Magazyn Muzeum Sportu I Turystyki W Warszawie

ISSN: 2545-0107 ROK IV/Nr 2 (12)/2021 DYSKOBOL MAGAZYN MUZEUM SPORTU I TURYSTYKI W WARSZAWIE

2020+1 Obserwuj Muzeum Sportu Obserwuj

OD REDAKCJI Drodzy Czytelnicy, SPIS TREŚCI z przyjemnością oddajemy w Wasze ręce drugi w 2021 roku numer magazynu „Dyskobol”. Za nami trudny czas, w którym jednak udało się zorganizować XXVIII Prze- Fotozagadka gląd Filmów Alpinistycznych im. Wandy Rutkiewicz, Znajdź 10 różnic 42 przygotowaliśmy też wiele atrakcji na Noc Muzeów. Czy normalność zagości na stałe? Tego nie może- Historia jednego obiektu my być pewni, ale z nadzieją czekamy na rozpoczęcie Sports et jeux d’adresse 16 „zaległych” finałów mistrzostw Europy w piłce nożnej i Igrzysk Olimpijskich w Tokio. Górski i jego „Orły” 22 OD REDAKCJI A jeszcze bardziej czekamy na sukcesy polskich Obrazki z wystawy 24 reprezentantów na sportowych arenach całego świata Historia na fotografii życzę przyjemnej lektury Sławomir Majcher Przez płotki do Tokio 15 dyrektor Muzeum Nasza propozycja Zdalna edukacja na plus 8 Nasze recenzje Nogami do sławy 34 Książka dla dzieci i młodzieży 34 Gdzie mieszkają bajki? Wszędzie! 35

Niezwykłe życiorysy MUZEUM SPORTU I TURYSTYKI W WARSZAWIE Polityk ze sportową pasją 32 01-531 Warszawa, ul. Wybrzeże Gdyńskie 4 Centrum Olimpijskie Cubertin igrzysk paraolimpijskich 40 www.muzeumsportu.waw.pl [email protected] Dyrektor: Sławomir Majcher Ocalić od zapomnienia Numery telefonów Warto walczyć o swoje 14 Sekretariat 22 56 03 780 Dział Muzealiów 22 56 03 783 Ryszard i jego drużyna 18 Dział Naukowy 22 56 03 730 Archiwum Fotograficzne 22 56 03 782 Biblioteka 22 56 03 790 Sporty znane i nieznane Dział Edukacji i Promocji 22 56 03 786 Sto lat polskiego golfa 39 Muzeum jest instytucją finansowaną ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego Organizator Muzeum Partner Główny Muzeum Partner Muzeum Temat na czasie Łączy nas Kazimierz Górski 4 Po raz drugi w Tokio 10

Redaktor naczelny: Kamil Siemiradzki. Półwysep Iberyjski górą! 26 Redaktor prowadzący: Jacek Wiśniewski. Po raz czwarty… 28 Projekt graficzny i skład: Maciej Przybyszewski. Zespół redakcyjny: Piotr Banasiak, Marzena Jaworska, Aleksandra Turystyka dla każdego Liberacka, Dagmara Krawczyńska, Marta Marek, Katarzyna Męzik, Stare szlaki, nowe możliwości 36 Konrad Moniewski, Paweł Oprządek, Michał Puszkarski, Tomasz Skoczek, Piotr Walewski. Wydarzyło się… Autorzy współpracujący: Jan Annusewicz, Jerzy Beck, Tomasz Gęsikowski, Elżbieta Grendecka, Bogdan Kuc, Mateusz Ratyński, 28. Przegląd Filmów Alpinistycznych 6 Stefan Szczepłek, Andrzej Walczyk. Fotografie ze zbiorów Archiwum Fotograficznego MSiT i autorów Z modą przez wieki Fot. okładka: Marek Biczyk, Swietłana Biekietowa. Kobieta na rowerze 30 Nakład: 500 egz. Redakcja zastrzega sobie możliwość skracania, adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. Muzealna Kartka z Kalendarza 20 Za wypowiedzi publikowane na łamach „Dyskobola” redakcja nie ponosi odpowiedzialności. Sportowa Kartka z Kalendarza 20 Materiał chroniony prawem autorskim – wszelkie prawa zastrzeżone. Pytania do… 43 Dalsze rozpowszechnianie tylko za zgodą wydawcy. email: [email protected] Egzemplarz bezpłatny. Jacek Wiśniewski ŁĄCZY NAS KAZIMIERZ GÓRSKI WYSTAWA CZASOWA: 2 MARCA-10 WRZEŚNIA 2021

W Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie jeszcze do września br. można oglądać wystawę zorganizowaną z okazji setnej rocznicy urodzin Kazimierza Górskiego – utalentowanego piłkarza urodzonego we Lwowie, później wybitnego selekcjonera.

Chyba nikomu nie trzeba przy- wiceprezes Rady Ministrów, mini- polskiego sportu nie mają sobie rów- TEMAT NA CZASIE NA TEMAT pominać, że Kazimierz Górski był ster kultury i dziedzictwa narodo- nych. Poza zrealizowaniem wystawy trenerem, który doprowadził repre- wego i sportu Piotr Gliński – było nasze uświetnienie jubileuszu trenera zentację Polski do złotego i srebrne- odsłonięcie obrazu Bogdana Kuca, obejmuje publikację dwujęzycznego go medalu igrzysk olimpijskich oraz prezentującego Kazimierza Gór- katalogu, program edukacyjny, cykl wywalczenia trzeciego miejsca na skiego i jego „Orły„. Znaleźli się spotkań (również online), a także MŚ. Zdobywał też tytuły i puchary na nim piłkarze i współpracowni- emisję kolekcjonerskich banknotów z klubami greckimi. cy, z którymi pan Kazimierz osią- o nominale 0 euro poświęconych temu Niewątpliwą atrakcją wystawy gnął największe sukcesy. Nie mogło trenerowi i jego piłkarzom. jest prezentacja medali, które zdobyli więc zabraknąć „trzech królów” Warto przypomnieć, że w maju polscy piłkarze pod wodzą Górskie- – Kazimierza Deyny (króla strzel- 2002 roku w Muzeum Sportu i Tu- go oraz koszulki meczowe polskich ców IO 1972), Grzegorza Lato (króla rystyki (jeszcze w starej siedzibie, zawodników, a także ich rywali. Te strzelców MŚ 1974) i Andrzeja Szar- na stadionie warszawskiej Skry) zo- obiekty możemy eksponować dzięki macha (króla strzelców IO 1976) stała otwarta wystawa „Kazimierz uprzejmości Lesława Ćmikiewicza, – oraz jego najbliższych współpra- Górski – trener stulecia”. Wówczas jednego z podstawowych piłkarzy cowników: Jacka Gmocha i Andrze- pretekstem do jej prezentacji było w drużynie Kazimierza Górskiego ja Strejlaua (obraz prezentujemy na przyznanie Kazimierzowi Górskie- oraz Stefana Szczepłka znanego ko- s. 22-23, a o jego bohaterach pisze- mu zaszczytnego tytułu najlepszego lekcjonera i znawcy futbolu. my na s. 24-25). trenera w historii polskiego sportu. Klimat tamtych lat próbowali- W ten sposób Muzeum Sportu Pan Kazimierz był wówczas naszym śmy oddać poprzez odtworzenie i Turystyki w Warszawie – dokład- honorowym gościem. Teraz, niestety gabinetu trenera Górskiego oraz nie w dniu setnych urodzin Kazi- już bez głównego bohatera (zmarł 23 szatni, gdzie jego zawodnicy przy- mierza Górskiego (2 marca 2021 r.) maja 2006 r.), kontynuujemy wątek gotowywali się do najważniejszych – pragnęło w tak wyjątkowej scenerii „stuletni”, tym razem nawiązujący spotkań. Punktem kulminacyjnym upamiętnić dorobek trenera wszech do setnej rocznicy urodzin naszego wystawy – której otwarcia dokonał czasów, którego dokonania w historii najsłynniejszego trenera.

4 5 Michał Puszkarski 28. PRZEGLĄD FILMÓW ALPINISTYCZNYCH

Za nami XXVIII Przegląd Filmów Alpinistycznych im. Wandy Rutkiewicz, którego tematem przewodnim było zdobywanie ośmiotysięcznika K2.

Mogliśmy obejrzeć filmy oraz posłuchać wypowiedzi najwybitniejszych polskich himalaistów, którzy zmierzyli się z tym prawdo- podobnie najtrudniejszym ośmioty- sięcznikiem świata. Leszek Cichy wprowadził nas w temat polskich wypraw na K2 i zaprezentował film„200 metrów do nieba”. Krystyna Palmowska przed- stawiła okoliczności najbardziej z każdego rodzaju aktywności gór- Drugie miejsce zajął film „Moje Be- tragicznego sezonu pod K2 – roku skiej. Od ubiegłego roku Przegląd skidy i Bieszczady” autorstwa Rafała 1986. Magdalena Gorzkowska opo- został wzbogacony o formułę online, Gużkowskiego, a trzecie „Konstan- wiedziała o swojej próbie zdobycia co jeszcze bardziej zwiększyło zainte- tin” autorstwa Pawła Turłaja. Nagro- K2 i kulisach tegorocznego historycz- resowanie naszej publiczności – mówi dę publiczności otrzymał film „Trans nego wejścia Szerpów na ten szczyt Sławomir Majcher, dyrektor Muzeum ALP Crossing Borders” autorstwa w warunkach zimowych. Zobaczyli- Sportu i Turystyki w Warszawie. Cezarego Adamskiego. Drugi dzień śmy również „Ostatnią Górę” Dariu- W tym roku nadesłano 14 pozy- Przeglądu to spotkania z Krzysztofem sza Załuskiego oraz „K2: Pierwszy cji filmowych. Wybór był trudny, Wielickim, Aleksandrem Lwowem, WYDARZYŁO SIĘ… WYDARZYŁO zjazd” Andrzeja Bargiela. ponieważ filmy reprezentowały bar- Piotrem Snopczyńskim, Marianem Jednak PFA to nie tylko filmy dzo różne podejście do tematyki gór- Sajnogiem i Maciejem Pietrowiczem. z najwyższych gór świata. Przegląd skiej, wspinaczkowej, turystycznej Przedstawiliśmy historię wyprawy filmów Alpinistycznych to przede i sportowej. na Himalchuli w 1985, wyprawy na wszystkim spotkanie wszystkich, któ- Zwycięzcą Przeglądu Małych Kohe Szachaur w 1977 oraz rozma- rzy noszą w sercu miłość do gór. Od Form Filmowych został film „ZA- wialiśmy o bezpieczeństwie w górach kilku sezonów organizujemy w ra- CHÓD GROŃSKIEGO S6 The Dead i projekcie Jelczem w Himalaje. mach PFA Przegląd Małych Form South In Hell I'll Be In Good Com- Serdecznie zapraszamy za rok na Filmowych, gdzie pokazujemy filmy pany” autorstwa Łukasza Stramy. kolejną edycję PFA!

6 Druga emisja banknotów kolekcjonerskich od 30 kwietnia na platformie www.orlygorskiego.esouvenir.pl

Zapraszamy na kolejną premierę edycji z nazwiskami: Ćmikiewicz, Deyna, Domarski Aktualne informacje na stronie www.muzeumsportu.waw.pl Michał Puszkarski ZDALNA EDUKACJA NA PLUS

Sytuacja epidemiczna zmusiła nas, czyli Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, do przeniesienia części tematów edukacyjnych do internetu. Od kilku miesięcy realizujemy lekcje online, transmisje live oraz cyklicznie umieszczamy filmy i quizy w przestrzeni wirtualnej.

Pochodnia olimpijska związanych z hi- storią sportu oraz Zajęcia plastyczne, mające na celu aktualnymi wyda- poruszenie wyobraźni i kreatywności rzeniami. Wśród dziecka. Po krótkim wprowadzeniu poruszanych tema- dotyczącym symboli i historii ognia tów są spotkania olimpijskiego, prezentowane są ory- z wybitnymi spor- ginalne pochodnie. Zadaniem dzieci towcami, recenzje jest wykonanie pochodni olimpijskiej książek, wernisaże według własnego projektu. wystaw, materia- ły dydaktyczne do Od dzieciaka do Mistrza Świata lekcji (np. tutorial Zajęcia dla małych fanów piłki Komunikujemy się z użytkowni- z tworzenia pochodni olimpijskich, nożnej, podczas których pogłębią kami za pomocą mediów społeczno- wiązania węzłów żeglarskich i wspi- swoją wiedzę na temat tej dyscypliny ściowych, posiadając stały kontakt naczkowych, doświadczenia fizyczne sportu. Młodzi adepci piłki będą mo- z prawie pół miliona odbiorców! Na- i wiele innych). Wszystkie materia- gli się sprawdzić zarówno w charak- leży zwrócić uwagę, że w porówna- ły audiowizualne są archiwizowane terze kibiców, jak też zawodników. niu do lat ubiegłych, nastąpił wzrost i udostępniane za darmo w interne- o 90 procent w dziedzinie udostęp- cie. Ciekawą formą interakcji eduka- Ja, kibic niania treści online przez Muzeum cyjnej z naszymi użytkownikami są Zajęcia warsztatowe, na których Sportu i Turystyki. Naszą misją edu- quizy sportowe, publikowane w in- dzieci wczują się w atmosferę sta- kacyjną jest przybliżanie wybranych ternecie wraz z materiałem dydak- dionu i stworzą własny klub kibica.

NASZA PROPOZYCJA NASZA zagadnień z dziedziny sportu i tury- tycznym (np. ostatnio materiał i qu- Przy pomocy własnoręcznie wykona- styki w sposób interdyscyplinarny, izy o bobslejach). Muzeum realizuje nych transparentów i różnych akceso- pokazując złożoność zjawisk spo- również nagrania poza swoja siedzi- riów kibicowskich wczują się w rolę łeczno-kulturowych, jakimi są sport bą, przybliżając różne dyscypliny fanów sportowych. Poznane u nas i turystyka. Tematy mają pobudzać sportu, o których opowiadają specja- zachowania stadionowe dzieci będą młodzież i poszerzać jej horyzonty. liści i zawodnicy w serii „Technika mogły przenieść na prawdziwe areny Oferowane przez nas zajęcia są a sport”. sportowe. ciekawe, intrygujące, nieszablonowe i trafiają w oczekiwania nauczycieli WYKAZ TEMATÓW DO LEKCJI Fair play w sporcie i w życiu oraz uczniów. Dlatego w metodyce ONLINE: Kluczowe pytanie lekcji brzmi: zajęć często historia przeplata się jak przestrzegana jest zasada fair play z naukami ścisłymi, społecznymi, „Łączy nas Kazimierz Górski” w sporcie i życiu? Uczniowie znajdą historią sztuki oraz geografią. Dzię- W trakcie zajęć młodzież poznaje odpowiedź na to pytanie w trakcie ki takiemu podejściu do edukacji, sylwetkę najwybitniejszego trenera zajęć. Wskazówki znajdą w prezenta- program Muzeum docenili nie tylko w historii polskiej piłki nożnej. Po- cji multimedialnej, zaprezentowanej nauczyciel historii i wychowania kazujemy sukcesy „złotej jedenast- przez prowadzącego w trakcie lekcji, fizycznego, ale również nauczycie- ki”, przenosimy się na londyński sta- które dotyczyć będą historii czystej le matematyki, fizyk, etyki i wielu dion Wembley oraz przypomnimy, gry, kodeksu fair play oraz sylwetek innych przedmiotów. W ostatnim jak ważną rolę pełnił sport lwowski laureatów Nagrody Fair Play. kwartale Muzeum przeprowadziło w historii Polski. Poznamy tradycje ponad 150 lekcji online ze szkołami lwowskiego „Sokoła” i kontekst hi- Antyczna Grecja, ojczyzna z całej Polski. storyczny oderwania Lwowa od Pol- stadionów, edukacji i sztuki Dodatkowo prowadzimy trans- ski. Odwiedzimy miejsca, w których W czasie lekcji przeniesiemy się misje online na FB i muzealnym Kazimierz Górski rozpoczynał swoją w świat klasycznego antyku, gdzie kanale YouTube wybranych treści przygodę z piłką nożną. sprawność fizyczną stawiano na

8 równi z walorami moralnymi i umy- własnych słabości przez wybra- Wiązanie lin jest doskonałym trenin- słowymi. O dawnym wychowaniu nych polskich zawodników. Lekcja giem logicznego myślenia i pamięci. i życiu sportowym dowiadujemy się jest prowadzona z wykorzystaniem Pozwala poznać węzły i sploty przy- poprzez sztukę – rzeźby, malowidła nowoczesnych narzędzi dydaktycz- datne nie tylko w takich sportach, jak i budowle. Podczas lekcji pokazane nych, takich jak: mikroskop, prepa- alpinizm czy żeglarstwo, ale również zostaną typowe budynki i obiekty raty organiczne, prezentacje nagrań w codziennym życiu. Uzupełnieniem składające się na antyczny gimna- wideo itp. Zajęcia kończą się częścią lekcji są opowieści o historii naj- zjon, sposoby nauczania oraz dys- aktywną – uczestnicy podzieleni są większych osiągnięć polskiego że- cypliny sportowe, w których szkolo- na cztery grupy, które wykonują glarstwa i alpinizmu. Zajęcia kończą no młodzież przygotowującą się do przypisane zadania, mające na celu zawody w wiązaniu węzłów na czas! startu w igrzyskach. Szczegółowo pomóc poszkodowanemu zawodni- omówione zostaną dyscypliny sportu kowi w dojściu do zdrowia. Historia łyżwiarstwa uprawiane na antycznych igrzyskach, W trakcie zajęć uczniowie zapo- zachowane w przekazach najlepsze Szlakiem Wisły znają się z wybranymi zagadnieniami wyniki antycznych atletów, a także Lekcja „Szlakiem Wisły” jest do- z historii łyżwiarstwa, dowiedzą się, starożytny ceremoniał olimpijski. skonałą okazją do poznania technik jakie wyróżniamy rodzaje łyżwiar- Lekcja realizowana nowoczesnymi orientacji w terenie oraz przypomnie- stwa oraz poznają sylwetki najsłyn- technikami multimedialnymi, pozwo- nia sobie geografii Polski. Uczest- niejszych polskich zawodników. li poznać młodzieży źródła igrzysk nicy zajęć dowiedzą się, jak działa olimpijskich. kompas, czym jest i do czego służy Poznaj wielki błękit sekstant, jak nazywają się kierunki Tematem lekcji jest wprowadze- Fizyka w sporcie – prawa i zasady geograficzne oraz dlaczego rzeka nie w świat nurkowania. Uczestni- Wykład i pokaz na temat cy poznają historię eksploracji sposobów praktycznego wyko- podwodnego świata i dowie- rzystania działania praw fizy- dzą się, kim był Jacques-Yves ki w takich dyscyplinach, jak Cousteau. Zobczą, jak działa żeglarstwo, lotnictwo i sporty automat oddechowy, jak bez- motorowe. W ramach lekcji piecznie uprawiać tę dyscyplinę poruszone zostaną w przystęp- oraz gdzie i jak rozpocząć swoją ny sposób następujące zagad- przygodę z nurkowaniem. nienia: trzecia zasada dynamiki Newtona, tarcie, przyspiesze- Żeglarstwo nie, siła aerodynamiczna, siła Lekcja przybliża zagadnie- hydrodynamiczna, efekt żyro- nia związane z żeglarstwem. skopowy, prawo Bernouliego, Uczestnicy dowiedzą się, jak prawo Venturiego. Lekcja jest jacht może płynąć pod wiatr, przygotowana z wykorzystaniem Wisła jest nazywana „królową pol- dlaczego katamarany są tak szybkie doświadczeń fizycznych, takich jak: skich rzek”. W trakcie zajęć uczest- oraz poznają sylwetki wybitnych pol- tunel aerodynamiczny, żyroskop czy nicy będą korzystać z kart pracy, skich żeglarzy: Mateusza Kuszniere- suszarkowa „dynamika strugi”. kompasów oraz prezentacji w Power wicza, Mariusza Zaruskigo czy Kry- Poincie. styny Chojnowskiej-Liskiewicz. Biologia w sporcie – anatomia sportu Liny, węzły i supełki Celem lekcji jest zapoznanie Czy wiesz jak alpiniści wiążą Zapisy: młodzieży ze sportem, który nie za- węzły, aby wspinaczka była bez- • od poniedziałku do piątku wsze jawi się jako sukces nagrodzo- pieczna? A może masz dość bycia w godzinach 9.00-15.00 ny medalem. Sport to także ciężka szczurem lądowym i poznanie kilku pod numerem telefonu praca, droga pełna poświęceń, wy- węzłów będzie początkiem wspa- 22 56 03 786 rzeczeń, nierzadko też kontuzji, po- niałej przygody z żeglarstwem? Czy ważnych wypadków, które wyma- wiesz jak zawiązać węzeł ratowni- • lekcja trwa około 40 minut gają interwencji lekarzy medycyny czy? A może po prostu pragniesz roz- i obejmuje wykład, rozmowę sportowej. Podczas zajęć edukator wiązać swój własny „węzeł gordyj- z prowadzącym lub prezentację wprowadza młodzież w zagadnienia ski”? Jeżeli te pytania budzą Twoją materiałów przez zdalny pulpit. budowy i działania poszczególnych ciekawość, to tematyka nowej lekcji • lekcje prowadzone są na struktur i organów wewnętrznych, muzealnej „Liny, węzły i supełki” platformie Microsoft Teams kluczowych dla osiągnięcia sukce- z pewnością trafi w Twoje zaintere- • cena: 120 zł/grupa su w sporcie. Dodatkowym celem sowania. Uczestnicy zajęć otrzymają • numer konta do wpłat: jest zwrócenie uwagi na świadome pomoce w postaci lin, kołków (na- PKO BP 36 1020 1013 0000 0202 i bezpieczne uprawianie sportu oraz gli), schematów wiązania węzłów 0280 8079 poznanie historii przezwyciężenia oraz niezbędną pomoc instruktorską.

9 Marta Marek PO RAZ DRUGI W TOKIO

Aż 23 medale – w tym rekordowe siedem złotych – to dorobek Polski na Igrzyskach Olimpijskich w Tokio w 1964 roku. Już niedługo (od 23 lipca do 8 sierpnia) stolica Japonii ponownie będzie gościć najlepszych sportowców świata.

Czy na przełożonych z ubiegłe- go 2020 roku Igrzyskach XXXII Olimpiady biało-czerwoni zdołają powtórzyć znakomite osiągnięcia sprzed niemal 60 lat? O tym przekonamy się już niedługo… Tokijskie Igrzyska w 1964 roku zapisały się złotymi zgło- skami w historii polskiego olimpizmu. Biało-czerwoni wywalczyli na nich rekordowe siedem złotych medali. Jak do- tąd nie udało im się poprawić tego osiągnięcia, choć trzykrotnie je wyrównywali – w Mona- chium (1972), Montrealu (1976) i Atlancie (1996). Łącznie Pola- cy zdobyli w stolicy Japonii 23 trofea – oprócz siedmiu złotych – przywieźli także sześć srebrnych i dziesięć brązowych „krążków”. To było wówczas również rekor- dowym wyczynem i przełożyło TEMAT NA CZASIE NA TEMAT się na najwyższe w historii siód- me miejsce w klasyfikacji medalowej (tę sama lokatę zajęli także na IO w 1972 r. w Monachium). Później jedynie dwa razy udało im się przywieźć do kraju więcej olimpijskich trofeów. W Igrzy- skach w Montrealu (1976) Polacy wywalczyli ich 26, w tym siedem złotych, sześć srebrnych i 13 brą- Irena Kirszenstein (Szewińska) podczas meczu lekkoatletycznego Legia - AZS - Lotnik zowych, natomiast w Moskwie na stadionie Wojska Polskiego, Warszawa, 06.1963 r. Fot. Tomasz Prażmowski/MSiT (1980) aż 32, choć jedynie trzy z naj- cenniejszego kruszcu (plus 14 srebr- w swoim dorobku pięściarze. Dwa jest jak dotąd niedoścignionym wy- nych i 15 brązowych). zdobyli reprezentanci lekkoatletyki, nikiem w Polsce. a po jednym ciężarowcy i szermierze. Wielki talent i ogromne możli- Lekkoatletki poza konkursem Niekwestionowaną gwiazdą pol- wości pokazała w Japonii także inna W azjatyckim „święcie sportu” skiej ekipy była w Tokio Irena Kir- młoda biegaczka Ewa Kłobukow- wystartowało ostatecznie 140 Po- szenstein, później znana także jako ska. Sięgnęła ona po brązowy medal laków, w tym 25 kobiet i 115 męż- Szewińska, od nazwiska męża. Zale- w prestiżowej konkurencji biegu na czyzn. Najlepiej spisali się przedsta- dwie 18-letnia wówczas lekkoatletka, 100 m oraz złoty w sztafecie 4x100 m. wiciele lekkoatletyki, którzy sięgnęli zapisała w swoim dorobku aż trzy Szczególnie ten drugi występ zapadł po osiem medali. Siedem wywalczy- medale – złoty w sztafecie 4x100 m kibicom w pamięci. 18-letnia Kłobu- li pięściarze, cztery ciężarowcy, trzy i dwa srebrne: w biegu na 200 m kowska, która urodziny świętowała szermierze, a jeden siatkarki. Najwię- i skoku w dal. W sumie ma na koncie podczas lotu na igrzyska, wystąpiła cej złotych – aż trzy – zgromadzili aż siedem olimpijskich trofeów, co na ostatniej zmianie sztafety i dzielnie

10 walczyła o zwycięstwo, m.in. Pamiątka tego wielkiego sukce- z bardzo groźnymi Amerykan- su – pałeczka używana przez Po- kami, potwierdzając swój talent lki w finale – trafiła do Muzeum i ogromny potencjał. Sportu i Turystyki w Warszawie W składzie polskiej sztafety i można ją podziwiać na ekspo- były jeszcze Irena Kirszenstein, zycji stałej. Na podium w biegu Halina Górecka oraz Teresa Cie- rozstawnym 4x100 m stanęli pły, która wywalczyła wcześniej w Tokio także biało-czerwoni srebro w biegu na 80 m przez sprinterzy. Im przypadło jednak płotki. Przystępując do finału drugie miejsce. W finale o 0,3 biegu rozstawnego tylko jedna sekundy lepsi od nich okazali z biało-czerwonych – Górec- się Amerykanie, ustanawiając ka – nie miała żadnego trofeum rekord świata. Polacy wystąpi- wywalczonego na tej imprezie. li w składzie: Marian Dudziak, Chyba nie pozostawicie mnie, Marian Foik, Wiesław Maniak jako jedynej, bez medalu – mia- i Andrzej Zieliński. Ten trzeci ła podobno powiedzieć do kole- zanotował bardzo dobry wy- żanek przed startem. Te słowa stęp także w rywalizacji indy- były z pewnością dodatkową widualnej, zajmując czwarte motywacją dla ekipy, ale czy miejsce w finale 100 m. Został znacząco wpłynęły na jej posta- okrzyknięty „najszybszym bia- wę w finale? Byćmoże… Jedno łym człowiekiem świata”, przed jest jednak pewne: Polki wygra- nim znaleźli się bowiem jedynie ły w znakomitym stylu, mimo ciemnoskórzy zawodnicy spoza że to USA miało teoretycznie Europy: Amerykanin Bob Hayes, „mocniejsze” zawodniczki. W ich Kubańczyk Enrique Figureola i Ka- sztafecie wystartowały bowiem Złoty medal wywalczony przez reprezentację nadyjczyk Harry Jerome. złota medalistka w biegu na 100 m Polski w biegu sztafetowym kobiet 4x100 m Wśród lekkoatletów na uznanie Wyomia Tyus i srebrna na tym sa- podczas Igrzysk XVIII Olimpiady w Tokio, 1964 bezsprzecznie zasługują także wy- mym dystansie, a złota na dwa razy stępy trójskoczka Józefa Szmidta dłuższym Edith McGuire. Natomiast latach. Niestety, dla polskiego sportu i biegacza Andrzeja Badeńskiego. Polki miały „jedynie” trzecią na 100 dyskwalifikacja, która w powszech- Ten pierwszy, choć dopiero co wyle- m Kłobukowską i drugą na 200 m nej opinii miała podłoże polityczne czył kontuzję, obronił w Tokio tytuł Kirszenstein. i wykorzystywano ją w celach pro- mistrza olimpijskiego, wywalczony Zwyciężając rywalizację sztafet pagandowych, zmusiła Kłobukowską cztery lata wcześniej w Rzymie. Do 4x100 m biało-czerwone ustanowi- do przedwczesnego zakończenia tak tamtej pory takim wyczynem mogli ły rekord świata wynikiem 44,6 sek. dobrze zapowiadającej się kariery. pochwalić się tylko dwaj zawodnicy W 1967 roku wynik ten został jednak Być może sportowe losy Kłobukow- – urodzony w... Szczuczynie, w pol- przez Międzynarodową Federację skiej potoczyłyby się podobnie jak jej sko-rosyjskiej rodzinie Ameryka- Lekkoatletyczną (IAAF) anulowany. rówieśniczki Kirszenstein-Szewiń- nin Myer Prinstein (IO 1900, 1904) U Kłobukowskiej wykryto bowiem skiej, która została wielką gwiazdą i Brazylijczyk Adhemar da Silva (IO – opierając się na kontrowersyjnych polskiej lekkoatletyki i uważana jest 1952, 1956). Z kolei Badeński wy- badaniach określających płeć – nie- za „królową” polskiego sportu… walczył pierwszy, i jak dotąd jedy- typową konfigurację chromosomów ny w historii, medal olimpijski dla i w konsekwencji zabroniono jej Szmidt obronił tytuł Polski w prestiżowej i trudnej kon- startów wśród kobiet, a wszystkie Medal wywalczony w Tokio kurencji – indywidualnym biegu na jej rezultaty zostały usunięte. Ta przez Ciepły, Górecką, Kłobukow- 400 m. Polak sięgnął po brąz. Lepsi decyzja budziła spore wątpliwości ską i Kirszenstein to pierwsze i, okazali się od niego Amerykanin Mi- i jak później wykazano, była błędna. jak dotąd, jedyne olimpijskie złoto chael Larrabee oraz Wendell Mottley Stało się to jednak dopiero po wielu polskiej sztafety lekkoatletycznej. z Trynidadu i Tobago.

Pałeczka reprezentacji Polski z finałowego biegu sztafetowego kobiet 4x100 m podczas Igrzysk XVIII Olimpiady w Tokio, 1964

11 Bardzo złota godzina Polski. Miał niewielkie doświad- kolegi, stawiany był w roli faworyta, Tokijskie igrzyska były prawdzi- czenie na arenie międzynarodowej, ponieważ rok wcześniej wywalczył wym popisem w wykonaniu polskich bowiem wcześniej wystąpił w zale- mistrzostwo Europy. Nie zawiódł pięściarzy, którzy wywalczyli aż sie- dwie jednej imprezie takiej rangi – oczekiwań. Pewnie wygrał pierw- dem medali. Tyle samo trofeów za- Mistrzostwach Europy w 1963 roku sze pojedynki i dopiero w półfinale pisali w swoim dorobku także cztery – w których dotarł do ćwierćfinału. natrafił na silniejszy opór. W finale lata wcześniej w Rzymie, jednak tym Ponadto trapiły go urazy. W ciągu zmierzył się z Eugeniuszem Fro- razem nie jeden, a trzy były z naj- czterech lat poprzedzających tokijskie towem, z którym kilka miesięcy cenniejszego kruszcu. Ojcem tych igrzyska aż trzykrotnie miał złamaną wcześniej przegrał w meczu Polska- sukcesów był legendarny trener Fe- prawą dłoń. Podobna kontuzja do- -ZSRR o Puchar Europy. Kluczem liks Stamm. Choć oba te olimpijskie padła go także w roku olimpijskim. do olimpijskiego triumfu okazała się występy zasługują na uznanie, to jed- Przez cztery miesiące miał rękę zmiana taktyki. Zamiast nieustan- nak wielu kibicom zapadł w pamięć w gipsie i z tego powodu tylko dwa nych ataków, Kulej miał czekać na zwłaszcza ten w Japonii, a szczegól- miesiące przygotowywał się do olim- reakcję i natarcia rywala. Dopiero nie dzień 23 października 1964 roku. pijskiego startu. Wznowił treningi w ostatniej, trzeciej rundzie, powró- Biało-czerwoni pięściarze wywal- w sierpniu, a IO odbyły się w paź- cił do swojego stylu, w którym to on czyli wówczas aż trzy złote medale dzierniku. dyktował tempo i atakował. w ciągu zaledwie… jednej godziny. W finale, rozgrywanym na hali Kulej, który nigdy nie został Sięgnęli po nie Józef Grudzień (waga Korakuen, Grudzień wygrał jed- znokautowany w ringu, jest jednym lekka), Jerzy Kulej (waga lekkopół- nogłośnie na punkty z Wiliktonem z najwybitniejszych polskich pię- średnia) i Marian Kasprzyk (waga Barannikowem z ZSRR. Cztery lata ściarzy w historii i jedynym, który półśrednia), którzy w finałowych po- później, na IO w Meksyku, Polak dwukrotnie sięgał po mistrzostwo jedynkach zwyciężali reprezentantów także walczył o złoty medal w wadze olimpijskie. Sukces z Tokio powtó- ZSRR, co ze względów politycznych lekkiej. Lepszy od niego okazał się rzył cztery lata później w Meksyku miało ogromne, można nawet powie- jednak Amerykanin Ronnie Harris. (1968), triumfując również w wadze dzieć, podwójne znaczenie. lekkopółśredniej. Pierwszym pięściarzem, które- Kulej zmienił taktykę Trzecim Polakiem, który 23 paź- mu zagrano „Mazurka Dąbrowskie- Tuż po dekoracji medalowej, pod- dziernika 1964 roku stanął w Tokio go” był Józef Grudzień, nienależący czas której na szyi Grudnia zawisł na najwyższym stopniu olimpijskie- z pewnością do faworytów. Wystar- złoty medal, swój finałowy pojedy- go podium, był Marian Kasprzyk. czy wspomnieć, że nigdy wcześniej nek stoczył Jerzy Kulej. On, w prze- Na poprzednich Igrzyskach w Rzy- nie sięgnął nawet... po mistrzostwo ciwieństwie do reprezentacyjnego mie (1960) sięgnął po brązowy medal w wadze lekkopółśredniej, tym razem rywalizował w cięż- szej kategorii – półśredniej. Podobnie jak Grudzień, sięgnął w Japonii po złoto choć wcze- śniej nie miał na koncie nawet tytułu Mistrza Polski. Z tą jednak różnicą, że jemu nigdy nie udało się tego dokonać, natomiast Gru- dzień później triumfował w kra- jowym czempionacie. Mało brakowało, a Kasprzyk nie wystąpiłby w Tokio. Za udział w bójce został dożywotnio zdys- kwalifikowany i prawie rok mu- siał spędzić w więzieniu. Szczę- śliwie karę tę, po interwencji m.in. trenera Stamma złagodzono, co umożliwiło mu udział w krajo- wych eliminacjach. W nich okazał się lepszy od nazywanego „czaro- dziejem ringu”, brązowego meda- listy Igrzysk w Rzymie w wadze półśredniej, Leszka Drogosza. W Rzymie Kasprzyk z powodu kontuzji nie mógł walczyć w półfinale i musiał zadowolić się brązowym medalem. Podobny Jerzy Kulej (z lewej) i Józef Grudzień podczas meczu bokserskiego, Warszawa, 28.10.1962 r. Fot. Tomasz Prażmowsk/MSiT

12 Woydą. Cztery lata później w Meksyku Franke sięgnął jeszcze po brąz w drużynie, również we florecie. Łącznie biało-czerwoni szermierze zdobyli w Tokio trzy medale. Brązowy w drużynowej rywalizacji szablistów wywalczyli Emil Ochyra, Jerzy Pawłowski, Andrzej Piąt- kowski, Wojciech Zabłocki i Ryszard Zub. Azjatycka impreza przy- niosła Polsce także pierwszy olimpijski medal w sportach zespołowych. Po brąz się- gnęły siatkarki. Polki prze- grały w turnieju tylko dwa mecze: z Rosjankami i go- spodyniami – Japonkami, które wywalczyły później odpowiednio srebrne i złote medale.

Kolejni medaliści? Z występami polskich sportowców na zbliżających się Igrzyskach w Tokio po- Waldemar Baszanowski podczas Mistrzostw Polski w Podnoszeniu kładane są duże nadzieje. Ciężarów, Warszawa, 14.05.1965 r. Fot. Tomasz Prażmowski/MSiT Kibice liczą, że pokażą się pech dopadł go także w Tokio, nastą- pokazuje historia, osoby, które dostą- oni z dobrej strony. Ogromne ocze- piło to jednak w finale. Już w pierw- piły zaszczytu wniesienia na stadion kiwania wiązane są przede wszyst- szej rundzie pojedynku z reprezen- narodowej flagi podczas ceremonii kim z polskimi siatkarzami, ponie- tantem ZSRR Ricardasem Tamulisem otwarcia igrzysk, nieczęsto sięgały waż w ostatnich latach należą oni złamał kciuk prawej ręki, mimo tego po trofea. Zaczęto to nawet nazywać do ścisłej światowej czołówki, m.in. kontynuował walkę. Unikał jednak, „klątwą chorążego”. Baszanowski dwukrotnie sięgając po mistrzostwo jeśli to było możliwe, zadawania zdołał ją jednak przełamać, i to na- świata (2014, 2018). ciosów kontuzjowaną pięścią. Wy- wet dwukrotnie! Polski ciężarowiec Z kolei fani lekkiej atletyki liczą, grał z faworyzowanym rywalem na sięgnął bowiem po mistrzostwo że do formy po kontuzji powróci i bę- punkty. olimpijskie nie tylko w Tokio, gdzie dzie walczyć o trzeci triumf na IO W finale turnieju bokserskiego uzyskując w trójboju 432,5 kg pobił młociarka Anita Włodarczyk. A swój w Tokio, w wadze muszej wystąpił rekord świata, ale także na kolejnych wielki talent i ogromne możliwości także Artur Olech, jednak przegrał Igrzyskach w Meksyku (1968). Wte- w końcu potwierdzi nie tylko na mina punkty z Włochem Fernando At- dy także pełnił rolę chorążego. strzostwach świata, ale także na olim- zorim i na jego szyi zawisł „jedynie” Polscy siłacze – Mieczysław pijskiej arenie, jej „kolega po fachu” srebrny medal. Natomiast brązowe Nowak (waga piórkowa), Marian Paweł Fajdek. Może polska sztafeta wywalczyli: Józef Grzesiak (waga Zieliński (lekka) i Ireneusz Paliński 4x400 m z Justyną Święty-Ersetic na lekkośrednia), Tadeusz Walasek (lekkociężka) – wywalczyli w Japonii czele zdobędzie pierwszy w histo- (średnia) i Zbigniew Pietrzykowski jeszcze trzy brązowe medale. rii medal w rywalizacji kobiet w tej (półciężka). Igrzyska w 1964 roku przyniosły konkurencji? Według opinii eksper- chwile chwały także polskiej szer- tów z dobrej strony mogą pokazać się „Chorąży” nie zawiódł mierce. Biało-czerwoni sięgnęli, także wioślarze i kajakarze. Na Igrzyskach w Tokio znako- po raz pierwszy w historii, po złoty Czy Polacy będą w stanie powtó- micie zaprezentował się także Wal- medal. Wywalczył go Egon Franke rzyć sukces z poprzednich igrzysk, demar Baszanowski. Wywalczył on w indywidualnych zmaganiach flore- rozgrywanych w Tokio w 1964 roku? złoty medal w podnoszeniu ciężarów cistów. Do tego sukcesu dołożył tak- Chyba wszyscy kibice mają taką na- w wadze lekkiej, mimo że był… cho- że srebro w konkursie drużynowym dzieję i trzymają za naszych sportow- rążym polskiej reprezentacji. W na- w tej samej broni, wraz z Ryszardem ców kciuki. Czy to pomoże? O tym szym kraju funkcja ta, choć presti- Parulskim, Januszem Różyckim, Zbi- przekonamy się już za niecałe dwa żowa, uważana jest za pechową. Jak gniewem Skrudlikiem i Witoldem miesiące.

13 Jan Annusewicz WARTO WALCZYĆ O SWOJE

57 lat temu sportowcy świata rozpoczynali ostatnie przygotowania do zbliżających się XVIII Letnich Igrzysk Olimpijskich w Tokio.

w charakterze najwyższej Komisji dyscyplinarnej nad lekkoatletyką”.

Skromne fundusze Kością niezgody stawał się też fakt właściwej dystrybucji środków finansowych. Otóż, według Forysia, znajdywały się pieniądze dla zastępo- wania Komisji Związku, podczas gdy w tamtym czasie brakowało w związ- ku np. specjalistów od biegów śred- nich, od kuli kobiet, a przede wszystkim bez funduszy pozostawał szef wyszkolenia PZLA, Antoni Moroń- czyk. Związek otrzymał fundusz na Czesław Foryś (Warszawianka) i Stefan Kostrzewski (AZS Warszawa), lata 20 XX w. pół etatu trenera i zatrudnił trenera Tradycyjnie, w tej „walce z cza- Foryś sygnalizował potrzebę waż- koordynatora do wyszkolenia junio- sem” o jak najlepsze przygotowanie nych zmian dla dobra sportowców. rów. Na koniec Foryś zwrócił uwa- zawodników do zawodów biorą i bra- Po pierwsze, zwrócił uwagę na to, gę, że powstałe zespoły doradcze li udział też działacze. Jedną z takich że dubluje się podział kompetencji w postaci komisji sportowych dadzą osób, pomagających sportowcom, i zakres odpowiedzialności za wyni- większe efekty w działaniu, jeśli będą a wartą przypomnienia był Czesław ki przygotowań olimpijskich między prawdziwie pomagać związkowi, za- Foryś. Wiedział, jaki wysiłek muszą Związkiem a GKKFiT. przestaną działalności polegającej pokonać sportowcy, aby osiągnąć Autor listu podkreślił, że plan na zastępowaniu go w obowiązkach sukces, gdyż sam w młodości był przygotowań lekkoatletów do IO i wydawaniu poleceń działaczom utytułowanym lekkoatletą w biegach był kilkakrotnie referowany rów- społecznym, którzy w zaistniałej sy- średnich. Trzykrotnie zwyciężał na nym instancjom PKOl, a później tuacji odchodzą od swojej pracy. OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA OCALIĆ mistrzostwach Polski w biegu na referowany na Komisji Sportowej 1500 m, ośmiokrotnie bił rekord Pol- PKOl, co tylko powodowało niepo- Medalowe żniwo ski, startował na Igrzyskach Olimpij- trzebną stratę czasu. Zauważył też W odpowiedzi na ten list Włodzi- skich w Amsterdamie w 1928 r. zachodzący w tej sytuacji paradoks, mierz Reczek napisał, że nie jest on Po zakończeniu II wojny świato- że wspomniany wcześniej plan, uzu- właściwą osobą, która powinna zajmo- wej czynnie włączył się w odbudowę pełniany poprawkami wniesionymi wać się powyższymi zagadnieniami. polskiego sportu. Pracę w Minister- przez członków Komisji Sportowej Uznał, że wszystkie uwagi powinny stwie Skarbu łączył z działalnością i administrację PKOl, był przyjęty zostać zgłoszone do Prezydium PKOl, w Polskim Związku Lekkiej Atlety- w głosowaniu, przy czym PZLA, w którym Foryś – jako szef PZLA ki, gdzie działał początkowo jako wi- który powinien mieć nadrzędną rolę, – uczestniczył w obradach. ceprezes (w latach 1945-1949), a od zajmował pozycję petenta, a dominu- Całe szczęście, że spór sam się za- 1949 do 1965 roku jako prezes. jącą rolę spełniali fachowcy z innych kończył. Z Tokio Polacy przywieźli dziedzin sportu (boksu, gimnastyki do kraju 23 medale, w końcowej kla- Potrzeba zmian etc.) i przedstawiciele administracji syfikacji znaleźli się na 7. miejscu. W Archiwum Akt Nowych, w ze- PKOl. Rozwijała się biurokratyzacja Lekkoatleci zdobyli osiem medali, spole archiwalnym „Główny Komitet PKOl-u, która ograniczała kompeten- a świat zadziwił duet K-K (Kłobu- Kultury Fizycznej i Turystyki”, zacje związku, m.in. przy rozbudowie kowska-Kirszensztein). Sam Cze- chowała się korespondencja Forysia zespołów terenowych w zakresie lek- sław Foryś został doceniony przez z prezesem PKOl Włodzimierzem kiej atletyki nie konsultowano się ze sportowe środowisko, ponieważ rok Reczkiem, która powstała przed związkiem, a „ambitni pracownicy później wybrano go honorowym pre- Igrzyskami Olimpijskimi w To- administracji PKOl doprowadzili do zesem PZLA, a od Międzynarodowej kio. W piśmie z 18 lutego 1964 r., tego, że przedstawiciele innych spor- Federacji Lekkoatletycznej otrzymał skierowanym do prezesa Reczka, tów na Komisji Sportowej wystąpili honorowy tytuł „weterana IAFF”.

14 Konrad Moniewski

PRZEZ PŁOTKI DO TOKIO HISTORIA NA FOTOGRAFII

Bieg przez płotki kobiet, od lewej: Elżbieta Bednarek (Żebrowska), Maria Piątkowska (Chojnacka, Ilwicka), Teresa Ciepły. Ośrodek Przygotowań Olimpijskich w Spale, 12.07.1964 r. Fot. T. Prażmowski/MSiT

Na Igrzyskach Olimpijskich w Tokio w konkurencji Kirszenstein i Ewa Kłobukowska. Bieg przez płotki biegu na 80 metrów przez płotki wystartowały dwie za- kobiet na 80 metrów rozgrywany był na igrzyskach do wodniczki: Teresa Ciepły i Maria Piątkowska. Pierwsza 1968 r. Na kolejnych, w Monachium w 1972 r., kobiety z nich zdobyła srebrny medal z czasem 10,5 sekundy, na- rywalizowały już na dystansie 100 metrów. W konkuren- tomiast druga zajęła 6. miejsce w biegu finałowym z cza- cji biegu na 80 metrów zawodniczki musiały pokonać sem 10,7 sekundy. Teresa Ciepły wystąpiła jeszcze w jed- osiem płotków o wysokości 76,2 cm. Pierwszy płotek nej konkurencji lekkoatletycznej – w sztafecie 4x100 m znajdował się 12 metrów od startu, kolejne rozstawione – w której zdobyła złoty medal. Biegła na pierwszej były co 8 metrów, a od ostatniego płotka do mety dzieliło zmianie, a jej partnerkami były: Halina Górecka, Irena zawodniczki 12 metrów.

15 Katarzyna Męzik SPORTS ET JEUX D’ADRESSE

Książka „Sports et jeux d’adresse” („Sporty i gry zręcznościowe”), wydana około 1903 roku, to bogato ilustrowane kompendium wiedzy o historii gier i zabaw. Wiele z nich jest obecnie w ogóle nie znanych, albo przetrwały do naszych czasów w zupełnie innej formie.

z wykorzystaniem Łuk, kusza i jojo przyborów takich Następnie autor przedstawia spor- jak: obręcz (le cerce- ty „zręcznościowe”, takie jak strzela- au), kij (le bâtonnet), nie z łuku i kuszy (jeu de l’arc et de szczudła (les échas- l’arbalète), jojo (le jeu de l’émigrette) ses), bączek (la to- i gry typu shuffleboard, w tym mię- upie) czy latawiec (le dzy innymi tradycyjną francuską„le cerf-volant). Historia jeu du tonneau”, wpisaną na listę nie- tego ostatniego ma materialnego dziedzictwa kulturowe- swój początek w sta- go Francji (PCI). rożytnych Chinach, gdzie był on wyko- Piłka czy piłeczka? rzystywany do celów Część czwarta to gry z piłką. militarnych. W języku francuskim istnieje rozróż- Henry d’Allemagne, „Sports et jeux d'adresse”, Paris [1903] nienie w ich nazewnictwie – „balle”, Berek! kiedy średnica piłeczki nie przekra- Autor książki – Henry Rene d’Al- Kolejny rozdział opisuje gry cza kilku centymetrów oraz „ballon” lemagne (1863-1950) – był fran- „biegowe”. To nie tylko zwykłe wy- w przypadku większych rozmiarów. cuskim historykiem, podróżnikiem ścigi (la course), ale również forma Autor opisuje w tej części szero- i specjalistą w zakresie sztuk deko- berka (les quatre-coins) i różne ro- ko „le jeu de paume” – starą francu-

HISTORIA JEDNEGO JEDNEGO OBIEKTU HISTORIA racyjnych. Od 1887 roku pracował dzaje chowanego (le jeu de cache- ską grę polegającą na odbijaniu piłki jako bibliotekarz w Bibliotece Ar- -cache), a także dawna, francuska przez siatkę początkowo gołą dłonią, senału (obecnie oddział Francuskiej gra „Barres”. a w późniejszym czasie za pomocą Biblioteki Narodowej), można więc powiedzieć, że był „kolegą z pracy” Adama Mickiewicza, który pracował tam na początku lat 50. XIX wieku. Co ważne, d’Allmagne był autorem wielu książek na temat historii sportu i gier, szczególnie interesowały go gry karciane. W zbiorach Biblioteki Muzeum Sportu i Turystyki w War- szawie znajduje się egzemplarz jednego z tych opracowań, dotyczą- cy gier i zabaw zręcznościowych. W sześciu rozdziałach autor opisał sporty znane na przestrzeni historii świata – od starożytności, do przeło- mu XIX i XX wieku.

Między latawcem, a obręczą Pierwsza część poświęcona jest zabawom „wczesnodziecięcym”, „Le jeu de paume”, czyli real tennis

16 rakietki (obecnie gra znana szerzej pod angiel- ską nazwą – real tennis). Sala do jeu de paume znajdowała się nawet w Wersalu i zapisała się w historii – to tam 20 czerwca 1789 r., posłowie Stanu Trzeciego złożyli przysięgę, co stanowi- ło jedno z przełomowych wydarzeń rewolucji francuskiej. Inną ciekawą grą, przedstawioną w tym dzia- le, jest wolant. Gra w podrzucaną rakietą piłkę z przytwierdzonymi do niej piórkami to poprzed- niczka badmintona.

Najbardziej francuska z gier Osobną kategorią, opisaną w rozdziale pią- tym, są „boules”, czyli kule ciężkie, a więc takie, jakich używa się na przykład w popularnej Zabawa z latawcem, XVIII w. we Francji pétanque. Gra w bule wywodzi się z uprawianej przez rzymskich legionistów gry w kule, którą rozpowszechnili w całym basenie Morza Śródziemnego. Autor opowiada też w tym miejscu o bilardzie, kręglach i „le jeu de Siam”.

Trochę gimnastyki Ostatni fragment książki poświęcony jest grom „gimnastycznym”. To między innymi róż- ne rodzaje skoków, zapasy, taniec, szermierka, łyżwiarstwo i inne zabawy na ślizgawkach. Na koniec zamieszczono nieco barbarzyńską cieka- wostkę – zabawę starożytnych Traków w wiesza- nie. Dosłownie. Tam grano o życie, jeśli ktoś nie był wystarczająco zwinny, zostawał powieszony Bilard pośród wyśmiewających okrzyków „przegrał, przegrał”.

Ilustrowane ewolucje sportu Każda z wymienionych w książce gier jest w szczegółowy sposób scharakteryzowana. Au- tor podaje definicje, historyczne początki, róż- ne warianty i ich przekształcenia na przestrzeni dziejów. Często genezy sportów sięgają starożyt- ności, a opisy zawierają swoistą ewolucję tych gier, które zmieniały się w zależności od miejsca i czasu. W publikacji wielokrotnie podkreślono rolę ćwiczeń fizycznych w zachowaniu dobrego zdrowia i samopoczucia, a także jako niezbędny element czasu wolnego dzieci i młodzieży. „Wolant”, pierwowzór badmintona „Sports et jeux d’adresse” Henry’ego d’Alle- magne to cenne wydawnictwo nie tylko ze wzglę- dów merytorycznych, ale i estetycznych. Książka jest bogato ilustrowana. Zawiera 328 ilustracji w tekście, 100 grawiur i 29 kart z akwarelami. Wszystkie te grafiki pozwalają na wyobrażenie sobie wielu zapomnianych obecnie gier Warto wspomnieć, że za kartą tytułową umieszczono reprodukcję obrazu niderlandzkie- go malarza Pietera Bruegla „Zabawy dziecięce” (1560). Historia sztuki nie zna drugiego dzieła, które przedstawiało by taką liczbę różnorodnych gier i zabaw dla najmłodszych. Podobnie rzecz ma się z pracą Henry’ego d’Allemagne.

Kręgle

17 Piotr Banasiak RYSZARD I JEGO DRUŻYNA

Wśród wielu cennych obiektów znajdujących się w zbiorach naszego Muzeum szczególną uwagę przykuwają pamiątki po niedawno zmarłym, naszym najwybitniejszym kolarzu szosowym, Ryszardzie Szurkowskim.

Wspomnień czar mistrzostwach świata w Barcelonie Bój o złoto Przenieśmy się do roku 1975. Prze- – złoty (drużynowa jazda na czas) Do wyścigu drużynowego na bojem kinowym zostaje okrzyknięty i srebrny (ze startu wspólnego). Sil- czas, na dystansie 100 km, zgłoszo- film Waleriana Borowczyka „Dzieje nym ogniwem drużyny był również no 28 czteroosobowych zespołów. grzechu” według powieści Stefana Że- Tadeusz Mytnik, który należał do 27 sierpnia 1975 roku, punktual- romskiego. Anna Jantar śpiewa swój wybitnych specjalistów od jazdy na nie o godzinie 10.00, wystartowała wielki szlagier „Za każdy uśmiech czas. Rok 1973 zmienił wszystko do walki o najwyższe laury druży- twój”, a Jerzy Połomski wydaje pły- w jego karierze. Został Mistrzem na z Arabii Saudyjskiej, a za nią tę z niezwykle popularną piosenką Polski w kolarstwie torowym (na – w dwuminutowych odstępach „Bo z dziewczynami...”. W Tychach, dochodzenie) i zdobył złoty medal – drużyny z Meksyku, Irlandii i po- w Zakładzie nr 2, rusza produkcja wspólnie z Szurkowskim, Szozdą zostałe ekipy z grupy zasadniczej. długo wyczekiwanego samochodu Polacy wystartowali jako dwudzie- dla Kowalskich – Fiata 126p, sty zespół. Stawkę zamyka- zwanego pieszczotliwie Ma- ło pięć najlepszych ekip luchem. Tymczasem oczy z poprzednich mistrzostw, całej Polski kierują się stronę które startowały w odstę- niewielkiej belgijskiej miej- pach czterominutowych. scowości Mettet, położonej Za Norwegią pojechali 70 km na południowy wschód kolarze z Holandii, NRD, od Brukseli. Rozgrywane są tam 48. ZSRR i jako ostatni, o godzinie Mistrzostwa Świata w kolarstwie. Ki- 11.02 mistrzowie świata Szwedzi, bice koncentrują uwagę na Ryszardzie którzy rok wcześniej w Montrealu Szurkowskim i jego znakomitych ko- (1974 r.), po zaciętej walce, wyprze- legach z zespołu. dzili o dwie sekundy faworyzowa- ną ekipę z Kraju Rad. Po 25 km na OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA OCALIĆ Bohaterowie nowego trenera czoło wysunęła się grupa kolarzy Karol Madaj, nowo wybrany tre- z ZSRR. Polacy jechali bardzo do- ner reprezentacji, powołał do druży- brze, stracili do prowadzących tyl- ny na Mistrzostwa Świata Ryszarda ko 11 sekund. Dużą sensacją była Szurkowskiego, Stanisława Szoz- trzecia pozycja Czechosłowaków, dę, Tadeusza Mytnika i Mieczysła- którzy wyprzedzili Szwedów. wa Nowickiego. Szurkowski był Nie obyło się bez drama- gwiazdą pierwszej wielkości. Wy- tycznych momentów na trasie: grał czterokrotnie Wyścig Pokoju Ale to nie tylko sportowa walka (1970, 1971, 1973, 1975), był srebr- i Lisem na Mistrzostwach Świata rozgrzewa do białości. Polski wóz nym medalistą Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie. Najmłodszym i naj- techniczny kierowany przez dra Zbi- w Monachium (drużynowa jazda na mniej doświadczonym kolarzem gniewa Rusina ma defekt sprzęgła. czas) oraz dwukrotnym mistrzem w tej grupie był Mieczysław Nowic- Dym bucha spod maski i po kilku świata z Barcelony (drużynowa jazda ki, który w początkowej fazie karie- kilometrach zjeżdża z trasy. Drama- na czas i ze startu wspólnego). ry specjalizował się w kolarstwie tyczny moment! Kolarze są bez ase- W jego cieniu rozwijała się ka- torowym. Na Igrzyskach Olimpij- kuracji, bez możliwości udzielenia riera, niemniej utalentowanego, skich w Monachium zajął z drużyną im pomocy technicznej. Przez prawie Stanisława Szozdy. Wygrał on Tour czwarte miejsce w wyścigu na do- 30 km sytuacja jest niezwykle groź- de Pologne (1971) i Wyścig Po- chodzenie, podobnie jak na Mistrzo- na. Wreszcie znajduje się rezerwowy koju (1974). Wywalczył srebrny stwach Świata w San Sebastian. Jak samochód i już do końca towarzyszy medal na Igrzyskach Olimpijskich się miało później okazać, Nowicki polskiej czwórce – relacjonował An- w Monachium (drużynowa jazda został największym odkryciem spor- drzej Gowarzewski. Na półmetku na czas), zdobył dwa medale na towym trenera Madaja. kolejność czołowej czwórki się nie

18 Najlepsza trójka 48. Mistrzostw Świata w kolarstwie szosowym – drużynowa jazda na czas na dystansie 100 km l.p. Kraj Czas Skład 1 Polska 2:09:07 Mytnik, Nowicki, Szurkowski, Szozda 2 ZSRR 2:09:12 ( – 0:05 ) Komnatow, Czapłygin, Pikkuus, Kamiński 3 CSRS 2:10:46 ( – 1:39) Matousek, Moravec, Vondracek, Puchacek

zmieniła. Polakom udało się tylko Kapitanowa? Wreszcie są. Przy- dojść do słowa, kiedy do mikrofonu o jedną sekundę zmniejszyć dystans jeżdżają na metę w trójkę. Na 3 km zaprosił ich redaktor Bogdan Tu- do prowadzących kolarzy radziec- przed metą odpadł Pikkuus, który dał szyński z Polskiego Radia – wspo- kich: Wreszcie następuje decydujący bardzo silną zmianę na finiszu i z po- minał Lech Cergowski. Wszyscy atak polskiej czwórki. Nasi kręcą jak wodu skurczów, niestety, musiał zo- radość, wszyscy płacz… Licząc te maszyny – kontynuował Andrzej Go- stać w tyle. Ale przecież liczy się czas wszystkie nasze sukcesy ten wyścig warzewski. drużyny, wynik trzeciego zawodnika był dla nas najbardziej radosny. Bo Po 75 kilometrach polscy kolarze na mecie. Wszyscy patrzymy na sto- w tej ciężkiej walce te pięć sekund wychodzą na prowadzenie, mając za- pery. Zdania nie są jednak zgodne. po dwóch godzinach walki jednak ledwie dwie sekundy przewagi nad Mamy tytuł! Zabrakło sekundy – mó- były nasze – opowiadał sam Ryszard ZSRR, minutę i czterdzieści dwie wią inni. Wreszcie ni stąd, ni zowąd Szurkowski. sekundy nad CSRS, dwie minuty w górę podrzucają Szurkowskiego, i osiemnaście sekund nad Szwedami. Szozdę, Mytnika i Nowickiego. Jest Dwie bezcenne pamiątki Drużyna radziecka nie daje jednak za tytuł! Zawodnicy radzieccy mieli Drużyna radziecka, choć obroniła wygraną i kontratakuje. Ryszard Szur- czas o 5,5 sekundy gorszy, zaledwie tytuł wicemistrza świata, to wynik kowski wspominał: Do mety pozostało o 5 i pól sekundy! – kontynuował uznała za porażkę. Natomiast łzy ra- 10 km. Nasz kolega Wojtek Matusiak Andrzej Gowarzewski. dości płynęły z oczu czechosłowac- krzyknął – macie 6 sekund straty… kich kolarzy, którym nikt nie wróżył Tadek Mytnik dawał niesamowicie tak spektakularnego sukcesu. Na po- mocne zmiany, Stachu Szozda trzymał przednich mistrzostwach zajęli prze- tempo, Mietek Nowicki trzymał tempo cież bardzo odległe piętnaste miejsce: i zostało wykończenie podjazdu około Ekipa CSRS zamieszkała w jakimś kilometrowego. Wciągnąłem ich na klasztorze, daleko od miejsca star- górę. Potem Mytnik został, dał z sie- tu, a po ich pokojach spacerują my- bie wszystko. Na ostatnim kilometrze szy, w dodatku płacą za te pokoje Mietek Nowicki pociągnął zjazd. Ja bajońskie sumy. Okazało się jednak nie załapałem koła i straciłem 5 m ale w praktyce, iż spartańskie warunki już nic nie krzyczałem, żeby nie wybi- dopingują do walki. Brązowe medale jać kolegów z rytmu. Szozda wyszedł naszych południowych sąsiadów były na ostatni podjazd i 500 m pojechał do tu chyba nawet większą sensacją niż mety już nie zwalniając. I tak przyje- złote osiągnięcie reprezentantów Pol- chaliśmy co 3 m jeden za drugim. ski – podkreślał Lech Cergowski. Po powrocie do kraju, jak również Mamy tytuł! po entuzjastycznym przyjęciu kola- Czas był bardzo dobry – 2 go- rzy przez polskich kibiców i najwyż- dziny, 9 minut i 7 sekund – co dało sze władze państwowe, nasza złota średnią 46,2 km na godzinę. Polacy czwórka myślami wybiegała już do zepchnęli na drugie miejsce kolarzy zbliżających się Igrzysk Olimpijskich czechosłowackich, wyprzedzając ich w Montrealu. Ale to już materiał na o 1 minutę i 39 sekund: Stachu Szoz- całkiem inną opowieść... da zaszył się gdzieś w przydrożnej Natomiast bezcennymi pamiąt- kukurydzy i dziennikarze nie mogli kami z tak szczęśliwego dla pol- go znaleźć. My siedzieliśmy i pa- skiej reprezentacji wyścigu na tych trzyliśmy na wierzchołek tego pod- Radości nie ma końca: Po raz Mistrzostwach – które znajdują się jazdu, na którym ukażą się kolarze. pierwszy widziałem Ryszarda Szur- w zbiorach naszego Muzeum – są Liczyliśmy czas – opowiadał Ryszard kowskiego, złotego medalistę z Bar- złoty medal i koszulka drużynowego Szurkowski. Metę osiągają zespoły celony i to medalistę podwójnego, Mistrza Świata za rok 1975. Zostały NRD, Holandii i Szwecji. Polska a drugiego kolarza świata z Mont- podarowane przez Ryszarda Szurkow- jest ciągle liderem: Jaki czas uzy- realu, który autentycznie płakał jak skiego w 2006 r., a obecnie możemy je skają podopieczni trenera Wiktora dziecko. Obaj z Nowickim nie mogli oglądać na ekspozycji stałej.

19 Muzealna Kartka z Kalendarza

15 października 2014 r. odbyła się uroczystość z okazji pięćdziesiątej rocznicy Igrzysk Olimpijskich w Tokio (1964 r.). Była to świetna okazja do spotkania się boha- terów wydarzeń sportowych sprzed półwiecza. Gośćmi jubileuszu byli wybitni sportowcy i trenerzy biorący udział w Igrzyskach w Tokio: Irena Szewińska, Halina Górecka, Ewa Kłobukowska i trener Andrzej Piotrowski (na zdjęciu), Marian Dudziak, Andrzej Zieliński, Józef Grudzień, Józef Grzesiak, Marian Kasprzyk, Krystyna Czajkowska, Krystyna Jakubowska, Krystyna Krupa, Józefa Le- dwig, Egon Franke, Ryszard Zub, Zbigniew Skru- dlik oraz Wojciech Zabłocki.

Sportowa Kartka z Kalendarza

21 maja 1921 r. ukazał się pierwszy numer „Przeglą- du Sportowego”, najstarszego polskiego dziennika sportowego. Pomysłodawcami pisma była grupa sportowych działaczy krakowskich: Ignacy Rosenstock, J. Billig, Aleksander Dembiński, Józef Szkolnikow- ski, Leon Gleissner i Tadeusz Synowiec. Od 1925 ukazywał się w Warszawie. Siedziba redakcji i drukarnia „Przeglądu” znajdo- wały się w Domu Prasy przy ul. Marszał- kowskiej 3/5. Niemal od samego początku dziennikarze tej gazety byli inicjatorami wielu doniosłych wydarzeń w historii polskiego sportu, m.in. utworzenia ogólnokrajowej rodzimej ligi piłkarskiej, wyścigu Tour de Pologne, a od 1926 regularnie organizują plebiscyt na najlepszego polskiego sportowca roku. Andrzej Walczyk PODRÓŻ Z APARATEM

Stowarzyszenie Krzewienia Sportu, Turystyki i Kultury „Kolejarz” od wielu lat, w ramach swojej działalności popularyzującej historię kolei organizuje ogólnopolskie konkursy malarskie. Każdy z nich tematycznie nawiązuje w danym roku 2021-2022 jubileuszu 160-lecia Drogi Żelaznej Petersbur- do ważnego wydarzenia związanego ze światem kolei. sko-Warszawskiej, rozszerzyliśmy wydarzenia towarzyszą- W tym roku, pierwszy raz Stowarzyszenie organizuje dwa ce tym obchodom, jak również grono współorganizatorów. konkursy. W związku z organizacją trwającego w latach Ogłosiliśmy kolejny konkurs malarski (z uwagi na sytuację epidemiologiczną nie odbył się IV w roku 2020) i pierwszy fotograficzny. Z uwagi na tema- tykę konkursu „Tu była Droga Żelazna Petersbursko-War- szawska” zaprosiliśmy do jego współorganizacji Muzeum Sportu i Turystyki w Warsza- wie oraz Stację Muzeum. Sport i turystyka po- łączone są zawsze z po- dróżowaniem. A w drodze TEMAT NA CZASIE bardzo często towarzyszy nam aparat fotograficzny. Chcemy połączyć pasję turystycznego i sportowego podróżowania, oglądania otoczenia, zamiłowania do fotografowania z odkrywa- niem historii. Przez te lata, które minęły od dnia odda- nia szlaku kolejowego łączą- cego wówczas dwie stolice – Warszawę z Petersburgiem – nastąpiły nieodwracalne zmiany, tak na mapie świata jak i w terenie, którym prze- biegała ta droga żelazna. Organizatorom konkursu przyświecał pomysł zwróce- nia uwagi na elementy linii petersbursko-warszawskiej w aspekcie historii, turystyki i otoczenia przyrody, które warto przedstawić za pomocą aparatu fotograficznego. Termin konkursu obejmuje cztery pory roku, od wiosny 2021 do wiosny 2022. Werni- saż planowany jest w czerwcu 2022 r. Wszelkie szczegóły, regulamin oraz karta zgło- szeń dostępne są na stronach współorganizatorów i Stowa- rzyszenia.

21 PODRÓŻE BLISKIE I DALEKIE

Bogdan Kuc, Stefan Szczepłek OBRAZKI Z WYSTAWY

Specjalnie na wystawę „Łączy nas Kazimierz Górski” Bogusław Kuc namalował obraz, który prezentuje najważniejsze miejsca i wybrane osoby, z którymi związany był trener wszech czasów. Autor jest absolwentem Akademii Sztuk Pięknych mistrza z Panathinaikosem Ateny i Olympiakosem w Warszawie, wydziału grafiki. Specjalizuje się w grafice Pireus zapewniły mu w Grecji nieprzemijającą po- użytkowej i projektowaniu książek, albumów, czasopism, pularność płyt, plakatów oraz systemów identyfi- kacji wizualnej. Na obrazie, który po- wstał pod merytoryczną opieką Stefana Szczepłka, została uwieczniona pierwsza jedenastka z Mistrzostw Świata w roku 1974. Pojawiło się na nim rów- nież czterech innych piłkarzy: Lesław Ćmikiewicz, który był pierwszym rezerwowym oraz trzech mistrzów olimpijskich, którzy wcześniej zakończyli kariery, a byli bardzo ważnymi posta- b ciami reprezentacji Kazimierza Gór- f skiego: Włodzimierz Lubański, Hubert d Kostka i Zygmunt Anczok. e Autor Miejsca z życia i kariery: a. Lwów Bogdan– kościół św. KucElżbiety, a w którym Kazimierz Górski zo- 16 stał ochrzczony i przystąpił do 2 15 pierwszej komuniiOpieka merytoryczna świętej c 14 b. PucharStefan Świata Szczepłek za mgłą – nie- spełnione marzenie trenera, re- 5 3 prezentacji i kibiców. Widoczny 4 HISTORIA JEDNEGO JEDNEGO OBIEKTU HISTORIA w jednej trzeciej, niczym medal za trzecie miejsce 13 c. Warszawa – Kolumna Zygmun- 1 ta. W stolicy Górski spędził 61 Na obrazie uwieczniono pierwszą jedenastkęz 85 lat życia z mistrzostw d. Wembley – „świątynia futbolu”, 6 świata w roku 1974 i czterech innychgdzie przeciwnicy piłkarzy: Anglii Lesława modli - Ćmikiewicza, który był pierwszymli się, rezerwowympatrząc jak przegrywają. oraz trzech mistrzów olimpijskich, którzyA Polacy wcześniej nie modlili zakończyli się, tylko kariery, a byli bardzo ważnymi postaciamiwalczyli i osią reprezentacjignęli cel: remis, 7 12 Kazimierza Górskiego: Włodzimierzaktóry Lubańskiego, dał nam awans Huberta na mistrzo - stwa świata 10 Kostkę i Zygmunta Anczoka. e. Dach Stadionu Olimpijskiego 17 w Monachium jako korona tre- 11 nera? Dlaczego nie. Reprezenta- 18 cja Pana Kazimierza zdobyła tu złoty medal olimpijski i wywal- 8 czyła trzecie miejsce na świecie, 9 pokonując Brazylię – mistrza broniącego tytułu f. Akropol w słońcu – w Atenach Kazimierz Górski zdobył taką g pozycję, jak w Polsce. Tytuły

MIEJSCA Z ŻYCIA I KARIERY BOHATEROWIE a. Lwów – kościół św. Elżbiety, w którym Kazimierz 1. Kazimierz Górski podczas mistrzostw świata 10. Kazimierz Deyna – środkowy pomocnik, trzeci Górski został ochrzczony i przystąpił do pierwszej w roku 1974. piłkarz świata. Kapitan reprezentacji w 57 komunii świętej. meczach. „Generał środka pola”. 2. Andrzej Szarmach w koszulce z czerwonym orłem b. Puchar Świata za mgłą – niespełnione marzenie (takie przez pomyłkę przygotowała reprezentacji 11. Lesław Ćmikiewicz – ulubiony zawodnik Górskiego. trenera, reprezentacji i kibiców. Widoczny w jednej renomowany producent sprzętu sportowego) Był z nim na wszystkich najważniejszych meczach, trzeciej, niczym medal za trzecie miejsce. wbił w Chorzowie dwie bramki Holandii. dbał o niego w szpitalu, prowadzi zespół „Orłów Wicekról strzelców Mundialu ’74. Górskiego”. c. Warszawa – Kolumna Zygmunta. W stolicy Górski spędził 61 z 85 lat życia. 3. Adam Musiał – lewy obrońca, pierwszy 12. Włodzimierz Lubański – środkowy napastnik, do rozśmieszania kolegów. z rekordami w reprezentacji, które pobił dopiero d. Wembley – „świątynia futbolu”, gdzie przeciwnicy Robert Lewandowski. Golem z Anglią przybliżył Anglii modlili się, patrząc jak przegrywają. A Polacy 4. Antoni Szymanowski – prawy obrońca, Polsce awans na mistrzostwa świata, ale nie nie modlili się, tylko walczyli i osiągnęli cel: remis, „Krakowska Skała”. Jego poziom osiągnął dopiero mógł na nie pojechać. który dał nam awans na mistrzostwa świata. Łukasz Piszczek. 13. Robert Gadocha – lewoskrzydłowy, którego e. Dach Stadionu Olimpijskiego w Monachium jako 5. Hubert Kostka – legendarny bramkarz Górnika „triki trzymały się jak małpy wszy”. Najlepszy na korona trenera? Dlaczego nie. Reprezentacja Pana Zabrze, zakończył reprezentacyjną karierę złotym mundialu, ale wygląda jakby biegł w inną stronę Kazimierza zdobyła tu złoty medal olimpijski medalem olimpijskim, a potem odnosił sukcesy niż koledzy. i wywalczyła trzecie miejsce na świecie, pokonując w roli trenera. Brazylię - mistrza broniącego tytułu. 14. Władysław Żmuda – środkowy obrońca. W wieku 6. Henryk Kasperczak – pomocnik, który zostanie 20 lat został czołowym stoperem świata. f. Akropol w słońcu, mimo drugiej połowy życia jednym z najsłynniejszych trenerów Afryki. Wziął udział w czterech mundialach. trenera – w Atenach Kazimierz Górski zdobył taką Z jego podań padły bramki w meczu z Włochami pozycję, jak w Polsce. Tytuły mistrza z Panathinaikosem w Stuttgarcie. 15. Zygmunt Maszczyk – pomocnik od czarnej i Olympiakosem zapewniły mu w Grecji nieprzemijającą roboty. Cichy i skuteczny. popularność. 7. Grzegorz Lato – prawoskrzydłowy, o którym Górski mówił: – ja w nim coś widzę. Zobaczył króla 16. Zygmunt Anczok – być może najlepszy lewy g. Piłka jest okrągła – mawiał Kazimierz Górski. strzelców mistrzostw świata. obrońca w historii Polski. Mistrz olimpijski. Ale kiedy leży w kałuży na boisku we Frankfurcie, Wystąpił w drużynie Reszty Świata w meczu to już nie. Największa zagadka polskiej reprezentacji 8. Jerzy Gorgoń – środkowy obrońca, „Biała Góra”. w Moskwie na zakończenie kariery Lwa Jaszyna. nigdy nie zostanie rozwiązana. Czy gdyby Polacy grali Król przestworzy pod polską bramką. z Niemcami na suchym boisku, mogliby wygrać, 17. Andrzej Strejlau – asystent trenera. a potem walczyć skutecznie z Holandią w finale? 9. Jan Tomaszewski – bramkarz, który „zatrzymał Co by było gdyby – to odwieczne pytanie wszystkich Anglię” i obronił dwa karne na jednym mundialu. 18. Jacek Gmoch – asystent trenera. Nie wiadomo kibiców piłkarskich świata. Jego talizmanem był rzemyk przytrzymujący który z nich był pierwszy, a który drugi, ponieważ włosy – prezent od Maryli Rodowicz. obydwaj utrzymują, że byli pierwsi.

Plakat_OBRAZ.indd 1 28.04.2021 17:00 g. Piłka jest okrągła – mawiał Kazimierz Górski. Ale renomowany producent sprzętu sportowego) wbił kiedy leży w kałuży na boisku we Frankfurcie, to w Chorzowie dwie bramki Holandii. Wicekról już nie. Największa zagadka polskiej reprezentacji strzelców Mundialu '74 nigdy nie zostanie rozwiązana. Czy gdyby Pola- 3. Adam Musiał – lewy obrońca, pierwszy do roz- cy grali z Niemcami na suchym boisku, mogliby śmieszania kolegów wygrać, a potem walczyć skutecznie z Holandią 4. Antoni Szymanowski – prawy obrońca, „Krakow- w finale? Co by było gdyby – to odwieczne pyta- ska Skała”. Jego poziom osiągnął dopiero Łukasz nie wszystkich kibiców piłkarskich świata. Piszczek 5. Hubert Kostka – legendarny bramkarz Górnika Bohaterowie: Zabrze, zakończył reprezentacyjną karierę złotym 1. Kazimierz Górski podczas Mistrzostw Świata medalem olimpijskim, a potem odnosił sukcesy w roku 1974 w roli trenera 2. Andrzej Szarmach w koszulce z czerwonym orłem 6. Henryk Kasperczak – pomocnik, który zostanie (takie przez pomyłkę przygotował reprezentacji jednym z najsłynniejszych trenerów Afryki. Z jego podań padły bramki w meczu z Włochami w Stuttgarcie 7. Grzegorz Lato – prawoskrzydłowy, o którym Górski mówił: ja w nim coś wi- dzę. Zobaczył króla strzelców mistrzostw świata 8. Jerzy Gorgoń – środkowy obrońca, „Biała Góra”. Król przestworzy pod pol- ską bramką 9. Jan Tomaszewski – bramkarz, który „za- b trzymał Anglię” i obronił dwa karne na jed- f nym mundialu. Jego talizmanem był rzemyk d przytrzymujący włosy – prezent od Maryli e Rodowicz Autor 10. Kazimierz Deyna – środkowy pomocnik, trzeci piłkarz świata. Kapitan reprezentacji Bogdan Kuc a w 57 meczach. „Generał środka pola” 16 11. Lesław Ćmikiewicz – ulubiony zawod- 2 15 nik Górskiego. Był z nim na wszystkich naj- Opieka merytoryczna c 14 ważniejszych meczach, dbał o niego w szpi- Stefan Szczepłek talu, prowadzi zespół „Orłów Górskiego” 5 3 12. Włodzimierz Lubański – środkowy napastnik, z rekordami w reprezentacji, 4 które pobił dopiero Robert Lewandowski. 13 Golem z Anglią przybliżył Polsce awans 1 na mistrzostwa świata, ale nie mógł na nie pojechać Na obrazie uwieczniono pierwszą jedenastkę z mistrzostw 13. Robert Gadocha – lewoskrzydłowy, któ- 6 rego „triki trzymały się jak małpy wszy”. świata w roku 1974 i czterech innych piłkarzy: Lesława Najlepszy na mundialu, ale wygląda jakby Ćmikiewicza, który był pierwszym rezerwowym oraz biegł w inną stronę niż koledzy trzech mistrzów olimpijskich, którzy wcześniej zakończyli 14. Władysław Żmuda – środkowy obrońca. kariery, a byli bardzo ważnymi postaciami reprezentacji 7 12 W wieku 20 lat został czołowym stoperem Kazimierza Górskiego: Włodzimierza Lubańskiego, Huberta świata. Wziął udział w czterech mundialach 10 15. Zygmunt Maszczyk – pomocnik od czar- Kostkę i Zygmunta Anczoka. 17 nej roboty. Cichy i skuteczny 11 16. Zygmunt Anczok – być może najlepszy 18 lewy obrońca w historii Polski. Mistrz olimpijski. Wystąpił w drużynie Reszty Świata 8 w meczu w Moskwie na zakończenie kariery 9 Lwa Jaszyna 17. Andrzej Strejlau – asystent trenera 18. Jacek Gmoch – asystent trenera. Nie wiadomo który z nich był pierwszy, a który g drugi, ponieważ obydwaj utrzymują, że byli pierwsi.

Plakat_OBRAZ.indd 1 28.04.2021 17:00 Jacek Wiśniewski PÓŁWYSEP IBERYJSKI GÓRĄ!

Drugi co do wielkości, ale pierwszy co do jakości! Tak krótko można określić ostatnie sukcesy piłkarzy z Półwyspu Iberyjskiego – Hiszpanii i Portugalii – w finałach piłkarskich Mistrzostw Europy. Chociaż Mistrzostwa Europy będą ponad 90 minut, ale skutecznie po- w tym jedno we wspomnianym me- bronić Portugalczycy (w 2016 r. zwy- mógł swojej drużynie w wywalcze- czu finałowym z Włochami. ciężyli 1:0 po dogrywce Francję), to niu dwóch tytułów mistrzowskich. To jednak wystarczyło, aby Hisz- jednak znacznie bardziej utytuło- Co ciekawe, Torres wystąpił we panie powiększyli swój dorobek do wanymi są ich zachodni sąsiedzi, wszystkich finałach ME, jakie repre- trzech tytułów mistrzowskich. Jak- Hiszpanie. Wygrywali w 2008 r. zentacja Hiszpanii, rozgrywaław tym by tego było mało, między dwoma (1:0 z Niemcami) i w 2012 r. (4:0 stuleciu. O ile jednak roku 2004 nie wygranymi finałami mistrzostw Eu- z Włochami). Wcześniej triumfowali może zaliczyć do udanych – Hisz- ropy zostali w 2010 roku Mistrzami w drugiej edycji ME, zwycię- panie zajęli w grupie 3. miejsce za Świata (po zwycięstwie w finale żając w 1964 r. Związek Ra- z Holandią 1:0). dziecki (ZSRR) 1:0. Z osiągnięciami Torresa i jego kolegów mogą się rów- Niesamowici Hiszpanie nać jedynie Niemcy, którzy Bramkarz Iker Casillas również trzykrotnie wznosili (dwukrotnie w roli kapitana), do góry Puchar Europy. Ale obrońca Sergio Ramos, po- dokonali tego jeszcze w... mocnicy Andres Iniesta, Xavi, poprzednim stuleciu. Po raz Cesc Fabregas, Xabi Alonso, pierwszy miało to miejsce David Silva oraz napastnik w 1972 r., gdy pokonali w fi- Fernando Torres to piłkarze, nale reprezentację Związku którzy dokonali niezwykłego Radzieckiego 3:0. Na drugi wyczynu. Nie tylko wystąpi- tytuł musieli czekać osiem lat li w reprezentacji Hiszpanii (1980, 2:1 z Belgią), a na trze- w dwu kolejnych finałach ME ci kolejne szesnaście (1996, TEMAT NA CZASIE NA TEMAT w XXI wieku, ale jako pierwsi 2:1 z Czechami). Jednak jeśli w historii finałów tej imprezy chodzi o udział w meczach obronili tytuł mistrzowski. finałowych, to są zdecydo- W dużym stopniu przy- wanymi liderami, bo również czynił się do tego Fernando trzykrotnie zajmowali w ME Torres, który w obu meczach drugie miejsca. finałowych zdobywał bramki, choć za każdym razem na Rosjanie mogli być pierwsi boisku nie przebywał przez Jako pierwsi przed szansą pełne 90 minut. W 2008 roku obrony mistrzowskiego tytułu jego gol, zdobyty w 33. min, stanęli piłkarze Związku Ra- zapewnił Hiszpanom mistrzo- dzieckiego. W 1960 r. trium- stwo (po trzech kwadransach fowali na pierwszej tego typu musiał opuścić plac gry). Czte- Puchary Europy z 1964, 2008 i 2012 roku zdobyte imprezie, wygrywając w Pary- ry lata później również zdobył gola przez reprezentację Hiszpanii. Fot. Miguelazo84 żu z Jugosławią 2:1 po bramkach w finale, choć tym razem większość Portugalią i Grecją (oba te kraje Sława Metreweliego i Wiktora Ponie- meczu oglądał z ławki rezerwowych. spotkały się finale, wygranym przez dielnika. Rewelacyjnie bronił Lew Zagrał dopiero od 75. minuty, gdy Greków 1:0) – a piłkarz Atletico Ma- Jaszyn, a pierwszym zwycięskim Hiszpanie prowadzili już 2:0. Jednak dryt nie zdobył w tym turnieju gola. kapitanem – który wzniósł w górę po niespełna dziesięciu minutach Cztery lata później – już jako za- Puchar Europy – był Igor Neto. zdobył trzeciego gola (wynik meczu wodnik FC Liverpool – strzelił dwie Ze zwycięskiego składu tylko ustalił w 88. Minucie Juan Mata). bramki, w tym zwycięską w finale trzech piłkarzy mogło powtórzyć to Zatem Fernando Torres też dokonał z Niemcami. A na kolejnym turnieju osiągnięcie cztery lata później: Lew czegoś niezwykłego – w obu me- – będąc już piłkarzem Chelsea Lon- Jaszyn – jeden z najlepszych bramka- czach finałowych zagrał niewiele dyn – dołożył kolejne trzy trafienia, rzy świata, kapitan zespołu Walentin

26 Iwanow i strzelec zwycię- Dotychczasowe finały ME skiego gola z pierwszego Rok Gospodarz Finał Wynik finału,Wiktor Poniedielnik. Jednak w finale, rozegranym 1960 Francja ZSRR–Jugosławia 2:1 (po dogrywce) w 1964 r. w Madrycie, pił- 1964 Hiszpania Hiszpania–ZSRR 2:1 karze Związku Radzieckie- 1968 Włochy Włochy–Jugosławia 1:1 i 2:0 (mecz powtórzony) go przegrali z gospodarzami 1972 Belgia RFN–ZSRR 3:0 turnieju 1:2. W kolejnej dekadzie 1976 Jugosławia Czechosłowacja–RFN 2:2 (karne 5-3) przed szansą obrony Pucha- 1980 Włochy RFN–Belgia 2:1 ru stanęli piłkarze z Niemiec 1984 Francja Francja–Hiszpania 2:0 (RFN). Gdy w 1972 roku 1988 RFN Holandia–ZSRR 2:0 po raz pierwszy zdobyli mistrzostwo Europy, a dwa lata 1992 Szwecja Dania–RFN 2:0 później dołożyli do tego tytuł 1996 Anglia RFN–Czechy 2:1 (po dogrywce) Mistrzów Świata, wydawa- 2000 Belgia i Holandia Francja–Włochy 2:1 (po dogrywce) ło się, że ich kolejny triumf 2004 Portugalia Grecja–Portugalia 1:0 w mistrzostwach Europy bę- dzie już tylko formalnością. 2008 Austria i Szwajcaria Hiszpania–RFN 1:0 W 1972 roku Niemcy po- 2012 Polska i Ukraina Hiszpania–Włochy 4:0 konali w brukselskim finale 2016 Francja Portugalia–Francja 1:0 (po dogrywce) 3:0 reprezentację Związku Radzieckiego – po dwóch bramkach Gerda Muellera i golu mistrzostwa. Piłkarze z Ameryki Po- grali o tytuł mistrzowski, zespoły Herbarta Wimmera. W dziesięciu łudniowej walczyli o tytuł mistrza z drugich miejsc walczyły o brązowe meczach eliminacyjnych (w tym 3:1 swojego kontynentu już od 1916 r. medale (1980), dopiero później wpro- i 0:0 z Polską) i finałowych odnieśli (!), Ameryki Środkowej od 1941 r., wadzono mecze półfinałowe (1984, w sumie siedem zwycięstw i zanoto- Azji od 1956 r., a Afryki od 1957 r. 1988 i 1992). wali tylko trzy remisy (bramki 18-4). Dopiero dzięki uporowi Henri Delau- Ale już w 1996 roku, w związ- Również bez porażki zakoń- naya, prezesa Francuskiej Federacji ku z powstaniem wielu mniejszych czyli drogę do finału w 1976 roku Futbolu, w 1960 roku po raz pierwszy państw po rozpadzie byłej Jugosła- (5 zwycięstw, 4 porażki, bramki rozpoczęto rywalizację o ufundowa- wii i Związku Radzieckiego, do fazy 21-7). Mało tego, nie przegrali nawet ny przez niego puchar – kopię grec- finałowej kwalifikowało się 16 -ze w decydującym meczu w Belgradzie kiej amfory, ważącą prawie sześć ki- społów: gospodarz lub gospodarze z Czechosłowacją, remisując po do- logramów (wys. 42,5 cm) i wykonaną turnieju, aktualny Mistrz Europy (do grywce 2:2. O wyłonieniu mistrza z czystego srebra. tej pory obrońca tytułu musiał grać miały zadecydować rzuty karne, Pierwsze dwie edycje nazywano w eliminacjach) i zwycięzcy elimi- które lepiej strzelali nasi południowi Pucharem Europy Narodów – jak nacji grupowych. Od 2016 liczbę sąsiedzi, wygrywając 5-3. Warto do- sama nazwa wskazuje – grano syste- uczestników powiększono do 24 dać, że decydującego karnego (przy mem pucharowym (mecz i rewanż). zespołów. stanie 4-3 dla Czechów) przestrzelił Dopiero mecze półfinałowe (po jed- Dziesięć lat wcześniej dokona- Uli Hoeness. Ten sam, którego strzał nym spotkaniu), mecz o 3. miejsce no jeszcze jednej istotnej zmiany z rzutu karnego dwa lata wcześniej i o mistrzostwo – rozgrywano już – w 2006 roku stary puchar zastą- – podczas meczu o finał mistrzostw w jednym kraju. Od trzeciego tur- piono nowym, wyższym o 18 cm świata – obronił Jan Tomaszewski. nieju (1968, 1972 i 1976) zmieniono i cięższym o dwa kilogramy. Jego Wówczas szansę na powtórzenie nieco system eliminacji – do czwórki projekt wykonał syn Henri Delau- sukcesu sprzed czterech lat straci- najlepszych zespołów kwalifikowali naya, Pierre. Nowe trofeum wzniósł li: bramkarz Josef (Sepp) Maier, się zwycięzcy rozgrywek grupowych, po raz pierwszy do góry Iker Casil- obrońcy Hans-Georg Schwarzen- którzy dopiero między sobą rozgry- las w 2008 roku. Cztery lata póź- beck, Franz Beckenbauer, pomoc- wali mecze ćwierćfinałowe (mecz niej kapitan reprezentacji Hiszpanii nik Ulrich (Uli) Hoeness i napastnik i rewanż). Bez zmian pozostała sama ponownie wykonał ten sam gest Herbert Wimmer. faza finałowa – nadal w turnieju fina- triumfu. Po Niemcach, w XX wieku, już łowym brały udział cztery najlepsze Czy w tym roku Portugalczycy żadna z reprezentacji nie miała oka- reprezentacje. podtrzymają dobą passę piłkarzy zji do obrony mistrzowskiego tytułu. Prawdziwa rewolucja nastąpi- z Półwyspu Iberyjskiego, czy pójdą ła dopiero w 1980 roku, gdy po raz w ślady swoich kolegów z Hiszpa- Europa na końcu pierwszy do turnieju finałowego za- nii i obronią Puchar? O tym przeko- Przez lata Europa – najsilniej- kwalifikowano aż osiem zespołów namy się 11 lipca, gdy w Londynie szy piłkarsko kontynent – długo z eliminacji, które rywalizowały zostanie rozegrany mecz finałowy nie mogła się doczekać na własne w dwóch grupach. Ich zwycięzcy Mistrzostw Europy.

27 Marta Marek PO RAZ CZWARTY…

Tego lata – po raz pierwszy na 12 stadionach w 12 różnych krajach – rozegrane zostaną przełożone z 2020 roku XVI Mistrzostwa Europy w piłce nożnej. Wśród najlepszych drużyn Starego Kontynentu po raz czwarty w historii i czwarty z rzędu, znalazła się również reprezentacja Polski. Jak biało-czerwoni radzili sobie w poprzednich turniejach? Najważniejsze fakty i ciekawostki z ich trzech dotychczasowych występów znajdziecie poniżej.

Reprezentacja Polski:

* zadebiutowała w finałach ME w 2008 roku. Turniej, rozgrywany w Austrii i Szwajcarii, nie był jednak dla niej udany. Podopieczni Holendra Leo Beenhakkera, po porażkach z Niemcami 0:2 i Chorwacją 0:1 oraz remisie 1:1 z Austrią, zajęli ostatnie miejsce w grupie i odpadli z dalszej rywalizacji

* największy sukces zanotowała w ostatniej edycji ME w 2016 roku, we Francji, awansując do ćwierćfinału. W nim lepsi okazali się późniejsi triumfatorzy Portugalczycy, którzy wygrali po rzutach karnych 5-3 (1:1 po 120 minutach)

* była wraz z Ukrainą współgospodarzem ME w 2012 roku. Podobnie, jak cztery lata wcześniej w Austrii i Szwajcarii, Polacy odpadła już w fazie grupowej, po porażce 0:1 z Czechami i remisach 1:1 z Grecją i Rosją

* rozegrała w finałach ME jedynaście meczów, z których dwa wygrała, sześć zremisowała i trzy przegrała

* jak dotąd strzeliła w ME 7 goli (nie licząc goli zdobytych w seriach rzutów karnych w fazie pucharowej), tracąc 8

* jedyne dwa zwycięstwa w ME odniosła w 2016 roku – 1:0 z Irlandią Północną i Ukrainą

* najwyższą porażkę poniosła w 2008 roku z Niemcami – 0:2

* w każdym z trzech występów na ME prowadzona była przez innego trenera: w 2008 roku przez Leo Beenhakkera, w 2012 przez Franciszka Smudę, a w 2016 przez Adama Nawałkę. W tegorocznych ME zagra pod wodzą Portugalczyka Paulo Sousy, który został zatrudniony na stanowisko selekcjonera 21 stycznia br.

28 Polscy rekordziści

Najwięcej turniejów: 3 – Łukasz Piszczek i Jakub Wawrzyniak (obaj ME 2008, 2012 i 2016)

Najwięcej występów: 8 – Jakub Błaszczykowski (ME 2012 i 2016), Robert Lewandowski (ME 2012 i 2016), Łukasz Piszczek (ME 2008, 2012 i 2016)

Najwięcej goli: 2 – Jakub Błaszczykowski (ME 2012 i 2016)

Najwięcej asyst: 2 – Kamil Grosicki (ME 2016)

EURO 2020+1 Polska wywalczyła awans, wygrywając grupę G eliminacji. W 10 meczach zdobyła 26 punktów i o 6 wyprzedziła Austrię, o 11 Macedonię Płn. i Słowenię, o 14 Izrael i o 22 Łotwę. W finałowym turnieju zagra w grupie E, wraz z Hiszpanią, Słowacją i Szwecją.

Mecze Polski na EURO 2020+1

14 czerwca 2021 r. (poniedziałek) Gazprom Arena w Sankt Petersburgu Polska – Słowacja

19 czerwca 2021 r. (sobota) Estadio La Cartuja w Sewilli Hiszpania – Polska

23 czerwca 2021 r. (środa) Gazprom Arena w Sankt Petersburgu Szwecja – Polska

29 Aleksandra Liberacka KOBIETA NA ROWERZE

Ubiór sportowy znany był wszystkim ceniącym sobie zasady dobrego gustu już w XVIII stuleciu, kiedy to pracownie krawieckie zaczęły opuszczać modne męskie sportowe stroje. Na sportowe stroje damskie, jak nietrudno przypuszczać, zaczęto kłaść większy nacisk nieco później, bo dopiero w XIX wieku, a zwłasz- cza w jego drugiej połowie. Szcze- gólnie po I wojnie światowej może- my zaobserwować ten fenomen, gdy idąc z duchem postępujących zmian, do czynnej rekreacji zaczęto zachęcać również płeć piękną. A ponieważ nie każda dama, ce- niąca aktualnie obowiązujące zasady dobrego stylu i elegancji, mogła pozwolić sobie na usługi krawcowej, ukazujące się wówczas publikacje, czasopisma kobiece oraz zamiesz- czane w nich dodatki modowe, przy- chodziły z pomocą w postaci artyku- łów oraz obszernych drzeworytów z wykrojami do uszycia również i takiej garderoby. Na łamach przedwo- jennego wydania „Sztuki ubierania się” Jadwiga Suchocka przestrzega swoje czytelniczki: „Do uprawiania każdego ze sportów potrzebny nam Z MODĄ PRZEZ WIEKI Z MODĄ jest najczęściej odmienny, specjalny strój. Ubranie sportowe powinno być przede wszystkim swobodne, aby nie krępowało ruchów, lekkie, przepusz- czalne, wygodne, a mimo to zgadza- jące się z przepisami przyzwoitości”.

Strój z epoki Czy tym ponadczasowym za- sadom podlegał wówczas również i strój z grafiki „Kobieta na rowerze”, najlepiej może ocenić sama historia damskiej garderoby. „Kobieta na rowerze”, należąca do zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki w War- szawie, pochodzi z dwutygodnika o nazwie „Nowe Mody: pismo ilustrowane dla kobiet”. Szesnasto- stronicowy magazyn wydawany był w Warszawie, we Lwowie, a także w Wiedniu, w latach 1890-1913. „Kobieta na rowerze” to tzw. re- produkcja typograficzna siatkowa, Kobieta na rowerze, grafika z dwutygodnika „Nowe Mody, pismo ilustrowane dla kobiet”, 1900 r. o wymiarach 23x13,5 cm, pochodząca

30 znajdujemy informa- odstraszanie szczutych przez właści- cję świadczącą o tym, że cieli czworonogów, czy ignorowanie w dalszej części magazynu obraźliwych okrzyków o „czarowni- znaleźć możemy wykroje cach spieszących na sabat”. Wracając niezbędne do uszycia ele- z podróży, często bywały zabrudzo- mentów prezentowanego ne i potargane, co budziło kolejne na grafice kostiumu. wątpliwości. Dodatkowo samotne wyprawy rowerowe niejednokrotnie Aktywności stawały się powodem do plotek i po- na powietrzu mówień o „nieprawidłowym prowa- Ilustracja dowodzi, że dzeniu się”, ponieważ uniemożliwia- przełom XIX i XX stule- ły kontrolę damy przez otoczenie. cia to nie tylko czas, gdy strój kobiecy przechodził Maszyna wolności bardzo widoczne transfor- Strój, widoczny na prezentowa- macje, będące odzwier- nej grafice, dodatkowo pogarszał sy- ciedleniem gwałtownych tuację. Był w owym czasie uważany przemian historycznych za zbyt frywolny, ponieważ składał i obyczajowych. Jest pew- się również z elementów zapożyczo- nym potwierdzeniem, że nych z męskiej szafy. W rezultacie okres ten stanowił rów- przyczynił się do znaczącej refor- nież czas walki kobiet my damskiej garderoby – elimina- o głos w świecie sportu. cji krępującego ruchy gorsetu, czy Niestety, aktywna posta- zamiany spódnicy na męską część wa sportowa kobiet często garderoby: na początku tzw. spód- Reklama prasowa z czasopisma „Ziemia. szła w parze z brakiem nico-spodnie, a następnie – spodnie. Tygodnik krajoznawczy”. Tom III, 1912 r. akceptacji społecznej. Do- Początkowo jednak zdarzało się, że to z 1900 roku. Przedstawia damę odzia- puszczano co prawda uczestnictwo strój determinował wybór określonej ną w strój z epoki, do jazdy na rowe- pań w niektórych aktywnościach na aktywności, a nawet był inspiracją rze. Na ilustracji widzimy kobietę świeżym powietrzu, ale sport kołowy dla konstruktorów rowerów, tak jak w popielatym kostiumie o prostej, nie należał do tej uprzywilejowanej w wypadku trójkołowego pojazdu sportowej linii. Dopasowany żakiet grupy dyscyplin. Jazda na rowerze nazywanego trycyklem. z krótkim kołnierzem z klapami. Rę- była bowiem kojarzona z wysiłkiem, Panie mogły zażywać ruchu bez kawy długie, wąskie; poszerzone ra- uważanym w powszechnym odbio- obaw, że ich piękna suknia zniszczy miona. Pod żakietem męska w li- się wkręcona w szprychy pojaz- nii kamizelka z dwurzędowym du, lub że ulegną wypadkowi na zapięciem, pod nią biała bluzka skutek utraty równowagi. Jednak z kołnierzykiem ze stójką. Talia płeć piękna wielokrotnie miała i biodra ściśnięte gorsetem, spód- później udowodnić, że swoją od- nica rozszerza się ku dołowi. Za- wagą, zręcznością i sprawnością równo dół spódnicy, jak i klapy fizyczną dorównuje niejednemu kołnierza żakietu oraz mankiety przedstawicielowi męskiego są stebnowane. Buty, zapinane na grona cyklistów, porzucając trój- guziczki, na niewielkim obcasie, kołową machinę na rzecz welo- umożliwiającym – lub właściw- cypedów czy bicykli. Nie bez sze określenie: nieutrudniającym przyczyny rower został uznany zanadto – jazdę na rowerze. Wło- Reklama prasowa z „Dziennika Łódzkiego” za tzw. maszynę wolności. sy krótkie, kręcone, na nich na- Polskie szlaki na drodze do krycie głowy określane „cyklistówką”. rze za przekraczający akceptowalne równouprawnienia kobiet w sporcie Pod ilustracją podpis: „Kostyum ko- dla kobiet granice. Co więcej, wśród kołowym przecierała Karolina Ko- larski z popielatego ‚covert-coat’ lub zagorzałych przeciwników damskie- cięcka. Natomiast jedna z amerykań- kamgarnu”. Kamgarn był rodzajem go cyklizmu panowała nawet opinia, skich sufrażystek, Susan Brownell przędzy lub tkaniny z wełny czesan- jakoby jazda na rowerze pozbawiała Anthony, stwierdziła: Powiem wam, kowej, o splocie ukośnym, z grubą, rowerzystki kobiecego wdzięku i uro- co sądzę o jeździe rowerem. Myślę, wyraźną prążką. Gęsty, dosyć gruby dy. A ponieważ widok damy jadącej że rower zrobił więcej dla emancypa- i mocny. Dawniej używany był do na rowerze nie należał wówczas do cji kobiet, niż jakakolwiek inna rzecz szycia mundurów wojskowych i po- częstych, zwłaszcza w małych mia- na świecie. To obraz nieskrępowanej licyjnych, ale także – jak w tym wy- steczkach czy wsiach, rowerzystki kobiecości. Rower obdarzył kobietę padku – również strojów cywilnych, niejednokrotnie musiały stawiać uczuciem niezależności, samodziel- w tym damskiej garderoby. Poniżej czoła wielu przykrym sytuacjom, jak ności i wolności.

31 Mateusz Ratyński POLITYK ZE SPORTOWĄ PASJĄ

Żyjący ponad 90 lat Stanisław Osiecki (1875-1967) był jednym z najważniejszych polityków, ministrów i parlamentarzystów ruchu ludowego.

Niestety, zapomniana jest jego wiele lat Osiecki za- pionierska i niezwykle cenna dzia- siadał we władzach łalność na forum organizacji spor- ugrupowania. Pia- towych, turystycznych i lotniczych stował również sta- w okresie zaborów i Drugiej Rzeczy- nowisko skarbnika pospolitej. skupiającego lewicę niepodległościową Rodem z Mazowsza Centralnego Komi- Stanisław Osiecki urodził się 20 tetu Narodowego. maja 1875 r. w zubożałej rodzinie szlacheckiej w Ciechanowie. Jego Aktywny świadek rodzina przykładała dużą wagę do historii patriotycznego wychowania swoich Po odzyskaniu dzieci w tradycji powstania stycznio- przez Polskę niepod- wego. Uczył się w Szkole Niedziel- ległości Osiecki był no-Handlowej w Warszawie, którą jednym z najważ- ukończył w 1896 r. W kolejnych niejszych polityków latach pracował zawodowo w cha- II RP. Ideowo miał rakterze buchaltera, prokurenta i dy- dość umiarkowane rektora warszawskich fabryk. Dość i centrowe poglądy. dobrze zarabiający Osiecki zainte- W latach 1919-1927 resował się bliżej działalnością spo- pełnił mandat posła: łeczną. W okresie rewolucji 1905 r. początkowo z ramie- zetknął się z środowiskiem postępo- nia PSL „Wyzwole- wej demokracji, a jego pierwszym nie”, następnie od mentorem został pisarz i lider pozy- 1920 r. PSL „Piast”.

NIEZWYKŁE ŻYCIORYSY tywistów warszawskich Aleksander Blisko współpraco- Świętochowski. Osiecki należał do wał z Wincentym władz Towarzystwa Kultury Polskiej, Witosem i Maciejem ośrodka prowadzącego działalność Ratajem. W historii oświatową i kulturalną wśród robot- parlamentaryzmu ników i mieszkańców wsi na terenie zapisał się jako jeden z najbardziej w Straży Obywatelskiej Warszawy, zaboru rosyjskiego. Przyszły minister aktywnych posłów, był uznanym w której pełnił funkcję komendanta szczególnie doceniał znaczenie war- znawcą zagadnień ekonomicznych. okręgu nr XXVI (Żoliborz-Mary- stwy chłopskiej i jej potencjalną rolę Cieszył się szacunkiem wśród przed- mont). W latach 1940-1944 piasto- w odzyskaniu przez Polskę niepod- stawicieli wszystkich stronnictw po- wał stanowisko przewodniczącego ległości. W 1905 r. dołączył do Pol- litycznych. Piastował ważną funkcję Centralnego Kierownictwa Ruchu skiego Związku Ludowego, pierwszej wicemarszałka Sejmu (1919-1925). Ludowego „Roch”, uczestniczył włościańskiej organizacji na terenie Był ministrem reform rolnych w obradach Polskiego Państwa Pod- Królestwa Polskiego. Dwa lata póź- w 1923 r., a w latach 1925-1926 ziemnego. Po zakończeniu wojny był niej za swoją niepodległościową ak- ministrem przemysłu i handlu. Po jednym z najważniejszych działaczy tywność był więziony przez władze zamachu majowym należał do zde- powojennego PSL Stanisława Mi- rosyjskie. W kolejnych latach kon- cydowanych przeciwników sanacji. kołajczyka, pozostał do końca życia tynuował prace na forum ludowym. W 1931 r. był w gronie współtwór- lojalny wobec wizji niezależnego ru- Był jednym z liderów „Zarania” oraz ców Stronnictwa Ludowego, pełnił chu ludowego. W latach 1945-1947 Towarzystwa Kółek Rolniczych im. również w 1935 r. funkcję senatora. piastował mandat w Krajowej Ra- S. Staszica. W trakcie I wojny świa- W okresie II wojny światowej dzie Narodowej. W styczniu 1946 r. towej współtworzył w 1915 r. Polskie Osiecki był zaangażowany w dzia- był zastępcą delegata na pierwszej Stronnictwo Ludowe (od listopada łalność niepodległościową i konspi- sesji Zgromadzenia Ogólnego Or- 1918 r. PSL „Wyzwolenie”). Przez racyjną. We wrześniu 1939 r. działał ganizacji Narodów Zjednoczonych

32 do której wstąpił jeszcze w okresie zaborów. W 1923 r. Osiecki założył w Sejmie Międzyklu- bową Komisję dla Propagandy Sportu i Wychowania Fizycz- nego. Polityk zainteresowany był także rozwojem lotnictwa. W latach 1925-1926 sprawo- wał funkcję prezesa Ligi Obro- ny Powietrznej Państwa, która organizowała specjalne zbiórki i propagowała idee transportu powietrznego w społeczeństwie. W dwudziestoleciu mię- dzywojennym Osiecki był prezesem Warszawskiego Od- działu Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oraz wicepreze- sem (1923-1932 i 1936-1937) i prezesem Zarządu Głównego PTT (1932-1936). Sprawował w latach 1927-1938 funkcję pre- w Londynie. W latach 1947-1950 był Towarzystwa Tatrzańskiego). Organi- zesa Związku Polskich Towarzystwa posłem w Sejmie Ustawodawczym. zacje te spełniały rolę nie tylko rekre- Turystycznych, organizacji federacyj- W kolejnych latach, wraz z komuni- acyjną, ale także patriotyczną, pod- nej zrzeszającej związki turystyczne zacją życia publicznego, Osiecki po- kreślając jedność wszystkich trzech i krajoznawcze. Największym sukce- został na bocznym torze wydarzeń. zaborów. sem Osieckiego było wybudowanie Cieszył się spokojną emeryturą, po- Po odzyskaniu przez Polskę nie- w latach 1920-1925, działającego do został do końca życia w bardzo do- podległości Osiecki włączył się dziś, schroniska dla turystów na Hali brej kondycji fizycznej i umysłowej. w ruch budowy polskiego sportu. Gąsienicowej w Tatrach. Po odwilży październikowej 1956 r. W latach 1923-1928 był prezesem *** był honorowany jako nestor organi- Zarządu Głównego Związku Polskich Więcej informacji na temat Stani- zacji turystycznych i weteran ruchu Związków Sportowych, organizacji sława Osieckiego można przeczytać ludowego. W dalszym ciągu pozo- federacyjnej skupiającej zrzeszenia w publikacji wydanej przez Muzeum stał jednak krytyczny wobec komu- sportowe, odpowiadającej za kon- Historii Polskiego Ruchu Ludowe- nistycznej rzeczywistości. Zmarł 12 takty z władzami. Był przez wiele lat go: M. Ratyński, Stanisław Osiecki maja 1967 r. Pochowany został na członkiem władz Warszawskiego To- (1875-1967). Polityk z pasją, War- Cmentarzu Powązkowskim w War- warzystwa Wioślarskiego, organizacji szawa 2020. szawie (kwatera 184–IV–1).

Działacz lotniczy i turystyczny Obok niezwykle aktywnej działalności politycznej Osiecki należał do pionierów ruchu turystycznego, lotniczego i sportowego. Od młodości był wielkim miłośnikiem rekreacji na powietrzu. Jego ogromną pasją była wspinaczka górska, miał na swoim koncie kilka sukcesów tater- niczych. Był bardzo aktywny fi- zycznie, brał udział w wyprawach krajoznawczych, uprawiał wio- ślarstwo i łowiectwo, wędkował. W okresie zaborów został w 1906 r. członkiem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego oraz w 1909 r. Towarzystwa Ta- trzańskiego (od 1920 r. Polskiego

33 Dagmara Krawczyńska NOGAMI DO SŁAWY

Wspominając setną rocznicę urodzin Kazimierza Górskiego, warto sięgnąć po nietypowy, subiektywny opis udziału Polaków pod wodzą trenera wszech czasów w Mistrzostwach Świata w 1974 roku. Opis, który mam na myśli, wyszedł spod Od lat nie było w Anglii takiego podniece- pióra dziennikarza i satyryka Karola Zby- nia z powodu meczu piłkarskiego jak obecnie. szewskiego. Wydane przez wydawnictwo LTW W Polsce jest uniesienie na pielgrzymce do „Nogami do sławy” (wznowienie) to zbiór Częstochowy; w Anglii tylko w trakcie meczu krótkich felietonów przybliżających udział piłkarskiego. Kto nie widział tych pociągów Polski w najważniejszej imprezie piłkarskiej, rozognionych kibiców, tego entuzjazmu dzie- jaką są MŚ. Znajdziemy tu m.in. ciekawe spra- siątków tysięcy ludzi, nie słyszał tych chóral- wozdania z meczów Polski z Anglią w elimina- nych wrzasków, grzmotu kołatek, ten nie wie, cjach, zapiski z meczów grupowych (nie tylko jakimi są naprawdę podnieceni Anglicy. z grupy, w której grali biało-czerwoni) oraz Anglicy się pogodzili z końcem Imperium, finału, w którym zabrakło naszych piłkarzy. z utratą kolonii, z tym, że nie są pierwszym pań- Zbyszewski to bezkompromisowy autor m.in. „Niem- stwem na świecie. Ale nadal uważają się za najlepszych cewicza od Przodu i Tyłu” (powieści wydanej w 1939 r., piłkarzy. która wywołała niemałe oburzenie w środowisku polskich […] Gadocha podał dalej i Domarski, przyziemnym historyków w tamtym czasie) oraz publicysta przedwo- strzałem, uzyskał świetną bramkę. Wembley zastygło jak jennych pism narodowych. Warto więc zadać pytanie: Pompea po zasypaniu jej popiołem z Wezuwiusza. dlaczego w podeszłym już wieku zaczął opisywać piłkar- […] Okrzykiem bojowym Polaków na widowni było skie turnieje? Odpowiedź jest prosta. Autor przez niemal miarowo skandowane: „Deyna! Deyna!”. Publiczność cały okres przedwojenny był piłkarzem. Najpierw grał angielska była wyjątkowo szowinistyczna. Urągała pol- w warszawskim Orkanie, a później w AZS-ie. Po wojnie skim podaniom do tyłu, huczała przy urojonych polskich przebywał na emigracji, gdzie był związany ze środowi- faulach. Skandowała: England! England! Wracałem z We- skiem londyńskim, nieugiętym wobec PRL – dlatego jego mbley przepełnionym pociągiem. W wagonie była cmen- książki nie były wydawane w komunistycznej Polsce. Pił- tarna cisza. Padło tylko parę uwag o pogodzie. ka została jego pasją do końca życia. [...] Nadmieniając teraz o Koperniku, Chopinie czy NASZE RECENZJE Cięty język Zbyszewskiego dał się zauważyć m.in. kiełbasie krakowskiej, gazety angielskie zawsze dodawały, w książce „Nogami do sławy”, której małe fragmenty że to Polish, a Polska wyeliminowała Anglię z finałów pozwolę sobie zacytować: mistrzostw świata. KSIĄŻKA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Zbliżające się wielkimi krokami igrzyska olimpijskie są świetną okazją do zapoznania młodych czytelników z barwną historią tej imprezy.

Jako pomoc dydaktyczna doskonale Wykaz letnich IO, Wykaz zimowych IO, sprawdzi się książka Krzysztofa Szujeckiego Polskie medale. Każdy z rozdziałów zawie- „Encyklopedia Igrzysk Olimpijskich: pytania ra iście encyklopedyczną wiedzę, opakowaną i odpowiedzi”. Chociaż tytuł brzmi bardzo w przystępny dla każdego sposób. Znajdziemy profesjonalnie, to jednak publikacja utrzyma- tu odpowiedzi na takie pytania jak: ile lat miał na jest w lekkim tonie. Czyta się ją szybko najmłodszy mistrz olimpijski, a ile najstarszy? i łatwo, dlatego można ją spokojnie zapropo- Kiedy na igrzyskach pojawił się znicz olim- nować starszym dzieciom i młodzieży. pijski? Na czym polega funkcja chorążego? Szujecki podzielił książkę na dziewięć O jednej tylko rzeczy czytając książkę należy rozdziałów: Starożytne IO, Nowożytne IO, pamiętać. Została ona wydana w 2016 roku, Dyscypliny i konkurencje olimpijskie, Gwiazdy świa- wobec czego nie ma w niej danych z Igrzysk Olimpijskich towego olimpizmu, Kulisy IO, Polacy na Igrzyskach, w Pjongczang.

34 Tomasz Gęsikowski GDZIE MIESZKAJĄ BAJKI? WSZĘDZIE!

„Tam gdzie mieszkają bajki 2” to pierwsze słuchowisko na płycie winylowej od prawie trzydziestu lat, ze sportem w tle, czyli wyjątkowa bajka muzyczna z tenisem w roli głównej! prastarej puszczy”(10:55) i „Dolina Szczęśliwości (19:15). Usłyszycie głosy znakomitych polskich aktorów – m.in. Teresy Li- powskiej, Jana Englerta, Tomasza Gęsikowskiego, Barbary Kurdej- -Szatan czy Macieja Damięckiego – którzy przeniosą Was w ten nie- zwykły świat. Reżyserem i produ- centem płyty jest Tomasz Gęsikow- ski, a muzykę skomponowała Kari. Kari to polska wokalistka, kompo- zytorka i producentka. Od 2013 r. mieszka w Wielkiej Brytanii. Ma na koncie trzy płyty – „Daddy Says I’m Special” (2011), „Wounds And Bruises” (2013) oraz „I Am Fine” (2017). Nominowana do Fryderyka w kategorii „Debiut Roku”, laure- atka nagrody głównej magazynu HIRO i nagrody na Międzynarodo- wym Festiwalu Songwriterów. Wydawnicztwo doskonale spraw- Oryginalne, pobudzające wy- dowiedzieć, kto zwyciężył w pierw- dzi się jako prezent, ponieważ jest to obraźnię bajki zabiorą Was w odległe szym w historii Afryki turnieju te- dwupłytowy album kolekcjonerski. To zakątki naszej planety – tym razem nisowym zwierząt, zapraszamy do pierwsze słuchowisko wydane na pły- zapraszamy do magicznego świata wspólnej przygody – tenis to królew- cie winylowej od prawie 30 lat! Edy- dżungli i lasu. Porywająca muzyka ska gra! Na płycie są również bajki cja limitowana w nakładzie tylko 350 przywołuje klimaty dzikiej Afryki, ta- „Plumeria Nera (24:34), „Legenda egzemplarzy. Oczywiście, jest również jemniczej Indonezji i innych wydanie na płycie CD. równie egzotycznych miejsc. Kod QR, dostępny Piękne wydanie, w bo- w książeczce płyty, przekie- gatej oprawie graficznej, ruje Was na dysk, na którym z 24-stronicową książeczką, będziecie mogli posłuchać zachwyca kolorowymi, ręcz- dodatkowej, bonusowej baj- nie malowanymi ilustracjami ki „Ptasi Król” (w mp3), wy- autorki bajek, Urszuli Bartos. drukować kolorowanki i sło- Płytę rozpoczyna bajka wa piosenek. Słuchowisko „Królewska gra”(22:57). jest adresowane dla dzieci Posłuchajcie, jaka przygoda w wieku 5-13 lat i dla doro- spotkała słonia Nabibę, ge- słych. W środku płyty insert parda Berko, małpkę Dadę, oraz słowniczek tenisowy marabuta Ayo i ich przyja- i mapka Plumeria Nera. ciół. Na płycie znajdują się Przeżyj wraz z nami nie- również wspaniałe piosenki, zapomniane przygody boha- w tym przebojowa, tenisowa terów opowieści z dżungli „Piosenka mistrzów”, któ- i lasów. ra na pewno wpadnie wam Wejdź na www.tambajki.pl. w ucho. Jeśli chcecie się Przygoda czeka!

35 Michał Puszkarski STARE SZLAKI, NOWE MOŻLIWOŚCI

Ostatnie kilkadziesiąt lat to niespotykany rozwój turystyki krajowej i zagranicznej. Dopiero zagrożenie globalną pandemią spowodowało ograniczenie w podróżowaniu, szczególnie do odległych zakątków globu. W pogoni za poszukiwaniem wy- wagi ekwipunku turystycznego było rozstawiają się dosłownie w kilka se- jątkowych miejsc często zapomina- wprowadzenie aluminium i plastiku kund. Wśród wysokiej półki cenowej my, że niezwykłe atrakcje turystyczne oraz zastosowanie poliestru w tkani- znaleźć możemy namioty firm Fjord są o krok od naszego domu, i nieko- nach namiotowych i ubraniach, który Nansen, Hannah, Marabuta i innych. niecznie muszą się ograniczać do ho- zastąpił ciężki brezent. Współcześnie Są to klasyczne namioty typu iglo, ale telu z basenem. w produkcji sprzętu często używamy o ultralekkiej konstrukcji, idealne do włókien węglowych i tytanu. zabrania na górski trekking. Łatwiejsze w transporcie Nowoczesne namioty są szyte ze Pamiętajmy, że pod namiotem Polska jest niewyczerpalnym specjalnych, metalizowanych tkanin. nie musi być nam nocą zimno. Czę- źródłem pomysłów na wyjątkowe Zapewniają przyjemny chłód w upal- stym błędem jest ślepe kierowanie wyprawy turystyczne. Osobiście od ne dni oraz magazynowanie ciepła się specyfikacją producenta śpiwo- wielu lat praktykuję krajową turysty- w zimniejsze noce. Przykładem ra, podającą trzystopniową skalę kę namiotową, żeglarską i górską, co może być seria namiotów „Fresh and termiki. Nawet na lato wybierajmy roku odkrywając nowe miejsca i po- Black”. Zastosowana w nich specjal- śpiwór o minimum termicznym rów- znając ciekawych ludzi. na tkanina, oraz liczne wywietrzni- nym 0 stopni Celsjusza, najlepiej Współczesny sprzęt turystyczny ki, zapewniają doskonałą cyrkulację o gramaturze większej niż 1700 g, zdecydowanie różni się od używa- powietrza. Dodatkowo wyposażone szczególnie jeżeli mamy duży, wy- nego jeszcze kilkadziesiąt lat temu. są w pompowany stelaż, ułatwiający soki i przestronny namiot stacjonar- Dawniej czekany ważyły trzykrotnie postawienie namiotu w kilka minut. ny. Pamiętajmy o tym, że na komfort więcej niż obecnie, a raki były przy- Większość z namiotów tej serii jest termiczny w namiocie wpływa jego najmniej o połowę mniej skuteczne na tyle wysoka, że możemy w nich wielkość. Z reguły wygodniejsze, od ich współczesnych odpowied- stać w pozycji wyprostowanej. Dla wyższe namioty gorzej magazynują ników. Do lat 50. XX wieku cały bardziej mobilnych turystów, często ciepło niż kompaktowe iglo. Dlate- sprzęt, z wyjątkiem odzieży, był wy- zmieniających miejsce postoju, do- go na trekking lepiej wziąć jak naj- konany głównie z drewna, stali oraz skonałą opcja będą małe namioty se- mniejszy namiot i lżejszy, łatwiejszy skóry. Rewolucją w zmniejszeniu rii „2 Seconds”, które automatycznie w transporcie śpiwór. TURYSTYKA DLA KAŻDEGO DLA TURYSTYKA

36 Wyższy poziom komfortu Przyczepy campingowe od kil- zawierającym koje, kambuz, toaletę Współcześnie, coraz popular- ku lat przeżywają swój renesans. Są i inne wygody. Do prowadzenia ło- niejszą staje się turystyka rowero- trochę tańsze od camperów i bardziej dzi motorowych z silnikiem o mak- wa. Dzięki szerokiej dostępności dostępne. Ponieważ wybór nowocze- symalnej mocy 15 KM nie potrze- sakw, rower można łatwo przystoso- snych konstrukcji jest ogromny, nie- bujemy specjalnych uprawnień. wać do przewozu namiotu, śpiwora koniecznie musi być to stara, ciasna Wystarczy obowiązkowe godzinne i kompletnego zestawu ubrań, bez „Niewiadówka”. Koszt wypożycze- przeszkolenie w porcie przed wypły- konieczności podróżowania z pleca- nia przyczepy zaczyna się od około nięciem. Ciekawą opcją są również kiem. Pamiętajmy o wybieraniu wo- 150-200 zł za dzień, wraz z kaucją spływy kajakowe. Pamiętajmy, że doszczelnych sakw z automatycznym od 1000 zł za cały okres wypożycze- nie muszą ograniczać się do jednego systemem wypinania, co znacząco nia. O ile w camperach bierzemy pod dnia. W kajaku znajdziemy miejsce ułatwi nam zakładanie obozowi- uwagę jedynie nasze umiejętności na spakowanie plecaka i namiotu. ska. Coraz popularniejsze są rowery jako kierowcy i posiadaną kategorię Pamiętajmy o zakupieniu uniwersal- elektryczne, dzięki którym możemy uprawnień, o tyle przy wypożycze- nego fartucha, który zakładamy na zwiększyć zasięg naszych wypraw. niu przyczepy campingowej musimy nasz pas, a potem na krawędź kok- Polecam wybór rowerów elektrycz- zwrócić uwagę na DMC (Dopuszczal- pitu kajaka. Z reguły wypożyczal- nych w kwocie minimum 6000 zł, na Masa Całkowita) przyczepy i na- nie kajaków nie posiadają takiego z 36V instalacją, silnikiem minimum szego samochodu. Powinniśmy rów- opcjonalnego wyposażenia na sta- 350 Wat oraz pojemną baterią mi- nież sprawdzić, czy posiadana przez nie. Dzięki fartuchowi uszczelniają- nimum 20 Ah. Słabsze konstrukcje nas kategoria prawa jazdy dopuszcza cemu nie zamoczymy bagażu wodą mogą nie spełnić oczekiwań odnośnie prowadzenie zestawu z przyczepą chlapiącą z wioseł, a ulewa również zasięgu, mocy i maksymalnej pręd- o danych parametrach. Współcze- nie będzie problemem. Wydatek jest kości, szczególnie przy obciążeniu sne campery i przyczepy zapewniają niewielki, jednak znacząco podniesie sakwami z bagażem. nieporównywalnie wyższy poziom komfort spływu oraz zapewni nam Obecnie coraz większy jest rów- komfortu niż modele używane jeszcze dodatkowe ciepło w chłodniejsze nież rynek camperów. Ten sposób kilkadziesiąt lat temu. Warto zwrócić dni. Na większości szlaków kajako- podróżowania stał się bardzo popu- uwagę, że większość z nich posiada wych znajdują się obecnie wyzna- larny, dając swobodę wyboru miejsca klimatyzację, co w upalne lato może czone miejsca do biwakowania. postoju oraz zapewniając względ- być czynnikiem decydującym. Przed Jeżeli pragniemy bliższego kon- ne bezpieczeństwo epidemiczne. wyruszeniem w trasę z przyczepą, taktu z wodą, odpowiednim roz- Wypożyczenie domku na kołach to warto poćwiczyć cofanie naszym ze- wiązaniem będzie ostatnio bardzo wydatek minimum 400 zł za dzień stawem na pustym parkingu. modny SUP – skrót od angielskie- – w zależności od rocznika i stanu go „Stand Up Paddling”. Jest to technicznego – oraz kaucja, wynoszą- Woda dla każdego rodzaj pompowanej deski, przypo- ca z reguły około 3000 zł niezależnie Odpowiednikiem wspomnia- minającej deskę windsurfingową, od okresu wypożyczenia. Alternaty- nych pojazdów na wodzie są ża- na której wiosłujemy w pozycji wy- wą dla campera może być składany glówki kabinowe i bardzo ostatnio prostowanej specjalnie wyprofilowa- namiot dachowy, który montujemy na popularne houseboty – czyli łodzie nym, regulowanym wiosłem. Jeżeli swoim samochodzie. motorowe z pełnym wyposażeniem, mamy problemy z utrzymaniem

37 równowagi, SUP-a możemy rów- nież przekonfigurować do opcji kajakowej, montując specjalne sie- dzisko. Od kilku sezonów na rynku dostępna jest również wersja WIND SUP, umożliwiająca dołączenie pęd- nika windsurfingowego. Co prawda pompowany WIND SUP nie zapewni nam takich osiągów jak sztywna deska windsurfingowa, ale z pewno- ścią będzie łatwiejszy w transporcie i przechowywaniu, szczególnie jeże- li mieszkamy w bloku.

Poczucie bezpieczeństwa W zimowej turystyce górskiej coraz popularniejsze są obecnie narty skiturowe. Umożliwiają odbywanie wycieczek w trudnym górskim terenie (podobnie jak na biegówkach), ale są również – dzięki blokadzie pięty – odpowiednie do wykonywa- nia zjazdów w stylu alpejskim. Ma to szczególne znaczenie w ostatnich sezonach, kiedy wyciągi są nieczyn- ne. Dlatego perspektywa wycieczek których nie znajdziemy w typowych trasy. Dzięki temu możemy czuć się na skiturach wydaje się bardzo inte- biegówkach. Dzięki nim możemy bezpiecznie nawet w najtrudniejszym resująca. pewniej prowadzić narty nawet terenie. Zabezpieczenia, których uży- Lżejszą wersją nart turystycznych w trudniejszym, bardziej stromym wamy, przypominają te stosowane będą odpowiednie dla początkują- terenie. w rekreacyjnych parkach linowych. cych narty typu BC – Back Country. Rozważając letnią turystykę gór- Viaferraty są bardzo popularne w Al- Ich szerokość jest pośrednia między ską bardzo polecam viaferraty. Są pach, gdzie umożliwiają osobom bez klasycznymi nartami śladowymi to specjalnie przystosowane szlaki specjalistycznego szkolenia alpini- a skiturami. Narty BC zaliczają się wysokogórskie, gdzie auto-asekura- stycznego bezpieczną eksplorację te- jednak do nart biegowych, ponieważ cja odbywa się za pomocą uprzęży renów wysokogórskich. pięta nie jest blokowana. Dobre mo- i lonży przypiętej do stalowej liny, Lonżę, kask i specjalne buty dele posiadają metalowe krawędzie, zamocowanej na stałe w przebiegu można wypożyczyć lub kupić. Koszt takiego zestawu to około 700 zł. W Polsce jedynymi, jak do tej pory, szlakami na których możemy korzy- stać z tego typu zabezpieczeń są trasy na Rysy i Orlą Perć. Od klasycznych viaferrat odróżnia je zastosowanie łańcucha zamiast stalowej liny. Na terenie Słowacji i Czech, blisko Pol- skiej granicy, znajdziemy większy wybór szlaków typu viaferrata. Współczesna turystyka zapewnia nam dużo więcej możliwości i jest bardziej dostępna. Wiele jej rodzajów jest odkrywanych na nowo. Dzięki smartfonom, posiadającym GPS i dostęp do internetu, planowanie trasy i orientacja w terenie nigdy nie były łatwiejsze, dając poczucie pew- ności i bezpieczeństwa. Współczesne zdobycze techniki, relatywnie niskie ceny sprzętu i jego większa dostęp- ność, tym bardziej zachęcają do wy- ruszenia na szlak.

38 Elżbieta Grendecka, Muzeum Historii Golfa w Polsce STO LAT POLSKIEGO GOLFA

Pochodzący ze Szkocji golf ma w Polsce swoją tradycję. Długo zapomnianą, ale jednak ma. Pierwsze ślady gry na polskich ziemiach pochodzą z XV w., co zawdzięczamy polsko-szkockim kontaktom handlowym.

urządzonym na terenie 7. Wielkopol- W latach 30. XX wieku najlepszy- skiego Pułku Artylerii Ciężkiej (1922 mi graczami wśród amatorów byli: r.). Rok później powstaje Warszaw- hrabia Andrzej Tarnowski oraz hra- ski Golf Klub (Siekierki), a w dalszej bina Maria Potocka. Nasza golfistka kolejności Golf Klub im. Pułaskiego zajęła w 1937 r. 1. miejsce w Mię- w Giszowcu (Katowice, 1931) i Pol- dzynarodowym Turnieju w Piešťa- ski Country Club w Powsinie (War- nach (Czechosłowacja), wygrywając szawa, 1932). Biuro powsińskiego przed Amerykanami i Anglikami. pola znajdowało się w Prudential Ho- Najlepszym zawodowcem, który re- use, gdzie zorganizowano salę do zi- prezentował Polskę w turniejach, był mowego treningu (indoor golf). Pre- trener powsińskiego klubu, James

zesem tego klubu był książę Zdzisław D. Goodwillie. Za oceanem triumfy SPORTY ZNANE I NIEZNANE Lubomirski. Kluby współpracowały odnosił golfista polskiego pocho- ze sobą, organizując m.in. wspólne dzenia Billy Burke (urodzony jako. turnieje. Większość z nich do nauki Burkowski), który m.in. w 1931 r. gry zatrudniała uznanych trenerów wygrał US Open, grając najdłuższy pochodzących z Wysp Brytyjskich. play-off w historii. I nie był to jego Działały również obiekty w Zakopa- jedyny sukces. Jego następcami byli nem, Krynicy Morskiej i Gdyni oraz Ed Furgol i Bob Toski. niemieckie kluby we Wrocławiu i So- pocie. Istniały plany budowy minia- Trudny powrót turowego golfa na terenie WKS Le- Po roku 1945 golf został wyma- gia. Wojna przerwała plany budowy zany z aktywności sportowej Pola- Od XVII wieku nastąpiła przerwa, kolejnych pól, m.in. we ków, a istniejące pola aż wreszcie nastała prawdziwa moda Lwowie. przestały istnieć. Pró- na golfa. Jako pierwsi w tym sporcie Prywatne obiekty by reaktywacji to lata zakochali się dyplomaci i arystokracja. golfowe szczyciły się 70., gdy w Mielcu po- Golf na dobre dotarł na ziemie międzynarodową sła- wstało przyzakładowe polskie na przełomie XIX i XX wie- wą, m.in.: u wielkiego 9-dołkowe pole oraz ku – podobnie w tym samym czasie pasjonata golfa hrabie- lata 80., gdy powoła- rozwijał się w innych krajach kon- go Alfreda Potockiego no sekcję golfa w KS tynentalnej Europy. Polacy poznają w Łańcucie grał książę Start w Katowicach. ten sport w czasie pobytów w zagra- Kentu Jerzy Windsor, Polski golf odro- nicznych kurortach lub na studiach. zaś w Julinie gubernator dził się w 1991 r., co Pierwsze obiekty golfowe powstają Pensylwanii USA. Za eu- zaowocowało budową w majątkach ziemskich. Grano m.in. ropejską perełkę uznawa- dwóch nowych pól: w Jabłoniu u hrabiów Zamoyskich ne było 18-dołkowe pole w Kołczewie i Rajsze- czy w majątkach rodziny barona w Szczawnie Zdroju, którego właści- wie. W 1993 roku powołano Polski Leopolda J. Kronenberga. Pierwsze cielem był książę pszczyński Jan H. Związek Golfa i ukazało się pierwsze udokumentowane 9-dołkowe pole XV Hochberg. polskie wydanie „Reguł gry w golfa” zbudował przed rokiem 1912 hrabia w tłumaczeniu Ryszarda K. Gacke. Jan J. Oppersdorff przy swoim zamku Własny podręcznik Obecnie mamy ponad 70 obiektów w Głogówku. W 1932 r. ukazuje się „Zarys gry różnej kategorii i z każdym rokiem w golfa” Adama Gubatty – jako nie- przybywa amatorów tej gry. Nasz Wyspiarscy trenerzy liczni w Europie posiadaliśmy własny najlepszy zawodowy golfista, Adrian Po odzyskaniu niepodległości podręcznik. O nowinkach golfowych Meronk, stoi o krok od reprezento- – jako pierwszy polski klub – powstał oraz modowych poradach, rozpisy- wania Polski na Igrzyskach Olimpij- Poznański Klub Golfowy, z polem wała się rodzima prasa. skich w Tokio.

39 Jerzy Beck, Fundacja Pozytywnych Idei CUBERTIN IGRZYSK PARAOLIMPIJSKICH MOJE SPOTKANIA Z PROFESOREM, CZĘŚĆ 1:

Ludwig Guttmann (1899-1980), niemiecki lekarz neurolog, uważał sport za sposób leczenia i rehabilitacji. W lipcu 1948 roku zorganizował w Stoke Mandeville zawody w strzelaniu z łuku dla weteranów wojennych. Wtedy jeszcze nie przypuszczał, że został pomysłodawcą igrzysk paraolimpijskich…

W szpitalu w Stocke Mandevil- le w Anglii zostały wprowadzone innowacyjne metody leczenia osób z porażeniem rdzenia kręgosłupa. Ordynatorem oddziału paraplegii, a później i dyrektorem tego szpita- la, był profesor Ludwig Guttmann. On inspirował, wprowadzał i propa- gował zasady postępowania z oso- bami po urazach i ze schorzeniami kręgosłupa. Osobiście poznałem profesora Guttmanna w 1965 roku w Stocke Mandevile. Wówczas po raz pierwszy polska ekipa sportowców inwali- dów, którą prowadziłem, startowała w Igrzyskach Sportowych organizowanych przez profesora. Wrażenie o Guttmannie po moim pierwszym dniu pobytu w Stocke Manevile, to obraz świetnego or- Ludwig Guttmann wręcza złoty medal Tony’emu South na Letnich Igrzyskach ganizatora i działacza, który potrafi Paraolimpijskich w Tel Awiwie, 1968. Źródło: Autralijski Komitet Paraolimpijski zjednać i zarazić swoją ideą kilka- z rzeczywistego ich stanu kalectwa. d’appele na ręce Charly Atkinsona,

NIEZWYKŁE ŻYCIORYSY dziesiąt osób do pomocy i pracy. Zdarzały się przypadki, gdzie trudno który był przewodniczącym tej ko- Równie ważny był właściwy dobór było ocenić faktyczny stan spraw- misji. Generalnie protesty dotyczyły tych ludzi i widoczny szacunek, oka- ności pacjenta, zwłaszcza u osób po zbyt liberalnego sędziowania, co nie- zywany przez cały zespół. Profesora przebytej chorobie Heinego Medina. jednokrotnie wykorzystywali startu- charakteryzowała szybkość podej- Trenerzy, a także lekarze, chcąc jący zawodnicy i ich trenerzy. Nikt mowania różnych decyzji, które były osiągnąć lepsze wyniki przez swo- do tej pory nie zwracał na to uwagi bezdyskusyjnie przyjmowane przez ich podopiecznych, nieraz w sposób i nikt nie protestował. Wywołało to jego współpracowników. ewidentnie widoczny chcieli prze- u Atkinsona początkowo zdziwienie, forsować wygodną dla nich kwalifi- a później pewne niezadowolenie. Ża- Decyzje ostateczne kację zawodników. Czasem dyskuto- den z tych moich protestów nie został W pierwszych dniach przed wali z profesorem o podjętych przez uwzględniony, ale Atkinson poinfor- rozpoczęciem każdych zawodów niego decyzjach. Zawsze w tych mował o tym Ludwiga Guttmanna w Stocke Mandevile odbywały się przypadkach reagował w sposób sta- z komentarzem: Beckowi coś się nie badania lekarskie wszystkich spor- nowczy, ale spokojny. Jego decyzje podoba. Zwróciło to jednak uwagę towców, którzy po raz pierwszy były ostateczne i obowiązywały przez profesora, zaprosił mnie na rozmo- brali udział w tej imprezie. Komisji wszystkie lata startu danego zawod- wę, którą rozpoczął w ten sposób: lekarskiej przewodniczył Ludwig nika w Stocke Mandevile. Panie Beck, o co panu chodzi, po co Guttmann, więc gdy nasi zawodnicy pan napisał tyle protestów, przecież musieli przejść również te badania, Odrzucone protesty tu startują tylko inwalidzi. miałem sposobność obserwowania Mój nieco bliższy kontakt z pro- Odpowiedziałem: Panie profe- profesora podczas pracy. Do niego fesorem zaczął się od drugiego startu sorze jesteśmy wszyscy zadowoleni, trafiały przypadki kontrowersyjne, polskiej ekipy w Stocke Mandevile, że udało nam się zachęcić do upra- np. zgłaszano zawodników do klas czyli od roku 1966. Złożyłem wów- wiania sportu inwalidów, że ta grupa startowych wyższych niż wynikało to czas kilkanaście protestów do jury ciągle się rozrasta. Nie chcemy ich

40 zniechęcić. Jesteśmy z tytułu naszej miast – oferowało chęć zorganizo- Przyjaźń, jedność, pracy, a chyba i charakterów, przy- wania takich zawodów po odbytych duch sportowy zwyczajeni do pomocy naszym pod- igrzyskach olimpijskich. Nie znajdo- Problemem była nazwa samych opiecznym, do stwarzania dla nich wało się to również w sferze zainte- igrzysk. Tylko raz oficjalnie igrzyska różnych ułatwień. Dla nas sport jest resowań społecznych, środków maso- te odbywały się jako Olimpiada. Jed- atrakcyjną formą kinezyterapii. Oczy- wego przekazu, a zwłaszcza telewizji. nak Międzynarodowy Komitet Olim- wiście nie tylko, ale przede wszyst- pijski rygorystycznie strzegł używa- kim. Z moich obserwacji wynika, że nia tej nazwy. Dlatego też igrzyska podopieczni nie kojarzą sportu z kon- te odbywały się m.in. jako Olimpia- tynuacją procesu rehabilitacji, gdzie da for Diesabled (tej nazwy też nie nie jest istotne czy ktoś rzucił oszcze- można było używać), czy też Toron- pem 50 cm dalej lub bliżej. Ważne toolimpiade (musiano też zrezygno- jest, że ćwiczy. Większość moich wać z tego typu zbitek słownych). podopiecznych trenuje, bo chce wy- Finalnie, i do tej pory obowiązującą grywać, zwyciężać. Tak jak sportow- nazwą, są Igrzyska Sportowe dla In- cy pełnosprawni. Ale chcą walczyć walidów, ale powszechnie jest stoso- i zwyciężać mając jednakowe szanse. wane teraz określenie paraolimpia- Skończyłem Akademię Wychowania da. To nie tylko chęć zbliżania do Fizycznego, z wykształcenia znam sportu ludzi zdrowych, ale również się więc na sporcie i obowiązujących przenoszenie symboli olimpijskich tam przepisach. Złożyłem te protesty, na grunt sportu inwalidzkiego: kół, bo uważam, że sport jest sportem, że kolorów, ceremonii otwarcia i zanie można stosować „matczynych” mknięcia igrzysk, dekoracji zawod- metod sędziowania, a warunki startu ników medalami. we wszystkich dyscyplinach powinny Profesor ciągle dążył do rozsze- być maksymalnie ujednolicone, dla rzenia swojej idei na kraje, rodzaje wszystkich startujących w danej kon- schorzeń, dyscypliny dostępne dla kurencji i w danej grupie startowej. Rządy wielu państw nie dostrze- osób niepełnosprawnych. Dążył do Profesor trochę mruczał, kilka gały jeszcze propagandowego zna- upodobnienia sportu dla niepełno- razy pogładził się po brodzie i zapy- czenia takiej działalności. Mimo to sprawnych do sportu ludzi w pełni tał: A Ty byś wiedział, jak to zrobić? profesorowi udawało się co cztery zdrowych, wprowadzając te same Gdy odpowiedziałem twierdząco, lata organizować paraolimpiady o za- lub bardzo podobne symboliki lub odparł: No dobrze, dziękuję Ci. Wi- sięgu światowym. Zawsze potrafił nazewnictwo. Starał się zunifikować dzę, że przez ten rok dużo zrobiliście znaleźć jakieś rozwiązanie. Pomagali sport dla inwalidów, co znacznie uła- w Polsce, Weiss mówił, że duża w tym mu w tym liczni przyjaciele – przy- twiało organizację zawodów i przy- Twoja zasługa. kładem mogą być igrzyska zorgani- gotowanie do nich zawodników. To była moja pierwsza rozmowa zowane w Tel Awiwie, Heidelbergu, Naczelną ideą działania profe- z profesorem Ludwigiem Guttman- Amsterdamie czy Toronto. sora była chęć pomagania ludziom, nem. Wtedy chyba po raz pierwszy których dotknęło nieszczęście, zwrócił na mnie uwagę. niezależnie od ich koloru skóry, wyznania, narodowości czy prze- Zbliżyć i upodobnić konań politycznych. Wszyscy byli Myślę, że ta rozmowa w Stocke dla niego równi, dlatego należy Mandevile i późniejsze spotkanie należy im się szcunek i pomoc. w Konstancinie, obserwacja spor- Stąd głoszone hasło sportu dla tu inwalidów w Polsce, a również niepełnosprawnych: „Frendship, chęć posiadania we władzach ISMG Unity, Sportsmanship” (czyli: przy- przedstawiciela kraju zza żelaznej jaźń, jedność, duch sportowy). kurtyny sprawiła, że profesor moc- Działalność profesora na rzecz no popierał moją kandydaturę do niepełnosprawnych została doce- sześcioosobowego Komitetu Wyko- niona. Podczas pierwszych Letnich nawczego ISOD. Tylko dzięki niemu Igrzysk Paraolimpijskich, które ro- zostałem członkiem tych władz. zegrano w 1960 r. w Rzymie, papież Stałym problemem były pienią- Jan XXIII nazwał Ludwiga Guttman- dze. Walka o dotacje i o sponsorów Chęć upodobnienia, zbliżenia, na „Coubertinem igrzysk paraolim- limitowała w znacznej mierze poziom ujednolicenia sportu niepełnospraw- pijskich”. Sześć lat później, za swoją i zakres organizowanych przez pro- nych ze sportem ludzi zdrowych była działalność, profesor otrzymał z rąk fesora imprez, a zwłaszcza igrzysk celem Ludwiga Guttmanna, który królowej brytyjskiej Elżbiety II tytuł paraolimpijskich. Wówczas bardzo realizował przez cały okres swojej szlachecki. niewiele państw – i jeszcze mniej działalności. CDN.

41 FOTOZAGADKA ZNAJDŹ 10RÓŻNIC Pytania do…

Imię: Andrzej

Nazwisko: Bargiel

Wiek: 33 lata

Stan cywilny: kawaler

Czy wiedziałeś, że będziesz sportowcem? Zawsze chciałem zostać sportowcem, ale ostatecz- ną decyzję podjąłem w wieku 15 lat

Pierwszy sukces sportowy: Skitourowy Puchar Polski seniorów, który wygrałem jeszcze jako młodzik

Wyjątkowa historia związana z karierą sportową:

Kiedy dotarłem na linię mety przed sędziami, którzy mieli ją zorganizować

Gdybym nie był sportowcem, byłbym:

Rolnikiem

Ulubiona książka: „Boso, ale w ostrogach” Stanisława Grzesiuka

Niezapomniany film: „Miś” Stanisława Barei

Najchętniej wypoczywam:

W domu wśród znajomych i rodziny

Sportowiec, na którym się wzorowałem: Andrzej Gołota

W Muzeum Sportu i Turystyki mógłbym: Odkurzać eksponaty