Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2020/2021 nr 4. December 2020

Beste tellers, 30 November 2020

De telweekenden van november liggen weer enkele weken achter ons en hoe anders zijn de huidige omstandigheden ten opzichte van enkele weken geleden. De omstandigheden tijdens de integrale waddentelling waren ronduit aangenaam. Een week later, tijdens de watervogel-, ganzen en zwanen tellingen, was het wisselvallig al waren de tellingen prima uit te voeren. In deze nieuwsbrief een blik op de waddentelling en maandelijkse WaVo tellingen, met enige aandacht voor vogelgriep. Daarnaast een blik op de slaapplaatstellingen van Grote Zilverreigers/Aalscholvers en de tussenstand voor de overnachtende ganzen en zwanen in Fryslân.

Het mooie najaarsweer gaf met tegenlicht enige uitdaging in groepen Toendra’s en Kolganzen, Wijnjeterp 13 november 2020 (foto: Sjouke Scholten)

Vogelgriep wederom dat dit het laagste november aantal is van de Op diverse plekken in Fryslân worden dode vogels gevonden afgelopen tien jaar. Gelukkig gaat het internationaal nog steeds waarbij is gebleken dat een aantal van deze vogels besmet is erg goed met deze soort maar moeten we er zelf iets meer geraakt met het hoog pathogene vogelgriepvirus. Vooral de moeite voor doen. De hoogste aantallen werden doorgegeven Brandganzen lijken getroffen te zijn door dit erg besmettelijke bij – (485 ex.), Noorden van (409 ex.), virus, maar ook diverse andere soorten zijn hieraan al Kaappolder (406 ex.) en Oudega – Nijezijl (400 ex.). bezweken. Sovon is betrokken bij de monitoring van dit virus en Dat de Kolganzen een succesvol broedseizoen achter de rug daarom willen wij de tellers oproepen om dode en zieke vogels hebben is goed terug te zien in het veld. Veel juveniele vogels te melden in het opmerkingen vak van jullie telling! zijn aanwezig wat de aantallen in november flink opschroeft. (zie ook www.sovon.nl) De Grootste groepen zaten bij Elahuizen – (13.700ex.), zuiden van Exmorra (13.532ex.), zuiden van Ganzen en zwanen Oldeboorn (12.150) en Polder Poppenhuizen (12.098ex.). De tellers van de waddenwerkgroep hebben vanwege de vogelgriep voornamelijk vanaf de dijk geteld om verspreiding van het virus zoveel mogelijk te beperken. Dit kan invloed Tabel 1: Voorlopig aantal zwanen en ganzen op het vaste land hebben op de aantallen waargenomen vogels in deze gebieden van Fryslân in november 2020 (stand 27 nov. 2020) en bij de maandelijkse totalen (tabel 1). nov. 2020 gem. nov Op enkele plekken in Fryslân zijn de Knobbelzwanen zich weer Knobbelzwaan 3.511 3.121 aan het groeperen voor de aankomende winterperiode. Tussen en Exmorra ziet het wit van de Knobbelzwanen, maar Kleine Zwaan 0 748 liefst 679 individuen zijn hier geteld. Kleine Zwanen werden Wilde Zwaan 27 74 niet ingevoerd op het vaste land al zijn deze weldegelijk te zien Toendrarietgans 5.736 6.310 op enkele locaties aan het IJsselmeer. Voor de Wilde Zwaan Kleine Rietgans 2.187 13.030 geldt dat dit het laagste aantal is sinds 2015 (26 ex.), maar ook Kolgans 278.984 263.905 deze zijn aanwezig op het IJsselmeer. Een groep van 24 ex. Grauwe Gans 57.461 36.972 werd waargenomen rond de vliegbasis van Leeuwarden. Grote Canadees 814 446 Toendrarietganzen zijn redelijk stabiel aanwezig in Fryslân. Brandgans 224.322 244.661 Verrassend is dat het hoogste aantal dit keer niet in zuidoost Rotgans 736 1.093 Fryslân werd waargenomen maar tussen Oude Bildtdijk – Nijlgans 455 675 Vrouwenparochie (4049 ex.). Voor onze ‘Blaupoatsjes’ geldt De afgelopen tien jaar zijn tijdens de november telling nog Anjum en Ee (13.600ex.), Tibma – Engwierum (12.400ex.), nooit zoveel Grauwe Ganzen waargenomen als afgelopen Polder Kooihuizen (11.591ex.), Kloosterburen – Eernewoude telling. Hoge aantallen werden gemeld bij Ottema Wiersma (10.790ex.) en Polder (10.075ex.). reservaat eo (6836ex.), Polder (4559ex.), Groote Onder de Rotganzen zijn ook diverse slachtoffers gevallen Noordwolder Polder (3500ex.) en Warga – Grou (3010ex.). vanwege vogelgriep. Bij deze soort is het ook nog niet bekend Vogelgriep heeft onder Brandganzen veel slachtoffers gemaakt, wat de weerslag op de populatie zal zijn. Een groep van 570 zowel in Nederland als in Duitsland. De aantallen doorgegeven vogels werd waargenomen bij Polder de Eendracht West. Brandganzen zijn lager dan het tienjarig gemiddelde, maar is lang niet het laagste aantal ten opzichte van de november Volgende tellingen: tellingen van afgelopen tien jaar. Er kunnen daarom ook geen Ganzen/zwanen/wavo: weekend van 12 december conclusies aan dit aantal worden gehangen ten aanzien van de Integrale waddentelling: weekend van 19 december vogelgriep. Hoge aantallen Brandganzen werden gezien tussen

Enkele Kleine Rietganzen tussen de Kolganzen en Toendra’s in zuidoost Fryslân, Bakkeveen 13 november 2020 (foto: Sjouke Scholten)

Goudplevier, Kievit en Wulp vaste land zijn tot op heden ruim 35.000 Goudplevieren, 87.000 In november was de tweede en laatste telling van Goudplevier, Kieviten en 20.000 Wulpen door gegeven. Gezien de aantallen Kievit en Wulp. Normaliter geldt november als piektrektijd voor die beide tellingen zijn doorgegeven mogen we wel stellen dat Goudplevier. Er zijn weer behoorlijk wat aantallen doorgegeven Fryslân behoorlijk belangrijk is voor deze drie soorten. van de genoemde soorten, al zal nog niet alles compleet zijn. Hierbij wil ik de tellers heel erg bedanken voor het tellen en Het officiële (landelijke) verslag zal nog gedaan worden maar doorgeven van de gegevens, wederom wordt dit weer erg een eerste tipje van de sluier kan vast opgelicht worden. Op het gewaardeerd!

Nijsgjirrige en extra soorten

Nijsgjirrige soorten Grote Zilverreigers werden uiteraard ook weer zorgvuldig Afgelopen november was er weer een integrale waddentelling ingetekend door de tellers. Er zijn nagenoeg evenveel Grote waardoor de lijst met nijsgjirrige soorten weer redelijk lang is Zilverreigers op het Friese vaste land doorgegeven als in geworden (tabel 2). oktober, respectievelijk 825ex in nov en 823ex. in oktober. Soorten als Kleine Zilverreiger en diverse meeuwensoorten De grootste aantallen werden ingevoerd bij De Deelen – betreffen nagenoeg allemaal kust meldingen. Exoten zoals Vuurland (26ex.), Langelille – Munnikeburen (20ex.), Polder Zwarte Zwaan, Mandarijneend en Rosse Stekelstaart zijn Poppenhuizen (18ex.) en Polder Bloksloot nw (18ex.). Of dit soorten die in de winterperiode mondjesmaat tevoorschijn overeenkomt met de slaapplaatstellingen lees je verderop in de komen en zich met enige regelmaat ophouden tussen grotere nieuwsbrief. groepen eenden.

Tabel 2: Nijsgjirrige soorten op het vaste land van in november 2020 Soort Aantal Naam gebied Waarnemer Roodhalsfuut 1 De Leijen Marten Sikkema Roerdomp 1 Bouwe Pet e.o. J. Seinstra, P. van de Polder Roerdomp 1 Bergumermeer A. Timmerman Azn Roerdomp 1 De Leijen Marten Sikkema Roerdomp 1 Fluessen noordwest Tjitte Zuur Roerdomp 1 Petgaten Oldelamder Heine van Dijk Kleine Zilverreiger 1 Holwerd oost buitendijk Meino Zondervan, Sije Schotanus Kleine Zilverreiger 14 Schiermonnikoog Telploeg Schiermonnikoog Kleine Zilverreiger 1 Terschelling Telploeg Terschelling Zwarte Zwaan 2 zuid van Hardegarijp Albert Jongbloed Zwarte Zwaan 4 Deelenput Romke Kleefstra Zwarte Zwaan 2 Schoteruiterdijken J. de Vlas Sneeuwgans 3 Koehool - Voorgronden E. Mulder Casarca 2 Suameer - De Tike Fokke de Jong Casarca 6 Polders de Twaalf Voeten Sjouke Scholten Mandarijneend 1 Augustinusga - Harkema Jeffrey Huizenga Rosse Stekelstaarteend 1 Terschelling Telploeg Terschelling Kraanvogel 2 Fochteloo - Tachtig Bunder Dirk Hiemstra Bokje 1 Groote Wielen eo Freek cs Bokje 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer Bokje 1 Terschelling Telploeg Terschelling Pontische Meeuw 1 Vlieland Telploeg Vlieland Pontische Meeuw 14 Terschelling Telploeg Terschelling Pontische Meeuw 1 Schiermonnikoog Telploeg Schiermonnikoog Geelpootmeeuw 1 Terschelling Telploeg Terschelling Cetti's Zanger 1 Kraanlannen Sip Veenstra Cetti's Zanger 1 Polder de Samenvoeging Libbe Zijlstra Cetti's Zanger 5 Vlieland Telploeg Vlieland Klapekster 1 Fochteloërveen Koert Scholten Klapekster 1 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter

Grote Zilverreigers (broedkleed rechts, geringd midden) nabij Stiens, 5 november (foto: Jan Kramer)

Extra soorten Langs de kust worden de groepen kwelderzangers al behoorlijk Binnen de extra getelde soorten is een kleine verschuiving te groot, waarbij toegevoegd kan worden dat er momenteel ook zien (tabel 3). De Bruine Kiekendieven hebben het Friese land meerdere IJsgorzen worden waargenomen. nagenoeg achter zich gelaten waarbij dit gat wordt opgevuld In tabel 4 een overzicht van de extra soorten op de door zijn Blauwe broertje. De aantallen IJsvogels en Waddeneilanden. Slechtvalken zijn niet meer weg te denken binnen de tellingen.

Tabel 3: De extra getelde soorten op het vaste land van Fryslân tijdens de novembertelling 2020 Gebied Teller(s) Aantal Gebied Teller(s) Aantal Blauwe Kiekendief Vervolg IJsvogel Fochteloërveen Oostelijke deel Koert Scholten 1 Polder De Samenvoeging Libbe Zijlstra 1 Vliegveld Leeuwarden eo Jan Kramer 1 Sybrandabuurstervaart Romke Kleefstra 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Oosternijkerk - Lioessens Sieds Boersma 1 Plas Canada, Appelscha Dirk Haaijema 2 Groote Wielen eo Freek Nijland cs* 1 Fochteloo - Tachtig Bunder Dirk Hiemstra 1 De Lits, Rietveld S. & S. de Groot 2 Harlingen haven noord Jelle Postma 1 Bouwe Pet e.o. J. Seinstra, P. van de Polder 1 Ruigpootbuizerd Alde Faenen - Princehof Freerk Jelsma 1 Het Oude Bildt - St Jacobiparochie Wil Grond 1 Polder Poppenhuizen Jan Kleefstra 1 Broeksterwoude - Veenwouden S. & S. de Groot 1 Augustinusga - Harkema Jeffrey Huizenga 1 Holwerd west binnendijks Harry Feenstra 1 De Leijen Marten Sikkema 1 Oude Bildtpollen west buitendijks Teake Roosjen 2 Sondelerleien Wybren Siemensma 1 Slechtvalk Geeuwpolder - Graverij Sjoerd Bakker 1 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 1 Polder de Bloksloot zuidoost Herman Postma 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Polder De Eijsinga Anton Silvius 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Ravenswoud Dirk Hiemstra 2 De Lits, Rietveld S. & S. de Groot 1 Holwerd oost buitendijks M. Zondervan, S. Schotanus 4 Bergumermeer A. Timmerman 1 Holwerd oost binnendijks M. Zondervan, S. Schotanus 1 Polder De Samenvoeging Libbe Zijlstra 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 3 Sybrandabuurstervaart Romke Kleefstra 1 Ferwerd buitendijks Auke Visser 2 Meinesleat - Akkrumerrak Sjoerd Bakker 1 Oude Bildtpollen W Teake Roosjen 2 Geeuwpolder - Graverij Sjoerd Bakker 2 Oude Bildtpollen O Hans Horstmann 1 Boornzwaag over de Wielen Herman Postma 1 Oude Bildtpollen O Hans Horstmann 2 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Koehool - Harlingen Meinte Engelmoer 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Bruine Kiekendief Ferwerd buitendijks Auke Visser 2 Oude Bildt - St Jacobiparochie Wil Grond 1 Oude Bildtpollen west buitendijks Teake Roosjen 2 Polder Kolkhuizen Bert Kuiper 2 Koehool - Westhoek buitendijks E. Mulder 1 Zwagermieden Ron van der Hut 1 Westhoek - Zwarte Haan Jan Tuinhof 2 West Westerschatting Albert Jongbloed 1 Smelleken Polder De Samenvoeging Libbe Zijlstra 3 Groote Noorderpolder Wil Grond 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Koevordermeer Anton Silvius 1 W. v/d Heide, W. Frater Blija oost buitendijks Spoelstra 1 Holwerd oost buitendijks M. Zondervan, S. Schotanus 22 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Oude Bildtpollen O Hans Horstmann 180 Oude Bildtpollen O Hans Horstmann 1 Koehool - Westhoek buitendijks E. Mulder 60 Strandleeuwerik Westhoek - Zwarte Haan Jan Tuinhof 82 Oosternijkerk - Lioessens Sieds Boersma 1 M. Zondervan, S. Grote Gele Kwikstaart Holwerd west binnendijks Schotanus 8 Groote Wielen eo Freek Nijland cs* 1 Blija west buitendijks H. van der Wal 37 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 42 IJsvogel Westhoek - Zwarte Haan Jan Tuinhof 10 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 Koehool - Harlingen haven Meinte Engelmoer 13 Bouwe Pet e.o. Freek Nijland cs* 1 Sneeuwgors Alde Faenen - Princehof Freerk Jelsma 3 Koehool - Westhoek buitendijks E. Mulder 3 Eernewoude - Margrietkanaal Leonieke Hoste 1 Westhoek - Zwarte Haan Jan Tuinhof 1 Kloosterburen - Eernewoude Erik Gorter 1 Koehool - Harlingen haven Meinte Engelmoer 9 Kraanlannen Sip Veenstra 1 Zeearend Petgaten de Veenhoop Sip Veenstra 1 Alde Faenen - Princehof Freerk Jelsma 2 De Deelen eo Romke Kleefstra 3 Sluishoek Romke Kleefstra 2 De Leijen Marten Sikkema 1 Sybrandabuurstervaart Romke Kleefstra 2 Olterterp - Heidehuizen Sjouke Scholten 1 *= Freek Nijland, Fokko Winterwerp, Marnix Oudega

Tabel 4: De extra getelde soorten op de Friese Wadden tijdens de novembertelling van 2020 Locatie Waarnemer(s) Aantal Locatie Waarnemer(s) Aantal Blauwe Kiekendief Vervolg Slechtvalk Oosterstrand - Paal 15 Henri Zomer 1 Plaat Rene Vos 1 Vliehors, oost Romke Kleefstra 1 Rif Arie Baas 1 Meeuwenduinen Peter de Boer 1 Griend Jan Veen, Hanneke Dallmeijer 1 Richel Eelke Sybren Dykstra 1 Smelleken Grieën Louis Zandbergen 1 Strand de Vliehors Carl Zuhorn 1 De Groede Marc van Roomen 2 Oosterstrand - Paal 15 Henri Zomer 1 1e Duintjes Ruurd Noorhuis 3 Formerum - Oosterend Leo Bot 1 2e Duintjes Rob Vogel 3 Strandleeuwerik 3e Duintjes Chris van Turnhout 2 Paal 22 - paal 24 Jaap Vink, Arie Ouwerkerk 3 4e Duintjes Joost van Bruggen 1 Oosterstrand - Paal 15 Henri Zomer 34 Griend Jan Veen, Hanneke Dallmeijer 1 Posthuiswad Symen Deuzeman 6 Bruine Kiekendief Noordvaarder Hans Schekkerman 60 3e Duintjes Chris van Turnhout 1 4e Duintjes Joost van Bruggen 7 IJsvogel Punt en Muy Rinse van der Vliet 26 Polder West Harry Horn 1 Strandvlakte Marc van Roomen 1 Formerum - Oosterend Leo Bot 1 3e slenk (Oosterkwelder) Michiel van der Weide 4 Rimkeskooi Louis Zandbergen 1 Balg Leon Peters 2 Ruigpootbuizerd Sneeuwgors Griend Jan Veen, Hanneke Dallmeijer 1 Strand de Vliehors Carl Zuhorn 3 Slechtvalk Paal 22 - paal 24 Jaap Vink, Arie Ouwerkerk 103 paal 3 - paal 8 Jaap Vink, Arie Ouwerkerk 1 Oosterstrand - Paal 15 Henri Zomer 5 paal 8 - paal 14 Jaap Vink, Arie Ouwerkerk 1 Posthuiswad Symen Deuzeman 9 Oosterstrand - Paal 15 Henri Zomer 1 Punt en Muy Rinse van der Vliet 42 Vliehors, west Jeroen Reneerkens 1 IJsgors Vliehors, oost Romke Kleefstra 1 Paal 22 - paal 24 Jaap Vink, Arie Ouwerkerk 1 Posthuiswad Symen Deuzeman 2 Oosterstrand - Paal 15 Henri Zomer 1 Meeuwenduinen Peter de Boer 1 Noordvaarder Hans Schekkerman 2 Richel Eelke Sybren Dykstra 1 2e Duintjes Rob Vogel 2 Midsland - Formerum Piet Zumkehr 1 4e Duintjes Joost van Bruggen 2 De Groede Marc van Roomen 1

Strandleeuwerik, één van de (winter)kwelderzangers langs de Friese kust, Peazemerlannen 10 nov. 2020 (foto: Meino Zondervan)

Slaapplaatsen

In november worden al sinds een aantal jaren de ganzen en zwanen slaapplaatsen geteld. Dat dit een waar spektakel is waarbij grote aantallen over je hoofd vliegen is een feit. In de huidige tijd, waarbij de Zeearenden ook toenemen, neemt het spektakel alleen maar toe. De één noemt het verstoring van de slaapplaats en de ander vindt het onoverzichtelijk worden. Maar het blijft op je netvlies staan als er twee vliegende deuren spelenderwijs door een groep van 30.000 Brandganzen denderen, spektakel!

Kolganzen en Toendrarietganzen op hun slaapplaats, Duurswouderheide 13 november 2020 (foto: Sjouke Scholten)

Grote Zilverreigers & Aalscholver Aalscholvers In oktober zijn de Grote Zilverreiger en Aalscholver Aalscholvers schommelen als slaapplaats aantal nogal eens. Het slaapplaatsen weer volop geteld. Ik ben jullie de uiteindelijke is natuurlijk niet alleen de ‘Friese’ IJsselmeerkust die ze aantallen nog verschuldigd. Totaal zijn er in oktober minimaal gebruiken als hun slaapplaats maar ook de IJsselmeerkust in 1093 Grote Zilverreigers geteld op 44 slaapplaatsen. Het is, andere provincies. Dat de IJsselmeerkust nog volop in trek is zoals verwacht, een heel stuk minder dan tijdens de bewijst het slaapplaats aantal bij de Bocht van wel, slaapplaatstellingen van 2019, toen er 2550 Grote Zilverreigers minimaal 1750 ex. werden daar geteld. Daarnaast is het werden geteld. merengebied altijd goed vertegenwoordigd met enkele stabiele De grootste slaapplaatsen werden geteld bij Gaestmermar – aantallen zoals, Sneekermeer – Spekland (299ex.), Dokkum (126 ex.), Sneekermeer Spekland (99 ex.), Brandemeer Blauhûsterpuollen (244ex.) en grote groepen bij het – zuid (99 ex.) en Lauwersmeer – Kollumerwaard (96 ex.). Hegewiersterfjild (228ex.) en Botmar (201ex.). Totaal werden er 3769 Aalscholver geteld op 36 slaapplaatsen.

Ganzen en zwanen De voorlopige aantallen ganzen/zwanen op slaapplaatsen zijn bij de Makkumer Noordwaard. Een groep van 34 Wilde Zwanen genoteerd in tabel 5. Enkele slaapplaatsen langs de waddenkust werd geteld op de Wide Mar. zijn nog niet geteld, waardoor de Rotgans op ‘0’ blijft staan. Opvallend zijn de aantallen Toendrarietganzen in vergelijking Tabel 5: getelde ganzen en zwanen op Friese slaapplaatsen met de aantallen die overdag zijn waargenomen. Het grootste (stand 30 november) deel van de Toendra’s zijn afkomstig van het Fochteloërveen, Soort Aantal maar deze verdwijnen nagenoeg allemaal richting Drenthe. Kleine Rietganzen kwamen allemaal vanaf de Toendrarietgans 24.936 Blauhûsterpuollen, één van de belangrijkste slaapplaatsen van Kleine Rietgans 1.304 deze soort. Kolgans 117.419 Kolganzen werden in grote getale geteld bij de Terkaplester poelen (20.420ex.) en het Sneekermeer (19.165ex.). Grauwe Gans 10.314 Brandganzen werden voornamelijk langs de IJsselmeerkust Grote Canadees 458 geteld zoals bij de Steile Bank (45.000ex.), Gaastwad Brandgans 103.255 (15.000ex.) en Workumerwaard (9.500ex.). Nijlganzen overnachten volop bij de Frieswykpolder (116ex.). Rotgans 0 Zoals in het begin van de nieuwsbrief al is benoemd zijn er toch Nijlgans 234 diverse Kleine Zwanen en Wilde Zwanen aanwezig rond Knobbelzwaan 124 Friesland en dan met name in het IJsselmeer. Een groep van zo’n 80 Kleine Zwanen werd geteld bij de Mokkebank en 32ex. Kleine Zwaan 148 Wilde Zwaan 50

Volgende teldata: Oproep: Met het einde van het jaar voor de deur is er in december nog Mochten jullie nog eens foto’s hebben van jullie telgebied, een teldatum voor Grote Zilverreigers. Tussen 12 en 27 slaapplaats, (water)vogels of andere vogel aangelegenheden december 2020 mag er weer geteld worden (voorkeursdatum die in aanmerking kunnen komen voor de nieuwsbrief, 19 december 2020 vanaf 15:30 uur). De aantallen zie ik graag doorsturen mag! Zolang ze maar wel in Friesland zijn gemaakt. weer tegemoet!

Slaapplaats vanOordt’s Mersken Oost met Knobbelzwanen en Kolganzen, Bouwespolder 26 november (foto: Sjouke Scholten)

Sjouke Scholten, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden

tel.: 024-7410410, e-mail: [email protected]