Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica na lata 2014 – 2017 z perspektywą na lata 2018 - 2021

Wrzesie ń, 2014 r.

Zamawiaj ący : Gmina Kruszwica Urz ąd Miejski w Kruszwicy ul. Nadgopla ńska 4

88-150 Kruszwica Wykonawca: Green Key Joanna Masiota-Tomaszewska ul. Nowy Świat 10a/15 60 - 583 Pozna ń www.greenkey.pl

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica na lata 2014 – 2017 z perspektywą na lata 2018 - 2021

Kierownik projektu: mgr Joanna Masiota-Tomaszewska

Autorzy opracowania: mgr Joanna Masiota-Tomaszewska mgr Wojciech Paj ąk mgr in ż. Sylwia Turowska mgr Joanna Walkowiak Wrzesie ń, 2014 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

SPIS TRE ŚCI

I. WST ĘP ...... 7

1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA ...... 7 1.2. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA ...... 7 1.3. METODA OPRACOWYWANIA PROGRAMU ...... 8

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 9

2.1. DANE ADMINISTRACYJNE ...... 9 2.2. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE ...... 11 2.3. SPOŁECZE ŃSTWO ...... 12 2.3.1. Liczba ludno ści i jej rozmieszczenie ...... 12 2.3.2. Przyrost naturalny ...... 14 2.3.3. Struktura ekonomiczna ...... 14 2.4. UŻYTKOWANIE TERENU ...... 15 2.5. DZIAŁALNO ŚĆ GOSPODARCZA ...... 17 2.6. ROLNICTWO ...... 18 2.7. TURYSTYKA I REKREACJA ...... 19

III. INFRASTRUKTURA GMINY ...... 21

3.1. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA ...... 21 3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę...... 21 3.1.2. Gospodarka ściekowa ...... 24 3.1.2.1. Sie ć kanalizacyjna ...... 26 3.1.2.2. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych ...... 26 3.1.2.3. Komunalna oczyszczalnia ścieków w Szarleju...... 27 3.1.2.4. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej...... 29 3.1.2.4.1. Zbiorniki bezodpływowe ...... 29 3.1.2.4.2. Przydomowe oczyszczalnie ścieków ...... 30 3.2. ELEKTROENERGETYKA ...... 31 3.2.1. Źródła energii odnawialnej ...... 31 3.3. INSTALACJE EMITUJ ĄCE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 34 3.4. SIE Ć GAZOWA ...... 35 3.5. SIE Ć CIEPŁOWNICZA ...... 36 3.6. KOMUNIKACJA ...... 37 3.6.1. Drogi ...... 37 3.6.1.1. Drogi krajowe ...... 37 3.6.1.2. Drogi wojewódzkie ...... 37 3.6.1.3. Drogi powiatowe ...... 37 3.6.1.4. Drogi gminne ...... 40 3.6.2. Kolej ...... 42 3.7. SYSTEM GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ...... 42 3.7.1. Gmina Kruszwica w Inowrocławskim Regionie Gospodarki Odpadami ...... 45 3.7.2. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów...... 46

IV. OCENA I ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 47

4.1. RZE ŹBA TERENU ...... 47 4.1.1. Zagro żenia powierzchni ziemi ...... 48 4.2. BUDOWA GEOLOGICZNA ...... 49 4.2.1. Surowce mineralne ...... 50 4.3. GLEBY ...... 53 4.3.1. Typy gleb ...... 53 4.3.2. Fizyczna i chemiczna degradacja gleb ...... 53 4.4. WODY PODZIEMNE ...... 57 4.4.1. Jako ść wód podziemnych ...... 59 4.4.1.1. Jako ść wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszka ńców do celów bytowych ...... 61

3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.4.2. Źródła przeobra żeń wód podziemnych ...... 62 4.4.2.1. Miejsca poboru wód podziemnych jako źródła przeobra żeń ...... 63 4.5. WODY POWIERZCHNIOWE ...... 63 4.5.1. Cieki i zbiorniki wodne ...... 63 4.5.2. Systemy melioracyjne i urz ądzenia wodne ...... 65 4.5.3. Zagro żenie powodzi ą ...... 66 4.5.4. Monitoring wód powierzchniowych ...... 67 4.5.5. Źródła przeobra żeń wód powierzchniowych ...... 68 4.6. KLIMAT ...... 69 4.6.1. Zagro żenia klimatu ...... 70 4.6.2. Powietrze atmosferyczne ...... 71 4.6.2.1. Stan czysto ści powietrza atmosferycznego ...... 71 4.6.2.2. Źródła zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego ...... 74 4.6.3. Klimat akustyczny ...... 79 4.6.4. Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 81 4.6.5. Powa żne awarie przemysłowe (oraz zagro żenia inne) ...... 83 4.7. FAUNA I FLORA ...... 84 4.7.1. Fauna ...... 85 4.7.2. Ziele ń urz ądzona ...... 87 4.7.3. Przyroda chroniona i jej zasoby ...... 87 4.7.3.1. Obszary Natura 2000...... 88 4.7.3.2. Rezerwat przyrody Nadgopla ński Park Tysi ąclecia ...... 92 4.7.3.3. Park Krajobrazowy Nadgopla ński Park Tysi ąclecia ...... 93 4.7.3.4. Pomniki przyrody ...... 95 4.7.4. Zagro żenia zasobów przyrodniczych ...... 95

V. ZAŁO ŻENIE PROGRAMOWE ...... 97

5.1. WPROWADZENIE ...... 97 5.2. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRUSZWICA ...... 109 5.3. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W ODNIESIENIU DO REALIZACJI POZIOMÓW CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH ...... 112

VI. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 116

VII. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ...... 120

7.1. ZAŁO ŻENIA OGÓLNE ...... 120 7.2. POTRZEBA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ...... 120

VIII. SYSTEM FINANSOWANIA INWESTYCJI ...... 121

IX. STRATEGIA I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ...... 124

9.1. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 124 9.1.1. Instrumenty prawne ...... 125 9.1.2. Instrumenty finansowe ...... 126 9.1.3. Instrumenty społeczne ...... 126 9.1.4. Instrumenty strukturalne ...... 127 9.2. MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 128 9.2.1. Zasady monitoringu ...... 128 9.2.2. Monitorowanie zało żonych efektów ekologicznych ...... 130

WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA ...... 133

SPIS TABEL ...... 136

SPIS RYCIN ...... 136

SPIS WYKRESÓW ...... 137

4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Oznaczenia skrótów

GUS – Główny Urz ąd Statystyczny WIO Ś – Wojewódzka Inspekcja Ochrony JCWPd – Jednolita Cz ęść Wód Środowiska Podziemnych ZDP – Zarz ąd Dróg Powiatowych KPO ŚK – Krajowy Program Oczyszczania ZDW – Zarz ąd Dróg Wojewódzkich Ścieków Komunalnych ZMiUW – Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń KPPSP – Komenda Powiatowa Wodnych Pa ństwowej Stra ży Po żarnej IUNG – Instytut Uprawy Nawo żenia PO Ś – Program Ochrony Środowiska i Gleboznawstwa PPIS – Pa ństwowy Powiatowy Inspektor OZE – Odnawialne Źródła Energii Sanitarny RIPOK – Regionalna Instalacja PSSE – Powiatowa Stacja Sanitarno- Przetwarzania Odpadów Komunalnych Epidemiologiczna EMAS – System Ekozarz ądzania i Audytu RDO Ś – Regionalna Dyrekcja Ochrony REACH – Rozporz ądzenie Parlamentu Środowiska Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia RLM – równowa żna liczba mieszka ńców 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, RPO – Regionalny Program Operacyjny udzielania zezwole ń i stosowanych SUW – stacja uzdatniania wody ogranicze ń w zakresie chemikaliów. WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

5 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

I. WST ĘP

1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA

Przedmiotem opracowania jest kolejna aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica. Pierwsza aktualizacja została uchwalona w 2010 r. przez Rad ę Miejsk ą w Kruszwicy, uchwał ą Nr XLVI/524/2010 z dnia 26 sierpnia 2010 r. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 poz. 1232 ze zm.), gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa, sporz ądzaj ą gminne programy ochrony środowiska (zwane dalej PO Ś lub Programem) uwzgl ędniaj ąc wymagania polityki ekologicznej pa ństwa, okre ślaj ąc cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe. Aktualizacja Programu pozwala na przeanalizowanie zmian, jakie zaszły w środowisku przyrodniczym w porównaniu z poprzednimi latami oraz uzupełnienie zada ń, których realizacja przyczyni si ę do ochrony środowiska Gminy. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumian ą problematyk ę ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego Gminy Kruszwica (gmina miejsko-wiejska), poło żonej w powiecie inowrocławskim, województwie kujawsko-pomorskim. Obejmuje ono zagadnienia zwi ązane z: − charakterystyk ą obszaru Gminy, − analiz ą sytuacji demograficznej i gospodarczej, − analiz ą obecnego stanu środowiska przyrodniczego z uwzgl ędnieniem realizacji PO Ś z 2010 r. oraz analiz ą infrastruktury, − prognozowaniem zmian zachodz ących w środowisku przyrodniczym analizowanego obszaru, − wytyczeniem celów w zakresie ochrony środowiska, − okre śleniem działa ń zmierzaj ących do poprawy stanu środowiska przyrodniczego Gminy, − wytyczeniem konkretnych przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą środowiska i popraw ą jego stanu, a także okre ślenie harmonogramu ich realizacji, − okre śleniem mo żliwych sposobów finansowania, zało żonych celów i zada ń, − okre śleniem sposobów monitoringu pozwalaj ącego na ocen ę realizacji zało żonego Programu Ochrony Środowiska.

1.2. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA

Powszechne zainteresowanie problematyk ą ochrony środowiska w ka żdej dziedzinie życia człowieka wymaga opracowywania syntetycznych dokumentów, które zbieraj ą informacje o stanie środowiska przyrodniczego człowieka oraz wyznaczaj ą konkretne kierunki działa ń, które prowadz ą w konsekwencji do zrównowa żonego rozwoju obszaru. Wa żne jest równie ż, aby prowadzi ć ci ągł ą aktualizacj ę zamierzonych celów, dostosowywa ć je do aktualnej sytuacji i mierzy ć ich stopie ń wykonania. Przeprowadzanie analiz czasowych pozwala okre śli ć obszary, które faktycznie si ę rozwijaj ą, oczywi ście w kierunku ekologicznego rozwoju, a nad którymi trzeba nadal pracowa ć. Słu żą temu raporty z realizacji

7 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 programów ochrony środowiska, które nale ży sporz ądza ć co dwa lata i przedstawia ć je Radzie Miejskiej. Na stan środowiska przyrodniczego maj ą nie tylko wpływ zakłady przemysłowe, czy rozwój komunikacji i urbanizacji. Wpływ na ten jak że dynamiczny i wra żliwy system ma ka żda działalno ść i aktywno ść człowieka, dlatego wa żne jest, aby przeanalizować funkcjonowanie człowieka w środowisku na ró żnych płaszczyznach. Program ochrony środowiska jest wła śnie takim dokumentem, który analizuj ąc stan aktualny środowiska życia człowieka, proponuje w konsekwencji zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, wskazuje kierunki i hierarchi ę działa ń zmierzaj ących do ich wprowadzenia na terenie Gminy. Celem aktualizacji Programu jest przedstawienie wytycznych do racjonalnych działa ń programowych na dalsze lata i poprawa stanu środowiska przyrodniczego Gminy Kruszwica. Zawarte w nim rozwi ązania organizacyjne oraz logistyczno – techniczne przyczyni ą si ę do wła ściwego, zgodnego z zasad ą zrównowa żonego rozwoju gospodarowania zasobami przyrodniczymi. Niniejsza aktualizacja jest wypełnieniem obowi ązku Gminy w zakresie aktualizacji strategicznych dokumentów gminnych, co pozwala władzom Gminy na bie żą co kontrolowa ć stan środowiska oraz planowa ć na tej podstawie działania słu żą ce ochronie środowiska. Najpilniejszymi do rozwi ązania kwestiami w zakresie racjonalnego gospodarowania w środowisku przyrodniczym s ą problemy gospodarki wodno - ściekowej, stanu czysto ści wód powierzchniowych, ochrony powietrza w tym wykorzystania źródeł energii odnawialnej. Ponadto na skutek rozwoju Gminy, w zakresie urbanizacji, komunikacji, gospodarki, pojawiaj ą si ę lub raczej intensyfikuj ą problemy, które dotychczas nie oddziaływały w sposób znacz ący na środowisko i mieszka ńców. Takimi problemami s ą np. zanieczyszczenie hałasem lub uszczuplanie terenów otwartych kosztem powstawania nowych terenów mieszkaniowych. Powy ższe przesłanki, daj ą podstaw ę do zdefiniowania ekologicznych celów strategicznych Gminy Kruszwica. Natomiast realizacja poszczególnych celów strategicznych w powi ązaniu z aktywnie wdra żanym programem edukacji ekologicznej społecze ństwa powinna zapewni ć tej jednostce zrównowa żony rozwój. Przyj ęcie Programu Ochrony Środowiska jest form ą podejmowania strategicznej decyzji umo żliwiaj ącej realizacj ę kierunków rozwoju tego zakresu działalno ści w okre ślonej perspektywie czasowej. Wynikiem procesu planowania jest dokument zawieraj ący wizj ę rozwoju systemu zarz ądzania ochron ą środowiska, okre ślaj ący opcje i warunki rozwi ąza ń. Jest on tak że wa żnym środkiem informacji, narz ędziem kontroli i materiałem wykorzystywanym do rozwoju systemu w przyszło ści. Wła ściwy system zarz ądzania ochron ą środowiska musi opiera ć si ę na strategicznych wnioskach, które w tym przypadku są przedstawione w postaci dokumentów programowych.

1.3. METODA OPRACOWYWANIA PROGRAMU

Analiza istniej ącego stanu środowiska przyrodniczego, ma na celu identyfikacj ę problemów, które dotycz ą Gminy Kruszwica i okre ślenia jaka jest presja człowieka na to środowisko w aspekcie wykorzystywania zasobów przyrodniczych lub rozwijania działalno ści, która oddziałuje na środowisko. Niniejszy Program stanowi szczegółow ą diagnoz ę stanu środowiska przyrodniczego okre ślaj ąc szanse i zagro żenia, przedstawia konkretne działania zmierzaj ące do poprawy

8 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 jego stanu, ustala harmonogram ich realizacji oraz przedstawia prognoz ę dalszych zmian w środowisku przyrodniczym Gminy Kruszwica w odniesieniu do regionu i kraju. Przy opracowywaniu Programu korzystano tak że z zapisów zawartych w ni żej wymienionych dokumentach: − Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009 – 2012, z perspektyw ą do roku 2016, − Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą na lata 2015 - 2018, − Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska Powiatu Inowrocławskiego na lata 2012- 2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019, − Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska na lata 2009 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015 dla Gminy Kruszwica. Niniejszy Program opiera si ę na dostępnej bazie danych GUS, WIO Ś w Bydgoszczy, Urz ędu Marszałkowskiego w Toruniu, Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu, Urz ędu Miejskiego w Kruszwicy. Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały i informacje uzyskane tak że od jednostek działaj ących na omawianym terenie oraz na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (zarz ądców dróg, eksploatatorów sieci infrastruktury, zarz ądców instalacji). Dokumentami nadrz ędnymi wobec zaktualizowanego Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica powinny by ć zaktualizowane dokumenty wy ższego szczebla tj. Powiatowy Program Ochrony Środowiska, Wojewódzki Program Ochrony Środowiska oraz Polityka Ekologiczna Pa ństwa.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.1. DANE ADMINISTRACYJNE

Gmina Kruszwica poło żona jest w południowej cz ęś ci województwa kujawsko- pomorskiego, w powiecie inowrocławskim i jest jedn ą z 9 gmin powiatu. Sie ć osadnicz ą gminy tworz ą miasto Kruszwica i 59 miejscowo ści wiejskich. Jednostka zajmuje obszar o powierzchni 262,41 km 2 (dane GUS), granicz ąc: − na zachodzie – z Gmin ą Strzelno, − na północy – z Gmin ą Inowrocław (gmina wiejska), Gmin ą D ąbrowa Biskupia, − na wschodzie – z Gmin ą Dobra, Gmin ą Radziejów (gmina wiejska), − na południu - z Gmin ą Piotrków Kujawski, Gmin ą Skulsk (woj. wielkopolskie), Gmin ą Jeziora Wielkie.

9 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Mogilno Green Key na lata 2013 – 2016 z perspektyw ą na lata 2017 - 2020

Ryc. 1. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle kraju Ryc. 2. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle s ąsiednich gmin Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.gov.pl Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.gov.pl

10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

2.2. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE

Zgodnie z fizyczno - geograficzn ą regionalizacj ą Polski, wg J. Kondrackiego, w ogólnym podziale, obszar Gminy Kruszwica jest poło żony w obr ębie nast ępuj ących głównych jednostek: − megaregion – Pozaalpejska Europa Środkowa, − prowincja – Ni ż Środkowoeuropejski, − podprowincja – Pojezierza Południowobałtyckie, − makroregion – Pojezierze Wielkopolskie, − mezoregion – Pojezierze Gnie źnie ńskie, − mezoregion – Pojezierze Kujawskie, − mezoregion – Równina Inowrocławska.

Ryc. 3. Przebieg granic mezoregionów na tle Gminy Kruszwica Źródło: opracowanie własne na podstawie bazagis.pgi.gov.pl/

Obszar gminy poło żony jest w obr ębie 3 mezoregionów. Wschodnia cz ęść gminy znajduje si ę w obr ębie mezoregionu Pojezierze Gnie źnie ńskie, północno - zachodni fragment poło żony jest na obszarze mezoregionu Równina Inowrocławska natomiast południowo - zachodnia cz ęść jednostki wchodzi w skład Pojezierza Kujawskiego.

11 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

2.3. SPOŁECZE ŃSTWO

2.3.1. Liczba ludno ści i jej rozmieszczenie

Liczba ludno ści zamieszkuj ąca Gmin ę wynosiła na koniec roku 2013, 19 607 osób (dane z Urz ędu Miejskiego). Z poni ższego zestawienia (tabela nr 1) wynika, że mieszka ńcy Kruszwicy (8 887 os.), siedziby Gminy, stanowi ą prawie połow ę (45,3 %) mieszka ńców całej jednostki terytorialnej. Oprócz Kruszwicy najwi ększymi miejscowo ściami gminy s ą: Grodztwo (703 os.) oraz Kobylniki (684 os.). Liczba mieszka ńców Gminy wykazuje du żo ni ższy od krajowego (123 osoby/km 2 w 2013 r.) i powiatowego (133,6 osób/km 2 w 2013 r.) wska źnik g ęsto ści zaludnienia. W Gminie Kruszwica wska źnik zaludnienia wynosi 74,8 osób/km 2.

Tabela 1. Liczba ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach Gminy Kruszwica Lp. Miejscowo ść Liczba mieszka ńców Udział 1. Miasto Kruszwica 8 887 45,3 % 2. Arturowo 36 0,2 % 3. Bachorce 323 1,6 % 4. Baranowo 92 0,5 % 5. Bródzki 87 0,4 % 6. Brze ść 272 1,4 % 7. Chełmce 435 2,2 % 8. Chełmiczki 256 1,3 % 9. Chrosno 183 0,9 % 10. Cykowo 5 0,0 % 11. Gi żewo 160 0,8 % 12. Gł ębokie 152 0,8 % 13. Gocanowo 258 1,3 % 14. Gocanówko 193 1,0 % 15. Grodztwo 703 3,6 % 16. Gustafowo 19 0,1 % 17. Janikowo 32 0,2 % 18. Janocin 308 1,6 % 19. Janowice 125 0,6 % 20. Karczyn 230 1,2 % 21. Karsk 106 0,5 % 22. Kicko 15 0,1 % 23. Kobylnica 226 1,2 % 24. Kobylniki 684 3,5 % 25. Kraszyce 132 0,7 % 26. Lachmirowice 261 1,3 % 27. Łagiewniki 227 1,2 % 28. Maszenice 40 0,2 % 29. Mietlica 27 0,1 % 30. Morgi 70 0,4 % 31. Orpikowo 32 0,2 % 32. Ostrowo 155 0,8 % 33. Ostrówek 107 0,5 % 34. Papros 66 0,3 % 35. Piaski 358 1,8 % 36. Piecki 160 0,8 %

12 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Lp. Miejscowo ść Liczba mieszka ńców Udział 37. Polanowice 617 3,1 % 38. Popowo 147 0,7 % 39. Przedbojewice 129 0,7 % 40. Racice 178 0,9 % 41. Ro żniaty 73 0,4 % 42. Rusinowo 127 0,6 % 43. Rzepiszyn 35 0,2 % 44. Rzepowo 117 0,6 % 45. Skotniki 183 0,9 % 46. Sławsk Wielki 466 2,4 % 47. Słab ęcin 140 0,7 % 48. Sokolniki 69 0,4 % 49. Sukowy 463 2,4 % 50. Szarlej 263 1,3 % 51. Tarnowo 134 0,7 % 52. Tarnówko 254 1,3 % 53. Witowice 92 0,5 % 54. Witowiczki 52 0,3 % 55. Wola Wapowska 196 1,0 % 56. Wróble 119 0,6 % 57. Zborowo 48 0,2 % 58. Zakupie 17 0,1 % 59. Złotowo 61 0,3 % 60. Żerniki 205 1,0 % Łącznie 19 607 100,0 % Źródło: Urz ąd Miejski w Kruszwicy

Od 2010 r., kiedy uchwalono ostatni ą aktualizacj ę Programu Ochrony Środowiska liczba ludno ści Gminy zmalała. W 2013 r. liczba mieszka ńców Gminy była mniejsza o 387 osób ni ż w 2010 r. Spowodowane jest to prawdopodobnie odpływem ludno ści (zwłaszcza młodej) do pobliskich wi ększych o środków miejskich, głównie do Bydgoszczy, Torunia czy Poznania.

Tabela 2. Analiza wieloletnia liczby ludno ści Gminy Kruszwica Rok Liczba ludno ści 2010 19 994 2011 19 817 2012 19 743 2013 19 607 Źródło: Dane z Urz ędu Miejskiego w Kruszwicy

13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

20100 20000 19900 19800 19700 19600 19500 2010 2011 2012 2013

Wykres 1. Liczba ludno ści w Gminie Kruszwica na przestrzeni lat 2010 - 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Miejskiego

2.3.2. Przyrost naturalny

Analizuj ąc przyrost naturalny Gminy Kruszwica, w roku 2013 jego warto ść była ujemna i wynosiła - 21. Jest to wy ższa warto ść ni ż dla powiatu inowrocławskiego, dla którego przyrost naturalny równie ż był ujemny, ale wynosił - 213.

Tabela 3. Ruch naturalny ludno ści w Gminie Kruszwica w 2013 r. Wska źnik Ogółem Gmina Urodzenia żywe 144 Zgony 165 Przyrost naturalny -21 Źródło: GUS – Bank Danych Lokalnych (2013)

2.3.3. Struktura ekonomiczna

Podobnie jak powiat inowrocławski, problem bezrobocia dotyka tak że Gmin ę Kruszwica. Według danych GUS liczba zarejestrowanych bezrobotnych, na koniec 2013 r., wynosiła 1 803 osoby. Struktura ekonomiczna ludno ści, według danych z 2013 roku pochodz ących z GUS-u (przy ogólnej liczbie mieszka ńców Gminy 19 849 GUS, 2013 r.), przedstawia si ę nast ępuj ąco: − grupa ludno ści w wieku przedprodukcyjnym liczy 3 555 osób, co stanowi 17,9 % ogólnej liczby mieszka ńców, − ludno ść w wieku produkcyjnym liczy 12 747 osób, co stanowi 64,2 % liczby mieszka ńców Gminy, (udział osób bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym wynosi ok. 14,1 %), − ludno ść w wieku poprodukcyjnym liczy 3 547 osób, co stanowi 17,9 % ogólnej liczby ludno ści.

14 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

2.4. UŻYTKOWANIE TERENU

Najwi ększy udział w u żytkowaniu terenu Gminy posiadaj ą użytki rolne – 21 186,12 ha (80,4 % ogólnej powierzchni Gminy). U żytki le śne zajmuj ą powierzchni ę 1 216,83 ha, co stanowi zaledwie 4,6 % powierzchni analizowanej jednostki. Wi ększ ą powierzchni ę ni ż u żytki le śne zajmuj ą zarówno grunty pod wodami – 1 844,41 ha (7,0 %) oraz grunty zabudowane i zurbanizowane – 1 520,62 ha (5,8 %). Szczegóły dotycz ące struktury u żytkowania gruntów na terenie Gminy Kruszwica przedstawiono w poni ższej tabeli oraz na wykresie nr 2.

Tabela 4. Użytkowanie terenu w Gminie Kruszwica (stan na 17.06.2014 r.) Rodzaj gruntów Symbol Powierzchnia [ha] Udział [%] Użytki rolne 21 186,12 80,4 % Grunty orne R 19 080,92 72,4 % Sady S 124,24 0,5 % Łąki trwałe Ł 1 445,32 5,5 % Pastwiska trwałe Ps 535,64 2,0 % Użytki le śne 1 216,83 4,6 % Lasy i grunty le śne Ls 1 106,91 4,2 % Grunty zadrzewione i zakrzewione Lz 109,93 0,4 % Grunty zabudowane i zurbanizowane 1 520,62 5,8 % Tereny mieszkaniowe B 622,90 2,4 % Tereny przemysłowe Ba 86,14 0,3 % Inne tereny zabudowane Bi 63,30 0,2 % Zurbanizowane tereny niezabudowane Bp 19,02 0,1 % Tereny rekreacyjno - wypoczynkowe Bz 28,53 0,1 % Użytki kopalne K 0,45 0,002 % Drogi dr 589,83 2,2 % Koleje Tk 110,45 0,4 % Tereny ró żne Tr 1,66 0,01 % Nieu żytki N 579,42 2,2 % Wody 1 844,41 7,0 % Wody śródl ądowe płyn ące Wp 1 651,83 6,3 % Rowy W 143,15 0,5 % Grunty pod stawami Wsr 49,43 0,2 % Łącznie 26 349,07 100,0 % Źródło: Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu

15 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

0,4% 0,3% 0,2% 0,2% 0,1% 0,4% 0,1% 0,01% 0,5% 0,002%

0,5% 2,0% Grunty orne 2,2% 2,2% Wody śródl ądowe płyn ące 2,4% Łąki trwałe Lasy i grunty le śne 4,2% Tereny mieszkaniowe Drogi 5,5% Nieu żytki Pastwiska trwałe Rowy 6,3% Sady Koleje

72,4% Grunty zadrzewione i zakrzewione Tereny przemysłowe Inne tereny zabudowane Grunty pod stawami Tereny rekreacyjno - wypoczynkowe Zurbanizowane tereny niezabudowane Tereny ró żne Użytki kopalne

Wykres 2. Struktura u żytkowania gruntów w Gminie Kruszwica (powierzchnia w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu

16 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

2.5. DZIAŁALNO ŚĆ GOSPODARCZA

Bior ąc pod uwag ę dane Głównego Urz ędu Statystycznego dotycz ące zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (stan na rok 2013), na terenie Gminy Kruszwica działało 1 431 podmiotów gospodarczych.

Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (2012) Sekcja Ilo ść podmiotów Ogółem 1 431 W sekcji A - rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo, rybactwo 233 W sekcji B – górnictwo i wydobywanie 1 W sekcji C - przetwórstwo przemysłowe 107 W sekcji D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz, par ę 3 wodn ą, gor ącą wod ę i powietrze do układów klimatyzacyjnych W sekcji E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 8 działalno ść zwi ązana z rekultywacj ą W sekcji F - budownictwo 125 W sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 326 samochodowych, wł ączaj ąc motocykle W sekcji H – transport, gospodarka magazynowa 167 W sekcji I – działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami 32 gastronomicznymi W sekcji J – informacja i komunikacja 14 W sekcji K – działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa 28 W sekcji L – działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści 81 W sekcji M – działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna 54 W sekcji N – działalno ść w zakresie usług administrowania i działalno ść 29 wspieraj ąca W sekcji O – administracja publiczna i obrona narodowa, obowi ązkowe 15 zabezpieczenia społeczne W sekcji P – edukacja 50 W sekcji Q – opieka zdrowotna i pomoc społeczna 63 W sekcji R – działalno ść zwi ązana z kultur ą, rozrywk ą i rekreacj ą 18 W sekcji S – pozostała działalno ść usługowa W sekcji T - gospodarstwa domowe zatrudniaj ące pracowników; 77 gospodarstwa domowe produkuj ące wyroby i świadcz ące usługi na własne potrzeby Źródło: GUS – Bank Danych Lokalnych (klasyfikacja PKD 2007)

Na terenie Gminy Kruszwica najbardziej rozwini ętym rodzajem działalno ści gospodarczej jest handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle (sekcja G) oraz działalno ści z sekcji A – rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo. Najmniej podmiotów – 1, zarejestrowanych jest w sekcji B – górnictwo i wydobywanie.

17 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Do najwi ększych podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Kruszwica nale żą m.in.: − Zakłady Tłuszczowe „KRUSZWICA” S.A., ul. Niepodległo ści 42, 88-150 Kruszwica, − Krajowa Spółka Cukrowa w Toruniu, Oddział Cukrownia Kruszwica, ul. Kraszewskiego 40, 87-100 Kruszwica, − Zakłady Przetwórstwa Zbo żowo - Młynarskiego, ul. Droga Mły ńska 1, 88-150 Kruszwica, − R.P.C. BEBO POLSKA Sp. z o.o. Oddział w Kruszwicy, ul. Droga Mły ńska 5, 88-150 Kruszwica (produkcja opakowa ń), − Kujawskie Zakłady Produkcyjne „PIAST” Sp. z o.o., − KOM-ROL Kobylniki Sp. z o.o. – Kobylniki 5, 88-150 Kruszwica, − Hodowla Zwierz ąt i Nasiennictwa Ro ślin, Polanowice 1A, 88-150 Kruszwica, − „DANKO” Hodowla Ro ślin Sp. z o.o. Zakład Nasienno-Rolny Łagiewniki.

2.6. ROLNICTWO

Jak ju ż wspomniano w rozdziale 2.4. najbardziej rozpowszechnion ą form ą użytkowania gruntów na terenie Gminy jest ich rolnicze wykorzystanie. U żytki rolne zajmuj ą aż 80,4 % powierzchni analizowanej jednostki. Natomiast wśród samych u żytków rolnych najwi ęcej jest gruntów ornych – 19 080,92 ha (90,1 % powierzchni wszystkich u żytków rolnych). Ł ąki trwałe zajmuj ą 1 445,32 ha (6,9 %), pastwiska trwałe – 535,64 ha (2,4 %) oraz sady 124,24 ha, co stanowi zaledwie 0,6 % powierzchni u żytków rolnych.

Tabela 6. Struktura u żytków rolnych na terenie Gminy Kruszwica (stan na 17.06.2014 r.) Rodzaj u żytku Powierzchnia [ha] Udział Grunty orne 19 080,92 90,1 % Sady 124,24 0,6 % Łąki trwałe 1 445,32 6,9 % Pastwiska trwałe 535,64 2,4 % Użytki rolne ł ącznie 21 186,12 100,0 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu

Na terenie Gminy Kruszwica najwi ęcej u żytków rolnych zaliczanych jest do III i IV klasy bonitacyjnej. Grunty orne, które zajmuj ą zdecydowanie najwi ększ ą powierzchni ę wśród użytków rolnych zaliczane s ą głównie do klasy IIIa (gleby orne dobre) – 5 391,8 ha, II (gleby orne bardzo dobre) – 3 446,2 ha oraz IVa (gleby orne średnie lepsze) – 3 245,1 ha. Do najlepszej I klasy bonitacyjnej zaliczanych jest 357,4 ha gruntów ornych. W glebach klasy IIIa (których to najwi ęcej jest na terenie Gminy) ujemne cechy wyst ępuj ą w nieznacznym stopniu. S ą to gleby zmeliorowane lub niewymagaj ące melioracji. Na l żejszych odmianach tych gleb osi ąga si ę wysokie plony żyta, j ęczmienia, owsa i ziemniaków, a w warunkach wysokiej kultury oraz na glebach ci ęż szych – drobne plony buraków cukrowych, pszenicy, warzyw i koniczyny czerwonej. Gleby tej klasy przewa żnie mo żna zaliczy ć do kompleksu gleb pszennych dobrych, a w niektórych przypadkach b ędą to najlepsze gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego. Do klasy IIIa zalicza si ę gleby brunatne

18 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 i płowe, zdegradowane czarnoziemy, mady piaszczyste, niektóre r ędziny, niewymagaj ące melioracji (lub zmeliorowane) gleby torfowo-murszowe i torfowe. Szczegóły dotycz ące struktury bonitacyjnej u żytków rolnych przedstawiono w poni ższej tabeli.

Tabela 7. Bonitacja u żytków rolnych Gminy Kruszwica (stan na 17.06.2014 r.) Rodzaj u żytku Powierzchnia [ha] w poszczególnych klasach I II IIIa IIIb IVa IVb V VI Grunty orne 357,4 3 446,2 5 391,8 2 989,3 3 245,1 1 977,1 1 408,6 265,4 I II III IV V VI Łąki trwałe 0,0 18,7 164,8 582,4 568,1 111,4 I II III IV V VI Pastwiska trwałe 0,0 30,9 153,4 229,4 102,7 19,3 I II IIIa IIIb IVa IVb V VI Sady 0,4 19,1 35,8 27,4 23,7 10,7 5,7 1,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu

Według Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. na terenie Gminy Kruszwica ogółem funkcjonowały 903 gospodarstwa rolne. Liczba gospodarstw w poszczególnych przedziałach grup obszarowych przedstawiała si ę nast ępuj ąco: − poni żej 1 ha – 76 gospodarstwa, − 1 – 5 ha – 205 gospodarstw, − 5 – 10 ha – 187 gospodarstw, − 10 – 15 ha – 115 gospodarstw, − powy żej 15 ha – 320 gospodarstw. Główne kierunki upraw gospodarstw indywidualnych to przede wszystkim zbo ża, uprawy przemysłowe, rzepak i rzepik oraz buraki cukrowe.

Tabela 8. Produkcja rolnicza na terenie Gminy Kruszwica Rodzaj zasiewów Powierzchnia upraw [ha] Zbo ża razem 10 319,30 Ziemniaki 240,05 Uprawy przemysłowe 4 790,12 Buraki cukrowe 1 642,48 Rzepak i rzepik 3 131,77 Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010), GUS – Bank Danych Lokalnych

Wa żnym czynnikiem rozwoju rolnictwa jest mechanizacja. Według danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. 677 gospodarstw rolnych posiadało ci ągniki. Łączna liczba ci ągników w gospodarstwach wynosiła 1 475 szt.

2.7. TURYSTYKA I REKREACJA

Kruszwica to jedno z naj świetniejszych stołecznych grodów Polski Piastów, malowniczo poło żona nad jeziorem Gopło. Jezioro Gopło nale ży do najbardziej znanych zbiorników naturalnych w Polsce. Jest to płytkie, polodowcowe jezioro przepływowe, położone w tzw. rynnie gopla ńskiej. W przeszło ści jezioro zajmowało znacznie wi ększy areał,

19 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 a jego rozlewisko przypominało morze, st ąd nazwane było „Mare Polonorum”, tj. Morze Polaków. Poło żenie Gminy nad Gopłem daje doskonałe warunki do czynnego wypoczynku oraz uprawiania sportów wodnych. Rozgrywa si ę tu wiele zawodów wio ślarskich m.in. Akademickie Mistrzostwa Europy, Mistrzostwa Europy Juniorów, Centralne Regaty Otwarcia Sezonu Juniorów, Mistrzostwa Polski juniorów, a także żeglarskich, np. Regaty Żeglarskie o Puchar Polski w klasie Omega czy Regaty o Bł ękitn ą Wst ęgę Jeziora Gopło. Wędruj ąc brzegiem Gopła, warto zwróci ć uwag ę na najcenniejszy zabytek Kruszwicy i niepisany symbol miasta - ceglan ą, gotyck ą wie żę samotnie stoj ącą na Wzgórzu Zamkowym u nasady Półwyspu Rz ępowskiego, zwan ą Mysi ą Wie żą . Jest to o śmioboczna wie ża o wysoko ści 32 m, która wraz z zachowanymi fragmentami murów stanowi pozostało ść zamku obronnego z XIV w. Zamek ten zbudowano ok. 1350 r. z cegły na planie zbli żonym do prostok ąta i otoczono murem obronnym o wysoko ści 11 m. Na wschodnim brzegu Gopła natomiast wznosi si ę kolegiata pw. św. Piotra i Pawła. Kruszwicka kolegiata jest najstarsz ą na Kujawach i jedn ą z najstarszych w Polsce kamienn ą bazylik ą, wybudowan ą w stylu roma ńskim w I połowie XII wieku. Ko ściół poło żony na wschodnim brzegu Gopła jest orientowan ą bazylik ą trójnawow ą, na rzucie krzy ża łaci ńskiego, zbudowan ą z ciosów granitowych i piaskowcowych, z pi ęcioma absydami wschodnimi. W miejscu dawnego drewnianego ko ścioła św. Klemensa stoi pobudowany w latach 1926 - 1929 ko ściół pw. św. Teresy. Na zachodnim brzegu jeziora znajduje si ę kruszwicka starówka, która skupia si ę wokół prostok ątnego rynku. Zabytkowe Stare Miasto stanowi niepowtarzaln ą warto ść kulturow ą, z której cała Gmina czerpie sw ą to żsamo ść i atrakcyjno ść . Na terenie Gminy Kruszwica znajduje si ę wiele obiektów zabytkowych, stanowi ących atrakcj ę turystyczn ą. W ędruj ąc brzegiem Gopła, warto zwróci ć uwag ę na niektóre historyczne miejscowo ści poło żone w obr ębie Nadgopla ńskiego Parku Tysi ąclecia. Szczególn ą warto ść historyczn ą, ale równie ż krajoznawcz ą prezentuj ą zało żenia dworsko- parkowe zlokalizowane m.in. w nast ępuj ących miejscowo ściach: Gł ębokie, Gocanowo, Janocin, Karczyn, Kobylniki, Lachmirowice, Ostrówek, Polanowice, Sukowy, Szarlej, Żerniki. Podró żuj ąc z Kruszwicy zachodnim brzegiem Gopła, warto zboczy ć do Polanowic, gdzie znajduje si ę pó źnoklasycystyczny ko ściół pod wezwaniem św. Marka Ewangelisty, dawniej św. Klemensa. Ko ściół w Rechcie stanowi przykład drewnianego budownictwa sakralnego z połowy XVIII wieku na terenie Kujaw – wyposa żony jest w ołtarz główny przedstawiaj ący patronk ę świ ątyni, natomiast w ołtarzu bocznym umieszczono płaskorze źbę Zesłania Ducha Świ ętego wykonan ą przez ucznia Wita Stwosza. W 1832 r. w Chro śnie wzniesiono wiatrak o drewnianej konstrukcji ryglowej, typu ko źlak, jedyny w powiecie inowrocławskim zachowuj ący jeszcze swój wizerunek, jest on poło żony na niewielkim wzniesieniu ponad okolicznymi polami - cało ść tworzy niepowtarzalny widok. Parafia w Ostrowie nad Gopłem powstała za czasów Biskupstwa Kruszwickiego, mi ędzy rokiem 1013 a 1123. Na szczególn ą uwag ę zasługuje wie ś Kobylniki - pierwsze wzmianki o niej datowane są na II połow ę XVI w. W rozległym, krajobrazowym parku z okazami starodrzewu, drzew i krzewów wznosi si ę eklektyczny pałac zbudowany w 1900 r. w miejscu wcze śniejszego, barokowego, po którym zostały przekształcone oficyny. Jest to budowla wzorowana na architekturze francuskiego renesansu Henryka IV i Ludwika XIII. Zadziwia

20 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 monumentalno ści ą, rozmachem, ale równie ż bogactwem i ró żnorodno ści ą rozwi ąza ń poszczególnych elewacji. Gmina Kruszwica przygotowana jest do rozwoju turystyki krajobrazowej, czemu słu żą wyznaczone drogi rowerowe, przebiegaj ące przez najatrakcyjniejsze obszary i obiekty na tym terenie. Nadgopla ński oddziała PTTK proponuje turystom 6 dróg rowerowych: − Trasa 1 – Mała p ętla wokół jeziora Gopło (ok. 45 km), − Trasa 2 – Du ża p ętla wokół jeziora Gopło (ok. 65 km), − Trasa 3 – Kruszwica – Inowrocław (Markowice) (ok. 50 km), − Trasa 4 – Kruszwica – Strzelno (ok. 44 km), − Trasa 5 – Kruszwica – Płowce (Radziejów) (ok. 62 km), − Trasa 6 – Kruszwica – Pieranie – Balczewo (ok. 52 km).

III. INFRASTRUKTURA GMINY

W niniejszym rozdziale zostan ą omówione zagadnienia dotycz ące sieci infrastrukturalnych na terenie Gminy Kruszwica, a mianowicie, sie ć wodoci ągowo – kanalizacyjna, energetyczna, ciepłownicza, gazowa oraz komunikacyjna, a tak że system gospodarowania odpadami na terenie Gminy.

3.1. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA

3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę

Przedsi ębiorstwo Komunalne w Kruszwicy Sp. z o.o. Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji zarz ądza 3 Stacjami Uzdatniania Wody, z których woda dostarczana jest mieszka ńcom Gminy na cele komunalne. SUW-y te znajduj ą si ę w nast ępuj ących miejscowo ściach: Kruszwica, Chełmce oraz Piecki. Ł ączna długo ść wodoci ągu Kruszwica wynosi 124,6 km (w tym 40,7 km na terenie miasta oraz 83,9 km na terenach wiejskich). Wodoci ągi Chełmce oraz Piecki zaopatruj ą w wod ę obszary wiejskie gminy, a ich długo ść wynosi kolejno 16,1 km oraz 66,9 km. Ł ączna długo ść sieci wodoci ągowej zarz ądzanej przez ZWIK wynosi 207,6 km, natomiast ł ączna liczba zwodoci ągowanych gospodarstw wynosi 2 710 (w tym w mie ści 753 oraz na obszarze wiejskim 1 957). Ł ączny pobór wody z uj ęć eksploatowanych przez ZWIK w 2013 r. wyniósł 709 800 m3. W II półroczu 2013 r. wył ączono z eksploatacji Stacj ę Uzdatniania Wody w Sławsku Wielkim. W Gminie działaj ą równie ż zakładowe stacje uzdatniania wody i wodoci ągi eksploatowane przez podmiot „KOM-ROL”, które znajduj ą si ę w: Kobylnikach, Gocanowie, Piaskach, Popowie i Brze ściu. Na terenie Gminy znajduje si ę równie ż wodoci ąg, który nie zaopatruje konsumentów w wod ę do spo życia. Wodoci ąg ten zlokalizowany jest w Łagiewnikach, a jego eksploatatorem jest „DANKO” Hodowla Ro ślin Zakład Nasienno-Rolny.

21 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ponadto dla miejscowo ści Arturowo, Szarlej i Karczyn woda zakupywana jest z Gminy Inowrocław ze Stacji Uzdatniania Wody w Łojewie, a dla miejscowo ści Przedbojewice ze Stacji Uzdatniania Wody w Tupadłach. Według danych GUS w 2012 r. sieci ą wodoci ągow ą obj ętych było 94,2 % mieszka ńców analizowanej jednostki. Starosta Inowrocławski od 2010 r., a wi ęc ostatniej aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wydał 42 pozwolenia wodnoprawne na pobór wód. W poni ższej tabeli przedstawiono wykaz zawieraj ący szczegółowe dane dotycz ące wydanych pozwole ń.

Tabela 9. Wykaz wydanych pozwole ń wodnoprawnych na pobór wód podziemnych w latach 2010-2013 r. Nr decyzji Wydajno ść Nazwa uj ęcia, Wła ściciel/ data wystawienia Lp. i gł ęboko ść Wielko ść poboru wody lokalizacja użytkownik data obowi ązywania studni pozwolenia 2013 r. 3 3 Qmaxh = 30,0 m /h OSR.6341.10.2013 osoba Q = 30,0 m /h, 3 1. Witowice Qśrd = 45,8 m /d z 12 kwietnia 2013 r. prywatna h = 114,0 3 Qmaxr = 7 000,0 m /r do 12 kwietnia 2033 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.24.2013 osoba Q = 41,0 m /h, 3 2. Słab ęcin Qśrd = 45,8 m /d z 9 lipca 2013 r. prywatna h = 54,0 m 3 Qmaxr = 7 000,0 m /r do 9 lipca 2033 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.25.2013 osoba Q = 46,0 m /h, 3 3. Kobylnica Qśrd = 65,4 m /d z 15 lipca 2013 r. prywatna h = 114,0 m 3 Qmaxr = 10 000,0 m /r do 15 lipca 2033 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.27.2013 osoba Q = 41,0 m /h, 3 4. Chełmce Qśrd = 98,0 m /d z 17 lipca 2013 r. prywatna h = 108,0 m 3 Qmaxr = 15 000,0 m /r do 17 lipca 2033 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.41.2013 osoba Q = 49,0 m /h, 3 5. Kobylnica Qśrd = 65,4 m /d z 23 pa ździernika 2013 r. prywatna h = 114,0 m 3 Qmaxr = 10 000,0 m /r do 23 pa ździernika 2033 r 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.45.2013 osoba Q = 49,0 m /h, 3 6. Kobylnica Qśrd = 98,0 m /d z 14 listopada 2013 r. prywatna h = 102,0 m 3 Qmaxr = 15 000,0 m /r do 14 listopada 2033 r. 3 3 Qmaxh = 36,0 m /h OSR.6341.55.2013 osoba Q = 40,0 m /h, 3 7. Rusinowo Qśrd = 180,0 m /d z 23 grudnia 2013 r. prywatna h = 42,0 m, 3 Qmaxr = 28 000,0 m /r do 23 grudnia 2033 r. 3 3 Qmaxh = 39,0 m /h OSR.6341.53.2013 osoba Q = 43,0 m /h, 3 8. Karsk Qśrd = 100,4 m /d z 27 grudnia 2013 r. prywatna h = 108,0 m 3 Qmaxr = 15 876,0 m /r do 27 grudnia 2033 r. Spółka Wodno- 3 3 Qmaxh = 5,0 m /h OSR.6341.56.2013 Ściekowa Q = 5,0 m /h, 3 9. Szarlej Qśrd = 5,0 m /d 15 stycznia 2014 r. w Kruszwicy, h = 33,0 m 3 Q = 1 000 m /r do 15 stycznia 2024 r. Szarlej, maxr Kruszwica 2012 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.2.2012 osoba Q = 50,0 m /h 3 10. Karsk Qśrd = 65,4 m /d z 3 lutego 2012 r. prywatna h = 100,0 m 3 Qmaxr = 10 000,0 m /r do 3 lutego 2032 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.3.2012 osoba Q = 40,2 m /h 3 11. Bachorce Qśrd = 65,4 m /d z 9 lutego 2012 r. prywatna h = 36,0 m 3 Qmaxr = 10 000,0 m /r do 9 lutego 2032 r. 3 3 Qmaxh = 30,0 m /h OSR.6341.12.2012 osoba Q = 41,0 m /h 3 12. Orpikowo Qśrd = 166,82 m /d z 12 marca 2012 r. prywatna h = 38,0 m 3 Qmaxr = 35 700,0 m /r do 12 marca 2022 r.

22 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Nr decyzji Wydajno ść Nazwa uj ęcia, Wła ściciel/ data wystawienia Lp. i gł ęboko ść Wielko ść poboru wody lokalizacja użytkownik data obowi ązywania studni pozwolenia 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.14.2012 osoba Q = 40,0 m /h 3 13. Żerniki Qśrd = 98,0 m /d z 26 kwietnia 2012 r. prywatna h = 44,0 m 3 Qmaxr = 15000,0 m /r do 26 kwietnia 2032 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.37.2012 osoba Q = 46,0 m /h 3 14. Sokolniki Qśrd = 65,4 m /d z 20 czerwca 2012 r. prywatna h = 70,0 m 3 Qmaxr = 10 000,0 m /r do 27 marca 2022 r., 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.55.2012 osoba Q = 50,0 m /h 3 15. Żerniki Qśrd = 65,4 m /d Z 6 sierpnia 2012 r. prywatna h = 100,5 m 3 Qmaxr = 10 000,0 m /r do 6 sierpnia 2032 r. 3 3 Qmaxh = 80,0 m /h OSR.6341.66.2012 osoba Q = 83,0 m /h 3 16. Przedbojewice Qśrd = 196,1 m /d z 24 wrze śnia 2012 r. prywatna h = 45,0 m, 3 Qmaxr = 30 000,0 m /r do 24 wrze śnia 2032 r. 3 3 Qmaxh = 12,25 m /h OSR.6341.79.2012 osoba Q = 45,0 m /h 3 17. Bachorce Qśrd = 98,03 m /d Z 4 grudnia 2012 r. prywatna h = 39,0 m 3 Qmaxr = 15 000,0 m /r do 4 grudnia 2032 r. 2011 r. 3 3 Qmaxh = 39,0 m /h OSR.6341.1.2011 osoba Q = 39,0 m /h 3 18. Chełmce Qśrd = 98,0 m /d z 26.01.2011r. prywatna h = 81,0 m 3 Qmaxr = 15 000,0 m /r do 26.01.2021 r. 3 3 Qmaxh = 31,0 m /h OSR.6341.4.2011 osoba Q = 31,0 m /h 3 19. Żerniki Qśrd = 130,7 m /d z 14.02.2011 r. prywatna h = 101,0 m 3 Qr = 20 000,0 m /r do 14.02.2021 r. 3 3 Qmaxh = 41,0 m /h OSR.6341.5.2011 osoba Q = 41,0 m /h 3 20. Złotowo Qśrd = 65,4 m /d z dn. 14.02.2011 r. prywatna h = 35,0 m 3 Qr = 10 000,0 m /r do 14.02.2021 r. 3 3 Qmaxh = 27,0 m /h OSR.6341.28.2011 osoba Q = 27,0 m /h 3 21. Rzepiszyn Qśrd = 65,4 m /d z dn. 27.07.2011 r. prywatna h = 34,0 m 3 Qr = 10 000,0 m /r do 27.07.2021 r. 3 3 Qmaxh = 34,6 m /h OSR.6341.30.2011 osoba Q = 34,6 m /h 3 22. Karsk Qśrd = 98,0 m /d z dn. 01.08.2011 r. prywatna h = 99,5 m 3 Qr = 15 000,0 m /r do 01.08.2021 r. 3 3 Qmaxh = 42,0 m /h OSR.6341.31.2011 osoba Q = 42,0 m /h 3 23. Grodztwo Qśrd = 65,4 m /d z dn. 01.08.2011 r. prywatna h = 33,0 m 3 Qr = 10 000,0 m /r do 01.08.2021 r. 3 3 Qmaxh = 35,2 m /h OSR.6341.35.2011 osoba Q = 35,2 m /h 3 24. Przedbojewice Qśrd = 98,04 m /d z dn. 26.08.2011 r. prywatna h= 99,5 m 3 Qr = 15 000,0 m /r do 26.08.2021 r. 3 3 Qmaxh = 26,0 m /h OSR.6341.36.2011 osoba Q = 26,0 m /h 3 25. Skotniki Qśrd = 65,4 m /d z dn. 26.08.2011 r prywatna h = 82,0 m 3 Qr = 10 000,0 m /r do 26.08.2021 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.37.2011 osoba Q = 42,0 m /h 3 26. Grodztwo Qśrd = 32,68 m /d z dn. 30.08.2011 r. prywatna h = 32,0 m, 3 Qr = 5 000,0 m /r do 30.08.2021 r. 3 3 Qmaxh = 37,0 m /h OSR.6341.40.2011 osoba Q = 37,0 m /h 3 27. Witowice Qśrd = 98,00 m /d z dn. 19.09.2011 r. prywatna h = 112,0 m 3 Qr = 15 000,0 m /r do 19.09.2021 r. 3 3 Qmaxh = 39,0 m /h OSR.6341.41.2011 osoba Q = 40,0 m /h 3 28. Kicko Qśrd = 130,7 m /d z dn. 22.09.2011 r. prywatna h = 56,0 m 3 Qr = 20 000,0 m /r do 22.09.2021 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6341.51.2011 osoba Q = 50,0 m /h 3 29. Karsk Qśrd = 130,7 m /d z dn. 26.10.2011 r. prywatna h = 106,0 m 3 Qr = 20 000,0 m /r do 26.10.2021 r. 2010 r. 3 3 osoba Q = 56,0 m /h Qmaxh = 48,0 m /h OSR.6223-I-3/10 30. Chełmce 3 prywatna h = 120,0 m Qśrd = 588,0 m /d z dn. 29.03.2010 r.

23 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Nr decyzji Wydajno ść Nazwa uj ęcia, Wła ściciel/ data wystawienia Lp. i gł ęboko ść Wielko ść poboru wody lokalizacja użytkownik data obowi ązywania studni pozwolenia 3 Qr = 40 000,0 m /r do 26.03.2020 r. 3 3 Qmaxh = 36,0 m /h OSR.6223-I-6/10 osoba Q = 36,0 m /h 3 31. Chełmce Qśrd = 73,9 m /d z dn. 29.03.2010 r. prywatna h = 90,0 m 3 Qr = 27 000,0 m /r do 29.03.2020 r. 3 3 Qmaxh = 38,0 m /h OSR.6223-I-7/10 osoba Q = 38,0 m /h, 3 32. Sukowy Qśrd = 27,4 m /d z dn. 01.04.2010 r. prywatna h = 70,0 m 3 Qr = 10 000,0 m /r do 01.04.2020 r. 3 3 Qmaxh = 40,0 m /h OSR.6223-I-5/10 osoba Q = 40,0 m /h, 3 33. Witowice Qśrd = 436,5 m /d z dn. 02.04.2010 r. prywatna h = 99,0 m 3 Qr = 29 700,0 m /r do 02.04.2020 r. 3 3 Qmaxh = 33,0 m /h OSR.6223-I-8/10 osoba Q = 42,0 m /h, 3 34. Morgi Qśrd = 430,0 m /d z dn. 06.04.2010 r. prywatna h = 78,0 m, 3 Qr = 29 200,0 m /r do 06.04.2020 r. 3 3 Qmaxh = 37,2 m /h OSR.6223-I-10/10 osoba Q = 37,2 m /h, 3 35. Skotniki Qśrd = 61,6 m /d z dn. 08.04.2010 r. prywatna h = 42,0 m 3 Qr = 22 500,0 m /r do 08.04.2020 r. 3 3 Qmaxh = 28,0 m /h OSR.6223-I-12/10 osoba Q = 28,0 m /h, 3 36. Kruszwica Qśrd = 147,0 m /d z dn. 22.04.2010 r. prywatna = 30,0 m 3 Qr = 22 500,0 m /r do 22.04.2020 r. 3 3 Qmaxh = 32,0 m /h OSR.6223-I-9/10 osoba Q = 32,0 m /h, 3 37. Popowo Qśrd = 384,0 m /d z dn. 10.05.2010 r. prywatna h = 32,0 m 3 Qr = 38 400,0 m /r do 10.05.2020 r. 3 3 Qmaxh = 46,0 m /h OSR.6223-I-21/10 osoba Q = 46,0 m /h, 3 38. Piecki Qśrd = 54,8 m /d z dn. 08.07.2010 r. prywatna h = 33,0 m 3 Qr = 20 000,0 m /r do 08.07.2020 r. 3 3 Qmaxh = 31,5 m /h OSR.6223-I-22/10 osoba Q = 31,5 m /h 3 39. Skotniki Qśrd = 41,1 m /d z dn. 08.07.2010 r. prywatna h = 72,0 m 3 Qr = 15 000,0 m /r do 08.07.2020 r. 3 3 Qmaxh = 39,0 m /h OSR.6223-I-25/10 osoba Q = 45,0 m /h, 3 40. Rusinowo Qśrd = 130,0 m /d z dn. 04.10.2010 r. prywatna h = 36,0 m 3 Qr = 8 800,0 m /r do 04.10.2020 r. 3 3 Qmaxh = 41,0 m /h OSR.6223-I-26/10 osoba Q = 41,0 m /h, 3 41. Piecki Qśrd = 85,0 m /d z dn. 06.10.2010 r. prywatna h = 30,0 m 3 Qr = 13 000,0 m /r do 06.10.2020 r. 3 3 Qmaxh = 26,0 m /h OSR.6223-I-32/10 osoba Q = 26,0 m /h, 3 42. Karsk Qśrd = 65,4 m /d z dn. 20.12.2010 r. prywatna h = 77,5 m 3 Qr = 10 000,0 m /r do 20.12.2020 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu

3.1.2. Gospodarka ściekowa

Aglomeracja kanalizacyjna Zgodnie z ustaw ą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012 poz. 145 ze zm.) przez aglomeracj ę rozumie si ę teren, na którym zaludnienie lub działalno ść gospodarcza s ą wystarczaj ąco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. Aglomeracje wyznacza sejmik województwa w drodze uchwały po uzgodnieniu z wła ściwym dyrektorem regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej i wła ściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska oraz po zasi ęgni ęciu opinii zainteresowanych gmin. Tworzenie aglomeracji pomaga spełni ć zadania zwi ązane z uporz ądkowaniem gospodarki

24 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

ściekowej oraz uszeregowa ć ich realizacj ę w taki sposób aby wywi ąza ć si ę ze zobowi ąza ń traktatowych wynikaj ących z przyst ąpienia Polski do Unii Europejskiej. Zgodnie z rozporz ądzeniem nr 40/2005 Wojewody Kujawsko – Pomorskiego z dnia 28 pa ździernika 2005 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Kruszwica oraz rozporz ądzenia nr 19/2006 Wojewody Kujawsko – Pomorskiego z dnia 6 lutego 2006 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie wyznaczenia aglomeracji Kruszwica na terenie miasta i gminy Kruszwica wyznaczona jest aglomeracja Kruszwica o równowa żnej liczbie mieszka ńców 55 600. Oczyszczalnia ścieków aglomeracji zlokalizowana jest w miejscowo ści Szarlej. W skład wyznaczonej aglomeracji wchodz ą nast ępuj ące miejscowo ści: miasto Kruszwica oraz wsie Łagiewniki, Rzepowo, Polanowice, Gi żewo, Arturowo, Szarlej, Karczyn, Kobylniki, Racice, Słab ęcin, Sukowy, Baranowo, Lachmirowice, Chrosno, Przedbojewice, Janowice, Żerniki, Ro żniaty, Sławsk Wielki, Rzepiszyn, Kraszyce, Sokolniki, Janocin, Wola Wapowska, Piaski, Piecki, Bródzki, Maszenice, Gocanówko, Gł ębokie, Gocanowo, Tarnowo, Tarnówko, Ostrowo, Popowo, Chełmiczki, Witowiczki, Witowice, Brze ść , Bachorce i Karsk. Plan aglomeracji Kruszwica przedstawiono na poni ższej rycinie.

Ryc. 4. Plan aglomeracji Kruszwica Źródło: Rozporz ądzenie Wojewody Kujawsko-Pomorskiego Nr 19/2006 z dnia 6 lutego 2006 r.

25 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3.1.2.1. Sie ć kanalizacyjna

Według danych zawartych w sprawozdaniu Gminy Kruszwica z realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK) za 2013 r. na terenie jednostki funkcjonuje 132,8 km sieci kanalizacyjnej, w tym 130,7 km to sie ć kanalizacji sanitarnej, natomiast 2,1 km to kanalizacja ogólnospławna (długo ść sieci grawitacyjnej – 48,5 km). W 2013 r. do u żytku oddano 0,7 km nowo wybudowanej sieci kanalizacyjnej. Równowa żna liczba mieszka ńców (RLM) korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej wynosi: − RLM mieszka ńców – 16 245, − RLM przemysłu – 8 542, − RLM osób czasowo przebywaj ących – 60. W 2013 r. zbiorczym systemem kanalizacyjnym odprowadzono do oczyszczalni 640 000 m3 ścieków.

3.1.2.2. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych

Według danych zawartych w sprawozdaniu z realizacji KPO ŚK za 2013 r. na terenie Gminy Kruszwica funkcjonuje 4,4 km sieci kanalizacji deszczowej. Według danych uzyskanych ze Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu w latach 2010 – 2013 r. podmiotom działaj ącym na terenie Gminy Kruszwica udzielono 6 pozwole ń wodnoprawnych na wprowadzanie wód opadowych do wód i do ziemi. W poni ższej tabeli zamieszczono wykaz tych pozwole ń.

Tabela 10. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie wód opadowych do wód i do ziemi wydane w latach 2010 – 2013 r. Nr decyzji data wystawienia Ilo ść odprowadzanych Lp. Podmiot odpowiedzialny Odbiornik data obowi ązywania ścieków oczyszczonych pozwolenia 2013 r. 3 OSR.6341.43.2013 CORNTRADE Qmaxh = 0,23 m /h 3 1. z dn. 07.11.2013 r. Krzysztof Niemczyk do ziemi Qśrd = 5,5m /d 3 do 07.11.2023 r. Szarlej Qmaxr = 2 400,0 m /r Krajowa Spółka Cukrowa 3 OSR.6341.8.2013 rów Qmaxh = 57,0 m /h S.A. w Toruniu 3 2. z dn. 12.04.2013 r. melioracyjny Qśrd = 2,5 m Oddział „Cukrownia 3 do 12.04.2023 r. R-L Q = 1 408,0 m /r Kruszwica” maxr 2012 r. do zbiornika du żego: 3 Qmaxh = 115,7 m /h 3 Grupa Producentów Qsrd = 33,52 m /d OSR.6341.41.2012 dwa zbiorniki 3 Owoców i Warzyw Q = 12 240,34 m /r; 3. z dn. 2.07.2012 r. ziemne – du ży maxr AGRON Sp. z o.o. do zbiornika małego: do 02.07.2022 r. i mały 3 Witowice Qmaxh = 55,38 m /h 3 Qsrd = 16,02 m /d 3 Qmaxr = 5 219,46 m /r 2011 r. 3 OSR.6341.44.2011 RPC Bebo Polska rów Qmaxh = 15,0 m /h 4. 3 z dn. 26.09.2011 r. Sp. z o.o. w Poznaniu melioracyjny Qsrd = 265,0 m /d

26 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Nr decyzji data wystawienia Ilo ść odprowadzanych Lp. Podmiot odpowiedzialny Odbiornik data obowi ązywania ścieków oczyszczonych pozwolenia 3 do 26.09.2021 r. R-L Qr = 131 400,0 m /r 2010 r. OSR.6223-II-2/10 Generalna Dyrekcja Dróg Q = 5,16 l/s 5. z dn. 23.03.2010 r. Krajowych i Autostrad Jezioro Gopło 3 Q = 209,0 m /r do 23.03.2020 r. Oddział w Bydgoszczy r PPHU OSR.6223-II-17/10 „AGROPRODUKT” s.j. Q = 20,0 l/s staw na dz. nr 6. z dn. 15.11.2010 r. Z. Ry ż, Qmax = 173,7 l/s 11/2 3 do 15.11.2020 r. A. Dzwoniarkiewicz, Qr = 10 279,0 m /r L. Ry ż w Racicach Źródło: Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu

3.1.2.3. Komunalna oczyszczalnia ścieków w Szarleju.

Na terenie Gminy Kruszwica w miejscowo ści Szarlej zlokalizowana jest mechaniczno – biologiczno - chemiczna oczyszczalnia ścieków komunalnych. Obiekt oczyszcza ścieki z terenu Gminy Kruszwica oraz ścieki przemysłowe z Zakładów Tłuszczowych i Cukrowni. Oczyszczalnia stanowi układ przepływowy z podwy ższonym usuwaniem biogenów. Składa si ę z cz ęś ci mechanicznej w postaci dwóch sitopiaskowników, i cz ęś ci biologicznej w postaci komory defosfatacji, komory denitryfikacji, dwóch komór nitryfikacji i osadnika wtórnego. W cz ęś ci osadowej z komory stabilizacji tlenowej, prasy ta śmowej i poletek osadowych oraz kompostowni osadów. Technologicznie oczyszczalnia jest nowoczesna i spełnia warunki zrzutu ścieków oczyszczonych okre ślonych prawem. Dla oczyszczalni, do dnia 7 grudnia 2015 r. obowi ązuje wydane przez Starost ę Inowrocławskiego pozwolenie wodnoprawne OSR.6223-II-3/05 z dnia 7 grudnia 2005 r. na wprowadzanie do Noteci Wschodniej oczyszczonych ścieków komunalnych oraz wód opadowych i roztopowych z terenu obiektu w nast ępuj ących ilo ściach: 1. Dla ścieków komunalnych: a) w okresie kampanii cukrowniczej: 3 − Qśrd = 3 000 m /d, 3 − Qmaxd = 3 900 m /d. b) w okresie poza kampani ą cukrownicz ą: 3 − Qśrd = 2 500 m /d, 3 − Qmaxd = 3 250 m /d. c) rocznej: 3 − Qr = 947 500 m /r. 2. Dla wód opadowych i roztopowych: − Q = 12,87 l/s, 3 − Qr = 455,5 m /r. Projektowana wydajno ść oczyszczalni wynosi 32 527 RLM. Według sprawozdania z realizacji KPO ŚK w 2013 r. maksymalny dopływ ścieków do oczyszczalni dla okresu pogody bezopadowej wynosił 2 500 m3/d, natomiast dla okresu pogody opadowej 6 000 m3/d. Średnia wydajno ść oczyszczalni w 2013 r. wynosiła 62 823 RLM. W 2013 r. na obiekcie oczyszczono 1 039 000 m 3 ścieków.

27 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Według danych uzyskanych ze Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu w latach 2010 – 2013 r. wydano 6 pozwole ń wodnoprawnych na wprowadzanie oczyszczonych ścieków do odbiorników.

Tabela 11. Pozwolenia wodnoprawne na zrzut oczyszczonych ścieków do odbiornika wydane w latach 2010 – 2013 r. Nr decyzji Odbiornik wód Ilo ści odprowadzanych data wydania Podmiot odpowiedzialny oczyszczonych ścieków oczyszczonych data obowi ązywania 2013 r. w okresie kampanii: 3 Qmaxh = 140,04 m /h Krajowa Spółka Cukrowa 3 Qśrd = 800,0 m OSR.6341.9.2013 S.A. 3 urz ądzenia Q = 124 800,0 m /r, z dn. 12.04.2013 r. w Toruniu maxr kanalizacyjne w okresie poza kampani ą: do 12.04.2017 r. Oddział „Cukrownia 3 Qmaxh = 193,0 m /h Kruszwica” 3 Qśrd = 550,0 m 3 Qmaxr = 64 350,0 m /r 3 OSR.6341.42.2013 Qmaxh = 6,81 m /h „KOM-ROL” Kobylniki urz ądzenia 3 z dn. 25.10.2013 r. Qśrd = 36,33m /d Sp. z o.o. Ro żniaty kanalizacyjne 3 do 25.10.2017 r. Qmaxr = 13 745,6 m /r 2012 r. 3 OSR.6351.15.2012 Andrzej Kotas ruroci ąg Qmaxh = 25,75 m /h 3 z dn. 14.05.2012 r. Morgi melioracyjny Qsrd = 33,02 m /d 3 do 14.05.2022 r. Chełmce r-XXIX Qmaxr = 5358,0 m /r do zbiornika du żego: 3 Qmaxh = 115,7 m /h 3 Grupa Producentów Qsrd = 33,52 m /d OSR.6341.41.2012 dwa zbiorniki 3 Owoców i Warzyw Q = 12 240,34 m /r z dn. 2.07.2012 r. ziemne – du ży maxr AGRON Sp. z o.o. do zbiornika małego: do 02.07.2022 r. i mały 3 Witowice Qmaxh = 55,38 m /h 3 Qsrd = 16,02 m /d 3 Qmaxr = 5 219,46 m /r NKA Grzegorz Arent 3 Grodztwo 1) Qmaxh = 44,42 m /h OSR.6341.74.2012 3 1)dz.254/3 w m. Qsrd = 8,6 m / z dn.28.11.2012 r. 1) ziemi 3 Grodztwo – drena ż do Qmaxr = 1 539,7 m /r do 2) urz ądzenia 3 ziemi, 2) Qmaxh = 0,75 m /h 1) 28.11.2016 r. kanalizacyjne 3 2) kanalizacja Spółki Qsrd = 2,5 m /d 2) 28.11.2022 r. 3 Wodno-Ściekowej Qmaxr = 1 008,0 m /r w Kruszwicy 3 OSR.6341.85.2012 kanalizacja Spółki Qmaxh = 77,3 m /h Zakłady Tłuszczowe 3 z dn.27.12.2012 r. Wodno-Ściekowej Qsrd = 663,0 m /d „Kruszwica” S.A. 3 do 27.12.2016 r w Kruszwicy Qmaxr = 314 630,0 m /r 2011 r. - - - - 2010 r. - - - - Źródło: Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu

28 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3.1.2.4. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej

Zgodnie z ustaw ą z dn. 18.07.2012 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012 poz. 145 ze zm.) w miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzy ści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, nale ży stosowa ć systemy indywidualne lub inne rozwi ązania zapewniaj ące ochron ę środowiska. Do rozwi ąza ń takich zalicza si ę: − zbiorniki bezodpływowe (szamba) - instalacja i urządzenie przeznaczone do gromadzenia nieczysto ści ciekłych w miejscu ich powstawania, które s ą okresowo opró żniane poprzez pojazdy asenizacyjne, − przydomowe oczyszczalnie ścieków – niewielkich przepustowo ści oczyszczalnie lokalne na potrzeby jednego lub kilku gospodarstw, oparte o ró żne dopuszczalne prawem technologie. Na podstawie ustawy z dn. 13.09.1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. 2013 poz. 1399) przył ączenie nieruchomo ści do istniej ącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposa żenie nieruchomo ści w zbiornik bezodpływowy nieczysto ści ciekłych lub w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków bytowych, spełniaj ące wymagania okre ślone w przepisach odr ębnych; przył ączenie nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej nie jest obowi ązkowe, je żeli nieruchomo ść jest wyposa żona w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków spełniaj ącą wymagania okre ślone w przepisach odr ębnych. Ustawa nakłada na gminy obowi ązek prowadzenia ewidencji: − zbiorników bezodpływowych w celu kontroli cz ęstotliwo ści ich opró żniania oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej − przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli cz ęstotliwo ści i sposobu pozbywania si ę komunalnych osadów ściekowych oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej.

3.1.2.4.1. Zbiorniki bezodpływowe

Nie zostały okre ślone prawnie wymagania dotycz ące jako ści prowadzonej ewidencji zbiorników bezodpływowych. Wskazane byłoby jednak zewidencjonowanie zbiorników bezodpływowych w stopniu szczegółowo ści okre ślaj ącym: pojemno ść , ilo ść osób korzystaj ących ze zbiornika, stan techniczny (materiał wykonania, szczelno ść , rok budowy), zawarta umowa na opró żnianie zbiornika. Wła ścicieli nieruchomo ści na terenie Gminy obowi ązuj ą przepisy Regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Gminy, który nakłada na wła ścicieli i zarz ądców nieruchomo ści obowi ązki zwi ązane z nieczysto ściami płynnymi. Regulamin ten został dostosowany do zmiany ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach. Analizuj ąc dokument Regulaminu mo żna stwierdzi ć, że reguluje on w sposób odpowiedni przepisy utrzymania czysto ści i porz ądku w zakresie post ępowania z nieczysto ściami ciekłymi. Na terenie Gminy Kruszwica, według danych GUS, funkcjonowało 1 380 zbiorników bezodpływowych (stan na koniec 2012 r.). Według sprawozdania z realizacji KPO ŚK w 2013 r. 1 750 mieszka ńców było obsługiwanych przez tabor asenizacyjny. Według rocznego sprawozdania Burmistrza z realizacji zada ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi w 2013 r. z terenu Gminy taborem asenizacyjnym odebrano 3 780,6 m3 ścieków bytowych.

29 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Pozwolenia na opró żnianie zbiorników bezodpływowych i transport nieczysto ści ciekłych na terenie Gminy Kruszwica posiadaj ą nast ępuj ące podmioty: − Firma Usługowo Transportowa Janusz Piasecki z siedzib ą przy ul. Kujawskiej 25/33, 88-150 Kruszwica (Decyzja Cz.P.6232.81.2013 z dnia 09.12.2013 r.), − Usługi Komunalne „CZARSYN” z siedzib ą przy ul. M. Kopernika 1/76, 88-100 Inowrocław (Decyzja ŚR/ Ś 7625/1/2006 z dnia 10.01.2006 r.), − Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej „EMPEGIEK” Sp. z o.o. w Radziejowie, ul. Komunalna 19 (Decyzja ŚR/ Ś 7625/3/2006 z dnia 12.12.2006 r.), − PUH „SANITRANS” Ryszard Wolski z siedziba przy ul. Baryckiej 50, 86-005 Białe Błota (Decyzja ŚR/ Ś 7625/1/2007 z dnia 21.03.2007 r.), − FHU „WIMAR”, Kłopot 16, 88-100 Inowrocław (Decyzja ŚR/ Ś 7625/2/2008 z dnia 23.04.2008 r.), − Przedsi ębiorstwo Komunalne Sp. z o.o. w Kruszwicy, ul. Gopla ńska 2 (Decyzja ŚR/ Ś 7625/4/2010 z dnia 08.03.2010 r.), − TOI TOI Polska Sp. o.o., ul. Płochoci ńska 29, 03-044 Warszawa (Decyzja ŚR/ Ś 7625/5/2010).

3.1.2.4.2. Przydomowe oczyszczalnie ścieków

Przydomowe oczyszczalnie ścieków o przepustowo ści zazwyczaj do 5 m3 na dob ę, wykorzystywane na potrzeby gospodarstw domowych lub rolnych w ramach zwykłego korzystania z wód, z których emisja nie wymaga pozwolenia, mog ąca negatywnie oddziaływa ć na środowisko, podlega zgłoszeniu organowi ochrony środowiska. W my śl przepisów ustawy Prawo budowlane oczyszczalnia podlega zgłoszeniu do Starostwa Powiatowego – zgłoszenie budowy (budowa indywidualnych przydomowych oczyszczalni ścieków o wydajno ści do 7,5 m3 na dob ę nie wymaga uzyskania pozwolenia na budow ę, ale wymaga zgłoszenia wła ściwemu organowi). Na podstawie przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska do Gminy zgłasza si ę eksploatacj ę obiektu (zgłoszenie planowanej eksploatacji oczyszczalni ścieków nale ży przedło żyć Burmistrzowi, w przypadku zwykłego korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne nieb ędące przedsi ębiorcami). Według sprawozdania z realizacji KPO ŚK za 2013 r. na terenie Gminy funkcjonuje 11 przydomowych oczyszczalni ścieków, z których korzysta 79 osób. W 2013 r. w przydomowych oczyszczalniach oczyszczono 2 400 m 3 ścieków. Ilo ść tego rodzaju obiektów cz ęsto jest szacowana na podstawie zgłosze ń zamiaru wykonania przydomowych oczyszczalni ścieków, natomiast nie ma mo żliwo ści wskazania dokładnej ilo ści istniej ących przydomowych oczyszczalni, poniewa ż w wielu przypadkach inwestorzy nie zgłaszaj ą zako ńczenia budowy przydomowej oczyszczalni i nie zwracaj ą si ę do Burmistrza o pozwolenia na eksploatacj ę oczyszczalni. Użytkownik przydomowej oczyszczalni ścieków powinien równie ż wiedzie ć, że przył ączenie nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej nie jest obowi ązkowe, je żeli nieruchomo ść jest wyposa żona w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków. Jest to element istotny zarówno dla u żytkownika, jak i Gminy. U żytkownik planuj ąc budow ę przydomowej oczyszczalni ścieków powinien zasi ęgn ąć informacji dotycz ących planów skanalizowania jego działki, poniewa ż mo że spotka ć si ę z odmow ą mo żliwo ści eksploatacji przydomowej oczyszczalni. Gmina natomiast powinna zna ć dokładnie plany skanalizowania

30 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 poszczególnych miejscowo ści i podł ączenia działek, aby przy zgłoszeniu eksploatacji móc wyda ć sprzeciw dla inwestycji, dla której planuje si ę skanalizowanie.

3.2. ELEKTROENERGETYKA

Na terenie Gminy obsług ę i eksploatacj ę urz ądze ń energetycznych prowadzi ENEA Operator Sp. z o.o. Oddział Dystrybucji Bydgoszcz. Niniejszy rozdział opracowany został na podstawie danych uzyskanych od tego podmiotu. Gmina Kruszwica zasilana jest ze stacji WN/SN 110/15 kV (GPZ) „Kruszwica” i „Karczyn” poprzez wyprowadzone z nich linie SN - 15 kV. Moc zainstalowana w stacji „Kruszwica” oraz „Karczyn” to 2 jednostki transformatorowe 110/15 kV o mocy 2 x 16 MVA. Na terenie Gminy znajduj ą si ę 182 stacje transformatorowe 15/0,4k V. Przez teren Gminy przebiegaj ą ponadlokalne linie WN – 110 kV „Kruszwica - Mątwy”, „Kruszwica - Karczyn” oraz „Karczyn - Piotrków Kujawski”. Długo ść linii elektroenergetycznych zlokalizowanych na terenie analizowanej jednostki wynosi: − linia napowietrzna 110 kV – 54 km, − linia napowietrzna SN 15 kV – 215 km, − linia kablowa SN 15 kV – 45 km, − linia napowietrzna nN 0,4 kV – 195 km, − linia kablowa nN 0,4 kV – 63 km. Stan techniczny sieci jest zadawalaj ący. Istniej ąca sie ć WN, SN i nN jest na bie żą co monitorowana i remontowana na podstawie wykonywanych ogl ędzin zgodnie z Instrukcj ą Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej obowi ązuj ącej na obszarze działania ENEA Operator Sp. z o.o. Przebieg sieci elektroenergetycznych nale ży uwzgl ędnia ć przy planowaniu przestrzennym. Wzdłu ż linii wyznacza si ę pas technologiczny, w obszarze którego obowi ązuj ą ograniczenia w u żytkowaniu i zagospodarowaniu terenu, zwi ązane z lokalizowaniem budynków mieszkalnych i innych przeznaczonych na pobyt stały ludzi, lokalizacj ą budowli zawieraj ących materiały niebezpieczne po żarowo, stref zagro żonych wybuchem oraz konstrukcji wysokich, a tak że z zalesianiem terenów rolnych. Lokalizacja innych obiektów lub zagospodarowanie terenu strefy mo że nast ąpi ć za zgod ą i na warunkach gestora sieci.

3.2.1. Źródła energii odnawialnej

Polska jako członek UE zobowi ązana jest do realizacji tzw. pakietu klimatyczno - energetycznego, który zakłada dla niej m. in. zwi ększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych do 15 % w 2020 roku (zamiast 20 % jak średnio w UE). Spowodowane jest to faktem wyst ępowania mniejszych zasobów i efektywno ści odnawialnych źródeł energii. W zwi ązku z tym ka żda jednostka samorz ądu terytorialnego w Polsce powinna d ąż yć do pozyskiwania energii z odnawialnych źródeł energii, a tym samym przyczynia ć si ę do realizacji zało żeń pakietu.

31 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Według opracowania prof. Haliny Lorenc z IMGW Gmina Kruszwica znajduje si ę w bardzo korzystnej strefie energetycznej wiatru (Ryc. 5).

Ryc. 5. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle stref energetycznych wiatru w Polsce Źródło: O środek Meteorologii IMGW

Według danych Urz ędu Miejskiego w Kruszwicy na terenie Gminy obecnie funkcjonuj ą 23 turbiny wiatrowe. W poni ższej tabeli zamieszczono dane dotycz ące istniej ących wiatraków (moc, lokalizacja, dane techniczne).

Tabela 12. Istniej ące elektrownie wiatrowe na terenie Gminy Kruszwica Numer Łączna Łączna Lokalizacja turbin/farmy Dane techniczne Liczba turbin kolejny liczba moc wys. masztu śr. wirnika nr dz. ew. obr ęb ew. na działce farmy turbin [MW] [m] [m] 1. 3 450 kW 20/1 Chełmce 3 30 b.d. 2. 2 300 kW 20/2 Chełmce 2 30 b.d. 3. 1 150 kW 20/2 Chełmce 1 30 b.d. 28,7 -1 szt. 23 - 1 szt. 4. 5 950 kW 202/1 Sukowy 5 32,5 - 4 szt. 25 - 4 szt. 5. 4 1000 kW 28/3 i 32/2 Sokolniki 4 40 b.d. 6. 2 4 MW 9 Karczyn 2 125 90 7. 2 4 MW 204/1 Sławsk Wielki 2 125 90 8. 2 4 MW 204/1 Sławsk Wielki 2 125 90 9. 1 2 MW 20/12 Polanowice 1 125 90 10. 1 1000kW 284/2 Chełmce 1 70 54 Źródło: Urz ąd Miejski w Kruszwicy

32 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ponadto obecnie tocz ą si ę post ępowania administracyjne w sprawie lokalizacji na terenie Gminy kolejnych elektrowni wiatrowych.

Gmina Kruszwica poło żona jest na terenie szczeci ńsko-łódzkiego okr ęgu geotermalnego. Region ten zaliczany jest do najbardziej korzystnych pod wzgl ędem wykorzystania wód geotermalnych (obok niecki podhala ńskiej i okr ęgu grudzi ądzko- warszawskiego). Z analizy map geologicznych oraz wieloletnich bada ń prowadzonych na terenie całej Europy mo żna stwierdzi ć, i ż Polska posiada najwi ększe w Europie zasoby złó ż geotermalnych (około trzy razy wi ęcej ni ż Niemcy). Według J. Sokołowskiego temperatura wód na głęboko ści 3 km p.p.t. w okr ęgu szczeci ńsko-łódzkim wynosi 85 oC, na gł ęboko ści 5 km – 140 C oraz na gł ęboko ści 7 km 195 C. Głównym czynnikiem determinuj ącym wykorzystanie wód termalnych jest ich temperatura. Ogólnie przyjmuje si ę, że przy temperaturze na wypływie powy żej (120 – 150 oC) opłacalna jest produkcja energii elektrycznej. W przypadku ni ższych temperatur wody geotermalne wykorzystuje si ę do celów bezpo średnich: klimatyzacja, ciepłownictwo, ogrzewanie szklarni, balneologia, rekreacja, wytwarzanie ciepłej wody u żytkowej oraz do hodowli ryb.

Ryc. 6. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle prowincji i okr ęgów geotermalnych Polski Źródło: www.pga.org.pl/

33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

W Polsce istniej ą równie ż dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego, przy dostosowaniu typu i wła ściwo ści urz ądze ń wykorzystuj ących t ą energi ę do charakteru i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Szanse na najwi ększy rozwój w krótkim okresie maj ą technologie konwersji termicznej energii promieniowania słonecznego, oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych.

Ryc. 7. Średnioroczne sumy promieniowania słonecznego całkowitego padaj ącego na jednostk ę powierzchni poziomej w kWh/m 2/rok Źródło: www.zielona-energia.cire.pl

Liczby na Rycinie nr 7 wskazuj ą całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ci ągu roku dla wskazanych rejonów kraju. Roczna g ęstość promieniowania słonecznego w Polsce na płaszczyzn ę poziom ą waha si ę w granicach 950 – 1.250 kWh/m 2, natomiast średnie usłonecznienie wynosi 1 600 godzin na rok. Dla Gminy Kruszwica roczna gęsto ść promieniowania słonecznego wynosi około 985 kWh/m 2.

3.3. INSTALACJE EMITUJ ĄCE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE

Na terenie Gminy Kruszwica funkcjonuje 12 anten nadawczych operatorów telefonii komórkowych – stacje bazowe (10 nadajników znajduje si ę w Kruszwicy, a 2 w Gocanówku). Istniej ące obiekty zainstalowane s ą zazwyczaj na wysokich obiektach, tak aby wypromieniowywa ć pola elektromagnetyczne na du że wysoko ści. Szczegółowa lokalizacja anten nadawczych przedstawiona jest w kolejnej tabeli oraz na rycinie.

Tabela 13. Wykaz anten nadawczych na terenie Gminy Kruszwica lp. poło żenie operator 1. Kruszwica, ul. Niepodległo ści 42B Aero 2 2. Gocanówko, wie ża El-Net 3. Kruszwica, ul. Niepodległo ści 38/40 Orange

34 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

lp. poło żenie operator 4. Kruszwica, Rynek 7 Play 5. Kruszwica, ul. Niepodległo ści 38/40 6. Kruszwica, ul. Pozna ńska 22, dz. nr 148/5 7. Kruszwica, ul. Niepodległo ści 42 Plus 8. Kruszwica, ul. Niepodległo ści 42B 9. Gocanówko, wie ża El-Net 10. Kruszwica, ul. Niepodległo ści 38/40 T-Mobile 11. Kruszwica, Szosa Tryszczy ńska 4 Mobyland 12. Kruszwica, ul. Niepodległo ści 42B Źródło: beta.btsearch.pl

Ryc. 8. Rozmieszczenie anten nadawczych telefonii komórkowej na obszarze Gminy Kruszwica Źródło: mapa.btsearch.pl/

3.4. SIE Ć GAZOWA

Przez północn ą cz ęść Gminy, ze wschodu na zachód przez miejscowo ści Szarlej i Sławsk Wielki z Rosji w kierunku Europy Zachodniej przebiega gazoci ąg tranzytowy DN 1400. Na południe od niego biegnie tak że gazoci ąg magistralny DN 700 z Włocławka do podziemnego magazynowego zbiornika gazu koło Mogilna. Na terenie Gminy przebiega on przez nast ępuj ące miejscowo ści: Sławsk Wielki, Kruszwica, Bachorce. Długo ści poszczególnych gazoci ągów tranzytowych wynosz ą: − DN 1400 Rosja – Europa - 11,95 km, − DN 700 Włocławek – Mogilno - 17,5 km.

35 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Według danych GUS w 2012 r. na terenie Gminy długo ść czynnej sieci gazowej wynosiła 69,862 km (w tym 40,862 km sieci przesyłowej oraz 29,000 km sieci rozdzielczej). Liczba czynnych przył ączy do budynków wynosiła 716 szt. Liczba ludno ści korzystaj ąca z sieci gazowej wynosiła 9 676 osób, co stanowi 48,4 % wszystkich mieszka ńców Gminy (na terenie miasta z gazu sieciowego korzystało 89,7 % ludno ści, natomiast na terenach wiejskich dost ęp do gazu sieciowego miało tylko 13,1 % mieszka ńców). Szczegóły dotycz ące sieci gazowej na terenie Gminy Kruszwica przedstawiono w poni ższej tabeli.

Tabela 14. Charakterystyka infrastruktury gazowej na terenie Gminy Kruszwica. Parametr Jednostka Warto ść długo ść czynnej sieci ogółem km 69,862 długo ść czynnej sieci przesyłowej km 40,862 długo ść czynnej sieci rozdzielczej km 29,000 czynne przył ącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt. 716 odbiorcy gazu gosp. dom. 3 402 odbiorcy gazu ogrzewaj ący mieszkania gazem gosp. dom. 87 odbiorcy gazu w miastach gosp. dom. 3 007 zu życie gazu tys.m 3 1 883,7 zu życie gazu na ogrzewanie mieszka ń tys.m 3 58,2 mieszkania wyposa żone w gaz sieciowy ogółem szt. 3 407 mieszkania wyposa żone w gaz sieciowy w mie ście szt. 3 005 mieszkania wyposa żone w gaz sieciowy na wsi szt. 402 ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej osoba 9 676 korzystaj ący z sieci gazowej w % ogółu ludno ści % 48,4 korzystaj ący z sieci gazowej w % ogółu ludno ści miasta % 89,7 korzystaj ący z sieci gazowej w % ogółu ludno ści wsi % 13,1 Źródło: GUS – Bank Danych Lokalnych (2012 r.)

3.5. SIE Ć CIEPŁOWNICZA

Przedsi ębiorstwo Komunalne w Kruszwicy Sp. z o.o. Zakład Energetyki Cieplnej dostarcza energi ę ciepln ą do budynków poło żonych na trzech osiedlach mieszkaniowych Zagople I, II i III w Kruszwicy. Ciepłownia wyposa żona jest w trzy kotły wodne miałowe (WR-5/WR-3 o mocy 3,5 MW, WR-5 o mocy 5,8 MW oraz WR-2,5/WR-1,3 o mocy 1,5 MW). Ł ączna moc zainstalowana na ciepłowni wynosi 10,8 MW. Roczna produkcja ciepła w 2013 r. wyniosła 67 247 GJ. Wyprodukowane ciepło poprzez sie ć ciepłownicz ą o ł ącznej długo ści 2,7 km (z przył ączami 4,6 km) dostarczane jest do 37 w ęzłów cieplnych (36 pojedynczych i 1 grupowego). Spo śród 36 w ęzłów pojedynczych 29 to w ęzły cieplne dwufunkcyjne, a 7 to węzły jednofunkcyjne. W ęzeł grupowy jest w ęzłem dwufunkcyjnym. Ł ącznie ogrzewanych jest 38 budynków. W ęzły obj ęte s ą zdalnym monitoringiem i maj ą mo żliwo ść odczytu ciepłomierzy w jednym czasie. Sie ć wykonana jest w wi ększo ści systemem tradycyjnym, tj. w kanale łupinowym. W systemie preizolowanym sie ć ciepłownicza posiada ł ączn ą długo ść ponad 1,1 km (z przył ączami ok. 1,6 km). Natomiast mieszka ńcy wiejskich obszarów Gminy w wi ększo ści korzystaj ą z ogrzewania indywidualnego. Stosowane jest przede wszystkim ogrzewanie w ęglowe.

36 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Istniej ące źródła ciepła polegaj ące głównie na w ęglu kamiennym systematycznie powinny by ć zast ępowane np. olejem opałowym, gazem czy biomas ą. Źródła ciepła opalane w ęglem charakteryzuj ą si ę wysok ą emisj ą. Ponadto wykorzystywane w nich urz ądzenia grzewcze maj ą z reguły niewielk ą sprawno ść ciepln ą, a kominy wyprowadzaj ące spaliny do powietrza są niskie, co wydatnie utrudnia rozcie ńczanie strugi zanieczyszcze ń w powietrzu. Istnieje wi ęc pilna konieczno ść modernizacji i budowy nowych kotłowni, szczególnie takich, które wykorzystywałyby alternatywne surowce energetyczne

3.6. KOMUNIKACJA

3.6.1. Drogi

Sie ć drogow ą na terenie Gminy Kruszwica tworz ą ogólnodost ępne drogi publiczne, które ze wzgl ędu na funkcj ę jak ą pełni ą, dzieli si ę na nast ępuj ące kategorie: drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Zarz ądcami dróg, do których nale żą sprawy z zakresu planowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg, s ą nast ępuj ące jednostki: − drogi krajowe – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Bydgoszczy, − drogi wojewódzkie – Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy, − drogi powiatowe – Zarz ąd Dróg Powiatowych w Inowrocławiu, − drogi gminne – Burmistrz Kruszwicy.

3.6.1.1. Drogi krajowe

Przez teren Gminy przebiega odcinek drogi krajowej nr 62 Strzelno – Siemiatycze. Długo ść tej drogi na terenie Gminy wynosi 21,129 km (od 6+549 km do 27+678 km). Według GDDKiA oddział w Bydgoszczy 82,3 % drogi na terenie Gminy charakteryzuje si ę stanem dobrym, 1,8 % stanem niezadowalaj ącym, natomiast 15,9 % stanem złym. Planowana jest zmiana przebiegu odcinka drogi krajowej na terenie Gminy (omini ęcie miejscowo ści Sławsk).

3.6.1.2. Drogi wojewódzkie

W północno - zachodniej cz ęś ci Gminy zlokalizowany jest odcinek drogi wojewódzkiej nr 412 Tupadły – Kobylniki. Długo ść tej drogi na terenie Gminy wynosi 5,514 km (od 1+807 km do 7+321 km).

3.6.1.3. Drogi powiatowe

Przez teren Gminy Kruszwica przebiega 26 odcinków dróg powiatowych, o ł ącznej długo ści 113,582 km. Stanem dobrym charakteryzuje si ę 48,424 km tych dróg, natomiast stanem złym 34,763 km. W kolejnej tabeli przedstawiono wykaz dróg powiatowych na terenie Gminy Kruszwica.

37 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Tabela 15. Wykaz dróg powiatowych na terenie Gminy Kruszwica Ocena stanu technicznego Nr drogi [km] A – stan dobry Lp. Nazwa drogi Długo ść drogi [km] Stary Nowy B – stan zadowalaj ący numer numer C – stan niezadowalaj ący D – stan zły 1. 328 2448 C Stodoły - Ksi ąż - Sukowy 1,839 1,839/D Stodoły - Kraszyce - 2,084/A 2. 331 2450 C 4,896 Polanowice 2,812/D Młynice - Sukowy - 4,338/A 3. 332 j 2451 C 4,517 Baranowo 0,179/C Janowice - Bo żejewice - 1,000/C 4. 667 2565 C 4,020 Sławsk Wielki 3,020/D 4,347 + 1,056 2,203/A 5. 670 2568 C Sikorowo - Kruszwica (Kruszwica, 2,140/B ul. Cmentarna) 1,060/C Szarlej - Karczyn - Dulsk - 6. 671 2569 C 5,539 5,539/D droga nr 252 7. 673 2570 C Pieranie - Papros 0,935 0,935/D 3,272/A 13,301 + 0,485 Kruszwica - Papros - 0,500/B 8. 677 2574 C (Kruszwica, Bronisław - Dobre 3,169/C ul. Tryszczy ńska) 6,845/D Wola Wapowska - 9. 678 2575 C Skotniki - Szostka Du ża - 3,005 3,005/D Broniewo Piecki - Piaski-Wola 2,000/A 10. 679 2576 C 5,199 Wapowska 3,199/D 11. 680 2577 C Bródzki - Bachorce 2,588 2,588/C 3,406/A 12. 681 2578 C Bródzki-Gł ębokie 6,573 1,700/C 1,467/D 13. 682 2579 C Gocanówko-Janocin 2,383 2,383/A 1,760/A 14. 683 2580 C Rzepiszyn - Łagiewniki 3,218 0,470/C 0,988/D 9,464 + 0,731 7,314/A Kruszwica - Włostowo - 15. 684 2581 C (Kruszwica, 2,731/B Krzywe Kolano ul. Pozna ńska) 0,150/C 4,000/A 16. 685 2582 C Kruszwica - Racice 4,709 0,709/B 17. 686 2583 C Baranowo - Racice 2,040 2,040/C 18. 687 2584 C Polanowice-Gi żewo 0,912 0,912/C 19. 688 2585 C Słab ęcin - Baranowo 1,375 1,375/A 0,952/A 20. 689 2586 C Racice - Lachmirowice 3,723 2,771/B 1,410/A Gocanowo - Rusinowo - 21. 691 2587 C 3,532 1,122/C droga nr 62 1,000/D Chełmce - Chełmce stacja 22. 692 2588 C 1,546 1,546/D kolejowa Chełmce - Kobylnica - 2,918/C 23. 693 2589 C 5,486 Witowice 2,568/D Kicko - Brze ść - Kaspral - 24. 694 2590 C 6,865 6,865/A Piotrków Kujawski 2,202/A 25. 695 2591 C Ostrowo - Witowiczki 2,855 0,653/C

38 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ocena stanu technicznego Nr drogi [km] A – stan dobry Lp. Nazwa drogi Długo ść drogi [km] Stary Nowy B – stan zadowalaj ący numer numer C – stan niezadowalaj ący D – stan zły 2,860/A Ostrowo - Złotowo - 26. 696 2592 C 6,443 2,434/B Brze ść 1,149/C A – 48,424 B – 11,285 SUMA 113,582 C – 19,110 D – 34,763 Źródło: ZDP w Inowrocławiu

Poni ższa rycina przedstawia przebieg drogi krajowej, drogi wojewódzkiej oraz dróg powiatowych na terenie Gminy Kruszwica.

Ryc. 9. Przebieg drogi krajowej, wojewódzkiej oraz powiatowych na terenie gminy Źródło: ZDP w Inowrocławiu

39 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3.6.1.4. Drogi gminne

Przez teren Gminy Kruszwica przebiegają 93 odcinki publicznych dróg gminnych, których ł ączna długo ść wynosi 130,341 km. Wykaz publicznych dróg gminnych znajduj ących si ę na terenie analizowanej jednostki przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 16. Wykaz publicznych dróg gminnych w Gminie Kruszwica Lp. Nr drogi Nazwa drogi Długo ść [km] 1. 150801C Sławsk Wielki - Sławsk Górny 1,124 2. 150802C Sławsk Górny - Żerniki 0,791 3. 150803C Rzepiszyn - Zakupie 2,635 4. 150804C Kraszyce - Stodólno 1,751 5. 150805C Sokolniki - Janikowo 2,703 6. 150806C Polanowice - Chrosno 7,705 7. 150807C Sukowy - Słab ęcin 0,452 8. 150808C Sukowy - Chrosno droga nr 2586C 3,652 9. 150809C Racice - Cykowo 0,940 10. 150810C Wróble - Piecki 2,035 11. 150811C droga nr 2574C - Skotniki 1,552 12. 150812C Skotniki - droga nr 2574C 2,695 13. 150813C Piaski - Skotniki 2,413 14. 150814C Bachorce - Szostka 4,081 15. 150815C Marcinki - Wola Wapowska 1,793 16. 150816C Bachorce - Gł ębokie 1,744 17. 150817C Pieck i- Bachorce 0,572 18. 150818C Gł ębokie - Bachorce 2,521 19. 150819C Bachorce - Tarnowo 1,719 20. 150820C Gocanowo - Gocanówko 1,777 21. 150821C Rusinowo - wie ś 1,391 22. 150822C Tarnówko - Kicko 0,763 23. 150823C Chełmiczki - Ostrowo 3,598 24. 150824C Ostrowo - wie ś 0,764 25. 150825C Ostrowo - Jezioro Gopło 2,303 26. 150826C Chełmice - Chełmiczki 2,840 27. 150827C Chełmiczki - wie ś 0,597 28. 150828C Kobylnica - Rzeczyca 1,489 29. 150829C Karsk - Rzeczyca 0,905 30. 150830C Ostrowo - Popowo 2,773 31. 150831C Złotowo - Łuszczewo 2,430 32. 150832C Złotowo - Mietlica 2,345 33. 150833C Kobylniki - droga nr 2568C 1,823 34. 150834C Chełmiczki - Kicko 1,586 35. 150835C Chełmiczki - Janocin 0,407 36. 150836C Kołtunowo - Janocin 0,778 37. 150837C Karczyn - Witowy gran. gminy 1,503 38. 150838C Szarlej - Karczyn 1,223 39. 150839C Karczyn - Szarlej Wie ś 2,033 40. 150840C Chełmce - Morgi 3,021 41. 150841C Bródzki - Gł ębokie 4,225 42. 150842C Piecki - Bachorce 0,847 43. 150843C Chełmce - Morgi 2,300 44. 150843CS Chełmce - Morgi 1,204 45. 150844C Wróble - Wolany 2,048

40 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Lp. Nr drogi Nazwa drogi Długo ść [km] 46. 150845C Wróble - las Wróbelski 1,310 47. 150846C Wróble - Karczyn 2,915 48 150847C Wróble - Piaskownica 1,000 49. 150848C Kobylniki - Ro żniaty 3,282 50. 150850C Ro żniaty - Sławsk Górny 1,965 51. 150851C Sławsk Górny - Żerniki 3,649 52. 150852C Sławsk Górny - Bo żejewice 0,804 53. 150853C Rechta - Ksi ąż gr. Gminy 1,358 54. 150854C Karsk - Złotowo - Orpikowo 2,680 55. 150854CS Karsk - Złotowo - Orpikowo 1,165 56. 150855C Karsk - Złotowo 0,979 57. 150856C Karsk - Witowice 2,206 58. 150857C Łagiewniki - Polanowice 3,015 59. 150858C Brze ść - Kaspral gran. gminy 1,549 60. 151701C ul. Adama Mickiewicza 0,402 61. 151702C ul. Aleja Dworcowa 0,188 62. 151703C ul. Cicha 0,981 63. 151704C ul. Droga Mły ńska 0,515 64. 151705C ul. Gopla ńska 0,228 65. 1S1706C ul. Jana Kasprowicza 0,325 66. 151707C ul. Józefa 1. Kraszewskiego 0,229 67. 151708C ul. Kolegiacka 0,324 68. 151709C ul. Komandora Zbigniewa Przybyszewskiego 0,277 69. 151710C ul. Kujawska 0,797 70. 151710CS ul. Kujawska 0,225 71. 151711C ul. Lipowa 0,482 72. 151712C ul. Nadgopla ńska 1,201 73. 151713C ul. Ogrodowa 0,331 74. 151713CS ul. Ogrodowa 0,042 75. 151714C ul. Osiedle Robotnicze 0,272 76. 151715C ul. Piasta 0,089 77. 151716C ul. Podgórna 0,094 78. 151717C ul. Podzamcze 0,195 79. 151718C ul. Polna 0,135 80. 151719C ul. Popiela 0,195 81. 151720C ul. Portowa 0,391 82. 151721C ul. Powsta ńców Wielkopolskich 0,222 83. 151722C ul. Rybacka 0,245 84. 151723C ul. Sportowa 0,339 85. 151724C ul. Stary Rynek 0,171 86. 151725C ul. Wiejska 1,352 87. 151726C ul. Wodna 0,137 88. 151727C ul. Ziemowita 0,249 89. 151728C ul. Żeglarska 0,292 90. 151729C ul. Solidarno ści 0,692 91. 151730C ul. Spokojna 0,462 92. 151731C ul. Mieszka 1 0,273 93. 151732C ul. Wspólna 0,261 SUMA 130,341 Źródło: ZDP w Inowrocławiu

41 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3.6.2. Kolej

Przez teren Gminy przebiegaj ą dwie czynne linie kolejowe, obie s ą liniami towarowymi: − Nr 231 – Inowrocław – Kruszwica (linia PKP Cargo obsługuj ąca zakłady przemysłowe w Kruszwicy – relacja Kruszwica – Inowrocław), − Nr 131 - magistrala w ęglowa Chorzów – Inowrocław – Bydgoszcz – Tczew - dwutorowa zelektryfikowana linia kolejowa znaczenia pa ństwowego przebiegaj ąca przez wschodni ą cz ęść gminy na osi północ – południe (jest to linia uzupełniaj ąca system głównych europejskich linii kolejowych).

3.7. SYSTEM GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI

Od stycznia 2012 roku zacz ęła obowi ązywa ć znowelizowana ustawa o utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminach, która to nakłada na gminy inne, systemowe i szersze obowi ązki w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, a dokumentem strategicznym w tym wzgl ędzie staje si ę obecnie Regulamin utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Gminy Kruszwica, który został zaktualizowany zgodnie z wojewódzkim planem gospodarki odpadami i podj ęty przez Rad ę Miejsk ą w Kruszwicy uchwał ą Nr XXVI/359/2013 z dnia 21.02.2013 r. w sprawie uchwalenia Regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Gminy Kruszwica. Aby wdro żyć nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie Gminy Kruszwica, oprócz Regulaminu Rada Miejska w Kruszwicy przyj ęła nast ępuj ące akty prawne: − Uchwała Nr XXVIII/388/2013 z 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wzoru deklaracji o wysoko ści opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanej przez wła ścicieli nieruchomo ści. − Uchwała Nr XXVI/360/2013 z dnia 21 lutego 2013 r. w sprawie okre ślenia szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści i zagospodarowania tych odpadów, w zamian za uiszczon ą przez wła ściciela nieruchomo ści opłat ę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. − Uchwala Nr XXVIII/387/2013 z 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz ustalenia stawki takiej opłaty. − Uchwała Nr XXX/412/2013 z 29 maja 2013 r. w sprawie okre ślenia terminu, cz ęstotliwo ść i trybu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Jak powszechnie wiadomo żadna z metod naliczania opłaty za gospodarowania odpadami komunalnymi nie jest wolna od wad, jednak w wyniku dokonanych analiz i konsultacji społecznych władze gminy podj ęły decyzj ę, i ż opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi naliczana jest od gospodarstwa domowego. Do niew ątpliwych zalet tego systemu naliczania opłaty mo żna zaliczy ć: − brak zmienno ści danych przy zało żeniu opłaty ryczałtowej, czyli taka sama opłata dla ka żdego gospodarstwa domowego, − prosty sposób naliczania opłaty,

42 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− łatwy sposób weryfikacji nale żno ści, sprawna współpraca z du żymi spółdzielniami i zarz ądcami, którzy posiadaj ą dane na temat ilo ści gospodarstw domowych w swoich zasobach, − niższe koszty obsługi systemu - mniej osób do obsługi deklaracji i kontroli. Wskutek wprowadzenia na terenie Gminy obowi ązku selektywnego gromadzenia odpadów komunalnych mieszka ńcy Gminy zobowi ązani s ą do gromadzenia na terenie nieruchomo ści: − odpadów z papieru i tektury w pojemniku niebieskim, − odpadów z tworzyw sztucznych oraz opakowa ń wielomateriałowych w pojemniku żółtym, − odpadów ze szkła w pojemniku zielonym. Dodatkowo w ramach opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi mieszka ńcy Gminy mog ą wszystkie wytworzone przez siebie komunalne odpady problemowe takie jak: odpady wielkogabarytowe, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, zu żyte opony, chemikalia, zu żyte akumulatory czy odpady budowlane i remontowe dostarcza ć do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK), który mie ści si ę na terenie Spółki Wodno-Ściekowej (oczyszczalnia ścieków) w Szarleju. Punkt ten czynny jest od 1 lipca 2013 r. w poniedziałki, środy i soboty w godz. 7:00-17:00. Prowadz ącym PSZOK jest Przedsi ębiorstwo Komunalne w Kruszwicy sp. z o. o, ul. Gopla ńska 2, 88-150 Kruszwica. Zgodnie z nowelizacj ą ustawy zezwolenie na prowadzenie działalno ści w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści z terenu Gminy Kruszwica posiadają podmioty wpisane do Rejestru działalno ści regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, który prowadzi Burmistrz Kruszwicy. Wpis do tego rejestru posiada 8 podmiotów.

Tabela 17. Wykaz podmiotów posiadaj ących wpis do Rejestru działalno ści regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści znajduj ących si ę na terenie Gminy Kruszwica Lp. Przedsi ębiorca Nr rejestrowy Przedsi ębiorstwo Komunalne „SANIKONT” Radosław 1. 1/2012 Kostuch , ul. Narutowicza 76/57, 88-100 Inowrocław Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Corimp Sp. z o.o., 2. 2/2012 ul. Wojska Polskiego 65, 85-825 Bydgoszcz Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej 3. 3/2012 Sp. z o.o, ul. ks. P. Wawrzyniaka 33, 88- 100 Inowrocław Przedsi ębiorstwo Komunalne Sanikont- bis Waldemar 4. 5/2012 Zawistowski, ul. Aleja Rodła 45, 77-400 Złotów Przedsi ębiorstwo Komunalne w Kruszwicy Sp. z o.o., 5. 6/2012 ul. Gopla ńska 2, 88-150 Kruszwica F.H.U. „Natura” Marek Michałowski, ul. Serocka 11, 6. 7/2012 85-522 Bydgoszcz Zakład Gospodarki Komunalnej „GRONEKO” Marcin 7. Gronowski, Mikołaj Gronowski, Mikorzyn 19, 8/2012 87-732 Lubanie Remondis Bydgoszcz Sp. z o. o., ul. Inwalidów 45, 8. 10/2012 85-749 Bydgoszcz Źródło: Urz ąd Miejski w Kruszwicy

W 2013 r. z terenu Gminy Kruszwica odebrano 3 839,623 Mg odpadów komunalnych. Zdecydowanie najwi ększy udział w ł ącznej ilo ści odebranych odpadów komunalnych

43 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 posiadały zmieszane odpady komunalne, których odebrano 3 437,440 Mg (89,5 %). W prawidłowo rozwijaj ącej si ę gminnej gospodarce odpadami komunalnymi udział zmieszanych odpadów komunalnych powinien stopniowo male ć na rzecz frakcji zbieranych selektywnie. W 2013 r. odpady komunalne odebrano od 3 689 wła ścicieli nieruchomo ści. W kolejnej tabeli przedstawiono szczegółowy wykaz odebranych odpadów komunalnych z terenu gminy w 2013 r.

Tabela 18. Ilo ść odpadów komunalnych odebranych z terenu gminy w 2013 r. Ilo ść odebranych Kod odpadu Rodzaj odpadu Udział odpadów (Mg) 20 03 01 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 3 437,440 89,5 % 15 01 01 Opakowania z papieru i tektury 45,320 1,2 % 15 01 02 Opakowania z tworzyw sztucznych 76,140 2,0 % 15 01 07 Opakowania ze szkła 92,300 2,4 % 20 01 02 Szkło 12,080 0,3 % 20 01 10 Odzie ż 0,600 0,02 % 20 01 26 Oleje i tłuszcze 0,020 0,001 % 20 01 28 Farby, tusze 0,160 0,004 % 20 01 30 Detergenty 0,003 0,0001 % 20 02 01 Odpady ulegaj ące biodegradacji 8,500 0,2 % 20 02 03 Inne odpady nieulegaj ące biodegradacji 58,600 1,5 % Zu żyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne inne 20 01 35* ni ż wymienione w 20 01 21 i 20 01 23 zawieraj ące 4,020 0,1 % niebezpieczne składniki 20 03 07 Odpady wielkogabarytowe 7,480 0,2 % 19 12 08 Tekstylia 0,400 0,01 % 16 01 03 Zu żyte opony 3,500 0,1 % Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek 17 01 01 52,460 1,4 % i remontów 17 09 04 Zmieszane odpady z remontów i demonta żu 8,500 0,2 % 17 01 02 Gruz ceglany 29,700 0,8 % Materiały izolacyjne inne ni ż wymienione 17 06 04 2,400 0,1 % w 17 06 01 i 17 06 03 Łącznie 3 839,623 100 % Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania Burmistrza z realizacji zada ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

Takie ilo ści odebranych odpadów komunalnych oraz prawidłowy sposób ich zagospodarowania pozwoliły osi ągn ąć Gminie Kruszwica wszystkie wymagane ustaw ą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach poziomy ekologiczne: − osi ągni ęty poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania: 27,9 % (wymagane ≤50 %), − osi ągni ęty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami papieru, tworzyw sztucznych, szkła, metalu: 19,0 % (wymagane ≥12 %), − osi ągni ęty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych: 56,0 % (wymagane ≥36 %).

44 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3.7.1. Gmina Kruszwica w Inowrocławskim Regionie Gospodarki Odpadami Komunalnymi

Podstawowym zało żeniem funkcjonowania gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce jest system rozwi ąza ń regionalnych, w których uwzgl ędnione s ą wszystkie niezb ędne elementy tej gospodarki w danych warunkach lokalnych. Gmina Kruszwica wchodzi w skład 6 Regionu Gospodarki Odpadami Komunalnymi - Inowrocławskiego. Wszystkie odebrane w granicach Gminy Kruszwica zmieszane odpady komunalne, odpady zielone oraz pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczone do składowania musz ą by ć odpowiednio przetworzone w Regionalnych Instalacjach Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) znajduj ących si ę w tym regionie. Miejscem zagospodarowania odebranych z terenu Gminy Kruszwica zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania jest RIPOK w Inowrocławiu zarz ądzany przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Inowrocławiu.

Ryc. 10. Inowrocławski Region Gospodarki Odpadami Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2012-2017

45 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3.7.2. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów

Na terenie Gminy, w miejscowo ści Skotniki zlokalizowane jest zrekultywowane składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne. Składowisko odpadów w Skotnikach poło żone jest w północno - wschodniej cz ęś ci Gminy Kruszwica, w oddaleniu ok. 14 km od miasta Kruszwica. Od południa składowisko graniczy z gruntami rolnymi użytkowanymi jako pola uprawne, a z pozostałych stron przedmiotowy obiekt s ąsiaduje z kompleksem le śnym. Powierzchnia działki ewidencyjnej nr 4/6, na której znajduje si ę obiekt wynosi ogółem 1,98 ha, w tym teren składowiska odpadów zajmuje ok. 1,9 ha. Wody powierzchniowe w najbli ższym otoczeniu składowiska stanowi Kanał Bachorze oddalony ok. 200 m na północ od składowiska. Kanał ten poprzez kontakty hydrauliczne stanowi baz ę drena żu przypowierzchniowych wód podziemnych znajduj ących si ę w podło żu składowiska. Teren omawianego obiektu o rz ędnych 80 - 85 m n.p.m. jest elementem krajobrazu młodoglacjalnego wykształconego w tym rejonie jako płaska wysoczyzna polodowcowa. Składowisko odpadów w m. Skotniki zostało zamkni ęte na mocy Decyzji Starosty Inowrocławskiego znak OSR.7627-2z/07 z dnia 14 maja 2007 roku. W system sieci monitoringowej na składowisku odpadów w m. Skotniki wchodz ą nast ępujące punkty obserwacyjne: − 3 piezometry monitoruj ące jako ść wód podziemnych (P1, P2, P3), − zbiornik odcieków, − studzienki odgazowuj ące (S1, S2, S3).

Ryc. 11. Lokalizacja zrekultywowanego składowiska odpadów w Skotnikach Źródło: Koncepcja zamkni ęcia i rekultywacji składowiska odpadów

46 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

IV. OCENA I ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

4.1. RZE ŹBA TERENU

Rze źba terenu Gminy ma charakter młodoglacjalny. Powierzchnia Gminy charakteryzuje si ę zró żnicowaniem rze źby, któr ą tworz ą formy akumulacyjnej i erozyjnej działalno ści glacjalnej i fluwioglacjalnej. Dzi ęki zró żnicowaniu rze źby mo żna podzieli ć gmin ę na mniejsze jednostki fizycznogeograficzne. Najważniejsz ą jest centralna cz ęść Gminy zajmowana przez rynn ę Jeziora Gopło oraz równiny o charakterze biogennym powstałe z zarastania jeziora. Obszar ten znajduje si ę na wschód od linii wyznaczanej przez miejscowo ści Lachmirowice – Racice - Kruszwica oraz na zachód od linii wyznaczanej przez Złotowo – Ostrowo – Rusinowo – Gocanówko - Bródzki. Na północny - wschód od Kruszwicy i Bródzek obszar ten przechodzi w rozległ ą (lokalnie do 3 km szeroko ści) Dolin ę Bachorzy (zajmowan ą przez Kanał Bachorze), która na południu dociera do miejscowo ści Wróble i Wola Wapowska, natomiast na północy przekracza granic ę Gminy. Na północ od Kruszwicy rozci ąga si ę dwudzielna dolina Noteci, o podobnym charakterze. Jej zasadnicza cz ęść (zaj ęta przez Note ć i Jezioro Szarlej) poło żona jest na wschód od miejscowo ści Kobylniki, Ro żniaty i Janowice, natomiast poboczna na zachód od ww. miejscowo ści. Pozostał ą cz ęść Gminy stanowi ą płaskie i faliste równiny morenowe (zbudowane z glin zwałowych) urozmaicane wi ększymi formami wkl ęsłymi lub wypukłymi. Taki równinny charakter ma druga z wa żnych jednostek fizyczno - geograficznych, rozci ągaj ąca si ę na zachód i południowy - zachód od linii wyznaczanej przez Lachmirowice – Racice - Kruszwica i Sławsk Wielki, która jedynie na południowy - zachód od Kruszwicy, w kierunku wsi Polanowice i Sukowy, urozmaicona jest dolin ą erozyjn ą. Podobny charakter ma tak że południowo - wschodnia cz ęść Gminy, ograniczona od zachodu dolin ą Jeziora Gopło, a od północy dolin ą Kanału Bachorze. Na wschód od Rusinowa zlokalizowana jest dolinka erozyjna, natomiast w okolicach wsi Chełmce i na północ od Witowic, wzniesienia moreny czołowej, b ędące najwi ększym wyniesieniem na terenie Gminy (ok. 117 m n.p.m.). Na równinie morenowej poło żona jest tak że północna cz ęść Gminy (w widłach dolin Kanału Bachorze i Noteci) z miejscowo ściami Karczyn i Szarlej oraz miejscowo ści Kobylniki, Ro żniaty, Janowice. Gmina, pomimo znacznych ró żnic w genezie rze źby, charakteryzuje si ę raczej niewielkimi ró żnicami wysoko ści, a obni żenia zajmowane przez Gopło, Kanał Bachorze czy Note ć s ą relatywnie niewielkie. Zdecydowana wi ększo ść powierzchni Gminy le ży na wysoko ści około 80 – 90 m n.p.m. W cz ęś ci południowo - wschodniej wysoko ści przekraczaj ą nieznacznie 90 m n.p.m. Samo miasto Kruszwica le ży na wysoko ści ok. 77 – 85 m n.p.m. Najwy żej poło żony punkt Gminy znajduje si ę we wsi Chełmce na wysoko ści 117 m n.p.m., natomiast najni ższy punkt, wyznaczany przez poziom Noteci w okolicy Janowic le ży na wysoko ści ok. 77 m n.p.m.

47 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.1.1. Zagro żenia powierzchni ziemi

Zagro żeniami dla powierzchni ziemi mog ą by ć procesy geodynamiczne czyli ruchy masowe ziemi, zwi ązane przede wszystkim z działaniem sił przyrody, takimi jak gwałtowne opady deszczu, intensywne topnienie śniegu, podnoszenie si ę poziomu wód gruntowych oraz wezbrania rzek. Tereny zagro żone wyst ępowaniem ruchów masowych wskazane zostały na mapie osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, której fragment (dotycz ący obszaru Gminy Kruszwica) zamieszczony został na kolejnej rycinie. Zaznaczy ć nale ży, że sporz ądzone mapy s ą to jedynie ogólne i wst ępne dane informuj ące o mo żliwej predyspozycji obszarów (wynikaj ącej głównie z budowy geologicznej i morfologii) do rozwoju ruchów masowych. W zwi ązku z czym podczas sporz ądzania planów zagospodarowania przestrzennego zaleca si ę przeprowadzenie wywiadu terenowego. Według Ryciny nr 12 na terenie Gminy w miejscowo ści Chełmce (najwy żej poło żony obszar Gminy) zlokalizowane jest istniej ące osuwisko. Obecnie trwaj ą prace zwi ązane z zabezpieczeniem i zlikwidowaniem osuwiska. Okolice miejscowo ści Chełmce oraz Janocin zostały zakwalifikowane jako obszary predysponowane do wyst ąpienia ruchów masowych. Czynnikiem degraduj ącym powierzchni ę ziemi na terenie Gminy mo że by ć niekontrolowana eksploatacja kopalin, bez zezwolenia wła ściwych organów administracji. Eksploatacja taka prowadzona jest bez rozpoznania geologicznego złó ż i planów rekultywacji powstałych wyrobisk. Mo że to doprowadzi ć do nieuzasadnionej dewastacji terenów i obni żenia walorów środowiska przyrodniczego. Przekształcenia powierzchni ziemi maj ą równie ż miejsce podczas zabiegów agrotechnicznych zwi ązanych z upraw ą ziemi. Zmiany i przekształcenia nast ąpiły tak że podczas budowy dróg, a tak że budowy sieci infrastrukturalnych i systemów melioracyjnych.

48 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 12. Obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych na terenie Gminy Kruszwica Źródło: opracowanie własne na podkładzie geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO

4.2. BUDOWA GEOLOGICZNA

Powierzchni ę Gminy pokrywaj ą utwory czwartorz ędowe, reprezentowane przez utwory plejstoce ńskie w postaci; glin zwałowych, piasków, żwirów, mułków, iłów. Wyst ępuj ą tu tak że utwory holoce ńskie, do których zaliczane s ą piaski, namuły, mady wy ściełaj ące dna dolin rzecznych i jeziornych, a tak że torfy. Pod osadami czwartorz ędu wyst ępuj ą skały trzeciorz ędowe, z reguły serie mioce ńskie i plioce ńskie. Wykształcone s ą przede wszystkim w postaci iłów plioce ńskich (pstre iły pozna ńskie) oraz piasków i mułków z przewarstwieniami w ęgla brunatnego (miocen). Na kolejnej rycinie przedstawiono rozmieszenie poszczególnych utworów czwartorz ędowych na terenie Gminy.

49 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 13. Osady czwartorz ędowe na terenie Gminy Kruszwica źródło: opracowanie własne na podstawie bazagis.pgi.gov.pl

4.2.1. Surowce mineralne

Surowce mineralne Gminy nale żą do grupy pospolitych. Według danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego na terenie Gminy zlokalizowanych jest 10 złó ż kopalin. S ą to głównie zło ża piasku budowlanego. Na terenie Gminy w okolicach miejscowo ści Chełmce zlokalizowane jest zło że w ęgla brunatnego, które zostało rozpoznane wst ępnie (powierzchnia zło ża to 656 ha). Według danych Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu obecnie na terenie Gminy Kruszwica brak jest wydanych aktualnych koncesji na eksploatacj ę kopalin. Wyrobiska w miejscowo ści Arturowo (Arturowo I, II i III) s ą zrekultywowane. Rekultywacja wyrobiska Arturowo IV nie jest jeszcze zako ńczona.

Tabela 19. Wykaz decyzji Starosty o zako ńczeniu rekultywacji wyrobisk Arturowo I-III Wyrobisko Decyzja Starosty Inowrocławskiego Kierunek rekultywacji poeksploatacyjne o zako ńczeniu rekultywacji ARTUROWO I rolny z 12 marca 2012 r. znak: GN.II.6122.1.23.2011-12 ARTUROWO II rolny z 23 maja 2012 r. znak: GN.II.6122.1.6.2012 ARTUROWO III rolny z 4 marca 2013 r. znak: GN.II.6122.1.2.2013 Źródło: Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu

W kolejnej tabeli przedstawiono charakterystyk ę złó ż kopalin.

50 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Tabela 20. Wykaz złó ż kopalin na terenie Gminy Kruszwica numer stan Powierzchnia nazwa zło ża rodzaj kopaliny rodzaj eksploatacji parametry zło ża [m] stratygrafia zło ża zagospodarowania [ha] zło że skre ślone śr. gł ęboko ść sp ągu – 1,88 z bilansu zasobów śr. mi ąż szo ść zło ża – 1,60 KN Arturowo I piasek (data skre ślenia odkrywkowy wgł ębny 1,9 czwartorz ęd 10973 z bilansu śr. grubo ść nakładu – 0,30 31.12.2010 r.) zło że skre ślone śr. gł ęboko ść sp ągu – 1,70 z bilansu zasobów śr. mi ąż szo ść zło ża – 1,40 KN Arturowo II piasek (data skre ślenia odkrywkowy 1,99 czwartorz ęd 14013 z bilansu śr. grubo ść nakładu – 0,40 31.12.2012 r.) zło że skre ślone śr. gł ęboko ść sp ągu – 1,60 z bilansu zasobów śr. mi ąż szo ść zło ża – 1,30 KN czwartorz ęd - Arturowo III piasek (data skre ślenia odkrywkowy 1,36 14280 plejstocen z bilansu śr. grubo ść nakładu – 0,40 31.12.2013 r.) śr. gł ęboko ść sp ągu – 1,70 KN eksploatacja zło ża Arturowo IV piasek odkrywkowy 1,88 śr. mi ąż szo ść zło ża – 1,70 czwartorz ęd 14338 zaniechana śr. grubo ść nakładu – 0,30 śr. gł ęboko ść sp ągu – 59,70 WB zło że rozpoznane neogen - Chełmce węgiel brunatny - 656,00 śr. mi ąż szo ść zło ża – 6,10 414 wst ępnie miocen śr. grubo ść nakładu – 53,60 max. gł ęboko ść sp ągu – 2,30 KN eksploatacja zło ża czwartorz ęd - Grodztwo I piasek odkrywkowy 0,80 śr. mi ąż szo ść zło ża – 1,40 6241 zaniechana plejstocen śr. grubo ść nakładu – 0,40 śr. gł ęboko ść sp ągu – 10,70 KN zło że rozpoznane czwartorz ęd - Janowice I piasek ze żwirem odkrywkowy 12,00 śr. mi ąż szo ść zło ża – 5,80 16731 szczegółowo plejstocen śr. grubo ść nakładu – 4,90 max. gł ęboko ść sp ągu – 2,50 KN eksploatacja zło ża odkrywkowy Wróble piasek 1,45 śr. mi ąż szo ść zło ża – 1,78 czwartorz ęd 5301 zaniechana ścianowy śr. grubo ść nakładu – 0,26 śr. gł ęboko ść sp ągu – 1,82 KN eksploatacja zło ża odkrywkowy Wróble II piasek 1,49 śr. mi ąż szo ść zło ża – 1,70 czwartorz ęd 7761 zaniechana ścianowy śr. grubo ść nakładu – 0,22

51 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

śr. gł ęboko ść sp ągu – 3,37 KN eksploatacja zło ża odkrywkowy Wróble III piasek 1,68 śr. mi ąż szo ść zło ża – 2,60 czwartorz ęd 7915 zaniechana ścianowy śr. grubo ść nakładu – 0,78 Źródło: www.pgi.gov.pl

52 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.3. GLEBY

4.3.1. Typy gleb

W Gminie Kruszwica mo żna wyró żni ć nast ępuj ące typy gleb: brunatne, bielicowe, czarne ziemie, bagienno – torfowe, bagienno – murszowe. Gleby brunatne wytworzone z glin zwałowych oraz piasków naglitowych. Zajmuj ą do ść znaczn ą powierzchni ę po wschodniej stronie jeziora Gopła w okolicy wsi Gocanowo, Ostrowo, Chełmce, Jerzyce. Gleby bielicowe wytworzone z piasków słabo gliniastych. Wyst ępuj ą niewielkimi płatami w lasach na północny - zachód od Nowej Wsi oraz wzdłu ż północno - wschodniego brzegu jeziora Gopła, dalej koło wsi Gocanowo, Bachorce i Piecki. Ponadto mo żna je spotka ć w dolinie Bachorzy niedaleko miejscowo ści Marcinki oraz na wysoczy źnie w okolicy wsi Karczyn. Gleby te z reguły charakteryzuj ą si ę niekorzystnymi stosunkami wodnymi, s ą przewa żnie słabo próchniczne i kwa śne, ubogie w zwi ązki fosforowe oraz potasowe. Gleby bielicowe wytworzone z piasków gliniastych pochodzenia plejstoce ńskiego. Posiadaj ą 10 – 20 % cz ęś ci spławialnych. Wyst ępuj ą jedynie na niewielkiej powierzchni (ok. 9 km²), po wschodniej stronie jeziora Gopła, na wysoko ści nasady półwyspu Potrzymiech, a pomi ędzy wsi ą Połajewek i Złotowo. Gleby bielicowe cechuje brak zwi ęzło ści ze wzgl ędu na słab ą próchniczo ść , mał ą zawarto ść cz ęś ci spławialnych oraz niekorzystne wła ściwo ści wodne. Gleby te podesłane s ą glin ą lodowcową. Czarne ziemie wytworzone z glin i iłów. Pod wzgl ędem warto ści rolniczej nale żą do gleb dobrych i w wi ększo ści zalicza si ę je do II i III klasy bonitacyjnej. Czarne ziemie wytworzone z glin i piasków wyst ępuj ą w okolicach Kruszwicy i Dobrego. Mi ąż szo ść warstwy próchniczej waha si ę w nich w granicach 40 do 140 cm, średnio około 60 cm. Gleby bagienno - torfowe wytworzone z torfów niskich – dolinnych. W śród gleb dolin rzecznych Kujaw wyró żni ć mo żna gleby pochodzenia bagiennego. W grupie tej wyró żniono gleby torfowe wytworzone z torfów torfowisk niskich - dolinowych wy ściełaj ących dolin ę Noteci. Gleby zbudowane s ą głównie z torfu turzycowo – trzcinowego. Gleby bagienno - torfowe wytworzone z torfów niskich niedolinowych. Wyst ępuj ą na niewielkich obszarach w zachodniej cz ęś ci półwyspu Potrzymiech oraz na północny wschód od Kruszwicy. Gleby bagienno - murszowe. Zajmuj ą niewielkie powierzchnie. Zwartym obszarem wyst ępuj ą we wschodniej i południowej cz ęś ci półwyspu Potrzymiech oraz w uj ściowym odcinku pradoliny Bachorzy na północny - wschód od Kruszwicy.

4.3.2. Fizyczna i chemiczna degradacja gleb

W ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w zakresie jako ści gleb i ziemi, GIO Ś realizuje program „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski”. Celem programu jest ocena stanu zanieczyszczenia i zmian wła ściwo ści gleb w wymiarze czasowym i przestrzennym. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski wykorzystuje sie ć 216 punktów pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na gruntach ornych całego kraju. Reprezentuj ą one użytki rolnicze o ró żnym stopniu intensyfikacji produkcji rolnej znajdujące si ę w obszarach

53 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 oddziaływania rolniczej i pozarolniczej działalno ści człowieka. Jeden z punktów pomiarowych programu zlokalizowany został w miejscowo ści Przedbojewice w Gminie Kruszwica. Próbki do analiz laboratoryjnych były pobierane z gł ęboko ści 0-20 cm i powierzchni ok. 100 m2. Poni żej opisane zostały najwa żniejsze badane wła ściwo ści gleby w punkcie pomiarowym w Przedbojewicach: 1. Odczyn – jako przedział optymalny dla procesów biologicznych, zwi ązanych z metabolizmem wi ększo ści gatunków ro ślin i mikroorganizmów glebowych przyjmuje si ę warto ści pH od 5,5 do 7,2 - warto ść pH badanych próbek wynosiła 7,4. 2. Uziarnienie - du ży udział frakcji kamienistych, żwirowych ( średnica odpowiednio >20 mm i 20 – 1 mm) oraz piasku (1,0 – 0,1 mm wg normy BN-78/9180-11 lub 2,0 - 0,05 mm wg klasyfikacji PTG 2008) w glebie, zwi ększa jej przepuszczalno ść , zmniejszaj ąc tym samym retencj ę wodn ą. Wi ększa przepuszczalno ść gleb oznacza wi ększe ryzyko ich przemieszczania w gł ąb profilu i do wód gruntowych. Frakcja pyłu (0,1 – 0,02 mm wg normy BN-78/9180-11 lub 0,05 - 0,002 mm wg klasyfikacji PTG 2008) zwi ększa pojemno ść i retencj ę wodn ą, oraz wysoko ść podsi ąku kapilarnego w glebie. Udział frakcji pylastych w glebach gliniastych zmniejsza ich p ęcznienie i plastyczno ść . Du ża ilo ść frakcji najdrobniejszych - iłu koloidalnego (<0,002 mm) zmniejsza porowato ść ogóln ą i przepuszczalno ść gleby, a zwi ększa spoisto ść , plastyczno ść i lepko ść gleby. W badanych próbkach najwi ększy udział (71 %) posiadały te o uziarnieniu 2,0 – 0,05 mm, a wi ęc frakcja piaszczysta wg klasyfikacji PTG 2008. 3. Zawarto ść próchnicy - wysoka zawarto ść próchnicy w glebach jest czynnikiem stabilizuj ącym ich struktur ę, zmniejszaj ącym podatno ść na zag ęszczenie oraz degradacj ę w wyniku erozji wodnej i wietrznej. Do oceny zasobno ści gleb w próchnic ę najcz ęś ciej stosowane s ą nast ępuj ące przedziały zawarto ści: − <1% - niska, − 1-2% - średnia, − 2-3,5% wysoka, − >3,5% bardzo wysoka. Zawarto ść próchnicy w badanych próbkach kształtowała si ę na poziomie 2,07 %, a wi ęc jest to warto ść wysoka. 4. Wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi - wysoki stopie ń wysycenia kompleksu glebowego zasadami wpływa korzystnie na wła ściwo ści fizyczne gleb, np. struktur ę, a tak że na procesy gromadzenia materii organicznej i jej jako ść . Ponadto, im wi ększe jest wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi, tym wi ększe s ą zdolno ści buforowe gleb. Okre śla si ę, że stopie ń wysycenia zasadami w glebach lekkich nie powinien by ć ni ższy ni ż 40 % a w glebach ci ęż kich 70 %. Stopie ń wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami w analizowanych próbkach wynosił 95,83 %.

Tabela 21. Wybrane parametry gleby badanej w punkcie pomiarowym w Przedbojewicach Badana wła ściwo ść Jednostka Warto ść Uziarnienie 1,0-0,1 mm udział w % 57 0,1-0,02 mm udział w % 19 <0,02 mm udział w % 24 2,0-0,05 mm udział w % 71

54 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Badana wła ściwo ść Jednostka Warto ść 0,05-0,002 mm udział w % 24 <0,002 mm udział w % 5 Odczyn Odczyn pH w zawiesinie H 2O pH 8,0 Odczyn pH w zawiesinie KCl pH 7,4 Substancja organiczna gleby Próchnica % 2,07 Węgiel organiczny % 1,20 Azot ogólny % 0,129 Stosunek C/N 9,3 Zawarto ść pierwiastków przyswajalnych dla ro ślin -1 Fosfor przyswajalny mg P 2O5*100g 15,8 -1 Potas przyswajalny mg K 2O*100g 19,0 Magnez przyswajalny mg Mg*100g -1 13,0 -1 Siarka przyswajalna mg S-SO 4*100g 1,48 Całkowita zawarto ść makroelementów Fosfor % 0,038 Wap ń % 0,33 Magnez % 0,16 Potas % 0,15 Sód % 0,005 Siarka % 0,015 Glin % 0,54 Żelazo % 0,83 Całkowita zawarto ść pierwiastków śladowych Mangan mg*kg -1 255 Kadm mg*kg -1 0,19 Mied ź mg*kg -1 8,8 Chrom mg*kg -1 9,9 Nikiel mg*kg -1 7,9 Ołów mg*kg -1 10,0 Cynk mg*kg -1 24,7 Kobalt mg*kg -1 2,95 Wanad mg*kg -1 11,7 Lit mg*kg -1 4,7 Beryl mg*kg -1 0,35 Bar mg*kg -1 45,9 Stront mg*kg -1 10,7 Lantan mg*kg -1 9,3 Źródło: www.gios.gov.pl/chemizm_gleb

Gleby nara żone s ą na degradacj ę w zwi ązku z rozwojem rolnictwa i sieci osadniczej. Ulegaj ą one zarówno degradacji chemicznej, jak i fizycznej. Stan i jako ść gleb s ą uzale żnione od kompleksowego oddziaływania czynników naturalnych i antropogenicznych. Do obszarów problemowych zwi ązanych z ochron ą gleb na terenie Gminy Kruszwica mo żna zaliczy ć: − obszary u żytkowane rolniczo, − obszary zajmowane pod zabudow ę, − obszary nara żone na oddziaływanie odcinków dróg o du żym nat ęż eniu ruchu, − obszary zwi ązane z eksploatacj ą złó ż kopalin, Naturalna odporno ść gleb na chemiczne czynniki niszcz ące zwi ązana jest ści śle z typem gleb. Gleby posiadaj ą tzw. wła ściwo ści buforowe czyli zdolno ść gleb do przeciwstawiania si ę zmianie odczynu, a tym samym posiadaj ą odporno ść na antropogeniczne czynniki. Głównym czynnikiem odpowiadaj ącym za zdolno ści buforowe

55 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 badanych gleb jest zawarto ść materii organicznej i w ęglanów. Najmniejsz ą odporno ść na tego typu zagro żenia wykazuj ą gleby lu źne i słabo gliniaste, ubogie w składniki pokarmowe, a wi ęc głównie gleby bielicowe. Gleby brunatne, zasobne w składniki pokarmowe i wod ę, s ą odporne na zagro żenia chemiczne. Działania antropogeniczne powoduj ą przechodzenie zwi ązków biogennych i innych zanieczyszcze ń bezpo średnio do gleby, wód podziemnych i powierzchniowych. Do zwi ększenia degradacji przyczyniaj ą si ę tak że rze źba terenu oraz warunki atmosferyczne. Jednym z głównych czynników zmian w strukturze chemicznej gleb jest rolnicze użytkowanie, które mo że powodowa ć nadmierne przechodzenie składników pokarmowych, takich jak fosfor, potas i magnez, a tym samym powodowa ć powstawanie braków w zawarto ści składników przyswajalnych (dost ępnych dla ro ślin) w glebie. Natomiast przedostawanie si ę fosforu i azotu do wód powierzchniowych mo że powodowa ć ich eutrofizacje. Niewła ściwe u żywanie nawozów naturalnych i mineralnych mo że spowodowa ć powa żne straty w środowisku. W przypadku rolnictwa erozja i degradacja gleb najcz ęś ciej powi ązana jest z niewła ściwym nawo żeniem mineralnym i organicznym, nieprawidłow ą upraw ą, likwidacj ą zakrzacze ń i zadrzewie ń śródpolnych. Dla gleb Gminy Kruszwica problemem s ą równie ż zanieczyszczenia pyłowe, których źródłem jest głównie rozwijaj ący si ę transport drogowy. Z komunikacj ą samochodow ą zwi ązane s ą takie zanieczyszczenia jak: substancje ropopochodne, metale ci ęż kie, zwi ązki azotu, w ęglowodory i inne, takie jak sól stosowana w czasie zimy, detergenty, itp. Zanieczyszczenia te wyst ępuj ą w pasach przyległych do dróg powoduj ąc lokalne zanieczyszczenia gruntu, a w przypadku gruntów podatnych na infiltracj ę, równie ż środowiska wodnego. Zanieczyszczenia mog ą spływa ć z powierzchni dróg do rowów i dalej do rzek. Z terenów utwardzonych cz ęsto odprowadzane s ą do ziemi wody opadowe i roztopowe. Mog ą by ć wprowadzane do odbiorników wówczas kiedy spełniaj ą nast ępuj ące parametry: zawiesina ogólna – 100 mg/l, substancje ropopochodne – 15 mg/l. Urz ądzeniami do oczyszczania wód opadowych i roztopowych powinny by ć jednak separatory i inne filtry oraz osadniki. Najwa żniejszymi zabiegami, które mog ą ograniczy ć degradacj ę fizyczn ą gleb s ą przede wszystkim: − ograniczenie przeznaczania gleb na cele nierolnicze i niele śne, − zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i le śnych oraz szkodom w produkcji rolniczej lub le śnej oraz w drzewostanach powstaj ącym wskutek działalno ści nierolniczej lub niele śnej, − zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych, odpowiednia melioracja (zarówno odwodnienia, jak i nawodnienia), − przywracanie i poprawianie warto ści u żytkowej gruntom. Do najwa żniejszych elementów, które nale ży analizowa ć, aby zapewni ć wła ściw ą chemiczn ą jako ść gleb zaliczy ć trzeba: − wła ściwe jako ściowo i ilo ściowo zu życie środków ochrony ro ślin, − wła ściwe jako ściowo i ilo ściowo zu życie nawozów mineralnych, − wła ściwe lokalizowanie pól uprawnych w stosunku do wód powierzchniowych, − wła ściw ą gospodark ę wodno - ściekow ą oraz system usuwania zwierz ęcych odchodów.

56 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.4. WODY PODZIEMNE

Gmina Kruszwica poło żona jest na obszarze jednolitej cz ęś ci wód podziemnych, JCWPd nr 43, który posiada powierzchni ę 4 032 km 2. Wody w utworach czwartorz ędowych tworz ą jeden poziom wodono śny o zró żnicowanym wykształceniu wyst ępuj ący na cz ęś ci obszaru JCWPd. Poziom mioce ński wyst ępuje na całym obszarze, cz ęsto maj ąc kontakt hydrauliczny z poziomem czwartorz ędowym. W cz ęś ci północno - wschodniej wyst ępuj ą wody podziemne w utworach kredowych. Cech ą szczególn ą JCWPd 43 jest wyst ępowanie w rejonie północno - wschodnim wód zasolonych w utworach trzeciorz ędowych, przy braku izolacji lokalnie nast ępuje ascenzja (wznosz ący ruch wody podziemnej w środowisku skalnym pod wpływem ró żnicy wysoko ści hydraulicznych) wód zasolonych do poziomów plejstoce ńskich. Aktualna wersja podziału JCWPd na 161 cz ęś ci obowi ązuje do ko ńca 2014 roku. Planuje si ę, że projektowana, nowa wersja podziału na 172 cz ęś ci oraz subcz ęś ci, po akceptacji KZGW, b ędzie obowi ązywała od 2015 roku. Na kolejnej rycinie przedstawiono zasi ęg terytorialny JCWPd nr 43

Ryc. 14. Zasi ęg terytorialny JCWPd 43 (obowi ązuj ący do ko ńca 2014 r.) Źródło: www.psh.gov.pl

Zdecydowana wi ększo ść Gminy (oprócz południo-wschodniego i północno- zachodniego kra ńca jednostki) poło żona jest w obr ębie głównego zbiornika wód

57 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 podziemnych (zaliczanego do obszarów wysokiej ochrony - OWO) w utworach czwartorz ędowych, oznaczonego nr 144 i okre ślanego jako „Wielkopolska Dolina Kopalna”. Całkowita powierzchnia zbiornika (który cechuje si ę bardzo du żą rozległo ści ą - cz ęść poło żna na terenie Gminy Kruszwica stanowi tylko niewielki fragment cało ści) wynosi około 4 tys. km 2, średnia gł ęboko ść uj ęcia 60 m, za ś szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą 480 tys. m 3 na dob ę. Część tego zbiornika poło żona pod rynn ą Gopła charakteryzuje si ę płytkim zaleganiem zwierciadła wody, co stwarza zagro żenie łatwego jej zanieczyszczenia. Niewielki północno - zachodni kraniec Gminy (okolice miejscowo ści Żerniki) le ży w zasi ęgu trzeciorz ędowego zbiornika oznaczanego jako nr 143 i okre ślanego mianem „Subzbiornika Inowrocław - Gniezno”. Zbiornik ten nie jest zaliczany do systemu obszarów najwy ższej ochrony, ani obszarów wysokiej ochrony. Ogólna powierzchnia wynosi ok. 200 km 2, średnia gł ęboko ść uj ęcia ok. 120 m, zasoby dyspozycyjne - 96 tys. m 3 na dob ę. Warstwa wodono śna jest dobrze izolowana. Na poni ższej rycinie przedstawiono poło żenie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) na terenie Gminy Kruszwica.

Ryc. 15. Zasi ęg GZWP nr 144 i 143 na terenie Gminy Kruszwica Źródło: www.psh.gov.pl

58 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.4.1. Jako ść wód podziemnych

Wody podziemne, jako główne źródło zaopatrzenia w wod ę pitn ą dla ludno ści, musz ą by ć pod szczególn ą ochron ą. Ze wzgl ędu na stosunkowo powolne zmiany w ich jako ści, i co za tym idzie, rozci ągni ęcie w czasie odpowiedzi na zagro żenia antropopresyjne, monitoring jako ści musi by ć prowadzony na wszystkich wyznaczonych jednolitych cz ęś ciach wód podziemnych. Monitoring wód podziemnych jest systemem kontrolnym oceny dynamiki antropogenicznych przemian wód podziemnych. Polega na prowadzeniu w wybranych, charakterystycznych punktach powtarzalnych bada ń jako ści oraz interpretacji wyników w aspekcie ochrony środowiska wodnego. Jego celem jest wspomaganie działa ń zmierzaj ących do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych na wody podziemne. Oceny jako ści wód podziemnych w punktach pomiarowych dokonuje si ę w oparciu o Rozporz ądzenie Min. Środowiska z dn. 23.07.2008 r., w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896). Monitoring wód podziemnych uwzgl ędnia tak że obszary zagro żone zanieczyszczeniami zwi ązanymi z eksploatacj ą składowisk odpadów. Zakres bada ń wód podziemnych realizowany był wg Rozporz ądzenia Min. Środowiska z dn. 09.12.2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220, poz. 1858 oraz rozporz ądzenie zmieniaj ące z dnia 8 grudnia 2010 r. Dz. U. Nr 238, poz. 1588). Rozporz ądzenia te straciły moc z dniem wej ścia w życie wydanego rozporz ądzenia, zgodnie z art. 250 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21). W chwili obecnej obowi ązuj ącym rozporz ądzeniem jest rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. 2013 poz. 523). Na terenie Gminy Kruszwica nie ma punktów monitoringu stanu wód podziemnych. Najbli żej gminy zlokalizowanymi punktami pomiarowymi jako ści wód podziemnych (Pa ństwowy Monitoring Środowiska) s ą punkty w Łuszczewie (Gm. Skulsk), Opatowicach (Gm. Radziejów), Sikorowie (Gm. Inowrocław) oraz w Przedborzu (Gm. Strzelno). W poni ższej tabeli przedstawiono szczegóły dotycz ące jako ści wód podziemnych w tych punktach w 2013 r.

Tabela 22. Klasa jako ści wód podziemnych w punktach monitoringowych poło żonych najbli żej Gminy Kruszwica Lokalizacja punktu Klasa jako ści Szczegóły pomiarowego wody Łuszczewo IV b.d. Wska źniki w III klasie: Temp, PEW, Opatowice IV Wska źniki w IV klasie: O2, NH4, Mn, Ca, Wska źniki w V klasie: HCO 3 Wska źniki w III klasie: Temp, PEW, NO 2, Mg, Mn, HCO 3, Sikorowo IV Wska źniki w IV klasie: O2, NH4, Fe, Wska źniki w V klasie: Cl, Na, Wska źniki w III klasie: PEW, NH 4, Mn, SO 4, Ca, Przedbórz III Wska źniki w IV klasie: O2, Wska źniki w V klasie: brak Źródło: WIO Ś w Bydgoszczy, WIO Ś w Poznaniu

59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 16. Lokalizacja poło żonych najbli żej Gminy Kruszwica punktów monitoringowych jako ści wód podziemnych Źródło: www.psh.gov.pl

Sie ć lokalna – monitoring zrekultywowanego składowiska odpadów w Skotnikach

W system sieci monitoringowej wód podziemnych na składowisku odpadów w m. Skotniki, wchodz ą nast ępuj ące punkty obserwacyjne: − P1 – kontroluje wody odpływaj ące spod terenu składowiska w kierunku północnym, do Kanału Bachorze, − P2 – jest zlokalizowany w centralnej cz ęś ci składowiska i mo że by ć pod wpływem zanieczyszcze ń pochodz ących z kwatery deponowania odpadów, − P3 – usytuowanie i zafiltrowane tego piezometru w południowej cz ęś ci składowiska umo żliwia pomiary zwierciadła wody i pobór próbek wody do analiz laboratoryjnych z cz ęś ci warstwy wodono śnej znajduj ącej si ę na dopływie wód do składowiska. Wszystkie piezometry znajduj ą si ę w bezpo średnim s ąsiedztwie składowiska odpadów i s ą zafiltrowane w pierwszej, przypowierzchniowej warstwie wodonośnej. Wody podziemne wypływaj ące z terenu składowiska w kierunku północnym wykazuj ą niewielki stopie ń przekształcenia w stosunku do wód dopływaj ących do składowiska stanowi ących lokalne tło hydrogeochemiczne (P3). Przejawia si ę to wzrostem st ęż eń wska źników w piezometrze P1: OWO, zawiesiny ogólnej, ChZTCr, BZT5, siarczanów, fosforu ogólnego, azotu amonowego oraz substancji rozpuszczonych oraz warto ści PEW. Tylko cze ść omawianych parametrów obj ęta jest klasyfikacj ą okre ślaj ącą stan jako ści wód podziemnych.

60 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

W piezometrze P1 w obu seriach pomiarowych warto ści PEW, st ęż enia siarczanów utrzymywały si ę na poziomie II klasy jako ści wód podziemnych. Dodatkowo w pierwszej serii pomiarowej odnotowano podwy ższon ą warto ść koncentracji OWO plasuj ącą si ę na poziomie II klasy jako ści. W drugiej serii pomiarowej nast ąpiło pogorszenie jako ści wspomnianego parametru, a wody podziemne charakteryzowały si ę warto ści ą OWO na poziomie IV klasy jako ści wód podziemnych. W drugiej serii pomiarowej odnotowano równie ż lekko podwy ższon ą koncentracj ę WWA plasuj ącą wody podziemne jako wody II klasy jako ści. Wody podziemne dopływaj ące do składowiska charakteryzuj ą si ę warto ści ą PEW na poziomie II klasy jako ści. W okresie obj ętym obserwacjami odnotowano równie ż podwy ższone warto ści st ęż eń kadmu i siarczanów (I seria pomiarowa) oraz OWO (II seria pomiarowa) kształtuj ące si ę na poziomie II klasy jako ści wód. Pozostałe analizowane wska źniki obj ęte klasyfikacj ą, mie ściły si ę w zakresach dopuszczalnych dla wód I klasy jako ści.

4.4.1.1. Jako ść wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszka ńców do celów bytowych

Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Inowrocławiu prowadzi monitoring jako ści wody, zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r., Nr 61, poz. 417, ze zm.). Badania wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi z wodoci ągów zlokalizowanych na terenie Gminy Kruszwica, w ramach monitoringu kontrolnego wykonuje Laboratorium Badania Środowiska Komunalnego Powiatowej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Inowrocławiu, natomiast w ramach monitoringu przegl ądowego Laboratorium Badania Środowiska Komunalnego Wojewódzkiej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Bydgoszczy. W 2013 r. w ramach monitoringu jako ści dokonano badania wody z nast ępuj ących wodoci ągów: − Wodoci ąg Kruszwica – pobrano 1 próbk ę wody ze Stacji Uzdatniania Wody i 8 próbek wody z sieci wodoci ągu. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym i fizyko-chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym. − Wodoci ąg Chełmce – pobrano 1 próbk ę wody ze Stacji Uzdatniania Wody, 4 próbki wody z sieci wodoci ągu oraz 3 próbki kontrolne z tych samych punktów. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym nie odpowiadała wymaganiom sanitarnym. Stwierdzono w pobranych próbkach wody do spo życia obecno ść bakterii grupy coli w ilo ściach 12, 3 i 4 jtk/100 ml. Badania kontrolne nie potwierdziły obecno ści w/w bakterii. Pod wzgl ędem fizykochemicznym - trwa decyzja dotycz ąca przekroczenia parametru boru 1,2 mg/l, na które wydano 3 - letnie odst ępstwo – decyzja nr 296/11 z terminem wykonania do dnia 15 wrze śnia 2014 r. − Wodoci ąg Sławsk Wielki – pobrano 2 próbki wody z sieci wodoci ągu. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym i fizyko-chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym. − Wodoci ąg Piecki – pobrano 1 próbk ę wody ze Stacji Uzdatniania Wody, 4 próbki wody z sieci wodoci ągu i 2 próbki kontrolne ze Stacji Uzdatniania Wody i na sieci wodoci ągowej. Jako ść wody w zakresie fizyko-chemicznym odpowiada wymaganiom sanitarnym. Stwierdzono w pobranych próbkach wody do spo życia obecno ść bakterii

61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

grupy coli w ilo ściach 3 jtk/100 ml. Badania kontrolne nie potwierdziły obecno ści w/w bakterii. − Wodoci ąg „KOM-ROL” - Brze ść – pobrano 1 próbk ę wody ze Stacji Uzdatniania Wody oraz 4 próbki wody na sieci wodoci ągowej. Jako ść wody pod wzgl ędem fizyko- chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym. Stwierdzono w pobranych próbkach wody do spo życia obecno ść bakterii grupy coli w ilo ściach 10 jtk/100 ml. Badania kontrolne potwierdziły obecno ść bakterii grupy coli w ilo ściach 9 i 26 jtk/100 ml. Wydano decyzj ę nr 112/13 dnia 4 marca 2013 r. znak sprawy N.HK -5210-05/13, która została wykonana. − Wodoci ąg „KOM-ROL”– Gocanowo - pobrano 1 próbk ę wody ze Stacji Uzdatniania Wody oraz 5 próbek wody na sieci wodoci ągu. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym i fizyko-chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym. − Wodoci ąg „KOM-ROL” - Kobylniki – pobrano 1 próbk ę wody ze Stacji Uzdatniania Wody oraz 6 próbek wody z sieci wodoci ągu. Jako ść wody pod wzgl ędem fizyko- chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym. Pod wzgl ędem bakteriologicznym stwierdzono bakterie grupy coli po 2 jtk/100 ml. Badania kontrolne potwierdziły przekroczenie w jednej z próbek 1 jtk/100 ml bakterii grupy coli. „Kom Rol” przedstawił prawidłowe wyniki kontrolne. − Wodoci ąg „KOM-ROL” - Piaski - pobrano 2 próbki wody z sieci wodoci ągu. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym i fizyko-chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym. − Wodoci ąg „KOM-ROL” – Popowo - pobrano 2 próbki wody z sieci wodoci ągu. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym i fizyko-chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym. − Wodoci ąg Łagiewniki „DANKO” Hodowla Ro ślin Zakład Nasienno - Rolny Łagiewniki - pobrano 2 próbki wody z sieci wodoci ągu. Jako ść wody pod wzgl ędem bakteriologicznym i fizyko-chemicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym.

4.4.2. Źródła przeobra żeń wód podziemnych

Wody podziemne, podobnie jak wody powierzchniowe, stale podlegaj ą antropopresji. Mog ą by ć nara żone na ró żnego rodzaju czynniki degraduj ące wpływaj ące na ich jako ść i zasobno ść . Wśród potencjalnych i rzeczywistych źródeł zanieczyszcze ń wód podziemnych wyst ępuj ących na terenie Gminy mo żna wyliczy ć: − komunalne: „dzikie wysypiska”, ścieki, zrzut ścieków, uj ęcia wód podziemnych, nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na nieczysto ści ciekłe oraz niesprawne przydomowe oczyszczalnie ścieków, − transportowe: stacje paliw, szlaki komunikacyjne, obszary magazynowo – składowe, − rolnicze: nawozy, pestycydy i środki ochrony ro ślin, gnojownie przy gospodarstwach rolnych, składowanie obornika bez płyt obornikowych, − atmosferyczne: zwi ązane z emisj ą zanieczyszcze ń do atmosfery i ich opadem.

62 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.4.2.1. Miejsca poboru wód podziemnych jako źródła przeobra żeń

W celu ograniczenia wpływu na zasób i jako ść wód podziemnych ujmowanych na cele komunalne i zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitn ą, wprowadza si ę strefy ochrony wokół uj ęć wód podziemnych. Wszystkie uj ęcia wód podziemnych na terenie Gminy zaopatruj ące wodoci ągi komunalne maj ą wyznaczony teren ochrony bezpo średniej. Strefy ochronne wokół poszczególnych uj ęć wody podziemnej ustanawia dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej lub w przypadku wyznaczenia tylko terenu ochrony bezpo średniej – organ wydaj ący pozwolenie wodnoprawne (Starosta), wskazuj ąc zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których obowiązuj ą. Konieczno ść ustanowienia terenów ochronnych wynika z analizy warunków hydrogeologicznych rejonów uj ęcia. Zadaniem tych terenów jest pełne zabezpieczenie terenu uj ęcia oraz obszaru oddziaływania na uj ęcie przed przypadkowym lub umy ślnym zanieczyszczeniem, co mo że doprowadzi ć do pogorszenia jako ści zasobów wodnych. Na terenie ochrony bezpo średniej zabronione jest u żytkowanie gruntów do celów niezwi ązanych z eksploatacj ą uj ęcia wody. Na terenie ochrony bezpo średniej uj ęć wód nale ży: − odprowadza ć wody opadowe w sposób uniemo żliwiaj ący przedostawanie si ę ich do urz ądze ń słu żą cych do poboru wody, − zagospodarowa ć teren zieleni ą, − odprowadza ć poza granic ę terenu ochrony bezpo średniej ścieki z urz ądze ń sanitarnych, przeznaczonych do u żytku osób zatrudnionych przy obsłudze urz ądze ń słu żą cych do poboru wody, − ograniczy ć do niezb ędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urz ądzeń słu żą cych do poboru wody. Teren ochrony bezpo średniej nale ży ogrodzi ć, a jego granice przebiegaj ące przez wody powierzchniowe oznaczy ć za pomoc ą rozmieszczonych w widocznych miejscach stałych znaków, a na ogrodzeniu oraz znakach nale ży umie ści ć tablice zawieraj ące informacje o uj ęciu wody i zakazie wst ępu osób nieupowa żnionych.

4.5. WODY POWIERZCHNIOWE

4.5.1. Cieki i zbiorniki wodne

Teren Gminy Kruszwica poło żony jest w nast ępuj ących jednolitych cz ęś ciach wód powierzchniowych rzecznych: − Note ć od Dopływu spod Sadlna do wypływu z Jez. Gopło, − Kanał Bachorze, − Dopływ z Kol. Czołowo, − Dopływ z Bronikowa, − Dopływ spod Żernik, − Dopływ z Piotrkowa Kujawskiego, − Kanał Ostrowo-Gopło od wypływu z Jez. Ostrowskiego do uj ścia,

63 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− Note ć od wypływu z Jeziora Gopło do Starej Noteci, − Kanał Bachorze Małe, − Dopływ z Bo żejewic, − Dopływ z Bronisławowa. Na terenie gminy znajduje si ę tak że jednolita cze ść wód powierzchniowych jeziornych Gopło. Na poni ższej rycinie przedstawiono lokalizacj ę wszystkich jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (JCWP) na terenie Gminy

Ryc. 17. Jednolite Cz ęś ci Wód Powierzchniowych na terenie Gminy Kruszwica Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.kzgw.gov.pl

Najwa żniejszym ciekiem na terenie Gminy jest rzeka Note ć, której górny odcinek przepływa przez teren Gminy, przy czym znaczn ą jej cz ęść stanowi jezioro Gopło, przez które przepływa i które zasila. Oprócz Noteci na terenie Gminy wyró żni ć nale ży cieki sztuczne, w tym kanał Bachorze (ł ącz ący jez. Gopło z rzek ą Zgłowiączką) czy Kanał Gocanowski. Najdłu ższymi ciekami wodnymi na terenie Gminy Kruszwica, które administrowane s ą przez Kujawsko-Pomorski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych we Włocławku Biuro Terenowe Inowrocław są (w nawiasie podana długo ść cieku na terenie Gminy): − Kanał Bachorza Du ża (11,600 km), − Kanał Gocanowski (7,385 km), − Kanał Bachorza Mała (5,325 km), − Kanał Ciech-Bo żejewice (3,600 km),

64 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− Kanał Ostrowo-Gopło (3,147 km), − Kanał Mietlica (2,500 km). Najwa żniejszym jeziorem i główn ą dominant ą krajobrazu Gminy jest Gopło, o łącznej powierzchni ponad 2 154 ha i obj ęto ści 78,5 mln m 3. Gopło jest najwi ększym naturalnym zbiornikiem wodnym na terenie województwa (zarówno pod wzgl ędem powierzchni, jak i obj ęto ści). Pod wzgl ędem powierzchni zajmuje 9 miejsce w rankingu jezior w kraju. Jezioro Gopło jest zasilane przez rzek ę Note ć. Rozciąga si ę ono na długo ści ok. 25 km, szeroko ść si ęga do 2,5 km, linia brzegowa ma długo ść ponad 90 km. Zbiornik ten jest jeziorem płytkim, poniewa ż przeci ętna gł ęboko ść wynosi tylko 3,6 m, a maksymalna - 16,6 m. Lustro wody le ży na wysoko ści 77 m n.p.m. Na terenie Gminy Kruszwica le ży około połowa ł ącznej powierzchni jeziora.

4.5.2. Systemy melioracyjne i urz ądzenia wodne

Konserwacj ę i modernizacj ę urz ądze ń melioracji podstawowej na terenie Gminy Kruszwica prowadzi Kujawsko - Pomorski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych we Włocławku, Biuro Terenowe w Inowrocławiu. W 2013 r. długo ść rowów melioracyjnych zarz ądzanych przez t ą instytucj ę wynosiła 228,9 km. Ł ączna powierzchnia gruntów zmeliorowanych wynosi 12 790,8 ha, w tym 11 674,20 ha gruntów ornych oraz 1 116,60 ha użytków zielonych. Wa żną rol ę w administrowaniu urz ądzeniami wodnymi na terenie Gminy pełni równie ż Gminna Spółka Wodna. Długo ść sieci rowów melioracji szczegółowej zarz ądzanej przez spółk ę wynosi 166,7 km. Obszar zmeliorowany obj ęty działalno ści ą podmiotu wynosi 8 501 ha. W latach 2010 – 2013 Starosta Inowrocławski wydał 8 pozwole ń wodnoprawnych na wykonanie urz ądze ń wodnych na terenie Gminy Kruszwica. W poni ższej tabeli zamieszono szczegółowy wykaz tych pozwole ń.

Tabela 23. Pozwolenia wodnoprawne na wykonanie urz ądze ń wodnych Nr decyzji, data Lp. Wła ściciel, lokalizacja Opis obiektu wystawienia 2013 r - - - - 2012 r. OSR.6341.29.2012 1. os. prywatna, Chrosno ziemny zbiornik wodny na dz. 27/2 z dn. 06.06.2012 r. OSR.6341.34.2012 RE BIOENERGIA, przej ście pod dnem Noteci Wschodniej 2. z dn. 13.006.2012 r. ul. Je życka 38/40, Kobylniki linii kablowej SN 15 kV w 59.600 km OSR.6341.46.2012 ENEA Operator Sp. z o.o. Przej ście pod dnem Kanału Bachorza 3. z dn. 06.08.2012 r. Karsk Du ża w km 4,664 lini ą energetyczn ą 2011 r. przej ście gazoci ągiem niskiego Pomorska Spółka OSR.6341.38.2011 ci śnienia przez Jezioro Gopło w km 4. Gazownictwa Sp. z o.o., z dn. 16.09.2011 r. 57+220 drogi wodnej Warta – Kanał Kruszwica Bydgoski os. prywatna OSR.6341.41.2011 likwidacja urządzenia wodnego – studni 5. Chełmce, z dn. 22.09.2011 r. nr 1 na dz. nr 7 w m. Kicko Kicko OSR.6341.42.2011 os. prywatna, budowa dwóch stawów melioracyjnych 6. z dn. 07.12.2011 r. Bródzki na dz. nr 29/1

65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Nr decyzji, data Lp. Wła ściciel, lokalizacja Opis obiektu wystawienia 2010 r. PPHU „ALS” s.c. OSR.6224-11/10 budowa stawu melioracyjnego 7. w Radziejowie, z dn. 15.10.2010 r. na dz. nr 109/3 Chełmce przej ście przewodem sieci OSR.6224-14/10 Gmina Kruszwica, 8. wodoci ągowej przez Kanał Ciechrz- z dn. 22.12.2010 r. Janowice Bo żejewice w km 0+911 Źródło: Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu

4.5.3. Zagro żenie powodzi ą

Według mapy obszarów zagro żonych podtopieniami (Ryc. 18) stworzonej przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny na terenie Gminy Kruszwica niewielkie obszary zagro żone podtopieniami wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci Gminy wzdłu ż Noteci pomi ędzy Kruszwic ą a Żernikami. Na terenie Gminy mog ą równie ż wystąpi ć lokalne podtopienia w przypadku nagłego podniesienia si ę poziomu wody w innych ciekach przebiegaj ących przez teren Gminy w wyniku wyst ąpienia nieprzewidzianych zjawisk meteorologicznych, takich jak: intensywne opady atmosferyczne, zlodowacenie powierzchni koryta rzeki, gwałtowne topnienie pokrywy śnie żnej. Zagro żenie to mo że wyst ąpi ć jako podtopienia pastwisk i ł ąk wzdłu ż cieków.

Ryc. 18. Obszary zagro żone podtopieniami na terenie Gminy Kruszwica Źródło: www.psh.gov.pl

66 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.5.4. Monitoring wód powierzchniowych

Obecnie zakres i cz ęstotliwo ść wykonywanych bada ń wód powierzchniowych opiera si ę na nast ępuj ących rozporz ądzeniach: − rozporz ądzenie Min. Środowiska z dn. 09.11.2011 r., w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jako ści jednolitych wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257, poz. 1545), − rozporz ądzenie Min. Zdrowia z dn. 08.04.2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jako ści ą wody w k ąpielisku i miejscu wykorzystywanym do k ąpieli (Dz. U. Nr 86, poz. 478). Na terenie Gminy Kruszwica monitoringiem jako ści wód powierzchniowych, który prowadzony jest przez WIO Ś w Bydgoszczy obj ęty został Kanał Bachorze. Punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany jest w Kruszwicy w 0,2 km biegu cieku. Dane dotycz ące jako ści wód powierzchniowych pochodz ą z 2012 r. WIO Ś w Bydgoszczy w chwili sporz ądzania niniejszego opracowania (lipiec 2014 r.) nie opublikował jeszcze na swoich stronach internetowych wyników bada ń przeprowadzonych w 2013 r.

Ryc. 19. Lokalizacja punktu monitoringowego jako ści wód Kanału Bachorze na terenie Kruszwicy Źródło: WIO Ś w Bydgoszczy

Kanał Bachorze jest ciekiem bifurkuj ącym o długo ści 44,5 km. Łączy dorzecze Odry z dorzeczem Wisły – zlewni ę Noteci ze zlewni ą Zgłowi ączki. Zagro żeniem stanu jako ści wód Kanału jest rolniczy charakter zagospodarowania zlewni, w której ponad 95 % u żytkowania terenu zajmuj ą grunty orne dobrej klasy. W granicach zlewni Kanału ustanowiono 2 jednolite

67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 cz ęści wód. Badania prowadzono na stanowisku uj ściowym do Jeziora Gopło, w zakresie monitoringu diagnostycznego. Wody cieku spełniały wymogi umiarkowanego potencjału ekologicznego. W zakresie biologicznym, analizowano makrofitowy indeks rzeczny (MIR) oraz indeks okrzemkowy (IO). W zakresie parametrów fizykochemicznych, badania wód Kanału Bachorze potwierdziły, że kolejny rok nie spełniały one wymogów dobrego stanu. Zadecydowały o tym wysokie stęż enie parametru biogennego - fosforanów oraz zasadowo ść ogólna. Wody rzeki, pod wzgl ędem obecno ści substancji priorytetowych, wskazywały na stan dobry. Stan bakteriologiczny okre ślono jako zadowalaj ący. Porównuj ąc wyniki st ęż eń biogenów z poprzednimi badaniami, nadal notowano w wodach wysok ą koncentracj ę azotanów zim ą i wiosn ą. Najwa żniejszym ciekiem wodnym stanowi ącym o ś hydrograficzn ą nie tylko Gminy Kruszwica ale całej południowej cz ęś ci województwa jest Note ć. Punkt monitoringowy na cieku zlokalizowany jest w miejscowo ści Lubostro ń (Gm. Łabiszyn). W zlewni rzeki dominuj ą grunty orne, a tereny podmokłe zajmuj ą ł ąki. Brak jest wi ększych kompleksów le śnych. Rzeka przyjmuje bezpo średnio oczyszczone ścieki z oczyszczalni w Kruszwicy, Inowrocławiu, Barcinie, Łabiszynie i Nakle nad Noteci ą, ale tak że poprzez sie ć rowów melioracyjnych z: D ąbrowy Mogile ńskiej, Nowej Wsi Wielkiej, Złotnik Kujawskich i Potulic. Badania potwierdziły, że wody Noteci nie spełniały wymogów II klasy w zakresie wska źników fizykochemicznych. Zadecydowały o tym parametry: biogenne - fosforany, azot Kjeldahla, zasolenie – przewodno ść w 20 oC. Stan sanitarny uległ pogorszeniu (w porównaniu z 2011 rokiem) z dobrego do zadowalaj ącego. W porównaniu z badaniami z roku 2011, w zakresie fizykochemicznym nie odnotowano znacz ącej poprawy. Oceniaj ąc jako ść wód Noteci, nale ży podkre śli ć utrzymuj ący si ę negatywny wpływ przemysłu chemicznego, szczególnie na parametry zwi ązane z zasoleniem wód. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w zlewni rzeki powoduje równie ż odprowadzanie do wód zwi ększonego ładunku biogenów, co przy silnie przekształconym re żimie hydrologicznym przyczynia si ę do degradacji środowiska wodnego.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w latach 2010 – 2012 r. przeprowadził badania jako ści wód jednolitej cz ęś ci wód powierzchniowych jeziornych jeziora Gopło. Potencjał ekologiczny tego zbiornika okre ślony został jako zły. Ogólny stan całej JCWP Gopło okre ślony został równie ż jako zły. Ostatnie badania jako ści wód Gopła przeprowadzone przez WIO Ś w Bydgoszczy odbyły si ę w 2007 r. Elementy fizyko-chemiczne takie jak kr ąż ek Secchiego, warunki tlenowe oraz azot ogólny charakteryzowały si ę słabym stanem, natomiast przewodno ść i fosfor ogólny znajdowały si ę w dobrym stanie. Elementy biologiczne (fitoplankton) zaliczane były do słabego stanu. Ogólny stan wód powierzchniowych jeziora okre ślony został jako słaby.

4.5.5. Źródła przeobra żeń wód powierzchniowych

Źródła zanieczyszcze ń wód powierzchniowych (tak że podziemnych) dzieli si ę na punktowe (np. wyloty ścieków), liniowe (np. drogi – spływ zanieczyszcze ń). W przypadku wód powierzchniowych na terenie Gminy przyczyn ą zanieczyszcze ń mo że by ć eutrofizacja. W rolnictwie do źródeł zanieczyszcze ń obszarowych wód nale ży zaliczy ć środki chemiczne (nawozy sztuczne, środki ochrony ro ślin) oraz rolnicze wykorzystanie ścieków. Rozmiar zagro żeń dla środowiska wodnego spowodowany spływami

68 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 powierzchniowymi z pól zale ży od fizjografii zlewni oraz sposobu ich zagospodarowania. Przy braku barier biogeochemicznych w postaci zieleni redukuj ącej zanieczyszczenia, tereny rolne mog ą stanowi ć zagro żenie dla środowiska wodnego. Du żym obci ąż eniem dla środowiska wodnego, jest zrzut oczyszczonych ścieków z oczyszczalni ścieków, dlatego oczyszczone ścieki nie mog ą wywoływa ć zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych. Nale ży tak sterowa ć technologi ą oczyszczania ścieków, aby umo żliwi ć prawidłowe funkcjonowanie ekosystemu wodnego. Zrzut wód nie mo że powodowa ć zmian w naturalnej biocenozie, zmian m ętno ści wody, jej barwy i zapachu, a tak że formowania si ę piany czy gromadzenia osadów. Oczyszczone ścieki nie mog ą zawiera ć nast ępuj ących zanieczyszcze ń: − odpadów, zanieczyszcze ń pływaj ących, − DDT, PCB oraz innych zwi ązków chemicznych, − chorobotwórczych drobnoustrojów. Według danych zawartych w sprawozdaniu z realizacji KPO ŚK za 2013 r. średnie roczne warto ści wska źników w ściekach dopływaj ących do oczyszczalni w Szarleju wynosiły:

- BZT 5 - 811 mg O 2/l,

- ChZT – 1 502 mg O 2/l, - zawiesina og. - 477 mg/l, - azot ogólny - 112 mg N/l, - fosfor ogólny - 22 mg P/l. Natomiast średnie roczne warto ści wska źników w ściekach oczyszczonych zredukowane zostały do nast ępuj ących ilo ści:

- BZT 5 - 5 mg O 2/l,

- ChZT Cr - 53 mg O 2/l, - zawiesina og. - 9 mg/l, - azot ogólny - 16 mg N/l, - fosfor ogólny - 1 mg P/l. Stopień redukcji dla azotu wyniósł 86 %, natomiast dla fosforu 97 %. Ponadto bezpo średnio do wód powierzchniowych, lub po średnio poprzez odprowadzanie do gruntu, odprowadzane s ą wody opadowe i roztopowe. Wody opadowe i roztopowe mog ą by ć wprowadzane do odbiorników wówczas kiedy spełniaj ą nast ępuj ące parametry: zawiesina ogólna – 100 mg/l, substancje ropopochodne – 15 mg/l. Spływaj ące zanieczyszczenia z dróg i placów mog ą stanowi ć znaczne zagro żenie dla jako ści wód i gleb. Urz ądzeniami do oczyszczania wód opadowych i roztopowych s ą separatory i inne filtry oraz osadniki. Na terenie Gminy na obszarach nie obj ętych kanalizacj ą, ścieki gromadzone s ą w zbiornikach bezodpływowych i wywo żone na oczyszczalni ę komunaln ą. Stan techniczny szamb nie jest znany. Mo żna zakłada ć, że cz ęść z nich mo że stanowi ć zagro żenie dla środowiska gruntowo – wodnego.

4.6. KLIMAT

Okolice Kruszwicy le żą w bydgoskiej dzielnicy klimatycznej, któr ą charakteryzuje du ża zmienno ść pogody. Średnia temperatura roczna wynosi 7,5°C. W czasie upalnych lat temperatura dochodzi nawet do 39°C, a upalne dni mog ą wyst ępowa ć od czerwca do połowy wrze śnia. W czasie mro źnych zim temperatura mo że spada ć nawet do –35°C. Gmina

69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Kruszwica le ży w strefie najmniejszych opadów w Polsce. Średnia suma rocznych opadów z wielolecia wynosi 515 mm/rok. Minimalne opady przypadaj ą na luty a najwi ększe na lipiec. Wyst ępuj ą równie ż bardzo znaczne zró żnicowania w ilo ści opadów 312 mm w 1951 roku, a w 1980 roku 843 mm z czego w samym lipcu 520 mm. Bywaj ą wi ęc lata katastrofalne z powodu suszy i z powodu nadmiernej ilo ści opadów. Okres wegetacyjny jest do ść długi i twa ok. 217 dni.

4.6.1. Zagro żenia klimatu

Według strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 1, do najwa żniejszych negatywnych skutków zaliczy ć nale ży niekorzystne zmiany warunków hydrologicznych, zwi ększenie cz ęstotliwo ści wyst ępowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof (silne wiatry, incydentalne tr ąby powietrzne, wyładowania atmosferyczne). Zagro żeń klimatycznych nie mo żna jednak rozpatrywa ć w skali lokalnej, a raczej na poziomie stref, czy regionów. Mimo to mo żna stwierdzi ć, że w najbli ższych latach na obszarze Gminy, jak i całego kraju mo żna spodziewa ć si ę wzrostu średniej rocznej temperatury, a tym samym wzrostu okresów upalnych i spadku liczby dni z okresami mro źnymi. Przewiduje si ę tak że, że nast ąpi wzrost długo ści okresu wegetacyjnego. Nale ży liczy ć si ę ze wzrastaj ącą cz ęsto ści ą wyst ępowania opadów ulewnych. Na terenie Gminy Kruszwica od roku 1998 nie odnotowano wyst ępowania tr ąb powietrznych. Najbli ższ ą tr ąbę powietrzn ą zanotowano w 2010 r. w miejscowo ści Skubarczewo (Gm. Orchowo). W przypadku obszaru Gminy, w skali lokalnej mo żna jedynie mówi ć o zmianach topoklimatu. Obszary zurbanizowane ze wzgl ędu na zag ęszczenie zabudowy zagro żone s ą powstawaniem tzw. wyspy ciepła, która jest efektem nadmiernej emisji energii z ró żnych źródeł. Dodatkowo wzmacnia j ą wzrastaj ąca temperatura co sprzyja stresowi cieplnemu, stagnacji powietrza nad obszarami zabudowanymi, wzrostowi koncentracji zanieczyszcze ń powietrza. W zwi ązku z tym Gmina powinna podejmowa ć działania zmierzaj ące do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza poprzez rozwijanie odnawialnych źródeł energii.

1 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030, www.mos.gov.pl/g2/big/2013_03/e436258f57966ff3703b84123f642e81.pdf

70 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 20. Wyst ępowanie tr ąb powietrznych w Polsce w okresie 1998 – 2010 Źródło: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030

4.6.2. Powietrze atmosferyczne

4.6.2.1. Stan czysto ści powietrza atmosferycznego

Gmina Kruszwica znajduje si ę w kujawsko-pomorskiej strefie badania oceny jako ści powietrza atmosferycznego. Badania jako ści powietrza, w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, przeprowadza WIO Ś w Bydgoszczy. Przedstawione w niniejszym rozdziale oceny jako ści powietrza zostały przeprowadzone w 2013 r. Na terenie Gminy Kruszwica nie ma zlokalizowanych punktów monitoringu powietrza. Najbli ższy punkt znajduje si ę w Inowrocławiu Według klasyfikacji dokonanej ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi strefa kujawsko - pomorska znalazła si ę w klasie C. Skutkuje to konieczno ści ą sporz ądzenia programów ochrony powietrza albo w przypadku, gdy takie programy ju ż wcze śniej uchwalono, a standardy jako ści powietrza nadal s ą przekraczane - aktualizacji programów ochrony powietrza. Dla strefy kujawsko-pomorskiej program taki przyj ęto uchwał ą nr XXX/537/13 Sejmiku Województwa Kujawsko – Pomorskiego z dnia 28 stycznia 2013 r. w sprawie okre ślenia programu ochrony powietrza dla strefy kujawsko-pomorskiej ze wzgl ędu na

71 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 przekroczenie poziomów dopuszczalnych dla pyłu PM10 i benzenu oraz docelowych dla arsenu i ozonu. Termin realizacji programu ustalono na dzie ń 31 grudnia 2020 roku. O zaliczeniu strefy do niekorzystnej klasy C w 2013 roku zadecydowały: − ponadnormatywne st ęż enia 24-godzinne pyłu zawieszonego PM10 (Nakło nad Noteci ą - ul. P. Skargi, Grudzi ądz – ul. Sienkiewicza, Koniczynka w powiecie toru ńskim), − st ęż enie średnie roczne pyłu zawieszonego PM10 w Nakle nad Noteci ą, − stęż enie średnie roczne benzo(a)pirenu w pyle PM10 (Grudzi ądz – ul. Sienkiewicza, Nakło nad Noteci ą - ul. P. Skargi, Koniczynka – stacja bazowa ZM ŚP, Tuchola - ul. Piastowska). Klasyfikacja ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin okazała si ę bardzo korzystna dla strefy kujawsko - pomorskiej poniewa ż uzyskała klas ę A. Klasyfikacja dokonana na podstawie kryterium poziomów celów długoterminowych dla ozonu nie skutkuje w przypadku przekroczenia tego poziomu konieczno ści ą wykonania programu ochrony powietrza, ale osi ągni ęcie poziomów celów długoterminowych powinno by ć jednym z celów wojewódzkiego programu ochrony środowiska. Dla strefy kujawsko- pomorskiej poziomy celu długoterminowego dla ozonu zostały przekroczone (klasa D2) w przypadku ochrony zdrowia, jak równie ż w przypadku ochrony ro ślin. O zaliczeniu strefy do niekorzystnej klasy D2 w 2013 roku zadecydowały w przypadku klasyfikacji ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia: − maksymalne st ęż enia 8-godzinne ozonu z 2013 roku na czterech stacjach z terenu strefy, tzn. KpKoniczZMSP (22 dni z przekroczeniami), KpZielBoryTuch (21 dni z przekroczeniami), KpCiechoTezniowa (5 dni z przekroczeniami), KpAirpKoluda (9 dni z przekroczeniami), − maksymalne st ęż enia 8-godzinne ozonu z 2013 roku na stacjach znajduj ących si ę w sąsiednich województwach, o du żej reprezentatywno ści, tzn. z terenu województwa wielkopolskiego WpWKP004 (stacja Krzy żówka - 11 dni z przekroczeniami) i WpWKP011/10 (stacja Borówiec – 8 dni z przekroczeniami) oraz z województwa łódzkiego LdGajewWIOSAGajew (10 dni z przekroczeniami). Natomiast o zaliczeniu strefy kujawsko - pomorskiej do niekorzystnej klasy D2 w 2013 roku zadecydował w przypadku klasyfikacji ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin: − wska źnik AOT40 średni z 3 lat 2011 - 2013 ze stacji Zielonka KpZielBoryTuch (14 603,7 µg/m 3·h), − wska źnik AOT40 średni z 5 lat 2009 - 2013 ze stacji z terenu województwa wielkopolskiego WpWKP004 (15 751,8 µg/m 3·h) oraz z województwa łódzkiego LdGajewWIOSAGajew (11 658,9 µg/m 3·h).

W ramach monitoringu składowiska odpadów w miejscowo ści Skotniki, prowadzona jest analiza procentowego udziału poszczególnych gazów oraz ich emisja. W skład sieci monitoringowej wchodz ą 3 studzienki odgazowuj ące. Monitoring gazu składowiskowego obejmuje pomiar metanu (CH 4), dwutlenku w ęgla (CO 2) oraz tlenu (O 2). Cz ęstotliwo ść pomiaru składu i emisji gazu została określona na podstawie wytycznych zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. 2013, poz. 523). Pomiary procentowej zawarto ści poszczególnych składników gazu składowiskowego oraz jego emisji w trzech studzienkach odgazowuj ących w dwóch seriach pomiarowych 2013 roku. W okresie obj ętym obserwacjami odnotowano uszkodzenie studzienki S2,

72 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 w zwi ązku z czym nie istniała mo żliwo ść pomiaru. Skład gazu z punktów pomiarowych S1 i S3 w pierwszej serii pomiarowej charakteryzuje się wysok ą zawarto ści ą tlenu przy minimalnym udziale dwutlenku węgla i metanu. W drugiej serii pomiarowej odnotowano wzrost st ęż eń metanu i dwutlenku w ęgla wzgl ędem tlenu i przewa żaj ącą koncentracj ę dwutlenku w ęgla w studzience S1 oraz metanu w studzience S3. Emisj ę poszczególnych składników gazu dla poszczególnych studzienek odgazowuj ących obliczono na podstawie pomiaru chwilowego przepływu wykonanego anemometrem, zawarto ści procentowej poszczególnych gazów, średnicy studni odgazowuj ącej, ci śnienia, temperatury oraz wilgotno ści względnej gazu. Pomiary przepływu wykonano w 2013 roku z cz ęstotliwo ści ą 1 raz w półroczu. W pierwszej serii pomiarowej ze wzgl ędu zbyt nisk ą pr ędko ść wypływu gazu ze studzienek (poni żej dolnej granicy oznaczalno ści anemometru, która wynosi 0,01 m/s) nie istniała mo żliwo ść obliczenia emisji poszczególnych składników gazu. Najwy ższ ą warto ść emisji metanu odnotowano w studzience S3 w drugiej serii pomiarowej. Ilo ść powstaj ącego gazu zale ży od składu i wilgotno ści odpadów, przyj ętej techniki składowania, formy, kształtu i wysoko ści składowiska, warunków technologicznych eksploatacji, temperatury powietrza, sposobu uszczelniania. Kontrola gazu jest wymagana z uwagi na stwarzane przez niego zagro żenia lokalne i globalne (przedstawione tak że na kolejnej rycinie): − eksplozje i po żary, − toksyczno ść i wła ściwo ści dusz ące, − odory, − fitotoksyczno ść - toksyczno ść substancji wzgl ędem ro ślin, − zubo żenie stratosferycznej warstwy ozonowej, − wpływ na zmian ę klimatu (emisje metanu – gazu cieplarnianego), − smog fotochemiczny.

Ryc. 21. Oddziaływanie gazu składowiskowego na otoczenie Źródło: Wytyczne w zakresie kontroli i monitoringu gazu składowiskowego, Ministerstwo Środowiska, 2010 r.

73 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.6.2.2. Źródła zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego

Na terenie Gminy Kruszwica zanieczyszczenia pochodzą z emisji energetycznych z gospodarstw domowych korzystaj ących z tradycyjnych źródeł energii i obiektów komunalnych. Uci ąż liwo ść jednak że charakteryzuje si ę wahaniami sezonowymi. W sezonach grzewczych wzrost zanieczyszcze ń zwi ązany jest ze spalaniem w ęgla w paleniskach domowych, poniewa ż wi ększo ść mieszka ń w gminie ogrzewana jest nadal paliwami stałymi, głównie w ęglem kamiennym i drewnem. Wpływ na stan czysto ści powietrza atmosferycznego w gminie ma równie ż emisja ze źródeł mobilnych. Dotyczy to bezpo średniego otoczenia dróg, zwłaszcza na terenie zawartej zabudowy miejscowo ści. Uci ąż liwe mog ą by ć tak że emisje odorów z gospodarstw rolnych czy oczyszczalni ścieków. Na stan powietrza atmosferycznego na terenie Gminy istotny wpływ maj ą tak że działaj ące tu podmioty gospodarcze. Do najwi ększych emiterów na terenie gminy nale żą Zakłady Tłuszczowe „Kruszwica” S.A. w Kruszwicy ul. Niepodległo ści 42, 88-150 Kruszwica oraz Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w Toruniu Oddział „Cukrownia Kruszwica”, ul. Niepodległo ści 38/40, 88-150 Kruszwica. Według danych uzyskanych ze Starostwa Powiatowego w Inowrocławiu na terenie Gminy obowi ązuje 5 pozwole ń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. W kolejnej tabeli zamieszczono wykaz tych pozwole ń z podaniem zakładu dla którego zostało wydane, rodzaju emitora i zanieczyszczani oraz dozwolon ą emisj ą poszczególnych zanieczyszcze ń.

74 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Tabela 24. Obowi ązuj ące na terenie gminy pozwolenia na wprowadzanie do powietrza gazów lub pyłów. Emisja Data Rodzaj Decyzja znak Data wydania Nazwa zakładu Emitor roczna obowi ązywania zanieczyszczenia w Mg/rok Hala Extruzji Ftalan dimetylu 0,003 RPC BEBO POLSKA e-1 EXTRUDER Węglowodory 0,071 OSR.7644-4-1/2004 8 listopada 2004 r. 7 listopada 2014 r. Sp. z o.o. Oddział Strefa drukowania metod ą alifatyczne w Kruszwicy e-2 fleksografii Octan etylu 1,827 Przedsi ębiorstwo Kocioł wodny WR-5 Komunalne w Kruszwicy Sp. z o.o. Pył ogółem 7,612 ul. Gopla ńska 2 OSR.6224.6.2012 12 wrze śnia 2012 r. 31 grudnia 2015 r. E-1 Kocioł wodny WR-5/WR-3 Dwutlenek azotu 33,330 w Kruszwicy dla Dwutlenek siarki 83,421 Zakładu Energetyki Cieplnej w Kruszwicy Kocioł wodny WR- przy ul. Wiejskiej 47 2,5/WR-1,3

Proces laminowania- Przedsi ębiorstwo E-1 instalacja katalityczna Produkcyjno- Handlowo-Usługowe Proces laminowania- LZO 1,665 OSR.6224.1.2014 18 lutego 2014 r. 17 lutego 2024 r. E-1A Firma „POLIMAT” emitor awaryjny Pył zawieszony PM10 0,159 Roman Brejecki Przedbojewice 33 E-2 Obróbka mechaniczna

Kocioł OSR-32/25

e-01 Kocioł OR-32/OR-42-E Krajowa Spółka Amoniak 12,24 Cukrowa S.A. Kocioł OR32/OR-42-E Dwutlenek azotu 161,702 w Toruniu Oddział Dwutlenek siarki 534,48 „Cukrownia e-01A Kocioł WWWCW-2000 OSR.7613-4/05-06 29 czerwca 2006 r. 29 czerwca 2016 r. Tlenek w ęgla 434,19 Kruszwica” e-02 Aparat MICKA Pył całkowity 92,644 ul. Niepodległo ści e-03A Saturacja 1 Pył zawieszony PM10 92,624 38/40 Kwas siarkowy (VI) 0,0072 88-150 Kruszwica e-03B Saturacja II e-04 Piec wapienny e-05 Piec do spalania siarki

75 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Emisja Data Rodzaj Decyzja znak Data wydania Nazwa zakładu Emitor roczna obowi ązywania zanieczyszczenia w Mg/rok e-07 Stolarnia e-08 Akumlatorownia Pochodnia spalania e-09 biogazu Suszarka CIMBRIA z 5 E-1A cyklowentylatorami – wylot nr 1 Suszarka CIMBRIA z 5 E-1B cyklowentylatorami – wylot nr 2 Suszarka CIMBRIA z 5 E-1C cyklowentylatorami – wylot nr 3 Suszarka CIMBRIA z 5 E-1D cyklowentylatorami – 60,68 Pył ogółem wylot nr 4 46,34 Pył zawieszony PM10 Suszarka CIMBRIA z 5 11,16 Zakłady Tłuszczowe Dwutlenek siarki E-1E cyklowentylatorami – 68,76 „Kruszwica” S.A. Dwutlenek azotu wylot nr 5 23,37 OSR.6222.1.44.2012 26 lipca 2013 r. 26 lipca 2023 r. w Kruszwicy Węglowodory Suszarka CIMBRIA z 3 ul. Niepodległo ści 42 alifatyczne E-2A cyklowentylatorami – 3,43 88-150 Kruszwica Siarkowodór wylot nr 1 1,58 Kwas siarkowy Suszarka CIMBRIA z 3 1kg/Mg LZO E-2B cyklowentylatorami – surowca wylot nr 2 Suszarka CIMBRIA z 3 E-2C cyklowentylatorami – wylot nr 3 Kotłownia Kocioł THT E-5 Krupp - gaz Kotłownia Rafinerii Kocioł E-6 GEKA-1-gaz Kotłownia Rafinerii Kocioł E-7 GEKA-2-gaz

76 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Emisja Data Rodzaj Decyzja znak Data wydania Nazwa zakładu Emitor roczna obowi ązywania zanieczyszczenia w Mg/rok E-9 Odpylacz tłoczni Kotłownia Kocioł Babcock E-10A - gaz Kotłownia Kocioł Babcock E-10B - gaz Kotłownia Kocioł Sieller- E-10C Jamart - gaz Kotłownia Kocioł Babcock E-10A – olel Kotłownia Kocioł Babcock E-10B – olej Kotłownia Kocioł Sieller- E-10C Jamart – olej Odpylanie przeno śnika E-12 CV-17, CV-18 E-13 Odci ąg z przeno śnika Xp E-14 Odci ąg z wagi E-15A Odci ąg z czyszczarek IVp E-15B Odci ąg z czyszczarek IVp Ekstrakcja E-16A Chłodnice śruty Ekstrakcja E-16B Chłodnice śruty Ekstrakcja E-16C Chłodnice śruty E-17 Silos 4 Magazyn śruty Xp E-18 Ekstrakcja ci ąg I Przeno śniki E-19 grabkoweTV36 i TV38IV Wie ża operacyjna Odci ąg E-21 z oczyszczarek IVp Odpylanie Przeno śniki E-22 grabkowe, piwnica Odpylanie ta śmoci ągu na E-29 galerii silosu

77 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Emisja Data Rodzaj Decyzja znak Data wydania Nazwa zakładu Emitor roczna obowi ązywania zanieczyszczenia w Mg/rok Odpylanie ta śmoci ągu na E-30 galerii silosu Przewietrzanie instalacji E-32 wykwaszalni Przewietrzanie instalacji E-33 rafinerii Odpylanie przeno śnika E-34A 24CV18 Odpylanie przeno śnika E-34B 24CV18 E-35 Odpylanie płatkownic E-36 Odpylanie odsiewacza Odpowietrzanie E-37 zbiorników 2MT1, 2MT2 i 4MT9 Źródło: Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu

78 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

W celu ochrony powietrza atmosferycznego, Rada Miejska w Kruszwicy uchwał ą Nr XXXVI/542/2013 z dnia 30 grudnia 2013 r. w sprawie wyra żenia zgody na przyst ąpienie do opracowania i wdro żenia Planu gospodarki niskoemisyjnej w Gminie Kruszwica wyraziła wol ę przyst ąpienia do opracowania i wdra żania planu gospodarki niskoemisyjnej. Plan gospodarki niskoemisyjnej jest dokumentem strategicznym, który koncentruje si ę na podniesieniu efektywno ści energetycznej, zwi ększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych. Istot ą planu jest osi ągni ęcie korzy ści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych z działa ń zmniejszaj ących emisj ę gazów cieplarnianych.

4.6.3. Klimat akustyczny

Post ępuj ąca urbanizacja i rozwój komunikacji drogowej powoduj ą, że z ka żdym dniem zwi ększaj ą si ę uci ąż liwo ści wynikaj ące ze stałego narastania hałasu. Maj ą one wpływ na stan psychiczny i zdrowie człowieka. Zagro żenie hałasem i wibracjami charakteryzuje si ę mnogo ści ą źródeł i powszechno ści ą wyst ępowania. Najbardziej uci ąż liwymi emitorami hałasu i wibracji, maj ącymi zasadniczy wpływ na klimat akustyczny środowiska, s ą: trasy komunikacyjne (pojazdy samochodowe, motocykle, ci ągniki, poci ągi), zakłady przemysłowa, place budowy oraz miejsca publiczne takie jak: centra handlowe, deptaki, skwery oraz inne miejsca zbiorowego nagromadzenia ludno ści. Hałas jest obecnie traktowany jako jeden z czynników zanieczyszczaj ących środowisko. Do oceny akustycznej środowiska stosuje si ę poziom równowa żny d źwi ęku

(L Aeq ), który jest u średnionym poziomem d źwi ęku w funkcji czasu. Poziom ten mierzony jest w decybelach. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku uzale żnione s ą od źródła hałasu, pory dnia oraz przeznaczenia terenu. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 01.08.2012 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Dz. U. 2012 poz. 1109, na terenach zabudowy zagrodowej i wielorodzinnej dopuszczalny poziom d źwi ęku w porze dziennej wynosi wzdłu ż dróg 65 dB (w porze nocnej 56 dB), a od pozostałych obiektów w porze dziennej 55 dB, a w porze nocnej 45 dB. Natomiast dopuszczalny poziom hałasu na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (w tym tak że na terenach zwi ązanych z pobytem dzieci, szpitalami) dopuszczalny poziom d źwi ęku w porze dziennej wynosi wzdłu ż dróg 61 dB (w porze nocnej 56 dB), a od pozostałych obiektów w porze dziennej 50 dB, a w porze nocnej 40 dB. Starosta Inowrocławski dla dwóch najwi ększych zakładów produkcyjnych zlokalizowanych na terenie gminy: Zakładów Tłuszczowych oraz Cukrowni wydał decyzje okre ślaj ący dopuszczalny poziom hałasu, jaki mo że by ć przez nie emitowany. W kolejnej tabeli zamieszczono szczegóły tych pozwole ń.

Tabela 25. Decyzje okre ślaj ące dopuszczalny poziom emitowanego hałasu Dopuszczalny poziom hałasu Podmiot Decyzja znak Data wydania Rodzaj terenu w dB odpowiedzialny Pora Pora dnia nocy Zakłady Tłuszczowe Tereny zabudowy OSR.6222.1.44.2012 26.07.2013 r. 50 40 „Kruszwica” S.A. mieszkaniowej

79 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Dopuszczalny poziom hałasu Podmiot Decyzja znak Data wydania Rodzaj terenu w dB odpowiedzialny Pora Pora dnia nocy w Kruszwicy jednorodzinnej ul. Niepodległo ści 42 88-150 Kruszwica Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe 55 45 oraz tereny mieszkaniowo- usługowe Krajowa Spółka Tereny zabudowy Cukrowa S.A. mieszkaniowej w Toruniu Oddział wielorodzinnej „Cukrownia i zamieszkania OSR.7613-4/05-06 29.06.2006 r. 55 45 Kruszwica” zbiorowego ul. Niepodległo ści Tereny 38/40 mieszkaniowo- 88-150 Kruszwica usługowe Źródło: Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu

Klimat akustyczny na tym terenie kształtuj ą równie ż źródła komunikacyjne - główne trasy ruchu samochodowego. Układ drogowy w Gminie tworz ą: droga krajowa, droga wojewódzka, drogi powiatowe i drogi gminne. Według danych GDDKiA oddział w Bydgoszczy na odcinku drogi krajowej nr 62 przebiegaj ącej przez teren Gminy średnie dobowe nat ęż eniu ruchu kształtowało si ę nast ępuj ąco: − samochody osobowe – 7 302 szt./dob ę, − samochody ci ęż arowe – 899 szt./dob ę, − inne – 1 150 szt./dob ę. Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy dla odcinka drogi nr 412 znajduj ącej si ę na terenie Gminy, przedstawił nast ępuj ące dane dotycz ące dobowego nat ęż ania ruchu: − samochody osobowe – 4 228 szt./dob ę, − samochody ci ęż arowe – 509 szt./dob ę. Dla 11 odcinków dróg powiatowych przebiegaj ących przez teren Gminy ZDP w Inowrocławiu w 2011 r. przeprowadził badanie nat ęż enia ruchu. Zdecydowanie najwy ższy średni dobowy ruch odnotowano na drodze nr 2568C Sikorowo – Kruszwica – 2 666 poj./dob ę oraz na drodze nr 2581C Kruszwica - Włostowo - Krzywe Kolano – 2 113 poj./dob ę. Wykaz dróg powiatowych, na których przeprowadzono pomiary nat ęż eniu ruchu podano w poni ższej tabeli.

Tabela 26. Średni dobowy ruch na drogach powiatowych w Gminie Kruszwica Nr drogi Średni dobowy ruch Lp. Stary Nazwa drogi Nowy numer [poj./dob ę] numer 1. 331 2450 C Stodoły - Kraszyce - Polanowice 766 2. 332 j 2451 C Młynice - Sukowy - Baranowo 406 3. 670 2568 C Sikorowo - Kruszwica 2 666 4. 673 2570 C Pieranie - Papros 1 156 5. 681 2578 C Bródzki-Gł ębokie 559 6. 684 2581 C Kruszwica - Włostowo - Krzywe Kolano 2 113

80 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Nr drogi Średni dobowy ruch Lp. Stary Nazwa drogi Nowy numer [poj./dob ę] numer 7. 685 2582 C Kruszwica - Racice 488 8. 689 2586 C Racice - Lachmirowice 193 Kicko - Brze ść - Kaspral - Piotrków 9. 694 2590 C 1 196 Kujawski 10. 695 2591 C Ostrowo - Witowiczki 380 11. 696 2592 C Ostrowo - Złotowo - Brze ść 160 Źródło: ZDP w Inowrocławiu

Kolejnym źródłem hałasu na terenie Gminy jest u żytkowanie maszyn rolniczych podczas wykonywanych prac, w tym szczególnie prac polowych. Klimat akustyczny pogarszany jest lokalnie przede wszystkim przez takie maszyny, jak: kombajny zbo żowe, ci ągniki rolnicze, kosiarki rolnicze, śrutowniki, dmuchawy do zbo ża i inne. Wysoka emisja dźwi ęków ma tutaj dwojakie źródło. Po pierwsze s ą to maszyny o du żej mocy nominalnej. Po wtóre wi ększo ściowy odsetek u żywanych maszyn rolniczych przez przeci ętnego rolnika w Polsce jest zaawansowana wiekowo, a przez to przestarzała technologicznie i wyeksploatowana. Hałas powoduj ą równie ż wszelkie działania zwi ązane z turystyk ą i rekreacj ą. Cho ć priorytetowym zało żeniem zagospodarowania terenów przeznaczonych pod powy ższe cele jest przede wszystkim zachowanie dobrego klimatu akustycznego (tj. niskiego nat ęż enia hałasu), to jednak ruch turystyczny powodowa ć mo że lokalne pogorszenie komfortu akustycznego. Źródłami tego stanu rzeczy mog ą by ć m.in.: skupiska ludno ści, wzmo żony lokalny ruch samochodowy i inne.

4.6.4. Promieniowanie elektromagnetyczne

Do promieniowania niejonizuj ącego mo żemy zaliczy ć promieniowanie radiowe, mikrofalowe, podczerwone, a tak że światło widzialne. Znacz ące oddziaływanie na środowisko pól elektromagnetycznych wyst ępuje: - w pa śmie 50 Hz od urz ądze ń i sieci energetycznych; źródłem najwi ększych oddziaływa ń mog ących powodowa ć przekroczenia poziomów dopuszczalnych s ą napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia 110 kV, 220 kV i 400 kV oraz zwi ązane z nimi stacje elektroenergetyczne, - w pa śmie od 300 MHz do 40 000 MHz od urz ądze ń radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Najwi ększy udział w emisji maj ą stacje bazowe telefonii komórkowej ze swoimi antenami sektorowymi i antenami radiolinii (antena sektorowa słu ży do komunikacji z telefonem komórkowym, natomiast antena radiolinii słu ży do komunikacji mi ędzy stacjami bazowymi). Istniej ące sieci telefonii komórkowej wykorzystuj ą nast ępuj ące zakresy cz ęstotliwo ści: ok. 900 MHz (sie ć GSM 900), około 1 800 MHz (sie ć GSM 1800) oraz ok. 2 100 MHz (sie ć UMTS). - w pa śmie 50 Hz od urz ądze ń elektrycznych pracuj ących w zakładach pracy i gospodarstwach domowych. Wi ększo ść urz ądze ń jest zasilana z sieci energetycznej. W tej kategorii wyst ępuje lawinowy wzrost liczby źródeł, a ewidencja ich nie jest mo żliwa.

81 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Brak jest wiarygodnych informacji na temat oddziaływania na zdrowie i środowisko przy ekspozycjach długoletnich na promieniowanie elektromagnetyczne. Na terenie Gminy Kruszwica (Kruszwica, ul. Kolegiacka), w 2012 r. WIO Ś w Bydgoszczy przeprowadził badania nat ęż enia promieniowania elektromagnetycznego. Zmierzony wynik składowej elektrycznej wyniósł 0,2 V/m. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów nat ęż enia pola elektromagnetycznego w tym punkcie pomiarowym. W krajowych przepisach dopuszcza si ę wyst ępowanie pochodz ących od linii elektroenergetycznych pól elektrycznych o nat ęż eniach mniejszych od 1 kV/m m. in. na obszarach zabudowy mieszkaniowej. Z punktu widzenia ochrony środowiska człowieka istotne wi ęc mog ą by ć linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych równych co najmniej 110 kV, b ądź wy ższych. Zasi ęg promieniowania mog ącego wpływa ć niekorzystnie na człowieka si ęga do 40 m po obu stronach linii. Trzeba te ż wzi ąć pod uwag ę, że napowietrzne linie elektroenergetyczne, zarówno wysokiego, jak i średniego napi ęcia, mog ą oddziaływa ć niekorzystnie na ptaki, które rozbijaj ą si ę o linie, a tak że wpływa ć niekorzystnie na krajobraz. Linie 110 kV s ą źródłami pola elektromagnetycznego mog ącego powodowa ć przekroczenie warto ści dopuszczalnych na terenach zamieszkałych. Najwi ększa warto ść nat ęż enia pola elektrycznego jaka mo że wyst ąpi ć pod lini ą lub w jej pobli żu nie przekracza tutaj 3 kV/m. Najwi ększa warto ść nat ęż enia pola elektrycznego, jaka mo że wyst ąpi ć pod lini ą 220 kV lub w jej pobli żu nie przekracza 6 kV/m. Maksymalne warto ści nat ęż enia pola elektrycznego pod lini ą 400 kV, na wysoko ści 1,8 m od powierzchni ziemi, wynosz ą 10 kV/m. Przez teren Gminy linie te przebiegaj ą bezkolizyjnie, nie stwarzaj ąc zagro żenia polem elektromagnetycznym dla ludzi w środowisku. Obiektami, o istotnym z punktu widzenia ochrony środowiska, oddziaływaniu mog ą by ć tak że stacje bazowe telefonii komórkowych, anteny nadawcze. Wpływ stacji bazowych telefonii komórkowej na zdrowie i samopoczucie człowieka nie jest jeszcze dokładnie rozpoznany, jednak traktuje si ę je jako obiekty potencjalnie niebezpieczne. W praktyce, w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, znajduj ących si ę w miastach, pola o warto ściach wy ższych od dopuszczalnych w praktyce wyst ępuj ą w odległo ści do 25 metrów od anten na wysoko ści zainstalowania tych anten. Poniewa ż anteny s ą instalowane na dachach wysokich budynków lub na specjalnie stawianych wie żach, prawdopodobnie nie stwarzaj ą one zagro żenia dla mieszka ńców. Mog ą jednak stanowi ć zagro żenie dla ptaków oraz wpływa ć niekorzystnie na krajobraz. Na terenie Gminy zlokalizowane są anteny nadawcze telefonii komórkowej. Według analizy rozkładu pól elektromagnetycznych, obszar przekrocze ń dopuszczalnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego o g ęsto ści mocy 0,1 W/m 2 (szkodliwego dla zdrowia ludzi), wyst ępowa ć b ędzie na znacznych wysoko ściach: powy żej 20 m n.p.t. i maksymalnym zasi ęgu do 71 m od anten (ł ącznie dla wszystkich stacji bazowych), a wi ęc w miejscach niedost ępnych dla przebywania tam ludzi. Ze wzgl ędu na lokalizacj ę turbiny wiatrowej na wysoko ści kilkudziesi ęciu metrów nad poziomem gruntu, poziom pola elektromagnetycznego generowanego przez elementy elektrowni wiatrowych na poziomie terenu (na wysokości 2 m) jest w praktyce pomijalny, tak wi ęc wpływ emitowanych pól elektromagnetycznych na mieszka ńców po realizacji inwestycji w zakresie elektrowni wiatrowych jest nieistotny. Urz ądzenia generuj ące fale elektromagnetyczne (zarówno generator jak i transformator) znajduj ą si ę wewn ątrz gondoli i są zamkni ęte w przestrzeni otoczonej metalowym przewodnikiem o właściwo ściach ekranuj ących, co w konsekwencji powoduje, że efektywny wpływ elektrowni wiatrowej na kształt klimatu elektromagnetycznego środowiska jest nieznacz ący.

82 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Aby ograniczy ć uci ąż liwo ści promieniowania elektromagnetycznego koniecznym jest podejmowanie niezb ędnych działa ń polegaj ących na analizie wpływu na środowisko nowych obiektów emituj ących promieniowanie elektromagnetyczne (na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu i pozwole ń na budow ę). Inwestorzy s ą zobowi ązani do wykonywania pomiarów kontrolnych promieniowania przenikaj ącego do środowiska w otoczeniu stacji. Pomiary kontrolne rzeczywistego rozkładu g ęsto ści mocy promieniowania powinny by ć przeprowadzane bezpo średnio po pierwszym uruchomieniu instalacji i ka żdorazowo w razie istotnej zmiany warunków pracy urządze ń mog ących mie ć wpływ na zmian ę poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego wytwarzanego przez to urz ądzenia. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku reguluje rozporz ądzenie Min. Środowiska z dn. 30.10.2003 r. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).

4.6.5. Powa żne awarie przemysłowe (oraz zagro żenia inne)

Powa żne awarie obejmuj ą skutki dla środowiska powstałe w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. Zapobieganie powa żnym awariom w odniesieniu do przemysłu wykorzystuj ącego niebezpieczne substancje chemiczne ma ogromne znaczenie ekonomiczne i decyduje o jego wizerunku i akceptacji w społecze ństwie. W ustawie Prawo ochrony środowiska, okre ślone zostały podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania powa żnym awariom przemysłowym, podmioty, których dotycz ą wprowadzone przepisy, oraz ich obowi ązki i zadania, a tak że główne procedury i dokumenty. W przypadku wyst ąpienia awarii Gmina oraz inne organy administracji maj ą obowi ązek zabezpieczenia środowiska przed awariami. Główne obowi ązki administracyjne ci ążą na władzach wojewódzkich i Stra ży Po żarnej. Na terenie Gminy działaj ą 2 zakłady o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej: − CORNTRADE Krzysztof Niemczyk Suszarnia i magazyn zbo ża, Szarlej 18, 88-150 Kruszwica — ok. 160 Mg gazu płynnego propan-butan w dwóch cylindrycznych zbiornikach podziemnych, − Zakłady Tłuszczowe „Kruszwica" Spółka Akcyjna ul. Niepodległo ści 42, 88-150 Kruszwica — (ok. 230 m 3) 152 Mg w ęglowodoru heksan: (160 m3) 105,6 Mg w podziemnych zbiornikach magazynowych oraz (70 m 3) 46,2 Mg w instalacji technologicznej w dziale ekstrakcji. Innym typem zagro żeń na terenie Gminy s ą zagro żenia pochodz ące z komunikacji. W efekcie du żego i stale rosn ącego nat ęż enia przewozów materiałów, stanu technicznego dróg oraz niejednokrotnie fatalnego stanu technicznego taboru ci ęż arowego ro śnie ryzyko zagro żenia. Bior ąc to pod uwag ę, za potencjalne źródło awarii mo żna zatem uzna ć równie ż ci ągi komunikacyjne oraz stacje paliw jako miejsca wypadków drogowych i zagro żeń produktami ropopochodnymi dla gleb i wód. Zagro żenie po żarowe i wybuchowe stanowi ą zbiorniki paliw płynnych znajduj ące si ę na stacjach paliw zlokalizowanych na terenie Gminy. Skutkami zagro żenia po żarowego ze strony awarii na tego typu obiektach to zagro żenie życia i zdrowia, straty w gospodarce. W przypadku wyst ąpienia po żarów i wybuchów zbiorników niezb ędna b ędzie ewakuacja zamieszkałej w pobli żu ludno ści oraz

83 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 nast ąpi ą utrudnienia w ruchu kołowym. Ryzyko wyst ąpienia tego typu zagro żenia okre śla si ę jako prawdopodobne. Obecno ść na terenie Gminy gazoci ągów przesyłowych stwarza tak że zagro żenie po żarowe, a nawet wybuchowe. Ryzyko wyst ąpienia tego typu zagro żenia okre śla si ę również jako prawdopodobne. Wzgl ędem istniej ącej sieci nale ży zachowa ć obowi ązuj ące odległo ści podstawowe lokalizacji obiektów terenowych. Lokalizacja wszelkich obiektów bli żej ni ż w ustalonych odległo ściach podstawowych, wymaga uzgodnienia z wła ściwym zarz ądc ą sieci. Dla gazoci ągów układanych w ziemi i nad ziemi ą powinny by ć wyznaczone, na okres eksploatacji gazoci ągu, strefy kontrolowane, w obr ębie których nie nale ży wznosi ć budynków, urz ądza ć stałych składów i magazynów, sadzi ć drzew oraz nie powinna by ć podejmowana żadna działalno ść mog ąca zagrozi ć trwało ści gazoci ągu podczas jego eksploatacji. Szeroko ść wymienionych stref obecnie reguluje rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dn. 26.04.2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz. U. 2013 poz. 640).

4.7. FAUNA I FLORA

Administracyjnie lasy Gminy Kruszwica nale żą do Nadle śnictwa Miradz. Według danych GUS za 2013 r. powierzchnia gruntów le śnych na terenie Gminy wynosi 1 070,14 ha. Wska źnik lesisto ści Gminy wynosi zaledwie 4,1 % i jest ni ższy ni ż wska źnik lesisto ści powiatu inowrocławskiego, który wynosi 10,2 %. Powierzchnia gruntów le śnych publicznych na terenie Gminy wynosi 799,44 ha, natomiast gruntów le śnych prywatnych 270,70 ha.

Region wschodniej Wielkopolski i Kujaw, w którym poło żone jest Nadle śnictwo Miradz nale ży do obszarów o małej lesisto ści, która w zasi ęgu terytorialnym nadle śnictwa wynosi 12 %. Obecnie głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna pospolita, która zajmuje ł ącznie około 66 % powierzchni oraz d ąb zajmuj ący powy żej 20 % powierzchni Nadle śnictwa. Oprócz sosny i d ębów wyst ępuj ą takie gatunki drzew le śnych jak: buk zwyczajny, grab pospolity, brzoza brodawkowata i omszona, daglezja zielona, jodła zwyczajna, świerk pospolity, modrzew europejski, jesion wyniosły, olsza czarna, wi ąz zwyczajny, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, jawor i inne.

84 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 22. Zasi ęg terytorialny Nadle śnictwa Miradz Źródło: www.lasy.gov.pl

Szata ro ślinna ekosystemów le śnych to nie tylko drzewa. Krzewy i ro śliny runa to wa żne jego elementy składowe. Do najciekawszych z nich, podlegaj ących ochronie gatunkowej nale żą m.in. podkolan biały, lilia złotogłów, widłaki, kosaciec syberyjski, orlik pospolity, naparstnica zwyczajna i pierwiosnek lekarski. Stanowiska wyst ępowania tych ro ślin chroni si ę w nadle śnictwie czynnie, a wi ęc nie prowadzi si ę tu prac gospodarczych, które mogłyby je zniszczy ć. Wa żną rol ę ekologiczn ą w rolniczym krajobrazie gminy oraz funkcj ę ochronn ą przed ró żnymi formami erozji pełni ą zadrzewienia. Najcz ęś ciej wyst ępuj ą w obni żeniach wytopiskowych w obr ębie gruntów ornych oraz w obr ębie trwałych u żytków zielonych. Ze wzgl ędu na funkcj ę ochronn ą nale ży preferowa ć zadrzewienia na stromych zboczach rynien jeziornych i dolin cieków oraz w szczególno ści w strefach przybrze żnych jezior. Spełniaj ą one rol ę naturalnego buforu przeciw spływom powierzchniowym z terenów rolnych. Ponadto ogromne znaczenie ochronne i krajobrazotwórcze maj ą zadrzewienia przydro żne.

4.7.1. Fauna

Szczególne znaczenie dla świata zwierz ęcego gminy Kruszwica ma awifauna jeziora Gopło. Południkowe poło żenie jeziora powoduje, że omawiany teren stanowi ł ącznik

85 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 pomi ędzy dwoma równole żnikowo poło żonymi rozległymi obszarami dolin; na północy doliny Noteci, a na południu doliny Warty. Efektem tego jest nagromadzenie wielu gatunków ptaków wodno - błotnych najbardziej zagro żonych nie tylko w skali Polski, ale i Europy. Okolice jeziora s ą jedn ą z najcenniejszych w Polsce ostoi l ęgowych ptaków wodnych i błotnych. Nale ży zwróci ć uwag ę na fakt, że ptaki wodne i błotne, tworz ące znaczn ą cz ęść l ęgowej populacji ptaków, s ą czułe na wpływy gospodarki człowieka. Na Gople najliczniej wyst ępuje łyska, perkoz dwuczuby, krzy żówka i g ęgawa. Na jeziorze i w bezpo średnim jego otoczeniu gnie ździ si ę kilka gatunków silnie zagro żonych wygini ęciem, które znalazły si ę w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt. S ą to b ąk, g ągoł, kropiatka, zielonka, błotniak ł ąkowy, bielik, wąsatka, bocian biały. Z kategorii zagro żonych wygini ęciem wymienić nale ży przede wszystkim perkoza rdzawoszyjego, b ączka, krakw ę, płaskonosa, jastrz ębia, błotniaka stawowego, wodnika, sieweczk ę rzeczn ą, rybitw ę czarn ą strumieniówk ę, dziwoni ę i inne. Z listy gatunków globalnie zagro żonych, w Nadgoplu odnotowano dwa gatunki wymienione w światowej Czerwonej Ksi ędze: bocian biały i bielik oraz 21 gatunków zagro żonych w skali europejskiej. Przedstawicielami szponiastych, które równie ż tu spotkamy najliczniej to: błotniak stawowy i myszołów. Pustułka, kobuz, bielik, błotniak łąkowy goł ębiarz, krogulec gnie żdżą si ę regularnie lecz nielicznie. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą bardzo wysokie koncentracje żurawi na Potrzymiechu. W niektórych latach nawet do ponad 1 000 osobników żurawi. Żuraw jest l ęgowym ptakiem Nadgopla. Faun ę sów tworz ą : sowa błotna, puszczyk, sowa uszata, płomykówka. Równie bogate i interesuj ące s ą zgrupowania ptaków niel ęgowych, których w Nadgoplu stwierdzono około 35 gat. wodnych i błotnych. Zimuj ące gęsi zbo żowe i białoczelne tworzyły stado 2 000 – 3 000 osobników. W okresie wiosennym na Gople w okresie szczytu przelotów przebywa ponad 5 000 ptaków, a w okresie jesiennym liczba ta wzrasta do 6 000 – 7 000 osobników. Na pozostałym obszarze gminy wyst ępuje wi ększo ść gatunków charakterystycznych dla rolniczego krajobrazu ni żu Polski np. skowronek polny, wróbel zwyczajny, jaskółka dymówka. Do szczególnie zagro żonych na terenie gminy nale żą liczne gatunki płazów. Z krajobrazem rolniczym zwi ązana jest grzebiuszka ziemna. Mniejsze zbiorniki wody zasiedla kumak nizinny, który jest gatunkiem gin ącym, a przyczyn ą jest wysychanie w sezonie małych zbiorników. Rodzaj żaba (Rana) reprezentuj ą dwie grupy: żaby brunatne i zielone. W ostatnich latach wyra źnie zaznacza si ę spadek liczebno ści płazów, a jedn ą z przyczyn jest obni żenie poziomu wód gruntowych, które spowodowało zanik koniecznych dla rozrodu płazów zbiorników wody. Zjawisko to szczególnie jaskrawo widoczne jest na terenach rolniczych. Jezioro Gopło i inne zbiorniki zamieszkuje 25 gatunków ryb. S ą to m. in. Sandacz, sum, leszcz, w ęgorz, szczupak, karp, kara ś, jazgarz. W śród gadów wyst ępuje jaszczurka zwinka, wyst ępuj ąca najcz ęś ciej na nasłonecznionych stokach, polanach, oraz w mniejszej liczebno ści jaszczurka żyworodna bytuj ąca w niskiej ro ślinno ści na terenach wilgotnych, skrajach lasów i wyst ępuje w rozproszeniu na obszarze całego województwa. Pospolitym mieszka ńcem wilgotnych partii lasów i borów mieszanych jest beznoga jaszczurka - padalec. Nad śródle śnymi zbiornikami wodnymi, zwłaszcza na torfowiskach i podmokłych ł ąkach oraz na skrajach lasów bytuje zaskroniec zwyczajny. Do licznych nale ży zaliczy ć rz ąd gryzoni. Sukces rozrodczy osi ągaj ą takie gatunki jak: wiewiórka, coraz rzadziej spotykany pi żmak, szczur w ędrowny, mysz domowa. Nornica ruda mysz polna i zaro ślowa znajduj ą liczne odpowiednie dla siebie biotopy, s ą to, strefy ekotonu. Bogato reprezentowany jest rz ąd owado żernych, których przedstawicielami s ą: je ż wschodni, kret, ryjówki - aksamitna i malutka oraz rz ęsorek rzeczek. Bogat ą w gatunki grup ę stanowi ą w skali województwa nietoperze.

86 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.7.2. Ziele ń urz ądzona

Przez poj ęcie zieleni urz ądzonej nale ży rozumie ć ziele ń planowan ą, której układ, fizjonomia oraz ró żnorodno ść s ą efektem przemy ślanych działa ń człowieka. Formy zieleni urz ądzonej mo żna traktowa ć jako ekosystemy sztuczne, których przetrwanie cz ęsto uzale żnione jest od ingerencji człowieka. Do form zieleni urz ądzonej zalicza si ę: parki, parki podworskie, czy te ż zespoły parkowo - pałacowe, cmentarze, skwery, ziele ńce, kwietniki, aleje i szpalery, klomby, ogródki działkowe, ziele ń obiektów sportowych, ale tak że zielone dachy, itp. Szczególne miejsce w rolniczym krajobrazie gminy maj ą zabytkowe parki podworskie i wiejskie. Wyst ępuj ący w nich starodrzew stanowi niezb ędny element siedliskowy dla wielu gatunków zwierz ąt. W wi ększo ści parków wyst ępuj ą stawy i oczka wodne. Z tego wzgl ędu zasługuj ą na uwag ę nie tylko jako cenne obiekty florystyczne i krajobrazowe, ale tak że w kontek ście poprawy stosunków wodnych na terenie gminy. Parki jako tereny pokryte drzewostanem s ą cz ęsto jedynymi enklawami zieleni na bezle śnych obszarach rolniczych. Oprócz znaczenia historycznego, architektonicznego i naukowo – dydaktycznego pełni ą te ż funkcj ę ekologiczn ą wzbogacaj ąc i urozmaicaj ąc środowisko przyrodnicze gminy. Według danych GUS za 2012 r. na terenie Gminy Kruszwica ziele ń tworz ą: - 1 park spacerowo – wypoczynkowy o powierzchni 3,0 ha, - 6 ziele ńców o ł ącznej powierzchni 2,8 ha, - ziele ń uliczna o ł ącznej powierzchni 3,5 ha, - tereny zieleni osiedlowej o powierzchni 12,4 ha. Szczególnym typem zieleni urz ądzonej s ą tak że cmentarze. W Gminie, według danych GUS za rok 2012, znajduje si ę 7 cmentarzy i zajmuj ą obszar o powierzchni 8,5 ha.

4.7.3. Przyroda chroniona i jej zasoby

Ustawa z dn. 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2013 r. poz. 627) przedstawia poszczególne formy ochrony przyrody, z których na terenie Gminy Kruszwica wyst ępuj ą: obszary Natura 2000, park krajobrazowy, rezerwat przyrody oraz pomniki przyrody. Znaczna cz ęść Gminy Kruszwica znajduje si ę równie ż w granicach zintegrowanego systemu przyrodniczego wyznaczonego w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego. Głównym elementem wojewódzkiego systemu przyrodniczego jest korytarz ekologiczny doliny Wisły i Noteci o znaczeniu mi ędzynarodowym. Wszystkie korytarze ekologiczne nale ży uwzgl ędnia ć w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, np. w opracowaniach ekofizjograficznych, MPZP, maj ąc na uwadze ich specyfik ę. Jako akty prawa miejscowego, gwarantuj ą one okre ślone, zgodne z wymogami ochrony środowiska i zasadami zrównowa żonego rozwoju, zachowania korytarzy ekologicznych jako ci ągłego systemu. System ekologiczny województwa ma poł ączy ć wszystkie tereny ju ż obj ęte ochron ą prawn ą, obszary typowane do europejskiej sieci NATURA 2000 i korytarze ekologiczne. Korytarze ekologiczne umo żliwiaj ą migracj ę ro ślin i zwierz ąt mi ędzy obszarami zachowanej przyrody i obszarami ju ż chronionymi, a stworzony system przyrodniczy pozwoli zapewni ć

87 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 bioró żnorodno ść regionu, zachowa ć równowag ę przyrodnicz ą i trwało ść podstawowych procesów biologicznych.

Ryc. 23. Korytarz ekologiczny na terenie Gminy Kruszwica Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl

4.7.3.1. Obszary Natura 2000.

Głównym celem funkcjonowania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest zachowanie okre ślonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt, które uwa ża si ę za cenne (znacz ące dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy) i zagro żone wygini ęciem w skali całej Europy. Na terenie Gminy Kruszwica znajduj ą si ę nast ępuj ące obszary Natura 2000: − Obszar o znaczeniu dla Wspólnoty tzw. OZW – Jezioro Gopło (kod PLH 040007), − Obszar Specjalnej Ochrony Ostoja Nadgopla ńska (kod PLB 040004).

Obszar o znaczeniu dla Wspólnoty tzw. OZW Jezioro Gopło

Powierzchnia obszaru Natura 2000 Jezioro Gopło wynosi 13 459,42 ha. Podstawow ą form ą w granicach obszaru zlokalizowanego w granicach województw kujawsko- pomorskiego i wielkopolskiego, jest rynna Gopła, przebiegaj ąca południkowo i osi ągaj ąca

88 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 ok. 40 km długo ści. Tereny najni żej poło żone lokalizowane s ą w cz ęś ci północnej obszaru (ok. 77 m n.p.m.), natomiast tereny poło żone najwy żej znajduj ą si ę na wysoczyznach (wzgórza morenowe do 117,9 m n.p.m. w okolicach miejscowo ści Chełmce oraz wydmy do 123,9 m n.p.m. w okolicach Jezior Wielkich). Rynna Gopła otoczona jest przez wysoczyzny morenowe, które poło żone s ą o ok. 20 - 30 m wy żej od samej rynny. Do rynny jeziora Gopło dochodz ą liczne marginalne doliny roztopowe, z których najwi ększe to: dolina głuszy ńska oraz rynny subglacjalne: kicka, orlikowska, rynna Jeziora Gocanowskiego. Obszar wysoczyzny w cz ęś ci północnej jest mało urozmaicony i ma charakter płaskiej lub lekko falistej moreny dennej. Cz ęść środkowa oraz południowa są znacznie bardziej urozmaicone. W rejonie miejscowo ści Gawrony i Obory zlokalizowane s ą formy marginalne fazy pozna ńskiej, na północ od których znajduj ą si ę ci ągi zagł ębie ń wytopiskowych i wzniesie ń po wałach lodowo - morenowych oraz stożki sandrowe, ozy i kemy. Gleby w rejonie Gopła s ą urozmaicone i urodzajne. Znaczne powierzchnie zajmuj ą czarne ziemie wykształcone z glin, a tak że gleby brunatne wykształcone z glin i piasków naglinowych. Na niewielkich powierzchniach piasków sandrowych wykształciły si ę gleby bielicowe, natomiast w dolinach oraz obszarach bezpo średnio przyległych do Gopła wyst ępuj ą gleby torfowe i murszowe. Obszar stanowi cenny zasób zró żnicowanych siedlisk dla gatunków zwierz ąt rzadkich i poddanych ochronie zwi ązanych ze środowiskiem wodnym – wyst ępuj ą tu liczne i zró żnicowane siedliska przyrodnicze wymienione w Zał ączniku I Dyrektywy Siedliskowej, a tak że gatunki ro ślin i zwierz ąt wymienione w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej. W obszarze Stwierdzono wyst ępowanie nast ępuj ących gatunków zwierz ąt: − 1188 - Kumak nizinny Bombina bombina , − 1337 - Bóbr europejski Castor fiber, − 1355 - Wydra Lutra lutra, − 1149 - Koza Cobitis taenia, − 1166 - Traszka grzebieniasta Trisurus cristatus, − 5339 - Ró żanka Rhodeus sericeus amarus , − 1145 - Piskorz Misgurnus fosilis. W granicach obszaru wyst ępuj ą cenne siedliska przyrodnicze: − 1340 – śródl ądowe słone ł ąki, pastwiska i szuwary ( Glauco-Puccinietalia cz ęść – zbiorowiska śródl ądowe), − 3150 – starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, − 3140 – twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi ł ąkami ramienic Chareteria spp , − 6120 – ciepłolubne, śródl ądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), − 6210 – murawy kserotermiczne ( Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis) , − 6410 – zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe (Molinion) , − 6430 – ziołoro śla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołoro śla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), − 6440 – łąki selernicowe (Cnidion dubii), − 6510 – ni żowe i górskie świe że ł ąki u żytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) , − 7210 – torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis),

89 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− 7230 – górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, − 91E0 – łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe ( Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe), − 9170 – gr ąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum), − 91F0 – łęgowe lasy d ębowo-wi ązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), − 91I0 – dąbrowy ciepłolubne (Quercetalia pubescenti-petraeae), − 1617 – Starodub ł ąkowy Angelica palustris , − 1903 - Lipiennik Loesela Liparis loeselii − 1393 Haczykowiec błyszcz ący Hamatocaulis vernicosus (Sierpowiec błyszcz ący Drepanocladus vernicosus ). Dla obszaru Natura 2000 Jezioro Gopło PLH 040007 ustanowiono plan zada ń ochronnych (Zarz ądzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 18 marca 2014 r.).

90 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 24. Poło żenia obszaru Natura 2000 Jezioro Gopło na terenie Gminy Kruszwica Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl

Obszar specjalnej ochrony ptaków Ostoja Nadgopla ńska (kod PLB 040004)

Natura 2000 Ostoja Nadgopla ńska zajmuje obszar 9 815,84 ha. Obszar obejmuje Jezioro Gopło oraz jego otoczenie z grup ą jezior: Skulskie (Skulskie, Skulska Wie ś, Czartowo). Wyst ępuj ą tu co najmniej 24 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 10 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Obserwowano tu 198 gatunków ptaków; w śród nich 74 zwi ązane s ą z obszarami wodnymi i błotnymi. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1 % populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: batalion (PCK), b ączek (PCK), b ąk (PCK), podró żniczek (PCK), sowa błotna (PCK), perkoz dwuczuby, gęgawa, płaskonos, krakwa, rokitniczka, brz ęczka i w ąsatka (PCK). W stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje rybitwa czarna, g ąsiorek, ortolan, krzy żówka, łyska, czajka

91 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 i krwawodziób. W okresie w ędrówek wyst ępuje co najmniej 1 % populacji szlaku wędrówkowego żurawia, g ęsi (mieszane gatunki). W stosunkowo wysokiej liczebno ści wyst ępuje g ęgawa (do 3 500 osobn.), czernica (do 3 500 osobn.). W okresie zimy wyst ępuje znaczny procent populacji szlaku w ędrówkowego gęsi zbo żowej (do 5 000 osobn.), gęś białoczelna wyst ępuje w ilo ści do 6 000 osobników. Obszar Ostoi na terenie gminy pokrywa si ę z obszarem Natura 2000 Jezioro Gopło.

4.7.3.2. Rezerwat przyrody Nadgopla ński Park Tysi ąclecia

Jest to rezerwat typu faunistycznego, został utworzony na podstawie Zarz ądzenia Nr 5/2009 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy. Obejmuje obszar gruntów le śnych, rolnych bagien, nieu żytków oraz cz ęś ci Jeziora Gopło wraz z wyspami o powierzchni 1 882,65 ha. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ze wzgl ędów przyrodniczych, naukowych i dydaktycznych fragmentu ekosystemu wodnobłotnego, łąkowego i le śnego wraz z cał ą ró żnorodno ści ą flory i fauny, a w szczególno ści awifauny wyst ępuj ącej na tym obszarze. Na terenach le śnych wchodz ących w skład rezerwatu wyst ępuje szereg osobliwo ści przyrodniczych zwi ązanych z celami utworzenia rezerwatu. Z rzadkich ptaków wyst ępuje orzeł bielik oraz kolonie kormoranów. Z walorów florystycznych niezwykle cenne są zachowane fragmenty naturalnych zbiorowisk ro ślinnych tego terenu, głównie ł ęgu wierzbowo-topolowego Salici-Populetum i ł ęgu wi ązowo-jesionowego Ficario- Ulmetum campestris .

92 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 25. Poło żenie rezerwatu na terenie Gminy Kruszwica Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl

4.7.3.3. Park Krajobrazowy Nadgopla ński Park Tysi ąclecia

Park Krajobrazowy Nadgopla ński Park Tysi ąclecia utworzony został na mocy rozporz ądzenia nr 252 z dn. 10.12.1992 r. wydanego przez Wojewod ę Bydgoskiego. Powierzchnia parku wynosi 9 982,71 ha. Park stanowi jezioro Gopło wraz z otaczaj ącym je obszarem pól uprawnych, łąk, pastwisk, lasów, bagien i trzcinowisk. Gopło jest miejscem lęgowym licznych gatunków ptactwa wodnego, błotnego i l ądowego oraz miejscem ich odpoczynku podczas wiosennych i jesiennych przelotów. Nadgopla ński Park Tysi ąclecia został powołany nie tylko dla ochrony ptaków, ale równie ż dla zabezpieczenia warto ści historycznych tego regionu zwi ązanych z pocz ątkami pa ństwa polskiego. Park zapewnia ochron ę naturalnych wła ściwo ści środowiska przyrodniczego i swoistych, przepi ęknych cech

93 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 nadgopla ńskiego krajobrazu. O atrakcyjno ści Gopła i okolic, obok warto ści historycznych, decyduje bogaty świat przyrody. Dotychczas zinwentaryzowano około 770 gatunków ro ślin, a wśród nich słonoro śla i ro śliny ciepłolubne. Kruszczyk błotny, oman wierzbolistny, ślazówka tury ńgska, wełnianka w ąskolistna, ł ącze ń baldaszkowaty, pełnik europejski i goryczka błotna to tylko kilka ciekawych gatunków wyst ępuj ących na terenie parku. Spo śród ssaków spotka ć tu mo żna: sarny, dziki, pi żmaki, karczowniki, rzadziej: jelenie, borsuki, lisy, jenoty, je że, wydry, kuny, tchórze i gronostaje. Płazy zwi ązane ze środowiskiem wodnym lub ł ąkami reprezentowane są przez 11 gatunków: traszk ę zwyczajn ą, kumaka nizinnego, grzebiuszk ę ziemn ą, ropuch ę szar ą i zielon ą, rzekotk ę drzewn ą oraz żaby: jeziorow ą, wodn ą, śmieszk ę, trawn ą i moczarow ą. Jezioro Gopło i wyrobiska potorfowe zamieszkuje 23 gatunków ryb. Najcz ęś ciej poławianymi przez rybaków i w ędkarzy s ą: węgorz, sandacz, leszcz, pło ć, kr ąp, kara ś, karp i tołpyga. Na terenie parku odnotowano dotychczas ponad 200 gatunków ptaków, w tym 149 gatunków l ęgowych. Stwierdzono tu, m.in. mewy (śmieszk ę, pospolit ą i srebrzyst ą), czajki, rycyki, krwawodzioby, pliszk ę siw ą i żółt ą. Rozległe trzcinowiska oraz ł ąki to l ęgowiska i żerowiska g ęsi g ęgawy. W okolice jeziora Gopło zlatuj ą si ę g ęsi zbo żowe i białoczelne. Wyspy to l ęgowiska kaczek, perkozów i łysek. Szerokie trzcinowiska to doskonałe środowisko bąka. Na obszarze parku funkcjonuj ą ście żki edukacyjne: „Mare Polonorum”, której cz ęść to zielony szlak oraz „Potrzymiech”, któr ą zwiedza si ę pod nadzorem stra żnika parku.

Ryc. 26. Poło żenie rezerwatu na terenie Gminy Kruszwica Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl

94 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

4.7.3.4. Pomniki przyrody

Na terenie Gminy Kruszwica pomnikami przyrody ustanowiono nast ępuj ące obiekty (w nawiasie podano lokalizacj ę obiektu): − Głaz narzutowy (Szarlej, dz. ew. nr 43), − Dąb szypułkowy – 2 szt. (Le śnictwo Ró żniaty, oddział 308d), − Cypry śnik błotny – 3 szt. –(Kobylniki, dz. ew. nr 98), − Cypry śnik błotny – 2 szt. (Kobylniki, dz. ew. nr 21), − Orzech czarny (Kobylniki, dz. ew. nr 21/2), − Topola biała, Robinia grochodrzew (Gi żewo. dz. ew. nr 39), − Wi ąz szypułkowy - 2 szt., Lipa drobnolistna, Buk zwyczajny 2 szt., Jesion wyniosły 2 szt., Topola czarna (Polanowie, dz. ew. nr 20/3), − Głaz narzutowy (Lachmirowice, dz. ew. nr 29), − Lipa drobnolistna (Wróble, dz. ew. nr 105), − Klon srebrzysty, Głóg dwuszyjkowy (Janowice), − Topola biała (Przedbojewice, dz. ew. nr 50/15), − Kasztanowiec biały, Topola biała - 2 szt., Lipa drobnolistna (Żerniki, dz. ew. nr 65/2), − Dąb szypułkowy, Lipa drobnolistna (Popowo, dz. ew. nr 5/2), − Dąb szypułkowy - 2 szt. (Popowo, dz. ew. nr 5/2), − Świerk pospolity (Ostrowo, dz. ew. nr 33/1), − Topola czarna - 3 szt. (Bachorce – Maszynice), − Jesion wyniosły - 2 szt., Wi ąz szypułkowy - 2 szt., Orzech czarny - 2 szt., Topola biała, Daglezja zielona (Piaski, dz. ew. nr 54/4), − Lipa drobnolistna - 6 szt. (Kruszwica), − Wi ąz polny (Ostrówek), − Głaz narzutowy „Głaz apokalipsy” (Ostrówek, dz. ew. nr 53), − Głaz narzutowy (Złotowo – Brze ść , dz. ew. nr 47/2), − Głaz narzutowy „Piast” (Ostrowo, dz. ew. nr 98/2), − Lipa drobnolistna - 8 szt. (Kobylniki – Janowice), − Dąb szypułkowy - 2 szt., Klon srebrzysty, Kasztanowiec żółty, Platan klonolistny, Lipa szerokolistna (Tarnowo, dz. ew. nr 14/13), − Lipa drobnolistna, Lipa drobnolistna, forma parasolowata (Mietlica), − Dąb szypułkowy - 3 szt. (Mietlica).

4.7.4. Zagro żenia zasobów przyrodniczych

Na terenie Gminy nale żałoby przeprowadzi ć inwentaryzacj ę przyrodnicz ą, w celu wyznaczenia obszarów cennych przyrodniczo i unikni ęcia zniszczenia siedlisk i stanowisk chronionych gatunków na skutek prowadzenia ró żnorodnej działalno ści. Dobrze przeprowadzona inwentaryzacja byłaby podstaw ą dla wła ściwego rozwoju Gminy, uwzgl ędniaj ącego walory i zasoby przyrodnicze Gminy, przy jednoczesnym ograniczeniu ich zagro żeń.

95 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Układ siedlisk, struktura wiekowa i gatunkowa drzewostanów sprawia, że ich zagro żenie za strony czynników biotycznych jest stosunkowo niewielkie. Czynnikami maj ącymi wpływ na zdrowotno ść lasu s ą opady, szczególnie w okresie wegetacyjnym – jako czynnik stymuluj ący wzrost i rozwój drzewostanów oraz szkodliwe działanie grzybów, owadów i ssaków. Okresy suche przyczyniaj ą si ę do zamierania drzewostanów. W osłabionych fizjologicznie drzewostanach mog ą rozwija ć si ę grzyby patogeniczne prowadz ące do usychania drzew. Zagro żenie po żarowe Iasów uzale żnione jest przede wszystkim od pory roku. Szczególnie du że wyst ępuje w okresie wczesnowiosennym przy małej wilgotności ściółki oraz w czasie dłu ższych okresach posuchy. Poza tym zagro żenie dla obszarów le śnych stwarza bezpo średnie s ąsiedztwo szlaków komunikacyjnych drogowych oraz penetracja terenów przez ludno ść . Zagro żenie rozprzestrzeniania si ę po żarów mo że spowodowa ć straty w gospodarce Ie śno - uprawowej i zwierzyny Ie śnej oraz zagro żenie dla gospodarstw rolnych i Iudno ści zamieszkałej w pobli żu. Negatywnie na stan fauny i flory mog ą tak że wpływa ć procesy przestrzenne przemian krajobrazu, w tym najbardziej rozpowszechniony - fragmentacja siedlisk. Fragmentacja polega na rozpadzie zwartego dotychczas obszaru (siedlisk, ekosystemów lub typów użytkowania gruntu) na mniejsze cz ęś ci (fragmenty). W jej efekcie zdecydowanie zwi ększa si ę liczba płatów i długo ść granic krajobrazowych, zmniejsza natomiast zwarto ść krajobrazu. Fragmentacja jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych procesów transformacji, prowadz ącym do zmniejszania bioró żnorodno ści oraz przy śpieszenia lokalnego zanikania ro ślin i zwierz ąt. Ze wzrostem fragmentacji ze wzgl ędu na zanik siedlisk oraz bariery przestrzenne zmniejsza si ę tak że rozproszenie zwierz ąt i ich migracje, co przyczynia si ę do redukcji gatunków, powoduj ąc zmniejszenie bioró żnorodno ści gatunkowej w śród fauny. Wszystkie podejmowane działania powinny d ąż yć do minimalizacji tych procesów. Wa żne jest planowanie przestrzenne, rozwój obszarów biologicznie czynnych, ł ącz ące racje gospodarcze, potrzeby i mo żliwo ści z kwestiami ekologicznymi i mo żliwo ściami środowiska. Projektowane inwestycje i działania powinny by ć poł ączone z planowaniem sieci ekologicznych, tak by spełniały potrzeb ę utrzymania „ł ączno ści” siedlisk. Wszelkie działania na terenach le śnych b ędą prowadzone zgodnie z nadrz ędnymi planami Nadle śnictw. Musz ą by ć one obj ęte ochron ą polegaj ącą na przemy ślanych zabiegach hodowlanych gwarantuj ących zachowanie i dostosowanie drzewostanów do warunków siedliska i presji zewn ętrznych. Gospodarka le śna musi by ć podporz ądkowana wymogom ochrony wynikaj ącym z ustanowionych obszarów chronionych oraz Planu Urz ądzania Lasu. Wła ściwa hodowla lasu oraz piel ęgnacja pozwoli na odtwarzanie naturalnych biocenoz, ochron ę bioró żnorodno ści oraz b ędzie regulowała wprowadzanie ewentualnych zmian siedliskowych i gatunkowych (nale ży podkre śli ć, że wprowadza ć powinno si ę rodzime gatunki, zgodne z siedliskiem). Nale żałoby równie ż przeprowadzić inwentaryzacj ę przyrodnicz ą Gminy, w celu wyznaczenia obszarów cennych przyrodniczo, w celu unikni ęcia zniszczenia siedlisk i stanowisk chronionych gatunków na skutek prowadzenia dolesie ń. Ze wzgl ędu na fakt że niewła ściwie przeprowadzone zadrzewienia mog ą doprowadzi ć do zniszczenia cennych siedlisk przyrodniczych i stanowisk chronionych gatunków, jak murawy kserotermiczne i teren wyst ępowania gniewosza plamistego, do czasu wykonania inwentaryzacji przyrodniczej gminy ka żdorazowo przed zalesieniem lub zadrzewieniem terenu niezb ędne jest wykonanie rozpoznania przyrodniczego. Ponadto jak ju ż wspomniano na terenie Gminy Kruszwica istniej ą sprzyjaj ące warunki do rozwoju instalacji pracuj ących w oparciu o energi ę wiatrow ą i produkuj ących energi ę korzystaj ąc siły wiatru. Przy planowaniu lokalizacji elektrowni wiatrowych nale ży zwróci ć

96 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 uwag ę na obszary szczególnie cenne przyrodniczo, które powinny zosta ć wył ączone z mo żliwej lokalizacji turbin wiatrowych. S ą to przede wszystkim tereny i obiekty obj ęte formami ochrony przyrody (obszar Natura 2000, rezerwat przyrody, pomniki przyrody, park krajobrazowy), a tak że ziele ń parkowa, zabytkowe zało żenia parkowe i cmentarne czy ci ągi ekologiczne. Jako miejsce lokalizacji elektrowni wiatrowych nale żałoby tak że wykluczy ć strefy ochrony konserwatorskiej, ochrony ekspozycji krajobrazu oraz ochrony archeologicznej. Równie ż z powodu położenia Gminy Kruszwica w graniach wojewódzkiego zintegrowanego systemu przyrodniczego terenami wył ączonymi z lokalizacji elektrowni wiatrowych powinny pozosta ć nie tylko cenne przyrodniczo obszary Gminy obj ęte ochron ą prawn ą lecz tak że korytarze ekologiczne. Tak że wszelkie prace modernizacyjne zwi ązane z budynkami np. termomodernizacje, mog ą stanowi ć zagro żenie dla fauny. Prace modernizacyjne, w tym planowane termomodernizacje musz ą by ć prowadzone z uwzgl ędnieniem potencjalnie wyst ępuj ących na terenie obiektów chronionych gatunków ptaków i nietoperzy. Jak podaje Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska „przed rozpocz ęciem prac remontowych zarz ądca powinien wykona ć ekspertyz ę przyrodnicz ą stwierdzaj ącą obecno ść lub brak chronionych gatunków ptaków i nietoperzy w danym obiekcie budowlanym”. W przypadku zada ń dotycz ących budowy urz ądze ń melioracyjnych oraz konserwacji, modernizacji i odbudowy urz ądze ń wodnych, rowów i przepustów konieczne jest rozpoznanie zasobów biotycznych przed przyst ąpieniem do prac, poniewa ż niewła ściwe przeprowadzone mog ą zagrozi ć gatunkom chronionym lub cennym siedliskom.

V. ZAŁO ŻENIE PROGRAMOWE

5.1. WPROWADZENIE

We wcze śniejszych rozdziałach przeprowadzono analiz ę stanu środowiska oraz uwarunkowa ń społeczno - gospodarczych na terenie Gminy Kruszwica. Szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska, towarzysz ące im zagro żenia zwi ązane m.in. z działalno ści ą człowieka, w tym z funkcjonowaniem ró żnych obiektów i instalacji. Konsekwencj ą dokonanej analizy i zidentyfikowanych zagro żeń jest zaproponowanie działa ń zmierzaj ących do naprawy niekorzystnego stanu środowiska i stworzenie w Gminie warunków do zrównowa żonego rozwoju. W celu realizacji przyj ętego zało żenia konieczne jest zastosowanie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wymaga to wyznaczenia: − celów ekologicznych po osi ągni ęciu których, ma nast ąpi ć poprawa stanu i jako ści danego elementu środowiska, − kierunków działa ń słu żą cych do osi ągni ęcia wyznaczonych celów ekologicznych (kierunki priorytetowe w ramach celów strategicznych), − zada ń ekologicznych, czyli konkretnych przedsi ęwzi ęć prowadz ących do realizacji wyznaczonych kierunków działa ń w ramach danego celu ekologicznego. Poprzez realizacj ę zada ń ekologicznych mo żna b ędzie osi ągn ąć wymiern ą popraw ę środowiska przyrodniczego, mierzon ą za pomoc ą wska źników środowiskowych

97 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

(mierników realizacji). Cele, zadania, limity i okresy ich uzyskania wynikaj ą przede wszystkim z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów, takich jak: − Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego „Agenda 21” (1992 r.), − Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu (1997 r.), − Traktat Ustanawiaj ący WE Tytuł XIX - Środowisko Naturalne, − 7 Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska (2013 r.), − Polityka Ekologiczna Pa ństwa w latach 2009 – 2012, z perspektyw ą do roku 2016, − Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych – AKPO ŚK (2010 r.), − Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030, − Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą na lata 2015 - 2018, − Plan gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 – 2023 (2012 r.), − Program ochrony powietrza dla strefy kujawsko - pomorskiej (2013 r.), − Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Inowrocławskiego na lata 2012- 2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019, − Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska na lata 2009 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015 dla Gminy Kruszwica. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica oparty wi ęc zostanie o postanowienia wy żej wymienionych dokumentów oraz o postanowienia wynikaj ące z dokumentów strategicznych, koncepcji i innych opracowa ń lokalnych, z uwzgl ędnieniem wymogów wynikaj ących z obowi ązuj ących przepisów. W ka żdym z powy ższych dokumentów znajduje si ę szereg zapisów, które były baz ą dla potrzeb opracowania celów oraz kierunków działań niniejszego Programu. Poni żej przedstawiono cele i kierunki działa ń dla Gminy Kruszwica w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Ich realizacja zło ży si ę na wypełnianie zada ń okre ślonych w Polityce Ekologicznej Pa ństwa oraz Programie ochrony środowiska województwa kujawsko-pomorskiego oraz innych dokumentów strategicznych, co powinno prowadzi ć do zrównowa żonego rozwoju całego obszaru. Osi ągni ęcie okre ślonych celów w ramach wyznaczonych kierunków działa ń, powinno by ć realizowane za pomoc ą konkretnych zada ń ekologicznych, które okre ślono szczegółowo w harmonogramie realizacyjnym Programu Ochrony Środowiska. Wiele z zaproponowanych zada ń w zało żeniu powinno by ć realizowanych wła śnie przez Gmin ę lub przez jednostki działaj ące na tym terenie oraz w regionie. Urz ąd Miejski będzie w nich pełni ć funkcje nadzoru działalno ści, będzie wspiera ć działalno ść w charakterze administracyjnym lub b ędzie to bezpo średni współudział, jedynie w konkretnym zadaniach b ędzie współfinansowa ć lub finansowa ć zało żone zadania. Punktem wyj ścia dla rozwa żań zgodno ści zało żeń PO Ś z innymi dokumentami jest omówienie dokumentów ustanowionych na szczeblu mi ędzynarodowych do realizacji, których Polska jest zobowi ązana. Zało żenia dokumentów, umów i konwekcji mi ędzynarodowych przekładaj ą si ę na konstruowanie zapisów prawodawstwa polskiego. W 1992 roku opracowany został jeden z najwa żniejszych dokumentów, zwi ązanych ze zrównowa żonym rozwojem tzw. „Agenda 21” - Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego . Jest to wszechstronny plan działania na wiek XXI dla Narodów

98 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Zjednoczonych, rz ądów i grup społecznych w ka żdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko. Dokument ten zwraca szczególn ą uwag ę na konieczno ść ochrony zasobów naturalnych i racjonalnego gospodarowania nimi w celu zapewnienia trwałego i zrównowa żonego rozwoju . Kolejnym najbardziej rozpowszechnionym dokumentem mi ędzynarodowym, który narzuca Polsce działania w zakresie ochrony środowiska jest Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu. Stanowi znaczny post ęp w zakresie walki z globalnym ociepleniem, poniewa ż zawiera cele wi ążą ce i ilo ściowe, zwi ązane z ograniczeniem i redukcj ą emisji gazów cieplarnianych . Obecnie priorytetowe dla Polski jest dostosowanie swoich działa ń do polityki Unii Europejskiej. Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska opiera si ę na przekonaniu, że ambitne normy środowiskowe pobudzaj ą wprowadzenie innowacji w działalno ść gospodarcz ą oraz że polityka gospodarcza, polityka społeczna i polityka środowiskowa musz ą by ć ści śle ze sob ą powi ązane. Główne zało żenia polityki Wspólnoty w zakresie środowiska naturalnego okre ślone s ą w Traktacie Ustanawiaj ącym WE w Tytule XIX - Środowisko Naturalne . Jego realizacja powinna si ę przyczyni ć do zachowania, ochrony i poprawy jako ści środowiska naturalnego – z uwzgl ędnieniem ró żnorodno ści sytuacji w ró żnych regionach Wspólnoty - ale równie ż do ochrony zdrowia ludzkiego . Kolejnym wa żnym dokumentem, wyznaczaj ącym ramy realizacji polityki wspólnotowej w zakresie ochrony środowiska jest Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska . W chwili obecnej obowi ązuje ju ż 7 Program, który okre śla działania polityki UE w dziedzinie ochrony środowiska i polityki klimatycznej na najbli ższe siedem lat (od roku 2013). Okre śla on trzy główne cele: − ochrona przyrody i wzmocnienie odporno ści ekologicznej, − zwi ększenie trwałego, efektywniej korzystaj ącej z zasobów, ograniczenie niskoemisyjnej gospodarki, − skuteczne przeciwdziałanie zagro żeniom zwi ązane ze środowiskiem dla zdrowia. W zwi ązku z tym, że planowane działania w ochronie środowiska w Polsce, powinny wpisywa ć si ę w priorytety w skali Unii Europejskiej przyj ęto dokument Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016 odnosz ący si ę do prawodawstwa Unii Europejskiej i spełniaj ący cele ochrony środowiska zarówno na poziomie UE, jak i kraju. Podstaw ą tego dokumentu s ą działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównowa żonego rozwoju, przez co, w my śl ustawy Prawo ochrony środowiska, rozumie si ę taki rozwój społeczno - gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo żliwo ści zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokole ń. Według Polityki Ekologicznej Pa ństwa konieczne jest egzekwowanie wymogów ochrony przyrody oraz rygorystyczne przestrzeganie zasad ochrony środowiska. Nawi ązuj ąc do Polityki Ekologicznej Pa ństwa, Program Ochrony Środowiska powinien realizowa ć zawarte w niej nast ępuj ące priorytety ekologiczne: I. Działania systemowe: 1. Uwzgl ędnianie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych - kryteria rozwoju zrównowa żonego powinny by ć uwzgl ędnione we wszystkich dokumentach strategicznych. 2. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska - tworzenie rozwi ąza ń prawno - ekonomicznych sprzyjaj ących rozwojowi gospodarczemu, kontrola przestrzegania prawa przez podmioty działaj ące na rynku.

99 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3. Zarz ądzanie środowiskowe - jak najszersze przyst ępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy w śród społecze ństwa o tym systemie i tworzenie korzy ści ekonomicznych dla firm i instytucji b ędących w systemie. 4. Udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska - podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, zgodnie z zasad ą „my śl globalnie, działaj lokalnie”. 5. Rozwój bada ń i post ęp techniczny - zwi ększenie roli placówek badawczych we wdra żaniu ekoinnowacji w przemy śle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalaj ącego stanu systemu monitoringu środowiska. 6. Odpowiedzialność za szkody w środowisku - stworzenie systemu prewencyjnego, maj ącego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizuj ącego mo żliwo ść wyst ąpienia szkody. 7. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym - przywrócenie wła ściwej roli planowania przestrzennego, w szczególno ści dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny by ć podstaw ą lokalizacji nowych inwestycji. II. Ochrona zasobów naturalnych: 1. Ochrona przyrody - zachowanie bogatej ró żnorodno ści biologicznej polskiej przyrody: na poziomie wewn ątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym), wraz z umo żliwieniem zrównowa żonego rozwoju gospodarczego kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z ró żnorodno ści ą biologiczn ą. 2. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów - racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych przez kształtowanie ich wła ściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego, rozwijanie idei trwale zrównowa żonej i wielofunkcyjnej gospodarki le śnej. 3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody - racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, aby chroni ć od deficytów wody i zabezpieczy ć przed skutkami powodzi oraz zwi ększenie retencji wodnej, skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem. 4. Ochrona powierzchni ziemi - rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i le śnych, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, ł ąkowych i wodno - błotnych przez czynniki antropogeniczne, zwi ększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracaj ąc im funkcj ę przyrodnicz ą, rekreacyjn ą lub rolnicz ą. 5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi - racjonalizacja zaopatrzenia ludno ści oraz sektorów gospodarczych w wod ę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochron ą przed ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. III. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego - celem działa ń w obszarze zdrowia środowiskowego jest dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszka ńców w wyniku wspólnych działa ń sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami b ędącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powoduj ących zanieczyszczenie środowiska. 1. Jako ść powietrza - dąż enie do spełnienia zobowi ąza ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego oraz z dwóch dyrektyw unijnych: Dyrektywy LCP i CAFE. 2. Ochrona wód - utrzymanie lub osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym równie ż zachowanie i przywracanie ci ągło ści ekologicznej cieków.

100 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

3. Gospodarka odpadami – rozwój gospodarki odpadami realizuj ący zobowi ązania dla Polski wynikaj ących z dyrektyw unijnych. 4. Oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych - dokonanie wiarygodnej oceny nara żania społecze ństwa na ponadnormatywny hałas i pola elektromagnetyczne i podj ęcie kroków do zmniejszenia tego zagro żenia tam, gdzie jest ono najwi ększe. 5. Substancje chemiczne w środowisku - stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnego z zasadami Rozporz ądzenia REACH. W nawi ązaniu do Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych Gmina powinna d ąż yć do osi ągni ęcia wymaga ń wynikaj ących z rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2006 nr 137 poz. 984 ze zm.), a tak że osi ągni ęcia wydajno ści oczyszczalni ścieków odpowiadaj ącej ładunkowi zanieczyszcze ń biodegradowalnych generowanemu przez aglomeracj ę. PO Ś w swoich zapisach zarówno dotycz ących analizy stanu aktualnego sieci kanalizacyjnej oraz planów inwestycyjnych w zakresie rozbudowy systemu kanalizacyjnego nawi ązuje do KPO ŚK i wskazuje, że jest on stopniowo realizowany. Program wskazuje niezb ędne przedsi ęwzi ęcia w zakresie budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych, jakie nale ży zrealizowa ć w aglomeracjach do ko ńca 2015 r. PO Ś nawi ązuje do tych zapisów. PO Ś dla Gminy Kruszwica powinien nawi ązywa ć tak że do dokumentów opracowywanych chocia żby przez Ministerstwo Środowiska dotycz ących projektu „Opracowanie i wdro żenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu – KLIMADA” . Głównym celem Strategii jest zapewnienie zrównowa żonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społecze ństwa w warunkach zmian klimatu. Plan zakłada nast ępuj ące kierunki działa ń w odniesieniu do poszczególnych sektorów (z zaznaczeniem uszczegółowienia ich i wdro żenia na poziomie regionalnym i lokalnym): 1. Zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska: − dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu, − dostosowanie sektora energetycznego do zmian klimatu, − ochrona ró żnorodno ści biologicznej i gospodarka le śna w kontek ście zmian klimatu, − adaptacja do zamian klimatu w gospodarce przestrzennej i budownictwie, − zapewnienie funkcjonowania skutecznego systemu ochrony zdrowia w warunkach zmian klimatu. 2. Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich: − stworzenie lokalnych systemów monitorowania i ostrzegania przed zagro żeniami, − organizacyjne i techniczne dostosowanie działalno ści rolniczej i rybackiej do zmian klimatu. 3. Rozwój transportu w warunkach zmian klimatu: − wypracowywanie standardów konstrukcyjnych uwzgl ędniaj ących zmiany klimatu, − zarz ądzanie szlakami komunikacyjnymi w warunkach zmian klimatu. 4. Zapewnienie zrównowa żonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzgl ędnieniem zmian klimatu:

101 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− monitoring stanu środowiska i systemy wczesnego ostrzegania w kontek ście zmian klimatu (miasta i obszary wiejskie), − miejska polityka przestrzenna uwzgl ędniaj ąca zmiany klimatu. 5. Stymulowanie innowacji sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu: − promowanie innowacji na poziomie działa ń organizacyjnych i zarz ądczych sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu, − budowa systemu wsparcia polskich innowacyjnych technologii sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu. 6. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu: − zwi ększenie świadomo ści odno śnie do ryzyk zwi ązanych ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu, − ochrona grup szczególnie nara żonych przed skutkami niekorzystnych zjawisk klimatycznych. Jako naczeln ą zasad ę ochrony środowiska województwa kujawsko - pomorskiego , podobnie jak polityki ekologicznej pa ństwa, przyjmuje si ę sformułowan ą w Konstytucji RP zasad ę zrównowa żonego rozwoju. Lista celi i priorytetów województwa jest podzielona na nast ępuj ące elementy: cele ekologiczne – priorytety ekologiczne oraz kierunki działa ń (gminne zało żenia powinny opiera ć si ę na celach strategicznych wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska) – w poni ższym zestawieniu wskazano głównie wytyczne, które bezpo średnio odnosz ą si ę do Gminy Kruszwica i sytuacji oraz problemów środowiskowych istniej ących na tym terenie, a tak że odnosz ących si ę do jednostek samorz ądu terytorialnego: I. Cel ekologiczny – Poprawa jako ści środowiska 1. Poprawa jako ści wód: − na uj ęciach czynnych uwzgl ędnienie ich stratygrafii i litologii rzutuj ących na przenikanie zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi, a tym samym ochron ę warstwy wodono śnej, − systematyczna likwidacja nieczynnych uj ęć , aby poprzez nieeksploatowane studnie nie dochodziło do ska żenia u żytkowej warstwy wodono śnej, − realizacja inwestycji, zapisanych w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych, w zakresie budowy, rozbudowy, modernizacji oczyszczalni ścieków oraz sieci kanalizacji zbiorczej w aglomeracjach o RLM powy żej 2 000 mieszka ńców, − wspieranie realizacji projektów w zakresie zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych, w tym w kierunku ich termicznego przekształcania, − wspieranie budowy indywidualnych systemów oczyszczania ścieków lub innych odpowiednich rozwi ąza ń zapewniaj ących ten sam poziom ochrony środowiska w miejscach gdzie nie jest mo żliwa technicznie lub jest nieuzasadniona ekonomicznie budowa sieci kanalizacyjnej, − budowa i rozbudowa systemów odbioru wód opadowych i roztopowych oraz ich oczyszczanie, − wspieranie działa ń kontrolnych w zakresie likwidacji punktowych i obszarowych źródeł emisji nieoczyszczonych ścieków do środowiska wodnego i do ziemi, − analiza wyników monitoringu jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, wytyczanie kierunków naprawczych dla poprawy złej jako ści wód, − identyfikacja potencjalnych źródeł zanieczyszcze ń, − edukacja ekologiczna społecze ństwa w zakresie potrzeb i mo żliwo ści d ąż enia do ochrony stanu jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − realizacja zało żeń Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej w gospodarce rolnej,

102 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− wspieranie działa ń inwestycyjnych, których wynikiem b ędzie eliminacja emisji zanieczyszcze ń przemysłowych do środowiska wodnego i do ziemi, w tym substancji szczególnie szkodliwych oraz powoduj ących zasolenie, − inicjowanie i wspieranie działa ń inwestycyjnych, których wynikiem b ędzie poprawa jako ści wód przeznaczonych do spo życia, − inicjowanie, wspieranie opracowania i wdra żania programów naprawczych dla jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych sklasyfikowanych poni żej stanu dobrego ze szczególnym uwzgl ędnieniem tych, posiadaj ących zły stan ekologiczny, − realizacja zada ń inwestycyjnych zapisanych w dokumentach planistycznych wynikaj ących z wdra żania Ramowej Dyrektywy Wodnej. 2. Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego i ochrona klimatu: − analiza wyników monitoringu jako ści powietrza atmosferycznego według ocen rocznych, okre ślanie kierunków działa ń naprawczych dla stref nale żą cych do klasy C oraz analiza skuteczno ści wdra żanych programów naprawczych, a tak że sporz ądzanie i wdra żanie programów naprawczych dla stref zaklasyfikowanych do klasy C, − podejmowanie działa ń w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska poprzez utrzymywaniu poziomu substancji w powietrzu poni żej lub co najwy żej na poziomie celu długoterminowego, − ograniczenie, docelowo eliminacja niskiej emisji ze źródeł komunalnych w miastach i terenach zwartej zabudowy mieszkaniowej poprzez: sukcesywn ą budow ę sieci gazowej, zast ępowanie paliw wysokoemisyjnych paliwami ekologicznymi (paliwami niskoemisyjnymi) energi ą ze źródeł zbiorczych lub energi ą ze źródeł odnawialnych oraz promocj ę budownictwa energooszcz ędnego, − wspieranie w uzyskaniu oraz promocja jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych uzyskuj ących certyfikat ISO, − edukacja ekologiczna w zakresie potrzeb i mo żliwo ści d ąż enia do ochrony powietrza atmosferycznego i klimatu m.in. poprzez oszcz ędno ść energii elektrycznej, promowanie stosowania niskoemisyjnych lub odnawialnych źródeł energii, biopaliw itp. 3. Poprawa klimatu akustycznego: − wspieranie działa ń prowadz ących do eliminacji b ądź ograniczenia do poziomów dopuszczalnych emisji hałasu przemysłowego, − wspieranie realizacji inwestycji wpływaj ących na zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego – budow ę obwodnic, budow ę i przebudow ę dróg, realizacja elementów technicznych zieleni izolacyjnej itp., − kontynuacja działa ń monitoruj ących u żywanie spalinowego sprz ętu motorowodnego na wodach powierzchniowych, − monitorowanie przestrzegania zasad strefowania terenów w planowaniu przestrzennym w odniesieniu do nowo zagospodarowywanych terenów. 2. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi: − monitorowanie przestrzegania zasad ochrony ludzi przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych w planowaniu przestrzennym w odniesieniu do terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą i miejsc dost ępnych dla ludno ści. 3. Ochrona przed powa żnymi awariami i powa żnymi awariami przemysłowymi oraz zapobieganie szkodom w środowisku: − edukacja ekologiczna w celu wykreowania wła ściwych zachowa ń społecze ństwa w sytuacjach wyst ąpienia zagro żeń środowiska powodowanych wyst ąpieniem zdarze ń o znamionach powa żnych awarii,

103 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− wyznaczanie bezpiecznych miejsc parkingowych dla pojazdów przewo żą cych substancje niebezpieczne, − wspieranie Jednostek Ratowniczo-Ga śniczych w doposa żaniu w specjalistyczny sprz ęt ratownictwa technicznego, − zapobieganie bezpo średnim zagro żeniom wyst ąpienia szkody w środowisku i szkodom w środowisku, − w przypadku wyst ąpienia szkody w środowisku - egzekwowanie od podmiotów korzystaj ących ze środowiska obowi ązku podj ęcia działa ń naprawczych, działa ń zapobiegawczych oraz naprawy elementów przyrodniczych do przywrócenia stanu pocz ątkowego oraz usuni ęcia zagro żenia dla zdrowia ludzi. 4. Zarz ądzanie środowiskiem w aspekcie ochrony zdrowia: − wdra żanie strategicznego programu rz ądowego „ Środowisko, a zdrowie”, zgodnego z wytycznymi Europejskiego Biura Światowej Organizacji Zdrowia, − stwarzanie i doskonalenie dost ępnych systemów informacyjnych dla celów monitoringu „Środowiskowych zagro żeń zdrowia i ich skutków”, − przyspieszenie budowy systemów oczyszczania i odprowadzania ścieków na terenach wiejskich, − łagodzenie istniej ących nieprawidłowo ści lokalizacyjnych przez budow ę ekranów akustycznych i innych zabezpiecze ń, − restrukturyzacja produkcji rolniczej na obszarach o glebach nadmiernie zanieczyszczonych substancjami chemicznymi, − opracowanie i wdra żanie zintegrowanych programów edukacji ekologicznej, zdrowotnej i konsumenckiej. II. Cel ekologiczny: Zrównowa żone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii 1. Materiałochłonno ść , wodochłonno ść , energochłonno ść i odpadowo ść : − wspieranie działa ń zmierzaj ących do zmniejszenia zu życia wody i podniesienia efektywno ści wykorzystania energii w gospodarce komunalnej, − wspieranie działa ń maj ących na celu minimalizacj ę i ograniczanie ilo ści powstawania odpadów, − wspieranie projektowania i realizacji energooszcz ędnego budownictwa, − zwi ększenie sprawno ści wytwarzania energii i zmniejszenia strat energii w przesyle. 2. Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzi ą i skutkami suszy: − realizacja działa ń zmierzaj ących do obni żenia zagro żenia powodziowego wynikaj ących z wdra żania Dyrektywy 2007/60/WE w sprawie oceny i zarz ądzania ryzykiem powodziowym, − tworzenie warunków do szerokiego korzystania z wód (rekreacja, energetyka, żegluga, modernizacja i rozwój śródl ądowych dróg wodnych) przy niepogarszaniu ich jako ści, − realizacja programu małej retencji, programu ochrony przeciwpowodziowej województwa kujawsko - pomorskiego, − monitoring wła ściwego utrzymania wód i urz ądze ń wodnych, − utrzymanie koryt rzecznych, − modernizacja urz ądze ń wodnych melioracji podstawowych poprzez udra żnianie rzek i kanałów dla ryb dwu środowiskowych, − poprawa warunków do korzystania z wód (tworzenie rezerw wodnych) oraz ochrona obszarów wodno-błotnych, − wyznaczenie obszarów zalewowych i polderów,

104 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− budowa, przebudowa i modernizacja melioracji szczegółowych (w tym tworzenie zasobów wodnych poprzez nawadnianie). 3. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych: − sporz ądzenie analizy dotycz ącej wyznaczenia terenów dla lokalizacji instalacji OZE, − intensyfikacja wykorzystania mechanizmów wsparcia rozwoju OZE z prowadzeniem działa ń edukacyjnych oraz popularyzacyjnych, − wspieranie i aktywizacja samorz ądów gminnych w kierunku wykorzystania lokalnych zasobów dla zwi ększenia ilo ści energii uzyskiwanej ze źródeł odnawialnych, − realizacja przedsi ęwzi ęć z zakresu małej retencji (hydroelektrownie) z zachowaniem dro żno ści korytarzy ekologicznych. III. Cel ekologiczny: Ochrona i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrodniczych 1. Ochrona przyrody i krajobrazu: − dostosowanie re żimów ochronnych na obszarach chronionych do potrzeb ochrony przyrody i krajobrazu oraz do zamierze ń rozwoju społeczno-gospodarczego, − realizacja powszechnej inwentaryzacji przyrodniczej ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów chronionych i korytarzy ekologicznych, − utrzymanie ró żnorodno ści siedlisk przyrodniczych oraz gatunków i ich siedlisk, − ochrona krajobrazu otwartego przed inwestycjami dysharmonijnymi, − wprowadzenie programu udro żnienia rzek w celu umo żliwienia migracji organizmów wodnych, − intensyfikacja wdra żania i promocji programów rolno środowiskowych, − poprawa stanu zniszczonych cennych przyrodniczo ekosystemów, zwłaszcza dolin rzecznych oraz siedlisk, w tym wodno-błotnych i le śnych, − wspieranie kompleksowych bada ń florystycznych, faunistycznych i krajobrazowych oraz rozwój systemu wymiany informacji przyrodniczej, − sukcesywna rewaloryzacja parków podworskich i miejskich, − przeciwdziałanie wprowadzaniu gatunków obcej flory i fauny. 2. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów: − zwi ększanie lesisto ści województwa w wyniku dalszego zalesienia gruntów porolnych, − uwzgl ędnianie uwarunkowa ń przyrodniczo-krajobrazowych w planowaniu nowych zalesie ń, − działania na rzecz dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do siedlisk poprzez ograniczenia nasadze ń sosny na rzecz gatunków li ściastych, − zwi ększenie stabilno ści ekosystemów le śnych poprzez zró żnicowanie struktury pionowej drzewostanów, urozmaicenie formy zmieszania, − racjonalne rekreacyjne udost ępnianie lasów, − tworzenie spójnych kompleksów le śnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów, − kontynuowanie przebudowy drzewostanów zniekształconych lub uszkodzonych w wyniku działalno ści człowieka. 3. Ochrona powierzchni ziemi i gleb: − prowadzenie działa ń prewencyjnych w zakresie przeciwdziałania wył ączania z użytkowania rolniczego gleb o wysokich walorach u żytkowych, − przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej w zakresie ochrony gleb u żytkowanych rolniczo, − ograniczanie procesów erozji wodnej i wietrznej,

105 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− rekultywacja gleb zdegradowanych metodami biologicznymi i technicznymi, − wdra żanie programów rolno środowiskowych uwzgl ędniaj ących działania prewencyjne, − prowadzenie bie żą cej rekultywacji i zagospodarowania gruntów zdegradowanych, w tym terenów poprzemysłowych, − przestrzeganie i egzekwowanie wymogu rekultywacji terenów poeksploatacyjnych, − preferowanie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych w kierunku le śnym i wodnym. 4. Ochrona zasobów kopalin: − unikanie lokalizacji inwestycji strategicznych na terenach złó ż kopalin, − ograniczanie tendencji polegaj ącej na eksploatacji kopalin (w szczególno ści piasków i żwirów) z małych złó ż o powierzchni do 2 ha, − zast ępowanie kopalin surowcami z innych źródeł, w szczególno ści surowcami odtwarzalnymi i odzyskiwanymi z odpadów, − przeciwdziałanie nielegalnej eksploatacji kopalin. IV. Cel ekologiczny: Działania systemowe w ochronie środowiska 1. Edukacja ekologiczna i udział społecze ństwa w ochronie środowiska: − opracowanie i wdra żanie programów szkolnych z zakresu ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego, − szkolenie kadry nauczycielskiej oraz organizatorów turystyki i wypoczynku w zakresie tre ści i metodyki przekazywania wiedzy ekologicznej, − podnoszenie świadomo ści ekologicznej decydentów, − przygotowywanie i publikowanie rzetelnej łatwo dostępnej informacji o stanie i zagro żeniach środowiska, − prowadzenie skutecznej edukacji ekologicznej, realizacja szeregu działalno ści promuj ących tematyk ę ekologiczn ą – organizacja wydarze ń i imprez, prowadzenie działalno ści wydawniczej i promocyjnej, w tym w oparciu o produkty markowe regionu, − tworzenie i rozwijanie bazy dydaktycznej edukacji ekologicznej, − opracowywanie i realizacja programu regionalnego z zakresu edukacji ekologicznej oraz programów dla szczebla powiatowego i gminnego, − rozwijanie współpracy z organizacjami pozarz ądowymi wraz z zapewnieniem im udziału w działaniach edukacyjnych oraz podejmowaniu decyzji dotycz ących środowiska. 2. Rozwój bada ń i post ęp techniczny: − zwi ększenie wagi opinii i doradztwa naukowych środowisk z zakresu nauk przyrodniczych i ochrony środowiska w procesie podejmowania decyzji administracyjnych, − wsparcie dla przedsi ębiorstw wdra żaj ących i stosuj ących rozwi ązania technologiczne o innowacyjnym charakterze. 3. Planowanie przestrzenne w ochronie środowiska: − uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymaga ń ochrony środowiska, − przestrzeganie zasad ładu przestrzennego i ochrony krajobrazu, − przestrzeganie zasad strefowania poszczególnych funkcji terenu (np. mieszkaniowa, usługowa, produkcyjna), − ograniczenie rozpraszania budownictwa i jego koncentracja, intensyfikacja wykorzystania terenów w ramach istniej ącego zainwestowania, w szczególno ści budownictwa mieszkaniowego,

106 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− przestrzeganie w planach miejscowych optymalizacji ustale ń dotycz ących ochrony środowiska w tym odprowadzenie ścieków do kanalizacji, podł ączenie zabudowy do sieci ciepłowniczej, gazowej, b ądź stosowanie źródeł energii odnawialnej, − zalecanie w planach miejscowych okre ślania poziomów docelowych substancji w powietrzu celem ograniczenia „niskiej emisji”, − uwzgl ędnianie w polityce przestrzennej progów poziomu „chłonno ści” środowiskowa i „pojemno ści” przestrzennej, − wyznaczenie korytarzy ekologicznych rangi ponadlokalnej dla potrzeb opracowa ń ekofizjograficznych i prognoz oddziaływania na środowisko oraz ich zagospodarowanie zgodnie ze specyfik ą, − prowadzenie efektywnego monitoringu obecnych i planowanych zmian zachodz ących w środowisku, − prowadzenie analiz scenariuszowych i budowanie modeli zmian funkcji przestrzeni w relacji do istniej ących i potencjalnych zagro żeń środowiskowych, − ograniczanie zagospodarowania na terenach zagro żonych powodzi ą. 4. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska: − stosowanie w systemie zamówie ń publicznych oraz publicznych dotacji i dofinansowań preferencji dla przedsi ębiorstw o proekologicznym podej ściu w ramach prowadzonych działalno ści (stosowanie systemów zarz ądzania środowiskowego, certyfikacja działalno ści), − promocja i wsparcie dla zastosowania w przedsi ęwzi ęciach i procesach koncepcji najlepszych dost ępnych technik (BAT), − wsparcie dla jednostek publicznych i podmiotów gospodarczych uzyskuj ących certyfikaty norm ISO, − stosowanie innowacyjnych pro środowiskowych rozwi ąza ń w inwestycjach finansowanych ze środków publicznych, − rekompensowanie samorz ądom lokalnym strat w środowisku na skutek realizowanych inwestycji. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica uwzgl ędnia tak że cele przyj ęte w Planie gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 – 2023 . Działania Gminy w zakresie gospodarki odpadami wpisuj ą si ę w realizacj ę nadrz ędnego celu Planu gospodarki odpadami dla województwa kujawsko – pomorskiego, którym jest dojście do systemu gospodarki odpadami, zgodnego z zasad ą zrównowa żonego rozwoju, w którym w pełni realizowane s ą zasady gospodarki odpadami, który przyczyni si ę do osi ągni ęcia wysokiej jako ści życia w czystym i bezpiecznym środowisku, poprzez: − zapobieganie i minimalizacj ę ilo ści wytwarzanych odpadów oraz ograniczenie ich wła ściwo ści niebezpiecznych, − odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystywanie odpadów, wykorzystanie wła ściwo ści materiałowych i energetycznych odpadów, − unieszkodliwianie poprzez składowanie tylko w przypadku gdy odpadów nie mo żna podda ć procesom odzysku. Kierunki rozwoju gminnego systemu gospodarki odpadami, zakładaj ą realizacj ę celów ustanowionych na szczeblu wojewódzkiego planu gospodarki odpadami: − zwi ększenie udziału odzysku, w szczególno ści recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie ż odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska,

107 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów, − wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Zgodnie z zasad ą sporz ądzania strategicznych dokumentacji, Program powinien równie ż nawi ązywa ć do zapisów Powiatowego Programu Ochrony Środowiska . Program ten w swoich zapisach zawiera wiele priorytetów ekologicznych, które bezpo średnio powinno si ę wykorzysta ć w harmonogramie dla Gminy, w tym mi ędzy innymi: − ochrona powietrza, − racjonalna gospodarka zasobami wodnymi i rozwój infrastruktury wodno-ściekowej, − rozwój systemu gospodarowania odpadami, − ochrona gleb, powierzchni ziemi i zasobów kopalin, − wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych, − racjonalne u żytkowanie zasobów przyrodniczych i ochrona dziedzictwa przyrodniczego, − edukacja ekologiczna, Kolejnym nadrz ędnym dokumentem, który powinien mie ć swoje odzwierciedlenie w PO Ś dla Gminy Kruszwica jest Program ochrony powietrza dla strefy kujawsko- pomorskiej . POP zakłada dla poszczególnych rodzajów emisji, nast ępuj ące działania krótkoterminowe: 1. W przypadku emisji powierzchniowej: − zakaz palenia w kominkach, je żeli nie stanowi ą one jedynego źródła ogrzewania mieszka ń w okresie grzewczym, − czasowe ograniczenie uci ąż liwo ści prowadzonych prac budowlanych, − nasilenie kontroli budów, pod k ątem ograniczenia niezorganizowanej emisji pyłu (kontrola przestrzegania zapisów pozwolenia budowlanego), − nakaz zraszania pryzm materiałów sypkich i powierzchni pyl ących, szczególnie na terenie placów budów, kopalniach kruszyw i zakładów przeróbki surowców skalnych, − zakaz spalania pozostało ści ro ślinnych na powierzchni ziemi. 2. W przypadku emisji liniowej: − wzmocnienie kontroli pojazdów opuszczaj ących place budów pod k ątem ograniczenia zanieczyszczenia dróg, prowadz ącego do niezorganizowanej emisji pyłu, − przeniesienie uci ąż liwego nat ęż enia ruchu samochodowego na odcinki alternatywne, wyznaczone przez zarz ądzaj ących drogami na danym obszarze wraz z monta żem tablic informacyjnych o objazdach, − czyszczenie ulic na mokro (szczególnie w przypadku wyst ąpienia lub prognozowania wyst ąpienia stanu alarmowego pyłu PM10), 3. W przypadku emisji punktowej: − z powodu znikomego udziału emisji punktowej w wielko ści st ęż eń imisyjnych pyłu PM10 (poni żej 1,5 % w obszarze przekrocze ń) uznano za bezcelowe proponowanie obni żenia emisji ze źródeł punktowych, poniewa ż generowałoby to bardzo wysokie koszty przy znikomym efekcie ekologicznym. Aktualizowany Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica uwzgl ędnia równie ż zapisy dotychczas obowi ązuj ącego Programu Ochrony Środowiska , poniewa ż wa żnym aspektem prowadzenia polityki ochrony środowiska jest ci ągło ść podejmowanych działa ń. Projekt Programu nie odbiega w du żym stopniu od zakresu tematycznego dokumentu dot ąd obowi ązuj ącego. W przygotowanej aktualizacji oparto si ę na aktualnych danych. Jak pisano w pocz ątkowych rozdziałach Programu jako rok bazowy został przyj ęty rok 2013, jednak kiedy nie było mo żliwo ści odniesienia si ę do aktualnych danych,

108 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 wykorzystano materiały z lat wcze śniejszych. Poza tym, podobnie jak w przypadku PO Ś z roku 2010, w przedstawianym projekcie dokumentu znalazły si ę nast ępuj ące zagadnienia (w rozszerzonym lub skróconym zakresie): 1. Charakterystyka Gminy. 2. Infrastruktura Gminy. 3. Ocena i analiza stanu środowiska przyrodniczego Gminy. 4. Cele i kierunki działa ń dla Gminy Kruszwica w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. 5. Harmonogram realizacyjny PO Ś. 6. Koncepcja edukacji ekologicznej. 7. System finansowania inwestycji. 8. Strategia i monitoring realizacji Programu. Gmina Kruszwica sukcesywnie realizowała priorytetowe cele przyj ęte w PO Ś z 2010 roku. Jak wynika z analizy przeprowadzonych inwestycji i wydatkowanych środków, Gmina Kruszwica to jednostka, która przeznacza znaczne nakłady finansowe oraz administracyjne na rozwój jednostki, zarówno w ramach prowadzonych inwestycji i przedsi ęwzi ęć , jak i działa ń organizacyjnych. Zadania, wpisuj ące si ę w zało żenia Programu Ochrony Środowiska, przeprowadzone przez Gmin ę Kruszwica w ostatnich latach skupiały si ę głównie na modernizacjach sieci infrastruktury wodno – ściekowej, poprawie jako ści powietrza atmosferycznego, a tak że na gospodarce odpadami. Oprócz tego jednostka przeznaczała równie ż środki na zadania bie żą ce, jak utrzymanie zieleni, dróg czy edukacj ę ekologiczn ą.

5.2. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KRUSZWICA

Harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska zakłada realizacj ę działa ń Gminy, zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami prawnymi oraz planowanymi przez jednostk ę inwestycjami. Obowi ązki samorz ądu gminnego wynikaj ą mi ędzy innymi bezpo średnio z nast ępuj ących ustaw: − ustawy o samorz ądzie gminnym, − ustawy Prawo ochrony środowiska, − ustawy Prawo Wodne, − ustawy o odpadach, − ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, − ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, − ustawy o ochronie przyrody. Przy sporz ądzaniu celów strategicznych w zakresie szeroko poj ętej ochrony środowiska dla Gminy Kruszwica opierano si ę na zapisach wspomnianych ustaw, jednak w wi ększo ści do harmonogramu wprowadzano zaplanowane przez Gmin ę inwestycje i przedsi ęwzi ęcia. Zapisane w harmonogramie realizacyjnym działania wynikaj ące bezpo średnio z ustaw, to zadania, na które w szczególno ści organy Gminy powinny zwróci ć uwag ę, ze wzgl ędu na problemy w danym zakresie b ądź niedoci ągni ęcia administracyjne lub finansowe.

109 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Głównymi celami strategicznymi dla Gminy Kruszwica, w nawi ązaniu do prowadzonej obecnie polityki zrównowa żonego rozwoju (obowi ązuj ącego dot ąd Programu Ochrony Środowiska) s ą nast ępuj ące kierunki: 1. Cel ekologiczny: modernizacja i rozbudowa infrastruktury wodno – ściekowej dla zapewnienia lepszej ochrony środowiska oraz poprawy warunków życia mieszka ńców. 2. Cel ekologiczny: zachowanie, wła ściwe wykorzystanie oraz odnawianie i przywracanie do stanu wła ściwego składników przyrody. 3. Cel ekologiczny: ograniczenie przekształce ń ziemi w wyniku procesów naturalnych oraz antropogenicznych. 4. Cel ekologiczny: zapewnienie wystarczaj ącej ilo ści wody o odpowiedniej jako ści u żytkowej oraz ochrona przed powodzi ą. 5. Cel ekologiczny: utrzymanie standardów jako ści powietrza, redukcja emisji pyłów gazów i odorów. 6. Cel ekologiczny: zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu i utrzymanie jak najlepszej jako ści stanu akustycznego środowiska. 7. Cel ekologiczny: ochrona mieszka ńców przed polami elektromagnetycznym. 8. Cel ekologiczny: racjonalizacja zu życia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych. 9. Cel ekologiczny: upowszechnienie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. 10. Cel ekologiczny: minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach najwi ększego oddziaływania na środowisko i zapewnienie bezpiecze ństwa chemicznego i biologicznego. 11. Cel ekologiczny: rozwój systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Najwa żniejszymi kwestiami dla Gminy Kruszwica w ramach prowadzonych działa ń s ą inwestycje w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, drogownictwa oraz innych sieci infrastruktury, w tym rozwój energii odnawialnej. Wszelkie inne działania, ju ż pozainwestycyjne, zwi ązane s ą z prowadzeniem rejestrów, ewidencji, kontrolami oraz prowadzeniem post ępowa ń administracyjnych i edukacj ą ekologiczn ą.

Wyznaczone cele ekologiczne, a w ich ramach kierunki działa ń (wymienione w tabeli harmonogramu), jakie nale ży podj ąć w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Kruszwica, stanowi ą podstaw ę dla realizacji konkretnych zada ń ekologicznych na przestrzeni kilkunastu lat. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na tym terenie, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji (w dziedzinie ochrony środowiska), które przekazane zostały przez Urz ąd Miejski oraz instytucje i podmioty zajmuj ące si ę ochron ą środowiska w całym regionie. Cele strategiczne i kierunki działa ń okre ślono jako obowi ązuj ące w czasie krótkoterminowego i długoterminowego harmonogramu Programu Ochrony Środowiska (od roku 2014 do roku 2017, wraz z perspektyw ą na lata 2018 - 2021). Z uwagi na szeroki zakres przedsi ęwzi ęć koniecznych do osi ągni ęcia wyznaczonych celów, spo śród wszystkich zada ń ekologicznych wybrano pewn ą grup ę zada ń, któr ą nale ży realizowa ć w pierwszej kolejno ści. Ich zestawienie stanowi krótkookresowy harmonogram (4 – letni, w latach 2014 - 2017) i s ą to przede wszystkich konkretne inwestycje infrastrukturalne.

110 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Cz ęść pozostałych zada ń ekologicznych b ędzie realizowana w okresie długoterminowym (8 – letnim, do roku 2021), w ramach długookresowego harmonogramu znajduj ą si ę zadania wymagaj ące kontynuacji, np. edukacja ekologiczna, szkolenia, kontrole, monitoring, itd.). W ramach wyznaczonego harmonogramu realizacyjnego, zadania podzielono na zadania własne Urz ędu Miejskiego (zadania Gminy) i zadania koordynowane (wspólne z innymi jednostkami oraz innymi podmiotami zajmuj ącymi si ę działaniami proekologicznymi oraz infrastruktur ą zapewniaj ącą ochron ę środowiska). W harmonogramie nie zamieszczano zada ń, jakie prowadzone s ą na terenie Gminy, tylko i wył ącznie przez inne ni ż Gmina organy ochrony środowiska i instytucje, takie jak np. Powiat, WIO Ś, RZGW, Lasy Pa ństwowe, RDO Ś. Zadania własne Gminy to przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji Gminy. Natomiast zadania koordynowane to pozostałe zadania zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie Gminy, ale podległych bezpo średnio organom powiatowym, wojewódzkim, b ądź centralnym. Nale ży zaznaczy ć, że szeroko poj ęta ochrona środowiska oraz działania maj ące prowadzi ć do zrównowa żonego rozwoju nie s ą tylko zadaniami realizowanymi na poziomie lokalnym, przez samorz ąd gminny. Działania Gminy Kruszwica są ukierunkowane poprzez działania prowadzone na szczeblu krajowym, wojewódzkim oraz regionalnym przez takie jednostki i instytucje, jak: Ministerstwo Środowiska, Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, Marszałka, Wojewod ę i Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Regionaln ą Dyrekcj ę Lasów Państwowych (Nadleśnictwa, Le śnictwa), Agencj ę Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, O środki Edukacji Ekologicznej, Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Pa ństwow ą Stra ż Po żarn ą, Inspekcj ę Ruchu Drogowego, zarz ądców dróg wszystkich kategorii, organy nadzoru budowlanego, inspekcj ę sanitarn ą, zarz ądzaj ący składowiskami instalacjami, starostwo powiatowe, podmioty gospodarcze, czy te ż wła ścicieli gruntów. Proces zarz ądzania środowiskiem w postaci planowania konkretnych inwestycji spoczywa niew ątpliwie głównie na władzach samorz ądowych. Maj ąc na uwadze spójno ść koordynacji działa ń pomi ędzy poszczególnymi szczeblami władz samorz ądowych i rz ądowych, a tak że współprac ę z pozostałymi partnerami, zarz ądzanie środowiskiem Gminy Kruszwica przy pomocy Programu Ochrony Środowiska wymaga ć b ędzie ustalenia roli i zakresu działania poszczególnych podmiotów zaanga żowanych w jego realizacj ę, struktury organizacji Programu oraz systemu monitoringu. Władze Gminy pełni ą w odniesieniu do Programu kilka funkcji. Jedn ą z wa żniejszych jest funkcja regulacyjna, na któr ą składaj ą si ę akty prawa lokalnego – uchwały oraz decyzje administracyjne zwi ązane odpowiednio z okre ślonymi obszarami zagadnie ń środowiskowych. Władze pełni ą równie ż funkcje wykonawcze i kontrolne. Po żą dane jest, aby władze Gminy pełniły równie ż funkcje wspieraj ące dla podmiotów zaanga żowanych w rozwój obszaru oraz funkcje kreuj ące działania ukierunkowane na popraw ę środowiska przyrodniczego. Do podstawowych instrumentów prawnych odnosz ących si ę do zagadnie ń ochrony środowiska nale żą : standardy i normy środowiskowe, pozwolenia i odpowiedzialno ść administracyjna, karna i cywilna. Głównymi instrumentami finansowymi s ą opłaty ekologiczne, kary, fundusze celowe, ulgi podatkowe. W śród instrumentów o charakterze

111 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 społecznym wyró żnia si ę dost ęp do informacji, komunikacj ę społeczn ą, edukacj ę i promocj ę ekologiczn ą.

5.3. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W ODNIESIENIU DO REALIZACJI POZIOMÓW CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH

Na tle uwarunkowa ń prawnych i oceny stopnia ich zgodno ści z prawem wspólnotowym, zdefiniowano cele długoterminowe w zakresie ochrony środowiska (i o ile to było mo żliwe, poziomy). Cele długoterminowe okre ślone zostały na podstawie Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2009-2016, gdy ż to na jej podstawie opieraj ą si ę inne sektorowe programy o znaczeniu krajowym.

Uwzgl ędnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Głównym celem strategicznym jest doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki b ędą, zgodnie z obowi ązuj ącym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny b ędą uwzgl ędniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów.

Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska Głównym celem jest uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasad ą rozwoju zrównowa żonego. Działania te powinny obj ąć pełn ą internalizacj ę kosztów zewn ętrznych zwi ązanych z presj ą na środowisko.

Zarz ądzanie środowiskowe Celem podstawowym jest jak najszersze przyst ępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy w śród społecze ństwa o tym systemie i tworzenie korzy ści ekonomicznych dla firm i instytucji b ędących w systemie.

Udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Głównym celem jest podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, zgodnie z zasad ą „my śl globalnie, działaj lokalnie”, prowadz ącą do: − proekologicznych zachowa ń konsumenckich, − pro środowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialno ści za stan środowiska, − organizowania akcji lokalnych słu żą cych ochronie środowiska, − uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotycz ących ochrony środowiska.

Rozwój bada ń i post ęp techniczny Głównym celem jest zwi ększenie roli polskich placówek badawczych we wdra żaniu ekoinnowacji w przemy śle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalaj ącego stanu systemu monitoringu środowiska.

112 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Odpowiedzialno ść za szkody w środowisku Celem polityki ekologicznej jest stworzenie systemu prewencyjnego, maj ącego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizuj ącego mo żliwo ść wyst ąpienia szkody. W przypadku wyst ąpienia szkody w środowisku koszty naprawy musz ą w pełni ponie ść jej sprawcy.

Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym W perspektywie długookresowej jest konieczne przywrócenie wła ściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju, w szczególno ści dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny by ć podstaw ą lokalizacji nowych inwestycji.

Ochrona przyrody Podstawowym celem jest zachowanie bogatej ró żnorodno ści biologicznej polskiej przyrody na ró żnych poziomach organizacji: na poziomie wewn ątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym), wraz z umo żliwieniem zrównowa żonego rozwoju gospodarczego kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z ró żnorodno ści ą biologiczn ą.

Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów W perspektywie długookresowej zakłada si ę dalsze prace w kierunku racjonalnego użytkowania zasobów le śnych przez kształtowanie ich wła ściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Oznacza to rozwijanie idei trwale zrównowa żonej i wielofunkcyjnej gospodarki le śnej.

Racjonalne gospodarowanie zasobami wody Głównym celem długookresowym jest racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchroni ć gospodark ę narodow ą od deficytów wody i zabezpieczy ć przed skutkami powodzi oraz zwi ększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem jest d ąż enie do maksymalizacji oszcz ędno ści zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwi ększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem.

Ochrona powierzchni ziemi Głównymi celami dla ochrony powierzchni ziemi, a w szczególno ści dla ochrony gruntów użytkowanych rolniczo jest: − rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i le śnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównowa żonego, − przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, ł ąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenie, − zwi ększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracaj ąc im funkcj ę przyrodnicz ą, rekreacyjn ą lub rolnicz ą.

Gospodarowanie zasobami geologicznymi Podstawowym celem jest racjonalizacja zaopatrzenia ludno ści oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wod ę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochron ą przed ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. Konieczne jest:

113 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin, − eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, − wzmocnienie ochrony niezagospodarowanych złó ż kopalin w procesie planowania przestrzennego.

Środowisko a zdrowie Celem działa ń w obszarze zdrowia środowiskowego jest dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszka ńców w wyniku wspólnych działa ń sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami b ędącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powoduj ących zanieczyszczenie środowiska.

Jako ść powietrza Najwa żniejszym zadaniem b ędzie d ąż enie do spełnienia zobowi ąza ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego oraz z dwóch dyrektyw unijnych. Z Dyrektywy LCP wynika, że emisja z du żych źródeł energii, o mocy powy żej 50 MWc, nie powinna by ć wy ższa ni ż 454 tys. Mg dla SO 2 i 254 tys. Mg dla NO x. Limity te dla roku 2012 wynosiły dla SO 2 - 358 tys. Mg, dla

NO x - 239 tys. Mg. Trzeba doda ć, że s ą to limity niezwykle trudne do dotrzymania dla kotłów spalaj ących w ęgiel kamienny lub brunatny nawet przy zastosowaniu instalacji odsiarczaj ących gazy spalinowe. Podobnie trudne do spełnienia s ą normy narzucone przez Dyrektyw ę CAFE, dotycz ące pyłu drobnego PM 10 oraz PM 2,5. Do roku 2016 zakłada si ę tak że całkowit ą likwidacj ę emisji substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą przez wycofanie ich z obrotu i stosowania.

Ochrona wód Do ko ńca 2015 r. Polska powinna zapewni ć 75 % redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych ko ńcz ąc krajowy program budowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych dla wszystkich aglomeracji powy żej 2 000 RLM. Osi ągni ęcie tego celu będzie oznaczało przywrócenie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych w całym kraju, a tak że realizacj ę Bałtyckiego Programu Działa ń dotycz ącego walki z eutrofizacj ą wód Bałtyku. Naczelnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym równie ż zachowanie i przywracanie ci ągło ści ekologicznej cieków. Ten długofalowy cel powinien by ć zrealizowany do 2015 r. tak, jak to przewiduje dla wszystkich krajów Unii Europejskiej Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE, natomiast w polskim prawodawstwie ustawa Prawo wodne. Cel ten jest realizowany przez opracowanie dla ka żdego obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju.

Gospodarka odpadami Celami w zakresie gospodarki odpadami s ą: − utrzymanie tendencji oddzielenia ilo ści wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju (mniej odpadów na jednostk ę produktów, mniej opakowa ń, dłu ższe okresy życia produktów itp.), − znaczne zwi ększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, − zamkni ęcie wszystkich składowisk, które nie spełniaj ą standardów UE i ich rekultywacja,

114 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− eliminacja kierowania na składowiska zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego oraz zu żytych baterii i akumulatorów, − takie zorganizowanie systemu preselekcji sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej ni ż 50 % w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych.

Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych Celem długookresowym w zakresie ochrony przed hałasem jest dokonanie wiarygodnej oceny nara żania społecze ństwa na ponadnormatywny hałas i podj ęcie kroków do zmniejszenia tego zagro żenia tam, gdzie jest ono najwi ększe. Podobny jest te ż cel działa ń zwi ązanych z zabezpieczeniem społeczeństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych.

Substancje chemiczne w środowisku Celem polityki ekologicznej w odniesieniu do chemikaliów jest stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnego z zasadami Rozporz ądzenia REACH.

115 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

VI. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2014 2015 2016 2017 2018-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: modernizacja i rozbudowa infrastruktury wodno – ściekowej dla zapewnienia lepszej ochrony środowiska oraz poprawy warunków życia mieszka ńców brak danych kosztowych Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej. 2014 - 2021 Gmina, ZWIK środki własne gminy, ZWIK brak danych kosztowych Budowa nowych przył ączy sieci kanalizacyjnej. 2014-2021 Gmina środki własne gminy Modernizacja gminnej Oczyszczalni Ścieków w celu brak danych kosztowych Gmina, Spółka 2014-2021 zabezpieczenia ci ągło ści pracy. środki własne gminy Wodno-Ściekowa brak danych kosztowych Bie żą ce utrzymanie i modernizacja sieci wodoci ągowej. 2014-2021 Gmina, ZWIK środki własne gminy, ZWIK Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz koszty administracyjne zadanie ci ągłe Gmina przydomowych oczyszczalni ścieków. środki własne gminy brak danych kosztowych Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. 2014-2021 Gmina środki własne gminy brak danych kosztowych Rozwój sieci kanalizacyjnej zgodny z planem Aglomeracji. 2014-2021 Gmina środki własne gminy Cel ekologiczny: zachowanie, wła ściwe wykorzystanie oraz odnawianie i przywracanie do stanu wła ściwego składników przyrody

koszty administracyjne organy wskazane Ustanawianie (wraz z opracowaniem dokumentacji) nowych w ustawie o ochronie form ochrony przyrody (np. pomników przyrody), planów zadanie ci ągłe przyrody (Dz. U. ochrony oraz ich wdra żanie. środki własne jednostek realizuj ących z 2013 r., poz. 627 ze zm.) brak szczegółowych danych kosztowych Utrzymanie zieleni w Gminie. zadanie ci ągłe Gmina środki własne Gminy Tworzenie i realizacja kompleksowych i długoterminowych brak danych kosztowych planów zalesiania terenów z niskimi klasami gleb, obszarów zadanie ci ągłe Gmina, ODR zagro żonych erozj ą gleb (uwzgl ędnianie zalesie ń w MPZP). środki własne jednostek realizuj ących Kontrola realizacji wydawanych pozwole ń na wycink ę drzew koszty administracyjne zadanie ci ągłe Gmina przez mieszka ńców (wizja lokalna). środki własne Gminy

116 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2014 2015 2016 2017 2018-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: ograniczenie przekształce ń ziemi w wyniku procesów naturalnych oraz antropogenicznych Edukacja ekologiczna rolników w zakresie wdra żania Kodeksu brak szczegółowych danych kosztowych Gmina (szkolenia), zadanie ci ągłe Dobrych Praktyk Rolniczych. środki własne jednostek realizuj ących sołtysi brak szczegółowych danych kosztowych Utrzymanie czysto ści w Gminie. corocznie Gmina środki własne Gminy Ochrona gleb najlepszych kompleksów w MPZP przed koszty administracyjne zadanie ci ągłe Gmina zabudowaniem. środki własne Gminy Stopniowe opracowywanie MPZP, zgodnie z zało żeniami koszty administracyjne Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania zadanie ci ągłe Gmina przestrzennego wraz z prowadzeniem procedury strategicznej środki własne Gminy oceny oddziaływania projektów MPZP. Cel ekologiczny: zapewnienie wystarczaj ącej ilo ści wody o odpowiedniej jako ści u żytkowej oraz ochrona przed powodzi ą Bie żą ce utrzymanie i konserwacja cieków oraz podstawowych Brak danych kosztowych zadanie ci ągłe ZMiUW urz ądze ń melioracji wodnej. ZMiUW we Włocławku Bie żą ce utrzymanie i konserwacja cieków oraz szczegółowych Brak danych kosztowych Gminna Spółka zadanie ci ągłe urz ądze ń melioracji wodnej. Gminna Spółka Wodna Wodna Cel ekologiczny: utrzymanie standardów jako ści powietrza, redukcja emisji pyłów gazów

Wprowadzanie energii odnawialnej na terenie Gminy (promocja koszty administracyjne zadanie ci ągłe Gmina, inwestorzy kolektorów słonecznych, biomasy, elektrowni wiatrowych). Gmina, przedsi ębiorcy, organizacje Wymiana instalacji odpylania, budowa nowych kanałów Brak danych kosztowych Zakład Energetyki 2014-2021 spalinowych i wymiana trzonu komina stalowego. Zakład Energetyki Cieplnej Cieplnej Wymiana tradycyjnej sieci ciepłowniczej na preizolowan ą oraz Brak danych kosztowych Zakład Energetyki 2014-2021 sukcesywna modernizacja istniej ących w ęzłów cieplnych. Zakład Energetyki Cieplnej Cieplnej Bie żą ce utrzymanie, modernizacja oraz przebudowa dróg Brak danych kosztowych zadanie ci ągłe Gmina gminnych. Środki własne gminy Bie żą ce utrzymanie oraz modernizacja odcinka drogi Brak danych kosztowych 2014-2021 ZDW powiatowej przebiegaj ącej przez teren gminy. ZDW Bie żą ce utrzymanie i modernizacja odcinka drogi krajowej Brak danych kosztowych 2014-2021 GDDKiA przebiegaj ącej przez gmin ę. GDDKiA brak danych kosztowych corocznie / do Dotowanie działa ń zwi ązanych z usuwaniem azbestu. Gmina Środki własne Gminy, WFO ŚiGW 2032

117 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2014 2015 2016 2017 2018-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu i utrzymanie jak najlepszej jako ści stanu akustycznego środowiska Wprowadzanie zapisów dotycz ących standardów akustycznych koszty administracyjne zadanie ci ągłe Gmina w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. środki własne Gminy Cel ekologiczny: ochrona mieszka ńców przed polami elektromagnetycznym Lokalizowanie emitorów pól elektromagnetycznych koszty administracyjne z uwzgl ędnieniem odległo ści do obszarów zabudowy zadanie ci ągłe Gmina mieszkaniowej. środki własne jednostek realizuj ących Wprowadzanie zapisów dotycz ących standardów emisji pól koszty administracyjne elektromagnetycznych w miejscowych planach zadanie ci ągłe Gmina zagospodarowania przestrzennego. środki własne Gminy Cel ekologiczny: racjonalizacja zu życia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych Bie żą ca konserwacja i utrzymanie sieci elektroenergetycznej na brak danych kosztowych zadanie ci ągłe ENEA terenie gminy. ENEA Termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej Gminy brak szczegółowych danych kosztowych 2014-2021 Gmina Kruszwica. Środki własne Gminy, Środki UE brak szczegółowych danych kosztowych Opracowanie oraz wdra żanie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Zadanie ci ągłe Gmina Środki własne Gminy Cel ekologiczny: upowszechnienie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej

Realizacja szkole ń obejmuj ących zagadnienia środowiskowe brak szczegółowych danych kosztowych dla pracowników Urz ędu Miejskiego, rolników, mieszka ńców Gmina, Nadle śnictwa, zadanie ci ągłe (w zakresie: gospodarki wodnej, ściekowej, gospodarki środki własne Gminy, ODR, środki WFO ŚiGW ODR, organizacje odpadami, nawo żenia, unieszkodliwiania azbestu itp.). Prowadzenie edukacji ekologicznej poprzez konkursy, festyny, brak szczegółowych danych kosztowych Gmina, Powiat, zadanie ci ągłe pikniki o tematyce ekologicznej. środki własne Gminy, Powiatu, środki zewn ętrzne, WFO ŚiGW Nadle śnictwa, szkoły Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska oraz koszty administracyjne co 2 lata Gmina opracowywanie raportów z realizacji PO Ś (co 2 lata). środki własne Gminy Informowanie mieszka ńców o prowadzonych post ępowaniach, koszty administracyjne wydawanych decyzjach, prowadzonych inwestycjach, zadanie ci ągłe Gmina opracowywanych planach i programach oraz jako ści środki własne Gminy środowiska na terenie Gminy (BIP, tablica ogłosze ń, lokalna

118 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2014 2015 2016 2017 2018-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania prasa itd.). Cel ekologiczny: minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach najwi ększego oddziaływania na środowisko i zapewnienie bezpiecze ństwa chemicznego lub biologicznego Uwzgl ędnianie zagadnie ń zagro żenia powa żnymi awariami koszty administracyjne w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zadanie ci ągłe Gmina oraz wydawanych decyzjach. środki własne Gminy Cel ekologiczny: rozwój systemu gospodarki odpadami komunalnymi

Zadania z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi będą wynika ć z ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach. Okre ślone przez ustaw ę obowi ązki Gminy b ędą stopniowo i zgodnie z obowi ązuj ącymi terminami realizowane przez Gmin ę Kruszwica. Najwa żniejszymi zadaniami Gminy Kruszwica w tym zakresie jest: − osi ągni ęcie wymaganych poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania, − osi ągni ęcie wymaganych poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami takich frakcji odpadów jak: papier i tektura, tworzywa sztuczne, szkło, metal, opakowania wielomateriałowe.

119 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

VII. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

7.1. ZAŁO ŻENIA OGÓLNE

Edukacja ekologiczna znalazła stosown ą rang ę zarówno w Konstytucji RP, jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie o światy. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika równie ż z podpisanych przez Polsk ę dokumentów mi ędzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. Podstawowym celem edukacji ekologicznej jest upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. Wa żnym celem jest równie ż kształtowanie pełnej świadomo ści i budzenie zainteresowania społecze ństwa sprawami środowiska, rozpatruj ąc jego walory w ramach ekonomii, ekologii i warto ści społecznych. Ponadto nale ży umo żliwi ć ka żdemu człowiekowi zdobywanie wiedzy i umiej ętno ści niezb ędnych dla poprawy stanu środowiska i zach ęca ć mieszka ńców do anga żowania si ę w sprawy ochrony środowiska i wła ściwego korzystania z jego zasobów.

7.2. POTRZEBA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

Edukacja ekologiczna jest koncepcj ą kształcenia i wychowywania społecze ństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „my śle ć globalnie, działa ć lokalnie” . Wa żnym elementem jest ł ączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczn ą oraz działaniami praktycznymi. Potrzeba wdro żenia ekorozwoju, m. in. poprzez edukacj ę ekologiczn ą, pojmowanego jako całokształt harmonijnych działa ń człowieka, korzystaj ącego z zasobów środowiska przyrodniczego w sposób racjonalny, odpowiedzialny oraz gwarantuj ący ich zachowanie dla przyszłych pokole ń jest obecnie spraw ą piln ą, godn ą stawiania jej ponad wszelkimi podziałami. Dlatego te ż edukacyjne działania proekologiczne powinny integrowa ć całe społecze ństwo. Obejmuje ona uwzgl ędnianie, we wszystkich działaniach, tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Zagadnienia szeroko poj ętej ekologii, powinny dociera ć do wszystkich grup społecznych i wiekowych. W zwi ązku z tym wa żne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w jak najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywa ć informacj ę ekologiczn ą. Niewiele osób rozumie, jaki wpływ na stan i jako ść środowiska maj ą zachowania poszczególnych osób, rodzin i grup społecznych, jak równie ż ich przyzwyczajenia, styl życia, sposoby wypoczynku lub od żywiania. Dlatego te ż edukacja ekologiczna, wspomagaj ąca zrozumienie zale żno ści mi ędzy człowiekiem, jego wytworami i przyrod ą, obejmowa ć musi wszystkich ludzi bez wyj ątku, w pierwszej kolejno ści najmłodszych, którzy mog ą skutecznie przekazywa ć osobom starszym wzorce zachowa ń proekologicznych. Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i ka żdego z osobna, podejmowany codziennie, w ka żdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, jest w stanie zahamowa ć degradacj ę

120 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

środowiska, wpłyn ąć na popraw ę jako ści naszego życia i zdrowia oraz zapewni ć perspektywy godziwego życia przyszłym pokoleniom. Przewidziany do realizacji program edukacji ekologicznej powinien zawiera ć nast ępuj ące zagadnienia: - potrzeb ę edukacji ekologicznej, - uwzgl ędnianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, - znalezienie i zró żnicowanie form i tre ści przekazu, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywa ć informacj ę ekologiczn ą, - podział mieszka ńców na grupy, do których trafia ć b ędą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne (np. pracowników samorz ądowych, dziennikarzy i nauczycieli, dzieci i młodzie ż, dorosłych mieszka ńców oraz przedsi ębiorców). Nale ży równocze śnie wyznaczy ć cele i efekty, jakie ma przynie ść prowadzona akcja edukacyjno - informacyjna. Wła ściwie opracowany program edukacji ekologicznej powinien równie ż uwzgl ędnia ć nakłady finansowe oraz mo żliwo ści finansowania zada ń edukacyjnych przewidzianych harmonogramem programu. Istotna jest równie ż spójno ść tego programu z zało żeniami programów edukacyjnych wy ższych szczebli (powiatowym i wojewódzkim). Podczas ró żnych konkursów i akcji ekologicznych warto jest pogł ębia ć znajomo ść problemów środowiskowych zwi ązanych z odpadami komunalnymi, pokaza ć korzy ści płyn ące ze zbiórki makulatury oraz innych surowców wtórnych, kształci ć umiej ętno ści ograniczenia ilo ści odpadów wytwarzanych w domu oraz aktywnego udziału w działaniach na rzecz środowiska. Działacze zajmuj ący si ę tematyk ą ochrony środowiska powinni równie ż zwróci ć uwag ę na problem spalania odpadów w gospodarstwach domowych. U świadamiaj ąc szkodliwo ść , jaka wynika z wprowadzania do atmosfery substancji pochodz ących ze spalania w nieprzystosowanych do tego urz ądzeniach, mog ą doprowadzi ć do mierzalnej poprawy faktycznego stanu środowiska przyrodniczego w skali regionu. Akcje ekologiczne powinny by ć prowadzone cyklicznie oraz anga żowa ć coraz wi ęcej mieszka ńców. Wa żne jest tak że, aby Gmina działała wspólnie z innymi jednostkami w zakresie ochrony środowiska, gospodarki odpadami i infrastruktury komunalnej. Współpraca pozwala na osi ągni ęcie szerszych celów, pozyskanie wi ększych środków finansowych na inwestycje.

VIII. SYSTEM FINANSOWANIA INWESTYCJI

KRAJOWE I MI ĘDZYNARODOWE PROGRAMY PROMUJ ĄCE ROZWÓJ ZRÓWNOWA ŻONY, INTEGRACJ Ę I WSPÓŁPRAC Ę MI ĘDZYNARODOW Ą

Po uzyskaniu przez Polsk ę członkostwa w Unii Europejskiej pojawiły si ę nowe mo żliwo ści i szanse na lepszy rozwój gospodarczy zgodny z ide ą ekorozwoju. Uzyskanie funduszy pochodz ących ze źródeł unijnych b ądź innych organizacji mi ędzynarodowych jest obecnie mo żliwe poprzez przyst ępowanie zainteresowanych stron do konkretnych programów i projektów. Bardzo wa żnym jest, aby władze lokalne podejmowały próby uzyskania tych funduszy, a tym samym wykorzystały szans ę na rozwój zrównowa żony swojego regionu i polepszenie w nim warunków życia ludno ści.

121 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Aktualne Programy, dotycz ące działa ń w zakresie ochrony oraz kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, dzi ęki którym mo żliwe jest uzyskanie środków na konkretne projekty rozwojowe, obowi ązuj ą do ko ńca 2013 roku, chocia ż finansowane z nich inwestycje realizowane b ędą jeszcze do ko ńca 2015 r. Obecnie ko ńcz ą si ę prace nad nowymi zasadami gospodarowania unijnymi dotacjami, w zwi ązku z zatwierdzeniem przez Parlament Europejski nowego bud żetu unijnego. Według nowych zało żeń Polska otrzyma 72,9 mld euro na realizacj ę polityki spójno ści, m. in. na nast ępuj ące dziedziny: − innowacje, − przedsi ębiorczo ść , − autostrady i drogi ekspresowe, − badania i rozwój, − zielon ą energi ę, − transport przyjazny środowisku, − społecze ństwo informacyjne, − wł ączenie społeczne, edukacj ę, rynek pracy. Od roku 2014 wdro żone zostan ą nowe programy zarz ądzane odpowiednio przez: − Ministerstwo Rozwoju Regionalnego: • programy w dziedzinie środowiska, transportu, energetyki, • program dotycz ący innowacyjno ści, bada ń naukowych i ich powi ąza ń ze stref ą przedsi ębiorstw, • rozwój kapitału ludzkiego, • program dotycz ący rozwoju cyfrowego, • program dla Polski Wschodniej, • programy dotycz ące współpracy terytorialnej (EWT), − Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: • program dotycz ący rozwoju obszarów wiejskich (finansowany z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich), • program dotycz ący rozwoju obszarów morskich i rybackich, − Zarz ądy Województw: • 16 programów regionalnych. Najwi ęcej inwestycji z zakresu ochrony środowiska będzie dotowanych zapewne z najwi ększego ze wszystkich programów operacyjnych – PO Infrastruktura i Środowisko (PO I Ś).

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (2014 - 2020) 2

Głównym celem programu jest wsparcie gospodarki efektywnie korzystaj ącej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjaj ącej spójno ści terytorialnej i społecznej. Źródłem finansowania projektów s ą środki Funduszu Spójno ści i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Do głównych priorytetów POIi Ś zalicza si ę:

I. Zmniejszenie emisyjno ści gospodarki. II. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu.

2 na podstawie www.pois.gov.pl

122 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

III. Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i wa żnej w skali europejskiej. IV. Zwi ększenie dost ępno ści do transportowej sieci europejskiej. V. Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego. VI. Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego. VII. Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia. VIII. Pomoc techniczna. Z nowymi programami b ędzie mo żna zapozna ć si ę po ich wdro żeniu na stronach funduszy europejskich oraz poszczególnych jednostek odpowiadaj ących za zarz ądzanie programami.

Realizacja zało żeń i celów wymienionych w Programie Ochrony Środowiska wymaga znacznych nakładów finansowych. Zdaj ąc sobie z tego spraw ę nale ży d ąż yć do zwi ększania wpływów do bud żetu Gminy. Innym źródłem finansowania zada ń w zakresie gospodarki odpadami, gospodarki wodno - ściekowej i szeroko rozumianej ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego na terenie Gminy Kruszwica powinny by ć tak że Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy FO ŚiGW, Wojewódzki FO ŚiGW). Od 1 stycznia 2010 r. został zlikwidowany gminny fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Środki funduszy gminnych przej ęli wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast. Przychody obecnych funduszy z tytułu opłat i kar stanowi ą nadal dochody bud żetu Gminy.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Kujawsko – Pomorski Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu oferuj ą mo żliwo ść dofinansowania szerokiej gamy projektów w ramach ró żnych programów priorytetowych ogłaszanych cz ęsto jako konkursy. S ą tak że podmiotami, które koordynuj ą dofinansowanie z innych instrumentów finansowych. Działanie jednostek opiera si ę na Wspólnej Strategii Działania Narodowego Funduszu i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na lata 2013 - 2016 z perspektyw ą do 2020 roku. Zgodnie z ni ą misj ą instytucji jest skuteczne wspieranie działa ń na rzecz środowiska, natomiast celem generalnym jest poprawa stanu środowiska i zrównowa żone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsi ęwzi ęć i inicjatyw słu żą cych środowisku. Zakłada si ę, że osi ągni ęcie celu generalnego b ędzie realizowane w ramach czterech priorytetów środowiskowych tj.: 1. Ochrona i zrównowa żone gospodarowanie zasobami wodnymi, w tym: − poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − efektywne i racjonalne korzystanie z zasobów wodnych, − adaptacja sektora gospodarki wodnej do zmian klimatycznych. 2. Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi, w tym: − minimalizacja składowanych odpadów, − wykorzystanie odpadów komunalnych oraz osadów ściekowych na cele energetyczne, − promowanie ponownego wykorzystania i recyklingu, − racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin. 3. ochrona atmosfery, w tym: − poprawa jako ści powietrza, − wspieranie rozproszonych odnawialnych źródeł energii. 4. ochrona ró żnorodno ści biologicznej i funkcji ekosystemów, w tym:

123 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− utrzymanie i odbudowa ekosystemów i ich funkcji, − ochrona korytarzy ekologicznych, − zapewnienie zrównowa żonego rozwoju le śnictwa, gospodarki rolnej i rybackiej. Dodatkowo Fundusze co roku ogłaszaj ą list ę programów priorytetowych na rok kolejny, które pomagaj ą im zrealizowa ć zadania zgodnie z przyj ętą Strategi ą. Strategie NFO ŚiGW, jak i WFO ŚiGW w Toruniu, a tak że listy priorytetowe zamieszczone s ą na ich stronach www (www.nfosigw.gov.pl i www.wfosigw.torun.pl).

Jednostki samorz ądowe, a tak że osoby prawne i fizyczne mog ą korzysta ć tak że z dotacji i preferencyjnych kredytów, oferowanych oraz finansowanych ze środków Banku Ochrony Środowiska. Udziela on nast ępuj ących kredytów proekologicznych: − Kredyt Dom EnergoOszcz ędny, − Słoneczny EkoKredyt, − Kredyt z Dobr ą Energi ą, − Kredyty z dopłatami NFO ŚiGW, − Kredyty na urz ądzenia i wyroby służące ochronie środowiska, − Kredyt EkoMonta ż, − Kredyty na zaopatrzenie wsi w wod ę, − Kredyt EnergoOszcz ędny, − Kredyt EkoOszcz ędny, − Ekologiczne kredyty hipoteczne, − Kredyt z Klimatem, − Kredyty we współpracy z WFOSiGW, − Kredyt EKOodnowa dla firm (ze środków Banku KfW), − Kredyty z linii kredytowej NIB.

Wśród wielu mo żliwych źródeł finansowania inwestycji, jednostki samorz ądowe, ka żdorazowo i indywidualnie powinny dopasowywa ć system mo żliwo ści finansowania do danej inwestycji i przedsi ęwzi ęcia.

IX. STRATEGIA I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU

9.1. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym Programem. Zarz ądzanie Programem odbywa si ę z uwzgl ędnieniem zasad zrównowa żonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ądzania zgodne z kompetencjami i obowi ązkami podmiotów zarz ądzaj ących. W odniesieniu do gminnego Programu Ochrony Środowiska jednostk ą, na której spoczywa ć b ędą główne zadania zarz ądzania tym Programem b ędzie Gmina Kruszwica, jednak cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem w Gminie b ędzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego s ą jeszcze szczeble powiatowy i wojewódzki,

124 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 obejmuj ące działania podejmowane w skali powiatu i województwa, a tak że szczeble jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Na ka żdą z tych jednostek nało żone s ą ró żne (czasami zbie żne) obowi ązki. Na innych zasadach odbywa si ę zarz ądzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska. Kieruj ą si ę one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, cho ć powszechne staje si ę tak że uwzgl ędnianie głosu opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzane środowiskiem odbywa si ę przez: − dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, − porz ądkowanie technologii i re żimów obsługi urz ądze ń, − modernizacje stosowanych technologii, − eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska, − instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, − stała kontrola zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji, a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez: − racjonalne planowanie przestrzenne, − kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, − porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, − instalowanie urz ądze ń i instalacji ochrony środowiska. Instrumenty słu żą ce do zarz ądzania Programem Ochrony Środowiska wynikaj ą z obowi ązuj ących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach itp.) i mo żna je podzieli ć na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.

9.1.1. Instrumenty prawne

Instrumentami prawnymi s ą wszystkie konkretne rozwi ązania ukierunkowane na osi ągni ęcie celu ekologicznego, z których Gmina mo że korzysta ć i jednocze śnie maj ą one odniesienie prawne – wynikaj ą z obowi ązuj ących przepisów − prawnych. Instrumenty prawne daj ą jednostkom samorz ądu terytorialnego i instytucjom działaj ącym w ochronie środowiska mo żliwo ść nało żenia okre ślonych obowi ązków i postanowie ń na podmioty. Do instrumentów prawnych zaliczamy: − pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, − decyzje zwi ązane z gospodark ą odpadami, − koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych, − raporty oddziaływania na środowisko planowanych czy istniej ących inwestycji, − uchwały zatwierdzaj ące plany zagospodarowania przestrzennego, − decyzje ustalaj ące lokalizacj ę inwestycji celu publicznego lub warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, − decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsi ęwzi ęć ,

125 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− strategiczne oceny oddziaływania inwestycji oraz opracowywanych planów i programów na środowiska. Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring, czyli kontrola jako ści stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących, czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawym.

9.1.2. Instrumenty finansowe

Posiadanie odpowiednich środków finansowych na realizacj ę Programu jest niezb ędnym warunkiem wdro żenia polityk środowiskowej Gminy. Do instrumentów finansowych mog ących by ć źródłem realizacji przedsi ęwzi ęć proekologicznych zaliczamy: − opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchni ę, z której odprowadzane s ą ścieki, − administracyjne kary pieni ęż ne, − odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna, − kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska, − pomoc publiczna na ochron ę środowiska w postaci preferencyjnych po życzek i kredytów, dotacji, odrocze ń, rozło żenia na raty i umorze ń płatno ści wobec bud żetu pa ństwa i funduszy ekologicznych, zwolnie ń i ulg podatkowych.

9.1.3. Instrumenty społeczne

Uzgodnienia ze społecze ństwem poprzez udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji i uchwalaniu dokumentacji s ą wa żnym elementem skutecznego zarz ądzania, opartego o zasady zrównowa żonego rozwoju i uwzgl ędnianie racji społecznych. Mo żna je podzieli ć na: 1. Narz ędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie si ę poprzez działanie”. Mo żna w nich wyró żni ć dwie kategorie dotycz ące: − działa ń samorz ądów (dokształcanie profesjonalne i system szkole ń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), − powi ąza ń mi ędzy władzami samorz ądowymi a społecze ństwem (udział społecze ństwa w zarz ądzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomo ści – kampanie edukacyjne). 2. Narz ędzia dla formułowania, integrowania i wdro żenia polityk środowiskowych: − środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, − strategie i plany działa ń, − systemy zarz ądzania środowiskiem, − ocena wpływu na środowisko (udział społecze ństwa w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko), − ocena strategii środowiskowych. 3. Narz ędzia wł ączaj ące mechanizmy rynkowe w realizacje zrównowa żonego rozwoju: − opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska),

126 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− regulacje cenowe, − regulacje u żytkowania, oceny inwestycji, − środowiskowe zalecenia dla bud żetowania, − kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. 4. Narz ędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównowa żonego rozwoju: − wska źniki równowagi środowiskowej, − ustalenie wyra źnych celów operacyjnych, − monitorowanie skuteczno ści procesów zarz ądzania.

Kolejnym, bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym poj ęciem nale ży rozumie ć ró żnorodne działania, które zmierzaj ą do kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstaw ą jest tu rzetelne i ci ągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie si ę władz samorz ądów lokalnych ze społecze ństwem na drodze podejmowanych działa ń inwestycyjnych.

Wa żna dla ochrony środowiska jest równie ż współpraca pomi ędzy powiatowymi i gminnymi słu żbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Wzajemne relacje powinny opiera ć si ę na partnerstwie, które b ędą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsi ęwzi ęć . Pozarz ądowe organizacje ekologiczne mog ą zajmowa ć si ę zarówno działaniami planistycznymi (opracowywa ć operaty ochrony przyrody dla Nadle śnictw), prowadzi ć konstruktywne, fachowe programy ochrony ró żnych gatunków czy typów siedlisk, realizowa ć pro środowiskowe inwestycje (np. zwi ązane z alternatywnymi źródłami energii), itp. Tradycyjn ą rol ą organizacji jest te ż prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu i włączanie si ę do strategicznych ocen oddziaływania inwestycji i projektów na środowisko.

Niezb ędne jest, aby prowadzona komunikacja społeczna obj ęła swym zasi ęgiem wszystkie grupy społecze ństwa. Bardzo wa żną spraw ą jest wła ściwe, rzetelne i odpowiednio wcześniejsze informowanie tych mieszka ńców, których planowane inwestycje b ędą dotyczyły w sposób bezpo średni. Podmioty zajmuj ące si ę rozwojem lokalnym oraz podmioty gospodarcze nie mog ą dopu ści ć do zaistnienia sytuacji, kiedy to mieszka ńcy dowiaduj ą si ę o planowanych zamierzeniach z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajm ą oni postaw ę negatywn ą w stosunku do planowanej inwestycji. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji.

9.1.4. Instrumenty strukturalne

Do instrumentów strukturalnych nale żą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju, plany rozwoju lokalnego wraz z programami sektorowymi, a tak że program ochrony środowiska, i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego, infrastrukturalnego i ochrony środowiska. Nadrz ędnym dokumentem powinna by ć Strategia rozwoju Gminy. Dokument ten jest baz ą dla opracowania programów sektorowych np. dotycz ących rozwoju obszarów wiejskich,

127 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021 przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska itp. Gmina Kruszwica posiada dokument z roku 2007, opracowany na 10 lat - Strategia Rozwoju Gminy Kruszwica na lata 2007 – 2017. W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie Gminy wymaga podejmowania pewnych działa ń w okre ślonych dziedzinach gospodarki, jak i codziennego życia jego mieszka ńców. Ka żda Gmina decyduje o kształtowaniu swojej przestrzeni geograficznej, sposobie zarz ądzania środowiskiem i tworzeniem lepszego modelu życia swoich mieszka ńców. Program Ochrony Środowiska jest jednym z elementów prowadzenia ekorozwoju gminy, który powinien nawi ązywa ć do: − Polityki Ekologicznej Polski, − programów ekologicznych wy ższego szczebla, − lokalnych warto ści zasobów i zagro żenia środowiskowego, − lokalnej świadomo ści, ch ęci i mo żliwo ści działania. Lokalny rozwój powinien nast ępowa ć bez degradacji zasobów przyrody i jej ekosystemów oraz uwzgl ędnia ć warunki przyrodnicze i społeczne. Podstawowe zało żenie ekorozwoju wymaga zast ąpienia filozofii maksymalnego zysku, filozofi ą wspólnego interesu. Dlatego tak wa żne jest współdziałanie samorz ądu gminnego i mieszka ńców Gminy (wspomniane wcze śniej rozmowy z mieszka ńcami i edukacja ekologiczna). Wła śnie w Gminie, wspólny interes jest szczególnie wa żny i musi uwzgl ędnia ć potrzeby wszystkich mieszka ńców. Jest to model życia, w którym ludzie staraj ą si ę żyć w zgodzie z przyrod ą i mie ć wpływ na otaczaj ącą ich rzeczywisto ść społeczn ą i gospodarcz ą. Dobre warunki środowiskowe wpływaj ą na rozwój gospodarczy Gminy i popraw ę warunków zdrowotnych. Drog ą ich osi ągni ęcia powinien by ć program ekorozwoju Gminy, którego cz ęś ci ą jest aktualizowany Program Ochrony Środowiska oraz przestrzeganie jego zało żeń.

9.2. MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

9.2.1. Zasady monitoringu

W procesie wdra żania Programu wa żna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało żonych celów. Z tego wzgl ędu wa żne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie, którego b ędzie mo żliwe dokonanie oceny procesu wdra żania oraz b ędą mogły by ć dokonane modyfikacje Programu. Monitoring powinien by ć sprawowany w nast ępuj ących zakresach: − monitoring środowiska, − monitoring programu, − monitoring odczu ć społecznych.

128 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Monitoring środowiska System kontroli środowiska, jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska i mo że by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najwa żniejszych kryteriów, na podstawie, których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych s ą w znacznym stopniu dost ępne jako wielko ści mierzone w ramach istniej ących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i immisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, s ą wykonywane w ramach działalno ści np. WIO Ś, PIG, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych, form ochrony przyrody) znany jest instytucjom takim jak np. Urz ąd Miejski, RDLP, RDO Ś i innym.

Monitoring Programu Najwa żniejszym wska źnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zada ń. Rada Miejska będzie oceniała, co dwa lata stopie ń wdro żenia Programu, natomiast na bie żą co b ędzie kontrolowany post ęp w zakresie wykonania przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w Programie. Okresowa ocena realizacji przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w harmonogramie PO Ś i analiza wyników tej oceny b ędą stanowiły wkład dla listy przedsi ęwzi ęć , obejmuj ących kolejne okresy realizacji zada ń. Cykl ten b ędzie si ę powtarzał, co ka żde dwa lata, co zapewni ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu. W przypadku nie osi ągni ęcia zaplanowanych zamierze ń nale ży dokona ć analizy sytuacji i pozna ć jej przyczyny. Powodem mog ą by ć np. brak czasu, środków finansowych, zasobów ludzkich lub te ż zmiana kolejno ści przewidzianych w Programie zada ń priorytetowych. W cyklach czteroletnich b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów ekologicznych (okre ślonych w tym dokumencie do ko ńca 2017 roku). Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, a dotycz ących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Stały monitoring wdra żania zapisów Programu mo że opiera ć si ę na tzw. cyklu Deminga. Opiera si ę na ci ągłym monitorowaniu zaplanowanych działa ń w my śl nast ępuj ącego ci ągu przyczynowo – skutkowego: 1. Zaplanuj - zaplanuj lepszy sposób działania, lepsz ą metod ę. 2. Wykonaj, zrób - zrealizuj plan na prób ę. 3. Sprawd ź - zbadaj, czy rzeczywi ście nowy sposób działania przynosi lepsze rezultaty. 4. Zastosuj - je śli nowy sposób działania przynosi lepsze rezultaty, uznaj go za norm ę (obowi ązuj ącą procedur ę), zestandaryzuj i monitoruj jego stosowanie.

129 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 27. Cykl Deminga przeniesiony na poziom opracowywania PO Ś Źródło: opracowanie własne

Monitoring odczu ć społecznych Monitoring odczu ć społecznych jest sprawowany na podstawie bada ń opinii społecznej i specjalistycznych opracowa ń słu żą cych jako ściowej ocenie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a tak że ocenie odbioru przez społecze ństwo efektów Programu, mi ędzy innymi przez ilo ść i jako ść interwencji zgłaszanych do organów kontrolnych w stosunku na naruszania norm środowiskowych.

9.2.2. Monitorowanie zało żonych efektów ekologicznych

W ocenie post ępu wdra żania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych. Powinno by ć ono realizowane przy pomocy wska źników (mierników) stanu środowiska i zmian presji na środowisko, a tak że na wska źnikach świadomo ści społecznej. Poni żej zaproponowano najistotniejsze wska źniki, przyjmuj ąc, że lista ta nie jest wyczerpuj ąca i mo że by ć modyfikowana: 1. Zasoby przyrodnicze: − % powierzchni Gminy obj ętej prawn ą ochron ą przyrody, − powierzchnia parku krajobrazowego, − powierzchnia obszarów Natura 2000, − powierzchnia rezerwatu przyrody, − liczba pomników przyrody, − % powierzchni Gminy obj ęty u żytkami le śnymi, − roczna powierzchnia nasadze ń / zalesie ń, − ilo ść wykonanych działa ń piel ęgnacyjnych parków. 2. Powierzchnia ziemi: − powierzchnia terenów zrekultywowanych,

130 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− powierzchnia gruntów ornych, − udział gleb kwa śnych i bardzo kwa śnych, − udział poszczególnych klas bonitacyjnych gleb (grunty orne), − powierzchnia gleb ochronnych, − powierzchnia gleb wymagaj ąca wapnowania. 3. Wody powierzchniowe i podziemne: − jako ść cieków wodnych, − jako ść wód w zbiornikach wodnych, − przekraczane wska źniki w wodach powierzchniowych, − jako ść wód podziemnych, − przekraczane wska źniki w jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − liczba uj ęć wody komunalnych, − wydajno ść uj ęć wody, − długo ść sieci wodociągowej, − liczba przył ączy wodoci ągowych, − procent mieszka ńców obj ętych sieci ą wodoci ągow ą, − długo ść zlikwidowanej sieci z materiałów azbestowych, − udział ludno ści obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków, − długo ść sieci kanalizacyjnej, − długo ść sieci kanalizacji deszczowej, − liczba przył ączy kanalizacyjnych, − liczba zlikwidowanych szamb, − liczba przydomowych oczyszczalni ścieków, − ilo ść odprowadzonych ścieków, − ilo ść wytworzonych osadów ściekowych, w tym wykorzystanych, − ilo ść ładunków zanieczyszcze ń w ściekach dopływaj ących do oczyszczalni, − ilo ść ładunków zanieczyszcze ń w ściekach odpływaj ących z oczyszczalni, − powierzchnia gruntów zmeliorowanych, − ilo ść zmodernizowanych urz ądze ń wodnych. 4. Powietrze atmosferyczne: − roczna emisja zanieczyszcze ń z zakładów produkcyjnych / transportu, − ilo ść zakładów przekraczaj ących dopuszczalne poziomy emisji, − jako ść powietrza w strefie, − przekraczane wska źniki jako ści powietrza, − ilo ść przeprowadzonych termomodernizacji, − ilo ść funkcjonuj ących kotłowni zbiorczych, − ilo ść instalacji działaj ących w oparciu o energi ę odnawialn ą, − moc instalacji działaj ących w oparciu o energi ę odnawialn ą, ilo ść budynków obj ętych energi ą odnawialn ą, − ilo ść usuni ętego azbestu. 5. Hałas: − ilo ść przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu na trasach komunikacyjnych, − wielko ść zanotowanych przekrocze ń, − miejsca notowanych przekrocze ń, 6. Pola elektromagnetyczne: − ilo ść emitorów pól elektromagnetycznych: liniowych, punktowych,

131 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

− wielko ść zanotowanej emisji. 7. Racjonalne u żytkowanie zasobów naturalnych: − ilo ść zu żytej wody na 1 mieszka ńca na rok, na 1 korzystaj ącego na rok, − zu życie energii, na 1 mieszka ńca na rok, − liczba instalacji działaj ących w oparciu o energi ę odnawialn ą. 8. Edukacja ekologiczna: − liczba projektów zrealizowanych na rzecz ochrony środowiska, − ilo ść zebranych odpadów podczas akcji ekologicznych, − ilo ść ście żek przyrodniczo – dydaktycznych. 9. Powa żne awarie: − ilo ść sytuacji awaryjnych, − ilo ść wyemitowanych substancji niebezpiecznych, − ilo ść zakładów o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii.

132 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA

Wybrane akty prawne:

Stan prawny na wrzesie ń 2014 r.

Regulacje prawne w zakresie ochrony środowiska zawarte s ą w wielu ustawach i aktach wykonawczych (rozporz ądzeniach). Do najwa żniejszych z nich, w kontek ście realizacji niniejszego Programu, nale ży zaliczy ć: − ustawa z dn. 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013 poz. 1232 ze zm.), − ustawa z dn. 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012, poz. 145 ze zm.), − ustawa z dn. 07.07.1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. 2013 poz. 1409), − ustawa z dn. 06.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2013 poz. 627 ze zm. ), − ustawa z dn. 13.09.1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. 2013 poz. 1399 ), − ustawa z dn. 07.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. 2006 r., Nr 123, poz. 858), − rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dn. 29.03.2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. 2007, Nr 61 poz. 417 ze zm.) , − rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dn. 08.04.2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jako ści ą wody w k ąpielisku i miejscu wykorzystywanym do k ąpieli (Dz. U. 2011 r., Nr 86 poz. 478), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 24.08.2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 r., poz. 1031), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 22.07.2014 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. 2014 r. poz. 995), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 24.07.2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2006 r. Nr 137 poz. 984), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 23.07.2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 r. Nr 143 poz. 896), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 14.06.2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014 r. poz. 112), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 30.10.2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2003 r. Nr 192 poz. 1883), − rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dn. 13.12.2010 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest (Dz. U. 2011 r. nr 8 poz. 31), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 30.12.2002 r. w sprawie powa żnych awarii obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz. U. 2003 r. Nr 5 poz. 58), − rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dn. 27.10.2008 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2008 r. Nr 198 poz. 1226).

133 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Literatura i wybrane dokumenty programowe:

− Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002 r., − Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego „Agenda 21” (1992 r.), − Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu (1997 r.), − Traktat Ustanawiaj ący WE Tytuł XIX - Środowisko Naturalne, − 7 Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska (2013 r.), − Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016, − Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych - AKPO ŚK 2010, − Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030, − Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2011 - 2014 z perspektyw ą na lata 2015 - 2018, − Plan gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 – 2023 (2012 r.), − Program ochrony powietrza dla strefy kujawsko - pomorskiej, (2013 r.), − Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Inowrocławskiego na lata 2012- 2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019, − Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska na lata 2009 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015 dla Gminy Kruszwica, − Bud żet Gminy Kruszwica na 2014 r., − raporty o stanie środowiska Województwa Kujawsko-Pomorskiego, WIO Ś Bydgoszcz.

Dost ępne strony internetowe:

www.sejm.gov.pl www.gios.gov.pl www.stat.gov.pl www.wios.torun.pl www.nfosigw.gov.pl www.wfosigw.torun.pl www.geoportal.gov.pl www.spdpsh.pgi.gov.pl/PSHv7 www.pgi.gov.pl www.kzgw.gov.pl

Materiały w posiadaniu Urz ędu Miejskiego w Kruszwicy:

− decyzje, − pozwolenia, − umowy, − raporty i sprawozdania ilo ściowe, − opracowania, − statystyki, − uchwały.

Materiały przekazane przez instytucje:

- Urz ąd Marszałkowski w Toruniu, - Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu,

134 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

- Zarz ąd Dróg Powiatowych w Inowrocławiu, - Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy, - Generaln ą Dyrekcj ę Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Bydgoszczy, - Pa ństwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Inowrocławiu, - Kujawsko-Pomorski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych, Biuro Terenowe w Inowrocławiu, - ENEA Operator Sp. z o.o. Oddział w Bydgoszczy, - Spółk ę Wodno-Ściekow ą w Bydgoszczy, - Przedsi ębiorstwo Komunalne w Kruszwicy Sp. z o.o.

135 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

SPIS TABEL

Tabela 1. Liczba ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach Gminy Kruszwica ...... 12 Tabela 2. Analiza wieloletnia liczby ludno ści Gminy Kruszwica ...... 13 Tabela 3. Ruch naturalny ludno ści w Gminie Kruszwica w 2013 r...... 14 Tabela 4. Użytkowanie terenu w Gminie Kruszwica (stan na 17.06.2014 r.) ...... 15 Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (2012) ...... 17 Tabela 6. Struktura u żytków rolnych na terenie Gminy Kruszwica (stan na 17.06.2014 r.) ...... 18 Tabela 7. Bonitacja u żytków rolnych Gminy Kruszwica (stan na 17.06.2014 r.) ...... 19 Tabela 8. Produkcja rolnicza na terenie Gminy Kruszwica ...... 19 Tabela 9. Wykaz wydanych pozwole ń wodnoprawnych na pobór wód podziemnych w latach 2010- 2013 r...... 22 Tabela 10. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie wód opadowych do wód i do ziemi wydane w latach 2010 – 2013 r...... 26 Tabela 11. Pozwolenia wodnoprawne na zrzut oczyszczonych ścieków do odbiornika wydane w latach 2010 – 2013 r...... 28 Tabela 12. Istniej ące elektrownie wiatrowe na terenie Gminy Kruszwica ...... 32 Tabela 13. Wykaz anten nadawczych na terenie Gminy Kruszwica ...... 34 Tabela 14. Charakterystyka infrastruktury gazowej na terenie Gminy Kruszwica...... 36 Tabela 15. Wykaz dróg powiatowych na terenie Gminy Kruszwica ...... 38 Tabela 16. Wykaz publicznych dróg gminnych w Gminie Kruszwica ...... 40 Tabela 17. Wykaz podmiotów posiadaj ących wpis do Rejestru działalno ści regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści znajduj ących si ę na terenie Gminy Kruszwica ...... 43 Tabela 18. Ilo ść odpadów komunalnych odebranych z terenu gminy w 2013 r...... 44 Tabela 19. Wykaz decyzji Starosty o zako ńczeniu rekultywacji wyrobisk Arturowo I-III ...... 50 Tabela 20. Wykaz złó ż kopalin na terenie Gminy Kruszwica ...... 51 Tabela 21. Wybrane parametry gleby badanej w punkcie pomiarowym w Przedbojewicach ...... 54 Tabela 22. Klasa jako ści wód podziemnych w punktach monitoringowych poło żonych najbli żej Gminy Kruszwica ...... 59 Tabela 23. Pozwolenia wodnoprawne na wykonanie urz ądze ń wodnych ...... 65 Tabela 24. Obowi ązuj ące na terenie gminy pozwolenia na wprowadzanie do powietrza gazów lub pyłów...... 75 Tabela 25. Decyzje okre ślaj ące dopuszczalny poziom emitowanego hałasu...... 79 Tabela 26. Średni dobowy ruch na drogach powiatowych w Gminie Kruszwica ...... 80

SPIS RYCIN

Ryc. 1. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle kraju ...... 10 Ryc. 2. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle s ąsiednich gmin ...... 10 Ryc. 3. Przebieg granic mezoregionów na tle Gminy Kruszwica ...... 11 Ryc. 4. Plan aglomeracji Kruszwica ...... 25 Ryc. 5. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle stref energetycznych wiatru w Polsce ...... 32 Ryc. 6. Poło żenie Gminy Kruszwica na tle prowincji i okr ęgów geotermalnych Polski ...... 33 Ryc. 7. Średnioroczne sumy promieniowania słonecznego całkowitego padaj ącego na jednostk ę powierzchni poziomej w kWh/m 2/rok ...... 34 Ryc. 8. Rozmieszczenie anten nadawczych telefonii komórkowej ...... 35 Ryc. 9. Przebieg drogi krajowej, wojewódzkiej oraz powiatowych na terenie gminy ...... 39 Ryc. 10. Inowrocławski Region Gospodarki Odpadami ...... 45 Ryc. 11. Lokalizacja zrekultywowanego składowiska odpadów w Skotnikach ...... 46

136 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kruszwica Green Key na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą na lata 2018 - 2021

Ryc. 12. Obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych na terenie Gminy Kruszwica ...... 49 Ryc. 13. Osady czwartorz ędowe na terenie Gminy Kruszwica ...... 50 Ryc. 14. Zasi ęg terytorialny JCWPd 43 (obowi ązuj ący do ko ńca 2014 r.) ...... 57 Ryc. 15. Zasi ęg GZWP nr 144 i 143 na terenie Gminy Kruszwica...... 58 Ryc. 16. Lokalizacja poło żonych najbli żej Gminy Kruszwica punktów monitoringowych jako ści wód podziemnych ...... 60 Ryc. 17. Jednolite Cz ęś ci Wód Powierzchniowych na terenie Gminy Kruszwica ...... 64 Ryc. 18. Obszary zagro żone podtopieniami na terenie Gminy Kruszwica ...... 66 Ryc. 19. Lokalizacja punktu monitoringowego jako ści wód Kanału Bachorze ...... 67 Ryc. 20. Wyst ępowanie tr ąb powietrznych w Polsce w okresie 1998 – 2010 ...... 71 Ryc. 21. Oddziaływanie gazu składowiskowego na otoczenie ...... 73 Ryc. 22. Zasi ęg terytorialny nadle śnictwa Miradz ...... 85 Ryc. 23. Korytarz ekologiczny na terenie Gminy Kruszwica ...... 88 Ryc. 24. Poło żenia obszaru Natura 2000 Jezioro Gopło na terenie Gminy Kruszwica ...... 91 Ryc. 25. Poło żenie rezerwatu na terenie Gminy Kruszwica ...... 93 Ryc. 26. Poło żenie rezerwatu na terenie Gminy Kruszwica ...... 94 Ryc. 27. Cykl Deminga przeniesiony na poziom opracowywania PO Ś ...... 130

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Liczba ludno ści w Gminie Kruszwica na przestrzeni lat 2010 - 2013 ...... 14 Wykres 2. Struktura u żytkowania gruntów w Gminie Kruszwica (powierzchnia w %) ...... 16

137