Jan Donders En Flip De Kam, Geven En Nemen. Over Bouwstenen Voor
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Omslag Geven en nemen plano.qxp_Opmaak 1 05-02-21 11:07 Pagina 1 Geven en nemen De overheid geeft (voorzieningen en uitkeringen) en neemt (belastingen). J.H.M. Donders en C.A. de Kam Het bestaande stelsel van belastingen en inkomenstoeslagen is niet J.H.M. Donders en C.A. de Kam alleen ingewikkeld, het is ook oneerlijk. Binnen de grenzen van de wet ontwijken multinationale ondernemingen in Nederland elk jaar naar schatting voor 1 tot 2,5 miljard euro aan winstbelasting. Minder aandacht krijgt de scheefgroei van de belastingheffing op persoonlijk inkomen uit Geven en nemen arbeid en kapitaal. Bij een even hoog inkomen betalen ondernemers over hun inkomen tot 12 procentpunt minder belasting dan werknemers. Over bouwstenen voor een beter belastingstelsel De belastingdruk op inkomsten uit vermogen varieert van nul (!) tot 49,5 procent. Deze grote verschillen in effectieve tarieven verstoren de Over bouwstenen voor een economie en ze maken de ongelijkheid van inkomens en vermogens groter. Door vervuilende activiteiten zwaarder te belasten kan het stelsel actief bijdragen aan het verduurzamen van de economie. beter belastingstelsel In de aanloop naar de Kamerverkiezingen in maart 2021 publiceren ambtenaren en fiscaal-economen een boek en rapporten met een groot aantal bouwstenen voor een beter belastingstelsel. Deze publicaties verdienen bespreking in brede kring. Op basis van vier bijeenkomsten bericht dit boek over de strekking van een aantal bouwsteenrapporten: • de belastingdruk op inkomsten uit arbeid en vermogen; • een fair share van multinationals via de vennootschapsbelasting; • beprijzen van ongunstige gevolgen van ons gedrag om klimaat- en milieudoelstellingen te realiseren; • vereenvoudiging van het stelsel van inkomenstoeslagen. Al het denkwerk van de fiscaal-economen heeft amper vrucht gedragen. Van de aanbevelingen voor verbetering en vereenvoudiging van ons stelsel van belastingen en inkomenstoeslagen is weinig terug te vinden in de verkiezingsprogramma’s van zes politieke partijen die – afgaande op de uitslag van opiniepeilingen – na de komende Kamerverkiezingen op meer dan tien Kamerzetels mogen rekenen. 978 90783 962 53 Koninklijke Hollandsche Maatschappij der 9 789078 396253 Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen KHMW Wetenschappen Omslag Geven en nemen plano.qxp_Opmaak 1 08-02-21 10:21 Pagina 2 Geven en nemen dreesforum 7 Geven en nemen Over bouwstenen voor een beter belastingstelsel J.H.M. Donders en C.A. de Kam Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, 2021 Meer informatie over deze uitgave kunt u krijgen bij: Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen Postbus 9698 2003 Lr Haarlem tel. 023 532 1773 (secretariaat) www.khmw.nl © Copyright 2021 Jan Donders en Flip de Kam Boekverzorging Huug Schipper, Studio Tint Productie Wilco isbn 978 90 783 96 253 nur 783 Inhoud Woord vooraf 9 1 De lange weg naar een beter belastingstelsel 13 Jan Donders en Flip de Kam 1.1 Inleiding 13 1.2 Samenvatting 15 1.2.1 De teloorgang van het gelijkheidsbeginsel 15 1.2.2 Multinationals en de vennootschapsbelasting 16 1.2.3 Klimaat-, milieu- en fileproblematiek 16 1.2.4 Naar simpeler inkomensafhankelijke regelingen 17 1.3 Indeling van het boek 18 2 Belastingen in Nederland 21 Flip de Kam en Jan Donders 2.1 Inleiding 21 2.2 Belastingen als beleidsinstrument 24 2.3 Rijksbelastingen en sociale premies 26 2.4 Inkomensheffing 27 2.5 Vennootschapsbelasting 31 2.6 Omzetbelasting 32 2.7 Sociale-verzekeringspremies 33 3 Bouwstenen voor een beter belastingstelsel 35 Flip de Kam en Jan Donders 3.1 Inleiding 35 3.2 Hoge lasten op arbeid ongelijk verdeeld 36 3.2.1 Lagere lasten op arbeid door andere belastingmix 37 3.2.2 Verschillen in lastendruk egaliseren 38 3.3 Faciliteiten voor zelfstandige ondernemers inkrimpen 39 3.4 Maatregelen tegen de ‘vlucht’ in de besloten vennootschap 40 3.4.1 Aandeel arbeidsinkomen vergroten 41 3.4.2 Verlaagd tarief van 15 procent afschaffen 41 3.4.3 Tarief box 2 verhogen 41 3.4.4 Excessief lenen aanpakken 41 3.4.5 Winstsplitsing: andere verhouding beloning van arbeid en kapitaal 42 3.5 Fiscalisering van de AOW 42 3.6 Gevolgen voor de belastingopbrengst 43 3.7 Verhoging van de lastendruk op vermogen 45 3.7.1 Eigen woning 45 3.7.2 Andere belastingen op onroerende zaken 46 3.7.3 Andere vermogensbelastingen 48 3.8 Schade aan klimaat en gezondheid beprijzen 49 3.9 Grenzen van het inkomensbeleid 51 #$!" 55 % De teloorgang van het gelijkheidsbeginsel 57 Sijbren Cnossen 4.1 Inleiding 57 4.2 Ongelijke behandeling van het gelijke 59 4.2.1 Relatief hoge, ongelijke effectieve tarieven op arbeidsinkomen 59 4.2.2 Relatief lage, ongelijke effectieve tarieven op kapitaalinkomen 60 4.3 Fundamentele bedenkingen bij het rapport 61 4.4 Bouwstenen voor een nog beter belastingstelsel 63 4.5 Verdere uitwerking 64 4.6 Conclusies 66 " Arbeidsinkomsten moet je belasten in box ! 68 Henk Vording 4A.1 Belasting hervormen aan de tekentafel 68 4A.2 Reactie Sijbren Cnossen 69 " Pak knelpunten aan 70 Sander Veldhuizen 4b.1 Liever het bestaande stelsel repareren 70 4b.2 Reactie Sijbren Cnossen 71 " Gedachtewisseling 73 & Multinationals en de vennootschapsbelasting 77 Maarten de Wilde, Thomas Hofman en Eline Nabbe 5.1 Inleiding 77 5.2 Het ‘juiste’ stelsel: wie, wat en waar belasten? 78 5.3 Het rapport van de commissie-Ter Haar 79 5.4 Nederlandse inbreng bij internationale samenwerking 81 5.5 Maatregelen waartoe Nederland eenzijdig kan besluiten 82 5.6 Aanvullende en compenserende maatregelen (geen consensus) 87 5.7 Afsluitende opmerkingen 89 #A De vennootschapsbelasting: een nieuwe balans of fundamenteel hervormen? 90 Arjan Lejour 5B De maatschappelijke onvrede is niet geadresseerd 94 Jan Vleggeert 5B.1 Inleiding 94 5B.2 Betalen multinationals hun fair share ? 94 5B.3 Werkwijze van de commissie-Ter Haar 96 5B.4 Heeft de berg een muis gebaard? 97 5C Gedachtewisseling 100 6 Klimaat-, milieu- en fileproblematiek 107 Flip de Kam en Jan Donders 6.1 Inleiding 107 6.2 Een tamelijk groen belastingstelsel 110 6.3 Naar een groener belastingstelsel 110 6.4 Mogelijkheden voor een groener belastingstelsel 111 6.5 De auto: betalen naar gebruik 113 6A De vervuiler betaalt. Of toch niet? 115 Hendrik Vrijburg 6A.1 Inleiding 115 6A.2 De vervuiler betaalt 115 6A.3 Grondslagerosie: een keerzijde van belastingen die gedrag sturen? 117 6A.4 Zijn andere instrumenten soms effectiever dan milieubelastingen? 118 6A.5 Is de ruimte voor nationaal beleid echt zo beperkt? 120 6A.6 Overgang naar wegverkeer met nul procent uitstoot 121 6B Milieubelastingen: vooral effectief bij de bron 128 Klaas Bangma 6B.1 Inleiding 128 6B.2 Doelstellingen van belastingen 129 6B.3 Conclusies 133 6C Beprijzing van externe effecten als instrument van het klimaat- en milieubeleid 135 Gerbert Romijn 6C.1 Inleiding 135 6C.2 Een nationale CO2-heffing 135 6C.3 Een belasting op luchtvervuiling in de industrie 139 6D Gedachtewisseling 141 7 Naar simpeler inkomensafhankelijke regelingen 145 Patrick Koot en Miriam Gielen 7.1 Inleiding 145 7.2 Inkomensafhankelijke regelingen in Nederland 146 7.3 Arbeidsmarktprikkels versus herverdelende effecten 151 7.4 Aanknopingspunten voor vereenvoudiging 155 7.5 Conclusies 161 7A Discussiebijdrage 163 Nicole Bosch 7A.1 Inleiding 163 7A.2 De basisbehoeftentoeslag 163 7A.3 Leidt dit voorstel tot vereenvoudiging? 164 7A.4 Wat verklaart het gunstige effect op het arbeidsaanbod? 165 7A.5 Integratie toeslagen en de inkomensheffing 165 7A.6 Reactie Patrick Koot 166 7B Een andere manier om naar inkomensondersteuning te kijken 168 Michiel van Goor 7b.1 Inleiding 168 7b.2 Waarom werkt het huidige toeslagenstelsel niet goed? 168 7b.3 Andere manieren om de doelstellingen van toeslagen te realiseren 169 7b.4 Reactie Patrick Koot 171 7C Gedachtewisseling 173 BelAstingen in zes verkiezingsprogrAmmA’s 177 8 Verkiezingsprogramma’s over belastingen en inkomenstoeslagen 179 Flip de Kam en Jan Donders 8.1 Inleiding 179 8.2 Optimale belastingheffing over arbeidsinkomsten 182 8.3 Verkiezingsprogramma’s: algemeen 184 8.4 Pakken verkiezingsprogramma’s fiscale knelpunten aan? 187 8.4.1 Voornaamste knelpunten 188 8.4.2 Wat zeggen de partijprogramma’s? 190 8.5 Verkiezingsprogramma’s: politieke partijen bekennen kleur 191 8.5.1 Volkspartij voor Vrijheid en Democratie 192 8.5.2 Partij voor de Vrijheid 193 8.5.3 Christen-Democratisch Appèl 193 8.5.4 Partij van de Arbeid 194 8.5.5 D66 194 8.5.6 GroenLinks 197 8.6 Helpt inzicht? 198 Begrippenlijst 201 Auteurs en coreferenten/sprekers 205 Woord vooraf Eind 2019 en in de loop van 2020 verschijnt een reeks studies en ambtelijke rapporten met analyses van het bestaande overheidsbeleid op het terrein van belastingen, sociale premies en inkomenstoeslagen. Deze röntgenfoto’s van het stelsel worden gevolgd door suggesties hoe zwakke punten bij het geven en nemen van de overheid kunnen worden versterkt. Want de overheid geeft ruimhartig: gezinnen en bedrijven profiteren op grote schaal van collectief gefinancierde voorzieningen (openbaar bestuur, onderwijs, zorg), uitkeringen en subsidies. Om dat alles te kunnen betalen neemt de overheid ook: belastingen, sociale premies en andere overheidsinkomsten (boetes, winstuitkeringen van staatsbedrijven en zo meer) tellen op tot ruwweg 45 procent van de economie. De door Haagse ambtelijke molens uitgespuwde rapporten zijn in eerste aanleg be- doeld om politieke partijen te assisteren bij het opstellen van hun programma voor de ver- kiezingen van de leden van de Tweede Kamer, op 17 maart 2021. Bovendien kunnen de pu- blicaties een rijke inspiratiebron zijn voor politici, die na de verkiezingen proberen een nieuw kabinet te formeren, dat kan rekenen op voldoende parlementaire steun. De studies en rapporten gaan over mogelijke verbeteringen van ons belastingstelsel, dat kraakt in zijn voegen. Daarbij gaat het niet in de eerste plaats om de problematische uitvoering van de belastingwetten door de Belastingdienst, hoewel die door grote knelpunten bij de auto- matisering en een onvoldoende doordacht personeelsbeleid op zijn laatste benen loopt.1 Veeleer hebben de opstellers van de rapporten kritisch gekeken naar talrijke knelpunten die worden opgeroepen door de huidige belastingwetten en door Nederland gesloten be- lastingverdragen zelf.