawieraj ących azbest. Zgodnie z kryteriami przyj ętymi w ocenie stanu i mo żliwo ściach bezpiecznego użytkowania wyrobów zawieraj ących azbest, wszystkie zinwentaryzowane wyroby zaliczono do III stopnia pilno ści. Zestawienie jako ściowe zinwentaryzowanych wyrobów zawieraj ących azbest w obiektach nale żą cych do PKP z podziałem na stopnie pilno ści przedstawia tabela nr 3.4.

Tabela 3.4. Zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych w obiektach nale żą cych do PKP. Ilo ść wyrobów Wła ściciel/ w [Mg] Ogółem zarz ądca/ Obiekt Lokalizacja wg. stopnia pilno ści [Mg] użytkownik I II III bud. Wolica, 0 0 70 70 PKP S.A. Oddz. Gosp. mieszkalny ul. Szkolna 31 Nieruchomo ściami w Krakowie bud. Wolica, 0 0 63 63 mieszkalny ul. Szkolna 37

Razem 0 0 133 133

3.3. ZESTAWIENIE JAKO ŚCIOWE WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST NA OBSZARZE GMINY I MIASTA CH ĘCINY

Przeprowadzona ocena pilno ści zgodnie z zał ącznikiem nr 1 do rozporz ądzenia z 2004 roku ze zmianami z roku 2010 (Dz. U z 2004r. Nr 71, poz. 649 oraz Dz. U. z 2010r. nr 162, poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokry ć dachowych zawieraj ących azbest jest zró żnicowany na obszarze gminy i miasta Ch ęciny:

17,6 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do I stopnia pilno ści; 40,5 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do II stopnia pilno ści; 41,9 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do III stopnia pilno ści. .

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 46 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Zbiorcze zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych na obszarze gminy i miasta Ch ęciny z podziałem na 3 stopnie pilno ści zestawiono w tabeli 3.5.

Tabela 3.5. Zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych na obszarze gminy i miasta Ch ęciny, według stopnia pilno ści Płyty azbestowo - cementowe I stopie ń II stopie ń III stopie ń Suma Obiekty [m 2] [m 2] [m 2] [m 2] Własno ść osób fizycznych 84250 200350 205130 489730 (gospodarstwa indywidualne)

Budynki b ędące własno ści ą JST 180 110 756 1046

Własno ść firm, przedsi ębiorstwa i innych 3030 1040 2116 6186 instytucji), Budynki b ędące własno ści ą PKP 0 0 133 133

Razem gmina i miasto Ch ęciny 87460 201500 208135 497095

W tabeli nr 3.6. oraz na rysunku 3.1. przedstawiono udział procentowy stopni pilno ści w całkowitej ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest wbudowanych w poszczególnych budynkach na terenie gminy i miasta Ch ęciny. Zestawienie w tabeli 3.6. wykazuje, że ponad 98 % zinwentaryzowanych budynków z wbudowanym materiałem zawieraj ącym azbest to budynki nale żą ce do gospodarstw indywidualnych.

Tabela 3.6. Udział procentowy stopni pilno ści w całkowitej ilo ści wyrobów azbestowo-cementowych wbudowanych w poszczególnych budynkach na terenie gminy i miasta Ch ęciny Płyty azbestowo - cementowe I II III Ogółem Obiekty stopie ń stopie ń stopie ń [%] Budynki b ędące własno ści ą osób fizycznych 16,9 40,3 41,3 98,5 Budynki b ędące własno ści ą JST 0,0 0,0 0,2 0,2 Firmy i przedsi ębiorstwa 0,6 0,2 0,4 1,2 budynki b ędące własno ści ą PKP 0,0 0,0 0,0 0,03 Razem gmina i miasto Ch ęciny 17,6 40,5 41,9 100,0

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 47 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Procentowy udział poszczególnych stopni pilno ści [%] w całkowitej ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy Ch ęciny 45,0 I stopi ń pilno ści 40,0 II stopie ń pilno ści 35,0 III stopie ń pilno ści 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 1 2 3 4 1 - budynki nale żą ce do osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne), 2 - budynki nale żą ce do JST, 3 - budynki nale żą ce do firm, pzedsi ębiorstw i innych instytucji, 4- budynki nale żą ce do PKP.

Rysunek 3.1. Procentowy udział stopni pilno ści w całkowitej ilo ści wyrobów azbestowo- cementowych wbudowanych w poszczególnych budynkach na terenie gminy i miasta Ch ęciny

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 48 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

4. MO ŻLIWO ŚCI I SPOSOBY USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

4.1. SZKOLENIA I AKCJE INFORMACYJNO-EDUKACYJNE

Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z dachów i elewacji, przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwi ększa zagro żenie pyłem azbestowym dla mieszka ńców gminy. W trakcie prac terenowych dotycz ących inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest na obszarze gminy i miasta Ch ęciny, stwierdzono, że powstaj ące w trakcie wymiany pokry ć dachowych odpady zawieraj ące azbest s ą niekiedy zło żone bezpo średnio na terenie posesji. W trakcie prac stwierdzono wystarczaj ącą świadomo ść ekologiczn ą mieszka ńców dotycz ącą szkodliwo ści azbestu dla zdrowia ludzi oraz zagro żeń dla środowiska, a tak że mo żliwo ści usuwania materiałów zawieraj ących azbest.

W ramach realizacji „Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą”, celowym jest przeprowadzenie szkole ń oraz akcji informacyjno-edukacyjnych maj ących na celu rozpowszechnienie w śród społeczno ści lokalnej wiarygodnych informacji o skutkach dla zdrowia i środowiska powodowanych przez azbest oraz wyroby i odpady zawieraj ące azbest. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne nale ży przeprowadza ć zarówno w śród młodzie ży szkolnej, jak i dorosłych mieszka ńców. Akcje powinny obejmowa ć szkolenie z zakresu: - podstawowych rodzajów wyrobów zawieraj ących azbest powszechnie stosowanych w budownictwie; - obowi ązków dotycz ących post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest; - sposobów bezpiecznej eksploatacji obiektów (szczególnie budowlanych), w których zastosowano wyroby azbestowe; - zagro żeń i skutków dla zdrowia ludzi i środowiska przyrodniczego w przypadku niewła ściwego u żytkowania i usuwania; - mo żliwo ści finansowego wsparcia i wła ściwego post ępowania w przypadku prac remontowych obejmuj ących wymian ę wyrobów zawieraj ących azbest; - dost ęp do specjalistycznych firm działaj ących na terenie gminy, a posiadaj ących stosowne uprawnienia i zezwolenia do prowadzenia prac obejmuj ących usuwanie, zbieranie, transport i unieszkodliwianie odpadów zawieraj ących azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 49 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Wskazane jest równie ż przekazywanie informacji o mo żliwo ściach uzyskiwania pomocy finansowej na prace zwi ązane z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest i unieszkodliwianiem odpadów zawieraj ących azbest.

Akcje informacyjno-edukacyjne w szkołach mog ą si ę odbywa ć w ramach odr ębnych zaj ęć lekcyjnych wyodr ębnionych tematycznie, w ramach istniej ących kół, jak równie ż konkursów.

Prowadzenie powszechnych akcji edukacyjno - ekologicznych, w procesie efektywnej realizacji zada ń wynikaj ących z zało żeń przyj ętych w programie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, stanowi istotny element działa ń, którego powodzenie umo żliwia uzyskanie jak najwi ększej akceptacji społecznej, koniecznej dla realizacji programu azbestowego. Świadomo ść ekologiczna społecze ństwa w zakresie zagro żeń, jakie niesie użytkowanie i nieostro żne obchodzenie si ę z produktami zawieraj ącymi włókna azbestowe, jest do ść dobra. O ile ogólna znajomo ść szkodliwo ści azbestu jest ju ż do ść dobrze rozwini ęta wśród mieszka ńców, to jednak w dalszym ci ągu wi ększo ść z nich posiada skromn ą wiedz ę na temat mechanizmów niekorzystnego oddziaływania azbestu na organizm ludzki. Wynikiem tego jest całkowity brak przestrzegania przepisów BHP przy pracach zwi ązanych z bie żą cymi remontami poszy ć dachowych i elewacyjnych. Zadaniem edukacji ekologicznej o tematyce „azbestowej”, prowadzonej przez Gmin ę jest mi ędzy innymi doprowadzenie do stanu, kiedy usuwanie azbestu odbywa ć si ę b ędzie w sposób profesjonalny i nie spowoduje zagro żenia dla mieszka ńców. Wyroby zawieraj ące azbest stanowi ą bezpo średnie zagro żenie dla zdrowia ludzi wówczas, gdy włókna azbestowe uwalniaj ą si ę i wraz z powietrzem przedostaj ą si ę do układu oddechowego (np. w trakcie prac demonta żowych, podczas ich szlifowania, ci ęcia lub łamania). Problem utylizacji azbestu znalazł osobne miejsce w rz ądowym „Programie usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” z 2002 roku oraz w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032 z 2009 roku, stanowi ącym aktualizacj ę Programu z 2002 roku. Zgodnie z tym programem, przyjmuje si ę oczyszczenie do roku 2032, terytorium Polski z azbestu i usuni ęcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawieraj ących azbest. Program ten mi ędzy innymi, nakłada na gminy obowi ązek współpracy z lokalnymi mediami celem rozpowszechniania informacji dotycz ących zagro żeń powodowanych przez azbest oraz wyroby go zawieraj ące. Głównym źródłem odpadów

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 50 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą zawieraj ących azbest s ą stosowane w budownictwie do roku 1997 płyty azbestowo- cementowe. Na obszarze gminy i miasta Ch ęciny, znajduje si ę du ża ilo ść budynków, w przewa żaj ącej liczbie b ędących własno ści ą gospodarstw indywidualnych (tab. 2.3; 3.4), na terenie, których znajduj ą si ę wyroby zawieraj ące azbest. S ą to przewa żnie poszycia dachowe w postaci falistych płyt eternitowych.

Osoby fizyczne b ędące wła ścicielami nieruchomo ści zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze zm.) s ą zobowi ązane do przedkładania Wójtowi, Burmistrzowi lub Prezydentowi miasta informacji o posiadanych wyrobach zawieraj ących azbest, a Wójt, Burmistrz lub Prezydent miasta okresowo przedkłada przedmiotowe informacje Marszałkowi województwa, który prowadzi ich rejestr.

Po kilku latach obowi ązywania ustawy z dnia 19 czerwca 1997 roku (tekst jednolity, Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 20 ze zm.), o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest, stwierdza si ę nikł ą znajomo ść przepisów przez wła ścicieli i administratorów obiektów budowlanych. Stwarza to konieczno ść szybkiego podj ęcia działa ń edukacyjno – informacyjnych, które mogłyby skutecznie u świadomi ć mieszka ńców, co do potrzeby współdziałania z jednostkami gminnymi w celu eliminacji azbestu. Edukacja taka powinna by ć prowadzona zarówno w lokalnych środkach masowego przekazu (prasa, radio ewentualnie telewizja) jak te ż i przy okazji lokalnych zgromadze ń czy te ż nawet imprez kulturalno – o światowych. Dobre wyniki mo że równie ż odnie ść powtarzana akcja informacyjna w postaci ulotek, plakatów, rozprowadzanych w szkołach. Szkoły s ą tak że dobrym miejscem prowadzenia akcji u świadamiaj ących charakter zagro żenia powodowanego przez azbest. Edukacja młodzie ży mo że przynie ść w najbli ższych latach znacznie lepsze efekty ni ż edukacja dorosłych. Nale ży rozwa żyć mo żliwo ść zaanga żowania lokalnych autorytetów do propagowania akcji usuwania wyrobów azbestowych z otoczenia.

Warunkiem powodzenia działa ń jest zapewnienie środków finansowych na odbiór odpadów zawieraj ących azbest z gospodarstw indywidualnych i z innych zasobów mieszkaniowych. Obietnice dawane mieszka ńcom chc ącym usun ąć azbest ze swoich posesji musz ą by ć bezwzgl ędnie dotrzymywane. W przeciwnym razie, utrata zaufania mo że by ć przyczyn ą zaniechania działa ń ze strony wła ścicieli budowli lub prowadzenia przez nich prac

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 51 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

„na własn ą r ękę” bez zastosowania koniecznych środków ostro żno ści. Istnieje du że prawdopodobie ństwo, że w takim przypadku azbest trafi na nielegalne składowisko odpadów.

Jako istotny element działa ń edukacyjnych nale ży rozwa żyć opublikowanie poprzez ulotki, pras ę lub plakaty, instrukcji dla wła ścicieli gospodarstw, zarz ądców nieruchomo ści, firm wykonawczych i transportowych, podaj ącej sposób bezpiecznego obchodzenia si ę z wyrobami zawieraj ącymi azbest we wszystkich fazach prac zwi ązanych z jego unieszkodliwianiem, zgodnie z obowi ązuj ącymi w tym zakresie przepisami prawa ochrony środowiska.

4.2. WARUNKI BEZPIECZE ŃSTWA PRZY USUWANIU WYROBÓW I ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923), materiały zawieraj ące azbest nale żą do grupy odpadów niebezpiecznych. Odpadem staj ą si ę wyroby zawieraj ące azbest usuni ęte z miejsca ich wykorzystania. Na podstawie dost ępnej literatury [ Zbiór Przepisów i Procedur dotycz ących bezpiecznego post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, stan prawny na 31 grudnia 2000 ], 30 lat u żytkowania szarej, niemalowanej płyty dachowej zawieraj ącej azbest oraz malowanej płyty elewacyjnej zawieraj ącej azbest, stanowi graniczny okres ich bezpiecznego u żytkowania. Usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawieraj ących azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwi ększa zagro żenie pyłem azbestowym dla mieszka ńców.

Najcz ęś ciej powstaj ące odpady nale żą do dwóch grup: Grupy 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest Grupy 17 06 05* - materiały budowlane zawieraj ące azbest

Wprowadzona ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (t.j. Dz. U. z 2004r. Nr 3, poz. 20 ze zm.) i towarzysz ące jej rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest oraz zmieniaj ące z roku 2010 (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz Dz. U. z 2010r. Nr 162, poz. 1089) nakazuje konieczno ść kontroli wbudowanych wyrobów zawieraj ących azbest i ewentualnie usuwania uszkodzonych.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 52 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Zgodnie z wymienionym rozporz ądzeniem wła ściciele lub zarz ądcy obiektów budowlanych z zabudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest, które posiadaj ą g ęsto ść powy żej 1000 kg/m 3, dokonuj ą ich przegl ądu technicznego. Na podstawie tego przegl ądu powinna zosta ć sporz ądzona ocena stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania obiektu. Wszystkie wyroby zakwalifikowane zgodnie z t ą ocen ą do wymiany oraz wszystkie wyroby azbestowe o g ęsto ści poni żej 1000 kg/m 3 powinny by ć usuwane na koszt wła ściciela obiektu. Niemniej jednak, zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032 „koszt transportu i unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest powinien zosta ć pokryty ze środków własnych gminy, przy udziale środków wła ścicieli nieruchomo ści, dotacji i po życzek funduszy ochrony środowiska lub innych źródeł dost ępnych dla gminy” . Gmina powinna zapewni ć ponadto wywóz odpadów zawieraj ących azbest na składowisko odpadów lub zapewni ć ich dostarczenie do przewo źnego urz ądzenia do przetwarzania odpadów zawieraj ących azbest.

Sposób zbierania i usuwania odpadów zawieraj ących azbest zale ży od rodzaju odpadów i źródeł ich powstawania. Generaln ą zasad ą przy tego rodzaju działalno ści jest maksymalne zabezpieczenie przed mo żliwo ści ą emisji włókien azbestu do atmosfery. Mo żna to osi ągn ąć przez utrzymywanie odpowiednich wymogów techniczno – organizacyjnych.

W tym celu zapewni ć nale ży: − nawil żanie wod ą wyrobów zawieraj ących azbest przed ich usuwaniem lub demonta żem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, − dokonywanie demonta żu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie mo żliwe, − dokonywanie rozdzielania (odspajania) materiałów trwale zwi ązanych z podło żem przy stosowaniu wył ącznie narz ędzi r ęcznych lub wolnoobrotowych, wyposa żonych w miejscowe instalacje odci ągaj ące powietrze.

Sposób rozbiórki lub remontów obiektów budowlanych zawieraj ących azbest został sprecyzowany w wy żej wymienionych rozporz ądzeniach (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz Dz. U z 2010r. Nr 162, poz. 1089). Prace polegaj ące na usuwaniu lub naprawie tych wyrobów mog ą by ć wykonywane wył ącznie przez Wykonawców posiadaj ących odpowiednie wyposa żenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz przez pracowników przeszkolonych w zakresie bezpiecze ństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 53 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą zawieraj ących azbest. W tym zakresie nowy Program wprowadza zmiany i przewiduje, że wła ściciel nieruchomo ści (budynków jednorodzinnych i gospodarskich) b ędzie mógł legalnie zdemontowa ć wyroby zawieraj ące azbest z terenu posesji bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm, o ile osoby usuwaj ące wyroby azbestowe zostan ą odpowiednio przeszkolone i b ędą dysponowa ć środkami technicznymi eliminuj ącymi nara żenie na kontakt z włóknami azbestu oraz b ędą to prowadzi ć incydentalnie . Zgodnie z rozporz ądzenie rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest oraz zmieniaj ące z roku 2010 (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. nr 162, poz. 1089) wykonawca prac polegaj ących na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, obowi ązany jest m.in. do: 1. Przeszkolenia przez uprawnion ą instytucj ę zatrudnianych pracowników, osób kieruj ących lub nadzoruj ących prace polegaj ące na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest w zakresie bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotycz ących bezpiecznego post ępowania; 2. Opracowania przed rozpocz ęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, obejmuj ącego w szczególno ści: a) identyfikacj ę azbestu w przewidzianych do usuni ęcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od wła ściciela lub zarz ądcy obiektu albo te ż na podstawie bada ń przeprowadzonych przez laboratorium wyposa żone w sprz ęt umo żliwiaj ący ich prawidłow ą analiz ę i zdolne do stosowania odpowiedniej techniki identyfikacyjnej, b) informacje o metodach wykonywania planowanych prac, c) zakres niezb ędnych zabezpiecze ń pracowników oraz środowiska przed nara żeniem na szkodliwo ść emisji azbestu, w tym problematyk ę okre ślon ą przepisami dotycz ącymi planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia, d) ustalenie niezb ędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza; 4. Posiadania niezb ędnego wyposa żenia technicznego i socjalnego zapewniaj ącego prowadzenie okre ślonych planem prac oraz zabezpiecze ń pracowników i środowiska przed nara żeniem na działanie azbestu.

Powy ższe wymagania okre śla w/w rozporz ądzenie wydane na podstawie obowi ązuj ącej ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm.).

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 54 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Zgodnie z art.66.1. ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 (Dz.U. z 2013r., poz. 21), wykonawca prac polegaj ących na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest jest wytwórc ą odpadów, wi ęc posiadaczem odpadów, przez co obowi ązany jest do prowadzenia na bie żą co ewidencji ilo ściowej i jako ściowej powstałych odpadów. Ewidencj ę mo żna prowadzi ć w systemie teleinformatycznym, umo żliwiaj ącym po świadczenie dokumentów ewidencji odpadów za pomoc ą podpisu elektronicznego. Pozwolenie na wytwarzanie odpadów, wydane na podstawie przepisów dotychczasowych, zachowuj ą wa żno ść na czas, na jaki zostały wydane.

Wykonawca prac, przed przyst ąpieniem do prac polegaj ących na zabezpieczeniu lub usuni ęciu wyrobów zawieraj ących azbest z obiektu, urz ądzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a tak że z terenu prac, obowi ązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac wła ściwemu organowi nadzoru budowlanego, wła ściwemu okr ęgowemu inspektorowi pracy oraz wła ściwemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpocz ęciem prac. Ponadto zobowi ązany jest do: − izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon, − ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległo ści od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniej ni ż 1 m przy stosowaniu osłon, − umieszczenia tablic ostrzegawczych o tre ści: Uwaga zagro żenie azbestem, − zastosowania odpowiednich środków technicznych umo żliwiaj ących zmniejszenie emisji włókien azbestu, − codziennego usuwania pozostało ści pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podci śnieniowego sprz ętu odkurzaj ącego lub metod ą czyszczenia na mokro.

Odpady czy wyroby o g ęsto ści wła ściwej wi ększej ni ż 1000 kg/m 3 (definiowane jako „twarde”, zawieraj ące poni żej 20% azbestu) nale ży zbiera ć do trwałych i mocnych worków polietylenowych. Pyły azbestowe, lu źno zwi ązane fragmenty odpadów, wyroby i odpady o g ęsto ści wła ściwej mniejszej ni ż 1000 kg/m 3 (definiowane jako „mi ękkie”, zawieraj ące powy żej 20% do 100% azbestu), powinny by ć umieszczane w workach z folii polietylenowej szczelnie zamykanych, które nast ępnie nale ży umie ści ć w opakowaniu zbiorczym z folii. Zinwentaryzowane wyroby azbestowe nale żą do materiałów twardych, czyli zawieraj ące poni żej 20 % azbestu. W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno zwi ązane, a w

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 55 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą przypadku mechanicznego uszkodzenia (np. p ękni ęcia), ma miejsce stosunkowo niewielka emisja azbestu do otoczenia w porównaniu z wyrobami mi ękkimi. Opakowania z odpadami lub wyrobami zawieraj ącymi azbest powinny by ć odpowiednio oznakowane w formie etykiety trwale przytwierdzonej do opakowania lub bezpo średniego nadruku na opakowaniu. Oznakowanie powinno posiada ć wymiary: co najmniej 5 cm wysoko ści (H) i 2.5 cm szeroko ści. Składa si ę on w górnej cz ęś ci (h 1= 40%H) z litery „a” w białym kolorze na czarnym tle, a w dolnej (h 2=60%H) z napisu czarnego lub białego na czerwonym tle: UWAGA! ZAWIERA AZBEST! Wdychanie pyłu azbestu stanowi niebezpiecze ństwo dla zdrowia. Post ępuj zgodnie z przepisami i zasadami bezpiecze ństwa i higieny pracy. Je żeli produkt lub odpad zawiera krokidolit (odmiana azbestu) nale ży zaznaczy ć na etykiecie w formie napisu ZAWIERA KROKIDOLIT/AZBEST NIEBIESKI . Zał ącznik nr 2 do Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz Dz. U. z 2010 r. nr 162, poz. 1089) przedstawia wzór etykiety do oznakowania wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest.

Wzór etykiety do oznakowania wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest, zgodnie z zał ącznikiem do Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649).

Przy pracach zwi ązanych z usuwaniem azbestu i wyrobów azbestowych pracownicy powinni stosowa ć wydzielone narz ędzia i sprz ęt ochronny. W strefie prowadzonych prac obowi ązuje zakaz palenia tytoniu i spo żywania posiłków. Ubrania ochronne nale ży

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 56 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

przechowywa ć w wydzielonych miejscach. Nie wolno ich wynosi ć oraz pracowa ć w ubraniach do tego nieprzeznaczonych. Zu żyta odzie ż mo że by ć prana w pralni z zachowaniem procedur post ępowania z odpadami azbestu. Zaleca si ę stosowa ć sprz ęt ochraniaj ący układ oddechowy (maski i półmaski) w przypadku przekraczania dopuszczalnego st ęż enia włókien azbestu w powietrzu strefy roboczej. Jest on równie ż zalecany przy st ęż eniach mniejszych od warto ści dopuszczalnych. Sprz ęt jednorazowego użytku traktowa ć nale ży jako odpad zawieraj ący azbest. Ochrona przed włóknami azbestu wymaga stosowania filtrów I lub II stopnia ochronnego.

Narzędzia i urz ądzenia u żywane w czasie pracy powinny pozostawa ć w strefie pracy do całkowitego zako ńczenia przewidywanych czynno ści. Nast ępnie nale ży je dokładnie odkurzy ć i wytrze ć na mokro. Sprz ęt, którego nie mo żna oczy ści ć, nale ży szczelnie zapakowa ć i przenie ść do nast ępnej strefy pracy.

W tabeli 4.1. przedstawiono najwy ższe dopuszczalne st ęż enia pyłów zawieraj ących azbest w środowisku pracy, zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 czerwca 2014 r. w sprawie najwy ższych dopuszczalnych st ęż eń i nat ęż eń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2014r., poz. 817). Rozporz ądzenie to okre śla warto ści najwy ższych dopuszczalnych st ęż eń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Dyrektywa Rady Wspólnoty Europejskiej (91/382/EWG) z 24 czerwca 1991 r. ustala st ęż enie włókien azbestu w powietrzu na stanowiskach pracy bez u życia środków ochrony dla: - azbestu chryzotylowego < 0,2 włókna/cm 3 - innych odmian azbestu < 0,1 włókna/cm 3

Zagadnienie dopuszczalnego st ęż enia włókien azbestu w powietrzu budynków przeznaczonych dla stałego pobytu ludzi nie jest jednoznacznie okre ślone. Według interpretacji Pa ństwowego Zakładu Higieny (pismo z dnia 24 sierpnia 1995 r. l.z. III-9/1430/95) do Rozporz ądzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej (M.P. z 1996r. Nr 19, poz. 231) poziom zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego pobytu ludzi nie powinien przekracza ć 1000 włókien/m 3, co odpowiada warto ści dopuszczalnego st ęż enia substancji w powietrzu atmosferycznym w odniesieniu do 24- godzinnego okresu pomiarowego.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 57 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 4.1. Najwy ższe dopuszczalne st ęż enia pyłów zawieraj ących azbest w środowisku pracy, zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014r. (Dz. U. z 2014r., poz. 817). Najwy ższe dopuszczalne st ęż enie Nazwa i nr CAS czynnika szkodliwego dla zdrowia mg/m 3 włókien w 1 cm 3 Pyły zawieraj ące azbest (jeden lub wi ęcej rodzajów azbestu wymienionych poni żej): - aktynolit [77536-66-4] - antofilit [77536-67-5] - chryzotyl [12001-29-5] - grueneryt (amozyt) [12172-73-5] - krokidolit [12001-28-4] - tremolit [77536-68-6] a) frakcja wdychalna 1) 0,5 --- b) włókna respirabilne 3) --- 0,1 1) Frakcja wdychalna – frakcja aerozolu wnikaj ąca przez nos i usta, która po zdeponowaniu w drogach oddechowych stwarza zagro żenie dla zdrowia. 3) Włókna respirabilne – włókna o długo ści powy żej 5 m o maksymalnej średnicy poni żej 3 m i o stosunku długo ści do średnicy > 3.

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ze zmianami z roku 2010 (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz Dz. U. z 2010r. Nr 162, poz. 1089), wykonawca prac, przed przyst ąpieniem do prac polegaj ących na zabezpieczeniu lub usuni ęciu wyrobów zawieraj ących azbest z obiektu, urz ądzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a tak że z terenu prac, obowi ązany jest do zgłoszenia tego faktu wła ściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz wła ściwemu okr ęgowemu inspektorowi pracy. Zgodnie rozporz ądzeniem z 2010 roku zmieniaj ącym rozporz ądzenie z 2004 roku koniecznie jest ponadto zgłoszenie prac inspektorowi sanitarnemu.

Zgodnie z ustaw ą o odpadach z 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. z 2013r., poz. 21 ze zm.) transport odpadów odbywa si ę z zachowaniem przepisów obowi ązuj ących przy transporcie materiałów niebezpiecznych. Zgodnie z art. 50.1. wymienionej ustawy, marszałek województwa dokonuje wpisu do rejestru na wniosek transportuj ących odpady. Rejestr zawiera nast ępuj ące informacje: − imi ę i nazwisko lub nazw ę podmiotu oraz adres zamieszkania lub siedziby;

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 58 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

− numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile został nadany, − numer REGON, o ile został nadany; − kod i nazw ę rodzajów transportowanych odpadów.

W zakresie ewidencji odpadów, transportuj ący odpady ma obowi ązek prowadzenia uproszczonej ewidencji odpadów w formie karty przekazania odpadów. Zgodnie z art. 233.1. ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. z 2013r., poz. 21 ze zm.) zezwolenia na transport odpadów wydane na podstawie przepisów dotychczasowych zachowuj ą wa żno ść na czas na jaki zostały wydane, nie dłu żej jednak ni ż do czasu upływu terminu do zło żenia wniosku o wpis do rejestru lub z dniem uzyskania wpisu do tego rejestru.

Do czasu utworzenia rejestru, transportuj ący odpady s ą obowi ązani do uzyskania zezwolenia na transport odpadów lub wpisu do rejestru na podstawie przepisów dotychczasowych. Do wydawania zezwole ń na transport odpadów, do czasu utworzenia rejestru, stosuje si ę przepisy dotychczasowe.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 59 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

5. UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST Według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923) odpady zawieraj ące azbest zaliczane s ą do grupy 17 – odpady z budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej: 1) Materiały izolacyjne zawieraj ące azbest (17 06 01*); 2) Materiały budowlane zawieraj ące azbest (17 06 05*).

Podstawow ą i najta ńsz ą metod ą unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest jest ich deponowanie, zgodnie z wymogami prawnymi, na składowiskach odpadów niebezpiecznych. Wymagania dotycz ące składowania dla odpadów niebezpiecznych, wymienionych w katalogu odpadów oznaczonych kodami: 17 06 01* i 17 06 05* okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz.U. z 2013r., poz. 523)

Wymagania dotycz ące składowania odpadów niebezpiecznych (zawieraj ących azbest): 1. Składowiska odpadów lub wydzielone kwatery na terenie innych składowisk odpadów przeznaczone do wył ącznego składowania odpadów, niebezpiecznych pochodz ących z budowy, remontu rozbiórki obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, wymienionych w katalogu odpadów, oznaczonych kodami 17 06 01* i 17 06 05* (czyli odpadów zawieraj ących azbest) nie zawieraj ących substancji niebezpiecznych innych ni ż azbest w postaci zwi ązanej wraz z włóknami zwi ązanymi czynnikiem wi ążą cym, w postaci nieprzekształconej, buduje si ę w specjalnie wykonanych zagł ębieniach terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem si ę. 2. Ka żdorazowo po zło żeniu odpadów zawieraj ących azbest, ich powierzchni ę zabezpiecza si ę przed emisj ą pyłów przez przykrycie izolacj ą syntetyczn ą lub warstw ą gruntu. 3. Składowanie odpadów zawieraj ących azbest, nale ży zako ńczy ć na poziomie 2 m poni żej poziomu terenu otoczenia; nast ępnie składowisko odpadów wypełnia si ę gruntem do poziomu terenu.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 60 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

5.1. CHARAKTERYSTYKA PROPONOWANYCH SKŁADOWISK ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST Najbli ższymi miejscami unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest powstaj ących przy realizacji Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny są składowiska znajduj ące si ę na terenie województwa świ ętokrzyskiego, województwa łódzkiego i małopolskiego. S ą to:

− Składowisko odpadów zawieraj ących azbest Dobrów, − Składowisko odpadów niebezpiecznych Eko Radomsko Sp. z o.o., − Składowisko Za rzek ą Biał ą Tarnów

Składowisko odpadów zawieraj ących azbest w Dobrowie (gm. Tucz ępy, powiat buski) oddalone o około 60 km od gminy Ch ęciny. Składowisko, o docelowej pojemno ści 175000 m3, przyjmuje odpady z terenu całego kraju. Składowisko odpadów niebezpiecznych Eko Radomsko Sp. z o.o ., gmina Radomsko, województwo łódzkie, oddalone jest o około 95 km od gminy Ch ęciny. Składowisko, o docelowej pojemno ści 21000 m 3, przyjmuje odpady z terenu całego kraju. Składowisko odpadów „za rz. Biał ą” Zakładów Azotowych w Tarnowie- Mo ścicach S.A., ul. Kwiatkowskiego 8. oddalone jest o około 120 km od gminy Ch ęciny Zarz ądc ą składowiska jest Jednostka Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie.

SKŁADOWISKO ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST W DOBROWIE

Składowisko odpadów zawieraj ących azbest w miejscowo ści Dobrów , gmina Tucz ępy, województwo świ ętokrzyskie, oddalone jest o 60 km od gminy Ch ęciny. Składowisko przeznaczone jest wył ącznie do składowania odpadów budowlanych azbestowo- cementowych, opakowanych w miejscu ich wytworzenia w szczelnych opakowaniach, mi ędzy innymi typu BIG-BAG lub mniejszych i wła ściwie oznakowanych, eliminuj ących ich oddziaływanie na środowisko, a w szczególno ści na środowisko atmosferyczne. Składowisko zlokalizowane na terenach zdegradowanych, po eksploatacji siarki przez Kopalni ę Siarki Grzybów. Składowisko składa si ę z 26 kwater eksploatowanych w dwóch etapach. Pojemno ść eksploatacyjna składowiska 468972 m 3 (w tym zdeponowane odpady i warstwy przesypowe). Przewiduje si ę mo żliwo ść zło żenia 414062 m 3 odpadów azbestowo- cementowych. Po zako ńczeniu składowania odpadów zawieraj ących azbest, składowisko zostanie zamkni ęte i zrekultywowane poprzez wykonanie warstwy rekultywacyjnej o grubo ści 2 m.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 61 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

SKŁADOWISKO ODPADÓW W PŁOSZOWIE

Składowisko odpadów niebezpiecznych Eko Radomsko Sp. z o.o ., miejscowo ść Płoszów, gmina Radomsko, województwo łódzkie, oddalone jest o około 95 km od gminy Ch ęciny. Zajmuje powierzchni ę 2,5 ha. Podzielone jest na kwatery i sektory. Składowisko zarz ądzane jest przez Eko Radomsko Sp. z o.o. Pojemno ść całkowita składowiska wynosi 21 000 m 3, a wolna pojemno ść wynosi 13400 m 3. Obiekt wyposa żony jest w niezb ędn ą infrastruktur ę techniczn ą oraz nowoczesny, system monitoringu. Posiada własną wag ę samochodow ą oraz urz ądzenia do rozładunku ka żdego rodzaju odpadów (ładowarka teleskopowa, koparka gąsienicowa).

SKŁADOWISKO ODPADÓW „ZA RZ . BIAŁ Ą” W TARNOWIE –MOŚCICACH

Składowisko odpadów „za rz. Biał ą” Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mo ścicach S.A., ul. Kwiatkowskiego 8 zarz ądzane jest przez Jednostk ę Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie oddalone jest o około 120 km od gminy Chęciny. Na terenie składowiska wydzielony jest sektor przeznaczony do unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest. Składowisko oddalone jest o około 120 km od gminy Ch ęciny. Wydział Oczyszczalni Ścieków i Składowisk Jednostki Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie mo że przyjmowa ć do unieszkodliwiania odpady azbestowe w kompleksie składowisk odpadów „za rzek ą Biała” w zakresie i ilo ści okre ślonych instrukcj ą eksploatacji składowiska. Jednostka Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie posiada zezwolenie na prowadzenie działalno ści w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 62 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Rys 5.1. Najbli ższe składowiska od gminy Ch ęciny

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 63 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

5.2. WYKAZ DOST ĘPNYCH SKŁADOWISK PRZYJMUJĄCYCH ODPADY ZAWIERAJ ĄCE AZBEST

Istnieje mo żliwo ść deponowania odpadów zawieraj ących azbest na innych składowiskach, ni ż wymienione powy żej, ale spełniaj ących wymogi prawa.

Wykaz istniej ących i przygotowywanych składowisk odpadów zawierających azbest (na podstawie Bazy Azbestowej; stan na czerwiec 2015 r. – uzupełnione) województwo dolno śląskie

1. Składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne w Trzebczu, gm. Polkowice, zarz ądzane przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o.o. ul. D ąbrowskiego 2, Polkowice,

2. Składowisko odpadów w Marcinowie, gm. Trzebnica, zarz ądzane Zakład Gospodarki Komunalnej w Trzebnicy, ul. Piłsudskiego 1, Trzebnica, / tylko z terenu gminy / województwo kujawsko-pomorskie

3. Składowisko Odpadów Niebezpiecznych Małociechowo, gm. Pruszcz Zarz ądzane przez„ECO-POL” Sp. z o.o. ul. Dworcowa 9, Pruszcz,

4. Składowisko – Utylizacja Odpadów Bycz-Teodorowo, Zarz ądzane przez „Utylizacja Odpadów Zakład Instalacji Sanitarnych, in ż. Władysław Lewandowski, ul. Szybka, Pradziejów, województwo lubelskie

5. Składowisko Odpadów Niebezpiecznych, Poniatowa Wie ś, gm. Poniatowa zarz ądzane przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o., ul. Młodzie żowa 4, Poniatowa,

6. Składowisko Piaski Zarzecze II Kra śnik, zarz ądzane przez WOD-BUD Sp. z o.o., ul. Piłsudskiego 12/1, Kra śnik,

7. Składowisko odpadów azbestowych w miejscowo ści Srebrzyszcze, gm. Chełm, zarz ądzane przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. w Chełmie, ul. Ks. Piotra Skargi 11, Chełm,

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 64 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

województwo lubuskie

8. Składowisko Odpadów Azbestowych, ul. Małaszy ńska 180, Chró ścik, gm. Gorzów Wielkopolski, zarz ądzane przez Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., ul. Teatralna 49, Gorzów Wielkopolski, województwo łódzkie

9. Składowisko Odpadów w Płoszowie, gm. Radomsko, zarz ądzane przez ASA. Eko-Radomsko Sp. z o.o, ul. Narutowicza 5b.,

10. Składowisko Odpadów w Pukaninie, gm. Rawa Mazowiecka, zarz ądzane przez ZGO AQUARIUM Sp. z o.o., Zakład ZGO w Pukininie nr 140 województwo małopolskie 11. Składowisko komunalne w Ujkowie Starym pow. olkuski, Zakład Gospodarki Komunalnej BOLESŁAW Sp. z o.o. Bolesław, ul. Osadowa 1 (wydzielona kwatera przyjmuje odpady z terenu województwa małopolskiego),

12. Składowisko odpadów „za rz. Biał ą” w Tarnowie, Zakłady Azotowe w Tarnowie- Mo ścicach S.A. ul. Kwiatkowskiego 8,

13. Składowisko odpadów zawieraj ących azbest w O świ ęcimiu, ul. Nadwi śla ńska 46, Miejsko-Przemysłowa Oczyszczalnia Ścieków Sp. z o.o O świ ęcim. województwo mazowieckie

14. Składowisko odpadów komunalnych w Rachocinie, Zakład Gospodarki Mieszkaniowej, ul. Traugutta 33, Sierpc, województwo opolskie brak składowisk województwo podkarpackie

15. Składowisko odpadów komunalnych w Młynach pow. jarosławski, Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Radymno z/s w Skołoszowie 341,

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 65 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

16. Składowisko Odpadów Pysznica gm. Pysznica, zarz ądzane przez Gminny Zakład Komunalny, ul. Wolno ści 295, Pysznica, (tylko dla potrzeb własnych gminy)

17. Kozodrza, gm. Ostrów , Zakład Usług Komunalnych w Ostrowie

18. Składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i obojetne, Futory, zarz ądzane przez Zakład Usług Komunalnych i Rolniczych Sp. z o.o., Oleszyce województwo podlaskie

19. Składowisko Odpadów Miastkowo, pow. Łom ża, MPGKiM, ul. Akademicka 22, Łom ża

20. Zakład Przetwarzania i Unieszkodliwiania Odpadów, Czerwony Bór Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Zambrowie, ul. Polowa 19, Zambrów (tylko dla potrzeb gmin zrzeszonych w Zambrowskim Zwi ązku Gmin) województwo pomorskie

21. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów w Bierkowie, gm. Słupsk Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Słupsku, ul. Szczeci ńska 112, Słupsk,

22. Składowisko Odpadów w Gilwie Małej, Kwidzyn, Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., Gilwa Mała 8, Kwidzyn

23. Kwatera na odpady zawieraj ące azbest, Zakład Utylizacji Sp. z o.o. w Gda ńsku, ul. Jabłoniowa 55, Gda ńsk Szadółki, (ze ści śle okre ślonego terenu)

24. Zakład Zagospodarowania Odpadów Sp. z o.o., Nowy Dwór 89-600 Chojnice, Stary Rynek 1 (tylko dla potrzeb powiatów człuchowskiego i Chojnickiego)

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 66 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą województwo śląskie

25. Składowisko odpadów w Knurowie ul. Szybowa, zarz ądzane przez PPHU „KOMART” Sp. z o.o., Knurów ul. Szpitalna 7 (tylko z terenu województwa śląskiego),

26. Składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne w Świ ętochłowicach, 41- 603 Świ ętochłowice, ul. Wojska Polskiego Zarz ądca: MPGK Sp. z o.o. Świ ętochłowice ul. Łagiewnicka 76, 41-608 ,

27. Wydzielona subkwatera na odpady zawieraj ące azbest w ramach sektora III składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne w Jastrz ębiu Zdroju, Cofinco-Poland Sp. z o.o., ul. Graniczna 29, Katowice, województwo świ ętokrzyskie

28. Składowisko odpadów zawieraj ących azbest w miejscowo ści Dobrów, gmina Tucz ępy, Chempol Sp. z o o Dobrów 8, 28-142 Tucz ępy, województwo warmi ńsko-mazurskie

29. Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., ul. Sza ńcowa 1, Elbl ąg, województwo wielkopolskie

30. Składowisko odpadów niebezpiecznych w Koninie, Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o, ul. Sula ńska 11, Konin, województwo zachodniopomorskie

31. Zakład odzysku odpadów, ul. Łubuszan 80, Sianów Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o., ul. Komunalna 5, Koszalin,

32. Składowisko odpadów w m. Dalsze, gm. My ślibórz, zarz ądzane przez EKO-MY ŚL Sp. z o.o. Dalsze 36, My ślibórz.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 67 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

6. HARMONOGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

6.1. ZADANIA WYNIKAJ ĄCE Z INNYCH DOKUMENTÓW

Zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski oraz Programem Ochrony Środowiska dla powiatu kieleckiego – aktualizacja na lata 2008 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2013 – 2018, przewidywano nast ępuj ące działania organizacyjne w zakresie post ępowania z odpadami zawieraj ącymi azbest: 1. Inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest; 2. Opracowanie programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest; 3. Organizacja kampanii informacyjnej w zakresie szkodliwo ści azbestu i bezpiecznym u żytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest; 4. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy; 5. Monitoring prawidłowego post ępowania z wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest.

W ramach opracowania Programu usuwania azbestu z terenu gminy i miasta Ch ęciny zrealizowano znaczn ą cz ęść zada ń wytyczonych do realizacji w dokumentach wy ższego szczebla. Została w szczególno ści przeprowadzona wnikliwa inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest wraz z okre śleniem stopnia pilno ści usuwania wyrobów. Harmonogram usuwania wyrobów został przedstawiony w trzech wariantach.

Podstawowe Zadania Gminy: 1) gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest oraz przekazywanie ich do marszałka województwa z wykorzystaniem dost ępnego narz ędzia informatycznego www.bazaazbestowa.gov.pl prowadzonego przez Ministerstwo Gospodarki. Baza azbestowa jest narz ędziem monitorowania realizacji zada ń wynikaj ących z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, 2) przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest;

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 68 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

3) organizowanie akcji informacyjno – edukacyjnej, współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotycz ących zagro żeń powodowanych przez azbest; 4) organizowanie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych; 5) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizacj ę Programu ; 6) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska).

Zadania wła ściciela lub zarz ądcy obiektu: ─ sporz ądzenie przegl ądu technicznego wyrobów zawieraj ących azbest- na podstawie tego przegl ądu sporz ądza si ę w jednym egzemplarzu „ Ocen ę stanu i mo żliwo ści bezpiecznego użytkowania wyrobów zawieraj ących azbest” ; ─ dokonanie identyfikacji rodzaju azbestu i oszacowanie ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest. Osoba fizyczna nieb ędąca przedsi ębiorc ą przedkłada informacj ę odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta; ─ uzyskanie pozwolenia na wykonywanie prac remontowo- budowlanych zwi ązanych z wytwarzaniem odpadów niebezpiecznych – usuwaniem odpadów zawieraj ących azbest powinny zajmowa ć si ę tylko przedsi ębiorstwa posiadaj ące odpowiednie pozwolenia, a tak że sprz ęt techniczny oraz przeszkolonych pracowników; ─ wykonawca prac polegaj ących na zabezpieczeniu lub usuni ęciu wyrobów zawieraj ących azbest obowi ązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac wła ściwemu organowi nadzoru budowlanego, wła ściwemu okr ęgowemu inspektorowi pracy oraz wła ściwemu pa ństwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpocz ęciem prac; ─ Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z budynków oraz oczyszczenie terenu nieruchomo ści z odpadów zawieraj ących azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 69 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Podstawowe warunki, jakie nale ży spełni ć przed rozpocz ęciem prac rozbiórkowych w celu maksymalnego zapewnienia ochrony gatunków ptaków gnie żdżą cych si ę w strefach dachowych i innych zakamarkach budynków:

− Przynajmniej na rok przed planowanymi pracami rozbiórkowymi nale ży przeprowadzi ć wizj ę lokaln ą w celu sprawdzenia czy w budynku znajduj ą si ę miejsca l ęgowe ptaków; − W przypadku stwierdzenia obecno ści miejsc l ęgowych ptaków, nale ży powstrzyma ć si ę od prowadzenia prac budowlanych i remontowych w sezonie l ęgowym, czyli najcz ęś ciej od pocz ątku marca do ko ńca sierpnia. W przeciwnym wypadku istnieje ryzyko zniszczenia gniazd i spłoszenia l ęgn ących si ę ptaków, co jest zabronione prawem - art. 127 ust. 2 pkt e, Ustawy o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 627, ze zm.); − W przypadku prowadzenia prac budowlanych mog ących zagrozi ć ptakom bytuj ącym na terenie inwestycji lub ich siedliskom, organ nadzoru budowlanego zobowi ązany jest do wstrzymania przeprowadzanych prac budowlanych, pod gro źbą odpowiedzialno ści karnej osoby fizycznej b ędącej organem nadzoru budowlanego przewidzianej w art. 231 Kodeksu karnego. − Prowadzenie prac remontowo-budowlanych obiektów, w których znajduj ą si ę siedliska ptaków (w tym jerzyków) wymaga uzyskania zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska po zasi ęgni ęciu opinii eksperta ornitologa okre śla termin i warunki wykonywania prac remontowo-budowlanych. W razie utraty w czasie remontu miejsc gniazdowych okre śla sposób naprawy szkód (m.in. ilo ść budek l ęgowych, jakie nale ży zamontowa ć w ramach kompensacji przyrodniczej); − Rozwieszane skrzynki l ęgowe powinny by ć specjalnej konstrukcji dostosowanej do gatunków ptaków, (dla jerzyków wymiary skrzynek s ą nast ępuj ące: 34 x 18 x 20 cm, z owalnym wlotem 6,5 x 3,5 cm umieszczonym na środku wysoko ści ścianki); − Tam, gdzie to mo żliwe nale ży unika ć zamykania otworów w stropodachach (z zastrze żeniem przypadku przedstawionego poni żej); − W przypadku, gdy stropodach ocieplono materiałami sypkimi, które s ą niebezpieczne dla ptaków, nale ży doprowadzi ć do zamkni ęcia otworów i wywieszenia budek. Stosowane powszechnie materiały sypkie do izolacji stropodachów, takie jak granulat wełny mineralnej, granulat styropianu i fibra celulozowa stanowi ą niebezpieczn ą pułapk ę dla ptaków.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 70 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Plan unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest na etapie gminnym, składa si ę z zada ń podstawowych i z zada ń szczegółowych, przedstawionych w tabeli poni żej.

Tabela 6.1. Zadania do realizacji w latach 2015-2032 w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest do realizacji na terenie gminy i miasta Ch ęciny. Termin Zadania podstawowe Jednostka realizacji w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest realizuj ąca

Przeprowadzenie szkole ń i akcji informacyjno-edukacyjnych na temat wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne nale ży przeprowadza ć zarówno w śród młodzie ży szkolnej, jak i dorosłych mieszka ńców gminy. Akcje powinny obejmowa ć szkolenie z zakresu: • podstawowych rodzajów wyrobów zawieraj ących azbest Gmina, powszechnie stosowanych w budownictwie; Jednostki • sposobów bezpiecznej eksploatacji obiektów (szczególnie naukowo- budowlanych) w których zastosowano wyroby azbestowe; badawcze, 2015-2032 • zagro żeń i skutków dla zdrowia i środowiska przyrodniczego organizacje w przypadku niewła ściwego u żytkowania i usuwania wyrobów ekologiczne, zawieraj ących azbest; placówki • mo żliwo ści finansowego wsparcia i wła ściwego post ępowania oświatowe. w przypadku prac remontowych obejmuj ących wymian ę wyrobów zawieraj ących azbest; • dost ępnych specjalistycznych firm działaj ących na terenie gmin i posiadaj ących stosowne uprawnienia i zezwolenia do prowadzenia prac obejmuj ących usuni ęcie, zbieranie, transport i unieszkodliwianie odpadów zawieraj ących azbest. Zbieranie odpadów zawieraj ących azbest i przekazanie firmom posiadaj ącym odpowiednie zezwolenie w zakresie zbierania, transportu i unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest. Wykonawca prac, polegaj ących na naprawie lub usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów i urz ądze ń budowlanych, zobowi ązany jest do: • izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie Gmina, odpowiednich osłon, posiadacze 2015-2032 • ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległo ści odpadów, od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej przedsi ębiorcy ni ż 1 m przy stosowaniu osłon, • umieszczenia tablic ostrzegawczych o tre ści: "Uwaga! Zagro żenie azbestem", "Osobom nie upowa żnionym wst ęp wzbroniony", • zastosowania odpowiednich środków technicznych celem zmniejszenia emisji włókien azbestu. Termin Zadania szczegółowe Jednostka realizacji w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawieraj ących azbest realizuj ąca Wdra żanie zasad i zapisów prawa dotycz ących wyrobów i Gmina, 2015-2032 odpadów zawieraj ących azbest, zgodnie z obowi ązuj ącymi wła ściciele przepisami obiektów corocznie Sporz ądzenie zbiorczego wykazu obiektów zawieraj ących azbest Gmina

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 71 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

na koniec ka żdego roku na podstawie zebranych informacji i arkuszy ocen Opracowanie danych liczbowych o ilo ści i rozmieszczeniu corocznie Gmina wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy. Gmina, Sukcesywne dokonywanie przegl ądu technicznego obiektów na corocznie wła ściciele terenie gminy stosownie do odpowiednich rozporz ądze ń obiektów Ustalenie rejonów spodziewanego wzrostu zagro żenia pyłem azbestu z uwagi na koncentracj ę wyst ępowania uszkodze ń lub technicznego zu życia wyrobów zawieraj ących azbest. Gmina, organy W miejscach takich nale ży rozwa żyć podj ęcie prac zwi ązanych z kontrolne, 2015-2032 usuni ęciem wyrobów azbestowych stwarzaj ących zagro żenie, lub wła ściciele zabezpieczeniem tych wyrobów np. przez pokrycie specjalnymi obiektów farbami pokry ć dachowych zmniejszaj ących ryzyko pylenia azbestu. Wyst ąpienie do odpowiednich jednostek o przeprowadzanie Gmina, 2015-2032 monitoringu zagro żonych rejonów (obiektów), w których wła ściciele zabudowano wyroby zawieraj ące azbest obiektów Prowadzenie rozeznania rynku i weryfikacji danych na usługi zwi ązane z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest, corocznie Gmina unieszkodliwianiem odpadów zawierających azbest oraz transportem. Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawieraj ących azbest. Prace polegaj ące na usuwaniu lub naprawie tych wyrobów mog ą Gmina by ć wykonywane wył ącznie przez wykonawców posiadaj ących wła ściciele 2015-2032 odpowiednie wyposa żenie techniczne do prowadzenia takich prac obiektów, oraz przez pracowników przeszkolonych w zakresie zarz ądcy bezpiecze ństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie przedsi ębiorcy materiałów zawieraj ących azbest.

6.2. WARIANTOWO ŚĆ USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST ZLOKALIZOWANYCH NA OBSZARZE GMINY I MIASTA CH ĘCINY

Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny jest zgodny z przepisami prawnymi obowi ązuj ącymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a tak że z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie, m.in. z: • Ustaw ą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze zm.), • Ustaw ą o Odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (Dz. U. z 2013r., poz. 21 ze zm.), • Programem usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, 2002 r., • Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032, • Programem Ochrony Środowiska dla powiatu kieleckiego – aktualizacja na lata 2008 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2013 – 2018.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 72 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Celem Krajowego Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski jest: • spowodowanie oczyszczenia terytorium Polski z azbestu oraz usuni ęcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawieraj ących azbest; • wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców Polski spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowa ń; • spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie w okre ślonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska; • stworzenie odpowiednich warunków do wdro żenia przepisów prawnych oraz norm post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej.

Łącznie na obszarze gminy i miasta Ch ęciny zinwentaryzowano 497095 m2 wyrobów zawieraj ących azbest w postaci płyt azbestowo-cementowych. Dla zestawienia jako ściowego wyrobów zawieraj ących azbest przeprowadzono ocen ę pilno ści usuwania wyrobów zawieraj ących azbest . Przeprowadzona ocena pilno ści stanowi podstaw ę dla wyró żnienia wariantów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Zbiorcze zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych na obszarze gminy i miasta Ch ęciny z podziałem na 3 stopnie pilno ści zestawiono w tabeli 6.2.

Tabela 6.2. Zestawienie jako ści wyrobów zawieraj ących azbest, zinwentaryzowanych na obszarze gminy i miasta Ch ęciny, według stopnia pilno ści Płyty azbestowo - cementowe I stopie ń II stopie ń III stopie ń Suma Obiekty [m 2] [m 2] [m 2] [m 2] Własno ść osób fizycznych 84250 200350 205130 489730 (gospodarstwa indywidualne)

Budynki b ędące własno ści ą JST 180 110 756 1046

Własno ść firm, przedsi ębiorstwa i innych 3030 1040 2116 6186 instytucji), w tym: Budynki b ędące własno ści ą PKP 0 0 133 133 Budynki b ędące własno ści ą MON 0 0 0 0

Razem gmina i miasto Ch ęciny 87460 201500 208135 497095

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 73 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

W trakcie prac terenowych zinwentaryzowano tak że zniszczone płyty dachowe zło żone na terenie poszczególnych posesji gospodarstw indywidualnych. Płyty te w ilo ści 9800 m2 zaliczono do I stopnia pilno ści. Ze wzgl ędu na cz ęsty brak mo żliwo ści obserwacji w terenie, cz ęść zło żonych płyt azbestowo-cementowych mogła nie zosta ć uwzgl ędniona w ankietach. Je żeli takowe odpady azbestowo-cementowe zło żone na posesjach zostan ą zgłoszone przez wła ścicieli posesji nale ży je traktowa ć zgodnie z post ępowaniem dla I stopnia pilno ści.

Zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, całkowita ilo ść wyrobów wbudowanych w obiektach budowlanych powinna zosta ć usuni ęta i unieszkodliwiona do roku 2032, w trzech okresach: Lata 2002 – 2012 Lata 2013 – 2022 Lata 2023 - 2032 Pierwszy okres zako ńczył si ę w 2012. Pozostały całkowity czas usuwania wyrobów zawieraj ących azbest podzielono, zgodnie z Krajowym Programem na 2 pozostałe okresy: Harmonogram usuwania wyrobów zawieraj ących azbest przedstawiono w trzech wariantach dla 497095m2, zatem: w okresie 2015* – 2022: 208924 m2, w okresie 2023 – 2032: 288171 m2. * od pa ździernika 2015 roku

WARIANT I – usuwanie zgodnie ze stopniem pilno ści, WARIANT II – usuwanie w pierwszej kolejno ści budynki u żyteczno ści publicznej WARIANT III – usuwanie zgodnie z kolejno ści ą zgłosze ń.

Przy uwzgl ędnieniu wszelkich uwarunkowa ń, zarówno finansowych jak i ekologicznych czy gospodarczych, najbardziej realnym wariantem usuwania, wydaje si ę by ć wariant III, czyli usuwanie w kolejno ści zgłosze ń. Koszty zdj ęcia pokrycia dachowego wykonanego z materiałów zawieraj ących azbest, z budynków u żyteczno ści publicznej lub b ędących własno ści ą Gminy oraz koszty transportu i unieszkodliwienia odpadów powstałych w wyniku wymiany takiego pokrycia dachowego będą pokrywane w cało ści ze środków publicznych lub cz ęś ciowo ze środków wła ścicieli budynków.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 74 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Przy uwzgl ędnieniu unijnej zasady „zanieczyszczaj ący płaci” , koszty usuni ęcia i unieszkodliwiania powstałych odpadów zawieraj ących azbest pokrywa wła ściciel posesji lub zarz ądca nieruchomo ści. Jednak Gmina mo że przeznaczy ć własne środki oraz stara ć si ę o pozyskanie środków zewn ętrznych na dofinansowanie w cało ści lub w cz ęś ci kosztów demonta żu, transportu i unieszkodliwienia odpadów zawieraj ących azbest. Zach ętą do realizacji inwestycji przez mieszka ńców mo że by ć pokrywanie kosztów ze środków gminnych.

WARIANT I

USUWANIE ZGODNIE ZE STOPNIEM PILNO ŚCI

Wariant ten zakłada usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest według stopnia pilno ści. Przeprowadzona ocena pilno ści zgodnie z zał ącznikiem nr 1 do Rozporz ądzenia z dnia 2 kwietnia 2004 ze zmianami z 2010 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz Dz. U. z 2010r. Nr 162, poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokry ć dachowych zawieraj ących azbest jest zró żnicowany na obszarze gminy i miasta Ch ęciny. Całkowita ilo ść wyrobów przeznaczonych do usuwania do roku 2032 wynosi 497095 m2. W latach 2015 – 2022 zostan ą usuni ęte z terenu gminy i miasta Ch ęciny 208924 m2 wyrobów, w tym: cało ść wyrobów I stopnia pilno ści z budynków będących własno ści ą osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) w ilo ści 84250 m 2, cało ść wyrobów I stopnia z budynków nale żą cych do firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji w ilo ści 3030 m2, cało ść wyrobów I stopnia z budynków nale żą cych do JST w ilo ści 180 m2; 120424 m2 wyrobów II stopnia z budynków nale żą cych do osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych), 1040 m2 wyrobów II stopnia z budynków firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji . W latach 2023 – 2032 zostanie usuni ęta pozostało ść wyrobów II stopnia pilno ści w ilo ści 79926 m2, 110 m2 wyrobów II stopnia pilno ści oraz cało ść wyrobów III stopnia w ilo ści 756 m2 z budynków JST, cało ść wyrobów III stopnia w ilo ści 205130 m2 z budynków gospodarstw indywidualnych, cało ść wyrobów III stopnia w ilo ści 2116 m2 z budynków firm i przedsi ębiorstw, cało ść wyrobów III stopnia w ilo ści 133 m2 z budynków PKP. W sumie, w okresie 2023-2032 zostan ą usuni ęte z terenu gminy i miasta Ch ęciny 288 m 2 wyrobów zawieraj ących azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 75 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 6.3. Zestawienie ilo ściowe [m 2] dla I wariantu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny. Stopie ń Lata Obiekt pilno ści 2015 - 2022 2023 - 2032 Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 84250 0 Obiekty JST 0 0 I stopie ń Własno ść osób prawnych (firmy, przedsi ębiorstwa i inne pilno ści 3030 0 instytucje) Obiekty PKP 0 0 Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 120424 79926 Obiekty JST 0 0 II stopie ń Własno ść osób prawnych (firmy, przedsi ębiorstwa i inne pilno ści 1040 110 instytucje) Obiekty PKP 0 0 Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 0 205130 Obiekty JST 756 III stopie ń Własno ść osób prawnych (firmy, przedsi ębiorstwa i inne pilno ści 0 2116 instytucje) Obiekty PKP 0 133 Razem gmina i miasto Ch ęciny 208924 288171

Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ze zmianami z 2010 r., wyroby zawieraj ące azbest zaliczane do I stopnia nale ży pilnie usun ąć lub zabezpieczy ć bezzwłocznie, natomiast zaliczane do II stopnia wymagaj ą ponownej oceny w terminie do 1 roku, a nale żą ce do III stopnia wymagaj ą ponownej oceny w terminie do 5 lat. Wariant I, zgodny z zało żeniami powy ższego rozporz ądzenia, zakładaj ący usuwanie w kolejno ści zgodnej ze stopniami pilno ści, jest w praktyce trudny do realizacji. Wariant ten jest niemo żliwy do realizacji bez udziału i zaanga żowania wła ściciela konkretnego budynku.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 76 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

WARIANT II

USUWANIE W PIERWSZEJ KOLEJNO ŚCI : WYROBY Z BUDYNKÓW U ŻYTECZNO ŚCI PUBLICZNEJ ,

BUDYNKÓW JEDNOSTKI SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO (G MINY ) ORAZ FIRM I

PRZEDSI ĘBIORSTW

Wariant ten zakłada usuwanie w pierwszej kolejno ści wszystkich wyrobów, znajduj ących si ę w budynkach firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji na terenie gminy i miasta Ch ęciny niezale żnie od ich przynale żno ści do stopnia pilno ści. W dalszej kolejno ści wariant zakłada usuwanie zgodnie ze stopniami pilności, czyli w kolejno ści budynki nale żą ce do I stopnia, kolejno do II oraz w konsekwencji do III stopnia.

W latach 2015 - 2022 roku zostan ą usuni ęte wszystkie wyroby zawieraj ące azbest z budynków nale żą cych do firm i przedsi ębiorstw w ilo ści 6186 m 2 (tj. 3030 m 2 I stopnia, 1040 m2 II stopnia, 2116 m 2 III stopnia), wszystkie wyroby z budynków JST w ilo ści 1046 m2 (tj. 180m2 I stopnia, 110 m 2 II stopnia, 756 m 2 III stopnia). W tym okresie zostan ą tak że usuni ęte 84250 m2 wyrobów I stopnia, 117309 m 2 wyrobów II stopnia z budynków gospodarstw indywidualnych oraz 133 m2 III stopnia pilno ść z budynków PKP. W sumie w tym okresie zostanie usuni ęte 288171 m2 wyrobów zawieraj ących azbest.

W latach 2023 – 2032 zostan ą usuni ęte 83041 m 2 wyrobów II stopnia oraz 205130 m2 III stopnia z budynków gospodarstw indywidualnych. W sumie w tym okresie zostanie usuni ęte 288171 m2 wyrobów zawieraj ących azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 77 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 6.4. Zestawienie ilo ściowe [m 2] dla II wariantu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny. Stopie ń Lata Obiekt pilno ści 2015 - 2022 2023 - 2032 Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 84250 0 Obiekty JST 180 0 I stopie ń Własno ść osób prawnych (firmy, przedsi ębiorstwa i inne pilno ści 3030 0 instytucje) Obiekty PKP 0 0 Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 117309 83041 Obiekty JST 110 0 II stopie ń Własno ść osób prawnych (firmy, przedsi ębiorstwa i inne pilno ści 1040 0 instytucje) Obiekty PKP 0 0 Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 0 205130 Obiekty JST 756 0 III stopie ń Własno ść osób prawnych (firmy, przedsi ębiorstwa i inne pilno ści 2116 0 instytucje) Obiekty PKP 133 0 Razem gmina i miasto Ch ęciny 208924 288171

Wariant II, z powy żej opisan ą kolejno ści ą, jest w praktyce tak że trudny do realizacji z przyczyn analogicznych, jak dla wariantu I. Jest on jednak istotny ze wzgl ędu na usuwanie zagro żenia w miejscach o du żym nasileniu ruchu ludno ści.

WARIANT III

USUWANIE ZGODNIE Z KOLEJNO ŚCI Ą ZGŁOSZE Ń

Wariant ten zakłada nierównomierne w czasie rozło żenie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Proces usuwania wyrobów zawieraj ących azbest b ędzie post ępowa ć zgodnie z kolejno ści ą ch ętnych wła ścicieli budynków na realizacj ę tego zadania. Koszty inwestycji, zgodnie z ustaw ą, pokrywa wła ściciel, dlatego te ż realizacja tego zadania odbywa ć si ę b ędzie w miar ę zapotrzebowania mieszka ńców. Zgłoszenia wymiany pokrycia dachowego dokonuje wła ściciel konkretnego obiektu, natomiast ewentualne dofinansowanie (transportu i unieszkodliwienia) pokrywa ć mo że Gmina. Dofinansowanie poprzez Gmin ę inwestycji mo że odbywa ć si ę poprzez zwrot kosztów zgodnie z przedstawionym rachunkiem lub poprzez zlecenie prac uprawnionej firmie.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 78 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Przyj ęcie do realizacji tego wariantu mo że spowodowa ć wzrost zainteresowania problemem w śród mieszka ńców gospodarstw indywidualnych. Koszty nowego dachu, koszty zdj ęcia pokrycia dachowego, wykonanego z materiałów zawieraj ących azbest, na terenie prywatnej posesji, oraz koszty transportu powstałych odpadów zawieraj ących azbest do miejsca ich unieszkodliwienia oraz samego unieszkodliwienia pokrywa wła ściciel posesji, zgodnie z unijn ą zasad ą „zanieczyszczaj ący płaci”. Jednak Gmina mo że przeznaczy ć własne środki na dofinansowanie w cało ści lub w cz ęś ci zadania w zakresie demonta żu, transportu i unieszkodliwienia odpadów zawieraj ących azbest. Wariant III jest najbardziej realny do realizacji. W zakresie dofinansowania osobom fizycznym z gminnych środków, powołuj ąc si ę na art. 403 ust.2. i 4 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze zm.) istnieje mo żliwo ść dofinansowania ze środków gminnych dla osób fizycznych, kosztów zwi ązanych z gospodark ą odpadami – kosztów transportu i unieszkodliwienia na składowisku odpadów niebezpiecznych - odpadów zawieraj ących azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 79 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

7. SZACOWANE NAKŁADY FINANSOWE NA REALIZACJ Ę ZADANIA

Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych, a w szczególno ści zawieraj ących azbest, mo że by ć finansowane lub współfinansowane z dotacji lub kredytów/po życzek udzielonych na preferencyjnych warunkach. Przegl ąd mo żliwo ści i potencjalnych źródeł sfinansowania niezb ędnych nakładów przedstawiony został poni żej. Nakłady finansowe konieczne do poniesienia dla zdj ęcia pokrycia dachowego wykonanego z materiałów zawieraj ących azbest, z budynków u żyteczności publicznej lub budynków b ędących własno ści ą Gminy oraz koszty transportu i unieszkodliwienia odpadów powstałych w wyniku wymiany pokrycia dachowego powinny by ć ponoszone w cało ści lub cz ęś ci ze środków publicznych (gminnych) lub ze środków wła ścicieli budynków. Nakłady finansowe konieczne do poniesienia dla zdj ęcia pokrycia dachowego, wykonanego z materiałów zawieraj ących azbest, na terenie prywatnej posesji oraz koszty transportu powstałych odpadów zawieraj ących azbest do miejsca ich unieszkodliwienia ponosi, zgodnie z unijn ą zasad ą „zanieczyszczaj ący płaci”, wła ściciel posesji. Jednak koszty demonta żu, transportu wraz z kosztami unieszkodliwienia odpadów azbestowych mog ą by ć pokryte m.in. ze środków gminnych oraz funduszy unijnych w cało ści lub cz ęś ci.

7.1. NAKŁADY FINANSOWE DLA DEMONTA ŻU, TRANSPORTU I SKŁADOWANIA ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Według danych zgromadzonych, opracowanych i przedstawionych w niniejszej pracy, realizacja demonta żu i unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest, zgodnie z krajowym „Programem usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” ma potrwa ć do 2032 roku. Proces ten obejmuje (w przypadku gminy Ch ęciny) 497095 m2 płyt azbestowo-cementowych. Wagowo taka powierzchnia pokry ć dachowych odpowiada masie 5468 Mg ( zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, 1 m 2 płyty falistej wa ży ok. 11 kg ). Łączna obj ęto ść azbestowych pokry ć dachowych na terenie gminy Ch ęciny wynosi około 4484 m 3. Do oszacowania całkowitych nakładów finansowych związanych z likwidacj ą wbudowanych elementów z azbestem wykorzystano informacje, aktualne na rok 2015, na temat rynkowych cen usuwania, transportu i deponowania materiałów zawieraj ących azbest.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 80 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Przyj ęto orientacyjne ceny jednostkowe brutto:

Średni KOSZT SKŁADOWANIA wyrobów zawieraj ących azbest, w zale żno ści od wynegocjowanych warunków i wybranego składowiska, kształtuje si ę w przedziale od 216 do 378 zł/Mg .

Średni KOSZT TRANSPORTU na składowisko wynosi od ok. 3 do 5 zł na kilometr.

Średni KOSZT DEMONTA ŻU wyrobów azbestowo – cementowych (przez specjalistyczn ą firm ę) wynosi ok. 15 zł/m 2.

Przyj ęte warto ści mog ą by ć zmienne w czasie w zale żno ści od ró żnorodnych uwarunkowa ń wynikaj ących m.in. z prowadzonej polityki cenowej, z sytuacji rynkowej.

Szacowane nakłady finansowe zwi ązane z demonta żem ogólnej ilo ści wyrobów z całego terenu gminy Ch ęciny przedstawia tabela 7.1. Szacowane nakłady finansowe zwi ązane z demonta żem ogólnej ilo ści wyrobów z podziałem na stopnie pilno ści przedstawia tabela 7.2.

Tabela 7.1. Całkowity szacowany koszt demonta żu wyrobów azbestowo-cementowych na obszarze gminy i miasta Ch ęciny Ilo ść wyrobów Łączny koszt Rodzaj obiektu [m 2] demonta żu [zł] Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa 489730 7345950 indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji 6186 92790

Własno ść JST 1046 15690

Obiekty PKP 133 1995

Ogółem 497095 7456425

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 81 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 7.2. Szacowany koszt demonta żu wyrobów azbestowo-cementowych z podziałem na stopnie pilno ści II stopie ń III stopie ń I stopie ń pilno ści pilno ści pilno ści Suma Rodzaj obiektu Koszt Koszt Koszt Ilo ść Ilo ść Ilo ść [zł] zdj ęcia zdj ęcia zdj ęcia [m 2] [m 2] [m 2] [zł] [zł] [zł] Własno ść osób fizycznych 84250 1263750 200350 3005250 205130 3076950 7345950 (gospodarstwa indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw 3030 45450 1040 15600 2116 31740 92790 i innych instytucji) Własno ść JST 180 2700 110 1650 756 11340 15690

Obiekty PKP 0 0 0 0 133 1995 1995

Razem 84250 1263750 200350 3005250 205130 3076950 7345950

Analiz ę nakładów finansowych zwi ązanych z transportem i składowaniem odpadów przeprowadzono dla trzech docelowych lokalizacji składowisk odpadów województwa świ ętokrzyskiego, małopolskiego i łódzkiego. S ą to: składowisko w Dobrowie, składowisko w Płoszowie oraz składowisko w Tarnowie. Takie lokalizacje pozwoliły na porównanie kosztów zwi ązanych z transportem.

− Składowisko odpadów zawieraj ących azbest Dobrów, − Składowisko odpadów niebezpiecznych Eko Radomsko Sp. z o.o. w Płoszowie, − Składowisko Za rzek ą Biał ą Tarnów

- Składowisko w Dobrówie , woj. świ ętokrzyskie (ok. 60 km od gminy Ch ęciny; 120 km w obydwie strony), - Składowisko w Płoszowie, woj. łódzskie (ok. 95 km od gminy Ch ęciny; 190 km w obydwie strony), - Składowisko w Tarnowie, woj. małopolskie (ok. 120 km od gminy Ch ęciny; 240 km w obydwie strony),

Przyj ęto, że transport dokonywany jest samochodami o ładowno ści 20 Mg.

W pierwszym przypadku powstaj ące odpady azbestowe z terenu gminy Ch ęciny byłyby transportowane na średni ą odległo ść 60 km (120 km w obie strony) na składowisko w Dobrowie . W tym przypadku:

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 82 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

- Koszt transportu wynosi 4,32 zł/kilometr brutto - Koszt składowania wynosi 216 zł netto.

W drugim przypadku powstaj ące odpady azbestowe z terenu gminy Ch ęciny byłyby transportowane na średni ą odległo ść 95 km (190 km w obie strony) na składowisko odpadów w Płoszowie (woj. łódzskie). Cena unieszkodliwiania jest negocjowana w zale żno ści od ilo ści przyjmowanych odpadów. W tym przypadku: - Koszt transportu wynosi 4,32 zł/kilometr brutto - Koszt składowania wynosi 270 zł/Mg brutto

W trzecim przypadku powstaj ące odpady azbestowe z terenu gminy Ch ęciny byłyby transportowane na średni ą odległo ść 120 km (240 km w obie strony) na składowisko w Tarnowie-Mo ścicach, powiat tarnowski (woj. małopolskie). Koszt odbioru, transportu i składowania mo że by ć negocjowany. Koszt transportu w odległo ści do 100 km mo że by ć wliczony w koszt składowania (informacja zarz ądzaj ącego składowiskiem). W tym przypadku:

- Koszt odbioru, transportu i składowania wynosi: 378 zł/Mg brutto

Zestawienie nakładów finansowych koniecznych do poniesienia na transport i składowanie na składowiska przedstawiaj ą tabele poni żej.

Tabela 7.3. Ł ączne szacowane koszty transportu i składowania odpadów na składowisku w Dobrowie Ilo ść Koszt Koszt Razem Rodzaj obiektu wyrobów transportu składowania transport i [Mg] [zł] [zł] składowanie [zł] Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa 5387 139632 1163598 1303230 indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw i innych 68 1764 14698 16462 instytucji Własno ść JST 11,5 518 2485 3004 Obiekty PKP 133,0 3447 28728 32175

Razem 5468 145361 1209510 1354871

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 83 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 7.4. Ł ączne szacowane koszty transportu i składowania odpadów na składowisku w Płoszowie Ilo ść Koszt Koszt Razem Rodzaj obiektu wyrobów transportu składowania transport i [Mg] [zł] [zł] składowanie [zł] Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa 5387 221084 1454498 1675582 indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw i innych 68 2793 18372 21165 instytucji Własność JST 11,5 821 3107 3927

Obiekty PKP 1,5 60 395 455

Razem 5468 224757 1476372 1701129

Tabela 7.5. Ł ączne szacowane koszty odbioru, transportu i składowania odpadów na składowisku w Tarnowie - Mo ścicach Koszt odbioru, Ilo ść wyrobów transportu i Rodzaj obiektu [Mg] składowania [zł] Własno ść osób fizycznych (gospodarstwa 5387 2036297 indywidualne)

Własno ść firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji 68 25721

Własno ść JST 11,5 4349 Obiekty PKP 1,5 553

Razem 5468 2066921

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 84 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 7.6. Koszt transportu i składowania w Dobrowie odpadów zawieraj ących azbest pochodz ących z terenu gminy i miasta Ch ęciny Koszt transportu i składowania w [zł] wg. stopnia pilno ści Lokalizacja I II III Razem Ilo ść Ilo ść Ilo ść Razem Transport Składowa Transport Składowanie Transport Składowanie Transport Składowanie wyrobów wyrobów wyrobów Transport+ [zł] nie [zł] [zł] [zł] [zł] [zł] [zł] [zł] [Mg] [Mg] [Mg] Składowanie Własno ść osób fizycznych 926,8 24021 200178 2203,9 57124 476032 2256,4 58487 487389 139632 1163598 1303230 (gospodarstwa indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw i innych 33,3 864 7199 11,4 518 2471 23,3 518 5028 1901 14698 16599 instytucji Własno ść JST 2,0 518 428 1,2 26 261 8,3 26 1796 570 2485 3056

Obiekty PKP 0,0 0 0 0,0 0 0 1,5 518 316 518 316 834 Razem 962,1 25404 207805 2216,5 57668 478764 2289,5 59549 494529 142621 1181098 1323719

Tabela 7.7. Koszt transportu i składowania w Płoszowie odpadów zawieraj ących azbest pochodz ących z terenu gminy i miasta Ch ęciny Koszt transportu i składowania w [zł] wg. stopnia pilno ści Lokalizacja I II III Razem Ilo ść Ilo ść Ilo ść Razem Transport Składowanie Transport Składowanie Transpor Składowanie Transport Składowani wyrobów wyrobów wyrobów Transport+ [zł] [zł] [zł] [zł] t [zł] [zł] [zł] e [zł] [Mg] [Mg] [Mg] Składowanie Własno ść osób fizycznych 926,8 38034 250223 2203,9 90446 595040 2256,4 92604 609236 221084 1454498 1675582 (gospodarstwa indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw i innych 33,3 1368 8999 11,4 821 3089 23,3 821 6285 3009 18372 21382 instytucji Własno ść JST 2,0 821 535 1,2 821 327 8,3 821 2245 2462 3107 5569 Obiekty PKP 0,0 0 0 0,0 0 0 1,5 821 395 821 395 1216 Razem 962,1 40222 259756 2216,5 92088 598455 2289,5 95066 618161 227376 1476372 1703749

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 85 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 7.8. Koszt odbioru, transportu i składowania w Tarnowie - Mo ścicach odpadów zawieraj ących azbest pochodz ących z terenu gminy i miasta Ch ęciny Koszt transportu i składowania w [zł] wg stopnia pilno ści I II III Razem Razem Lokalizacja Odbiór, Odbiór, Odbiór, Ilo ść Ilo ść Ilo ść Odbiór, Transport transport Transport transport Transport transport Transport Składowanie wyrobów wyrobów wyrobów transport [zł] Składowanie [zł] Składowanie [zł] Składowanie [zł] [zł] [Mg] [Mg] [Mg] Składowanie [zł] [zł] [zł] [zł] Własno ść osób fizycznych 926,8 0 350312 2203,9 0 833055 2256,4 0 852931 0 2036297 2036297 (gospodarstwa indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw i innych 33,3 0 12599 11,4 0 4324 23,3 0 8798 0 25721 25721 instytucji Własno ść JST 2,0 0 748 1,2 0 457 8,3 0 3143 0 4349 4349 Obiekty PKP 0,0 0 0 0,0 0 0 1 0 553 0 553 553 Razem 962,1 0 363659 2216,5 0,0 837837 2289,5 0,0 865425 0,0 2066921 2066921

Tabela 7.9. Ł ączne szacowane koszty demonta żu, transportu i składowania odpadów

Składowisko Składowisko w Tarnowie- Składowisko w Płoszowie w Dobrowie Mo ścicach Ilo ść Koszt Koszt odbioru, Rodzaj obiektu wyrobów demonta żu Koszt Koszt Koszt Koszt Koszt transportu [Mg] [zł] transportu składowania transportu składowania transportu i składowania [zł] [zł] [zł] [zł] [zł] [zł]

Własno ść osób fizycznych 5387 7345950 139632 1163598 221084 1454498 0 2036297 (gospodarstwa indywidualne) Własno ść firm, przedsi ębiorstw i 68 92790 1764 14698 2793 18372 0 25721 innych instytucji Własno ść JST 11,5 15690 518 2485 821 3107 0 4349 Obiekty PKP 1 1995 3447 28728 60 395 0 553 Ogółem 5468 7456425 145361 1209510 224757 1476372 0 2066921

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 86 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

7.2. SPOSOBY I MO ŻLIWO ŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH

Zgodnie z art. 7. ust.1.ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze zm.): „Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usuni ęcia skutków tego zanieczyszczenia” oraz zgodnie z „Programem usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” i jego aktualizacj ą usuni ęcie wyrobów zawieraj ących azbest z prywatnych posesji nale ży w 100% do wła ścicieli obiektów. Zatem, w my śl powy ższego, wła ściciel budynków z wbudowanym materiałem zawieraj ącym azbest ponosi koszty usuwania powstałych odpadów zawieraj ących azbest.

W zakresie dofinansowania osobom fizycznym z bud żetu Gminy , powołuj ąc si ę na art. 403 ust.2. i 4 ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze zm..) wi ększo ść gmin w kraju przeznacza cz ęść środków na dofinansowanie, dla osób fizycznych, kosztów zwi ązanych ze zdj ęciem, transportem i unieszkodliwianiem powstałych odpadów na składowisku odpadów niebezpiecznych - odpadów zawieraj ących azbest.

Mo żliwo ści pozyskania środków finansowych przez Gmin ę na realizacje zadań zwi ązanych z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest s ą bezpo średnio zwi ązane z priorytetami wielu funduszy krajowych i unijnych w zakresie gospodarki odpadami, ochrony powietrza czy ochrony powierzchni ziemi. Istotne znaczenie w przeznaczaniu środków na ten cel odgrywa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Najbezpieczniejszym źródłem finansowania w cało ści lub cz ęś ci unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, w tym zawieraj ących azbest, s ą środki własne Gminy. Z wykorzystywaniem takich środków nie wi ążą si ę dodatkowe nakłady finansowe w postaci odsetek. Z uwagi na rozlegle zadania własne i celowe gminy w stosunku do potrzeb inwestycyjnych, konieczne mo że sta ć si ę si ęgni ęcie w cało ści lub cz ęś ci po obce źródła finansowania.

Warunkiem powodzenia działa ń zwi ązanych z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest jest zapewnienie środków finansowych na odbiór odpadów zawieraj ących azbest

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 87 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą z gospodarstw indywidualnych i innych zasobów mieszkaniowych. Obietnice dawane mieszka ńcom chc ącym usun ąć azbest ze swoich posesji musz ą by ć bezwzgl ędnie dotrzymywane. W przeciwnym razie, utrata zaufania mo że by ć przyczyn ą zaniechania działa ń ze strony wła ścicieli budowli lub prowadzenia przez nich prac „na własn ą r ękę” bez zastosowania koniecznych środków ostro żno ści. Istnieje du że prawdopodobieństwo, że w takim przypadku odpady zawieraj ące azbest trafi ą na nielegalne „wysypisko odpadów”.

Realizacja zada ń zwi ązanych z bezpiecznym usuwaniem i unieszkodliwianiem wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest obejmuje zadania pozainwestycyjne oraz inwestycyjne. Zadania pozainwestycyjne dotycz ą przede wszystkim intensyfikacji działa ń organizacyjnych umo żliwiaj ących rozwój systemu odbierania odpadów niebezpiecznych oraz edukacji ekologicznej i monitoringu gospodarki odpadami. Jako zadanie nieinwestycyjne (WFO ŚiGW) rozumie si ę zadanie nie zwi ązane z nabyciem, wytworzeniem środka trwałego (np. zadania z zakresu edukacji ekologicznej). Zadania inwestycyjne obejmuj ą przedsi ęwzi ęcia w zakresie budowy niezb ędnego potencjału technicznego umo żliwiaj ącego w prawidłowy sposób prowadzenie procesów demonta żu, transportu i unieszkodliwiania odpadów, w tym zawieraj ących azbest. Przez zadanie inwestycyjne (WFO ŚiGW) rozumie si ę zadanie, w ramach którego środki s ą przeznaczane na nakłady inwestycyjne zwi ązane z wytworzeniem, nabyciem lub ulepszeniem środków trwałych.

Realizacja poszczególnych projektów zwi ązanych z bezpiecznym usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest i unieszkodliwianiem powstaj ących odpadów, mo żliwa jest poprzez wykorzystanie m.in.: • środków publicznych - pochodz ących z bud żetu gminy lub pozabud żetowych instytucji publicznych, • środków prywatnych - środki własne inwestora, • środków publiczno-prywatnych - pochodz ących z bud żetu gminy lub pozabud żetowych instytucji publicznych oraz środków własnych inwestora.

Formy finansowania inwestycji ekologicznych: • udziały własne gmin lub przedsi ębiorstw, • zobowi ązania kapitałowe (kredyty, po życzki, obligacje, leasing), • udziały kapitałowe – (akcje i udziały w spółkach), • dotacje.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 88 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

7.2.1. INSTRUMENTY OGÓLNOKRAJOWE

Wśród instrumentów ogólnokrajowych wspieraj ących bezpieczne usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest nale ży wymieni ć instrumenty: • Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, • Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (dotyczy tylko gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich (do 5 000 mieszka ńców), • Banku Ochrony Środowiska S.A. oraz BG Ż we współpracy z ARiMR .

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej:

Finansowanie zada ń z zakresu gospodarki odpadami, w tym odpadami zawieraj ącymi azbest, jest mo żliwe ze środków funduszy ochrony środowiska na zasadach okre ślonych ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity, Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze zm.). W przypadku usuwania i unieszkodliwiania wyrobów i odpadów azbestowych dotyczy to głównie zada ń o relatywnie niskich kosztach inwestycyjnych. Środki pozyskiwane z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zapewniaj ą wsparcie finansowania inwestycji, zgodnie zasadami przyj ętymi w tych funduszach. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznacza środki finansowe na wspieranie wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i jednostek gminnych oraz na realizacj ę zada ń okre ślonych w ustawie Prawo Ochrony Środowiska. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udziela oprocentowanych po życzek, dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po życzek, przyznaje dotacje na podstawie umów cywilno-prawnych. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udziela szeregu dotacji czy po życzek w wielu obszarach. Jednym z obszarów finansowania jest gospodarka odpadami, w tym pomoc w usuwaniu azbestu. W ramach NFO ŚiGW uruchomiono Program: 3.3. Gospodarowanie odpadami innymi ni ż komunalne; Cz ęść 2. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest. Celem programu jest wzrost ilo ści unieszkodliwionych oraz zabezpieczonych odpadów zawieraj ących azbest. Program jest wdra żany w latach 2010 – 2017. Dotacje udzielane s ą przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 89 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą wodnej z udziałem środków udost ępnionych przez NFO ŚiGW. Terminy składania wniosków dla wnioskodawców okre ślaj ą indywidualnie WFO ŚiGW i umieszczaj ą na swojej stronie internetowej. Udost ępnienie środków jest nieodpłatne i bezzwrotne. WFO ŚiGW udzielaj ąc dotacji ze środków udost ępnionych przez NFO ŚiGW, działa we własnym imieniu na rzecz NFOSiGW. Kwota dofinansowania przedsi ęwzi ęcia wynosi do 100% jego kosztów kwalifikowanych, w tym do 50 % kosztów kwalifikowanych, ze środków udost ępnionych przez NFOSiGW, w formie dotacji. Podstawowymi warunkami uzyskania dotacji s ą: − przedsi ęwzi ęcie zlokalizowane jest na terenie gminy, w której została przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest ; − przedsi ęwzi ęcie zlokalizowane jest na terenie gminy posiadaj ącej program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest i jest z nim zgodne.

Beneficjentem ko ńcowym programu s ą jednostki samorz ądu terytorialnego za po średnictwem wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Rodzaje przedsi ęwzi ęć obj ętych dotacj ą: 1. Przedsi ęwzi ęcia w zakresie demonta żu, zbierania, transportu oraz unieszkodliwienia lub zabezpieczenia odpadów zawieraj ących azbest, zgodne z gminnymi programami usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest. Dopuszcza si ę, by gmina uznała jako równowa żny gminnemu programowi usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest program zwi ązku mi ędzygminnego, którego jest członkiem lub powiatu, na którego terenie si ę znajduje. 2. Przedsi ęwzi ęcia w zakresie demonta żu, zbierania, transportu oraz unieszkodliwiania lub zabezpieczenia odpadów zawieraj ących azbest na obszarach dotkni ętych kl ęsk ą żywiołow ą.

Wśród przedsi ęwzi ęć priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na 2015 rok znajduje si ę program „5.7. SYSTEM – „Wsparcie działa ń ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych przez WFO ŚiGW”, zawieraj ący w jego pierwszej cz ęś ci p.t. „usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest”: − przedsi ęwzi ęcia w zakresie demonta żu, zbierania, transportu oraz unieszkodliwienia lub zabezpieczenia odpadów zawieraj ących azbest, zgodne z gminnymi programami usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest. − przedsi ęwzi ęcia w zakresie demonta żu, zbierania, transportu oraz unieszkodliwiania lub zabezpieczenia odpadów zawieraj ących azbest na obszarach dotkni ętych kl ęsk ą żywiołow ą

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 90 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Szczegółowe informacje na temat warunków uzyskania dofinansowania przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z usuwaniem odpadów zawieraj ących azbest dost ępne s ą na stronie internetowej NFO ŚiGW: http:// www.nfosigw.gov.pl

Bank Ochrony Środowiska S.A.:

Bank Ochrony Środowiska SA specjalizuje si ę w finansowaniu przedsi ęwzi ęć słu żą cych ochronie środowiska. Misj ą Banku Ochrony Środowiska jest świadczenie kompleksowych usług finansowych dla podmiotów realizuj ących projekty na rzecz ochrony środowiska naturalnego [http://www.bosbank.pl]. BO Ś jest bankiem komercyjnym. Współpracuje z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Fundacj ą Polska Wie ś 2000 im. M. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank Ochrony Środowiska specjalizuje si ę w finansowej obsłudze przedsi ęwzi ęć proekologicznych. Współpracuje m.in. z Bankiem Światowym oraz Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej "Counterpart Found". Kredyty oraz inne formy finansowania proponowane przez BO Ś umo żliwiaj ą realizacj ę wielu inwestycji, m.in. zagospodarowanie odpadów stałych . Bank Ochrony Środowiska prowadzi równie ż linie kredytowe ze środków Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na m.in.: zagospodarowanie odpadów stałych, inwestycje wykorzystuj ące odnawialne źródła energii. W ramach linii kredytowej KfW5 (Kreditanstalt für Wiederaufbau), Bank Ochrony Środowiska finansuje przedsi ęwzi ęcia polegaj ące na unieszkodliwianiu wyrobów zawieraj ących azbest. Podstaw ą udzielenia kredytu jest posiadanie przez wnioskodawc ę zdolno ści do zaci ągni ęcia kredytu i ustanowienie odpowiednich form zabezpieczenia spłaty kredytu [Ministerstwo Gospodarki, 2009].

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 91 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Bank Gospodarki Żywno ściowej (BGZ):

Bank Gospodarki Żywno ściowej współpracuje z Agencj ą Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie udzielania kredytów preferencyjnych [http://www.bgz.pl ; http://www.arimr.gov.pl]. Podstaw ą do udzielania przez ARiMR pomocy ze środków krajowych, jest rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zada ń Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. z 2015r., poz.187). Zasady udzielania dopłat do oprocentowania ustalane s ą przez ARiMR.

7.2.2. INSTRUMENTY WOJEWÓDZKIE

Na szczeblu wojewódzkim instrumenty finansowe wspieraj ące usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest to przede wszystkim: 1. Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 2. Bank Ochrony Środowiska S.A. (BOS) we współpracy z WFO ŚiGW, 3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, 4. Regionalne Programy Operacyjne dla poszczególnych województw.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Głównym zadaniem funduszy wojewódzkich jest finansowe wspieranie przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Co roku Rady Nadzorcze Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFO ŚiGW) uchwalaj ą listy przedsi ęwzi ęć priorytetowych planowanych do dofinansowania ze środków wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Rady Nadzorcze uchwalaj ą tak że „Zasady udzielania i umarzania po życzek oraz udzielania dotacji ze środków Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej” dla realizacji wyznaczonych priorytetowych przedsięwzi ęć . W ramach tych przedsi ęwzi ęć , zadania zwi ązane z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest mog ą uzyska ć wsparcie dofinansowania działalno ści. Forma i zakres wsparcia, a tak że uprawnieni do ubiegania si ę o dofinansowanie ró żni ą si ę w zale żno ści od obowi ązuj ących zasad w ka żdym z wojewódzkich funduszy.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 92 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach [http://www.wfos.com.pl/], zgodnie z dokumentami „zasady udzielania i umarzania po życzek oraz tryb i zasady udzielania i rozliczania dotacji ze środków wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Kielcach ” oraz „lista przedsi ęwzi ęć priorytetowych do dofinansowania przez wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Kielcach w 2015 roku” udziela pomocy finansowej na zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, okre ślone w art. 400a ust. 1 pkt 1-9a i 11- 42 ustawy Prawo Ochrony Środowiska (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze. zm.), w ramach priorytetu dziedzinowego „racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi” , a dotyczy to m.in. nast ępuj ących działa ń:

− dekontaminacji lub unieszkodliwienia urz ądze ń i odpadów zawieraj ących PCB, − budowy nowych, przebudowy lub rozbudowy istniej ących instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. − usuwania (demonta ż i transport) i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych w postaci materiałów zawieraj ących azbest z obiektów budowlanych u żyteczno ści publicznej oraz z obiektów budowlanych spółdzielni mieszkaniowych i wspólnot mieszkaniowych. − realizacji programów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest przez jednostki samorz ądu terytorialnego.

Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2014-2020

Regionalny Program Operacyjny Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2014-2020 stanowi istotny instrument polityki regionalnej, spajaj ący wi ększo ść zada ń realizowanych przez jednostki samorz ądu terytorialnego oraz inne jednostki publiczne i prywatne w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej [http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl, http://www.2014-2020.rpo-swietokrzyskie.pl . W ramach RPO dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2014-2020 wyznaczonych zostało 10 osi priorytetowych. Są to:

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 93 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

− oś priorytetowa 1. innowacje i nauka, − oś priorytetowa 2. konkurencyjna gospodarka, − oś priorytetowa 3. efektywna i zielona energia, − oś priorytetowa 4. Dziedzictwo naturalne i kulturowe, − oś priorytetowa 5. Nowoczesna komunikacja, − oś priorytetowa 6. Rozwój miast, − oś priorytetowa 7. sprawne usługi publiczne, − oś priorytetowa 8. Rozwój edukacji i aktywne społeczeństwo, − oś priorytetowa 9. wł ączenie społeczne i walka z ubóstwem, − oś priorytetowa 10. Otwarty rynek pracy.

Przedsi ęwzi ęcia w zakresie usuwania i unieszkodliwiania azbestu mog ą by ć dofinansowane w ramach osi priorytetowej nr 4 – „Dziedzictwo naturalne i kulturowe - Priorytet inwestycyjny 6.1. „Zapewnienie efektywnego działania systemu gospodarowania odpadami. W ramach priorytetu inwestycyjnego 6.1. planuje si ę finansowanie działa ń polegaj ących na unieszkodliwianiu odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Wsparcie skierowane do JST lub podmiotów działaj ących w imieniu JST - podmioty odpowiedzialne za gospodark ę odpadami.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 94 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

8. SPOSÓB MONITORINGU I OCENY WDRA ŻANIA PROGRAMU 8.1. MONITORING

Zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu gminne programy usuwania azbestu podlegaj ą okresowej aktualizacji.

W procesie wdra żania Programu wa żna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało żonych celów. Z tego wzgl ędu wa żne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie, którego b ędzie mo żliwe dokonanie oceny procesu wdra żania, jak i równie ż b ędą mogły by ć dokonane ewentualne modyfikacje Programu.

Monitoring Programu b ędzie prowadzony systematycznie przez cały okres realizacji Programu z wykorzystaniem Wojewódzkiej Bazy Danych (BD) zamieszczonej na stronie www.bazaazbestowa.gov.pl , przygotowanej i prowadzonej na zlecenie Ministra Gospodarki. Baza azbestowa jest składow ą utworzonego Elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej (ESIP). System Informacji Przestrzennej umo żliwia przetwarzanie danych przestrzennych wykorzystuj ąc informacje zawarte w bazie azbestowej.

Monitoring realizacji „Programu usuwania azbestu z terenu gminy i miasta Ch ęciny” pozwoli na bie żą co analizowa ć i kontrolowa ć zgodno ść zało żonych zada ń Programu z bie żą cą realizacj ą w terenie. Monitoring realizacji zada ń Programu obejmuje gromadzenie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o usuwaniu azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest, w szczególno ści dotycz ących: 1- ilo ści i wyników przeprowadzonej inwentaryzacji oraz oceny stanu technicznego wyrobów zawieraj ących azbest i ich lokalizacji na terenie gmin, 2- ilo ści usuni ętych wyrobów zawieraj ących azbest oraz wytworzonych odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest; 3 - ilo ści składowanych odpadów zawieraj ących azbest; 4 - przedsi ębiorstw posiadaj ących uprawnienia do bezpiecznego usuwania azbestu.

Skutecznym narz ędziem monitorowania procesu usuwania azbestu z terenu gminy jest Baza Danych wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest (BD) dost ępna na stronie internetowej www.bazaazbestowa.gov.pl

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 95 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu do podstawowych zada ń samorz ądu gminnego nale ży m.in.: 1 - gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dost ępnego narz ędzia informatycznego www.bazaazbestowa.pl; 2 - przygotowywanie i aktualizacja programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest; 3 - organizowanie akcji informacyjno – edukacyjnej, współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotycz ących zagro żeń powodowanych przez azbest; 4 - organizowanie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych; 5 - współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizacj ę Programu ; 6 - współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska).

Jednocze śnie niezb ędnym jest rozpocz ęcie intensywnej edukacji ekologicznej prowadz ącej do uzyskania akceptacji społecznej dla planowanych przedsi ęwzi ęć .

8.2. WSKA ŹNIKI OCENY WDRA ŻANIA PROGRAMU

Najwa żniejszym wska źnikiem wdra żania Programu są ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest sukcesywnie usuwane z obiektów znajduj ących si ę na terenie gminy i unieszkodliwione metod ą składowania lub inn ą dost ępn ą metod ą. Zaproponowane w niniejszym Programie wska źniki monitoringu maj ą charakter jako ściowy i ilo ściowy. Wska źniki jako ściowe umo żliwi ą dokonanie charakterystyki ogólnej systemu natomiast wska źniki ilo ściowe poka żą w sposób szczegółowy, na podstawie konkretnych warto ści liczbowych wydajno ść i skuteczno ść funkcjonowania Programu. Wykaz wska źników efektywno ści realizacji i monitoringu Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny przedstawia tabela 8.1.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 96 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Tabela 8.1. Wykaz wska źników efektywno ści realizacji Programu

Lp Nazwa wska źnika Jednostka Stan z 2015r.

m2 497095 1 Ilo ść zinwentaryzowanych wyrobów zawieraj ących azbest Mg 5468 na terenie gminy i miasta Ch ęciny Mg/km 2 42,9

2 Ilo ść posesji z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest szt. 2146

2 Ilo ść zinwentaryzowanych wyrobów zawieraj ących azbest, m 489730 3 wbudowanych w budynkach gospodarstw indywidualnych Mg 5387 2 Ilo ść zinwentaryzowanych wyrobów zawieraj ących azbest, m 1046 4 wbudowanych w budynkach JST, w tym: Mg 11,5 m2 0 5 placówki o światowe Mg 0 2 Ilo ść zinwentaryzowanych wyrobów zawieraj ących azbest, m 6186 6 wbudowanych w budynkach nale żą cych do firm i przedsi ębiorstw Mg 68 m2 b.d. 7 Ilo ść usuni ętych z terenu gminy odpadów zawieraj ących azbest Mg b.d. 2 Ilo ść usuni ętych odpadów zawieraj ących azbest z budynków m b.d. 8 gospodarstw indywidualnych Mg b.d. 2 Ilo ść usuni ętych odpadów zawieraj ących azbest z budynków m b.d. 9 placówek o światowych Mg b.d. 2 Ilo ść usuni ętych odpadów zawieraj ących azbest z budynków m b.d. 10 nale żą cych do firm i przedsi ębiorstw Mg b.d. m2 b.d. 11 Ilo ść unieszkodliwionych odpadów zawieraj ących azbest Mg b.d.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 97 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

9. PODSUMOWANIE

Opracowanie „Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą wykonano na podstawie umowy nr rej. 8(C-2)15 zawartej pomi ędzy Gmin ą Ch ęciny z siedzib ą Pl. 2 czerwca 4, 26-060 Ch ęciny, a Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN, ul. Wybickiego 7, Kraków, w dniu 23.02.2015 roku.

Opracowanie wykonano z uwzgl ędnieniem wymogów obowi ązuj ących aktów prawnych (na dzie ń rozpocz ęcia umowy), w szczególno ści:

Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649),
Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2010 r. Nr 162, poz. 1089).
Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31).

Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji wyrobów budowlanych, w śród których najwi ększe znaczenie miały płyty i rury azbestowo-cementowe. Płyty szeroko były stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilo ści, do wykonywania instalacji wodoci ągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. Na terenie gminy i miasta Ch ęciny najwi ęcej odpadów zawieraj ących azbest powstanie w trakcie wymiany pokry ć dachowych i elewacyjnych budynków. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923) głównie b ędą to odpady z przypisanymi kodami klasyfikacyjnymi: 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest 17 06 05* - materiały budowlane zawieraj ące azbest. Odpady te nale żą do niebezpiecznych.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 98 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

W opracowaniu wykorzystano materiały udost ępnione przez pracowników Referatu Gospodarki Nieruchomo ściami, Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urz ędu Gminy i Miasta Ch ęciny. Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny jest zgodny z przepisami prawnymi obowi ązuj ącymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a tak że z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie, m.in. z:

• Ustaw ą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (tekst jednolity, Dz. U. 2013, poz. 1232 ze zm.), • Ustaw ą o Odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (Dz. U. z 2013r. Nr 0, poz. 21 ze zm.), • Programem usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, 2002 r., • Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032,

• Programem Ochrony Środowiska dla powiatu kieleckiego – aktualizacja na lata 2008 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2013 – 2018, Kielce, 2007r.

Opracowanie Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą obejmuje:

1. Inwentaryzacj ę wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy i miasta Ch ęciny wraz z ocen ą. 2. Zestawienie ilo ściowe i jako ściowe materiałów zawieraj ących azbest w układzie trzech stopni pilno ści. 3. Okre ślenie mo żliwo ści i sposobu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. 4. Sposoby oraz mo żliwo ści pozyskiwania środków finansowych przez osoby fizyczne oraz Gmin ę na realizacj ę usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. 5. Harmonogram realizacji gminnego programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest. 6. Wskazówki edukacyjne z zakresu szkodliwo ści wyrobów zawieraj ących azbest.

W roku 2015, w miesi ącach maj - sierpie ń, na podstawie umowy nr rej. 8(C-2)15, pracownicy Pracowni Bada ń Środowiskowych i Gospodarki Odpadami Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN przeprowadzili badania inwentaryzacyjne w śród budynków nale żą cych do osób fizycznych, osób prawnych oraz

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 99 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą jednostki samorz ądu terytorialnego, PKP i MON. Na terenie gminy i miasta Ch ęciny stwierdzono wyroby zawieraj ące azbest na obiektach PKP.

W wyniku przeprowadzonych bada ń inwentaryzacyjnych na obszarze gminy i miasta Ch ęciny uzyskano:
wśród budynków b ędących własno ści ą osób fizycznych ( gospodarstw indywidualnych) 2113 ankiet , w których wykazano ł ącznie 3737 obiektów z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest; ł ącznie oszacowano 489730 m2, tj. 5387 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest,
wśród budynków nale żą cych do JST 6 ankiet, w których wykazano 6 obiektów z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest w ilo ści 1046 m 2, tj. 11,5 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest,
wśród budynków firm, przedsi ębiorstw i innych instytucji 25 ankiet, w których wykazano 37 obiektów z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest w ilo ści 6186 m 2, tj. 68 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest,
wśród budynków PKP 2 ankiety, w których wykazano 2 obiekty z wbudowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest w ilo ści 133 m 2, tj. 1,5 Mg wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest.

Zdecydowana wi ększo ść stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawieraj ących azbest nale ży do grupy pokry ć dachowych i elewacyjnych. S ą to głównie azbestowo- cementowe płyty faliste wyst ępuj ące na budynkach mieszkalnych i budynkach gospodarczych. Przeprowadzona ocena pilno ści zgodnie z zał ącznikiem nr 1 do Rozporz ądzenia Ministra, Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 ze zmianami z 2010 roku (Dz. U. Nr 71 z 2004 r. poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokry ć dachowych zawieraj ących azbest jest zró żnicowany na obszarze gminy i miasta Ch ęciny. Ocena jako ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy zgodnie ze stopniem pilno ści wykazała, że:

17,6 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do I stopnia pilności; 40,5 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do II stopnia pilno ści; 41,9 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do III stopnia pilno ści.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 100 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Zgodnie z „Programem usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski”, całkowita ilo ść wyrobów wbudowanych w obiektach budowlanych powinna zosta ć usuni ęta z unieszkodliwieniem do roku 2032.

Koszty zdj ęcia pokrycia dachowego wykonanego z materiałów zawieraj ących azbest z budynków u żyteczno ści publicznej lub b ędących własno ści ą Gminy oraz koszty transportu i unieszkodliwienia odpadów powstałych w wyniku wymiany takiego pokrycia dachowego, powinny by ć pokrywane w cało ści lub cz ęś ci ze środków publicznych.

Zgodnie z „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032”, koszty zdj ęcia pokrycia dachowego, wykonanego z materiałów zawieraj ących azbest, na terenie prywatnej posesji pokrywa wła ściciel posesji. Koszty transportu powstałych odpadów zawieraj ących azbest do miejsca ich unieszkodliwienia oraz koszty unieszkodliwienia odpadów azbestowych mog ą by ć natomiast pokryte z funduszy gminnych.

Warunkiem powodzenia działa ń zwi ązanych z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest jest zapewnienie środków finansowych na odbiór odpadów zawieraj ących azbest z nieruchomo ści gospodarstw indywidualnych. Obietnice dawane mieszka ńcom chc ącym usun ąć azbest ze swoich posesji musz ą by ć bezwzgl ędnie dotrzymywane. W przeciwnym razie, utrata zaufania mo że by ć przyczyn ą zaniechania działa ń ze strony wła ścicieli obiektów.

Według danych zgromadzonych, opracowanych i przedstawionych w niniejszej pracy, realizacja demonta żu i unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest, zgodnie z krajowym „Programem usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” ma potrwa ć do 2032 roku. Proces ten obejmuje (w przypadku gminy Ch ęciny) 497095 m2 płyt azbestowo-cementowych. Wagowo taka powierzchnia pokry ć dachowych odpowiada masie 5468 Mg ( zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, 1 m 2 płyty falistej wa ży ok. 11 kg ). Łączna obj ęto ść azbestowych pokry ć dachowych na terenie gminy Ch ęciny wynosi około 4484 m 3. Łącznie koszt demonta żu wyrobów azbestowych wynosi: 7456425 zł.

Analiz ę nakładów finansowych zwi ązanych z transportem i składowaniem odpadów przeprowadzono dla trzech docelowych lokalizacji składowisk odpadów województwa

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 101 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

świ ętokrzyskiego, małopolskiego i łódzkiego. S ą to: składowisko w Dobrowie, składowisko w Płoszowie oraz składowisko w Tarnowie. Takie lokalizacje pozwoliły na porównanie kosztów zwi ązanych z transportem.

Szacowany koszt transportu wraz ze składowaniem odpadów wynosi odpowiednio dla wy żej wymienionych składowisk 1354871 zł, 1701129 zł i 2066921 zł .

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 102 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

SPIS PODSTAWOWYCH WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, ze zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2013r., poz. 1409 ze zm.) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013r., poz. 1232 ze zm.), Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013r., poz. 21 ze zm.), Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001r. Nr 100, poz. 1085, ze zm.), Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 roku o przewozie towarów niebezpiecznych. (Dz. U. z 2011r. Nr 227, poz. 1367 ze zm.), Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923), Rozporz ądzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 roku w sprawie najwy ższych dopuszczalnych st ęż eń i nat ęż eń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. z 2014r., poz. 817), Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 pa ździernika 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mog ą by ć składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. z 2002r. Nr 191, poz. 1595), Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotycz ącej bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. z 2003r. Nr 120, poz. 1126), Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2004r. Nr 71, poz. 649), Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie bada ń i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2005r. Nr 73, poz. 645, ze zm.), Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u żytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005r. Nr 216, poz. 1824), Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniaj ącego rozporz ądzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2010 r. Nr 162, poz. 1089), Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz.U. z 2010r. Nr 249 poz. 1673), Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest. (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31), Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie bada ń i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2011r., Nr 33, poz.166), Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz.U. z 2013r., poz. 38) Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie zakresu, czasu i sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz.U. z 2013 r, poz. 523). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. z 2013r., poz. 523), Brzozowski A., Obmi ński A., 2004 - Gdzie wyst ępuje potrzeba zabezpieczania lub usuwania azbestu w Polsce?. Bezpiecze ństwo Pracy: Nauka i Praktyka, Vol.393, Nr.4, Crocq B., 1998 - http://www.crocq.net/Crocq/amiante.htm,

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 103 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

Dyczek A. 2000 – Bezpieczne post ępowanie z azbestem i materiałami zawieraj ącymi azbest : uwarunkowania techniczne i prawne. W: Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami AGH-PAN. Rytro, Dyrektywa Rady Wspólnoty Europejskiej (91/382/EWG) z 24 czerwca 1991 r., Karbownik A. 2001- Zbiór przepisów i procedur dotycz ących bezpiecznego post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest. Ministerstwo Gospodarki. Warszawa, Kuzio S., - Instytut Gospodarowania Odpadami Sp. z o.o., Obmi ński A. 2000 – Odpady azbestowe, składowanie, neutralizacja, zagro żenie. w: Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami AGH –PAN, Kraków, Perret V. - http://www.amiante-info.ch], Pola ński A. 1974 – Geochemia i surowce mineralne. Wyd. Geol. Warszawa, Poradnik dla u żytkowników wyrobów azbestowych, Ministerstwo Gospodarki, 2008, Problemy zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestu. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa, PIO Ś 1993, Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009, Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski. Warszawa, 2002, Program Ochrony Środowiska dla powiatu kieleckiego – aktualizacja na lata 2008 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2013 – 2018, Kielce, 2007r. Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J. (red) - 1998: Azbest w środowisku. Oficyna wydawnicza IMP, Łód ź, Szeszenia-Dąbrowska N., 2003 - Materiał dydaktyczny na kurs specjalistyczny „Bezpieczne post ępowanie z azbestem i materiałami zawieraj ącymi azbest”, Kraków, 2003, Vogel L., 2009 - politique.eu.org/archives/2009.html., www.pip.gov.pl/html/pl/doc/ www.wfos.com.pl/ www.2014-2020.rpo-swietokrzyskie.pl/.

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN 104 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy i miasta Ch ęciny wraz ze szczegółow ą inwentaryzacj ą

SPIS ZAŁ ĄCZNIKÓW

ZAŁ ĄCZNIK 1: PROCENTOWY UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH STOPNI PILNO ŚCI W CAŁKOWITEJ ILO ŚCI WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY I MIASTA CH ĘCINY Z PODZIAŁEM NAZARZ ĄDZAJ ĄCYCH /WŁA ŚCICIELI .

ZAŁ ĄCZNIK 2: WZÓR ANKIETY SPORZ ĄDZONEJ DLA CELÓW INWENTARYZACJI WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST ORAZ ICH OCENY STANU I MO ŻLIWO ŚCI BEZPIECZNEGO U ŻYTKOWANIA WYROBÓW.

ZAŁ ĄCZNIK 3: DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA .

ZAŁ ĄCZNIK 4: WYNIKI INWENTARYZACJI PRZEPROWADZONEJ NA OBSZARZE GMINY I MIASTA CHĘCINY ZESTAWIONE W XII TOMACH .

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN 105 ul. Wybickiego 7 , 31-261 Kraków