Marquet, P.L. & Z. Salverda (1966) De Jeker. DLN 69: 220-229
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
nog dat de Strandgapers in de binnen- val zou zijn. Wij hebben daar echter geen dijkse kreken niet zo diep in de zeer taaie gegevens over. klei kunnen boren als buitendijks het ge- Summary: Soft clams (Mya arenaria) are living in some non-tidal brackish creeks in the province of Zeeland, Netherlands. These isolated populations are living here since respectively 1945 and 1953, when the creeks were cut off from the sea. Coots (Fulica atra) are frequently observed while foraging on these clams. The author does not know any other species of bird preying upon Mya. De Jeker P. L. MARQUET. m.m.v. Z. Salverda. (RIVON) Inleiding en Historie zuidelijke tak werd daarbij verlegd tot De Jeker ontspringt als een nietig tegen de stadswallen en de middental' stroompje in België, waar hij Geer of Jaer langs de Grote en Kleine Looyerstraat heet. De bronnen hebben hun oorsprong kwam te vervallen (fig. 6). in het Luikse en wel in Hesbaye, nabij het Het is te betreuren dat hierbij enig oud gehucht Hannut, dat dicht bij het dorpje en niet meer te vervangen stadsschoon Lens-St, Servais ligt. De beek slingert zich moest worden opgeofferd, maar de werk voor het grootste deel (55 km) door zaamheden moesten uitgevoerd worden België en wordt daar gevoed door ver wilde men de „middeleeuwse" toestanden, scheidene zijbeken, o.a. de Fausse Geer, waarbij veel overlast van overstromingen de Mulle, de Liyrone. de Ezelsbeek en de ondervonden werd, opheffen. De laatste Buth. Vóór het passeren van de Neder overstroming dateert van 1905, enige jaren landse grens bij Neerkanne is de Jeker dan voor men de verbeteringen had aange ook aangewassen tot een behoorlijk rivier bracht. tje (fig. 1). Voorheen liep hij voorbij de De gehele loop van de Jeker is gelegen in grens een viertal km door de gemeenten een smal dal dat gekenmerkt wordt door Oud Vroenhoven en St. Pieter tot de een begroeiing met populieren (Canada- grens van de gemeente Maastricht (fig 2). bomen genoemd) op beide oevers. Binnen de versterkingen en de stadswallen Vroeger bevonden zich langs de gehele van deze oude vestingstad splitste hij zich loop van de Jeker veel watermolens. Te in drie takken, een zuidelijke (fig. 3), een genwoordig worden er op het Belgische noordelijke en een middentak (fig, 4), om gedeelte nog 20 molens aangetroffen en na samenvloeiing bij het oude Pesthuis via op het Nederlandse deel nog 7. een duiker onder het kanaal Luik - Maas In het begin dezer eeuw waren de volgen tricht in de Maas beneden het stadspark de zeven Nederlandse molens nog alle in uit te monden (fig. 5). In het begin dezer bedrijf: eeuw is aan zijn loop om en in de stad 1. De molen van Neckum, vermoedelijk Maastricht echter heel wat veranderd. De gebouwd in 1869 en door Petrus Re- 220 Maas Itricht '•"Pm PROVINCIE LIMBURG Kanncis Eben-Emacl • 2 inqcn Russón :Warcmm« PROVINCIE LUIK tuin » WATERMOLEN Lens-St.Servaii O KONSERVENFABRIEK k SUIKERFABRIEK T PLAATS VAN MONSTERNEMING »***» RJKSGRENS O I 2 3 4 5 lOKm./ -"'- PROVINCIEGRENS Fig 1. De loop van de Jeker van Lens-St. Servais tot Kanne. gout gebruikt als vernismolen. tijd stonden er aan de Jeker, in en om 2. De molen van Lombok, 18e eeuw: een Maastricht ook nog verscheidene water korenmolen (fig. 7). molens. Het waren de Polver of Kruit- 3. De molen in de Heksenhoek, 17e eeuw. molen (fig. 7) naast de molen op Lombok door de Société Céramique gebruikt als en een daar tegenover, de watermolen glazuurmolen (fig. 8). Dollaert; een molen stond in de Grote 4. De molen van Dolk, vermoedelijk 19e Looyerstraat. twee bevonden zich in de eeuw: een korenmolen. straat die nu nog de naam ..Achter de 5. De Bisschopsmolen. 17e eeuw: een ko Molens" draagt en een in de St. Pieter- renmolen. straat, tegenover de zijkant van de molen 6. De molen in de Begijnenstraat, ver van Clemens en de Pesthuismolen. Het moedelijk 18e eeuw: een korenmolen, waren korenmolens, moutmolens, oliemo 7. De molen van Clemens (Leeuwenmo- lens, papiermolens en in later tijd ook gla len) bij het Molenpoort je, 16e eeuw: zuur- of vernismolens. een korenmolen. De molen 2 is heden nog als korenmolen De Jeker en de hoedanigheid van zijn in gebruik, de overige zijn buiten gebruik water gesteld of afgebroken. De molens 1 en 2 Het verval van 0.1% in aanmerking ne zijn van het landelijke type. de onder 3/7 mende zou men de Jeker met betrekking genoemde echte stadsmolens. In vroeger tot de Geul. die een verval vertoont van 221 van het grotere kwantum afvalwater dat op de Jeker geloosd wordt. Dit komt ech ter niet overeen met de bestaande toe stand, omdat het totale aantal inwoners van het gehele stroomgebied van de Jeker geschat wordt op 40000 en van de Geul op 50000, met resp. een gemiddelde chloor- ionen-afvoer van 3,6 mg/l tegen 4,5mg/l, Uit de grafiek (fig. 9), die het verloop geeft van het gehalte aan Cl-ionen ge durende een jaar, blijkt echter dat de cij fers van de Jeker over het gehele jaar on geveer 10 mg/l hoger liggen dan die van de Geul. Dit aanmerkelijke verschil in het gehalte aan chloorionen der beide riviertjes kan dus niet toegeschreven worden aan ver vuiling door afvalwater. De mogelijkheid moet niet uitgesloten geacht worden dat Fig. 2. De loop van de Jeker van Kanne de geologische gesteldheid van de oor- tot Maastricht (uitmonding). Van A tot B spronggebieden der beide beken van in vervuiling door stadsriolen en veelvuldig vloed is. Uit de gegevens over de toe voorkomen van de Bruine rat. stand van het Jekerwater te Russon, Eben Emael en te Neerkanne blijkt dat een zeer 1.0%, moeten rekenen tot het type laag ernstige periodieke verontreiniging van de land-beek. gehele Jeker optreedt tijdens de suiker Vergelijkt men deze beken op andere pun bietencampagne (september-januari). Bo ten dan zien wij dat het debiet, hetwelk vendien wijzen ze op een permanente ver voor de Jeker bij normale zomer-afvoer ontreiniging beneden Tongeren, met een 13^2 m3/sec. bedraagt, praktisch gelijk is regeneratie afhankelijk van de tijd van aan dat van de Geul. Dit geldt ook voor het jaar. de temperatuur en de zuurgraad, blijkens Het Jekerwater passeert dus slechts ge de gegevens, ontleend aan rapporten van durende de zomermaanden in redelijke de Provinciale Waterstaat in Limburg. toestand de Nederlandse grens. Een groot verschil vertonen de Jeker en de Geul echter in het chloride-gehalte als De visstand in de Jeker voorheen en thans gevolg van de lozing van afvalwater door Vroeger behoorde de Jeker tot een der vis de suiker- en conservenindustrie nabij de rijkste riviertjes in Nederland en was hij oorsprong, door de stad Tongeren en an wat zijn fauna betrof minstens zo rijk als dere woonkernen langs de Jeker in België de Geul. en door Maastricht, De cijfers van het Als vaststaand kan worden aangenomen Jeker-water zijn aanmerkelijk hoger dan dat vele van de hieronder vermelde vis die van het Geul-water. Meestal wordt nu soorten vóór het jaar 1900 behoorden tot aangenomen dat dit een gevolg zou zijn de standvissen. 222 Tabel 1. Visstand in de Jeker. 1. Beekprik, Lampetra planeri 2. Rivierprik, Lampetra fluviatilis O 3. Zalm, Salmo salar 0 4. Zeeforel, Salmo trutta trutta o 5. Beekforel, Salmo trutta fario 0 o 6. Snoek, Esox lucius 0 7. Kroeskarper, Carassius carassius 8. Lederkaper, Cyprinus carpio var. nudus 9. Giebel, Cyprinus gibelio 10. Zeelt. Tinea tinca 0 11. Barbeel, Barbus barbus x 12. Riviergrondel, Gobio gobio 0 xx 13. Alver, Alburnus alburnus 0 14. Gestippelde alver, Alburnus bipunctatus XX 15. Serpeling, Leuciscus grislagine xx XX 0 16. Blankvoorn, Leuciscus rutilis 0 x XX X 0 17. Ruisvoom, Scardinius crythrophthalmus X 18. Elrits, Phoxinus phoxinus xx xx 0 19. Sneep, Chondrostoma nasus 0 20. Bermpje, Cobitus barbatula xx XX X 21. Aal, Anguilla anguilla x X 0 22. Kwabaal, Lota lota 0 23. Baars, Perca fluviatilis 0 24. Rivierdcnderpad. Cottus gobio XX XX 25. Driedn. stekelbaars, Gasterosteus aculeatus 0 XX XX X 26. Rivierkreeft, Potamobius astacus 0 0 27. Wolhandkrab. Eriocheir sinensis o Beneden de molen van Clemens Beneden de molen van Neckum Tijdens paartijd Standvissen Standvissen 0 weinig x veel 1. Voorheen 4. Voorheen 6. Voorheen xx zeer veel 2. Na Maaskanalisatie 5. Thans 7. Thans 3. Thans In tabel 1 is aangegeven het voorkomen van de Jeker moeten hebben plaats ge van een aantal vissoorten die in de Jeker vonden, zoals tengevolge van de lozing werden gevangen of waargenomen vanaf van afvalstoffen door de Kruitmolen te 1919 tot de Maaskanalisatie in de twin Lombok en de vernismolen te Neckum. tiger jaren (= voorheen), gedurende een Daarna werd in het begin dezer eeuw ook aantal jaren daarna en tenslotte na de rioolwater op het riviertje geloosd. Daar dertiger jaren toen de Belgische suiker het effluent van de molens uit zeer giftige fabrieken op de Jeker gingen lozen (= chemicaliën bestond en het rioolwater thans). toentertijd voornamelijk nog verontreinigd Uit het voorgaande is gebleken dat er nog was met huishoudelijk afval en fecaliën, veel vroeger veranderingen in de visstand kunnen wij gevoegelijk aannemen dat de 223 beide molens toen de grote zondaars zijn geweest. Zij beïnvloedden de samenstel ling van het Jekerwater zo nadelig, dat de Elritsen als standvis verdwenen. Wel keerden deze jaarlijks terug vanuit de Maas om op hun oude en vertrouwde paaiplaatsen te komen paren, maar daar na verdwenen ze weer. Gedurende en na de eerste wereldoorlog werd de vervuiling wel veel ernstiger door het meer lozen van rioolwater dat vermengd was met huis Fig. 3. De Jeker binnen de stadswallen houdelijke chemicaliën, maar dit deed nog van Maastricht: zuidelijke tak.