H Door: Maurice van Lieshout Publicist Oud

EEN WANDELING OVER EN LANGS DE ROMEINSE WEG IN LEIDSCHE RIJN

C Een wandeling door de Romeinse tijd

De Romeinse weg werd in 1997 bij toeval gevonden. Het hele tracé op grondgebied is inmiddels in kaart gebracht. Zelf de route nalopen? Dat kan: een paar korte stukken precies, voor de rest bij benadering. Onderweg valt er op archeologisch gebied echter genoeg te zien en te beleven. Het klinkt paradoxaal: de oudste Utrechtse geschiedenis is te vinden in de nieuwste wijk van de stad. Juist de mogelijkheden voor archeologisch onder- zoek die de aanleg van Leidsche Rijn bood, hebben ervoor gezorgd dat de ge- schiedenis er letterlijk bloot kwam te liggen. Zoals het tracé van de limesweg.

In de zomer van 2011 maakte Mau- En waar de Leidse Rijn, de spoorlijn rice van Lieshout onderstaande Utrecht - Gouda en de limes de drie wandeling over deze route met o.a. lijnen zijn die de oude en de nieuwe gemeentearcheologen Erik Graafstal stad met elkaar verbinden, scheiden en Herre Wynia voor hun toelichting het Amsterdam-Rijnkanaal en de A2 bij de diverse historische plekken. -waar we de route starten- juist oud Dit artikel verscheen eerder in een en nieuw Utrecht van elkaar. wijken Lunetten, Hoograven en Ka- uitgave van Oud Utrecht (okt. 2011). naleneiland. De rest van dit deel van In mei 2018 is deze route nagelopen De Leidsche Rijn Limes wandeling het tracé is vastgesteld door middel en slechts op een paar punten licht begint voor ons bij het Informatie- van proefboringen. aangepast i.v.m. de ontwikkelingen centrum Leidsche Rijn (1), met ook al Hoe herkennen archeologen eigenlijk van de afgelopen jaren op een aantal een schat aan informatie over stads- de Romeinse weg? Het gaat om dui- plekken. deel Leidsche Rijn. Informeer wel delijk door mensenhanden bij elkaar even naar de actuele openingstijden. gebracht materiaal: hoofdbestand- Eén waarschuwing vooraf: de limes- Bij dichtstbijzijnde bushalte stoppen delen zijn: grind, gemengd met klei, weg is zelden ‘echt’ te zien en waar lijnen 4, 10, 48. hout (bij dijkachtige constructies), een stukje gereconstrueerd is, is dat zand, zavel en soms dakpanpuin. De ‘gewoon’ een (grind)pad. Aan twee Ω Met het Amsterdam Rijnkanaal in combinatie grind (gewoonlijk afgezet voorwaarden moet de wandelaar de rug steekt u aan de achterzijde van in snelstromend water) en klei (afge- wel voldoen: enigszins gevoelig zijn het Leidsche Rijn Informatiecentum zet in langzaam stromend water) zijn voor de sensatie te lopen op histo- de Leidse Rijn over bij het bruggetje bijvoorbeeld geen natuurlijke combi- risch unieke grond en nieuwsgierig van gemaal De Aanvoerder. U gaat natie. Houtresten kunnen door mid- zijn naar de manier waarop het ver- hier rechts de Groenewoudsedijk op. del van jaarringonderzoek gedateerd leden is ingepast in een 21e-eeuwse worden. Samen met Romeinse vond- wijk. Hij of zij krijgt in ieder geval ook De Romeinse weg kruiste net diago- sten op en rond het tracé maken die een aardige doorsnede te zien van naal het Amsterdam-Rijnkanaal en de bewijsvoering rond. het zuidelijk deel van dit gigantische komt uit de richting van Fort Vechten Aan de De Meernse kant van de nieuwbouwproject. en doorsnijdt eerder al de Utrechtse Leidse Rijn, die aan de andere zijde van het Amsterdam Rijnkanaal naar Utrecht Centrum doorloopt, is het Achterzijde Informatiecentrum Leidsche Rijn, startpunt. Huize Voorn, Stadsdambrug. oude sluisje verdwenen sinds het wa- terpeil gelijk is getrokken met dat van het Amsterdamrijnkanaal. Wel ziet u 1 2 de eerste Nederlandse Aluminiumfa- briek NEDAL, die zich hier reeds in 1938 vestigde.

Ω De Groenewoudsedijk gaat, ter- wijl u onder het Rhijnoord viaduct loopt (onder de A2), over in de Rijks-

16 6

5

B 4 C 2 1 7 3 F 9 A 10 E 8

D

straatweg met rechts Park Voorn en Romeinse weg. Na een kleine twee De cijfers en letters vindt u terug in de tekst. links een lint van historische boerde- kilometer sluit dit westwaarts aan op Kaart: Oud Utrecht rijen, vaak ook gemeentelijke monu- het zuidelijke traject (zie kaartje). menten. Houd even halt bij het open Dit noordelijke tracé is het oudste en Huize Voorn (2) heeft een 17e-eeuw- weiland na de vijfde boerderij op dateert als onderdeel van de eerste se voorganger, een kasteel waarvan nummer 11 (A). wegaanleg uit de jaren 80 van de 1e alleen de duiventorens bewaard zijn eeuw. Het zuidelijke tracé is een om- gebleven. Het werd eind 17e eeuw Hier komen vele historische tijdvak- legging uit het derde kwart van de 2e gekocht door de bekende Utrechtse ken bij elkaar. We bevinden ons in eeuw. De reden van deze ingreep is klokkengieter François Hemony. De een van de oudste ontginningsgebie- nog niet opgehelderd. Behalve het woontoren die er al in de 13e eeuw den in de provincie, daterend uit het bestaan van een tweede tracé heeft gestaan moet hebben, is waarschijn- derde kwart van de 11e eeuw. In de het jarenlange archeologische on- lijk in het latere kasteel opgegaan. verte, in de buurt van het sportpark derzoek in Leidsche Rijn en elders Het huidige huis voor aan de weg en de wijk Rijnvliet (in aanbouw) nog een, misschien nog wel op- dateert uit de 19e eeuw en werd in stortte op 10 mei 1940 een Duitse zienbarender inzicht opgeleverd: de 1951 betrokken door de familie Van bommenwerper neer in de “achter- limesweg is geen verbindingsweg Seumeren. Een Romeins beeld van tuin” van de Metaal Kathedraal, die lopend van castellum naar castel- Jupiter, nu aanwezig in het Centraal 50 meter verderop staat. lum, het is ook geen weg die vooral Museum, zou in de 19e eeuw in dit Het nieuwe, kunstig ontworpen ta- de rivierloop volgt, maar het is een park gevonden zijn, hoewel later De lud van de A2 links en het opvallende strategische, rivierbochten afsnij- Hoge Woerd als vindplaats wordt zwarte gebouw rechts, een warmte- dende route waarover troepen snel vermeld. Het is niet de enige aanwij- overdrachtstation van de stadsver- verplaatst konden worden. Sommige zing voor een grote Romeinse neder- warming, zijn van recente datum. castella, zoals die van Utrecht en De zetting in deze omgeving. Vondsten Een paar honderd meter in zuidelijke Meern, waren er via afzonderlijke van Romeins tufsteen en een crema- richting (richting A12) bevindt zich uitvalswegen mee verbonden. Er tiegraf wijzen daar ook op. het zuidelijke tracé van de Romeinse zijn vage ideeën om te kijken hoe dit weg. Draaien we ons om naar het zuidelijke tracé zichtbaar te maken Ω Neem vanaf de Zandweg de eer- noorden, dan kijken we naar het 19e- in de nieuwe wijk Rijnvliet. Tijd zal ste straat rechts, de Burgemeester eeuwse Park Voorn, waar in de 13e leren hoe. Verderlaan. Kijk toch eerst nog even eeuw al een verdedigbare woontoren over de Leidse Rijn naar de Metaal stond. In het park (helaas niet open Ω Ga iets verder rechtsaf de Stads- Kathedraal, een voormalige kerk, die voor bezoekers) begint aan deze kant dambrug over. Direct voor u ziet u nu een geheel andere bestemmingen van het Amsterdam Rijnkanaal een het statige Huize Voorn aan de Zand- heeft en een culturele broedplaats is tweede (!) noordelijker tracé van de weg. geworden.

17 3

Sla de eerste straat links, de Ak- krumerraklaan in en loop deze uit en vervolg uw weg tussen de ba- sisschool en het sportveld over het schoolplein. U bevindt zich nu in het Archeologiepark.

In Langerak zijn de eerste huizen van de nieuwe Vinex-wijk gebouwd vanaf 1998. De oude landschapsstructuur met vletsloten (bevaarbare sloten), die in verbinding stonden met de Leidse Rijn, is nog goed herkenbaar. De afgegraven klei werd ten behoeve Historische boerderij langs de Leidse Rijn. van de dakpannenindustrie afge- voerd richting Woerden of de . nederzetting (C) en aanwijzingen uit een koperlegering. De band was We bevinden ons nu op een van de van graanverbouw gevonden. in elkaar gedrukt, dubbelgevouwen beschermde archeologische monu- Of geniet even van de vele histori- en waarschijnlijk als offerstuk in een menten van Leidsche Rijn: het Ar- sche boerderijen (3) langs de Leidse waterput gegooid om hem aan ver- cheologiepark (B). De Romeinse weg Rijn als u eerder naar de Zandweg der menselijk gebruik te onttrekken. loopt er dwars doorheen. Dat er zich doorsteekt. Iconografisch onderzoek bracht aan hier veel Romeinse resten bevinden, het licht dat de afbeelding op de ge- staat vast, maar wat precies is aan Ω De Zandweg vervolgen. Hier noemde band (het vrouwenhoofd) toekomstige generaties om te ont- kruist de Romeinse weg (noordelijk de godin Afrika moet zijn die weer dekken. Het is de paradox van veel tracé) de Leidse Rijn. U loopt zelf de personificatie is van Cleopatra Se- archeologie: waar deze is ingepast, is het viaduct onderdoor en neemt de lene, moeder van de toen heersende ze meestal niet opgegraven en dus tweede straat rechts (Cees Budding- koning van Mauretanië (nu Algerije). ook niet gekend, is ze wel opgegra- hlaan), dan de eerste links (Hendrik De helmband is mogelijk afkomstig ven en dus gekend, dan is ze door Marsmanlaan) die u naar het Vasalis- van een huursoldaat die eerder in bebouwing en verstoring van de plantsoen brengt. Daar naar rechts. -Afrika heeft gediend. Hij da- aarde niet meer te zien. Dat de vele teert uit 20 tot 40 na Chr. en is daar- gebruikers van dit terrein (met name We bevinden ons nu in De Woerd, mee dus ouder dan het castellum, kinderen) zich op een archeologisch de wijk vernoemd naar de plaats iets dat rond het jaar 50 werd gebouwd. monument bevinden, is alleen op verderop waar zich het Romeinse De (zeldzame) muntschat bestaat zeer subtiele wijze aangegeven - aan castellum bevindt. In het Vasalis- uit 121 sceatta’s, kleine zilverstukjes de wandelaar zelf om die te ontdek- plantsoen vinden we een gedenk- van ongeveer 1 gram, tussen 680 en ken. Het is een van de plaatsen waar steen (4) die herinnert aan twee bij- 750 geslagen, vooral in Engeland en de inrichters van Leidsche Rijn eer- zondere archeologische vondsten. de Friese gebieden. De gevonden der lijken te willen verhullen dan te Of het kunstwerk van geglazuurd muntjes zijn voor het overgrote deel openbaren wat er zich aan oudheden aardewerk, gefinancierd door Fortis, Fries. Ze zijn aangetroffen in een bevindt. projectontwikkelaar van deze nos- restgeul van een tot dan toe onbe- talgiebuurt, een geslaagde archeo- kende zijtak van de Rijn die in de 1e Ω Ga net voor de ‘Bouwspeeltuin logische visualisatie is, daarover ver- eeuw al voor een deel opgevuld was. Voorn’ naar links langs de elzenhaag schillen de meningen. De helmband (verwijzing naar de boomgaard die en de muntschat die op deze locatie Ω Steek aan het einde van het Va- hier eens lag) en vervolg dan naar gevonden zijn, behoren tot de be- salisplantsoen de Vicuslaan over. rechts de Akkrumeraklaan. Hier is roemdste archeologische vondsten U bevindt zich dan op het 10 km het even goed opletten door alle van Leidsche Rijn. Hier bevond zich lange lint rondom het Máximapark straatnaam wisselingen, maar ver- al in het jaar 10 een nederzetting met zijn herkenbare madeliefprint. volg uw weg slingerend via Birstu- mogelijk bewoond door Chauken, af- U gaat hier links en passeert de bui- merraklaan, Klifrakplantsoen en Slin- komstig uit het Noordelijke kustge- ten verblijven van de Steede Hoge gerraklaan. Aan het eind linksaf naar bied. We weten dat die als hulptroe- Woerd en de educatieve tuin. Bij de Zandweg langs de Leidse Rijn. pen hebben gediend in de vroege de achteringang van het Castellum Alternatief is aan einde Akkrumerra- Germaanse veroveringscampagnes Hoge Woerd (5) gaat u deze naar bin- klaan links en hier al doorsteken naar van Augustus en het lijkt erop dat de nen. Het is vrij toegankelijk. de Zandweg. Romeinen hier in de vroege 1e eeuw een kolonisatie hebben georgani- Voor de zuidelijke ingang van het De Romeinse weg bevindt zich nu seerd of getolereerd. De voorhoofds- Castellum Hoge Woerd staat een links van u (en rechts van Leidse band (voor een ruiterhelm) welke hedendaagse ‘obelisk’ (met onder Rijn). Hier zijn ten noorden van de nu in museum Hoge Woerd ligt, is andere de afstanden tot de verschil- limesweg resten van een inheemse gemaakt van verzilverd plaatmetaal lende castella langs de Limes). Origi-

18 4

Gedenksteen Vasalisplantsoen, De Woerd, met detail.

nele mijlpalen waren trouwens rond. de vicus (vijf tot zes keer zo groot). Ω Weer teruglopend naar het bad- Via de zuid/noord as van het terrein In de vicus, die zich als een lintdorp huis, gaat u tegen de klok in, om komt u bij de offi ciële ingang en de vooral ontwikkelde rond de zuidelijk het castellum heen over het Lint, toegang naar de expositieruimte van uitvalsweg van het fort, woonden hier met Romeinse helmen versierd, het Museum Hoge Woerd (links) en en werkten onder andere soldaten- langs de symbolische golven van de rechts achter de balie de centrale vrouwen, handelaren, kroegbazen, vroegere Rijn, die hier stroomde en hal met o.a. het Romeinse schip De prostitués en boeren. Er waren grote waar de Romeinse schepen over- Meern 1. Ook is een bezoek aan de smeltovens die getuigen van vuurge- heen voeren tot u weer bij de mijl- trans, die rondom loopt een aanra- vaarlijke activiteiten (metaalbewer- paal komt. Ga hier naar rechts de der, om zo nog een andere blik te king) die buiten de muren van het Castellumlaan op. Loop deze uit. krijgen op het gebouw en de wijde fort moesten blijven. Om de vicus Steek via de Meernsebrug de Leidse omgeving. heen lagen verschillende grafvelden. Rijn over (u kunt de wandeling des- gewenst hier beëindigen en bus 9 of Het Castellum Hoge Woerd -met de Naar (ruwe) schatting hebben er in 28 nemen). En volg uw weg recht- grondvormen van het oorspronkelij- ruim 200 jaren Romeinse aanwezig- door over de Meerndijk tot aan de ke fort met ommuring, poortgebou- heid in totaal bijna 6.000 soldaten eerste rotonde. Hier rechts de Van wen, een theater en een expositie- en burgers gewoond. Zo’n 5.000 van Heemskerklaan in. ruimte- ligt duidelijk hoger dan zijn hen moeten ter plekke gecremeerd omgeving, het resultaat van bouwen, en begraven zijn, daarvan zijn er 100 We bevinden ons hier op de kruising slopen en weer bouwen van zo’n vier teruggevonden. Via de noordingang van De Meerndijk met de Romeinse tot vijf forten boven op elkaar. verlaat u het gebouw en ziet u met- weg, die vanaf hier als één tracé (D) een de contouren van een Romeins zijn route vervolgt. Die neemt vanaf De Utrechtse archeologen hebben badhuis. Rechtdoor lopend leidt een hier bijna precies de route van de Van op en rond de Hoge Woerd de hele pad u verder door de perenboom- Heemskerklaan. Onder de Meerndijk ontwikkeling vanaf circa 40 na Chr. gaard die eindigt bij een replica van bevond zich een natuurlijke en deels kunnen onderzoeken waardoor we een Romeinse wachttoren (6) die gegraven watergang (het kaarsrechte een goed beeld hebben van het leven daar gestaan heeft. stuk van 1.200 meter lang ten zuiden en de bedrijvigheid in het castellum (ter grootte van een voetbalveld) en Zuid-ingang Castellum Hoge Woerd met "obelisk".

5 Extra wandelinformatie Deze wandeling langs de Ro- meinse weg lengte is circa 6 kilometer lang. Startpunt is het Informatiecentrum Leidsche Rijn (Verlengde Hogeweidebaan 1) en eindpunt is bushalte Veld- huizen-De Meern (bus 9 en 28).

Onderweg komt u enkele hore- cagelegenheden tegen. Na 3 km CastellumCafé en Rare Jongens, na 4 km IJssalon Zomers, na 5 km Balije Parkrestaurant en na 5,5 km Brazzerie Abrona. ■ 19 6 7 8

Replica Romeinse Wachttoren Bruggetje nabij locatie Romeins schip Grondplaat Romeinse wachttoren, nabij Castellum Hoge Woerd. De Meern 5. De Balije.

van de A12), mogelijk een verbinding De roestkleurige vierkante plaat (8) Dit park is een beschermd archeo- tussen de Oude Rijn en de Holland- rechts in het park geeft het grondop- logisch monument waarin zich tien- se IJssel. Op de bodem daarvan zijn pervlak weer van een van de wachtto- duizenden Romeinse houtelementen Romeinse scherven, runderbotten rens die hier zijn opgegraven. De vier bevinden. Het is ook de vindplaats en schopsteken aangetroffen. Ter uitsparingen (’s avonds verlicht) cor- van twee schepen: De Meern 4, dat hoogte van het speeltoestel in de responderen met de vier hoekpalen er nog ligt, en De Meern 1. Dit is in Van Heemskerklaan is een proefsleuf van de toren. Het grindpad waar we 1997 blootgelegd, in 2003 geborgen gegraven die de limesweg onthulde. overheen lopen verbeeldt opnieuw en ligt nu in Museum Hoge Woerd het tracé van de limesweg. Eén van de ligt. De Meern 4 ligt ongeveer 100 Ω De Van Heemskerklaan gaat over acht Limes informatieborden (9) met meter voorbij de ‘wachttoren’ vlak in de Zeilmakerslaan. Helemaal op toelichting wat hier te zien is, vindt u voor het zomerhuis van boerderij het eind daarvan gaat u rechtsaf, vlak voor de Boerderij de Balije. In dit De Balije. Het schip is waarschijnlijk de Mandenmakerslaan (39 … 17) gebied zijn de locaties van drie op- meer dan 30 meter lang en is ver- in en verder over het fietspad dat eenvolgende wachttorens aangetrof- moedelijk met opzet afgezonken te- naar links buigt en via een bruggetje fen, gebouwd tussen 40 en de vroe- gen een soort kribconstructie met de steekt u een sloot over. ge jaren 70 na Chr. De naar schatting bedoeling de weg te beschermen te- acht meter hoge torens stonden bij gen de rivier. Weer 150 meter verder In het water rechts van ons (7) een rivierbocht, zodat vanaf de basis westwaarts op het driehoekige stukje moet ergens het Romeinse schip van de meander het complete traject land tussen de waterpartijen lag De De Meern 5 liggen (archeologische van de limesweg was te overzien. Meern 1, rond 150 na Chr. gebouwd scheepsvondsten worden genoemd Dat duidt erop dat de wachttorens van inheems eikenhout en voorzien en genummerd naar de vindplaats). en de hele bewakingsinfrastructuur van twee kajuiten. Het schip van 25 Een graafmachinemachinist is er in van de Romeinen gericht waren op meter lang en een van de best be- de jaren 70 dwars doorheen gegaan. beheersing van de Rijn als waterweg. waard gebleven Romeinse schepen De details die hij meldde (onder an- De rivier schoof in 140 jaar ongeveer in Europa is volledig gerestaureerd dere grote ijzeren nagels), de ligging 200 meter naar het westen op, wat en is nu permanent te zien in het en het feit dat de rivier hier in de 3e leidde tot een archeologisch spoor Castellum Hoge Woerd. eeuw verlandde, wijzen op een Ro- van vernielingen, rivierdoorbraken, meins schip. Tot nu toe kon het ech- nieuwe beschoeiingen, wegomleg- Het appartementencomplex (10) ter niet weer gelokaliseerd worden. gingen, kortom van anderhalve eeuw waar u nu tegenaan loopt, zou oor- Romeins civieltechnisch geploeter. spronkelijk één gesloten wand vor- Ω Volg na de sloot het pad dat naar De boerderij de Balije (E) die u ziet, men. Maar toen duidelijk was dat links buigt door een parkje. Als u dit behoorde tot de Ridderlijke Duit- hier de Romeinse weg loopt, heeft verlaat, heeft u twee keuzes om de sche Orde Balije (ordensprovincie) de architect zijn ontwerp aangepast boerderij te passeren: of naar rechts, van Utrecht is nu gerestaureerd en zodat de nieuwe grindweg niet dood- links, meteen weer links en naar biedt plaats aan een restaurant. De loopt op een muur. rechts, de Augustusweg in langs de Romeinse weg loopt er dwars door- boerderij: of links om, met de klok heen en gaat vervolgens verder via Ω Steek de Van Lawick van Pabst- mee, langs de boerderij via de Lanu- de route van het grindpad. laan over en vervolgens diagonaal de ariusweg. Bij de Claudiuslaan over- speelplaats tussen de scholen. Dan steken en het grind/wandelpad op Ω U vervolgt uw weg links langs de naar rechts en direct naar links, Keer- dat midden door het park de Balije Boerderij de Balije en verder door derberg. loopt. Park de Balije.

20 De diagonaal is de voortzetting van Foto’s Limes app het limeswegtracé dat alsnog dood- Evalien van’t Veen In 2014 is de Limes-app live ge- loopt op het park. Aan het eind gaan. Hiermee kunt u in steeds van het park zien we aan de linker- Bronnen meer plaatsen langs de Limes Graafstal, Erik, ‘Tien jaar limes in Leidsche zijde de restanten van ridderhofstad Rijn’, in: Archeobrief, Vakblad voor de Neder- wandelen dan wel fietsen met Nijevelt (F), gebouwd eind 13e eeuw, landse archeologie 12 (2008) 4, 19-30. behulp van deze app. Langs verwoest door de troepen van Graaf Langeveld, M., e.a., Een goede buur? LR46 en deze routes kunnen mensen Willem V van Holland in 1356, daar- LR49: definitief archeologisch onderzoek naar vervolgens via de app informa- de vicus, grafvelden, infrastructuur en een in- na enkele malen her- en verbouwd heemse nederzetting in de omgeving van het tie lezen en beluisteren over de totdat het rond 1800 gesloopt werd. Romeinse castellum in De Meern, deelgebied geschiedenis van de Limes. In De twee eilandjes waar het kasteel ‘De Woerd’ (Gemeente Utrecht). Basisrappor- 2017 is ook de 6,4 lange route op stond en enkele muurstukken tage Archeologie 19 (Utrecht 2010). vanuit Castellum Hoge Woerd Luksen - IJtsma, A., De limesweg in West- zijn alles wat rest. Het omringende Nederland. Inventarisatie, analyse en syn- toegevoegd. De naam van de Li- park is vernoemd naar de laatste ei- these van archeologisch onderzoek naar de mes-app is ‘IZI travel gids’ en is genaar, Daniel de Milan Visconti. Romeinse weg tussen Vechten en Katwijk. Ba- gratis. De bijbehorende website sisrapportage Archeologie 40 (Utrecht 2010). is www.langsdelimes.nl. Op de Ω Vervolg Keerderberg, ga bij Gul- Het oorspronkelijke artikel/ routebeschrijving app ‘IZI travel gids’ zoekt u naar perberg naar rechts, steek het water is eerder in Oud Utrecht (okt 2011) gepubli- ‘Romeinse Limes Castellum en de weg van de Heldammersingel ceerd en is ook online te vinden op de site Route’. Als u deze download op over. Links vindt u bushalte 9 en 28, van Oud-Utrecht: www.oud-utrecht.nl. uw telefoon kunt u de hele route het eindpunt van de wandeling. offline wandelen of fietsen. On- derweg kunt u dan luisteren naar Dit is niet het einde van het tracé van de verhalen en kijken naar de af- 9 de Romeinse weg over het grondge- beeldingen die betrekking heb- bied van Leidsche Rijn. Wie de reste- ben op de historische plekken. rende 1,5 km wil volgen, moet echter Overigens als u in de app zoekt nogal wat omwegen maken. op ‘Limes’ vindt u heel veel an- Nog éénmaal is het tracé aangege- dere fiets en wandelroutes langs ven - in het plantsoen van Ziende - de Limes, van Hoograven tot (G). Verder is aan de overkant van de Alphen aan de Rijn. Rijksstraatweg is in de zuidwesthoek van Vleuterweide nog de vindplaats ANWB LAW van een andere wachttoren (H) aan- Ook de ANWB heeft recent een gegeven op dezelfde manier als in nieuwe gemarkeerde fiets- en Park De Balije en ook weer geflan- wandelroute LAW 16 Romeinse keerd door een tracéstuk van enkele Limespad gelanceerd, die een honderden meters lang. deel van onze Limesroute volgt. Het ANWB Limespad heeft een totale lengte 275 km en is opge- deeld in 45 etappes. U vindt de Boven: Informatiepaaltje Limes. paaltjes o.a. op het voorplein Onder: Woonblok geeft ruimte aan de van het Castellum Hoge Woerd. Limes, Veldhuizen.

10

Paaltje LAW Romeinse Limespad, Castellum Hoge Woerd.