CONSTITUTION OF REVIEW COMMISSION (CKRC )

Verbatim Report Of

DISSEMINATION OF REPORT AND DRAFT BILL HELD AT MASALANI- IJARA CONSTITUENCY

ON NOVEMBER 11TH 2002

DISSEMINATION OF REPORT AND DRAFT BILL, IJARA CONSTITUENCY, HELD AT MASALANI- IJARA CONSTITUENCY ON 11TH OCTOBER 2002.

Present. Com. Abdirazak A.Nunow

Secretariat in Attendance.

Daud Abdirahman - Programme Officer Asha Boru - Verbatim recorder

Meeting started at 10.00 am with Commissioner Dr. Nunow in chair.

Khalif: Manta waxa larawa wixi kamaqan in ath kuthartin wixi lagukordina in lagutharo marka maathana Masalani ath kaxisabsantixin constituency kasta xal mel wayey Ijara iyo masalana ayan beri doweth garney marka manta Ijara lamagaro masalani wayey. marka waxa larawa in ath uqeb qathin dhadki rer ijara wixi kamaqana iney shegan. Marka xalkan chairman beri doweth waxa kaaxay ninka walelkein xathana asaga aya nosonocthey waxa nalaxada doctor Abdirizak Nunow wanakana wa Commissioner u shaqa leh dulkan North Eastern oo dan bu ku shaqa leyaxay asaga ayana beri doweth nasoathey xathana wuxudexey dinacas ayan athi. Ninkan waxa lairaxtha Mr. Daud waa qoraleh arimaxa odan yunoqori, gewedana Ashs aya lairaxtha wexeynan nothuwi xathalka. Marka intan weli labilawin oo laxathlin waxan rabna in an thuca kufurno, thucatha kathibna Chairmanka in an sino in unosoyethiyo wixi qoran oo axan noqoron o an rabno in an geisano. Mathama sharcigan an filey lawa boqol oo sanaa kathib in u dhadka wathanka jogo u mamulithono wa lizin in an anagana ka qeib qathano, berka thiin axanta ama daqanka. Marka waxan nafas sinaya sheqa xano thuceyo kathibna Abdirizak ayan sinaya nafas xanosheqo waxa no qoron. Assalamu aleykum waraxmatulaxi.

Abdi Haji Mohamed: Prayers, Bismilahi Rahmani Rahim rabana atina fii thunayati wa fil aqiratii xasanati wa qana

2 cathabnan nar rabanana inana wasaxba munathiya munathiya inal imani anaanmow rabana mafiqlana thurubana wataowba,alamasanatina thuniya xasana wa fil qrirati xaana wa fil maqina cathaban nar alahu masalal cala sayidina mohamad wa salalalhu alyhim wasalam.

Khalif: Marka xatha nafas waxan sinaya Abdiriza Nunow oo nobilawi maathama xatha waqtiga an gathan o yaradacney xanobilawo, Abdirizaq karibu.

Com. Nunow: Assalamu aleykum xorta waxan jeclayaxa in an kubilawi ulajetha socothkanaga waqtigana waqtigi xorey on imanaey mar wexey etheth xoshan sharci bathalka bararujinthetha ina an ithin shegno, marka lawathyna wexey exeth ina racyigina an ithin weythino waxay rabtin ini sharciga lagitharo marka manta wey kathuwante oo maxa maoni ama fikrath aruris maaxa manta. Se waxaweyey sharci arurinti wexey dashey wadhanka odan, racyigi Ijara kasobey gar lomaqoriin lakin fikrathixini gar axan waloqorey ee bugan wey kutala lakin sharci axan waxa Kenya odan uyalo oo sharci unoqonayo ripotko ya laiskugukeney oo marki lasogawiyeye tothowatan iyo shan xanshin kakowan marku dera oo cathigisa uaxana lix boqol iyo konton xashin buaaxa kaas asaga weli walathawicixaya kii weyna kii lasogawiyey mathama xosha ey thagthat exeth kii yan soqathaney kii kalana wuimaya waikumith lakin kan walasogawiyey. Constituency walbana ripotkisa gar wayey si macnaxa dhadka markey firiyan ey kudaxan wixi an kuxathalney maqoranyexey ama maqorno, wayu mithykan ripotyatha oo lawa boqol iyo towon xabaxa ex ila wathanka waxa laiskasothorta lawa boqol iyo ton mel ba laiska sothorta ayan istacmalney oo ripotka derna ana kuqorney. Ripotka der ban istacmalney on sharciga kuqorney oo kuqoran bilkan, sharcigan weyan waxa lagathothi thono xadow oo lix boqol iyo konton rux oo wadhanka oo dan kaimathen kathothi donan oy kamith yixin lawa boqol iyo lawa iyo lawatan muthanayal lasothortey oy islamarkasna kamith yixin sethax qof oo lagasothortey thagma walba distrig walba sethax qof ayey thortein. Waxa wayey wathanka waxu kakowanyexey tothowatan distrig, tothowatan distrig oo min thexax wa lawa iyo towon wa lawa boqol iyo towon kale, dhad boqol iyo lawatan garayana waxa sothonaya heyethaxa mathxbanan xethaxatha dhinta, xeyathaxa thumarka, xeyathaxa samanfasha xeyathaxa shaqalaxa wixi odan wexey iskukenayan boqol iyo sethax iyo lawan qof. Dhadkas odan marki laikuthartharo wexey noqonayan lix boqol iyo dor iyo afartan rux, dhadkas aya kathothaya ripotkan an sharci axay usoguthbiney bishan xathan an kujirno sitheth iyo lawatan ketha ayey bilawaneysa mutha bil ayalafilaya iney socoto, wixi laisku afgarto oo laiskuraco aya anaga nagusonoqonaya markas kathib ayan barlamanka uguthbineyna xowsha nathamketha xorta wa kas.

Marka manta rigal arurin maaxa se waxa keli ey taxay in an ithinshego wax yalaxa marki lasokowey an kuqorney sharciga. Sharcigan sithan ithin shege ripotkan aya kowoy ripotkan odan sharciga musan galin lakin inta bathankis wugaley. Ulajethatha waxa wayey ripotka in unoctha wixi kasoxaro sharciga waxauyalo barlamanka oo xadow usharciyen thono in yar in yar, wayo sharcigan waxa logotalagaley wax yar oo sokowon in uaxatho oo tusla ax, tusala wein in utuso wadhanka wixi sithi logucamalfalilaxa ama loguthilaba qathilaxa lothayo barlamanka in uofiyo. Marka

3 sethax iyo towan fikrathoth aya marki lasokowey waxa u dhadka kuxathley on iskukenkeney sethax iyo towan fikrathoth ayan kusogawagaweyney intotha bathan, ripotka ayan wax ithinkaga shegayeaya kathibna draft bilkan ayan tusala wax yala an kuqorney ayan wax ithinkagashegaya tha kithib wixi inan faxmin oo ubaxan in an kasifalotho ama ath thoneysan in ath ogatan in u sharciga kujiro ama usan kujirin wath weythineysan. Wayo socothklan xatha waxa logutalagaley mutha yar lawa sacathoth ila sethax sacathoth daxthotha ini lagugawagaweyo kathibna micnaxa dhadki logataga uu aqristo ripotyatha wayo in usan aqrisanini ba dici karta ripotyatha mardow bey imathen oo comitithi uxilsaraney constitutensigan ijara ey ushegan dhadka oo wixi maaragtey dhadka ath kurba oguxaiso oo ey umaleynayan ey usibaxanyixin oy kawayan ripotka ey soqoran ey soguthbiyan ey usodiwan co-ordinatoga kathib anaga unasogaro. Marka sas ayan kutalajirna xathu alla ithimo sethax iyo towanka shei oo marka lasogagaweyo ayaga oo sifaloneynin on kusokobney xathalatha bathii oo dhadka odan kakobna, dhadka melaxa garna wax ba gar uaxa melaxa qarna waxa ey dhadhweynaxa et kuxadlaxo oo dan ya kawathakobna sethax iyo towanka qothob dhadka odan yu kakobna wadhanka an marney.

Dhadka wuxu weythistey in lasiyo nolal uqalmato qismigotha iyo binaatham nomathotha iney kunolathan, nolashas oo dhadka ey ubaxanyixin iney xelan oo wax yalaxa nafta ey gureynini iney xesho oyna nafta jiri Karin ayatha oo wax yalaxa qar xelin oy kamith yixin cunta, biya, waxlaxirto, mel lasextho taclin,nawath galyo intas wadhanka o dan ba kakobna, shicibka Kenya inu uubaxanyexey intas oo nin intas in kamith lothitho ama wayo in usanjirin yalobaxanye wathanka.

Mitha lawath oo qothobka dhadka bathi kakobna waxa wayey, iney dhadka rawan sisaxlan oo xaq ah oo u nini walba dul kuxelo. Dulka waxa weyey wadhanka intisa kaley kurba ath ogusiwein bukuxaya wayoo qofka xathu dul laxein xata lama asayo xathu dinto dul uasaga leye xathu sanyirin lamawaasayo weligis mochari yu waligis yali. Marka kurba bathan bu dulka kuxayey dhadka marka anagana kama na xarin oo dulka xathala bathan aya lagasoguthbiyey dulkena, marka dul in uyaxay dul u qofka leyaxay oo arimixi kumeysiga uudigey oo xaq exen in laxagajio oo lasaqa wadhanka bathii ayu kasobaxay. Dhadka bathii waxa kaley uiskuracey waxa kamit ax in awoth losiyo nolashotha ey kumeleyan ey nolashotha ayaga kuxukuman oo gaamaxa ey garan ey nocthan goaama nftotha ey kumeleynayan. Waxa kale laweythistey thowlada ini dhadka losodoweyo oo thowlada eynan noqonini thowlad dhadka ath ogafag xafisyatha dhowlada arimaxa muhimka kushaqaleh ini losodoweyo shicibka oo ila locationka lageyo ama xathey suragal texey mel kaxoseysasa xowlaxas waxa kamit ax: xafisyaxa kibandatha lagabiyo, xafisyatha basporatha lagabiyo, xafisyatha waraqtha dalashatha lagabixiyo, wayo arimaxa aqonsi waye qofka in uyaxay wadhana iyo in kaley tusineyso marka shicibka bathi wuxu weythistey ini losodaweyo mamulkas asaga ex.

Waxa kaley u dhadka bathi kakobna, dhadka in u bathu kaxoryetha mamulka wadhanka oo dhadka gowan gacan ogujiro ama sal kali gacanta ogujiran, mamulka xalafirariyo dhad bathan gacan xalogaliyo si wadhanka waxa laguxukumayo u unoctho wax dhad bathan ukatashathey oo wax shacsigo ukiriyothey ama intu kosotosey ukutilaba

4 qathin ey noqonin tasna wadha bathi wu kakobna. Waxa kaley oo wadhanka dhadka bathi ey iskuracein iney rawan muthanayashotha dhad ath ushaqeinayo oo ayaga ushaqeinayo oo xaqotha iyo thantotha kashaqeinayo iney nocthan. Muthanayasha iney nocthan dhad, dhadka sothortey ciymeynayo oo heshmath uxayo eynan uarkin dhad dhadki sothortey xukumayo oo mamul xukun kuxayo si uknoctha muthanayasha ey nocthan dhad dhadki sothortey kathambeyo oo ka amr qathanayo oo dhadki sothortey sithey rawan ini laguxukumo ey rawan ini luguxukumu ey xergasho. Marka xathii muthanixi lasothothey unoconi wayo qofki dhadka umaleynayo wayo ninwalbo oo thorasha rawo wu is tir tiri wu isfaleyni, xathi unoconwayo qofki dhadka ey rawein oo mutha shannti sana barketha inti lagarey lawa sana iyo bar lagarey ey damato weli dhadki u wax ba uqawini o loqancin ini lagasari karo mesha oo shicibka xaq losiyo oo awoth losiyo ey muthanixi ey thortein kusoceliyan ey mith kale kugashathan.

Waxa kale oo dhadka bathi kakobna ini xaq losoyo iney thorta dhadka kartilex dhad waji iyo ceima lex oo dhad an thambi yal bathan sogalin iney thortan oo unoctho meshi uistago lagaqiimeyna o lagahishmeynayo. Dhadka bathii wexeyna isku racein lalush in lajojio oo cirib tiro nolal lalush kutirsanan wadhanka lagamathnuqo. Waxa kaley oo hadka bathii isku racey poliska in u noctho polis ama cithan dhadka heshmeynayo ama dhadka kathambeyo u usan noconin kumeysi oo dhadka shicibka sithu rawo uisticmalayo, marka aya dhadki shicibkana agaya heshmeynayan markey dhadka hishmeyan o mamulki loxilsarana wey ofinayana xathii ey nocthana dhad dhadki kumeysanayo oo dhadki xog iyo xathguthub kusameynayo shicibkina xishmathna umaxayo wejina umaxayo wax loshegayana malexa oo thambiyal wadhanka kadacay loshegeini sithas awgethna xosha loxilsareyna mafuleyso oo maqawanayan.

Dhadka bathii wexu iskuracey iney nocthan thumarka dhad xaqotha lasinayo oo binatham nimathotha loqimeynayo oo lotixgalinayo. Waxa kale oo laiskuracey ilmaxa iney kukoran mel uqalanta nolashotha iney kukoran o ilmaxa anan lagokorinin mela naftotha dib ukeneyso ama musqula cafimathkotha ath uxunyaxay oo ey nocthan dhad ayaxa sosoctho firinayo oo isuarko dhad wadhanka mamulkisa ceib kaqathan thono marki waqti thambe marki lagarao. Waxa kale oo dhadka bathi iskuracey dhadka curiyanka ama dhadka maskaxthotho lugujiro in lahishmeyo oo binaathamnimathotho la qeimeyo o nana laguxathguthbin.

Waxa kaley oo laiskuracey qawil walba ini lahishmeyoo oo loogolatho oo xaqna ulaxatho ini xithi iyo daqankisa raco oo kucamalfalo sithu rawo. Waxa kaley oo dhadka bathi u iskuracey qawil walba ama kox walba oo wathanka ka mith ax iney xaq uyeshan thintotha ey aminsanyixin oo ey kathambeyan mel ey kucamalfalan oo sitha thintotha ey faleyso ey kucamalfalan oo sitha thinthotha ey faleyso ini loogolatho anan lagufaragalini oo melxa dhadka ey kucamalfalan ama ey kucawuthan ama Ilaxey gotha ey kucawuthan in anan laguxathguthbin oo waxanan thintotha ogolein lagusameynin. Armaxa waxa kathambeya marar farabathan aya ciothanka poliska galey musajithyatha asaga oo dhad cersanayo oo dhadki ucersanayey musajitka galey oo ey kathawagalein oo kawaxana ey lagalein.

5 Kanithaxana sas okaley dhad ba logudaxgaley oo lugudaxlayey marka wax yalaxas aya oo lathilishanayo aya waxalayiri thinta mesha ey cimeyneyso oo dhadka ey kucawuthan in ana lagafaragalini oo wax ralii ey nan kaexein lagusamenin.

Waxa kaley oo dhadka bathii kakobana oguthanbeti dhowlada iney nocoto dhowlada dhadketha kathambeso oo shicibketha sithu thono kumamusho oey nocota dhowlad cathalath fasha oo dhaketha kalajeclanin oo shicibketha xaqisa xath iyo jer sinta. Intas aya waxa wayey arimaxa wathanka o dan markan isku keney kasofuley oo marki lasokowo an dixi karno dhadka bathii wqadhanka towanki dor sagashan ey iskuracein.

Waxa kaley oo ripotka iyo draft bilka sharciga eh ba xaqa thumarka. Thumarka quqthotha sharciga xatha ushegayo waxa kamith ax inan thumarka anan lagacanbithxenin oo lagacan bithxenin thumarnimo ama xofti oo ur lagugacan bithxeini ur nimathas ama gur an lagugacan bithxeinin anan ladixin walaqawa ama lamaqawo an ama wax losinin ama wax loguthithin. Taa ayatha ax waxa dacthey inta bathan thumarka markey ur yixin in shaqatha lagajoji xathey fasax weythisatana lairatho lacagtatha aaya lagagoini, mela bathan waxajiran ini thumarka shaqatha lothitho oo ladaxo thumar ba texey shaqatha maqawani karthith. Mela farabathan ini thumarka xathii laqawo ini lagasaxixo iney urowi Karin inta ey shaqeiney warshathaxa qar kamit ax, marka waxyalaxas camal wa mithib takor qof lagumithtakarayo wax ey ayatha thoranin ta ayatha eh sharciga wu muthnucaya. Qaxa kale oo lasothajiyey kuras barlamnka kamit ah oo thurasha laguthoraneynin oo kakowan wathanka o dan oo laguthoranayo xisbi axan, markath kuraxa rithey ath urithey shaqsiga ath thoraney waxxa kale oth uritheysa xisbiga ath thoraneyso lawatgi iney iskubith nocthan wey dici karta waxa kale o dici karta qofki ath thoratey xisbi kaley kasoc, xisbigi ath thoratey u noctho xisbi kale maaxayeley xisbigas racyigisa iyo qoralkisa ayath aminsante oth racsantexe, shaqsi axana shaqsiga kale oth thoraneysaya ayath racsantexe iney qasab kunoconin xathath shaqsi thoratith shaqsiga xisbigisa ina th racthith oo xaq ulaxato inath racthith ama kagutho oo xisbi kale ractho. Xisbi walbana waxa qasab ku eh waxyalaxa dhadka u kabalan qathago inusameyo. Waxa kale u sharciga so thajinaya in u qofka tartamika kara asaga oo xisbi kasoconin wexey ingiriska u aqanan independent Candidate qof mathax banan oo xisbi kasoconin in u tartami karo oo barlamanka u istagi karo. Maaxa yeley waxa dacthey qofka xathu xisbigan lenka usameyey xathu racin ini xisb iga lafijio ama anan lasinin qanshithi ukutartami laxa oo rux kale lagasiyo ama marki oguthambeyey ladaxo maya qof kale ayawa waraqthi lasosiyey inti lalush labixiyey, marka qof xathu xisbigi uisku xaleynayey u sasa nocthey qasab uwexey noqoni in u iskafidaiyo oo iska sugo usan tartamin. Marka sharciga cusub asaga oo tix galaninayo binathamka xaqisa o dan oo qofki xisbigi ukutartami rawey usan ubogin mafthiisain u kaligis shaqsi aaxan ustagi karo oo asaga o mathax banan u dhakisi qormari karo oo barlamnka dhadki kaxukumika karo, Kurastas marka cusub oo lasorogey boqolkiwa konto aya thumar lorewaya nathamnkas sithe bu ushaqeinaya? Xisbi walba thorasha inan lagarin oo barlanka lajawiyo oo thorashathan weli an lagalin xisbi walba wuxu thawacaya magacya kakowan magacyatha shurbey leyixin shurathas oo kamith xathu qof u thumar yaxay qofka kale in u rag

6 axatho oy sas iskuqalafan thumar iyo rag. Waxa kale sharthiga lawath ax dhadka iney kakobnathan dhad sitheth gowol kaimathey, sitheth gowol ya naxay sithetha kuxigtana sithetha gowol ey kabobnatha. Xisbi walba qoral nocas ayu sameyni guthiga u xil saran thorasha ECK ayu uguthbini thorasha oo weli dicing xisbi walba marka coth bixinta losameyo inta boqolkiwa ukaxelo aya lagasinaya dhadki ayaga axa usoqortey, qofkina xathii usoqortey kurastan cusub xatha lawa boqol iyo towan kursi wayey barlamnka lawa boql iyo towan mel aya laiskasothorta sagashan kursi xalutharo ayan daxney xanoctho sethax boqol oo kursi, sagashan kas cisbi walba wuxu qoraya lis xal kabilawato ila iyo sagashan asaga oo kutalajiro boqolkiwa boqopl in u kuraxa xelo xal xisbi xathi loguwatha shuwo kuraxa sethetha million ookura rikthey xathey sagashankii xisbigo ba qathani. Xathii xisbigo waxba loshuwin waxba maxelano lakin xisbiga xathu xelo boqolkiwa shan iyo wax kabathan wuxu xelaya afar kursi bu kaxelaya sagashan kas kursi xathu boqolkiwa shan xelo. Xathu boqolkiwa towan xelo sagal kursi bu xelaya sas usoco marka, xofki xelo bogokiwa konto afar iyo shan kursi buxelaya marka xisbigan boqolkiwa konto xeley afarn iyo shan kursi bu xeley. Xisbi walba oo laguqasbey dhadka uqorayayo gowol walba iney kow iyo towan oguyaran kaimathan waye, kow iyo towan oo sithet gowol ex wa sithetan iyo sithet rux, lawa gowol aya marka xeli lawa iyo towan xof. Lakin xisbi walbo listiga ugenayo wa iney noqota xisbi kakowan gowlka odan marka shagan ka kuri waxa logutalagaley thumarka oo kuathkato in u latartamo raga xatha barlamnka lawa boqol iyo konto kas sitheth ba thumar kaex. Ath bey oguath katey iney latarman athunka odan wey kasocota natham gar axan ini losameyo wayo lamatartami karan dhadka thumarka aya kuras bathan lagusinaya oo barlamnka sithaxtha boqol axa ila bal konto melaxa iney kuxelan afartan iyo shan kursi ya lagasinayho kuwi cusba.

Waxa kale oo lagusameyna gowolatha oo dhadkotha uyaryexe oo constituency gotha u yar yexe sithi gowol kena camal waxa gowolatha odan in u lasinatho aya losameyey. Gowolatha qar wexey kenan ila tothowan, sithetan MP anaga MP yashena wa kow iyo towan, kow iyo towon melotha kali ya laiskasothorta iyomith xath iyo jer mathaxweynaxa an kasugno in u magac awo xathu nomagacwo na qer xathi kalana lomaqabsani karo sharciaaxan. Lakin nathamkan cusub sagashankas kursi kow iyo towon melaxas wan kaxeleyna marka kow iyo towon kene an sotheraney kow iyo towan kale oo xiasbi kuimathey aya nogutharsani marka ila gowolatha odan ayan lasimaney markas. Kurastan marka dhadkan dhadka kathambeyo aya logutalagaey ini dhadka lagusogarsiyo oo sinasha lakeno.

Waxa kale o xaga thumarka ilalinayo oo lasameyey, shirkath walbo ama xeath walba ama dhowlada kutir san ama xafis dhaowlad axato sethax kamel marki lodigo mel thumar iney nocthan shaqalaxotha. Xathey lix qof kashaqeineyso shirkath iney lawa thumar nocthan oo xatha sharciga u kuqasbayo owol wexey exeth wana walagulatalinayey xatha tala maaxa wa qasbiya wa in ey sameyan qasab. Waxa kale oo ququtha thumarka ilalinayo oo lasameyey thumarka xathi maxkamatha mesha lagamamulop lagutharo oo sethax mel marki lodigi mel ey ayaga nocthan. Xisbiyatha mamulkotha waxa laguqasbaya in u kutharo mamulkas asaga ax thumar oo mathaxtha mamulka sameyneyso boqolkiwa sothon iyo sehax ey nocthan thumar sethax meloth marki lodigo mel ey thumar nocthan. Thumarka ini xaq losiyo oo sinasha o raga lagalasimo xaga taclinta oo rag iyo

7 thumar kawa taclinta isku si logufasaxo xafisyatha shaqath sithan ithin shegey ayagan ey sethax meloth mel lagasiyo. Xithii iyo daqanka oo thin kutirsanen oo qawilatha wadhanka ey kudacthan wa in u wafaqa sharcigan xathu wafaqi wayo sharciga aya laxergalani marka wax ala wixi daqan azx o thin exein oo sharciga wafaqi wayo waxa lagaturi thaqatha waxana lamelmarinaya sharciga asaga axa. Thumarka waxa kale oguthambeyti xag losiyeye ayana iney xag uleyixin wathani ni matha iney guthbiyan oo ragotha ey wathani nimatha ey sin karan. Waqtigan xathirka ax xathii u nini wathaniga ax xathu nag ajinawi u gursatho nagta wadthani nima aya lasinaya. Ilmaxa o ninkas udalana wadhani nimathotha wa tos, qofta thumarka ex lakin oowadthaniga ax oo ninika ajinawiga ax shisheyaxa oo wadhan kale kaimathey xathu gursatho xatha waqtigan lamasiyo sharciga, ilamaxa nagta wadhanka ey dashey sharci lamasiyo. Marki tii itha exethna thumarka ath bey ogathothein sharcigan cusub an qorney waxa layiri ninka raga iyo nagta wadthaniga ex ba xofka ajinawiga oy gursathan rag iyo thumar waxu nocthawa wadthani nima walasini lawa sana marku wadthanka thaganotho kathib, ilmaxa ey dalana wadthani nima walasini xathii ey lawa sana ey wadthanka thaganayen. Xaqa thumarka ini lailaliyo oo thumarka marku dalayo losiyo xaq uu fasax kuatho waqti kufilan oo cunigas lasiyo ila uka marmi karo kathibna in mushar iyo wax ba lagagoini oo marka matanit ketha udamaho shaqathethi mesha ey wathata o nan lagu gacan bithixeynin fasaxa ey kumaqantaxay. Waxa kale o thumarka xaq losiyey marka ey maxabista et yixin ey xiranyixin xaqotha iyo thintotha in loilaliyo o nan lago xath guthbin rega iyo agana isku mel anan ladigin, labis wafaqsan thintotha iyo daqankotha iney xirtan on laguqasbin mathama nagtan maxabis ey taxay si ayatha oo binaatham nimatha lagasarey dar anan nathafathetha kuxabonen ini loxiro thintethana qalafto. Marka xathey qof muslin taxayna ini qof mathaxethi iyo jirkethi asturan karto iney nocota o eynan maxabis nimathethi anan laguqasbin iney thintethi geth kagadactha.

Waxa kaley oo sharcigan cusub kuqorney dhadka curiyanka ax ama maskaxthotho logajiro intas oo qothob aya kagaxathleysa ayagana oo xaq ey uleyixin ini xaqotha la tix galiya oo lameleya oo loogolatho iney axatha dhad dhadka kamith ax oo wax xaqotha anan wafaqsanein loguladaqtho. Waxa jale oo ithana an qorney xaqa ilmaxa o ath an ogafaloney oo kamith yixin ilmaxa iney kukoran mel nathafath lex nawath galya iyo xasilon na tala. Xaqa dhadka wein okalana inti lasini karo ini lasiyo inkasto melexa qar sithi kibandaxa camal an lagusini Karin xaqa dhadka wein lakin xaqa ceimeynta iyo binaatham nimatha lagusiyo sith dhdka wein okale. Waxa kale oo ilmaxa an daxney markey sitheth iyo towon ey garan in kibandathothi iyo kurixi ey rithayein xaq axan losiyo oy nan noqonin kuwa baryayo ama kasuga dhowlada, oo ey nocthan kuwa markey weyhistan lasini karo. Ilamxa dalashathotha wain lasharciyeyo oo laqora oo xafiska waraqtha dalasha logoya tas oo kutirsan xafisyatha mamulka dhowlada lagafulanaye ini losodoweyo shicibka on shegney oo lokeno dhadka meshey jogan logukeno. Ilmaxa waxa kale oo xaq ey kuleyin taclinta xose primariga ini lasiyo oo cunug walba u xaq uleyaxay taclinta primariga in lasiyo oo dhowlada ey qarash garayan oo walithka shilin anan laweythini xaga taclinta primariga. Dhowlada waxa kale oo wajib kuax taclinta melexa kale sithi koleyatha, sekendariga iyo jamacatha iney dhowlada ceib qathato oo ceib kabixiso ceibna dhad weynaxa uiskabixiyo. Ilmaxa waxa kale oo xaq ey kuleyixin ilmaxa lasokorsatho oo qof wathani u sokorsatho ini markey weynathanxa xaq uleyixin wathani nima ayagana lasiyo oo

8 latixgaliyo. Ilmaxa waxa kale oo xaq ey uleyixin walthkoth ama dhad weynaxa odan in u ilmaxa thifaco oo athiga oo dhadh weynaxa kamit ax cunug qalath kudaqanayo oo si an kuhonen noloshisa e kusoctho xadad aragtith xaq ukaranyeyxe in ath kaqawatith oo cithi u xil saneth ath kusintith. Cuniga wuxu xaq uleyaxay cafimathkisa iyo cafinathka walithkisa qas axan xoyathis ini lailaliyo, waxa kale oo xaq u uleyxay ini lasiyo waxa naftisa ey kamirmi Karin sithi cuntatha iyo biyaxa nolashasas oo dhowlada ey xaq ulecein iney kaqatho ilmaxas ama ey kuthitho ama ey kuiinkirta. Cunuga waxu xaq uleyaxay inan laguqasbi Karin amar thintisa ey wafaq sanein in uqato ama waqthi ama arima thintisa qalaf in u dagesto, tasna waxa keney ilma farabathan oo muslimin ax in laguqasba in ey thinta galatha ey skulatha kadigtan dulkena musliminta u bathan macaliminta aya muslin ubathan lakin dulalka kaley xal cunug kali ax aya muslin kanocon kara skul dan oo kun arthey ey digtan. Aniga nafthey ithinla xathlayo marki skulka sekendari an diganaey lawa sana oo oguxorey axath walba kanisatha qasab bey nagueth in an tagnano on dageisano inta ey xesayan oo ey wacthinayan o dan qasab bey kugutexey inath fathitho oth dageisata marka sithan ubuqein uthagaleyney mar skulka nalagafiiyey lawa sana kathib aya naloogolathey markey kanisa athan anaga in an isku waqthino wadthankana bathii mela bathan bey kadactha. Sithas awgeth sharciga wuxu leyaxay cuniga in an laguqasbiki Karin midth ogurorey: thin thintisa an wafaqsanen, mel thintisa ey ogolein in utaga xata kanisat agtetha usan istagin wuxu xag uleyaxay in u ulabisto sitha thintisa ey fareyso, gebda fara bathan aya skulka logaceriyey ayaga oo mathaxa xotha tatein sas awgeth sharciga malinka la meleyo mathnug waye ini cunu lagumithib takoro labiska thinntisa ey fareyso awgeth. Waxa kale oo xaqa ilmaxa kusabasan xuqutha ilamxa kusabsan oo international ka ax oo calamiga o Kenya ey saxixthey wajib aya kasaran dhowlada iney mel mariso wax alal wixi international convention ax ama xeshis international ax oy dhowlada saxixthey oo ilmaxa xaqotha kusabsan dhowlada iney ractha oo ey melmarisa qasab aya kasaran wana iney mel Marisa oo sithi larawo ey umelmarisa.

Arimaxa dulka, qothobya farabathan aya kusoarurey ayagana on kuqornwy bilkan oo kusabsabsan dulka midtha oo guxorey: dulka wadhanka yalo oo dan waxa iskaley oo milkini kara wadhani kali eh ninka ajinawiga eh malaxani karo duk wadhanka kuyalo. Liis kali wax ladaxo aya losini kara lisskas o ax in u dulka kireysani kara kalii ax lakin wadhaniga aya laxani kara dulka oo milkini kara dulka. Dulka o dana waxan ukalasarney sethax qeiboth sethaxthas qeiwoth oo ax qeib dulka dhowlada ey lethexe oo looaqano public lan. Qeibta lawa waa dulka rux ama qof shaqsi ey leyixin oo private land ax. Qeibta sethaxath waa communial land wa dul ulexayaxay dhad weynaxa mesha thagan, dul alla dulki kokale axa o loaqano trust land oo county konsolka wajib kasarna in u xayo ama mamulo asaga oo uxayo dhadka mesha thagan sharcigan marki la melmariyo wixi kabilawtho dulkan wuxu noqono dulka dhadka mesha thagan uleyexey tasna waxa kentey dulki trust land ka aaxa oo county konsolka amana uaxa in u uisticbaley sithi asaga oo iskale oo ruxu thonana usiyo ruxu thonana wu uthitha taa ayatha eh xathu sharcigan xergala waa mathnug waxa kalii oo dulkan sithu rawo uisticmali kara dhadka mesha thagan. Nathamki dhadka mesha thagan dulkisa u kuqeisani laxa ama dhadkas aya uxilsaran ayaga umba laimani karan dhowladana sithi dhadka ey rawan umbu uyeli, xathey rabto otheyasha iney ogataliyan otheyasha ya ogatalini wayo sharcigan sithan shegey kamasifalono karo lakin qothobyathi uweyneth oo mamulkas thajini oo ax dulkas in u dhadka meshas thagan lexay cith mataleyso oo wajib

9 kasaran yexey iney uxaiso ey nan jrin oo ayaga ey xaisanayan. Cith alla cithi ey udibtan aya uxaini xathey otheyal mesha thagayixin, xathii konsolka ey kusoceshani karani, xathii konsolka ey kusoceshani rawan, xathii mamulkale laimani karan o ey daxayan chifafka xanoyaxay si alla sithu rawo dhadka xauistacmalan tala ayaga utalo waye.

Waxa kale oo layirii oo arimaxa dulka kusabsana dul walba oo wadhanka yalo wain lositacmala si u dhadka manafacathkisa ey dhadweynaxa kugarto oo wax dhadka canfaco ey unoqota oo si dhadka canfactho kali in lositacmalo ax. Wixi duk ax oo dhadka ey thagan thagan ey uleyexin ama rux shaqsi uleyexe oo u xaq kuxeley oo usan bowin sharciga wadhanka in u thafaca waye wadhankas oo wax allla wixi bob ax ama qalalasa ax oo lasogalinayo in u kailaliyo u kathafaca, dhowlada ayuna wajib kasaran yexey arintas iney fulisa. Waxa kale on daxney xalasameyo kuthi uxilsaran dulka odan wax alla wixi dul oo wadhanka kuyala waxa mamulaya ama dhad weynaxa sithu rawo weythinaya Land Commission oo wadhanka odan kakowan. Arinta oguxoey oo land Commission u qawanayo waxa wayey wixi dul oo dhowlada ey lethexey in laguwarejio land Commission oowixi bixiyo ey noqota shirkath oo shaqsi unoconin, mamulka odan sharciga cusub xath firiso waxath arkeisa wax arin oo qof kaligis laguaminayo iney jirin wayo arin walbo oo shaqsi lodafey si qalath ba loistacmaley xata land commiisoner nin ladaxo ya jira oo dulka sithu rawo ubixiya aagan asaga oo dul arkin oo jogo ayu qaibaya dulka wathanka o dan. Marka wixi dul ey dhowlada lethexey guthigas aya xainaya guthigas ayana umamulaya dhowlada, wixi dul oo laiskuqalafana guthigas aya xalinaya oo intu wey thiyo xalinaya. Waxa kale oo arimaxa guthiga uqawanaya kamith ax in u baritan si thag thag uu sameyo oo ubara arimixi baritan kathambeyso oo laiskuxaista oo sethax gowol xatha waqtigan xathirka eh dibkas uxaisto oo kamith yixin gowolkena North Eastern, gowolka Coast iyo gowolka Rift Valley. Sethax thas gowol arima dul kuxiran oo tareq histori kathambeyan oo waqtiyathi kumeysiga oo waqtiya kathambeyan sogalein aya jiran arimaxan in u gutha baro oo ey xaliyan mutha lawa sana eh marki sharcigan la xergalogo ax o guthambein. Malinki sharcigan la yeriyo muda lawa sana laga garo wain xowlaxas oo dan u melmariya guthiga u dameya, marka sharcigan lamelmariyo kabilawato ila lawa sana ey dafin.

Waxa kale dulka wadhanka in u noctha dulka sithi cathalath iyo xaq loqaibiyo unoctha oo xal qofna intas oo kun o dul ey xaistan dhadka qarna ey xaisanin oo dulka unoctha dul dhadka o dan xaq loguqaibiya. Waxa kale oo an shegney si thegtheg ax oo qeima jawan ax ini dhadka logusiyo sharci dulka ey rawan ini losharciyeyo oo xafiska dulka lagasanceyo lokeno dhadka meshu jogey logukeno, xafisyatha shaqalaxa ana daxney mamulka dhadka xalosodoweyo ayu kamith yexey xafiskas asaga ax oo distrig ama location losigeyo oo Dhaka ey thonani karan waraqyatha tittle mel dow ey kasoqathani karan in kabathan oo dulka lathaganye oo magalatha daxthetha ax. Waxa kale o daxney xalugusorogo canshur dulka an laistacmaleynin o iskayalo oo rug shaqsi ama kox urur ey leyixin. Dhad dul farabathan oo wadhanka kamith ax oo intas oo million-oo ekar ax oo sethax sana afar sana markey jogan marko labero aya jiran dulkas kulii walacanshuri lacagtas si dhowlada u kusogalan tas o kailalini dhonta dulka laiskadigayo oo lodigayo beri xathu suqa koro ath gathatith ama markath dhontith oth nafas uxeshith ayath beran dhonta. Qofka waxalarawa dul u aaga ka shaqeini kare u saga qata oo wixi asaga kabath u dhadka uthayo. Marka

10 ururka dulka kusabsanan on shegey waxalarawa in u noctha ururki sharciga dulka kusabasan dhadka ukenayey oo rimaxa dulka dulka wadhanka odan dhowlada kalatalini laxa oo shaicibka wuxu ubaxaneye in dulka logasameyo ogatilaba qathi laxa. Dirta iyo thaqana agayana armaxa farabathan ayan kasheyney.

Waxa kale on daxney barlamanka xanoctho lawa guri xatha barlamanka wa xal guri, gurigas oo ax National Assembly barlamanka xatha joga waxanalagasothorta dhadka constituenciska, marka constituency yalka faratha bathan oo ath uyar ba jiran magathan Masalani townketha kahti waxajira constituency kukowan oo ath u farabathan ba jira, magaloinka wa constituency gar ax intanan North Eastern kaexein. Tas wexey dalisey MP yal ath ufarabalan oo gowolatha qar kaimathan iyo kuwa ath u yar oo mela kale kaimathan, marka guruga korey sheyga uxorey oo sameynayo lawatha guri oo barlamanka guriga lawath on xatha daxney xalasameyo waxa weyey in u sima wayo dhadka gurigas fadisanayo waxa lagasothorani distrigyasha, distrig walba qofko bu thorani lixthan iyo sagal distrig wayey wadhanka iyo Nairobi tothowatankas qof aya distrig yasha lagasothorani. Midtha lawath, waxajiran sothon guri oo gurikas kamith ax oo thumar kali mel lodige boqol kursi waye gurigas sothon thumar aya mel lodigey tholowatana ninki tartami kara, tothowatankas midth walba distrig bu kaimani iyo Nairobi sothonkas sithetha gowol tothowo gowol ba loqaibini oo Nairobi kujirin. Gowolkiwa afar lawana Nairobi ya lagasothorani, sothonka thumarka sas ya lothorani tothowo gowol oo min afar ax wa sitheth iyo lawatan iyo lawa Nairobi ax sothonkas aya lasothorani oo thumar ax tothowatanki kale ayey utagayan boqolkas qof aya gurigas farisani. Shey lawa u sharcigas sameynayo waxa weyey sharciga waxu soguthbiyo wixi sharci bathal ax ama sharci cusub ax oo usosameyo barlamanka xosey asaga oo grigas somarin lawa sugayo oo sharci manoqonayo. Waxa bathan oo dacthey barlamanka xatha joga in u sharciga xatha jogo in u ciyar ciyar u ubathalo ama uusameyo, sharci yal qar oo dhadka nolashisa bathaladth wein ukentey ama inta bathana diwatoin farabathan subtey aya waxa dacthey in lagusameyey muda towan thaqiqa kali ax oo aqribka kowath kan lawath mathaxweynaxa saxixey towan thaqiqath kali laguameyey. Taa ayatha eh xatha waxan daxney wixi sharci oo xatha lasosameyo sethax jer ba laaqriya marka uxorey uguthbo oo marka lawath iyo marka sethaxath umba lagathothi, waxan daxney aqriska lawath oo marka kowath lagathothey iyo marka sethaxath lagathothey wain ey mudtha sethax biloth iney udexeysa tas oo qasab noqoneyno wain dhad weynaxa ka qeib qata gazetyaxa lagusoqoro sharcigas ya isbathaley sharcigas ya soctha dhadka waxu kadaxo in u ka warxelaxa kali maaxa sharci lawa biloth lasameyey oo sithe losameyey nus saq xata maqathanine mawaogani kartithe lakin xathii mudthas uqata.

Waxa kale oo arin umuhumsan ax oo gurigas lawath usameyni thono waxa weyey xathii mathaxweynaxa wayo mathaxweynixi xorey ila xatha sharciga yalo mathaxweynaxa sharciga wu ka koreya sharci lagumaqawani karo, sharcigan cusub waxan lene mathaxweynaxa sharciga xa xos imatho. Rux shaqsi ax oo binaatham ax oo qalath galikarin mawalaxa sithas awgeth qof binaatham ax sharciga wu kakoreya lamawadixi karo, sas aya usabab ax waxan udaxney mathaxweyna walba ama qof walba oo oo wadhanka kunol oo mathaxweynaxan u kamith yexey iney sharciga xos imathan. Lakin nathamnka sharciga mathaxweynaxa sharciga laguwafujini laxa wa matham ath uathag

11 wain u barlamanka xosey uu iskurdaca boqolkiwa tothowatan iyo shan in u mathax weynaxa qalath galey oo labaxanyexey ini lagasaro. Walagasoguthbaya gurigan kowath guriga lawath ayu imanaya arin ayu kathothaya oo xathana larawa mathaxweynaxa boqolkiwa tothowatan iyo shan mar lawath oo gurugi kale ax in u qalath galey oo ey kuhabonte ini lagasaro asaga o ama dhowlathi ceweyey ama shicibki ceweyey ama sithi sharciga uogudartey wan thafici, thafici wayey. Marka waxa wayey micnaxa lawatha guri iney qalath iskuracan wey athagtexe xal guri se dhad me watha fadiyo oo islawatha shaqeigo wey iskuracii karan iney qalath galan oo ninkan ey nacan oo lakin lawathan guri oo waxba iskaogen oo xata isku natham lagusothoranin wayo dhadka guriga lawath fadiyo distriga be matalayan kuwan kalana constituency bey matalayan iney iskuracan wey athagtey sas awugeth aya gurigan lawath u kaceib qathani thona xathey nocoton mathax weynaxa kursiga ini lagasaro ama thaqwa kursiga logasari rawo in lawafujio xathii lathono.

Arinta kale oo dhonaya inan wax ithinkaga shego waxa waye arinta sharci cusub wuxu kaleye musliminta xafiska qathiga: sharciga xatha yalow qathiga wuxu axa heshis marku wadhanka xornimatha qatey waxa xaiste xebta Sultan boqorka Zanzibar, boqorka marki layiri dulkatha dib wuxu yiri dulkeiga waxan kudiwi shuruth kali ax. Sharthiga uxorey wuxu axa in loogolatho dhadkas iney thintotha istacmalan oo Qathi losameyo oo loogolatho oo lo mel mariyo, Rais Wizarix waqtiga joyey oo Kenyatta axa intusan mathax weyna noconin wayu lixathan iyo afarti yu mathaxweyna nocthey wu saxixey lixthan iyo sethaxthi wayey marki xeshiskas lagalo. Waxa kale oo u sharthi ogadigey in melaxa waxa lagubaro matarasathaxa iyo skulathi musliminta axayen loogolatho iney socthan oo mamulkotha ey watan oy thintotha sithi ey kufafian tii ayatha exeth marku saxixey inta bathan walafaragaliyey wath ogethen kolejki marki sanameynayey oo macaliminta oo musliminta ey sameysten oo dhaowlada shilin ogabaxnen aya lothithey ini losharciyeyo musliminta oo thoth bathan kasocotey. Midth Muranga bey kutaley dulka Kikuyatha midthna Mombasa bey kuataley, mar thambey oo musliminta buqothi iyo thagalkothi uu ath ubatey thorashathina ey sodowatey aya lo o golathey sagashan iyo tothowathi sii muslimnta cothkotha ey dhowlada kuxesho. Waxa lawath oo weli losharciyeynin ila xata collegka lawath oo kuyalo Muranga collejkas oo dhowlada wax ba ogabaxnen no ogolaw kali ilmexena wax an kubaraney skulatha xanosodigane, inkasta oo xeshiski lalagaley boqorki Zanzibar mel kasta oo matharis ax o thonton ithinka xaq bath ulethixin in ath wax kubaratan nathamkina nan in ath kuitacmashan wath u mathax banan tixin. Collejka xatha Mombasa Polytechicnic ladaxo inta Muslim wax lagubarey lakin xatha dhowlada ya lawaregtey Muslim wax lagubaro malaxa waa college dhowlada ey lethexe oo wax thin lagubarana ey jirin.

Marka shartiga sethaxath oo lagaley oo boqorki Zanzibar u dulkisa kudiwey waxa weyey ini waqsi malka muslimnta lethexe ini mamul muslin uxayo walasaxixey tii itha exeth lakin waxa dacthey waqtigi ini wixi mamulayey u kuthomiga kanocthey DC mesha jogey. Marka mamul oo muslin leyaxay oo qof Muslim mamuleynin qalath weyan, marka sharciga cusub waxan daxney waqtiga wainey mamulan shirkathaxa musliminta xathi ey xeshini wayana oo thotha ey kudaxthothana Qathiga in u dax daxathiyo oo hakim xukumayo oo qathiga unoctho nin dhowlada kasoctho xawayarate u mel ukasofaragaliyo ey jirin. Waxakale oo qathiga xafiskisa kuabsan mathama loogolathey wixi lixthan

12 iyo sethax kabilawthe, xafiska Qathiga in lasameyo oo oguyarn afar Qathi wathanka loogolatha ogubathnan lakin malaxa dhowlada intey thonto ayey magac awi thonta. Xatha inta Qathi oo wathanka kashaqeiso wa lawa iyo towan Qathi Chief Qathiga marki lagutharo jagathas lawa iyo towon qof ba xatha xaisa maeki thothas markan sharciga cusub qorey ath ba logathothey markath aragtith arima muslimka ax marki ladax geyo thoth ey kasojethinayana ama qil ey karath sanayan ayath garan karta cathowga muslinka in u ath ufarabathanye, marka cathi oth dhadka iska daxsocoto magarani karthith lakin dhad ithil oo loxilsarey inu shargi qoro oo musliminta kuyartaxay wayo muslimitothowo qof waye lawa qof oo musliminta kamith eh waxba kamey ceib qathathin inta balan wey maqnayen oo dhad qowsha o dan kaso xorjetha oo dhowlada ey istacmaleysey kamith axayen shan qof shan muslimin yan kufadiney mesha intabathan, shan qof dhad tothowo iyo lawatan markey daxfadiyan dhad ath uyar waye lakin marku muslimka xaqisa kuthotha u thitho in ukadaqaqo waxawayey dhadkas odan qasab bey kunoqoneysa iney racan sithas. Marka waxan daxney oguyaran Qathiga sothon Qathi iney jiran wadhanka manta sharciga wuxu leye oguyaran afar, lixthan iyo sethaxthi ila manta wa afartan sana sitheth kali ya kutharsantey xatha waxan daxney oguyaran sothon xanoqthan wayo xathan daxno oguyaran afarti ama towon ceinka ladaxo xathan afartan sana kale bey noconi iney kutharsanto in yar kali sithas awgeth sothon xakabilawtho arimaxan Qathiga kusabsan, sothonka wexey dhowlada kutharto xakutharto lakin yeynan kayareyni sothon.

Waxa kale on sameyney ninka Qathiga ax xathu shaqa Qathi galo xathu sothon sana ama afartan sana shaqeyo marku retire u garo wuxu kuretire asaga oo weli Qathi ex mel u usoctho malexe u Qathinima usidafo sas awgeth waxan daxney Qathiga in u laqiima axatho marka uxorey ushaqatha bilawayo distrig Magistrate ninka Hakimka fadiyo mahkamatha Garis okaley in u laawoth axatha oo intu xelayo xatha xafiski Qathiga markath aragthith waxath mothii xafis nin karani ax, asaga oo lugeinayo yu imani karani yar ya daxfadiya sigatha kutalo ma maleyni kartith xafis waye madexeysith. Kii hakimkana wu agfadiya o bawur ba dhowlada kukentey, guri dhowlad bu kujira intas oo rux ba kaxos shaqeineysa sasa awgeth waxan daxney ninka maxkamatha Qathiga fadiyo wa in u laqima axatho ninka bawur ka lasina asagana lasiyo, inta qof oo lashaqeyney ey lashaqeyan dismana loxagajia u unoctho nin mahkamathi kamith ax. Waxa kale on sameyney Qathi gowolka fadiya province ska in u Qathiya fadiya provincial Khadis court wax lairaxtho lasameyo oo Qathiga meshas fadiyana Chief Magistrate u laawoth axatha, Chief Magistrate waxa wayey Hakimka Nairobi fadiyo Judgka wu kaxoseya lakin Magistrate yatha oo dan oo distrig yasha fadiyan u kawatha weynexe in u kas laqeima axatha kasna la mushar iyo la ceimawo axatha.

Waxa kaley on daxney in u jira maxkamath u Qathiga leyexey oo Appeal Court ax oo Nairobi kuyalo, Appeal Coutkas oo ey fadisanayan Chief Khadiga iyo lawa senior Khadithi, Khadithiyasha gowolatha fadiya kamith ax ama latharaja ax iyo Chief Khadiga iney fadistan mahkamatha appealka Khadiga. Xathi Khadiga distrig wax lagu goamini wayo kan gowolka ayu tagaya appealka oguxorey xathu goamini wayo xathi kan lawath ayutagaya oo Nairobi ax. Marka appealkas waxu laqimaya yex appael court ka wadhanka odan kuyalo, Chief Khadigana wuxu la awoth yaxayna

13 Hight Court Judge hakimka maxakamatha dhowlada saree fadiyo ayu laqeima yaxay. Wixi appeal courtka Khadiga udameyni wayana supreme court kort lairaxtho oo cusub oo wali lasameynin aya loguthbinaya, tas oo kali ax tafsirinti sharciga kusabsan wax thin kumasabsano ama mamul thineth ax ama daqan daxal ama furitan ama gur ama becshara kumasabsano wexey keli ey kusabsantexey sharciga tafsirkisa sithan waye iyosithan maaxa in u goamiyo arintas o xathey noqoto arin tafsirki kuxirta thinta losoceliyo Chief Khadi. Markas arimaxas waxa kasabnoconeysa ciimixi iyo tharajathi Khadiga in u noctha nin xaisto sharcigi Islamic Sheria oo sharcigi islamka kuso qalin jawiyey, wain u noctha nin towan sana Khadi so axa mamulkas maaragtey micnaxa sithi xafisiki asaga axa kartithisa ey olaimathan.

Marka waxa kale oo layiri oo kusabsan arimaxan Khadiga oo kuxiran arimaxan an kuqawananyo mahakamatha, mahkamathaxa odan marki laiskusorerewo wath maqashen ban umaleyni mahkamatha iney lathagalayan Guthiga sharciga bathalayo ayaga oo sheganayo in u sharcigan cusub xaqotho dinac kagadacayo oo ey rali kagaxexein. Mel kasta on tagney wadhanka maxkamathaxan walashegtey markey dexein mahkamathan waxath qortein jebkina waye o dhadka wexey dexein maaxa wixi fikrath oo dhadka ey dexein ban iskukeney wan so thawacney, fikrath walba iyo meshi lagagaxathley iyo qofki kuxathley iyo magacisa. Wexey nocthein kun iyo sitheth boqol oo xanshi mahkamathaxa kali, marka shey walbo oo lagathothana sas okale aya lososari kara oo loxorkeni kara dhadka, wayo marki waxan lathuwayo xadow marki xaga latago waxi inta laguthuwo oo dan oo markath xathleysein wath maqleisen ini nilithuwayey wixi kuli walaqorey wanalathawexey waxa xatha inta lagusoqorey wa wixi cajalka waxi lagasothuwey iyo dhadka ana xathlin oo qoralka kuthbiyey. Marka waxan daxney xakimyatha xatha wexey shaqatha kagabaxan tothowan iyo afar dhadka wuxu iskuracey tohtowan iyo afar thac ax uwein ey taxay sas awgeth lixthan iyo shan ya lagusogawagaweyey waqtisan marka lixthan iyo shan marku garo Hakimka shaqathi aya lagaruqseyni e xaqisa xalasiyo. Waxa kale oo laiskuracey hakimyatha xatha jogan inntotha bathan xorta wey garen lixthan iyo shanty marka xathi sharcigan lamelmariyo nuskotha weytagayan xaqotha bey qathanayan wayo dhad bathan ba xatha sharciga sobartey oo xatha wadhanka joga. Waxa lawath on daxney nin ka maxkamatha jogo xathii thacwa lagakeno intas oo shirkathoin oo waxajirta thacwoinka lokeno oo kusabsan ama loyaratha ama hakimmyatha qoran, ninki thaqwa lagakeney ama ninki thaqwa lagakenin ba xatha marki sharcigan lasuga ninki ruqsesana oo shaqatha iska casila shan sana ushaqeini ba lacag tisa lasini si ukuruqsesta xaqisa waxa loguthari shan sana usan shaqeinin wayo ninka pension kisa waxalosiya inta sana ushageye intas waxa wayey shaqatha xakaruqsestan. Xathey karuqseysani wayan muda sothon bari oo marki sharcigan lasuga kathib ninki anan shaqathas karuqseysanin on thaqwa lagakenin oo weligis magacisa mel qalathan an lugushegin qothobya cusub oo leadership code od conduct lairaxtho oo ninkasta oo mathax ax ama kursi mathax rathinayo oo in usaxixa ax ayey saxixayan shaqathothana wey wathanayan. Ninki thaqawa lagakeney ama thoth ey mel katala waxan daxney sothonkas bari xathu san kafaitheysanin oo shaqatha u ruqseysanin guthi aya la magacag awaya baritan kusameyo dhadka ayaga ex oo magacotha lasheg oo thacwa katala shirkath walba shirkathi ey axato logathacwothey. Waxa lasameynaya tribunual wax loaqano ama kox barta arintotha, xathi laguxelo shaqathana walagatiraya wanalathaqweynaya maxkamatha ya lasojojini xathi laguwayana

14 shaqathotha bey mesha kawathanayan. Marka nathamkas ayan udigney oo hakimyatha ey kaxoryethan ti ba kukaliftey iney mar wakilyatha istacmalan oo maxkamatha thacwa ey nogeyan oo ey iskutheyen markan Mombasa jogney iney imathan oo dhad ey xiran umeysuragalin, kathib hakimyatha naftotha aya maxkamatha tagen xatha marki ripotki iyo waxan an thiyariney oo barlamanka iyo waxan an gacanta ugaliney barlamanka aya wexey dexein dhadkan barlamanka aya magac awey oo shaqatha udibtey sithas awgeth xithii thacwa kaqabto arintan lasoqorey barlamanka mahkamatha xageiso barlamanka xa thacweyso. Barlamankana wa meshi sharciga ukasobaxayey lamathacweyni karo micnaxa waxawayey waxath kuthaleysein mel losiwatho malaxa okala marka arintothi meshas ayey mareysa ayathana.

Waxa kale on sharciga cusub kuqorney MP ya ath ufarabathan oo mathax banan guthiga shaqatha guthiga polista guthiya ath ufara bathan oo guthiga xuqutha alamiga ku shaqalex guthiyaxas o dan ayan magac abney o an fileyno mamulka wadhanka xagajin thono ama tosin thono. Guthiga thorashatha wainey kakobnathan dhad mathax banan, cathathona lasoyareya shan iyo lawatan qof melaxas waye xatha ini lagusoceliya dhad towan kayar oo markey oo batan towon ax xathi kale kayar guthi walbana on magac abney guthi ogubathan wa sagal qof ama towon xathi laiska magac awo dor iyo lawatan qof wa waqti dumis guthi yar oo xatha guthiga shaqalaxa public commission service in u guthi yar noctha. Guthi ka xoryetha ama lathagala fathaxathka, lalusha ayan sameyney, guthi waxan sameyney xafis dhadka an maxkamathaxa kathacwoni Karin oo thacwoin athagna lagoxaisto criminal cases thacwoinka xathi laguguxelo ama sanathya ax ufarabathan in xafiskas umatala oo u loyar usameya dhadka asaga ex oo wakil qabsani Karin. Waxa kale on sameyney guthi mathax banan oo guthutha wixi ser ax thib ufiriya oo thib ufiriya, ripotka waxan daxney fikaratha ath ufarabathan aya inta kaimathen inta kali maaxa Ijara bey kaimathen Balambala iyo Garis bey kaimathen oo kusabsan sethaxtha mel wowiga marka lawa xeyath oo lawathawo mathax banan iney firiyan o arintas ey goamiyan aya qasab ax. Anaga reccomendation axan waxan daxney xuthuthka North Eastern iyo xebta in u wowiga noctha wa sitha dhadka bathi uu iskuracey, wowiga inta bathan xata international wowiya biya anan gurin wexey nocthan xuthuthka xata lawa wathan xuthuthkotha bey nocthan. Lakin sharci axa legislationka barlamanka waxa wajib kasaran in xorta reccomendation an kuqorney ripotkan mathama guthiga u xilsaran sharci bathalka in u raca, wayo xathi ath kudawaqthith arinmesho kali ax intas oo mel ya jirta ooxuthuth isku ax anaga kali maaxa dhad ath ufarabathan ba isku xaista ser constituencigan anayaga yu nasogaley magala waxath arkeisa constituensigetha kujirto distrig kale division axana kujirto distrig kale marka mamulka ath bu iskugudaximatha waxa kamith ax sithi Huluqo okale, haluqo distrig axana inta bey kujirta constituency axana Fafi bey kujirta. Marka wain wixi kuli la mel mariya oo dhdaka lagalatashatho sothi uxabon lo melmariya, sithas awgeth waxan sameyney guthi xuthth odan thib ufiriya oo intu warego xathana dhadka kuwarega mel ala meshi dhadka kukalsonyan lawathan qof meshan iskuxaisto wax maqgul oo waxajiran mel lagamarikarin sithi mithan wowiga o kale nin indol xata wu arka. Lakin melaxa kale oo dulki o iskabanan thagmoinka isdaxgalen wexey ubaxante fikrath dhadka si daxgasho si u dhadki nawath kunolatha oo beri xathana lasokaca o laislaya. Marka national boundaries commission wax ladaxo ayan daxney xalasameyo boundaries commissionka oo uxilsaran xuthuthka wain usuga reccomendation oguxorey oo anaga an xorney bugainan

15 wein waxan qorney bug lix boqol iyo konton page ayan qorney oo sithi ladaxay iyo sithey kuimatey iyo sithii lagadaxay iyo intelagadaxay waxas iney firiyan dhadki ladaxtagan oo latashathan ey goamian ooy sugan xuthuthki, marki sharciga lamelmariyo ila lawa sana intas macnaxa markisharciga lamelmariyo iney kutilaba qathan ya qasab ax wayo lawa sanaa wa waqti ath uyar si ey daqsa arimixi kumaran ety dhadki intas o jer kuso warceliyan si u dhadka kuqancayo ey kusugan.

Xeyathas mathaxbanan ayan sameyney oodor ax xeyathaxa xuquqtha athimiga firineyso waxa xos imanaya xafiska thumarka, waxa xos imanaya xafis thumarka kali kushaqa lex oo gender commission lairaxtho waxa xos imanaya xafisya ax ufarabathan. Marka waxan kuqasbeyna xafiska human right commission iyo wixi xos imatho in utago oo dhadka u ath ogudawatho mafileyno in u district kukobnatho marku oguyaryaxay u waxba qawanin wain u divisionka taga o dhadka marku thacwathisa qawo ama u poliska kuxathgutha ama qof kale kuxathguthbo utagikaro xafiskas thacwathisa u geysan karo.

Intas ayan ogabaxaya ripotki arimaxa kuyalo draft bilka wa kuwas oo micnaxa la sharciyey oo qothob iyo sub section lex iyowaxas lex inta bathan wa waxa kali an kutharaya rasimalka wadhanka wain loistacmala si dhadka dan canfactha oo munafacathka dhadka than ogujirta. Waxa kale on kutharaya dhowlad xose an daxney xalasameyo oo kakowan tuloinka oo xatha location loacano iyo mamulka kaley oo location councils lairaxtho oo division eh o mesha xatha maulka yalo ex iyo midth distrig ax iyo midth provinska ax. On lenaxay guthomiyaxa distriga wain lathorta ceibta provincial administrationka ax waxan lenaxay iney ama lasothorta ama dhowlada ey shaqa kale udibta lakin ini dhadka lugumamula oo natham asaga urawo oo dhadka mamulayo ey nocthan dhad ayaga ka amar qato oo og iney ayaga kusonoqonayan taa ayatha ex buq ath ufarabathan bey kentey wayo dhad ithil oo xafis xaistey ban daxney xafis majirithono mela bathana waxa waye. Mwingi ban kashaqeinayey malin dhoweth intan meshan imanin DC Mwingi wuxu lada waxath kuxathleysin maaqul maaxa DC iyo Chief iyo Sub-Chief xathi lawayo wax soconayo maalxa marka waxan kuirii afartan sana dhadka sithu inda usokalaqathey DC, Chief iyo PC moogiye wax kalewa lamarkin, marka jiir xan kudaxweynathe xanoqonina e athinkana sugo bal wax kale xalafiye iney kaficnanithontawa lamaoge xathath daxthan midthan garaneyney kali an tagnano dibketha bey lethe lakin in lagatashatho weyan. Marka arimaxan waxa kathothi dhonan conferenceka oo sethax walbo distrig kaimani dhonana iyo xiyathaxa thuniga odan, se waxan daxney mamulka in u saldigisa distriga noctha, sithethan iyo sethaxthi district focus wax lairatho aya lasameyey ulajethathi distriga wuxu axa in u mamulka usodoweyo dhadka oo fikrathaxa xormarka u dhadka kasoguthbo lakin intabathan sithi mey noqonin wuxu nocthey distrig focus ki xafiska lomagac awo lacag oo Nairobi lacagta laguqaibiyo distrig axan marka gowol walba wuxu kuthagaley in u distrig yasha bathsatho inta ana North Eastern oo mar dow xatha distrig xeshey an kaexein North Eastern sethaxthi distrig oo malinti xorminatha laxey ey xaisatey bey weli xaisate. Markan firiney distrig yasha laiskugutharey waxa ubathna Central, Rift Valley iyo Nyanza sethax thas gowol waxa oguyara North Eastern oo waxba xelinba wayo mar an aniga qoral kasameynayey North Estern sagashan iyo lixthi ila sagashan iyo sithethi distrig yasha markan firiyey waxa ogudistrig yara North Eastern oo distrig waxba logutharin

16 sithi qornimathi, waxa kali oo inti aniga an jogey oo logutharey Coast oo Malindi kali logutharey. Lawathi gowol xadhath firiso waxath isukena thinta kali ex marka waxath motha distrig yasha laiskugutaro ini thinta awgeth laguxirixirey oo dhadki thinta muslinka lasocthey logarewey thinta awgeth, wayo xathath distrig qabto lacag derath aya kuimaneysey distrig axan asayeshe qeibti sub-location iyo location anaga aya ubathnen Kenya odan anaga oo ogu distrig yar aya ogu chief bathan wayo location iyo sub location lacag derath makenan lacagti xorey oo distriga imatey umbey si qeibistan ila sithi loqaibinayo ey noqota ceib an waxba qawani Karin oo salithi xafiska lagutagayey ey dafeynin, xormar mawaimanayo markas inti location iyo division nalosameynayey xathii into xorey lothayo xata mathama distrig an nalasinin lacagti itha exeth divisionki xorey ey jogen kali wax loguqabto mel ba lagugari laxa. Intas oo Chief Mamdera aya ogu Chief bathan xatha macaliminta primariga wey kabathanyixin, marka maacaqul maaxa intas o Chief oo iskasocoto oo sub location kethi geth yaxay oo ya jiran. Tii itha exeth marki xathi mamulka dhadka lodiwo qasab waxa wayey mel dhadka canfeceso maaxane mel kale lagamadigayo mamulka dhadka siyasathana wexey ku-campaign galein oy ku xolgalein meqa chief bath qortey iyo meqa sub-chief bath qortey anagana tii ba kulaxisabtaney, rer xewel intas o chief yath sisene angana math nasisin athinkina sethax xoya wax alla wexey utagan Nairobi o lasiyo chief ba jira balmalaisweythiyo mamulkale malasiyo iskula bey wey thistan malasiyo, biya bey weythistan malasiyo, skula bey weythistan malasiyo? Lamasinayo lakinmanta xathey latagan afar sub chief yan rabna wa lasini, wayo dulkena wa dul xotha daqata ax waxalaisku theyey in lathajio grazing block wax ladaxo ba lakeney si nalagukowo mel xarathi ban qaani wayney, kathib irrigation balakeney oo laiskuthao ini nalathajio wan qawani wayney qofka marku rob thaco berta odan bu iskagaguri bar baxa bu kusonoconi. Marka oguthambenti waxa loxeley oo ralii an kanaxay chief iyo sub chief oo melkasta oo lagufofi laxa magala kadigtey ila xolexeni mel ey kufofan ey laayixin liismaweythini weli, qasab waxa eh nin mamulka xathii gacanta dhadka mesha thagan logaliyo in u wax yalaxa nocas ey deceynin. Marka mamulkas mamulka saldiga distriga an ogadigney waxan daxney wain u rasimalkas ama lacagtas ey kaimaita dhowlada dexe lacagta dhowlada dexe kaimaney oo distriga uimaney sethax gewoth ban kadigney, ceib waxa loqaibini oo laqaibini dhadka distrig yasha ayaga oo lakashanayo cathatha dhadka intu yaxay iyo dulka intu laegyaxay, ceibta lawa waxa lagucaibini constutenciga distriga uyalan, ceibta sethax waxa lasini kali distrig yasha anan xormarin ceibta sethax distrig yashena iyo Moyale, Marsabit iyo Isiolo iyo Samburi iyo Turkana iyo xal iyo lawa distrig o kuyalan Coast iyo Western Pokot aya lasini lacagtas waxa logutalagaley distrig yasha anan xormarin mutha towon ama shan iyo towan sana ex inan kudowana mehsa dhadka kale ey garen. Mamulkas marka waxa lafilaya in unoctho mamul arintan dhowlada rasimalka iyo maulka xal mel laguxayo oo marki wax lagusiyoey nocota axsan lagusameyey o kale xaqatha iney xexein lagauthba oth octaxay waxath xaq ulethaxay, markan lacagtan sas xalosqaibiyo an lenaxay waxan kathubeyna in lacagtas xadow intan daxno sithi larawo xaloistacmalo meshi larawo lageyo xathana. Xasab ayey kutaxay ini ceibtas loistacmalo xathey lacagta distrigyasha lageinayo xal billion sethax mel marki lodigi ini cebta xorey loqaibiyo melna ceibta lawath melna ceibta sethaxath sii micnaxa ey unoqoto wax dhadki u ogyaxay inta lacag o sogaley budgetka malinti laaqriyo wath ogtaxay inta lacag oo sogaleyso. Xatha budget ba laaqrini maaogani kartith inti Ijara sogari iyo wax kale kulio magaris bey kuixari ma Nairobi ba laguqebsani nus ma garis imani nus ma garis lagurewi nuski kale ya distrig yasha gari manaogani kartith

17 cathatha waxana loshegeynin intas o sana shicibka Kenya wuxu kaqailinaye an ogano lacagta budgetka distrig walba tageiso ila xathana lama shegin wayo maimaneyso inti barlamanka ugoyey masoguthbixaiso.

Waxan daxney mathax weynaxa iyo mathaxweyna kuxigeinka ini lislathorta oo usan noconin mathaxweynaa ninku rawo mathax weyna kuxigeinta intu uthorto marku rawana ufijia oo xathu thono mathaxweyna kuxigen laan iska noctha sithi xatha wadhanka okale, xatha manta xathu mathax weynaxa u wax gabsatho mathax weyna kuxigen malaxa Waziryatha aya utartami kuriga walaislaini. Sharcigan cusub lakin waxan leney marku mathax weynaxa is sharxayo o thorashatha ugalayo wain u mathax weyna kuxigein ulasocha, waxa dacthey kurigi mathax weyna kuxigeinka inu mathax weynaxa noctha wax u thorasha kugala qawil walba odaxa waxan kadigi mathaxweyna kuxigen oo laiskugabatha. Kenyatta aya beri laguxamani jirey intu waziryathisi maqley iney kaqoryethan oo bar waziryatha kamith ey afgambi sameyni rawan markas bu yiri kaleya mesha state house yu oguyerey kuligoth indaxa qabsatha yudaxay marka kuligoth marka mithba mar bu dawarka katabtey wuxu yiri dhad yar xal iyo lawa yan dawarka katabtey ninki an tabtey yan kulasonaxay yudaxay marka wain ath ninwalba udunte wuxu isyiri athi kali yalugutabte amus yiri. Mathax weynixi xatha mathax weyna kuxigenki sithi yu uistacmaley afartan iyo lawatha qawil wuxu yiri athi ayan kadigin mathax weyna kuxigen ithorta marki lathortana ninkuthona yukadigi xal nin yukadigi marka tas sithi logaguthba waxan daxney mathax weynaxa wain umagac awa mathax weyna kuxigeinka thorashathana ey marku watha galan oo matki mathax weynaxa lathoranayo lalathorta mathax weyna kuxigeinkisina.

Waxa kale on daxney waziryatha iyo wazir kuxigeinka wain lagathorta barlamanka banankisa ini lagakena waxa layiri oo laiskuracey ninka wazirka xathu nin ath thacath ux u yaxay dhadkisi in ugawayo oo dhadkisa usan ushaqeineynin wayo dhowlada o dan ba masuluyatha ukaxaya mel alal meshi dhowlada ey rabto in utago wayey mamulkisa wathanka odan yu kakowanye nafis u constituency kuimatho maxelayo xathii uexeina Wazir an thacath xeina wixi wadhanka o dan logutalagaleyna wuxu geinaya constituencigisa si xathana losothorto mar lawath. Xatha mela laiskasothorto oo wathanka kamith oo waxajirt jith xalkan iyo Haluqo okale lami ax oo lawa malin marki lagaro oo garigo umarayo el elatha aya jithka iskadaxjifan ari iyo log, galey bey kudax wartan jithka daxthisa ila gari marayo malaxa tas waxa kentey markas wazirnimathi qofkas lacagti wadhanka o dan logutalagaley ayu meshisa geyey si losothorta. Si lawatha rimoth logaguthba wazirathi ey noconin dhad barlamnaka kujiro ninka barlamnka marki lothorto dhowlada xausameyso xafis constituenciga kuyalo oo marki larawo logutagi karo, waziryatha iyo wazir kuxigenkisa xalomag awo bananka, dhadka shicibka soctho xalaga magac awo sithii xathi qofka shaqatha lagatiro iyo xathan lagatirin ba constituecsiga usan kuthaqilin oo wathanka o dan masuliyatha losarey ukufuliya. Taa ethi eh Mp yasha o dan weykaqorjethan wayo ninwalba oo tartan galayo wuxukaraja qawa in u noctho wazir ama gacan yara wazir noctha marka waxa lajiri xosha xathey masoaconi karto, meshan laiskuguimanayo ayaga aya ubathan lawa boqol iyo lawa iyo lawatan waye sethax mel marki lodigo mel wa ayaga. Waxan daxney anaga wixi ey dhadka decein wan soqorney e kathotha bathala wayo draft waye waxan draft wexey utaxay ini lagathotha oo wixi laiskuracana lamelmariya wixi lagabathalayana lagabathalo wixi laturayana latura intawo wey dici thonta marki laiskuimatho.

18 Waxan daxney rais wizara xalasameyo oo mathax kaaxatho waziryatha, waxa kale on daxney waziryatha shan iyo towan kali xanocthan waxan iska banan xatha mathax weynaxa intu leye qawil walbo qanci sothon bey iskagarayan waziryathi mar bey dor iyo sothon axayen. Malin doweth bankiga athunka oo amax bixinaye aya wuxu kuyiri soceli oo soyare waziryathi oo kadic sitheth iyo towan marka wizarathixi ayu soyareye wuxuna kadigey sitheth iyo towan waziryathis e weli wa dor iyo lawatan markas lawa wazir oo xal xafis islafatho yath arki wayu xathu kan kathiro wuxu is dixi qawilkisa iyo dinac kale marin wax kolkaxorey bo siyasth kusal laxa dibketha bey lethe, lakin xathu sharciga lexe shan iyo towan wazir kali xaanocthan xathi lamac awo shan iyo towankas cith etheyso mathaxweynaxa malaxa wayo sharciga aya kukalifaya oo kuqasbaya in u waziryatha intas ukadigo.

Waxa kale on daxney musharka shaqalaxa dhowladatha mel uxaxathawo wain loxilsaro guthi mathaxbanan, salary nomination commission wax ladaxayo xalasameyo oo shegayo wax alala wixi lacag oo lasinayo xata barlamanka ukujiro. Barlamanka musharki axasaga aya xatha sameysta cith walbana o loogolatho iney musharketha sameysatana wa binaatham nina wax weyn bey sameysani sas awgeth guthigas mathax banan musharka shaqala dhowlada lasinayo o dan in u iskusadoweyo weye oo wax iskudadow unoctha usan noqonin wax ath kala fog oo mithna iqathanayo xal milyon mithna uqathanayo shan kun. Ninka polista oo xatha waregayo oo thugatha ractheynayo bishi shan kun ba lasini, ninka mpga ex oo wigi lama malin kashaqayo lawa malin ba barlamanka lagashaqeya carbacatha o dan walaga shaqeya talathatha galinka thamba ya lagashaqeya sitheth sac iyo bar ila lawa iyo towan sac qamistana waxa lagashaqeya galinka thambe. Wa lawa galin iyo malin wa lawa malin marki li iskuthartharo ninki afar iyo lawatan sac shaqeinaye oo tugatha ceirinaye shan kun ba lasini bishi, macaliminta qoraxtha tagnayena wakuwas ayagana lacag nilisiyo malaxa aya laleyaxay lacgtina kuwi mushar loqato wawa laarki inta an mushar loqathaneynin oo xaraan nima loqathanayo aya kabathan xathu macalinka beri mushar thonto lalush bixi aya ladixi. Marka wax yalaxas si eynan kudicin waxan daxney xalasameyo guthi mathaxbanan o uxilsaran musharki shaqalaxa dhowlada o dan ama dhowlada tos xaaxatho ama shirkatha dhowlad o matha banan xaaxathan musharkotha o dan wain u musho kasofula oo xathi walugutari ladoxo luguthara.

Waxa kale oo guthigas u uxilsaranyexe pension dhadka retire gareyen lasinayo oo mesho tagnanayo ninki retire gareye xatha lixthan iyo sagashi ama tothowatanki bishi waxa lagayawa in u qato sithethan shili, sithetan shil wa xal bowlath manta shilin maaxa malintona kumafilno bilkisa. Marka guthigas aya firinaya wixi mishar oo dhowlad oo dan ama wixi shaqenayo ulexayan ini lasiyo u wajib uleyaxay.

Arimas weye arimaxa uweyn on sharciga kusoqorney sharciga on fileyna constituency committiga in u dhadka uskugukeno kox kox oo dhadka losishego wixi liisku af garta ini ubaxan mar lawa ini lagaxathlo ama codinataga inti lodiwo unasogaro. Tareg lawatan wixi gathambeyo conferenskas sitheth iyo lawatanka ya logutalagaley in u daco wixi kabilawtho, waxan kutalajirna intas kaxore inan thib ocunoqono ripotki oo fikrathixi soguthbey wixi an ku thari

19 karno kutharna on reverse gareyna. Wixi kale waxath u guthbineysan dhadka distriga kabaxayo oo xaga tagayo si ey thothas ogasojethiyan conferenska, goanka oguthambeyo oo kamathambeka ax oo mesha lagumarayo wa conferenska wax yala farabathana mesha logathothayo wa conferenska asaga ax. Sas awgeth arimaxa ath kaxathashan on qorno anaga aya qatheyna wixi kale oomarki xadow nili daxkeno ath aragtan in ath kaxathlikartan wain ath usoguthbisan distrig codinataga ama waqtiga xathu cariri ithinku noctha sitheth iyo lawatanka xorteth usoguthbisan dhadka inta lagasothortey, wath wathagareyneysan dhadka inta lagasothortey so sas maaxa? Marka xatha intas ayan kujojinaya waxan ithin furaya in suala ath weythisan iyo wixi an in an sibayaniyo ubaxan inta an so gawa gaweynin.

Com: Nunow: Maqacatha sheg marka suasha sheg.

Adan Barre: Adan Barre Amey, bugi qaliqa wixi asaga sharci axan loqorey wath no shegtey lakin wixi giwi dac ax oo qaliga athunka lagagashegtey oo buga kuqoran in ath natusthith ayan rabna?

Com: Nunow: Ya kale oo sual qawa? Sualaxa yan marko iskuwatha arurin marko ban kajawawi, magacatha sheg.

Mohamed Ali: Mohamed Ali Farah ya lairaxtha, suasha waxan kaqawa dhadka waxan maqaleyney ini ladexe lawatha rabto wey isku gursan karan sual ban kaqawa tas maogoli ini muslimin ey sithas isku gurtato maogoli? Intas waye suasheytha.

Com: Nunow: Lawathi rabto wey isgursani karta freedom of marriage, xayex ya sual kale qawa? Bal intath kafikireysan an kajawawo. Thuqa qathigi wax kashegey suashisa in an sifacan u faxmey ilamaaxa wayo qathiga waxan daxney wain ulaxatha xafis kabilawtha distrig qathiga kale ukuyala provinska mith kalana appeal losiguthbini karo ukuyalo Nairobi. Waxa kale on daxney qathiyasha wadhan wainey axa oguyaran sothon dhowlada xathey rabto wey kabathini karta lakini ey sothon kayaranini sithan shegey xatha wa lawa iyo towon Qathi wadthanka sharciga xatha yalana wuxu leye afar qathi yenan kayaranin, tasna waxan uaragney xathi an cathath lashegen oo wadhanka usan lairaxtho intu thono xa magac awo in u waligis sas urewi thono usan magac aweynin. Sotho qathi aya wexey kadexeyneysa tothowatan distrig, distrig yal ath uyar ba jiran oo shan iyo lix distrig qathigo wu iskuxaini kara distrig yal ath iskugu dadow ba jiran sithi kuwan north eastern iyo kuwan xebta coast okaley distrig walba in u qathi jogo wayey. Kuwa kale lakin dor distrig ayu qathigo xainaya wey iskudowyixin kuligoth xal sac iyo nus sac ya losoconi inta qathogo wu mamuli kara. Waxa kale on daxney o qathiga kusabsan qathiga in u la xaq yaxay magistratka hakimka maxkamatha jogo inu senior Qathiga o provinska fadisanayo u la awoth yaxay Chief Magistrate ka oo Nairobi joga o kale, waxan daxney chief qathiga inu laawoth yexey high court judge, intas ayan arinta qathiga kashegey. Marka waxa kale on daxney qathiga in u laxatha cilma sharciga islamka Islamic sheria in u leyaxay shaxatha xathi shaxathathas uqawina shaxatha udigmato u qawana in judicial service commission guthiga la iraxtho guthi u xilsaran

20 shaqalaxa maxkamathaxa o dan in loguthbiyo shaxathathas oo ciimexetha u sosaro guthigas. Guthigas judicial sevice commission o shaqalaxa maxkamatha o dan qore ila xatha kumufarisani Karin chief qathiga, marka xatha kabilawato lawa qof o muslimin ax aya ufarisaneyna guthigas musliminta ax mith wa Chief qathiga mithka lawathna wa qof thumar ax o Islamic sheria qabto oo ey so magac awan shirkatha musliminta lawa qof aya xaqa sahaqala maxkamatha lagaqoro fadisaneysa si ey xaqa musliminta kumelmariyan o ey ogathothan.

Thuqa kale wuxu jiri gurka, qorta nin walbo niku rawo yu gursani lakin sharci axan waxan daxney ninwalba xorta guiding principals wax ladaxo aya jiran sharcigaoo balkisa uxore kuqoran principals kas waxa kuyala wax lomeley oogar logudigey waxa jirta musliminta wa san soshegney musliminta ilmaxotha ama weinkotha lugumaqasbi karo iney galan mel an thinthotha wafaqsanen iney xirtan labis an thintotha wafaqsanen lakin xathey xirtan lagamarewi karo oo mathnuc maaxa. Qofka muslinka lairaxthey xaq waxath ulethexe inath skul kutagta athiga oo mathaxatha thathan yexe oo dar der qabta xathey skirt thorata lugumaqasbi karo iyatha ya thoratey lakin lugumaqasbi karo weyan oo micnaxa maqabtith logumathithi karo xaqethi lakin wey xirani karta xathey itha kaxesho mathaxetha ama walith ketha dhadki uxilsarna ey amar sini wayan. Waxa lawath ojirta gurka daxalka, furitanka sethaxthas shey musliminta sharciga wathanka uyalo kamaraceyso wexey karaci sharciga muslimka, waxa kale oo usider lawa muslin ax xathey dhonta iney becsharaxeshis kagasho commercial contract oo commercial case kusabsan ey rabta iney gasho waxa xatha awoth logutharey qathiga in u becsharathal xalini karo u gali karo owol uxu kuega gur,furis iyo daxal xatha lawatha muslim oo xeshiska becshara galeyso xathey rali ka yixin in qathigas u dax daxathiyo qathigas xeshis bey kagalayan. awal xata xathath rali katixin lawa muslin ath tixin qathiga sharci umulein maxkama yath tageisin, mardka civila and commercial cases waxa logutharey xatha qathiga xathey lawathi rux o ey kadexeysey xosha muslimin ey yixin iney ralii kayixin iney athan ayaga. Marka gura iyo furitanka iyo daxal kagawa sethaxthas qas axan musliminta kumaqasbana iney karacan sharciga wexey iney ayagawa magaan wa gar nag muslim xathey magto iney nin gal gursato nin karewi karo malaxa, lakin xathi ey thitho ama kolkaxorey ey muslin wayo kugashey ey aragto in u muslim exein sharciga wexey ulethexe iney bur briso gurkas sithi udaxsi bathan aya oo thintetha marqati gashaneyso iney kolki xorey mathnuc exeth oo qof thumar oo muslim ax in u gursatho nin gal ax oy kugashey muslim ban axay. Marka xaqa lagoleyaxay xaqa gurka waye wa noqas dhadka kale ayu kusabsanye, anaga in an anaga magno oo thintena an katagno moogie sharcigas kuma qasbanin.

Mohamed Ali Farah: Wazxan ogunoconaya anaga sharecathana iyo tan krishtan lawa bey kalatexey nin an thowqithka lagaxelin iney gawadanathan dax tho wan qathani ithinka oo muslim ath rali oganocoten aniga rali kamanixin anaga mitha krishtanka in ath qathano mathnuq bey nagataxay. Marka ragan magalatho jogo oo aqristey ama nin wein ama canug yar xaaxatho waxan thoneyna sharecathu in u ath olasoctho xathath dinac ogadacthan on ogano in ath dinac ogadecthey dhadkena odan an thilaba ayan ithinka qatheyna. Maogolin ini thinti islamka ini lalacifiyo ninki thinta islamka lacifiyana oo dhadka iskutharana wan xawareyna wana xeleyna inshaallah.

21 Osman Mohamud: Wowiga tana river an thoth kaqabna, wowiga anaga waxan qabna inan lenaxay oo biyas nimanka Pokomatha ey naga dexeyan, waxan rabna wowigas ini dhowlada ey nolashero oo mel ey nokalacalamatheyso pokomatha wexey sheganey iney wowiga ayaga ey leyixin anagana malixin. Mpkaxa wowiga waxan rabna ini dhowlada ey nokalaqalamatheyso manna dageysanin qothob wowigan ka xathlayo sithi anaga iyo pokomatha wowiga an iskuguxaisano, maya.

Khalith Ali: Waxan sual kaqawa anaga xola daqath ban naxay waxajiran wax bathan xola ath ba nalogalaya oo dhowlada lethey waxa kamith eh liwax, warawa, gisi xata dhadka nagathisho marki latharana dhowlada ya lex marku wax thilana anaga ya kuxertoweyna. Suasha waxa waye, cothothka asaga ex waxan rabna xolaxa markey nagathisho iney nolibeyso ama xanofasaxtho in an iskarebno.

Com: Nunow: Marku qofka xathlayo tafath amusa wayo marki latafrayo oo laqorayo intas oo xathal ya sodaxgali lamaogani karo qofka xathlayo, marka waxan kafican in ath dagesatan oth amustan.

Deghow Omar: Waxan sual kaqawa Commission, wixi xore oo loguthbiyey wexey un kurewen sithi xatha wowiga markan kasoqathno wexey kusorewen wexey thib udigen oo sharciga usan shankath kusini Karin oo thib ey udigen, wexeyna kubathiyen thalka xathalaxotha o dan xatha dhowlada marki dan ketha laego guthi ban uxilsarney ama waxan sameyney xafis kusabsan mel xewel. Marka Commission ka miyusan lexein wax sharci oo markas so xergaley oo ey leyixin waxas yan kaqawaney meshas?

Com: Nunow: Sual kale ya qawa, iney damatey kasoqath. Arinti othey ukaxathley uyiri wowiga mpakathisi wan shegney oo wan galey ripotka weykutala sharcigana waxan guthi national boundaries commission lairaxtho wayo meshan kali maaxa, mesho arinta xathey taxay anaga xoshaina mexein in an xuthka sameyno meexein in ansharci qorno bey exeth wixi marka fuli kare oo markas ayatha ex goaankisa mucthey oo mugthi an kujirin wan sugney wixi se ubaxan in lasifiya qasab ayey nagutaxay ini lasifiriya. Marka wixi laiskuxaito oo sr ama xath wadhanka daxthisa in u mel mariyo ayan magac awney national boundaries commission lairatho, sas xaaxate ripotkena waxa kuyala xaga dulka xorta wixi thoth oo dulka kusabsan sethax gowol umbey thotha kajirta Rift Valley, Coast iyo North Eastern in laxaliyo muutha lawa sana ex marki sharcigan lasugo mudtha lawa sana iney dafin. Waxa lawath on daxney wowiga reccomendation axan ripotka wein mar dow bu ithin imanaya kan wa ripot lasogawiyey ripotka wein wa lix boqol iyokontan xanshi, marku imatho ayath kuarkeisa ripotkas waxa sifican oguyala walagafalothey in u wowiga noctha xathiki northeastern iyo coast. Wayo thothan wowiga katalo meshan kali meexe wexey kasobilawani garbatula agtetha lakin xathey meshan kali o thotha katalo ey taxay sharciga waluguthari kara tos lakin intas oo mel oo wowi iyo waxba udexeynin marka ladaxo xata ithincotho ukamuqanin ba jirta, anagana marki ana xainey awothetha an kusalgarney sas awgeth guthigas o in u salgari arintas logutalagale ayan daxney xalasameyo xoshana xagalo. Tas aya suashi athan oguthanbana kuxiran oo usabab ax in an sameyno meshian goaan kagarney wan kagarney lakin mel

22 anan goaan garin oo ubaxan ini goan lagagaro xathi ath shub kadaxthith waxa waye sharciga waxath uthaysey dhowlada markey magto wexey thonta xakasameyso. Lakin markath tiraxthith guthigas xalamayeyo xoshan xagalo muthasna xakudameyo mel ath usidafi karto malaxa, koley anaga aragti axan inta ogufuthuth on gali karney meshas bey exeth, wayo waxan daxney lawa sana marku sharcigan xergala xathu bisha lawa iyo tobnath sharcigan xergala bisha lawa iyo tobnath sanathka lawa iyo afar maaxa wa oguthambeyti oguxoreinti xata lawatha biloth oo xorey yalagudameybi kara.

Midtha cithothki, wa run cithothka dib bathan bukeney lakin sharcigan cusub waxan kuqorney cithothka kali e meexe wax kasta oo mel joga oo kamith ex rasimalka wadhanka xaqi iyo munafacathkisa o dan wain u uimatha o ukafaitha dhadka meshas thagan. Sithi thaqa iyo xayewanka wa kilagaxela dulka ath thagante athi, dulka xorta an xorey usoshegne intas oo ceib ba ukalagoiney dulka xorta trust land axa wa communial land xorta dhadka mesha thagan ba iskale, dulka dhadka ulaxa wixi xayewan o kuyalo waxa iskaley dhadki asaga ex, wixi mamul oo dulka lolaimathana wain unoctha wax dhadki faitha ukenayo. Arimixi bei xorey decein oo xayewanka inta lagararaye oo lageinayey tsavo lageinayey sithi carowlatha okale ineyna dicing othib ey usonoconin, dhowlada wexey wajib kasaran yexey thath walba meshu joga iney kutagerisa si uu xayewankisa u kuthafaxtho u kubathbatho. Xayewanka xathu game reserve ukujiro dhadka mesha thagan ba iskawathalex xathu national park kujiro sithi tsavo okale dhadka ag thagan oo xayewanka marku bananka ubaxo o dib uukeno wain ukafaitha lacagta kasogaleyso xayewanka oo ceib dhadkas lagasiyo. Oo si dhadkas u dib ogukenin lugutilaba qatho wixi dib ukenana dhadka lagaxal mariyo oo mal guth losameyo, mela bathan ban kumaqalney xolaxa dibkukeno gala beraxa bu kajajawiya berta bu gala mathoriga o kale wexeyna thaganxin national park yatha agtotha sithi mountain Kenya okale. Marka wxan lenaxay xayewanka kali maaexe wixi meljoga odan in u dhadka dulka jogo ulexey manafacthkisa dhadka in u xelo waye, dibka kali in u dhadka xelo maaxa. Marka intas ayan kagabaxay xayewanka dibkisa.

Aden Bare: Waxan suasheytha waxa wayey xayewanki kan xolaxa ladactho maaxe kan thorka dibkisi asaga o ath ubathna oo xathana sibathanayo waxa jirta xayawanki thurka in dhad laan iyo thunya laan faraban u anaga naguxay sithu ninkas u kaxathleyna in dhowlada ey milkath usheganeyso in dhadkanagi iyo thunyathenathi dhowlada wax thaneysi anan kulaxein meshi lairaxtho mnazini iyo masaklani inta daxeyso aniga aqonteitha intas ayan maskan kaxex on uyoga ina an ogsonaxay lawa iyo towan rux oo lawatan iyo afar biloth innta udexey ugartas ey cuntey yaxaska iyo liwaxa iyo gasitha. Anonafsa axan qofna ithaganen iney gesitha ey kadigtey moryan oo ey jajawisey lixthan iyo afar xawena sarir ey jiftey ana iska masakin ex intan ey iwathagaraneysa afartan iyo tothawa kun iyo lixthan boqol oo shilin o qarash kan uigulaley xashiyixi masalani ama ispatalki hola ana kaqatey ila B3 poliska, saxix chifka xafisyatha nalagaxukumo ila tana river ila maalani ey igayalan aminkana wax igasogarey ey jirin in bathana ey ilaqabto dibka asaga ex. Ugarti waxan rabna xathi dhadkanagi ey cunto xaqanagi ini fadigena ini nalogukenayo iyatha o kis iyo thacwa inan kujirin ama meexe dhowladathi ey milkigi ey kabaxtho o anaga ta ayatha ex an oga ar gosaneyno.

23 Com: Nunow: Thuqa fikrath bu diwey tas wa fikrath maoni maarurini yaino wa san ithin shegey lakin waxath yele wa fikrath fican qor wilasha innta iskuguyerto ath qorto Khalif xalosodiwo, wayo xathi xatha an daxno ripotka thib xalogunoctho an daxno wa arima ath ukul si micnaxa xata anaga an bathali wayno ey conferenska ey kutagta oo guthigi iyo dhadka tagayo logudiwa. Wan qorey anaga kamatayi ripotkena wan guthbineyna anaga lakin itha o der oth ka faloto yan rabna in ath so qortith.

Bashir Mohamed: Komishna aniga waxa laidaxa Bashir Mohamed waxana katirsane comiititha 3Cs, suasheytha wxa wayey waa xorey markan maoniga an arurineyne waxa jirtey ijara inan kaxathalney taclinta thinta iyo midtha kale ini laiskudax watho oo primary iskulka ila sekondari laga aqriyo taclinta thinta oo lagutharo sithi taclinta kale ey usocoto iney usocoto. Marka bitha ayatha ex maanan kuarkin ripotka inte lomeleye?

Com: Nunow: Sual kale majirta?

Abdulahi Mohamed: Bismilahi rahmani rahim, suasheytha waxa wayey waxa kamith ex suasha xatha Bashir usaley beri xorey waxan ripotka kuqorney Islamic education iney dhowlada ey aqonsato oo dhowlada ey mishar siso sithi macaliminta okale yan qorney xathana ripotka kumaaragno ithina mataqana jawabtethan?

Com: Nunow: Ya kale, sual kale xatheynan jirin kuwas wey iskuxiranyixin wey kusabsante taclinta islamka o iskulatha lagadigayo iyo macaliminta islamka o digayan oo ceibta matharista kasocthan oo dhowlada iney lacag siso ax. Waxan sharciga ama ripotka an kuqorney draft bilka na kujirto in u cunug walba ama rux walba o muslin ax in u xaq uleyaxay in u amar kaqato thintisa oo udagesta aqris thinta wafaqsana, taa ayatha marki xathi policy axan aloraco lairaxtho wexeynan xuri thonin iskulatha artheytha musliminta ey digta ini macalimin islan nimatha ey digan maathama an luguqasbi Karin thinta galatha CRE iney digtan ini loqoro macalimin Islamic education baran. Waxa kale oo ath uwein mamulka musliminta iney influence wein ey ukenikarto taclinta eductionka in general xathi expanded mandate kan oo xatha la weyneye oo xafiska Qathiga xathi lasugo oo umel maro oo national conference laguturi wexey noqoni thonta mel ath uwein oo wax walba oo bathalath ex lagusameyni karo. Xase yeshe xathii an daxno wey imatey oo ripotka wugarey oo wan kaxathalney Islamic teachers xalasiyo lacag, kuwa farabathan oo wax yalafarabathan oo xata kuwa Mkorino kuwa mathaxa xiran ya kuli macalimintena lacag xanalosiyo daxayan oo thin sheganayan o thin kusocthan lakin mathama qukun islan nimatha loweyneye nafaskisa waxan fileyna arimaxan o kaley in u thaqila oo umeleyo anaga on dhadki kaley tuseinin inan. Xathi an ufurno tas oo tothi kalana an thithno wayo FBA ba jiran thin walbo xanalo aqriyo bey lexein CRE maaxa, CRE wa galatha o dan o laiskukowey mith walba wexey lethe gar xanalogu aqriyo weyna dexein markan mesha jogney thothi ba bathatey. Marka waxan isku af garaney anaga xathan jurisdiction kaini an weyneysane arimaxan o kale in an thaqili karno ciriculumn ka in a influence gareyni karno nathamki macaliminta musliminta islanimatha barayeyna lugu meleyni karo itha oo cith kale naguqabsaneyni. Marka sithi ban ogaxarney lakin ripotka wey kutala observation iney taxay iyo sithi logathothey iyo

24 eventually individual instruction in u cuniga dageysan Karin, marka an lenenaxay cunuga lugumaqasbi karo frikrath an thinta wafaqsanen isla markasna waxan lenaxay cunuga wuxuj xaq uleyaxay thintisa ama thinta walthkisa in u barta una kucamal fala lawathawo xathi xalameleyo ladaxo wexey xureynin ini ti galatha lagajojio asaga o an laguqasbi Karin mithi kalena ukucamalfalilaxana losameyo wa interpretation marka. Lakin tos axan Islamic education weli manasotosinin wayo waxyala bathan bey terela axan soraci leth anagana manna rawin ini Mokorino iyo FBA kuli lagabarin iskulatha.

Bal intas ayan kagabexeyan arintan komitithi awe ya kajoga Bashir iyo Khalif awe? Komitithan iyo Co-ordinataga wainey dhadka ubayaneyan oo dhadki ey fursath usameyan oo ripotki ey kathothan towanka beri oo sososcoto tareq lawatan meshi lagugarana an kaxelno ripotki kasiguthbey dhadka wexey dhadka jecelyixin. Xatha 3 mile an anaga udaxney boundariga xasugo wath qori kartan masuji karo boundary waa arin agent waxan rabna ini wowiga unonoctho xath, marka wax yalaxas agentiga ex oo dhadka weli tharemayo gajathisa xalasoqoro xanalosothiro. Iney very current taxay iney very consecian issue ey taxay xalasoqoro ripotka marka tareq lawatan wixi kathembeyoan ku noconthono an iskutheyno in an kutharikarno, xathan kuthari waynana dhadka confereska nagatayo ayan u guthbineyna.

Marka Khalif I think I will end there ask somebody to pray for us.

Khalif: Wath maxath santixin xorta sithiath ogasoceib gashein dageisigan wuxu kasoctha wadthanka o dan towan casha aya lasiyey mel kasta ila tareq sitheth bey kuegtaxay marka melkasta wala athey dhad ya lokalathirey sifa ripotki iyo wazxath bixisen odan ini ath firisen a kunocotin. Mathama xatha ath udaragten wixi suala ath kaqabten ath diwaten, dhadka guthiga malin doweth an thoraney mzee Dubat Ali Amey iyo Hubi iyo Haji Hussein iyo Saleh an thoraney oo delegateki ka ceib galayan tareq sitheth iyo lawatan bishan sosocoto waxan umaleyni weyno mel mareysa wa alal wixi an rabno inshaalah. Marka nimanka noimathey o martitha ax wey maxathsanyixin marka Sheqo xanothuceyo, Sheq nothuce wa jince an musajitka u wathasocone.

Sheikh Abdullahi Ahmed: Prayers, Bismillahi rahmani rahim wasalatu wasalamu ala muhamad wacala calihii wasalam. Waxan illaxey kabaryay kulan keni in kulan qer qawo ilaxey in u kadigo sharciga labathalo mith qer qawo in u ilaxey nogadiyo anaga iyo thintena iyo thunyathena mith qer qawa in u ilaxey nogadigo, mith qer nogujiro in u ilaxey nogadiyo, mith ana nafathaxathiney ilaxey in u naga lilaloyo. Fatah, amin amin, amin amin.

Khalif: Wadth maxath santixi wunodamathey mitinka.

25 &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

26