P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz RASZYN (559) Warszawa 2009 Autorzy: Halina Kapera*, Leszek Kruk*, Jolanta Le śniak* Gra Ŝyna Hrybowicz**, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu – Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – J. Le śniak .................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Le śniak .................................................... 4 III. Budowa geologiczna – J. Le śniak........................................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ................................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ................................................................. 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ........................................... 15 VII. Warunki wodne – J. Le śniak ............................................................................................ 17 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 17 2. Wody podziemne............................................................................................................. 18 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 21 1. Gleby – P. Kwecko .......................................................................................................... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ................................................. 24 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ............................................................................. 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – L. Kruk ........................................................................... 26 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – L. Kruk .......................................................................... 35 XII. Zabytki kultury – L. Kruk ................................................................................................. 38 XIII. Podsumowanie – L. Kruk, G. Hrybowicz ........................................................................ 41 XIV. Literatura......................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Raszyn została opracowana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (plansza A) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i in- formacje zamieszczone na arkuszu Raszyn Mapy geologiczno −gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanym w 1997 roku w firmie AQUAGEO MF w Falentach (Tołkanowicz i in., 1997). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi”, opisuj ącą tematy- kę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania re- gionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom teryto- rialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zaso- bami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczności oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. 3 W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Mazowieckiego Urz ędu Woje- wódzkiego w Warszawie i Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w War- szawie, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych w Grodzisku Ma- zowieckim, Grójcu, Piasecznie, Pruszkowie i Warszawie oraz urz ędów gminnych. Dane ar- chiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Raszyn okre ślaj ą współrz ędne od 20°45’ do 21 °00’ długo ści geograficznej wschodniej i od 52°00’ do 52°10’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza nale Ŝy do pi ęciu powiatów wojewódz- twa mazowieckiego: pruszkowskiego (gminy: Pruszków, Brwinów, Michałowice, Raszyn, Nadarzyn), piaseczy ńskiego (gminy: Piaseczno, Lesznowola, Tarczyn), grodziskiego (gminy Podkowa Le śna i śabia Wola) i miasta Warszawy (dzielnice Ursynów i Włochy). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) prawie cały obszar arkusza le Ŝy w obr ębie makroregionu Nizina Środkowomazowiecka, obejmuj ąc fragmenty dwóch mezoregionów: Równiny Łowicko-Bło ńskiej i Równiny Warszawskiej, jedynie dwa małe fragmenty przy południowej granicy arkusza znajduj ą si ę na Wysoczy źnie Rawskiej w ma- kroregionie Wzniesienia Południowomazowieckie (fig. 1). Obie równiny są płaskimi, zdenudowanymi wysoczyznami polodowcowymi. Najwy Ŝej wzniesione s ą pagórki moren czołowych w rejonie wsi Ksi ęŜ ak (poza arkuszem) w południo- wo-zachodniej cz ęś ci arkusza – 168,5 m n.p.m. Ku północy teren si ę obni Ŝa, osi ągaj ąc w re- jonie Pruszkowa około 100,0 m n.p.m. Najwi ększymi rzekami s ą Jeziorka – prawobrze Ŝny dopływ Wisły oraz Utrata – prawo- brze Ŝny dopływ Bzury, płyn ąca z południa na północ. W dolinach rzek znajduj ą si ę liczne stawy, powstałe wskutek spi ętrzenia wód płynących. Obszar arkusza le Ŝy na granicy dwóch regionów klimatycznych: wielkopolsko-mazo- wieckiego i mazowiecko-podlaskiego. Średnia temperatura półrocza zimowego waha si ę od 0,5 do 1,0°C, za ś półrocza letniego wynosi około 14,5°C. Średni opad roczny wynosi około 4 550 mm. Pokrywa śnie Ŝna zalega około 50–60 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Obszar obj ęty arkuszem Raszyn poło Ŝony jest w obr ębie aglomeracji warszawskiej, strefie podmiejskiej i na terenach wiejskich. Osiedla miejskie o zwartej zabudowie skupiaj ą si ę wzdłu Ŝ północnej i wschodniej granicy obszaru arkusza. Liczne zakłady przemysłowe i centra handlowe zlokalizowane s ą w rejonie Pruszkowa i Raszyna. Tereny przemysłowo- składowe znajduj ą si ę wzdłu Ŝ linii kolejowej w obr ębie Warszawy, w Pruszkowie, w rejonie Lesznowoli, Jabłonowa, Starej Wsi, Ru śca i koło Łazów w pobli Ŝu drogi Warszawa – Kraków. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Raszyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.72 – Równina Łowicko-Bło ńska, 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.76 – Równina Warszawska, 318.78 – Równina Wołomi ńska Mezoregiony Wzniesie ń Południowomazowieckich: 318.83 – Wysoczyzna Rawska 5 W centralnej i południowej cz ęści omawianego arkusza intensywnie rozwini ęta jest uprawa warzyw i owoców. Lasy, w wi ększo ści bory sosnowe, wi ększe powierzchnie zajmuj ą w centralnej i połu- dniowej cz ęś ci omawianego obszaru. Przez obszar arkusza przebiegaj ą dwie mi ędzynarodowe drogi: E-77 Warszawa – Kra- ków i E-67 Warszawa – Katowice. Dobrze rozwini ęta jest sieć dróg lokalnych. Na mapie do- kumentacyjnej