Arkusz RASZYN (559)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz RASZYN (559)

Warszawa 2009 Autorzy: Halina Kapera*, Leszek Kruk*, Jolanta Le śniak* Gra Ŝyna Hrybowicz**, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu – Joanna Szyborska-Kaszycka***

* – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp – J. Le śniak ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Le śniak ...... 4 III. Budowa geologiczna – J. Le śniak...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ...... 15 VII. Warunki wodne – J. Le śniak ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 18 VIII. Geochemia środowiska...... 21 1. Gleby – P. Kwecko ...... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 24 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ...... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – L. Kruk ...... 26 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – L. Kruk ...... 35 XII. Zabytki kultury – L. Kruk ...... 38 XIII. Podsumowanie – L. Kruk, G. Hrybowicz ...... 41 XIV. Literatura...... 42

I. Wst ęp

Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Raszyn została opracowana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (plansza A) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Raszyn Mapy geologiczno −gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanym w 1997 roku w firmie AQUAGEO MF w Falentach (Tołkanowicz i in., 1997). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi”, opisuj ącą tematy- kę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania re- gionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom teryto- rialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zaso- bami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczności oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania.

W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Mazowieckiego Urz ędu Woje- wódzkiego w Warszawie i Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w War- szawie, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych w Grodzisku Ma- zowieckim, Grójcu, Piasecznie, Pruszkowie i Warszawie oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty arkuszem Raszyn okre ślaj ą współrz ędne od 20°45’ do 21 °00’ długo ści geograficznej wschodniej i od 52°00’ do 52°10’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza nale Ŝy do pi ęciu powiatów wojewódz- twa mazowieckiego: pruszkowskiego (gminy: Pruszków, Brwinów, Michałowice, Raszyn, Nadarzyn), piaseczy ńskiego (gminy: Piaseczno, Lesznowola, Tarczyn), grodziskiego (gminy Podkowa Le śna i śabia Wola) i miasta Warszawy (dzielnice Ursynów i Włochy). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) prawie cały obszar arkusza le Ŝy w obr ębie makroregionu Nizina Środkowomazowiecka, obejmuj ąc fragmenty dwóch mezoregionów: Równiny Łowicko-Bło ńskiej i Równiny Warszawskiej, jedynie dwa małe fragmenty przy południowej granicy arkusza znajduj ą si ę na Wysoczy źnie Rawskiej w ma- kroregionie Wzniesienia Południowomazowieckie (fig. 1). Obie równiny są płaskimi, zdenudowanymi wysoczyznami polodowcowymi. Najwy Ŝej wzniesione s ą pagórki moren czołowych w rejonie wsi Ksi ęŜ ak (poza arkuszem) w południo- wo-zachodniej cz ęś ci arkusza – 168,5 m n.p.m. Ku północy teren si ę obni Ŝa, osi ągaj ąc w rejonie Pruszkowa około 100,0 m n.p.m. Najwi ększymi rzekami s ą Jeziorka – prawobrze Ŝny dopływ Wisły oraz Utrata – prawobrze Ŝny dopływ Bzury, płyn ąca z południa na północ. W dolinach rzek znajduj ą si ę liczne stawy, powstałe wskutek spi ętrzenia wód płynących. Obszar arkusza le Ŝy na granicy dwóch regionów klimatycznych: wielkopolsko-mazowieckiego i mazowiecko-podlaskiego. Średnia temperatura półrocza zimowego waha si ę od 0,5 do 1,0°C, za ś półrocza letniego wynosi około 14,5°C. Średni opad roczny wynosi około

550 mm. Pokrywa śnie Ŝna zalega około 50–60 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Obszar obj ęty arkuszem Raszyn poło Ŝony jest w obr ębie aglomeracji warszawskiej, strefie podmiejskiej i na terenach wiejskich. Osiedla miejskie o zwartej zabudowie skupiaj ą si ę wzdłu Ŝ północnej i wschodniej granicy obszaru arkusza. Liczne zakłady przemysłowe i centra handlowe zlokalizowane s ą w rejonie Pruszkowa i Raszyna. Tereny przemysłowo- składowe znajduj ą si ę wzdłu Ŝ linii kolejowej w obr ębie Warszawy, w Pruszkowie, w rejonie Lesznowoli, Jabłonowa, Starej Wsi, Ru śca i koło Łazów w pobli Ŝu drogi Warszawa – Kraków.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Raszyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002)

1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu

Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.72 – Równina Łowicko-Bło ńska, 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.76 – Równina Warszawska, 318.78 – Równina Wołomi ńska Mezoregiony Wzniesie ń Południowomazowieckich: 318.83 – Wysoczyzna Rawska

W centralnej i południowej cz ęści omawianego arkusza intensywnie rozwini ęta jest uprawa warzyw i owoców. Lasy, w wi ększo ści bory sosnowe, wi ększe powierzchnie zajmuj ą w centralnej i połu- dniowej cz ęś ci omawianego obszaru. Przez obszar arkusza przebiegaj ą dwie mi ędzynarodowe drogi: E-77 Warszawa – Kra- ków i E-67 Warszawa – Katowice. Dobrze rozwini ęta jest sieć dróg lokalnych. Na mapie dokumentacyjnej zaznaczono projektowane drogi ekspresowe: S-8, stanowi ącą na obszarze arkusza obwodnic ę Raszyna i ł ącz ącą si ę w S ękowinie z drog ą krajow ą E-77, dalej biegn ącą obecn ą tras ą E-67, S-2 – południow ą obwodnic ę Warszawy oraz S-7 Warszawa – Grójec, łącz ącą si ę w miejscowo ści Pyry z projektowan ą srog ą ekspresow ą S-79. Wzdłu Ŝ północno-wschodniej granicy omawianego obszaru biegnie linia kolejowa Warszawa – Kielce – Kraków, a wzdłu Ŝ północno-zachodniej granicy – centralna magistrala kolejowa, ł ącz ąca Warszaw ę ze Śląskiem oraz linia warszawskiej podmiejskiej kolejki WKD. Tu Ŝ poza północno-wschodni ą granic ą obszaru arkusza zlokalizowany jest mi ędzynarodowy port lotniczy Ok ęcie. Teren lotniska wraz z pasami startowymi zajmuje znaczn ą powierzchni ę w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Raszyn opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Raszyn wraz z obja śnieniami (Sarnacka, 1976; 1978). Omawiany obszar poło Ŝony jest w obr ębie niecki warszawskiej, która stanowi środko- wą, najgł ębsz ą cz ęść niecki brze Ŝnej. Tworz ą j ą utwory kredowe, a wypełniaj ą osady zaliczone do trzeciorz ędu. Trzeciorz ęd reprezentowany jest przez morskie utwory paleogenu oraz l ądowe utwory neogenu. Osadami paleoce ńskimi s ą margle i iły margliste o mi ąŜ szo ści od około 50 do 80 m, za ś oligoce ńskimi piaski, mułki, iły i zlepie ńce. Stwierdzona wierceniami na obszarze arkusza mi ąŜ szo ść utworów oligoce ńskich waha si ę od 40 do 70 m. Starszy neogen wykształcony jest jako mioce ńskie piaski pylaste i drobnoziarniste z domieszk ą pyłu w ęglowego z nielicznymi warstwami mułków i iłów piaszczystych, z dwoma pokładami w ęgla brunatnego, najcz ęś ciej o mi ąŜ szo ści 2 m. Średnia mi ąŜszo ść utworów mioce ńskich przekracza 50 m. Młodsze utwory plioce ńskie zalegaj ą na całym obszarze w podło Ŝu osadów czwartorz ędowych. S ą to iły pstre, mułki i piaski osi ągaj ące mi ąŜszo ść do

124 m. Zarówno sp ąg, jak i strop utworów plioce ńskich charakteryzuj ą znaczne deniwelacje, przekraczaj ące 80 m. Utwory czwartorz ędowe pokrywaj ą zasadniczo cały obszar arkusza. Mi ąŜ szo ść ich jest zmienna i wynosi od 50 do 120 m. Jedynie w pobli Ŝu wsi Krakowiany wyst ępuje wychodnia iłów plioce ńskich, stanowi ących kr ę w utworach czwartorz ędowych. Najstarszymi utworami czwartorz ędowymi s ą osady preglacjalne, wykształcone głównie jako piaski ze Ŝwirami, muł- ki i iły. Maksymalna ich mi ąŜ szo ść wynosi 30 m (fig. 2). Najwi ększy wpływ na ukształtowanie obecnej morfologii terenu miały zlodowacenia środkowopolskie, a zwłaszcza stadiał mazowiecko-podlaski. Najstarszymi jego osadami s ą gliny zwałowe dolne odsłaniaj ące si ę w rejonie Michałowic oraz iły i mułki warwowe dolne, wyst ępuj ące do ść powszechnie na całym obszarze, a odsłaniaj ące si ę m.in. w rejonie Kajetan, śabie ńca, Młochowa oraz Gołkowa, gdzie były przedmiotem eksploatacji. Na rozległych obszarach w południowej, południowo-zachodniej oraz wschodniej cz ęś ci obszaru zalegaj ą gliny zwałowe, których mi ąŜ szo ść zazwyczaj kształtuje si ę w granicach od 0,5 do kilku metrów. Na nierównej powierzchni glin zwałowych powszechnie wyst ępuj ą piaski wodnolodowcowe. Najwi ększe mi ąŜ szo ści (około 10 m) tych utworów zwi ązane s ą z dwiema strefami odpływu wód roztopowych: jedn ą, ci ągn ącą si ę od Jazgarzewszczyzny na wschodzie, przez Borowin ę, Magdalenk ę w kierunku Nowej Wsi i Podkowy Le śnej, i drug ą, biegn ącą od Jezio- rek Polskich, przez Jaworow ą i Raszyn w kierunku Pruszkowa. Z postojem lądolodu i jego regresj ą w czasie stadiału mazowiecko-podlaskiego zwi ąza- ny jest ci ąg piaszczysto-Ŝwirowych wzniesie ń czołowomorenowych ci ągn ących si ę od Ojrza- nowa, przez Przypki i Wol ę Przypkowsk ą do Kotorydza oraz rozproszone na całym obszarze formy deglacjacji arealnej (moreny martwego lodu i kemy). Najwi ększe formy kemowe wyst ępuj ą w rejonie Janki – S ękocin – Łady, tworz ąc plateau kemowe. Mo Ŝna je tak Ŝe spotka ć w rejonie Komorowa, Nowej Woli oraz na zachód od Krakowian. Podczas zlodowacenia północnopolskiego (wisły) tworzyły si ę piaski rzeczne tarasów nadzalewowych Utraty, Zimnej Wody i Jeziorki oraz piaski eoliczne, tworz ące niekiedy rozległe pola wydmowe, jak np. w okolicach Magdalenki i Władysławowa. W dolinach rzek mi ąŜ szo ść piasków rzecznych wynosi kilka metrów, a piaski eoliczne osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do 2 m. Najmłodszymi osadami s ą holoce ńskie piaski, namuły i torfy wypełniaj ące doliny rzeczne i zagł ębienia bezodpływowe. Mi ąŜ szo ść torfów na ogół nie przekracza 1,5 m. S ą to torfy turzycowe torfowisk niskich.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Raszyn na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006) Czwartorz ęd Holocen:

Plejstocen (zlodowacenie wisły):

Neogen

Plejstocen (zlodowacenia środkowopolskie):

Uwaga: przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Raszyn znajduje si ę obecnie 12 udokumentowanych złó Ŝ kopalin okruchowych. Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1 (Wołkowicz i in., 2009). Skre ślono z bilansu zasobów: – zło Ŝa kopalin ilastych „Gołków” i „Gołków I” – wyeksploatowane – zło Ŝa kopalin okruchowych: „Michałowice – wł ączone do zło Ŝa „Janki-Sokołów”, „So- kołów” i „Sokołów I” – udokumentowane obecnie jako zło Ŝe „Sokołów-świrownia” oraz „Puchały” – wyeksploatowane.

Zło Ŝe „Janki-Sokołów” (Makowiecki, Strzelczyk, 1980) rozpoznano w kategorii C 2 na powierzchni 78,45 ha. Zatwierdzone zasoby bilansowe wynosiły 24 282 tys. t i 2 194 tys. t w filarze ochronnym. W 1985 roku dodatkowe badania (Szeller, 1985) pozwoliły na przekla- syfikowanie cz ęś ci zasobów do kategorii C 1 z rozpoznaniem jako ści w kategorii B, ponadto wł ączono w jego granice przylegaj ące zło Ŝe „Michałowice”, rozpoznane kart ą rejestracyjn ą w 1983 roku. W nowych granicach na powierzchni 90,15 ha ustalono 4 415 tys. t zasobów bilansowych w kat.C 1, a w kat.C 2 23 127 tys. t zasobów bilansowych i 2 194 tys. t zasobów bilansowych w filarze ochronnym. W latach 1994 – 2001 w granicach zło Ŝa „Janki-Sokołów” udokumentowano 6 nowych złó Ŝ. W miar ę dokumentowania kolejnych złó Ŝ opracowywano dodatki aktualizuj ące stan zaso- bów zło Ŝa. Według ostatniego dodatku (Tulska, 2001a) w zło Ŝu pozostały zasoby 1 769,8 tys. t w kat.C 1, 20 840 tys. t w kat.C 2 i 2 194 tys. t w kat.C 2 w filarze, na powierzchni 76,2 ha.

Nowe zło Ŝa zlokalizowane s ą w północnej cz ęś ci rozpoznanej głównie w kat.C 1. Udo- kumentowano je na prywatnych gruntach przyszłych u Ŝytkowników. Zło Ŝe „Janki-Sokołów I” (Makowska, Janicki, 1994a) rozpoznano na powierzchni

1,25 ha, dokumentuj ąc w kat.C 1 132,5 tys. t zasobów. Zasoby zaktualizowane s ą kolejnymi dodatkami, z których ostatni (Palczuk, 2005) opracowany został po wyga śni ęciu koncesji. W zło Ŝu pozostało 63 tys. t zasobów. Zło Ŝe „Janki-Sokołów II” (Makowska, Janicki, 1994b) udokumentowano na powierzchni 1,85 ha. U Ŝytkownik nie uzyskał zgody na zmian ę u Ŝytkowania terenu. Zasoby w kat.C 1 wynosz ą 664 tys t. W zło Ŝu „Janki-Sokołów III” (Makowska, Janicki, 1994c), udokumentowanym na powierzchni 2,38 ha, zasoby w kategorii C 1 według dodatku (Palczuk, 2008) wynosz ą 135 tys. t.

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologiczne Stan Wiek Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Numer bilansowe zagospodarowania Przyczyny Rodzaj kompleksu rozpoznania (tys. t) kopaliny złó Ŝ zło Ŝa Nazwa zło Ŝa (tys. t) zło Ŝa konfliktowości kopaliny litologiczno– na mapie Klasy Klasy zło Ŝa surowcowego wg stanu na rok 2008 (Wołkowicz i in., 2009) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Janki-Sokołów p Q 22 611 C1+C 2 Z – Sb, Sd 4 B Z 2 Janki-Sokołów I p Q 63 C1 G – Sb, Sd 4 A – 3 Janki-Sokołów II p Q 664 C1 N – Sb, Sd 4 A – 4 Janki-Sokołów III p Q 166 C1 Z – Sb, Sd 4 A – 5 Janki-Sokołów IV p Q 447 C1 Z – Sb, Sd 4 A – 9 Wilcza Góra p Q 45 C1 Z – Sb, Sd 4 B Z 12 Janki-Sokołów VII p Q 113 C1 G 8 Sb, Sd 4 A – 13 Janki-Sokołów VI p Q 620 C1 N* – Sb, Sd 4 A – 14 Sokołów-świrownia p Q 12 C1 G 7 Sb, Sd 4 A – 15 Sokołów 330 p Q 235 C1 Z – Sb, Sd 4 A – 16 Laszczki I p Q 56* C1 N** – Sb, Sd 4 A – 10 17 Janczewice p Q 213 C1 N – Sb, Sd 4 A – Michałowice p Q – – ZWB – – – – – Puchały p Q – – ZWB – – – – – Sokołów p Q – – ZWB – – – – – Sokołów I p Q – – ZWB – – – – – Gołków i(ic) Q – – ZWB – – – – – Gołków I i(ic) Q – – ZWB – – – – –

Rubryka 3 – p – piaski, i(ic) – iły i łupki ilaste ceramiki budowlanej Rubryka 4 – Q – czwartorz ęd Rubryka 5 – * – zasoby nieaktualne, eksploatacja bez koncesji na du Ŝą skal ę Rubryka 6 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C 1, C 2 Rubryka 7 – zło Ŝa: N – niezagospodarowane, N* – zło Ŝe posiada wa Ŝną koncesj ę, ale nie rozpocz ęto wydobycia, N** – eksploatowane bez koncesji, G – zagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – wykre ślone z bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9 – kopaliny: Sb – budowlane, Sd – drogowe Rubryka 10 – zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 – zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12 – Z – konflikt zagospodarowania terenu

Zło Ŝe „Janki-Sokołów IV” (Makowska i in., 1995) rozpoznano na powierzchni 1,93 ha. Aktualny stan zasobów według dodatku nr 2 (Palczuk, 2006b) wynosi 446,7 tys. t.

W zło Ŝu „Janki-Sokołów VI” (Palczuk, 1998), rozpoznanym w kat.C 1 na powierzchni

1,56 ha, zasoby w kategorii C 1 według dodatku (Palczuk, 2008) wynosz ą 620 tys. t. Zło Ŝe „Janki-Sokołów VII” (Tulska, 2001b) ma powierzchni ę 1,07 ha. Udokumentowa- ne zasoby wynosiły 161,7 tys. t. Dodatek nr 1 (Palczuk, 2006a) zawiera aktualizacj ę zasobów w zwi ązku z uzyskaniem nowej koncesji. W zło Ŝach udokumentowanych w granicach zło Ŝa „Janki-Sokołów” seri ę zło Ŝow ą stanowi ą utwory wodnolodowcowe stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowace ń środkowo- polskich. Na całym obszarze kopalina charakteryzuje si ę wyrównanym składem granulome- trycznym. S ą to piaski drobno- i średnioziarniste, w których wyst ępuj ą przewarstwienia z domieszk ą frakcji grubszej. Maj ą one jednak niewielkie mi ąŜ szo ści i nieregularne rozprze- strzenienie. Cała seria zło Ŝowa charakteryzuje si ę wysokim punktem piaskowym o warto- ściach 98,2–99,4% i niewielkim zapyleniem. Maksymalna udokumentowana mi ąŜ szo ść złoŜa wynosi 29,8 m. Nadkład o grubo ści od 0,2 do 5,2 m na przewa Ŝaj ącym obszarze stanowi tylko gleba, miejscami płaty piasków zaglinionych. Kopalin ę rozpoznano pod k ątem przydatno- ści w budownictwie i drogownictwie. Dla drogownictwa spełnia wymogi w stanie naturalnym, w budownictwie dla zapraw i wypraw wymaga odsiania niewielkiej ilo ści nadziarna. Podstawowe parametry górniczo-geologiczne złó Ŝ i jako ściowe dla złó Ŝ udokumentowanych w granicach omawianego arkusza zło Ŝach zestawiono w tabeli 2. We wschodniej cz ęś ci arkusza w rejonie miejscowo ści Władysławów, udokumentowano zło Ŝe „Wilcza Góra” (Łazowski, 1993) Powierzchnia zło Ŝa wynosiła 2,85 ha. Kopalin ą s ą piaski wodnolodowcowe zło Ŝone na glinie zwałowej. W serii zło Ŝowej stwierdzono nieregu- larnie rozprzestrzenione wkładki mułków. W czasie eksploatacji du Ŝe zapylenie stwierdzono w południowej cz ęś ci zło Ŝa. W dodatku (Tulska, 1998) wył ączono ten obszar ze zło Ŝa. Aktu- alna powierzchnia zło Ŝa wynosi 1,16 ha. Kopalina przeznaczona jest dla drogownictwa i w ograniczonym zakresie dla budownictwa. W zło Ŝu „Sokołów 330” (Krogulec, 1997: Paprocka, 2008) kopalin ą s ą piaski wodnolodowcowe. W serii zło Ŝowej zaznacza si ę zmienno ść granulacji od piasków drobnoziarnistych z przemazami mułków do ró Ŝnoziarnistych z domieszk ą drobnej frakcji Ŝwirowej. Pokład wyklinowuje si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci rozpoznanego obszaru. Powierzchnia zło Ŝa wynosi 1,78 ha. Podło Ŝe buduje glina zwałowa. Kopalina przeznaczona jest do wykorzystania w budownictwie i drogownictwie.

Tabela 2 Zestawienie najwa Ŝniejszych parametrów górniczo-geologicznych i jako ściowych złó Ŝ okruchowych parametry górniczo-geologiczne parametry jako ściowe gęsto ść mi ąŜszo ść zawarto ść zawarto ść Nr grubo ść nasypowa serii pyłów ziarn zło Ŝa Rodzaj powierzchnia nadkładu w stanie Nazwa zło Ŝa zło Ŝowej warunki mineralnych < 2 mm na kopaliny zło Ŝa od – do zag ęszczonym od – do hydrogeologiczne mapie śr. śr. od – do śr. [ha] [m] [%] [t/m 3] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0,0–3,2 1,0–29,8 0,4–3,0 60,1–99,4 kat.C 10,3 – 1 0,4 17,6 zło Ŝe cz ęś ciowo 1,7 88,2 1 Janki-Sokołów p 0,2–5,2 3,6–29,8 zawodnione 0,2–8,4 69,1–99,4 kat.C 65,9 – 2 1,2 18,9 1,8 88,2 2,2–3,0 zło Ŝe cz ęś ciowo 0,8–1,8 89,1–99,4 1,75–1,80 2 Janki-Sokołów I p 1,25 nadkład zdj ęty – zawodnione 1,3 94,3 1,77 0,2–0,4 11,6–29,8 zło Ŝe cz ęś ciowo 0,9–7,1 82,2–98,2 1,65–1,82 3 Janki-Sokołów II p 1,85 0,3 23,6 zawodnione 2,6 89,6 1,78 2,2–3,7 1,4–3,0 78,0–99,0 1,79–1,90 4 Janki-Sokołów III p 2,38 nadkład zdj ęty zło Ŝe zawodnione 12 2,8 2,2 89,5 1,83 3,6–17,7 1,5–3,0 78,0–99,0 1,79–1,90 5 Janki-Sokołów IV p 1,93 nadkład zdj ęty zło Ŝe zawodnione – 2,3 89,6 1,84 0,2–0,4 1,2–4,0 2,1–7,8 71,0–99,0 1,60–1,65 9 Wilcza Góra p 1,16 zło Ŝe suche 0,3 3,1 6,3 91,8 1,62 0,2–2,8 0,5–8,2 zło Ŝe cz ęś ciowo 5,0–5,2 94,6–98,7 1,80–1,80 12 Janki-Sokołów VII p 1,07 1,4 – zawodnione 5,1 96,3 1,80 0,2–0,3 21,7–29,8 zło Ŝe cz ęś ciowo 0,8–5,5 74,4–99,4 1,65–2,00 13 Janki-Sokołów VI p 1,56 0,3 27,9 zawodnione 1,8 87,8 – 0,0–2,9 1,5–8,4 zło Ŝe cz ęś ciowo 0,5–3,1 83,3–99,9 1,69–1,90 14 Sokołów-świrownia p 0,84 – – zawodnione 1,5 93,0 1,80 zło Ŝe cz ęś ciowo 15 Sokołów 330 p 1,78 śr. 0,6 śr. 8,4 śr. 1,0 śr. 94,0 śr. 1,78 zawodnione 0,2–0,2 3,1–5,2 1,0–1,4 98,4–99,0 16 Laszczki I p 0,99 zło Ŝe suche – 0,2 4,2 1,2 98,8 0,2–0,3 8,2–9,8 zło Ŝe cz ęś ciowo 3,6–4,8 74,2–95,3 17 Janczewice p 1,22 śr. 1,96 0,3 9,2 zawodnione 4,1 85,6

Rubryka 3 – p – piaski

Zło Ŝe „Sokołów-świrownia” powstało z poł ączenia złó Ŝ „Sokołów” i „Sokołów I”. UŜytkownik obu złó Ŝ zdecydował o opracowaniu wspólnej dokumentacji dla poprawienia warunków eksploatacji i racjonalniejszego wykorzystywania zasobów. Powierzchnia utwo- rzonego zło Ŝa wynosiła 3,80 ha. Dokumentacja „Sokołów-świrownia” (Strzelczyk, 1998) zawiera rozliczenie zasobów złó Ŝ „Sokołów” i „Sokołów I”, co było podstaw ą do wybilanso- wania w/w złó Ŝ w ich pierwotnych granicach. Kolejne opracowanie (Strzelczyk, 2004) zawiera aktualizacj ę zasobów wynikaj ącą z wył ączenia obszaru, na którym w nadkładzie wyst ępują utwory gliniaste o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 4,0 m, i eksploatacji na przestrzeni lat 1999 – 2003. Mi ąŜ szo ść serii zło Ŝowej w wyrobisku wynosi 1,5–6,4 m i 6,4–8,4 m na obszarze nie- eksploatowanym. Aktualna powierzchnia zło Ŝa wynosi 0,84 ha. Zło Ŝe „Laszczki I” (Biernat, 2006) udokumentowano w obrębie małej formy kemowej. Piaski charakteryzuj ą si ę jednolitym wykształceniem litologicznym i wyrównanym uziarnie- niem. Nadkład tworzy tylko gleba, podło Ŝe – gliny zwałowe piaszczyste. W zło Ŝu „Janczewice” (Sobczuk, Paprocka, 2000), na powierzchni 1,22 ha, udokumentowano w kat.C 1 213 tys. t piasków. W stropie zło Ŝa przewa Ŝaj ą piaski drobnoziarniste, w kierunku sp ągu wyst ępuj ą wkładki piasków ró Ŝnoziarnistych z domieszk ą Ŝwirów i poje- dynczych otoczaków. Kopalina w stanie naturalnym moŜe by ć stosowana w drogownictwie. Wykorzystanie w budownictwie do produkcji mieszanek wymaga klasyfikacji ziarnowej i odsiania nadziarna. Klasyfikacji sozologicznej dokonano na podstawie obowi ązuj ących wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin (Wytyczne, 1999) i analizy przyrodniczo-krajobrazowej. Z punktu widzenia ochrony warto ści złó Ŝ, wszystkie zło Ŝa zaliczono do klasy 4, tj. powszechnie wyst ę- puj ących i mo Ŝliwych do eksploatacji bez specjalnych ogranicze ń. Pod wzgl ędem konfliktowo ści eksploatacji górniczej w odniesieniu do środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego, zło Ŝa „Wilcza Góra” i „Janki-Sokołów” zaliczono do klasy B (złó Ŝ konfliktowych). Pozostałe zło Ŝa zaliczono do klasy A, tj. złó Ŝ małokonfliktowych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Raszyn przedmiotem eksploatacji s ą obecnie surowce okruchowe. W przeszło ści wydobywano równie Ŝ iły zastoiskowe dla ceramiki budowlanej. Aktualnie eksploatowane s ą 3 zło Ŝa, w 5 eksploatacja jest zaniechana lub wstrzymana, a 4 zło Ŝa nie zo- stały zagospodarowane. Zło Ŝa eksploatowane s ą przez prywatnych u Ŝytkowników zgodnie z udzielonymi kon- cesjami w granicach utworzonych obszarów górniczych. Wydobycie prowadzone jest na pod-

stawie planów ruchu lub projektów zagospodarowania zło Ŝa, odkrywkowo, systemem ścia- nowym, przy u Ŝyciu typowego sprz ętu. Zło Ŝe „Janki-Sokołów I” eksploatowane jest okresowo od pocz ątku 1994 roku na mocy koncesji wa Ŝnej do 2015 roku. Obszar i teren górniczy ma powierzchni ę 1,01 i 1,16 ha. Zło Ŝe eksploatowane jest dwoma pi ętrami w warstwie suchej i zawodnionej. W ostatnich latach nie było wydobycia. Zło Ŝe „Janki-Sokołów VII” eksploatowane jest przez PPH „Takova” Sp. z o.o. na podstawie koncesji udzielonej przez Starost ę Pruszkowskiego z terminem wa Ŝno ści do 2015 roku. Ustanowiony równolegle obszar górniczy jest równy powierzchni zło Ŝa (1,07 ha), a teren górni- czy ma powierzchni ę 1,25 ha. Wydobycie prowadzi si ę dwoma pi ętrami – w warstwie suchej i spod wody. Wyrobisko jest cz ęś ciowo zawodnione. W 2008 roku wydobyto 8 tys. t piasku. UŜytkownik zło Ŝa „Sokołów-świrownia” PPH „Chemabud” uzyskał ostatnio koncesj ę obowi ązuj ącą od 2001 do ko ńca 2010 roku. Utworzono obszar i teren górniczy na powierzchni 3,81 i 6,16 ha. Obszar, na którym zlokalizowane jest zło Ŝe „Sokołów-świrownia”, był wcze śniej eksploatowany w granicach złó Ŝ „Sokołów” i Sokołów I”. Istniało tu kilka wyrobisk o zró Ŝnicowanej wielko ści i gł ęboko ści, cz ęść z nich była zawodniona. Obszary, na któ- rych zako ńczono eksploatacj ę zostały zasypane utworami z nadkładu i odpadami eksploata- cyjnymi. Obecnie powstało wspólne wyrobisko, w którym kopalin ę wydobywa si ę głównie spod wody. Tylko w południowej cz ęś ci wyrobisko jest w warstwie suchej. Zło Ŝe eksploatowane jest sposobem odkrywkowym, systemem ścianowym, dwoma pi ętrami. Wydobyta kopalina transportowana jest do zakładu przeróbczego – betoniarni, usytuowanej przy połu- dniowej granicy zło Ŝa. Piasek ze zło Ŝa stanowi cz ęść materiału do produkcji betonu. Mie- szanki Ŝwirowe o frakcji 2–8 mm i 2–16 mm s ą dokupywane przez u Ŝytkownika. W 2008 roku ze zło Ŝa wydobyto 7 tys. t kopaliny. W zło Ŝach „Janki-Sokołów III” i „Janki-Sokołów IV” eksploatacja została wstrzymana ze wzgl ędu na wygaszenie koncesji przez Marszałka Województwa Mazowieckiego. U Ŝyt- kownicy złó Ŝ b ędą si ę ubiega ć o koncesje w starostwie. Na trwale zostało zaniechane wydobycie w zło Ŝach „Wilcza Góra” i „Sokołów 330”. Wyrobiska nie zostały zrekultywowane. Sp ągow ą cz ęść wyrobiska po eksploatacji zło Ŝa „So- kołów 330” wypełniła woda. W 1985 roku do zło Ŝa „Janki-Sokołów” wł ączono zło Ŝe „Michałowice”, którego u Ŝyt- kownikiem była Wojewódzka Dyrekcja Dróg Miejskich w Pruszkowie. Było ono w granicach „Janki-Sokołów” eksploatowane do 1992 roku. W dodatku (Palczuk, 1995) zaktualizowano zasoby zło Ŝa „Janki-Sokołów”, odejmuj ąc zasoby wyeksploatowane przez WDDM. Wyrobi-

sko wypełnione wod ą wyst ępuje w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru zło Ŝa. Zło Ŝe „Janki- Sokołów” w granicach ustalonych ostatnim dodatkiem (nr 8) nie jest eksploatowane. Niezagospodarowane s ą zło Ŝa: „Janki-Sokołów II”, „Janki-Sokołów VI”, „Janczewice” i „Laszczki I”. W południowo-wschodniej cz ęś ci zło Ŝa „Janki-Sokołów II” znajduje si ę niewielkie zawodnione wyrobisko, powstałe przed opracowaniem dokumentacji w wyniku eksploatacji przyległego zło Ŝa „Michałowice”. UŜytkownik zło Ŝa „Janki-Sokołów VI” uzyskał koncesj ę wa Ŝną do ko ńca 2010 roku. W ramach koncesji ustanowiono obszar i teren górniczy o powierzchniach 1,17 i 1,50 ha. Zło Ŝe nie zostało dotychczas zagospodarowane. Równie Ŝ na zło Ŝu „Janczewice” nie podj ęto eksploatacji. Wygaszenie koncesji nast ąpi- ło na wniosek koncesjonobiorcy, który utracił prawo dzier Ŝawy terenu. W udokumentowanym obszarze istnieje wyrobisko, zaro śni ęte i za śmiecone, powstałe przed opracowaniem dokumentacji. W granicach zło Ŝa „Laszczki I” wyeksploatowano znaczn ą ilo ść zasobów bez koncesji. Na mapie naniesiono 1 punkt dorywczej dawnej niekoncesjonowanej eksploatacji w miejscowo ści Wólka Pracka. Jest to teren o powierzchni około 0,5 ha, na którym znajduje si ę kilka płytkich wyrobisk, w wi ększo ści mocno za śmieconych.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar obj ęty arkuszem Raszyn ma bardzo małe perspektywy surowcowe. Znaczne obszary zaj ęte s ą przez zwart ą zabudow ę miejsk ą, podmiejsk ą, usługowo-przemysłow ą, a w planach zagospodarowania przestrzennego cz ęść terenu przeznaczono na cele inwestycyjne. Ponadto wyst ępuj ą tu liczne obszary chronione wysokiej rangi (rezerwaty, parki krajobrazowe, kompleksy le śne i gleby wysokich klas bonitacyjnych). Wszystko to bardzo ogranicza mo Ŝliwo ści wyznaczenia obszarów perspektywicznych. Nie sprzyja temu równie Ŝ bardzo zró Ŝnicowana budowa geologiczna i znikoma ilo ść bada ń poszukiwawczych popartych wierceniami. Wyznaczono 1 obszar prognostyczny i 4 obszary perspektywiczne dla kopalin okruchowych oraz 1 dla kopalin ilastych. Najlepiej rozpoznane zostały utwory wodnolodowcowe na południowy zachód od Ra- szyna. Udokumentowano tu 9 złó Ŝ piasków. Pomimo wieloletniej eksploatacji s ą tu jeszcze du Ŝe zasoby w granicach udokumentowanych złó Ŝ. Nie wyznaczono tu obszarów perspektywicznych, poniewa Ŝ tereny te w planach zagospodarowania przestrzennego przeznaczone s ą pod zabudow ę mieszkaniowo-usługow ą aglomeracji warszawskiej.

Prace poszukiwawcze za piaskami i Ŝwirami w obszarze utworów czołowo-more- nowych, prowadzono w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie miejscowo ści Oj- rzanów i Krakowiany. Pozytywne wyniki bada ń uzyskano w rejonie wsi Krakowiany (Zembrzycka, 1987). Przebadany obszar buduj ą piaski z niewielk ą domieszk ą Ŝwiru w cz ęś ci stropowej i wi ększym udziałem Ŝwiru z głazikami w cz ęś ci sp ągowej. Seria zło Ŝowa, rozpoznana do gł ęboko ści 9,0 m, nie została przewiercona. Nadkład stanowi ą na ogół tylko piaski z humusem, jedynie w środkowej cz ęś ci obszaru wyst ępuje płat gliny zwałowej: grubo ść nadkładu waha si ę od 0,2 do 2,8 m. Parametry jako ściowe kopaliny zestawiono w tabeli 3. Wyznaczony obszar prognostyczny znajduje si ę w obr ębie kompleksu le śnego w s ąsiedztwie rezerwatu le śnego „Ł ęg Młochowski”. Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Wiek Numer Grubo ść Po- kompleksu Grubo ść Zasoby Zasto- obszaru Rodzaj Parametry kompleksu wierzchnia litologiczno nadkładu w kat. D sowanie na kopaliny jakościowe surowcowego 1 (ha) surowco- (m) (tys. m 3) kopaliny mapie (m) wego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zawarto ść : frakcji < 4 mm 67,2–100% frakcji > 4 mm 1,1–28,5% 0,2–2,8 2,6–7,1 I 2,12 p Q 128 Sb, Sd pyłów minereralnych 0,1–4,8% 0,86 6,7 zanieczyszcze ń organicznych– brak

Rubryka 3: p – piaski (z niewielk ą domieszk ą Ŝwiru) Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 5, 6, 7: parametry na podstawie dokumentacji Rubryka 9: Sb – budowlane, Sd – drogowe

W rejonie miejscowo ści Ojrzanów (Marciniak, 1971) we wschodniej cz ęś ci przebadanego obszaru wyznaczono niewielki obszar perspektywiczny. Wyst ępuj ą tu piaski z domiesz- ką Ŝwiru pod nadkładem gleby. Seria zło Ŝowa do gł ęboko ści rozpoznania 10,0 m nie została przewiercona. Na pozostałym obszarze wyniki bada ń s ą negatywne ze wzgl ędu na silne zagli- nienie piasków lub brak serii zło Ŝowej. W rejonie Wólki Prackiej na cz ęś ci przebadanego obszaru wyznaczono perspektyw ę dla piasków. Seria zło Ŝowa, rozpoznana dwoma otworami do gł ęboko ści 10,5 m, nie została przewiercona. Nadkład o grubo ści do 2,0 m stanowi glina piaszczysta. Bada ń jako ściowych piasków nie wykonano. W północno-wschodniej cz ęś ci arkusza na zachód od miejscowo ści Łady obszar perspektywiczny w obr ębie formy kemowej wyznaczono na podstawie Szczegółowej mapy geo-

logicznej Polski (Sarnacka, 1976) i kartowania (Czochal, 1996). Spodziewa ć si ę tu mo Ŝna utworów drobnookruchowych o mi ąŜ szo ści do 8 m. Obszar perspektywiczny dla iłów plioce ńskich w rejonie miejscowo ści Krakowiany wyznaczono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Sarnacka, 1978). Wyst ę- puje tu na powierzchni około 0,5 km 2 kra utworów plioce ńskich. S ą to zwi ęzłe tłuste iły, które mog ą stanowi ć surowiec do produkcji wyrobów ceramicznych cienko ściennych i keramzytu. Nie wyznaczono obszarów perspektywicznych dla zastoiskowych utworów ilasto- mułkowych ze wzgl ędu na słab ą jako ść i niekorzystne warunki ich wyst ępowania, jak i brak zainteresowania tym surowcem. Prace poszukiwawcze za piaskami budowlanymi (Peszkowska-Nowak, 1980) prowadzone na obszarach wyst ępowania piasków wodnolodowcowych obj ęły północno-zachodni ą i południow ą cz ęść arkusza. Negatywne wyniki dały wiercenia wykonane w rejonie Sokoło- wa, Strzeniówki, S ękocina, Walendowa, Ru śca i Rozalina. Nawiercono tu głównie utwory gliniaste z niewielkimi nagromadzeniami osadów okruchowych, które nie spełniały kryteriów bilansowo ści. Pozytywne wyniki uzyskano tylko na obszarze w rejonie miejscowo ści Parz- niew, ale teren ten jest obecnie w znacznym stopniu zabudowany. Zgodnie z krajow ą inwentaryzacj ą potencjalnej bazy zasobowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) na omawianym obszarze nie ma wyst ąpie ń torfów o znaczeniu surowcowym. Lokalne wyst ąpienia torfów w dolinach rzecznych i zagł ębieniach bezodpływowych s ą niewielkich rozmiarów i małej mi ąŜ szo ści zazwyczaj poni Ŝej 1,5 m i nie kwalifikuj ą si ę do wyznaczenia jako obszary perspektywiczne tej kopaliny.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Raszyn w cało ści znajduje si ę w dorzeczu Wisły. Głównymi rzekami s ą Utrata (dopływ Bzury) i Jeziorka. Utrata z prawobrze Ŝnym dopływem Raszynk ą odwadnia wi ększ ą cz ęść obszaru arkusza. Południowo-wschodnia jego cz ęść odwadniana jest przez Je- ziork ę z Głoskówk ą, jej lewobrze Ŝnym dopływem. Na wymienionych rzekach funkcjonuje kilka kompleksów stawów rybnych. Do najwi ększych nale Ŝą stawy raszy ńskie na Raszynce oraz stawy pruszkowskie i nadarzy ńskie na Utracie. Wszystkie wymienione rzeki obj ęte s ą monitoringiem prowadzonym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie. Na obszarze arkusza znajduj ą si ę 4 punkty monitoringowe: w Pęcicach na Raszynce, w Jastrz ębcu i Nadarzynie na Utracie oraz w Gło-

skowie na Głoskówce. W trzech pierwszych punktach monitoringowych ocena jako ści wód opiera si ę na wymaganiach Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Jako ść wód w Pęcicach oceniono jako zł ą (V klasa), w Nadarzynie – niezadowalaj ącą (IV klasa), a w Jastrz ębcu – zadowalaj ącą (III klasa) (Stan..., 2008). W roku 2008 dokonano oceny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych, zgodnie z za- pisami Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/236/Monitoring_rzek_w_2008_roku.html). Jako ść wód w punkcie kontrol- no-pomiarowym w Głoskowie na Głoskowce oceniono jako zł ą. Jako ść wód Jeziorki oceniono jako zł ą w Skolimowie przy ul. Dworskiej (arkusz Piaseczno). Jako ść wód Utraty oceniono jako zł ą w punkcie Pruszków – park (arkusz Warszawa Zachód).

2. Wody podziemne

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński, 1993; 1995) omawiany obszar znajduje si ę w obr ębie regionu mazowieckiego (I), subregionu centralnego (I 1). Charakterystyk ę stopnia zawodnienia i jako ści wody opracowano wykorzystuj ąc Map ę hydrogeologiczn ą Polski w skali 1:50 000 arkusz Raszyn (Mianowski, 1997) oraz dane z Ban- ku Hydro. Na obszarze arkusza Raszyn wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne charakteryzuje si ę zmienn ą mi ąŜ szo ści ą i zró Ŝnico- wanymi warunkami hydrogeologicznymi. Reprezentowane jest głównie przez mi ędzyglinowy poziom wodono śny. Lokalnie wyst ępuje równie Ŝ płytki poziom nadglinowy lub gł ębszy poziom na stropie iłów plioce ńskich. Płytki poziom wodono śny (< 5 m p.p.t.) wyst ępuje na po- łudnie od Pruszkowa, gł ęboki (50–100 m p.p.t.) – w rejonie Nadarzyna, Wolicy i południowo- zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Poziom mi ędzyglinowy z gł ęboko ści ą wyst ępowania 5– 15 m lub wi ększ ą (15–50 m) wyst ępuje na wi ększo ści pozostałego terenu. Zwierciadło wód podziemnych ma najcz ęś ciej charakter napi ęty, tylko lokalnie w obr ębie płytkiego poziomu – swobodny. Utwory wodono śne wykształcone s ą jako piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Mi ąŜ- szo ść głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego wzrasta ze wschodu na zachód, od warto ści 5–10 m w cz ęś ci wschodniej i północno-wschodniej, poprzez mi ąŜ szo ści 10–20 m w cz ęś ci centralnej, do mi ąŜ szo ści 20–40 m w cz ęś ci zachodniej. Podobny jest rozkład wydajno ści

potencjalnej uj ęć , która od warto ści 10–30 m 3/h na wschodzie wzrasta w centralnej cz ęści do 30–50 m 3/h i do 70–120 m 3/h w cz ęś ci zachodniej. Utwory wodono śne charakteryzuj ą si ę znaczn ą zmienno ści ą współczynnika filtracji, która waha si ę od około 10 do 40 m/24h. Zasilanie poziomów czwartorz ędowych odbywa si ę poprzez bezpo średni ą infiltracj ę lub te Ŝ poprzez przes ączanie przez utwory półprzepuszczalne w nadkładzie. Zasadnicz ą baz ę dre- na Ŝu stanowi dolina Wisły, a lokalnie doliny Utraty i Jeziorki. W miejscowo ści Laszczki znajduje si ę obszar źródliskowy lewobrze Ŝnego dopływu Raszynki. Teren źródliskowy obj ęty jest ochron ą prawn ą jako pomnik przyrody nieo Ŝywionej. W skład trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego wchodz ą dwa poziomy – mioce ński i oligoce ński. Na całym obszarze poziomy te izolowane s ą od pi ętra czwartorz ędowego warstw ą iłów plioce ńskich o zmiennej mi ąŜ szo ści 10–20 m. Mioce ński poziom wodono śny tworz ą piaski drobnoziarniste i pylaste. Na ogół jest on dwuwarstwowy, rozdzielony mułkami z domieszk ą w ęgla brunatnego. Na obszarze arkusza nie jest ujmowany. Poziom oligoce ński wyst ępuje na całym obszarze arkusza i obok czwartorz ędowego jest najcz ęś ciej ujmowany. Tworz ą go z reguły dwie warstwy piasków drobno- i średnioziarni- stych ze Ŝwirem kwarcowym, rozdzielonych cienk ą warstw ą iłów lub pyłów. Strop utworów zawodnionych wyst ępuje na gł ęboko ści od 195 do 220 m. Ł ączna mi ąŜ szo ść obu warstw wodono śnych zmienia si ę w granicach od 10 do 50 m. Zwierciadło wody jest napi ęte i stabilizuje si ę na rz ędnych 82–98 m n.p.m. Warto ść współczynnika filtracji zmienia si ę w granicach od 1,5 do 12 m/24h. Wydajno ści studni za- mykają si ę w przedziale od 50 do 100 m 3/h. Z uwagi na du Ŝą liczb ę studni czwartorz ędowych ujmuj ących wody pi ętra czwartorz ę- dowego, na mapie zaznaczono uj ęcia powy Ŝej 75 m 3/h. Spo śród studni trzeciorz ędowych wy- ró Ŝniono te, których wydajno ść przekracza 50 m 3/h. Wody poziomów czwartorz ędowych s ą typu wodorow ęglanowo-wapniowo-magne- zowych, o zró Ŝnicowanej mineralizacji – od 230 do 550 mg/dm 3. Podwy Ŝszone zawarto ści mineralizacji (do 1000 mg/dm 3) świadcz ą o zanieczyszczeniu warstwy wodono śnej, najcz ę- ściej w obr ębie poziomu płytkiego. Znacznym wahaniom podlega zawarto ść Ŝelaza i wynosi od 0,3 do 5,5 mg/dm 3. Prawie na całym obszarze arkusza zawarto ść tego składnika przekracza norm ę dla wód pitnych. Podobnie przekroczona jest zawarto ść manganu. Lokalnie obserwuje si ę wy Ŝsze zawarto ści siarczanów. Pierwszy poziom wodono śny cz ęsto wykazuje przekro- czenia zwi ązków azotu, dyskwalifikuje go równie Ŝ stan bakteriologiczny.

Wody poziomu oligoce ńskiego s ą wodami słodkimi typu w ęglanowo-chlorkowo- sodowo-wapniowo-magnezowego, o zmiennej zawarto ści chlorków. Charakteryzuj ą si ę dobr ą jako ści ą, poza ponadnormatywn ą zawarto ści ą zwi ązków Ŝelaza. Według Kleczkowskiego (1990) na całym obszarze arkusza Raszyn wyst ępuje wyznaczony w utworach trzeciorz ędowych zbiornik o charakterze porowym GZWP nr 215A – Subniecka Warszawska (cz ęść centralna) (fig. 3). Powierzchnia zbiornika wynosi 17 500 km 2, a zasoby dyspozycyjne w jego obr ębie szacowane s ą na 145 000 m 3/d. Zbiornik ten nie został dotychczas udokumentowany.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Raszyn na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 215A – Subniecka warszawska (cz ęść centralna), trzeciorz ęd (Tr); 222 – Dolina rz. śr. Wisła (Warszawa – Puławy), czwartorz ęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Do- puszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Raszyn, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnych zawarto ściach (mediany) pierwiast- ków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km oraz „Atlasu geochemicznego Warszawy i okolic 1: 100 000” (Lis, 1992) − opróbowanie w siatce 1x1 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperatu- rze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania były metale, których źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Próbki mineralizo- wano w kwasie solnym w ci ągu 1 godziny. Do analiz gleb prezentowanych w„Atlasie geochemicznym Polski” stosowano HCl 1:4 w temp. 90 °C, natomiast w „Atlasie geochemicznym Warszawy”, zastosowano HCl 1:5 w temp. 95 °C. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV- AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwa- rantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach anali-

tycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść Warto ść przeci ęt- zawarto ści w przeci ętnych nych (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie glebach na (median) w glebach obsza- lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra arkuszu Raszyn w glebach na rów niezabudo- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) arkuszu Raszyn wanych Polski 4)

Metale N=239 N=239 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–44 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 10–165 39 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–15 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 2–1432 31 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–2,0 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1–6 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 1–63 6 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–12 3 3 Pb Ołów 50 100 600 <3–401 13 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,71 0,1 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 559 – Raszyn 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 235 4 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 239 wy Prawo wodne, Cr Chrom 239 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 221 18 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 237 2 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 239 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 236 3 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 239 2) Pb Ołów 236 2 1 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 235 4 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfi kacja badanych gleb z obszaru ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- arkusza 559 – Raszyn do poszczególnych grup zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, uŜytkowania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 207 27 4 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2, czy 1 próbka na około 1 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie

w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A, B, C oraz warto ści pozaklasowej zgodnie z Rozporz ądzeniem Mini- stra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. Przy klasyfikacji wyniki bada ń geochemicznych odniesiono do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w w/w rozporz ądzeniu, zgodnie z zaleceniem „gleb ę lub ziemi ę uznaje si ę za zanieczyszczon ą, gdy st ęŜ enie co najmniej jednej substancji przekracza warto ść dopuszczaln ą”.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, chromu, kadmu, kobaltu i niklu w badanych glebach arkusza s ą ni Ŝsze od przeci ętnych zawarto ści tych pierwiastków (mediany) w glebach obszarów niezabudowanych Polski lub im równe. Wy Ŝsz ą warto ść mediany wykazuje zawarto ść : baru, cynku, miedzi, ołowiu oraz rt ęci (dwukrotnie). Pod wzgl ędem zawarto ści metali 87% badanych gleb (207 próbek) spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz zadrzewio- nych i zakrzewionych nieu Ŝytków, a takŜe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) nale- Ŝy 11% (27 próbek) analizowanych gleb, zaklasyfikowanych ze wzgl ędu na wzbogacenie w cynk (18 próbek), kadm (2 próbki), mied ź (2 próbki), rt ęć (4 próbki) oraz ołów (2 próbki). Do grupy C (standard terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych i terenów komunikacyjnych) zaliczono 2% analizowanych próbek gruntu (4 próbki) z uwagi na zawarto ści arsenu. Anomalne zawarto ści tego pierwiastka w punkcie 16, 18, 74 i 188 (odpowiednio: 22 mg/kg, 21 mg/kg, 33 mg/kg i 44 mg/kg) wyst ępuj ą w obr ębie gleb aluwialnych, których charakter sprzyja koncentracji pierwiastków pochodz ących z wymywania gleb zlewni oraz zanieczyszcze ń antropogenicznych. Głównym źródłem wzbogacenia w arsen, s ą prawdopodobnie gliny zwałowe (oraz utwory powstałe z ich rozmycia), stosunkowo powszechne na terenie arkusza. Próbka gleby pobrana w punkcie 37 ze wzgl ędu na ponadnormatywn ą zawarto ść cynku – 1432 mg/kg, kwalifikuje j ą do kategorii pozaklasowej (zawarto ść Pb – 401 mg/kg kwalifi-

kuje do kategorii C). Tak znaczne wzbogacenie próbki w metale prawdopodobnie wynika z kumulacji w osadach lokalnego cieku (rowu), antropogenicznych zanieczyszcze ń emitowa- nych z terenu zakładu chemicznego, bezpo średnio s ąsiaduj ącego z miejscem poboru próbki. Z uwagi na zbyt nisk ą oraz nierównomiern ą g ęsto ść opróbowania, dane prezentowane na mapie nie umo Ŝliwiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993; 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N–S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej) (fig. 4). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od 13,3 do 46,4 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi 31,3 nGy/h i jest nieco ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h.

559W PROFIL ZACHODNI 559E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5777582 5769809 5775881

m5773731 m 5771541 5768797 5767666

5765551 0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 nGy/h nGy/h 25

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5777582 5769809 5775881

m5773731 m 5771541

5767666 5768797

5765551

0 5 10 15 20 0 1 2 3 4 5 6 7 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Raszyn (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma mieszcz ą si ę w zakresie od 22,3 do 49,7 nGy/h, przy przeci ętnej warto ści wynosz ącej 36,1 nGy/h. W południowej cz ęś ci profilu zachodniego zale Ŝno ści pomi ędzy rodzajem utworów a promieniotwórczo ści ą naturaln ą s ą cz ęś ciowo zatarte przez podwy Ŝszon ą składow ą promieniotwórczo ści sztucznej. W pozostałej cz ęś ci profilu najwy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwałowe i utwory wodnolodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego (około 30– 40 nGy/h), a ni Ŝszymi (ok. 15 nGy/h) – holoce ńskie osady rzeczne (mułki, piaski i Ŝwi- ry).Wzdłu Ŝ wi ększej cz ęś ci profilu wschodniego dominuj ą gliny zwałowe, utwory wodnolodowcowe (piaski i Ŝwiry) oraz utwory zastoiskowe (iły, mułki i piaski) zlodowacenia środ- kowopolskiego buduj ące Wysoczyzn ę Warszawsk ą i charakteryzuj ące si ę do ść wyrównanymi warto ściami promieniowania gamma (przewa Ŝaj ą warto ści z zakresu 30–45 nGy/h). Nieco ni Ŝsze warto ści promieniowania gamma (ok. 25 nGy/h), zarejestrowane w południowym kra ńcu profilu zachodniego, s ą zwi ązane holoce ńskimi osadami rzecznymi. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą generalnie bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Waha- ją si ę w przedziale od 1,1 do 15,7 kBq/m 2 wzdłu Ŝ profilu zachodniego, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego – od 0,7 do 7,9 kBq/m 2. Podwy Ŝszone st ęŜ enia radionuklidów cezu w połu- dniowej cz ęś ci profilu zachodniego (rz ędu 15,0 kBq/m 2) s ą zwi ązane z anomali ą Warszawy rozci ągaj ącą si ę pomi ędzy Raw ą Mazowieck ą na południowym zachodzie a Wołominem na północnym wschodzie i nie stwarzaj ą Ŝadnego zagro Ŝenia radiologicznego dla ludno ści.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 2007 nr 39, poz. 251 tekst jednolity) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpa- dów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝ- liwiające pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk.

Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyj- ne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania opadów. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom skła- dowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5).

Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 5), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacje otworów wiert- niczych, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Raszyn Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Mianowski, 1997). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnie- nie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowa- nia. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wy- znaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Raszyn bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów podlegaj ą: ─ zabudowa miasta stołecznego Warszawy oraz Piaseczna i Pruszkowa b ędących siedzibami urz ędów miasta, gminy i starostwa; Michałowic, Raszyna, Lesznowoli i Nadarzyna – siedzib urz ędów gminy oraz miejscowo ści Wyp ędy Du Ŝe, Janki, S ękocin, Słomin Iwiczna, ─ rezerwaty przyrody: „Zaborów im W. Tyrakowskiego”, „Gr ąd Młochowski”, „Ł ęg Młochowski” „Las P ęcherski” (le śne), „Stawy Raszy ńskie” (faunistyczny), „Biele Chojnowskie” (florystyczny), ─ obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ tereny bagienne, podmokłe, ł ąki na glebach organicznych, ─ obszar źródliskowy w rejonie Laszczek (lewobrze Ŝny dopływ Raszynki), ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Jeziorki, Utraty, Raszynki, Zimnej Wody, Mrówki, Strugi, Głoskówki i pozostałych licznych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół akwenów, ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10°, ─ tereny zagro Ŝone ruchami masowymi – na wschód od Pruszkowa, rejon P ęcic, dolina Utraty (mi ędzy Nowinami i Wol ą Krakowia ńsk ą), rejon na południe od Piaseczna, dolina Jeziorki (od Runowa do Głoskowa, tereny na południowy zachód od Woli Gołkow- skiej (Grabowski (red.), 2007), ─ tereny Portu Lotniczego im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Ze wzgl ędu na poło Ŝenie cz ęś ci obszaru arkusza w granicach aglomeracji warszawskiej zostały one wył ączone z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Są to silnie zurbanizowane obszary, na których dynamicznie rozwija si ę budownictwo mieszkaniowe (Janki, S ękocin, Sło- min, Iwiczna). Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe nie istniej ą jasno zdefiniowane granice tej aglomeracji, przyjmuje si ę, Ŝe obejmuje ona tereny w promieniu 40–50 km od centrum miasta.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni

wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria izolacyjności (tabela 5) lub grunty spoiste, któ- rych strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono w miejscach wyst ępowania w strefie przypowierzchniowej glin zwałowych stadiału mazowiecko- podlaskiego zlodowace ń środkowopolskich. Na terenie obj ętym arkuszem wyst ępuj ą one w trzech poziomach, zwi ązanych z nasu- ni ęciami l ądolodu podczas faz Warki, Grójca i Mszczonowa. S ą to gliny zwi ęzłe, piaszczyste, z głazami. W partiach stropowych do gł ęboko ści 1,5 m s ą zwietrzałe i odwapnione. Gliny poszczególnych faz maj ą zazwyczaj mi ąŜ szo ści od 0,5 m do kilku metrów, najcz ęś ciej s ą po- ło Ŝone bezpo średnio jedna na drugiej (Sarnacka, 1978). Pokrywaj ą one rozległe powierzchnie w południowej, południowo-zachodniej i wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Prawdopo- dobnie lokalnie gliny te zalegaj ą bezpo średnio na glinach starszych, wówczas ich mi ąŜ szo ści są wi ększe 35 m (Lesznowola −Pole − ponad 35 m). W wielu miejscach na powierzchni glin wyst ępuj ą osady piaszczyste, o mi ąŜ szo ściach dochodz ących do 2 m. Wła ściwo ści izolacyjne w granicach ich wyst ępowania mog ą by ć zmienne (mniej korzystne). W odległo ści około 1750 m na zachód od Głoskowa wskazano niewielki obszar mo Ŝliwej lokalizacji odpadów oboj ętnych w miejscach powierzchniowego wyst ępowania piasków rzecznych o grubo ści do 2 m zalegaj ących na iłach warwowych. Wła- ściwo ści izolacyjne utworów zastoiskowych okre ślono jako mniej korzystne (zmienne). Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gmin: Michałowie (P ęcice, Sokołów); Raszyn (Falenty Nowe, Dawidy Bankowe); Lesznowo- la (Lesznowola −Zamienie, Stefanowo, Stara Iwiczna, Wólka Kosowska-Kosów, Wola Mro- kowska); Tarczyn (Parcele Przypki −Przypki −Grz ędy); Nadarzyn (Kajetany, Rosiec, Mło- chów, Walentów, Rozalin, Wola Krakowia ńska, Krakowiany). Wskazane obszary maj ą du Ŝe powierzchnie i poło Ŝone s ą przy drogach co obni Ŝa kosz- ty ewentualnej inwestycji oraz zapewnia stosunkowo krótkie drogi transportu odpadów. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów oboj ętnych w cz ęś ci wyty- powanych obszarów s ą: − b – strefa w odległo ści do 8 km od punktu referencyjnego Portu Lotniczego Ok ęcie, zabudowa Nadarzyna, Pruszkowa, Piaseczna i Lesznowoli, − p – poło Ŝenie w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego i strefy jego ochrony oraz Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu,

− w – obszar najwy Ŝszej ochrony nieudokumentowanego Głównego Zbiornika Wód Pod- ziemnych 215 A Subniecka Warszawska – cz ęść centralna (neogen). W przypadku opracowania dokumentacji hydrogeologicznej wyznaczaj ącej obszary za- silania i obszary ochronne zbiornika, wytypowane tereny pod lokalizacj ę składowisk mog ą zosta ć wykluczone bądź ich granice zostan ą skorygowane.

Charakterystyka i ograniczenia obszarów spełniaj ących wymagania dla składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne Obszar predysponowany do ewentualnego składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne wskazano w granicach powierzchniowego wyst ępowania iłów plioce ńskich w rejonie miejscowości Krakowiany w gminie Nadarzyn. Utwory plioce ńskie zalegaj ą na całym obszarze arkusza w podło Ŝu osadów czwartorz ę- dowych. Jest to zwarty kompleks iłów tłustych, o barwie Ŝółtej, zielonkawej i szarej, z warstwami (do kilku metrów) piasków pylastych, drobno- i średnioziarnistych lub mułków piaszczystych. Utwory pliocenu s ą bezwapniste i osi ągaj ą mi ąŜ szo ść ponad 120 m. Wskazany obszar w rejonie miejscowo ści Krakowiany jest kr ą zbudowan ą z iłów plioce ńskich i przemiesz- czon ą na skutek procesów glacitektonicznych. Decyzja o budowie składowiska na tym terenie, winna zosta ć poprzedzona szczegółowym rozpoznaniem geologicznym. Rozpoznanie to pozwoli na okre ślenie wykształcenia litologicznego osadów pliocenu, ich mi ąŜ szo ści, ci ągło- ści warstwy izolacyjnej oraz warunków hydrogeologicznych. Obszary te zaznaczono na mapie jako posiadaj ące zmienne wła ściwo ści izolacyjne. Środowiskowym ograniczeniem warunkowym budowy składowisk w rejonie miejscowo ści Krakowiany jest poło Ŝenie tego rejonu w granicach Warszawskiego Obszaru Chronio- nego Krajobrazu. W razie konieczno ści budowy składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne dodatkowo mo Ŝna rozpatrywa ć tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie otworów, w których do gł ęboko ści 10 m wyst ępuj ą iły ponad metrowej mi ąŜ szo ści. W Wolicy p.p.t. stwierdzono 16,3 m warstw ę iłów czwartorz ędowych wyst ępuj ących na gł ęboko ści 3 m. W otworze odwierconym w Falentach Nowych wyst ępuj ą dwie warstwy ilaste o mi ąŜ- szo ściach 2,4 i 3,4 m; w Lesznowoli 6 m; w Młochowie 1 m, w odległo ści około 1200 m na południowy-wschód od Kajetan nawiercono 12 m warstwę iłów. W profilach kilku otworów hydrogeologicznych stwierdzono wyst ępowanie glin zwa- łowych o du Ŝych mi ąŜ szo ściach (w Lesznowoli Polu 35,6 m, w Kamionce 29,2 m, w Woli Mrokowskiej 20 −23,7 m). W rejonach tych mo Ŝna lokowa ć równie Ŝ inne obiekty potencjalnie

szkodliwe dla środowiska. Wymaga to jednak wykonania dodatkowej, sztucznej izolacji obiektu. W miejscowo ści Rusiec w gminie Nadarzyn znajduje si ę nieczynne składowisko odpa- dów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Osady, które wytypowano jako naturaln ą warstw ę izolacyjn ą dla składowania odpadów oboj ętnych (gliny zwałowe i iły warwowe) spełniaj ą kryteria izolacyjno ści przyj ęte dla skła- dowania odpadów tego typu. Najbardziej korzystny wydaje si ę wariant lokalizacji obiektów potencjalnie uci ąŜliwych dla środowiska w rejonie na północ od Wolicy, gdzie według danych zawartych w przekroju hydrogeologicznym wykonanym dla potrzeb Mapy hydrologicznej Polski wyst ępuj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ściach rz ędu 50 −60 m. Prawdopodobnie gliny zlodowace ń środkowopol- skich stadiału mazowiecko −podlaskiego zalegaj ą tu bezpo średnio na glinach stadiału maksy- malnego, tworz ąc wspólny pakiet izolacyjny. Warunki geologiczne obszaru wyznaczonego do ewentualnego składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne wymagaj ą dodatkowego rozpoznania. Warstw ę izolacyj- ną tworz ą tu iły plioce ńskie, wyst ępuj ące w formie zaburzonej glacitektonicznie kry, w obrę- bie osadów czwartorz ędowych. Według danych zawartych w Szczegółowej Mapie Geolo- gicznej Polski zajmuj ą one powierzchni ę około 0,5 km 2. S ą to iły zwi ęzłe, tłuste. Konieczne jest potwierdzenie wykształcenia litologicznego, miąŜ szo ści i ci ągło ści warstwy. Na omawianym obszarze wyst ępuj ą dwa u Ŝytkowe pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe (mioce ńskie i oligoce ńskie). Pi ętro czwartorz ędowe reprezentuje głównie mi ędzyglinowy poziom wodono śny, lokalnie płytki poziom nadglinowy lub gł ębszy poziom w osadach zalegaj ących na iłach plioce ń- skich. Poziomy mioce ński, oligoce ński s ą izolowane warstw ą iłów plioce ńskich o zmiennej mi ąŜ szo ści od 10 m do 120 m. Poziom mioce ński w granicach terenów obj ętych arkuszem nie jest ujmowany, poziom oligoce ński stanowi drugi po czwartorz ędowym poziom u Ŝytkowy. Najbardziej korzystnymi warunkami hydrogeologicznymi dla składowania odpadów charakteryzuj ą si ę tereny w cz ęś ci południowej, wschodniej, południowo-zachodniej i centralnej cz ęś ci obszaru arkusza, gdzie wody poziomów u Ŝytkowych wyst ępuj ą na gł ęboko ści 15 −50 m p.p.t. i 50−100 m p.p.t., a w rejonie Dawidy Bankowe–Lesznowola powy Ŝej 150 m p.p.t. Sto- pie ń zagro Ŝenia u Ŝytkowych poziomów wodono śnych okre ślono tu jako niski i bardzo niski.

Najmniej korzystny dla lokalizacji obiektów tego typu jest północno-zachodni fragment obszaru arkusza w rejonie Pruszków – Komorów, gdzie poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści poni Ŝej 5 m p.p.t., izolacja ma charakter lokalny, a stopie ń zagro Ŝenia oceniono jako na bardzo wysoki. W Pruszkowie znajduj ą si ę liczne ogniska zanieczyszcze ń. Bardzo wysoki stopie ń zagro Ŝenia wód wyst ępuje równie Ŝ w środkowej cz ęś ci obszaru arkusza (pas północ −południe), poziom wodono śny wyst ępuje tu na gł ęboko ści 5 −15 m p.p.t. i jest słabo izolowany od powierzchni. W północnej cz ęś ci zlokalizowany jest fragment lotniska Ok ęcie, które długotrwa- le negatywnie oddziałuje na grunty i wody kumuluj ąc zanieczyszczenia produktami ropopo- chodnymi.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska złó Ŝ kruszyw znajduj ące si ę na terenach mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów („Janki-Sokołów III”, „Janki-Sokołów IV”, „Sokołów-świrownia”, „Sokołów 330”) są zawodnione i nie spełniaj ą kryteriów wymaganych dla lokalizacji składowisk. W granicach nieeksploatowanego zło Ŝa kopalin okruchowych „Janczewice” znajduje si ę stare zaro śni ęte wyrobisko, miejsce nielegalnego składowania odpadów. Zło Ŝe „Janczewi- ce” równie Ŝ jest zawodnione. Jako miejsce składowania odpadów mo Ŝna bra ć pod uwag ę rozległe i gł ębokie wyrobisko po niekoncesjonowanej eksploatacji piasków w Woli Prackiej, w gminie Piaseczno. Jed- nak Ŝe w tym wypadku konieczne b ędzie rozpoznanie warunków geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonanie dodatkowej izolacji podło Ŝa i ścian bocznych obiektu. Wyrobiska pozostałych złó Ŝ oraz niewielkie punkty lokalnej eksploatacji kopalin znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowa ć odpowiednie badania geologiczne i hydrogeologiczne. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowa- nia odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno- in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów.

Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ę- powania w podło Ŝu warstwy utworów słaboprzepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Zgodnie z zasadami sporz ądzania MG śP na obszarze arkusza Raszyn dokonano uproszczonej oceny warunków podło Ŝa budowlanego. Dla powy Ŝszej oceny wykorzystano Szczegó- łow ą map ę geologiczną Polski w skali 1:50 000 (Sarnacka, 1976, 1978) oraz mapy topogra- ficzne w skali 1:50 000 i 1:25 000. Waloryzacj ą geologiczno-in Ŝyniersk ą nie obj ęto: lasów, rezerwatów przyrody, gleb chronionych w klasach I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia orga- nicznego, obszaru Chojnowskiego Parku Krajobrazowego, terenu zło Ŝa „Janki-Sokołów” oraz obszarów zabudowanych. Wył ączono z waloryzacji obszary zabudowane – zarówno tereny miasta Warszawy (dzielnice Ursynów i Włochy) z lotniskiem Ok ęcie, jak i tereny s ąsiednich gmin, pełni ące rol ę zaplecza mieszkaniowo-usługowo-wypoczynkowego. W wyniku waloryzacji wydzielono obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Za obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa uznano rejony, na których wyst ępuj ą grunty spoiste (zwarte, półzwarte i twardoplastyczne) oraz niespoiste, w stanie śred- niozag ęszczonym i zag ęszczonym, w których wody gruntowe wyst ępuj ą gł ębiej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu. Takie warunki na obszarze poddanym waloryzacji geologiczno- in Ŝynierskiej spełniaj ą tereny le Ŝą ce na wysoczy źnie polodowcowej w środkowej i południo- wej jego cz ęś ci z wył ączeniem dolin rzecznych i obszarów bezodpływowych. Na omawianym obszarze podło Ŝe buduj ą zarówno grunty niespoiste średniozag ęszczo- ne, wykształcone w postaci piasków rzecznych i wodnolodowcowych ró Ŝnej granulacji, jak i gliny zwi ęzłe piaszczyste oraz piaski gliniaste. S ą to grunty małoskonsolidowane, osadzone w okresie zlodowacenia warty. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe piaski, mułki i Ŝwiry rzeczne, a tak Ŝe mułki i piaski jeziorne, okre ślane generalnie jako grunty korzystne dla budownictwa, mog ą charakteryzowa ć si ę gor- szymi parametrami geologiczno-in Ŝynierskimi, wynikaj ącymi z obecno ści wkładek mułków

(frakcji pylastej). W warunkach zmiennej akumulacji dolinnej utwory piaszczyste mog ą by ć przewarstwione utworami organicznymi, co stanowi ć mo Ŝe zagro Ŝenie nawet dla lekkich obiektów budowlanych ze wzgl ędu na zró Ŝnicowane osiadanie. Tego typu grunty powoduj ące utrudnienia budowlane wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci wysoczyzny polodowcowej, a tak Ŝe w dolinach rzek Raszynki i Utraty. Obszary wydmowe, jakkolwiek zostały zaliczone do obszarów o korzystnych warunkach geologiczno-in Ŝynierskich, stwarzaj ą utrudnienia budowlane z uwagi na to, Ŝe s ą to grunty słabono śne. Budowanie na nich wi ększych obiektów wymaga ostro Ŝno ści i umocnie- nia fundamentów. Zasi ęg wyst ępowania wydm ograniczony jest w zasadzie do centralnej cz ę- ści arkusza, gdzie s ą one poro śni ęte lasami i jako takie nie zostały poddane waloryzacji geologiczno-in Ŝynierskiej. W praktyce w wielu miejscach obszary leśne s ą poddane intensywnej urbanizacji, czego przykładem jest willowa zabudowa Komorowa, Magdalenki i Piaseczna. Do obszarów o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo, zaliczono tereny, na których wyst ępuj ą grunty słabono śne. S ą to przede wszystkim grunty organiczne oraz grunty spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym. Grunty organiczne reprezentowane s ą przez torfy, namuły i mułki organiczne. Gruntami spoistymi s ą iły warwowe. Są to jednocze śnie obszary płytkiego zalegania wód gruntowych (0–2 m). Obszary te wyst ępuj ą w dolinach Utraty, Raszynki, Jeziorki i ich dopływów, a tak Ŝe na wysoczy źnie na wychod- niach utworów zastoiskowych w okolicach Walendowa. Jako utrudniaj ące lub niekorzystne dla budownictwa przyjmuje si ę wszystkie obszary, na których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. Przy wyst ępowaniu omawianych warunków geologiczno-in Ŝynierskich istotnym elementem nieko- rzystnym dla budownictwa mo Ŝe by ć agresywno ść wód gruntowych. Powy Ŝsze rejony zwi ą- zane s ą przede wszystkim z dolinami rzecznymi, ale tak Ŝe z obszarami bezodpływowymi na wysoczy źnie polodowcowej. Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą tereny o znacz ąco zmienionej rze źbie w wyniku działalno ści człowieka (składowiska, hałdy, du Ŝe wyrobiska poeksploatacyjne).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Formami ochrony przyrody i krajobrazu na obszarze arkusza Raszyn s ą: lasy, gleby chronione klas I–IVa, ł ąki na gruntach organicznych oraz obszary przyrodnicze prawnie chronione (rezerwaty, park krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu).

Według Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach chronione grunty rolne klasy I–IVa stanowi ą około 40% omawianego terenu. Ł ąki na glebach pochodzenia orga- nicznego wyst ępuj ą głównie w dolinie Jeziorki, Raszynki oraz Zimnej Wody (dopływu Utraty). Lasy zajmuj ą około 30% powierzchni obszaru arkusza (wliczaj ąc w to tereny z zabudow ą w lesie), tworz ąc kilka kompleksów. Obok borów mieszanych s ą tu równie Ŝ zbiorowi- ska le śne gr ądowe i ł ęgowe. Południowo-wschodnia cz ęść obszaru arkusza obj ęta jest ochron ą prawn ą jako Choj- nowski Park Krajobrazowy. Obejmuje on dolin ę Jeziorki oraz Lasy Chojnowskie, które stanowi ą jeden z najcenniejszych kompleksów le śnych w okolicach Warszawy. Powierzchnia parku wynosi 6 796 ha, a powierzchnia otuliny – 4 727 ha. Wi ększa cz ęść Parku le Ŝy poza terenem arkusza Raszyn. W 1977 roku utworzono Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu, obejmuj ący w zasadzie pozostałe kompleksy le śne oraz główne doliny rzeczne z towarzysz ącymi im rejo- nami polno-le śnymi. Na obszarze arkusza utworzono 6 rezerwatów (tabela 6). Rezerwat faunistyczny „Stawy Raszy ńskie” obejmuje stawy hodowlane, wyspy na stawach oraz przylegaj ące do stawów grunty. Celem ochrony jest zachowanie cennego biotopu l ęgowego wielu rzadkich gatunków ptaków oraz Ŝerowisk i miejsc odpoczynku ptaków przelotnych. Rezerwaty le śne: „Zaborów im. W. Tyrakowskiego”, „Gr ąd Młochowski”, „Ł ęg Mło- chowski” i „Las P ęcherski”, maj ą za zadanie ochron ę starodrzewów oraz ró Ŝnych typów la- sów (ł ęgi, gr ądy), a tak Ŝe fragmentów naturalnych zbiorowisk le śnych. Równocze śnie s ą one miejscami gniazdowania wielu gatunków ptaków rzadkich i chronionych. Rezerwat „Biele Chojnowskie” jest rezerwatem florystycznym, daj ącym ochron ę stanowisku wiciokrzewu pomorskiego oraz fragmentom naturalnego lasu ł ęgowego. Na obszarze arkusza Raszyn znajduj ą si ę liczne pomniki przyrody Ŝywej. Drzewa – pomniki przyrody znajduj ą si ę przewa Ŝnie w obr ębie kompleksów le śnych, zabytkowych par- ków i ogrodów lub tworz ą aleje zabytkowe. Aleje drzew pomnikowych znajduj ą si ę w pobli- Ŝu Rozalina, w Młochowie, w Otr ębusach, Komorowie i w Falentach. Ł ącznie w obr ębie zabytkowych alei znajduje si ę 681 drzew. Są to głównie lipy drobnolistne, kasztanowce, jesiony. W śród pozostałych dominuj ą d ęby szypułkowe. W zachodniej cz ęś ci miejscowo ści Kanie znajduje si ę torfowisko wysokie, b ędące pomnikiem przyrody o Ŝywionej. W pobli Ŝu Stawów Raszy ńskich w miejscowo ści Laszczki znajduje si ę źródlisko, b ędą- ce pomnikiem przyrody nieo Ŝywionej.

Tabela 6 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Numer Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Raszyn Fn – „Stawy Raszy ńskie” 1 R Raszyn 1978 pruszkowski (110,0) Podkowa Le śna L – „Zaborów im. W. Tyrakowskiego” 2 R Las Zaborowski 1984 grodziski (10,26) Lasy Młochow- Nadarzyn L – „Gr ąd Młochowski” 3 R 1983 skie pruszkowski (27,0) Lasy Młochow- Nadarzyn L – „Ł ęg Młochowski” 4 R 1984 skie pruszkowski (12,04) Lasy Chojnow- Piaseczno Fl – „Biele Chojnowskie” 5 R 1979 skie piaseczy ński (14,10) Lasy Chojnow- Piaseczno L – „Las P ęcherski” 6 R 1989 skie piaseczy ński (14,99) PŜ – 2 klony jawory, 3 jesiony pospoli- Michałowice 7 P Komorów 1977 te, klon pospolity, kasztanowiec zwy- pruszkowski czajny Michałowice 8 P Komorów 1977 PŜ – modrzew polski pruszkowski Michałowice PŜ – aleja drzew pomnikowych – 125 9 P Komorów 1984 pruszkowski lip drobnolistnych, 2 jesiony wyniosłe PŜ – aleja drzew pomnikowych – 125 Michałowice 10 P Komorów 1984 lip drobnolistnych, 20 kasztanowców pruszkowski zwyczajnych Michałowice 11 P Pęcice 1974 PŜ – wi ąz szypułkowy pruszkowski Michałowice 12 P Pęcice 1974 PŜ – lipa drobnolistna pruszkowski Raszyn 13 P Raszyn 1979 PŜ – topola mieszaniec pruszkowski Raszyn 14 P Raszyn 1979 PŜ – d ąb szypułkowy pruszkowski Raszyn – Falen- Raszyn PŜ – aleja drzew pomnikowych – 15 P 1979 ty pruszkowski 88 jesionów wyniosłych Brwinów PŜ – torfowisko wysokie 16 P Kanie 1979 pruszkowski (0,6) Brwinów PŜ – aleja drzew pomnikowych – 17 P Otr ębusy 2000 pruszkowski 108 lip drobnolistnych PŜ – aleja drzew pomnikowych – Brwinów 18 P Otr ębusy 2000 109 lip drobnolistnych, pruszkowski 1 brzoza brodawkowata PŜ – aleja drzew pomnikowych – Brwinów 19 P Otr ębusy 2000 68 lip drobnolistnych, pruszkowski 3 kasztanowce zwyczajne Brwinów PŜ – aleja drzew pomnikowych – 20 P Otr ębusy 2000 pruszkowski 47 lip drobnolistnych Raszyn Pn – Ź – „ Źródła Laszczki” 21 P Laszczki 1978 pruszkowski (5,5) Lesznowola 22 P Zamienie 1978 PŜ – wi ąz szypułkowy piaseczy ński

1 2 3 4 5 6 Nadarzyn 23 P Nadarzyn 1979 PŜ – d ąb szypułkowy pruszkowski Nadarzyn 24 P Rusiec 1979 PŜ – 2 d ęby szypułkowe pruszkowski Lesznowola 25 P Łazy 1981 PŜ – jesion wyniosły piaseczy ński Lesznowola PŜ – grusza pospolita, 3 d ęby szypuł- 26 P Władysławów 1977, 1990 piaseczy ński kowe, lipa drobnolistna Jazgarzewsz- Lesznowola 27 P 1996 PŜ – lipa drobnolistna czyzna piaseczy ński Nadarzyn 28 P Rozalin 1977 PŜ – 5 d ębów szypułkowych pruszkowski Nadarzyn PŜ – aleja drzew pomnikowych – 29 P Rozalin 1977 pruszkowski 156 lip drobnolistnych Nadarzyn PŜ – aleja drzew pomnikowych – 30 P Młochów 1983 pruszkowski 219 lip drobnolistnych Nadarzyn 31 P Młochów 1983 PŜ – 46 modrzewi polskich pruszkowski Nadarzyn PŜ – wi ąz szypułkowy, d ąb szypułko- 32 P Młochów 1974, 1983 pruszkowski wy, modrzew europejski Nadarzyn PŜ – aleja drzew pomnikowych – 33 P Młochów 1977 pruszkowski 151 lip drobnolistnych Lesznowola PŜ – 3 d ęby szypułkowe, lipa drobno- 34 P Mroków 1984 piaseczy ński listna Piaseczno 35 P Głosków 1976, 1982 PŜ – jesion wyniosły, lipa drobnolistna piaseczy ński Lasy Chojnow- Piaseczno 36 P 1976 PŜ – sosna pospolita skie piaseczy ński Lasy Chojnow- Piaseczno 37 P 1976 PŜ – 2 sosny pospolite skie piaseczy ński Piaseczno 38 P Złotokłos 2001 PŜ – 7 d ębów szypułkowych piaseczy ński

Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody Rubryka 6 – rodzaj rezerwatu: L – le śny, Fn – faunistyczny, Fl – florystyczny – rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej – rodzaj obiektu: Ź – źródło

Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą obszary wł ączone do Europejskiej Sieci Ekologicz- nej „Natura 2000”. Informacje na temat sieci „Natura 2000” s ą zamieszczone na oficjalnej stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/). Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą elementy nale Ŝą ce do Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET (Liro, 1998) (fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Raszyn na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy, jego numer i nazwa: 20M – Puszczy Kampinoskiej, 23M – Doliny Środkowej Wisły; 2 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 20m – Warszawski Wisły, 22m – Dolnej Na- rwi

XII. Zabytki kultury

Tereny obj ęte arkuszem Raszyn były zasiedlone ju Ŝ w okresie paleolitycznym. W czasie neolitu wykształciła si ę tu odr ębna, mazowiecko-podlaska grupa kultury amfor kuli- stych, a nast ępnie łu Ŝyckiej. We wczesnej epoce br ązu grupa mazowiecko-podlaska kultury trzcinieckiej zajmowała ju Ŝ całe Mazowsze. Prowadzone tu prace wykopaliskowe potwierdzi- ły ci ągło ść osadnictwa na tych terenach od czasów neolitycznych po nowo Ŝytne. Na omawianym obszarze nie ma obiektów archeologicznych znajduj ących si ę w rejestrze Konserwatora Zabytków w Warszawie. Na obszarze omawianego arkusza znajduje si ę stosunkowo du Ŝa liczba zabytkowych obiektów chronionych.

Najcenniejszym obiektem jest zespół pałacowy w Falentach z 1620 r., otoczony z trzech stron stawami. Pałac w stylu neorenesansowym otacza zabytkowy park z ko ńca XVIII w. z alejami starodrzewu. Obecnie budynki stanowi ą siedzib ę Instytutu Melioracji i U Ŝytków Zielonych. W pobliskim Raszynie znajduje si ę barokowo-klasycystyczny ko ściół pw. św. Szymona i Anny z 1654 r. oraz zajazd (austeria) z ko ńca XVIII w. Ochronie konserwatorskiej podlega układ urbanistyczny historycznego centrum miasta, datowany na przełom XVIII i XIX w. Zabytkowymi obiektami sakralnymi na obszarze arkusza są: – ko ściół pw. św. Piotra i Pawła z pocz ątku XIX w. w P ęcicach – klasycystyczny ko ściół pw. św. Klemensa z pocz ątku XIX w. w Nadarzynie (obok znajduje si ę drewniana dzwonnica z XVIII w.) – ko ściół pw. św. Rocha z 1923–28 r. z plebani ą z XIX/XX w. w Jazgarzewie. W Helenowie zachował si ę klasycystyczny zespół pałacowo-parkowy z 1807 r. W Mło- chowie znajduje si ę klasycystyczny zespół pałacowy z I poł. XIX w. otoczony parkiem w stylu angielskim, równie Ŝ z XIX w., z pi ęknymi okazami drzew, z przewag ą klonów, lip wi ązów oraz pomnikami przyrody. Obecnie w pałacu mie ści si ę siedziba Zakładu Badawcze- go Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Ro ślin. W miejscowo ści Otr ębusy-Karolin, gdzie znajduje si ę siedziba zespołu „Mazowsze”, ochron ą konserwatorsk ą obj ęty jest budynek główny i tzw. „Biały Dworek”, wybudowane około 1911 roku oraz park z pocz ątku XX w. W P ęcicach znajduje si ę zabytkowy zespół pałacowo-parkowy z lat 1808–1809. W pobli Ŝu pałacu ochron ą obj ęty jest spichlerz (młyn) z ko ńca XVIII w. Zlokalizowany jest tu równie Ŝ cmentarz Ŝołnierzy poległych w 1914 roku oraz symboliczne mauzoleum pomordowanych 2 sierpnia 1944 roku powsta ńców warszawskich. Zabytkowe zespoły dworsko-parkowe znajduj ą si ę ponadto w Lesznowoli (II poł. XVIII w.) i w Rozalinie (pocz ątek XIX w.). W Gołkowie ochronie konserwatorskiej podlega zespół dworca kolejowego (XIX w.). W Raszynie na grobli pomi ędzy stawami postawiono pomnik upami ętniaj ący miejsce bitwy stoczonej w 1809 r. pomi ędzy wojskami Ksi ęstwa Warszawskiego pod wodz ą ksi ęcia Józefa Poniatowskiego, a armi ą austriack ą. W Magdalence znajduje si ę obelisk ku czci wi ęź- niów z Pawiaka, pomordowanych w czasie okupacji hitlerowskiej. W Wólce P ęcherskiej na terenie rezerwatu Biele Chojnowskie poło Ŝony jest cmentarz Ŝołnierzy poległych w czasie I wojny światowej.

XIII. Podsumowanie

Obszar obj ęty arkuszem Raszyn jest terenem intensywnie post ępuj ącej urbanizacji, szczególnie wokół istniej ących ju Ŝ o środków miejskich i podmiejskich Warszawy. Powoduje to konieczno ść posiadania syntetycznych materiałów słu Ŝą cych do racjonalnego planowania kierunków zagospodarowania przestrzennego. Główne cele przy świecaj ące inicjatorom po- wstania niniejszej mapy koncentrowały si ę wokół spraw zwi ązanych z zagospodarowaniem i ochron ą złó Ŝ surowców mineralnych, wód oraz walorów środowiska naturalnego. Na obszarze arkusza udokumentowano kilkana ście złó Ŝ kopalin okruchowych – pia- sków, z czego aktualnie eksploatowane s ą jedynie trzy zło Ŝa. Perspektywy udokumentowania nowych złó Ŝ o znaczeniu przemysłowym s ą w znacznym stopniu ograniczone z uwagi na ko- lizyjno ść z istniej ącą b ądź planowan ą zabudow ą, przeznaczeniem terenów w planowaniu przestrzennym oraz wyst ępowanie licznych obszarów chronionych wysokiej rangi. Zapropo- nowano jedynie 1 obszar prognostyczny i 4 obszary perspektywiczne dla kopalin okruchowych i 1 obszar perspektywiczny dla kopalin ilastych. Zaopatrzenie w wod ę u Ŝytkow ą zwi ązane jest z eksploatacj ą licznych uj ęć komunal- nych i przemysłowych, ujmuj ących wody podziemne z czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych – oligoce ńskich poziomów wodono śnych. Wody poziomu czwartorz ędowego cz ęsto zawiera- ją podwy Ŝszone ilo ści Ŝelaza i manganu, a w wodach płytkich cz ęsto przekroczone s ą normy zawarto ści azotu, co zwi ązane jest z wpływem antropopresji. Wody poziomu oligoce ńskiego charakteryzuj ą si ę dobr ą jako ści ą, czasem zawieraj ą ponadnormatywne ilo ści Ŝelaza. Obszarami o korzystnych warunkach dla budownictwa są tereny poło Ŝone na wysoczy źnie polodowcowej w środkowej i południowej cz ęś ci arkusza, z wyj ątkiem dolin rzecznych i obszarów bezodpływowych. Na terenach zlokalizowanych w dolinach rzek stwierdzono wyst ępowanie warunków na ogół utrudniaj ących budownictwo lub niekorzystnych dla budownictwa. Podobna sytuacja ma miejsce na wysoczyźnie w okolicach Walendowa. Cz ęść terenu obj ętego arkuszem Raszyn wchodzi w skład aglomeracji warszawskiej. Ze wzgl ędu na dynamiczny rozwój budownictwa i systematyczny wzrost liczby mieszka ńców wył ączono je z mo Ŝliwości składowania odpadów (Janki, S ękocin, Słomin, Iwiczna). Na terenie obj ętym arkuszem Raszyn wyznaczono obszary predysponowane dla składo- wania odpadów oboj ętnych i jeden obszar dla odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne. Jako tereny składowanie odpadów oboj ętnych rozpatrywano obszary wyst ępowania w strefie przypowierzchniowej glin zwałowych zlodowace ń środkowopolskich. Obszary takie wskazano na terenie gmin: Michałowice, Raszyn, Lesznowola, Tarczyn, Nadarzyn.

Jako teren ewentualnego składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne wskazano obszar wyst ępowania na powierzchni iłów plioce ńskich. Jest to glacitektoniczne wypi ętrzona kra w śród osadów czwartorz ędowych. Obszar ten znajduje si ę w rejonie miejscowo ści Krakowiany w gminie Nadarzyn. Decyzję o lokalizacji obiektu musi poprzedzi ć rozpoznanie potwierdzaj ące ci ągło ść warstwy izolacyjnej. Warunki hydrogeologiczne terenów wskazanych pod składowanie odpadów s ą na wi ęk- szo ści obszarów korzystne, stopie ń zagro Ŝenia wód wyst ępuj ących na gł ęboko ści 15 −50 m p.p.t., podrz ędnie powy Ŝej 150 m p.p.t. (Dawidy – Lesznowola) okre ślono jako bardzo niski i niski. Wyrobiska złó Ŝ znajduj ące si ę na obszarach mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów są zawodnione, wyrobiska pozostałych złó Ŝ oraz niewielkie punkty lokalnej eksploatacji kopalin znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Na składowisko odpadów, po dodatkowym uszczelnieniu mo Ŝna przeznaczy ć rozległe, gł ębokie wyrobisko po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa w rejonie Woli Prackiej w gminie Nadarzyn. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. W granicach arkusza wyst ępuje szereg form ochrony przyrody i krajobrazu w postaci Chojnowskiego Parku Krajobrazowego, Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz kilku rezerwatów przyrody. Na całym omawianym obszarze wyst ępuj ą równie Ŝ liczne pomniki przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej. Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą obszary wł ą- czone do Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”.

XIV. Literatura

BIERNAT H., 2006 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków skaleniowo-kwarcowych

„Laszczki I” w kat.C 1. Henryk Biernat, Krystyna Bujakowska, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. CZOCHAL S., 1996 – Inwentaryzacja złó Ŝ kopalin województwa warszawskiego z uwzgl ęd- nieniem elementów ochrony środowiska (opracowanie podsumowuj ące inwentaryza- cje złó Ŝ kopalin dla poszczególnych gmin woj. warszawskiego). Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL w Warszawie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa.

GRABOWSKI D. (red.), KUCHARSKA M., NOWACKI Ł., 2007 – Mapa osuwisk i obsza- rów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie mazowieckim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/ http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/236/Monitoring_rzek_w_2008_roku.html INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

KROGULEC P., 1997 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sokołów 330”. Krogulec Przemysław, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., 1992 – Atlas geochemiczny Warszawy i okolic 1:100 000. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ŁAZOWSKI L., 1993 – Dokumentacja geologiczna uproszczona zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wilcza Góra” w miejscowo ści Władysławów, działka nr 58. Łazowski L., Warsza- wa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MAKOWIECKI G., STRZELCZYK G., 1980 – Dokumentacja geologiczna w kat.C 2 zło Ŝa kruszywa naturalnego drobnego – piasków budowlanych „Janki-Sokołów”. Kombi- nat Geologiczny „Północ”, Zakład Projektów i Dokumentacji w Warszawie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MAKOWSKA J., JANICKI T., 1994a – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego drobnego „Janki-Sokołów I” w miejscowo ści Michałowice. „Ekogeo-Es” s.c., śabieniec. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MAKOWSKA J., JANICKI T., 1994b – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Janki-Sokołów II” w miejscowo ści Wyp ędy. „Ekogeo-Es” s.c., śabieniec. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MAKOWSKA J., JANICKI T., 1994c – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Janki-Sokołów III” w miejscowo ści Wyp ędy. „Ekogeo-Es” s.c., śabieniec. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MAKOWSKA J., JANICKI T., SOBCZUK H., 1995 – Uproszczona dokumentacja geolo-

giczna w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Janki-Sokołów IV” w miejsc. Wyp ędy. „Ekogeo-Es” s.c., śabieniec. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MARCINIAK A., 1971 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych kruszywa naturalnego w rejonach: Siestrze ń, Zar ęby, Ojrzanów i Wr ęcza powiat Grodzisk Maz., woj. warszawskie. Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL w Warszawie. Centr. Arch. Ge- ol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MIANOWSKI Z., 1997a – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Raszyn (559) wraz z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MIANOWSKI Z, 1997b – Obja śnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski arkusz Raszyn. CAG PIG Warszawa. OSTRZY śEK W., DEMBEK K., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce, spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy surowcowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. IMiUZ, Falenty. PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść I. Systemy zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść II. Zasoby, jako ść , ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1995 – Dodatek do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Janki-Sokołów” rozliczaj ący zasoby udokumentowane w kat.C 1+C 2. „Elbex” Sp. Z o.o., Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Janki-Sokołów VI” w miejscowo ści Wyp ędy. „Elbex-bis” Geologiczne Usługi Projektowe, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 2005 – Dodatek Nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego drobnego „Janki-Sokołów I” w kat.C 1 w miejsc. Wyp ędy. Pal- czuk Barbara, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., 2006a – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego „Janki-Sokołów VII” w kat.C 1 w miejsc. Wyp ędy. Palczuk Bar- bara, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 2006b – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego „Janki-Sokołów IV” w kat.C 1 w miejsc. Wyp ędy. Palczuk Barba- ra, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 2008 – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego „Janki-Sokołów III” w kat.C 1 w miejsc. Wyp ędy. Palczuk Barba- ra, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 2008 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sokołów 330” (rozliczaj ący zasoby zło Ŝa wg stanu na dzie ń 2007.12.31 w zwi ązku z wygaszeniem z urz ędu koncesji na wydobywanie zło- Ŝa), miejsc. Sokołów, gm. Michałowice, pow. pruszkowski, woj. mazowieckie. „El- bex-bis” Geologiczne Usługi Projektowe, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PESZKOWSKA-NOWAK T., 1980 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ piasków budowlanych w rejonie miejscowo ści Pruszków w promieniu 30 km, woj. warszawskie. Kombinat Geologiczny „Północ”, Zakład Projektów i Dokumen- tacji Geologicznych w Warszawie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU 2003 nr 61 poz. 549). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (DzU nr 32, poz. 284). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (DzU nr 162, poz. 1008). SARNACKA Z., 1976 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Ra- szyn. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

SARNACKA Z., 1978 – Obja śnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Raszyn. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

SOBCZUK H., PAPROCKA I., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Janczewice”. „GEOCENTRUM” – Usługi Geologicz- ne, Piaseczno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STACHÝ J., 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Stan środowiska w województwie mazowieckim w roku 2007, 2008 – Wojewódzki Inspek- torat Ochrony Środowiska w Warszawie. STARKEL L. (red.), 1991 – Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa.

STRZELCZYK G., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sokołów-świrownia” /dz. 291, 292, 329/ wraz z rozliczeniem zasobów złó Ŝ „Sokołów” i „Sokołów I”. Strzelczyk Grzegorz. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELCZYK G., 2004 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej

w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sokołów-świrownia” w miejsc. Sokołów. Strzelczyk Grzegorz. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZELLER A., 1985 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Janki-Sokołów” w kat. C1+C 2 z ustaleniem jako ści w kat.B udokumentowanych w kat.

C1, gm. Raszyn i Michałowice. PGGPMB „GEOBUD”, Warszawa. Centr. Arch. Ge- ol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TOŁKANOWICZ E., FIC M., WALCZAK H., 1997 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Raszyn (559). AQUAGEO MF , Falenty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TULSKA I., 1998 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa

naturalnego w kat.C 1 „Wilcza Góra” (dz. nr 58) w miejsc. Władysławów. Tulska Ire- na, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

TULSKA I., 2001a – Dodatek nr 8 do dokumentacji geologicznej w kat.C 1+C 2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Janki-Sokołów” w miejsc. Janki, Wypędy, Michałowice, Sokołów. Tulska Irena, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

TULSKA I., 2001b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Janki-Sokołów VII” w miejsc. Wyp ędy. Tulska Irena, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity DzU 2007, nr 39, poz. 251). WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2009 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2008 r. Pa ństw. Inst. Geol. – Pa ństwowy Instytut Badawczy, Warszawa. Wytyczne dokumentowania złó Ŝ kopalin, 1999 – MO ŚZNiL, Warszawa. ZEMBRZYCKA D., 1987 – Program badan geologicznych na opracowanie karty rejestracyj- nej złoŜa kruszywa naturalnego „Krakowiany”. Przedsi ębiorstwo Górniczo- Geologiczne Przemysłu Materiałów Budowlanych „Geobud”, Warszawa. Archiwum Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Warszawa.