Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Czerwonak – Cz Ęść Opisowa”

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY CZERWONAK

- cz ęść opisowa –

Zespół autorski: mgr in Ŝ. arch. Piotr Kozłowski – główny projektant upr. urb. nr 1485/96 mgr Michał Dudzi ński mgr Eleonora Rybczy ńska – upr. urb. 1484/96 mgr Tadeusz Błaszak mgr in Ŝ. arch. Victor Curanov in Ŝ. Janina Bellman in Ŝ. Stefan Dutkowiak – upr. urb. 1508 dr Beata Raszka mgr AlicjaCzaban in Ŝ. Adam Byczy ński

Opracowanie: INVEST PLAN - Pozna ń Pozna ń, 2000

CZ ĘŚĆ I – WPROWADZENIE 1. Wst ęp 1.1. Podstawa prawna opracowania. 1.2. Procedura formalno -prawna. 1.3. Forma opracowania 1.4. Podstawowe dane o gminie. CZ ĘŚĆ II – UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY 1. System powi ąza ń zewn ętrznych. 1.1. Powi ązania funkcjonalno – przestrzenne. 1.2. Uwarunkowania przestrzenne. 2. Uwarunkowania geograficzno – przyrodnicze gminy Czerwonak. 2.1. Ogólna charakterystyka przyrodnicza gminy. 2.1.1. Poło Ŝenie gminy. 2.1.2. Rze źba. 2.1.3. Litologia utworów przypowierzchniowych. 2.1.4. Wody powierzchniowe i podziemne. 2.1.5. Gleby. 2.1.6. Lasy. 2.1.7. Surowce mineralne. 2.1.8. Warunki klimatyczne. 2.1.9. Stan środowiska przyrodniczego. 3. Historyczno – kulturowe uwarunkowania rozwoju przestrzennego. 3.1. Walory krajobrazu kulturowego gminy Czerwonak. 3.2. Opis wa Ŝniejszych obiektów zabytkowych gminy.

2 3.3. Stanowiska archeologiczne. 4. Uwarunkowania społeczno - demograficzne. 4.1. Ludno ść gminy. 4.2. Jako ść Ŝycia mieszka ńców. 5. Uwarunkowania rozwoju funkcji gospodarczych. 5.1. Główne funkcjonalne podsystemy działalno ści gminy. 5.2. Sektor przemysłowy - działalno ść gospodarcza. 5.3. Mieszkalnictwo. 5.4. Usługi. 5.5. Sektor rolniczy. 5.6. Działalno ść kulturalna. 6. Turystyka, rekreacja i wypoczynek. 6.1. Istniej ąca infrastruktura techniczna. 6.2. Walory turystyczne gminy Czerwonak. 6.3. Walory wypoczynkowe gminy Czerwonak. 7. Uwarunkowania rozwoju systemów technicznych. 7.1. Komunikacja drogowa. 7.2. Komunikacja kolejowa. 7.3. Elektroenergetyczne systemy przesyłowe. 7.4. Ruroci ągi przesyłowe naftowe i gazowe. 7.5. Wodoci ągi i kanalizacja. 7.5.1. Zaopatrzenie w wod ę. 7.5.2. Odprowadzanie ścieków sanitarnych. 7.5.3. Ocena stanu istniej ącego. 7.6. Zaopatrzenie w gaz. 7.7. Gospodarka odpadami. 8. Telefonizacja gminy.

3 9. Cmentarnictwo. 10. Główne czynniki rozwoju społeczno gospodarczego-gminy.

CZ ĘŚĆ III – KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY.

1. Generalna koncepcja rozwoju gminy. 2. Główne cele rozwoju i zasady realizacji polityki przestrzennej. 2.1. Schemat gospodarowania w gminie, docelowa wizja gminy. 2.2. Sfery polityki przestrzennej i programy działa ń. 3. Kierunki rozwoju przestrzennego gminy. 3.1. Strefy funkcjonalno-krajobrazowe. 3.2. Funkcje gminy. 4. Rozwój demograficzny gminy. 5. Kształtowanie systemu ekologicznego gminy. 5.1. Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. 5.2. Ocena warunków środowiska przyrodniczego dla zainwestowania. 5.3. Zasady ochrony i kształtowania środowiska geograficznego gminy. 6. Ochrona i kształtowanie środowiska kulturowego. 7. Tereny rozwojowe gminy. 8. Kierunki rozwoju mieszkalnictwa i usług. 8.3. Mieszkalnictwo. 8.4. Usługi. 9. Kierunki rozwoju działalno ści gospodarczej. 9.3. Po Ŝą dane kierunki rozwoju rolnictwa. 9.4. Kierunki i zasady rozwoju działalno ści produkcyjnej. 10. Kształtowanie rozwoju turystyki, wypoczynku i rekreacji.

4 11. Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej. 11.3. Komunikacja – kierunki rozwoju. 11.3.1. Rozwój sieci drogowej. 11.3.2. Komunikacja kolejowa. 11.3.3. Kształtowanie systemu ście Ŝek rowerowych. 11.3.4. Kształtowanie systemu transportu publicznego. 11.4. Rozwój sieci elektroenergetycznej. 11.5. Kierunki rozwoju sieci gazowej. 11.6. Kierunki rozwoju gospodarki wodno – ściekowej. 11.7. Gospodarka odpadami. 12. Kierunki rozwoju cmentarnictwa. 13. Kształtowanie przestrzeni jednostek osadniczych. 14. Monitorowanie polityki przestrzennej. 15. Tereny rozwojowe gminy. 16. Standardy wykorzystania przestrzeni i zagospodarowania przestrzennego. 17. Zadania słu Ŝą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych.

5 CZ ĘŚĆ I – WPROWADZENIE

1. Wst ęp. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. O zagospodarowaniu przestrzennym wprowadziła obowi ązek sporz ądzania przez gminy studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jako dokument okre ślaj ący polityk ę przestrzenn ą gminy. Dokument ten miał by ć sporz ądzony do ko ńca 1999 r. i miał obejmowa ć cał ą gmin ę. Równocze śnie z ko ńcem roku 1999 miały przesta ć obowi ązywa ć plany zagospodarowania przestrzennego sporz ądzone przed 1995 rokiem. W zwi ązku z niewielkim zaawansowaniem w zakresie sporz ądzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i sporz ądzania studiów uwarunkowa ń i zagospodarowania przestrzennego gmin w skali całego kraju, Sejm RP z ko ńcem 1999 r. znowelizował ustaw ę o zagospodarowaniu przestrzennym, przedłu Ŝaj ąc o dwa lata obowiązywanie wspomnianych wy Ŝej planów a wi ęc tak Ŝe czas na sporz ądzanie studiów uwarunkowa ń. Jednocze śnie przygotowywany jest nowy projekt ustawy o zagospodarowaniu i planowaniu przestrzennym, który wprowadza zasadnicze zmiany w systemie planowania przestrzennego w Polsce, zbli Ŝaj ąc go do standardów Unii Europejskiej. Uchwalone przez Rad ę Gminy Czerwonak „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak” nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy do wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Studium jest dokumentem koordynacyjnym okre ślaj ącym polityk ę w zakresie gospodarki przestrzennej oraz okre ślaj ącym działania na rzecz rozwoju zagospodarowania. Polityka przestrzenna okre ślona w studium stanowi wytyczne koordynacyjne dla prowadzenia dalszych prac, w szczególno ści sporz ądzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i wydawania decyzji

6 o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla obszarów nie posiadaj ących opracowanego planu miejscowego. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym nie obliguje do sporz ądzania planów miejscowych dla obszaru całej gminy. Natomiast art. 6 ust. 4 pkt. 7 okre śla okoliczno ści, dla których miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego sporz ądza si ę obowi ązkowo – tj. na podstawie przepisów szczególnych lub ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania. Gospodarka przestrzenna w gminie winna by ć jednak prowadzona w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; plany takie nale Ŝy opracowa ć (w miar ę mo Ŝliwo ści) dla obszarów wyró Ŝnionych. W niniejszym Studium okre ślono ogólnie tereny wymagaj ące opracowa ń planistycznych – tj. miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Proces realizacji polityki przestrzennej winien by ć bie Ŝą co monitorowany, informacja o zagospodarowaniu przestrzennym i zmianach w nim zachodz ących ma fundamentalne znaczenie dla prowadzenia optymalnej gospodarki przestrzennej. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest dokumentem o charakterze strategicznym (ogólnym), okre śla precyzyjnie uwarunkowania (przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne), a generalnie okre śla kierunki rozwoju terenów wiejskich gminy Czerwonak. Zapisy Studium s ą na tyle elastyczne aby mo Ŝna było unikn ąć szybkiej ich dezaktualizacji. Jednak w przypadku zmiany istotnych uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych maj ących wpływ na zagospodarowanie i polityk ę przestrzenn ą gminy, mo Ŝe zaj ść potrzeba wprowadzenia zmian do studium.

1.1. Podstawa prawna opracowania.

W dniu 10.06.98 Rada Gminy Czerwonak podj ęła uchwał ę o przyst ąpieniu do sporz ądzenia Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak, które stanowi ć ma podstaw ę długookresowej polityki przestrzennej na obszarze gminy. Zakres opracowania Studium okre śla si ę. 6 pkt. 4 i 5 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz. U. Nr 15 z 1999 r.). Niniejsze Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędnia wymogi ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, uwzgl ędniaj ąc ze szczególno ści ą specyfik ę gminy: - okre śla nowe, komplementarne w stosunku do pełnionych, funkcje gminy i sposoby ich aktywizacji, - porz ądkuje struktur ę zagospodarowania gminy w poszczególnych strefach funkcjonalno - przestrzennych - wskazuje sposoby odnowy krajobrazu rolniczego i prowadzenia gospodarki rolnej, - przedstawia zasady kształtowania zieleni na bazie istniej ących zasobów, - proponuje rozwi ązania problemów infrastruktury technicznej, - ustala zasady ochrony środowiska, - hierarchizuje zadania do rozwi ązania odpowiednio do rangi problemów przestrzennych, - stwarza podstawy budowy bazy danych dla gminy.

8 1.2. Procedura formalno – prawna.

Prace nad przygotowaniem Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak przebiegały w nast ępuj ących terminach: 1. Podj ęcie uchwały Rady Gminy Czerwonak nr 228/XXXVIII/98 z dnia 10.06.1998 w sprawie sporz ądzenia Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak.. 2. Zorganizowanie przetargu na opracowanie Studium uwarunkowa ń i rozstrzygni ęcie przetargu w dniu 06.01.1999. 3. Podpisanie umowy na opracowanie Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego w dniu 08.02.1999. 4. Powiadomienie zainteresowanych organów administracji pa ństwowej, instytucji i jednostek organizacyjnych o przyst ąpieniu do opracowania Studium, pismo nr PG 25/99 z dnia 18.10.1999 wraz z rozdzielnikiem. 5. Wyst ąpienie Zarz ądu Gminy do Wojewody Wielkopolskiego w pi śmie nr PG 25\99 z dnia 18.10.1999 o okre ślenie zada ń słu Ŝą cych realizacji ponadlokalnych celów publicznych. 6. Konsultacje i omawianie koncepcji na spotkaniach roboczych zespołu autorskiego z Zarz ądem Gminy. 7. Udost ępnienie Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego organom wła ściwym do jego zaopiniowania w dniach od 23.05.2000 do 13.06.2000. 8. Zaopiniowanie Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego przez Wojewod ę Wielkopolskiego i Zarz ąd Województwa Wielkopolskiego oraz przedło Ŝenie materiałów do uchwalenia.

9 10. Uchwalenie Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego przez Rad ę Gminy Czerwonak na sesji w dniu 14.06.2000.

1.3. Forma opracowania.

Dokument studium został sporz ądzony w postaci: 1. Uchwały Rady Gminy Czerwonak w sprawie uchwalenia Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy – stanowi ącej Ustalenia Studium, 2. Zał ącznika nr 1 do Uchwały: Rysunek Studium pt. „Czerwonak, studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy”, w skali 1:10000, stanowi ącego graficzny zapis opracowania, 3. Zał ącznika nr 2 do Uchwały: cz ęść opisowa zawieraj ąca wyniki analiz i studiów okre ślaj ących uwarunkowania rozwoju i kierunki zagospodarowania przestrzennego, zatytułowana „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak – cz ęść opisowa”. 4. Dokumentacji formalno-prawnej Studium, teczki zawieraj ącej dokumenty zwi ązane z procedur ą opracowania Studium.

1.4. Podstawowe dane o gminie.

Gmina Czerwonak poło Ŝona jest w bezpo średnim s ąsiedztwie Poznania. Od zachodu graniczy z gmin ą Suchy Las, od pn. z Murowan ą Go ślin ą, natomiast od strony wschodniej z gmin ą Pobiedziska i Swarz ędz. Granic ę zachodni ą stanowi jednocze śnie rzeka Warta, a wschodni ą Puszcza Zielonka. Park krajobrazowy Puszcza Zielonka obejmuje centraln ą najbardziej warto ściow ą cz ęść , najwi ększego w okolicach Poznania Kompleksu le śnego. Zajmuje urozmaicone tereny o powierzchni 9981 ha. Wokół parku wyznaczono otulin ę o powierzchni 12 450 ha. Z uwagi na bezpo średnie s ąsiedztwo z Poznaniem, w gminie zlokalizowane jest budownictwo wielorodzinne – oprócz funkcji przemysłowo- rolniczej, Czerwonak pełni tak Ŝe funkcj ę mieszkaniow ą. Tereny osiedlowe zajmuj ą ponad 6% powierzchni ogólnej gminy, podczas gdy średnia dla województwa wynosi 4%.

Struktura wykorzystania powierzchni w gminie przedstawia si ę nast ępuj ąco: a) uŜytki rolne – 44,3%, b) lasy – 39,7%, c) tereny osiedlowe – 6,6%, d) wody powierzchniowe – 1,9%, e) pozostałe tereny – 7,5%.

11 40% uŜytki rolne lasy tereny osiedlowe 43% wody powierzchniowe pozostałe tereny

7% 8% 2%

- Liczba ludno ści w gminie - 20622 ( 2000 r.) - G ęsto ść zaludnienia (liczba osób na 1 km 2 ) - 250 - Powierzchnia gminy ogółem 82,2 km 2 - W granicach administracyjnych gminy znajduje si ę 13 wsi i dwa osiedla.

Wśród gmin wiejskich Czerwonak wyró Ŝnia si ę najwy Ŝszym stopniem urbanizacji, dodatnim saldem migracji, oraz najwy Ŝsz ą liczb ą ludno ści na 1 km 2 ( 250 osób/km 2 , przy średniej dla województwa 167 osób/km 2 ). Poło Ŝenie gminy w bezpo średnim s ąsiedztwie Poznania sprzyja powstawaniu nowych podmiotów gospodarczych. W 1993 r. w systemie REGON było zarejestrowanych 781 podmiotów gospodarczych, natomiast w 1997 r. – 1190 – wzrost o 52 %. Z tego najwi ęcej podmiotów było zarejestrowanych w handlu ( 381 ), przemy śle ( 222 )

12 oraz budownictwie ( 158 ). W roku 1999 zarejestrowano ju Ŝ 1646 podmiotów gospodarczych. Wiod ącą pozycj ę zajmuje niemiecka firma „Neoplan” produkuj ąca autobusy dla komunikacji miejskiej. Czerwonak, obok Poznania i Tarnowa Podgórnego nale Ŝy do gmin o najwy Ŝszym poziomie zainwestowania nowego kapitału, w tym równie Ŝ zagranicznego. Poziom bezrobocia spadł w gminie do 3 %. Gmina ma dobre poł ączenia komunikacyjne. Przez obszar gminy przebiega linia kolejowa w kierunku W ągrowca i Bydgoszczy, kursuj ą autobusy PKS, oraz komunikacji gminnej ( linie autobusowe nr 10, 11, 12, 13, 22, 23 ).

CZ ĘŚĆ II – UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY.

1. System powi ąza ń zewn ętrznych.

1.1. Powi ązania funkcjonalno – przestrzenne.

Gmina Czerwonak wchodzi funkcjonalnie i przestrzennie w skład aglomeracji pozna ńskiej jednej z najwi ększych i najbardziej dynamicznie rozwijaj ących si ę w Polsce. Przestrzennie gmina powi ązana jest z miastem Poznaniem poprzez system środowiska przyrodniczego, w szczególno ści rzek ę Wart ę i jej dolin ę. Tereny zainwestowania Poznania i gminy Czerwonak stykaj ą si ę ze sob ą i nie widać pomi ędzy nimi wyra źnej przestrzennej granicy. Wynika to z historycznego procesu rozwojowego. Na terenie gminy Czerwonak ju Ŝ od dawna lokowano gospodarcze zaplecze dla Poznania. W okresie powojennym grunty wsi Koziegłowy, Czerwonak, Owi ńska, Bolechowo miały stanowi ć tereny rozwojowe miasta

13 Poznania w planowanym układzie pasmowym (pasmo północne). Gmin ę rozwijano tak Ŝe jako o środek przemysłu w tym przemysłu o charakterze strategicznym – zbrojeniowym. Efekty powojennej polityki społeczno gospodarczej s ą widoczne – zrealizowano osiedla mieszkaniowe w południowej cz ęś ci gminy stanowi ące raczej zaplecze mieszkalne (sypialnie) dla Poznania. Zlokalizowano szereg zakładów przemysłowych w tym przedsi ębiorstwo „Pressta”, dla którego zaplecze mieszkaniowe zlokalizowano na terenie s ąsiedniej gminy Murowana Go ślina. Gmina powi ązana jest funkcjonalnie poprzez system komunikacyjny i infrastruktury technicznej. System komunikacji drogowej i drogowe powi ązania zewn ętrzne gminy, ze wzgl ędu na uwarunkowania geograficzno-przyrodnicze nie został wła ściwie rozwini ęty i nie ma wi ększych szans na jego rozs ądn ą rozbudow ę. Gmina powi ązana jest z aglomeracj ą pozna ńsk ą praktycznie jedn ą drog ą w ci ągu ulicy Gdy ńskiej. System komunikacyjny Poznania na obszarze styku z gmin ą Czerwonak został w okresie powojennym znacznie zaniedbany i stanowi jeden z najgorzej rozwi ązanych wylotów z miasta. System komunikacji drogowej i jego zewn ętrznych powi ąza ń jest niestety czynnikiem ograniczaj ącym mo Ŝliwo ści rozwojowe gminy. Du Ŝo korzystniej przedstawia si ę obsługa gminy w zakresie infrastruktury technicznej. Jest to zwi ązane z przebiegiem przez gmin ę wielu magistralnych sieci i urz ądze ń infrastruktury technicznej a tak Ŝe bezpo średnia ich blisko ść na terenie sąsiedniego Poznania. Na terenie gminy zlokalizowana jest Centralna Oczyszczalnia Ścieków dla miasta Poznania, tu Ŝ przy granicy gminy zlokalizowana jest Elektrociepłownia Karolin dostarczaj ąca ciepło tak Ŝe dla osiedli poło Ŝonych na terenie gminy Czerwonak. Przez obszar gminy przechodz ą magistralne sieci gazowe i energetyczne, znajduje si ę tu tak Ŝe główny punkt zasilania (GPZ).

14 Ta koncentracja urz ądze ń infrastruktury technicznej oraz lokalizacja na terenie styku Poznania i Koziegłów wielu zakładów przemysłowych niekorzystnie oddziaływuje na przestrze ń i środowisko przyrodnicze gminy.

1.2. Uwarunkowania przestrzenne.

Gmina Czerwonak nale Ŝy do najbardziej zurbanizowanych gmin w Wielkopolsce, o bardzo du Ŝej g ęsto ści zaludnienia. Przyczyn ą tego był rozwój osiedli mieszkaniowych wielorodzinnych, budowanych jako zaplecze sypialniane dla m. Poznania. System osadniczy gminy składa si ę z 13 wsi i dwóch osiedli. Czerwonak stanowi o środek obsługuj ący gmin ę, cho ć nie wyró Ŝnia si ę specjalnie i wielko ści ą i sposobem zagospodarowania. Na terenie wsi Czerwonak zlokalizowano wi ększo ść usług o charakterze gminnym (administracja). Znaczna liczba mieszka ńców zamieszkuje wielorodzinne osiedle mieszkaniowe w Koziegłowach, charakteryzuj ące si ę ciekaw ą kompozycj ą urbanistyczn ą. Niestety osiedle to nie zostało zrealizowane do ko ńca zgodnie z projektami i nie cechuje si ę w zwi ązku z tym atrakcyjnym wizerunkiem przestrzennym. Po wprowadzeniu reformy ustrojowej na przełomie lat 80 – 90 tych, nowe władze samorz ądowe odst ąpiły od dalszej realizacji wielkich osiedli mieszkaniowych. Opracowany ju Ŝ w nowych warunkach plan ogólny zagospodarowania przestrzennego ustalał rozwój ju Ŝ raczej ekstensywnych form zarówno budownictwa mieszkaniowego jak i działalno ści gospodarczej. W miejscowo ści Czerwonak zaproponowano wiele nowych terenów pod budownictwo mieszkaniowe, o charakterze raczej ekstensywnym z du Ŝym udziałem zieleni. Tereny dla funkcji gospodarczych ale tak Ŝe dla funkcji mieszkaniowo - gospodarczych zlokalizowano w północnej cz ęś ci gminy. W środkowej i środkowo

15 - wschodniej cz ęś ci planowano tereny pod rozwój funkcji turystycznych i rekreacyjnych. Powojenny rozwój przestrzenny zwłaszcza w południowej cz ęś ci gminy nie był kierowany trosk ą o wizerunek przestrzenny jednostek osadniczych. Zarówno Koziegłowy, Czerwonak i zainwestowane tereny wzdłu Ŝ ulicy Gdy ńskiej a Ŝ po Owi ńska nie cechuj ą si ę wysokimi walorami przestrzennymi. Zainwestowanie towarzysz ące ul. Gdy ńskiej (przemysłowe, usługowe) ma charakter cz ęsto chaotyczny. Zainwestowanie w dolinie rzeki Warty obiektami infrastruktury technicznej i przemysłowymi stwarza zagro Ŝenia dla środowiska przyrodniczego i niekorzystnie kształtuje krajobraz doliny. Jedynym atrakcyjnym stykiem z rzek ą jest wie ś Owi ńska charakteryzuj ąca si ę atrakcyjnym układem przestrzennym i unikalnymi zabytkami architektonicznymi. Wie ś predystynowana jest do rozwoju funkcji turystycznych i ewentualnie budownictwa rezydencjnalnego. Wie ś Owi ńska mo Ŝe sta ć si ę „bram ą” z rzeki do gminy, oraz z aglomeracji pozna ńskiej do Puszczy Zielonki. W zwi ązku z tym konieczna jest ochrona układu przestrzennego zespołu urbanistycznego i troska w jego racjonalnym rozwoju. Atrakcyjny układ przestrzenny stanowi tak Ŝe wie ś Kicin, ciesz ąca si ę zainteresowaniem inwestorów chc ących w atrakcyjnym krajobrazie lokalizowa ć swoje domostwa. Wie ś ta w dotychczasowych planach miała spełnia ć swoje dotychczasowe, rolnicze funkcje. Ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania, dogodne poło Ŝenie, wyposa Ŝenie w infrastruktur ę techniczn ą i dogodne mo Ŝliwo ści jej uzupełnienia wie ś ta jest predystynowana do rozwoju funkcji mieszkaniowych w tym dla budownictwa zorganizowanego (deweloperskiego).

16 2. Uwarunkowania geograficzno-przyrodnicze gminy Czerwonak.

2.1. Ogólna charakterystyka przyrodnicza gminy.

2.1.1. Poło Ŝenie gminy.

Gmina Czerwonak poło Ŝona jest w bezpo średnim s ąsiedztwie Poznania. Od zachodu graniczy z gmin ą Suchy Las, od północy z Murowan ą Go ślin ą, natomiast od strony wschodniej z gmin ą Pobiedziska i Swarz ędz. Granic ę zachodni ą stanowi jednocze śnie rzeka Warta, a wschodni ą Puszcza Zielonka. Blisko 30% powierzchni gminy zajmuje Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka.

2.1.2. Rze źba.

Rze źba terenu gminy Czerwonak jest urozmaicona. Wyst ępuje tutaj du Ŝe zró Ŝnicowanie wysoko ściowe i morfologiczne, od przełomowej doliny Warty, której dno poło Ŝone jest na wysoko ści około 45 m.n.p.m. do strefy pagórków moreny czołowej poło Ŝonych na wysoko ści ponad 130 m.n.p.m. Najwy Ŝsze wzniesienie na terenie gminy Czerwonak i jedno z najwy Ŝszych w najbli Ŝszej okolicy miasta Poznania to Dziewicza Góra – 143 m.n.p.m. Dolina przełomowa rzeki Warty, która biegnie zachodni ą granic ą gminy wykształcona jest w postaci szeregu półek, terasów, od terasy zalewowej (około 45 m.n.p.m.), terasy środkowej (około 55 m.n.p.m.) do terasy wysokiej (około 65 m.n.p.m.). Pozna ński Przełom Warty powstał wskutek przekształcenia rynny subglacjalnej w normaln ą dolin ę rzeczn ą, której towarzysz ą terasy. W południowej cz ęś ci gminy w rejonie Czerwonaka zaznacza si ę wyra źna kraw ędź doliny, wy Ŝej

17 na północy dolina rozszerza si ę, przechodz ąc terasami w partie wysoczyznowe. Zbocza oddzielaj ące terasy doliny maj ą ekspozycj ę zachodni ą i spadki około 10%. Przewa Ŝaj ącą cz ęść gminy Czerwonak zajmuje równina sandrowa, rozci ągaj ąca si ę po obu stronach pasma pagórków morenowych. Pagórki te jak i cz ęś ciowo sandr poro śni ęte s ą lasami. Niewielki fragment na północy w rejonie Trzaskowa zajmuje wysoczyzna morenowa płaska wyniesiona do wysoko ści 90 – 100 m.n.p.m. oraz wysoczyzna morenowa płaska w rejonie wsi Kliny (około 100 m.n.p.m.). Mniejsze dolinki wyst ępuj ą na kraw ędzi wysoczyzny wzdłu Ŝ doliny rzeki Warty. W rejonie Koziegłów i Czerwonaka maj ą charakter parowów i w ąwozów, na północy słabo wykształcone, nie wyró Ŝniaj ące si ę w terenie.

2.1.3. Litologia utworów przypowierzchniowych.

Obszar gminy charakteryzuje si ę zró Ŝnicowan ą budow ą czwartorz ędowej serii utworów w swej północnej i południowej cz ęś ci. W północnej cz ęś ci, wysoczyznowej, pod wyst ępuj ącą od powierzchni terenu glin ą zwałow ą tzw. górn ą z okresu zlodowacenia bałtyckiego, wyst ępuje tzw. seria mi ędzymorenowa. Seri ę tę w stropie stanowi ą utwory zastoiskowe, w sp ągu natomiast piaski o ró Ŝnym uziarnieniu i Ŝwiry. Poni Ŝej, pod seri ą mi ędzymorenow ą zalega glina zwałowa szara, zwana doln ą , pod któr ą zalega ju Ŝ trzeciorz ędowy ił pozna ński, pstry. W cz ęś ci środkowej gminy, w obr ębie pagórków morenowych poza glin ą zwałow ą, na powierzchni wyst ępuj ą równie Ŝ piaski akumulacji lodowcowej z głazami, piaski i Ŝwiry, oraz skupienia głazów moreny czołowej. W skład sandru wchodz ą piaski i Ŝwiry, akumulacji wodnolodowcowej. Terasy tworz ą warstwowane utwory piaszczysto – Ŝwirowe, a w korycie rzeki

18 Warty pod piaskami rzecznymi i madami znajduj ą si ę wychodne iłu pstrego, trzeciorz ędowego. Z utworów holoce ńskich wyst ępuj ą na obszarze gminy torfy (w rejonie Mielna) gytie, mady i piaski rzeczne. Mady i piaski rzeczne zalegaj ą w ąskim pasmem w dolinie rzeki Warty, wykształcone w postaci piasków drobnoziarnistych przewarstwionych średnio – ziarnistymi lub pylastymi. Analizuj ąc warunki filtracyjne wymienionych utworów buduj ących podło Ŝe nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe: - najbardziej korzystne infiltracyjne obszary a zarazem o du Ŝym niebezpiecze ństwie ska Ŝenia i rozprzestrzeniania si ę tych zanieczyszcze ń stanowi ą obszary sandrowe, - korzystne infiltracyjnie s ą tak Ŝe tereny teras wy Ŝszych doliny Warty. Do nich nale Ŝą tak Ŝe fragmenty pagórków morenowych w rejonie Dziewiczej Góry, - niekorzystne pod wzgl ędem infiltracji podło Ŝa s ą obszary wysoczyznowe, gliniaste, strefa pagórków gliniastych, i których wody powierzchniowe cz ęsto odprowadzane s ą poprzez spływy powierzchniowe, a do gruntu dostaj ą si ę w zwi ązku z tym niewielkie ilo ści wód opadowych, - podobnie niekorzystnym typem infiltracyjnym jest terasa zalewowa rzeki Warty, gdzie pod piaskami rzecznymi wyst ępuj ą trudnoprzepuszczalne iły.

2.1.4. Wody powierzchniowe i podziemne. a) rzeki Na terenie gminy brak jest wi ększych jezior i cieków poza rzek ą Wart ą. Licznie wyst ępuj ą natomiast małe cieki wodne oraz obni Ŝenia zabagnione lub zatorfione.

19 Długo ść rzeki Warty na terenie Czerwonak wynosi 15 km. Teren gminy le Ŝy w trzech zasadniczych zlewniach: - zlewni potoku Kici ńskiego - zlewni obejmuj ącej potok w Owi ńskach i terasy na północy gminy - zlewni strugi Go śli ńskiej

Fragmentarycznie rejon wsi Mielno, D ębogóra odwadniany jest do rzeki Głównej. Wyst ępuj ące potoki jak: Koziegłowski, Kici ński z Czerwonaka, Le śny, Mi ękowski, Owi ński, Bolechowski – przez wi ększ ą cz ęść roku wykazuj ą małe przepływy, cz ęsto s ą to cieki zarastaj ące. Oprócz naturalnych strumieni, tereny poci ęte s ą sieci ą rowów melioracyjnych. Zał ączona mapka ukazuje poło Ŝenie gminy na tle zlewni i kompleksów le śnych. Z wyj ątkiem rzeki Warty i cieku przepływaj ącego obok dawnego PGR – Owi ńska inne cieki s ą zanieczyszczone. Ponadto znajduje si ę mapka przedstawiaj ąca rozmieszczenie dawnych młynów wodnych od 1790 – 1930 roku na terenie omawianej gminy. Na Potoku Le śnym w Owi ńskach znajdowały si ę 3 młyny oraz jeden młyn na Potoku w Czerwonaku. b) jeziora Z jezior wyst ępuj ących na terenie gminy to jezioro Bolechowskie wyst ępuj ące w kompleksie le śnym, nast ępnie płytki zarastaj ący zbiornik w Trzaskowie oraz kilka drobnych zagł ębie ń wypełnionych wod ą.

Wody podziemne.

Gł ębsze poziomy wodono śne znane z wierce ń studziennych wyst ępuj ą: a) w utworach mioce ńskich – na gł ęboko ści 70 – 100 m.p.p.t.

20 oraz na gł ęboko ści 60 – 70 m.p.p.t. w pierwszym przypadku wodono ścem s ą piaszczyste przewarstwienia w w ęglu brunatnym w drugim seria drobnych piasków i mułków, b) w utworach plioce ńskich – na gł ęboko ści ca 40 – 45 m.p.p.t. wodono ścem jest seria piasków w ile poznańskim

Wg opracowania M. śurawskiego „Zaplecze wodne Poznania” poziom trzeciorz ędowy (a i b) wydzielony jest w dwóch typach jednostek hydrogeologicznych. Pierwszy z nich pokrywa si ę z obni Ŝeniem powierzchni mezozoicznej tzw. Rów Poznania wzdłu Ŝ przełomowej doliny Warty. Wody te charakteryzuj ą si ę znacznym zasoleniem i s ą bardzo trudno odnawialne. Wysoki stopie ń zasolenia przekre śla praktycznie ich pełne wykorzystanie w eksploatacji. Druga jednostka pokrywa si ę wyniesieniem północno – wschodnim obejmuj ąca pozostał ą cz ęść gminy. Wody s ą korzystne dla mniejszych uj ęć wody pitnej. c) w utworach plejstoce ńskich - na gł ęboko ści do około 7,5 m.p.p.t. - oraz na gł ęboko ści ca 20 – 25 m.p.p.t. Płytsze wody wyst ępuj ą w piaskach mi ędzymorenowych, gł ębsze natomiast w piaskach zalegaj ących pod grub ą warstw ą starej gliny. Wg wymienionego opracowania hydrogeologicznego wzdłu Ŝ doliny rzeki Warty od Mosiny do Obornik wyst ępuje jednostka zasobna w wody czwartorz ędowe tzw. jednostka wielkich form dolinnych. Jednostka ta zasilana jest wodami powierzchniowymi i podziemnymi z wysoczyzn oraz poprzez bezpo średni ą alimentracj ę wód opadowych. Poza jednostk ą dolinn ą , pozostała cz ęść gminy nale Ŝy do jednostki mało zasobnej ze wzgl ędu na mało korzystne wykształcenie litologiczne utworów czwartorz ędowych.

21 Poło Ŝenie I zwierciadła wody od powierzchni terenu a wi ęc najpłytszej wody gruntowej jest podobne w obr ębie równiny sandrowej jak i na wysoczy źnie. Woda wyst ępuje tu gł ębiej ni Ŝ 2,0 m.p.p.t. przy czym przewa Ŝaj ą obszary z wod ą na gł ęboko ści 4 m i wi ęcej p.p.t. Na obszarze terasy rzeki Warty I poziom wód gruntowych zalega na ogół nie gł ębiej jak 1,5 – 2.0 m.p.p.t. chocia Ŝ zdarza si ę w pobli Ŝu cieków zaleganie płytsze do 1,0 m lub na pewnych obszarach gł ębiej ni Ŝ 2,0 m. Specyficzne warunki wyst ępuj ą na obszarach zboczowych doliny rzeki Warty, zboczach teras, gdzie wody maj ą charakter podpartych, wyst ępuj ą wi ęc ich wypływy na powierzchni ę w formie źródeł i wysi ęków. Tutaj te Ŝ, jak i niekiedy w obr ębie terasy wody I poziomu maj ą cz ęsto zwierciadło napi ęte podczas gdy z reguły w podło Ŝu przepuszczalnym wody I poziomu charakteryzuj ą si ę swobodnym zwierciadłem. W dolinie, na terasie zalewowej woda utrzymuje si ę płytko od 0 – 1 m.n.p.m. Podane powy Ŝej gł ęboko ści zalegania zwierciadła I poziomu odnosz ą si ę do średnich stanów wód gruntowych. W oparciu o dane uzyskane od miejscowej ludno ści nale Ŝy przyj ąć : - dla obszaru wysoczyzny i równiny sandrowej wahania rz ędu 0,5 m - dla teras dolinnych ca 1,0 m

2.1.5. Gleby.

Charakterystyk ę gleb wyst ępuj ących w gminie podaje si ę na podstawie map glebowo – rolniczych i wyró Ŝnionych w nich kompleksach glebowych.. Wi ększo ść obszaru gminy stanowi wysoczyzna denno – morenowa falista, zbudowana z gliny zwałowej br ązowej o du Ŝej mi ąŜ szo ści. Pozostałe utwory stanowi ą piaski pochodzenia wodno-lodowcowego, wyst ępuj ące w rynnach cieków

22 wodnych i rzeki Warty, oraz równiny sandrowe zbudowane z warstwowych piasków z domieszk ą Ŝwiru. Stopie ń spiaszczenia glin oraz miejsce wyst ępowania piasków jako materiału glebotwórczego jest nierównomierne na terenie gminy. Na wzniesieniach wytworzyły si ę gleby pseudobielicowe , brunatne wła ściwe i brunatne wyługowane, w dolinach i zagł ębieniach wysoczyznowych czarne ziemie, natomiast w rynnach gleby bagienne, torfy i gleby murszowo – mineralne zaj ęte głównie przez u Ŝytki zielone. Gleby pseudobielicowe wytworzone zostały z glin zwałowych płytko i średnio gł ęboko spiaszczonych lub z piasków zalegaj ących średnio i gł ęboko na glinie oraz z pyłów zwykłych zalegaj ących równie Ŝ płytko i średnio gł ęboko na glinie. Najlepsze gleby pseudobielicowe wytworzone z pyłów zwykłych zalegaj ących na glinie, zaliczono do drugiego kompleksu (pszennego dobrego). Gleby pseudobielicowe wytworzone z gliny zwałowej spiaszczonej do 50 cm oraz z pyłów zwykłych zalegaj ących średnio gł ęboko na glinie, zaliczono do kompleksu czwartego ( Ŝytnio ziemniaczanego bardzo dobrego). Stoj ą one na pograniczu gleb Ŝytnich i pszennych. Gleby brunatne wła ściwe na terenie gminy wyst ępuj ą w niewielkiej ilo ści. Du Ŝą grup ę stanowi ą gleby brunatne wyługowane. Najlepsze gleby brunatne wyługowane wytworzone z glin płytko spiaszczonych , zawieraj ących w poziomie orno-próchniczym piaski gliniaste mocne zaliczono do kompleksu drugiego. Słabsze gleby brunatne wyługowane wytworzone zostały albo z piasków gliniastych lekkich zalegaj ących średnio gł ęboko na glinie, albo z piasków słabogliniastych o takiej samej gł ęboko ści zalegania gliny, wzgl ędnie z glin średnio gł ęboko spiaszczonych. Gleby brunatne wyługowane wytworzone zostały z płytkich piasków słabogliniastych, pod ścielonych piaskiem lu źnym oraz z piasków lu źnych całkowitych, zaliczono do kompleksu siódmego (Ŝytnio łubinowego). Gleby typu czarne ziemie wła ściwe i czarne ziemie zdegradowane powstały z utworów zwałowych i wodnolodowcowych w warunkach okresowego

23 nadmiernego uwilgotnienia. Zaliczono tu równie Ŝ niewielk ą ilo ść gleb deluwialnych. Cz ęść gleb tego typu, zmeliorowanych , o wła ściwych stosunkach wodnych i wytworzonych z glin zwałowych o bardzo płytkim spiaszczeniu zaliczono do kompleksu drugiego, natomiast gleby o średnio gł ębokim spiaszczeniu zaliczono do kompleksu czwartego. Inne gleby w tym typie, poło Ŝone przewa Ŝnie w niekorzystnych warunkach przyrodniczych zaliczono do kompleksu ósmego (zbo Ŝowo-pastewnego), wytworzone z gliny zwałowej, a do kompleksu dziewi ątego (zbo Ŝowo-pastewnego słabego) wytworzone z piasków słabogliniastych całkowitych lub zalegaj ących na innym podło Ŝu. Cz ęść gleb poło Ŝonych w dolinie Warty zaliczono do mad piaszczystych. Warto ść produkcyjna tych gleb jest bardzo mała, s ą one wytworzone z piasków słabogliniastych pylastych całkowitych lub pod ścielonych piaskiem lu źnym. Dodatkowym czynnikiem utrudniaj ącym u Ŝytkowanie tych gleb s ą wylewy rzeki Warty. Bonitacyjnie gleby gminy Czerwonak s ą do ść zró Ŝnicowane. Najwi ększy odsetek (37,5%) ogółu gruntów rolnych zaliczono do klasy V, kolejno grunty klasy VI stanowi ą 21,9%, a klasy IV a - 21,2%. Najlepsze grunty, zaliczone do klasy III a i III b obejmuj ą obszar stanowi ący 7,8% powierzchni gruntów ornych. Obszar wysoczyzny i równiny sandrowej pokrywaj ą powierzchownie słabe gleby 6 i 7 kompleksu kl. V i VI. S ą to gleby brunatne wyługowane i kwa śne a tak Ŝe czarne ziemie zdegradowane wytworzone z piasków.

2.1.6. Lasy. Ogromnym bogactwem krajobrazu gminy Czerwonak s ą lasy. Pod wzgl ędem wiekowym lasy s ą zró Ŝnicowane. Wyst ępuj ą tu młode nasadzenia oraz dr ągowiny 40 – letnie. Znaczny obszar zajmuj ą drzewostany starsze powy Ŝej 40 lat o siedliskach odpornych w pełni przydatnych dla rekreacji. Gatunkowe lasy stanowi ą

24 sosny i prawie wszystkie gatunki naszych drzew li ściastych. W niektórych partiach wyst ępuj ą wiekowe d ęby o obwodzie przeszło 4 m. Urok lasów np. Dziewiczej Góry polega w wielkiej mierze na obecno ści ró Ŝnorodnych gatunków ro ślin, zwierz ąt le śnych, ł ąkowych stepowych jakie bardzo rzadko spotyka si ę w s ąsiedztwie wielkiego miasta. Z reliktów przeszło ści pozostały tu pi ękne stare d ęby, lasy mieszane o typie świetlistej d ąbrowy, olszyny na terenach podmokłych, gr ądy w w ąwozach. Oprócz zwartych kompleksów le śnych, wyst ępuj ą na terenie gminy mniejsze grupy zadrzewie ń, parki wiejskie podworskie oraz ciekawe aleje drzew.

Pomniki przyrody gminy Czerwonak

Nr w Nr Przedmiot Obwód Gatunek Miejscowo ść gminie pomnika ochrony pier ścienia 1 552 Drzewo Dąb szypułkowy 448 Bolechowo 2 553 Drzewo Grab pospolity 220 Bolechowo 3 554 Drzewo Dąb szypułkowy 340 Bolechowo 4 555 Drzewo Dąb szypułkowy 410 Bolechowo 5 556 Drzewo Dąb szypułkowy 420 Potasze 6 57/558 Drzewo Sosna pospolita 275 Bolechowo 7 61/562 Drzewo Dąb szypułkowy 325 Potasze 8 63/564 Drzewo Dąb szypułkowy 400 Bolechowo 9 64/565 Drzewo Grab pospolity 390 Bolechowo Dąb szypułkowy 310 10 388 Drzewa Dąb szypułkowy 390 Trzaskowo Dąb szypułkowy 420 11 387 Drzewo Wi ąz pospolity 340 Bolechowo 12 386 Drzewo Topola biała 380 Bolechowo 13 385 Drzewa Dąb szypułkowy 320 Bolechowo

25 Dąb szypułkowy 350 Dąb szypułkowy 400 Dąb szypułkowy 430 14 674/154 Drzewo Lipa drobnolistna 365 Dziewicza Góra 15 673/153 Drzewo Dąb szypułkowy 355 Dziewicza Góra 16 672/152 Drzewo Dąb szypułkowy 405 Dziewicza Góra 17 671/151 Drzewo Dąb szypułkowy 300 Dziewicza Góra 18 670/150 Drzewo Dąb szypułkowy 420 Dziewicza Góra 19 669/149 Drzewo Dąb szypułkowy 290 Dziewicza Góra 20 668/148 Drzewo Dąb szypułkowy 266 Dziewicza Góra 21 667/147 Drzewo Dąb szypułkowy 280 Dziewicza Góra 22 666/146 Drzewo Klon jawor 221 Dziewicza Góra 23 665/145 Drzewo Dąb szypułkowy 325 Dziewicza Góra 24 664/144 Drzewo Dąb szypułkowy 372 Dziewicza Góra 25 663/143 Drzewo Sosna pospolita 250 Dziewicza Góra 26 662/142 Drzewo Sosna pospolita 205 Dziewicza Góra 27 661/141 Drzewo Sosna pospolita 190 Dziewicza Góra 28 660/140 Drzewo Dąb szypułkowy 370 Dziewicza Góra 29 659/139 Drzewo Sosna pospolita 220 Dziewicza Góra 30 658/138 Drzewo Sosna pospolita 195 Dziewicza Góra 31 657/137 Drzewo Sosna pospolita 195 Dziewicza Góra 32 656/136 Drzewo Sosna pospolita 200 i 230 Dziewicza Góra 33 655/135 Drzewo Sosna pospolita 175 Dziewicza Góra 34 654/134 Drzewo Sosna pospolita 145 Dziewicza Góra 35 653/133 Drzewo Sosna pospolita 160 Dziewicza Góra 36 513/117 Drzewo Dąb szypułkowy 290 Dziewicza Góra 37 512/116 Drzewo Dąb szypułkowy 300 Dziewicza Góra 38 511/115 Drzewo Dąb szypułkowy 310 Dziewicza Góra 39 510/114 Drzewo Dąb szypułkowy 325 Dziewicza Góra 40 315/89 Drzewa Platan klonolistny 230 Owi ńska

26 Platan klonolistny 260 Platan klonolistny 275 41 314/88 Drzewo Topola biała 440 Owi ńska 42 312/86 Aleja Grab zwyczajny Owi ńska 43 260/63 Drzewo Topola biała 603 Owi ńska 44 176/45 Drzewo Topola sp. 610 Owi ńska 45 174/44 Drzewo Dąb szypułkowy 745 Owi ńska Lipa drobnolistna 46 173/43 Drzewa 335-133 Owi ńska ( 14 drzew) 47 165/35 Drzewo Sosna pospolita 245 Owi ńska 48 164/34 Drzewo Dąb szypułkowy 325 Dziewicza Góra 49 756/94 Drzewo Dąb szypułkowy 280 Dziewicza Góra 50 757/94 Drzewo Buk pospolity 240 Dziewicza Góra 51 758/94 Drzewo Buk pospolity 325 Dziewicza Góra 52 759/94 Drzewo Buk pospolity 280 Dziewicza Góra 53 760/94 Drzewo Dąb szypułkowy 375 Dziewicza Góra 54 761/94 Drzewo Dąb szypułkowy 425 Dziewicza Góra 55 762/94 Drzewo Dąb szypułkowy 360 Dziewicza Góra 56 763/94 Drzewo Buk pospolity 325 Dziewicza Góra 57 764/94 Drzewo Klon zwyczajny 210 Dziewicza Góra 58 765/94 Drzewo Dąb szypułkowy 300 Dziewicza Góra 59 766/94 Drzewo Dąb szypułkowy 345 Dziewicza Góra

2.1.7. Surowce mineralne.

Na obszarze gminy znajduj ą si ę trzy odkrywki czynne okresowo i dwie nieczynne. Wyrobiska czynne okresowo: a) Potasze – Kruszgeo

27 b) Mielno - u Ŝytk. Gmina – na potrzeby miejscowe c) Czerwonak

Wyrobiska nieczynne a) Owi ńska – u Ŝytkowanie Lasy Do świadczalne A.R. w Poznaniu b) Czerwonak

Gmina jest mało rozpoznana pod wzgl ędem wyst ępowania i jako ści kopalin miejscowych. Z udokumentowanych złó Ŝ to zło Ŝa kruszywa naturalnego Owi ńska oraz torfów w dolinie rzeki Głównej. Zło Ŝe w Owi ńskach ma dokumentacj ę w kat.

C1 z wyznaczeniem jako ści w kat. B. Wyst ępuj ą tu piaski nadaj ące si ę do betonów, zapraw i wypraw budowlanych. Ni Ŝej zalegaj ąca pospółka przydatna mo Ŝe by ć do produkcji mieszanki piaskowo – Ŝwirowej, Ŝwirowo – piaskowej i piasków płukanych. Zło Ŝa kruszywa Owi ńska i Annowo z lat 50 – i 60- tych s ą ju Ŝ wyeksploatowane a tereny zrekultywowane. Przebadane w 1964 roku rejony Kicina i Mi ękowa uznane zostały za negatywne pod wzgl ędem wyst ępowania kruszywa naturalnego. Torf i gytia udokumentowane w rejonie Mielna nie s ą na razie eksploatowane. Mog ą one znale źć zastosowanie w rolnictwie. Inne torfowiska na terenie gminy nie zostały jeszcze udokumentowane. Wyst ępuj ące w dolinie rzeki Warty partie iły pozna ńskie nie rokuj ą du Ŝych mo Ŝliwo ści perspektywicznych jako surowiec dla potrzeb ceramiki budowlanej.

28 2.1.8. Warunki klimatyczne.

Od ogólnych cech klimatu naszego regionu omawiane tereny b ędą ró Ŝniły si ę niewielkimi odr ębnymi wła ściwo ściami spowodowanymi warunkami topograficznymi. Najbli Ŝsz ą reprezentowan ą dla cało ści gminy b ędzie stacja meteorologiczna IMiGW w Przeb ędowie.

Wybrane warto ści elementów pogody

Wyszczególnienie 1881-1930 1951-1980 1981-1990 1991-1995 1996 Średnie temp. powietrza 8,5 8,0 8,5 8,8 7,1 (oC) Średnie roczne sumy 522 519 478 512 551 opadów w mm Średnie zachmurzenie 5,4 b.d. 4,9 4,9 5,2 w oktanach

Źródło: Dane IMiGW

Zmienno ść urze źbienia, s ąsiedztwo rzeki Warty ró Ŝnicuj ą warunki klimatu lokalnego. Szczególnie wyra źny jest wpływ du Ŝych form wkl ęsłych oraz powierzchni wodnych, du Ŝe ró Ŝnice wyst ępuj ą pomi ędzy terenami o ró Ŝnej ekspozycji zboczy oraz terenami pokrytymi ro ślinno ści ą a niezadrzewionymi. Wyniesione obszary wysoczyznowe, sandrowe łagodnie nachylone zbocza doliny charakteryzuj ą si ę dobrym nasłonecznieniem i przewietrzeniem. Doliny s ą drogami spływu mas wychłodzonego powietrza, obszarami stagnacji tych mas, inwersji temperatur, cz ęstych mgieł, a jednocze śnie ci ągi dolinne stanowi ą główne kierunki

29 napowietrzania terenu. Istotny na omawianym terenie jest udział wiatrów z poszczególnych kierunków w aspekcie pr ędko ści w m/sek.

2.1.9. Stan środowiska przyrodniczego.

Stan zanieczyszczenia środowiska w gminie opracowano na podstawie „Informacji o stanie środowiska w gminie Czerwonak” Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu z 1999 roku. a) wody powierzchniowe Pod wzgl ędem hydrograficznym omawiany obszar prawie w cało ści nale Ŝy do zlewni własnej rzeki Warty, niektóre fragmenty gminy stanowi ą zlewnie rzeki Głównej i Strugi Go śli ńskiej. Dolina rzeki tworzy Pozna ński Przełom Warty, łącz ący dwie równoleŜnikowe pradoliny. Opuszczaj ąc subregion Równina Średzka, Warta wpływa na obszar Wysoczyzny Pozna ńskiej. Wcinaj ąc si ę w wysoczyzn ę średnio na około 30 m dolina rzeki wykazuje zmienn ą szeroko ść , od 4 km pod Mosin ą do 1,5 km w Czerwonaku. Poni Ŝej Poznania na wysoko ści Moraska i Biedruska rzeka przepływa wzdłu Ŝ znacznych kompleksów le śnych, ci ągn ących si ę z jej lewej strony prawie do granic Obornik. Charakterystyka jako ści rzeki jest wynikiem prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu stałych bada ń w ramach monitoringu wód powierzchniowych. Na terenie gminy usytuowane jest stanowisko pomiarowe sieci krajowej. Ocena czysto ści wód została wykonana w oparciu o metod ę Centralnego Urz ędu Gospodarki Wodnej, polegaj ącą na wyznaczeniu st ęŜ eń charakterystycznych. Punkt pomiarowy usytuowany jest na mo ście w Biedrusku, poni Ŝej zrzutów zanieczyszcze ń z miasta Poznania. Na stan czysto ści wody w rzece jednoznaczny wpływ maj ą zanieczyszczenia odprowadzane z aglomeracji pozna ńskiej. Du Ŝe

30 znaczenie maj ą równie Ŝ ścieki z zakładów przemysłowych miejscowo ści Czerwonak. Wpływ Poznania zaznacza si ę stałym ponadnormatywnym ska Ŝeniem bakteriologicznym. Natlenienie wody wykazuje du Ŝą rozpi ęto ść – najni Ŝsze pozaklasowe st ęŜ enie tlenu wyst ępuje najcz ęś ciej w okresie letnim oraz w trakcie zlodowacenia. Ponadto wyst ępuje wzrost obci ąŜ enia wód rzeki substancjami organicznymi. Jednak Ŝe dla wi ększo ści prób wska źniki limituj ące materi ę organiczn ą zawart ą w wodzie osi ągały planowan ą od granic Poznania II klas ę czysto ści. Na pozaklasowy charakter wody wpływ miał wzrost substancji biogennych; azotu azotynowego, fosforu ogólnego i fosforanów. Zawarto ść zawiesiny ogólnej utrzymywała si ę na niezmienionym poziomie. Przez wi ększ ą cz ęść roku nie przekraczała normy I klasy. Zanieczyszczenia miasta Poznania nie miały wpływu na średnie st ęŜ enie sodu i potasu, jak równie Ŝ chlorków, siarczanów, substancji rozpuszczonych. Nie odnotowano zmian dla wielko ści przewodnictwa elektrolitycznego wła ściwego i odczynu pH wody. Ze wzgl ędu na te wska źniki zanieczyszczenia, wody rzeki Warty w 100% prób odpowiadały I klasie. Równie Ŝ st ęŜ enia metali ci ęŜ kich i detergentów w wodzie odpowiadały normom I klasy. Rzeka Warta poni Ŝej miasta Poznania oceniana przy pomocy st ęŜ eń charakterystycznych dyskwalifikowana jest do pozaklasowej przez wska źniki: tlen rozpuszczony, azot azotynowy, fosforany, fosfor ogólny, chlorofil oraz wska źnik bakteriologiczny Miano Coli. Za punktem pomiarowym w Bolechowie do rzeki Warty odprowadzane s ą ścieki z Biedruska, Szlach ęcina oraz Tłoczni Metali „Pressta” w Bolechowie. Poni Ŝej tych zrzutów rzeka, płyn ąc przez tereny rolnicze i le śne, przyjmuje jedynie wody Strugi Go śli ńskiej. Odcinek ten a Ŝ do Obornik charakteryzuje si ę brakiem wyra źnych źródeł zanieczyszcze ń. Pomimo tego stan czysto ści rzeki ulega

31 dalszemu pogorszeniu. Świadczy to o nie zako ńczonych procesach rozkładu znacznych ładunków zanieczyszcze ń odprowadzanych z Poznania. Stan czysto ści wód rzeki Warty w punkcie pomiarowo-kontrolnym na terenie gminy Czerwonak w roku 1998. Lokalizacja Klasa czysto ści Wska źniki Obiekty decyduj ące o stanowiska decydujace o wypadkowej klasie czysto ści Planowana Rzeczywista wypadkowej klasie czysto ści w roku 1998 Warta poni Ŝej II Non Azot azotynowy, Miasto: Pozna ń (Beiersdorf- Poznania, w chlorofil, miano Lechia, Stomil, Bolechowie Coli Elektrociepłownia EC-I i EC-II, PWiK Pozna ń LO Ś, CO Ś, ścieki nie oczyszczone, Centra S.A.), Czerwonak (Zakład Produkcyjno Remontowo-Energetyczny, Fabryka Papieru i Tektury)

Wa Ŝniejsze bezpo średnie źródła zanieczyszczenia Warty na odcinku wzdłu Ŝ granicy gminy Czerwonak.

L.p. Miejscowo ść Nazwa zakładu Rodzaj Typ Zrzut w m 3/d ścieków oczyszczalni 1 Koziegłowy PWiK Pozna ń – CO Ś Komunalne Mech. 132.000 2 Czerwonak Zakład Prod. Remont. Tech. + opad. Mech-chem. 160 Energet. 3 Czerwonak Fabryka Papieru i Byt.+ tech. Mech 1720 Tektury 4 Bolechowo Tłocznia Metali „Pressta” Chłod, opad. Mech-chem. 1600 5 Biedrusko Woj. Adm. Koszar. Byt. Gosp. Mech-biol. 100 6 Biedrusko Woj. Adm. Mieszk. Byt. Gosp. Mech- biol.+chem. 7 Szlach ęcin PWiK Pozna ń Komunalne Mech-biol. 1500

Aktualna klasa czysto ści rzeki Warty okre ślona na podstawie systematycznych bada ń nie odpowiada dopuszczalnym normatywom. Analizy fizyko-chemiczne oraz biologiczne wykazały, Ŝe wody tego odcinka Warty nie nadaj ą si ę do zastosowa ń gospodarczych z uwagi na przekroczenie dopuszczalnych st ęŜ eń zanieczyszcze ń dla fenoli i miana Coli. Ten wysoki stopie ń zanieczyszczenia wywołany jest przej ęciem ścieków z miasta Poznania. Oczekuje si ę poprawy czysto ści wód, rzeki Warty poni Ŝej m. Poznania po całkowitym zrealizowaniu Centralnej Oczyszczalni Ścieków dla miasta Poznania. Zgodnie z Zarz ądzeniem Prezesa CUGW z dnia 15.02.1972 roku /M.P. nr 15/1972 r./ planowana klasa czysto ści odcinka rzeki Warty na terenie gminy Czerwonak winna mie ści ć si ę w warto ści II. Wody podziemne UŜytkowe zbiorniki wodono śne na terenie gminy wyst ępuj ą w obr ębie utworów czwartorz ędu. Zwi ązane s ą one głównie z wyst ępowaniem piaszczysto-Ŝwirowych utworów w obr ębie dolin. Nie wyst ępuj ą tu główne zbiorniki wód podziemnych (GWZP), dla których obligatoryjnie prowadzone s ą badania jako ści zwykłych wód podziemnych. Wody podziemne, podobnie jak powierzchniowe podlegaj ą stale antropopresji. Znacznie bardziej na tego rodzaju oddziaływanie nara Ŝone s ą wody czwartorz ędowe, poniewa Ŝ nie posiadaj ą naturalnej izolacji. Do źródeł zanieczyszcze ń wód podziemnych mo Ŝna zaliczy ć zanieczyszczenia: 1. komunalne (wysypiska, ścieki, oczyszczalnie ścieków) 2. przemysłowe (składowiska środków u Ŝywanych do produkcji jak i odpadów) 3. transportowe (składy paliw płynnych, szlaki komunikacyjne) 4. rolnicze (nawozy, pestycydy i środki ochrony ro ślin)

33 5. atmosferyczne (zwi ązane z emisj ą zanieczyszcze ń do atmosfery i ich opadem) b) Powietrze atmosferyczne Wydział Ochrony Środowiska UW posiada wykaz zakładów przemysłowych oraz rolniczych emituj ących zanieczyszczenia pyłowo-gazowe do powietrza atmosferycznego a znajduj ących si ę na terenie gminy Czerwonak. Obszar gminy Czerwonak nale Ŝy do rejonów o do ść znacznym uprzemysłowieniu. Wymienione w wykazie zakłady emituj ą zanieczyszczenia pochodz ące z procesów spalania węgla kamiennego, a w zwi ązku z tym głównymi składnikami zanieczyszcze ń atmosfery jest pył w ęglowy /koksik/ oraz SO2. Wi ększo ść zakładów jako urz ądzenia odpylaj ące posiada tylko komory osadcze o skuteczno ści odpylania w granicach 30 – 40%. Tylko niektóre z zakładów jak np.: - Zakłady Remontowe Energetyki – Czerwonak - Ciepłownia Bolechowo - „Guma – Bolechowo” posiadaj ą urz ądzenia odpylaj ące ( baterie 2 i 4 – cyklonowe o skuteczno ści odpylania w granicach od 70 – 95%). Na terenie gminy nie prowadzi si ę bada ń monitoringowych stopnia zanieczyszczenia powietrza. W oparciu o opracowanie prof. Judy „Szacunkowe przestrzenne rozkłady średniorocznych st ęŜ eń SO 2 i NO 2 na obszarze Polski” podaje si ę średnioroczne, szacunkowe warto ści st ęŜ eń: Dwutlenek siarki 7,6 ug/m 3 tj. 19 % Da Dwutlenek azotu 3,8 ug/m 3 tj. 9,5% Da Zwi ększony poziom zanieczyszcze ń powietrza wyst ępuje wzdłu Ŝ szlaków komunikacyjnych oraz na terenach zwartej zabudowy opalanej węglem kamiennym. Badania prowadzone na analogicznych terenach wskazuj ą, Ŝe poziom

34 zanieczyszcze ń jest kilkakrotnie wy Ŝszy od podanych wy Ŝej warto ści, szczególnie w okresie zimowym. Inn ą dolegliwo ści ą jest wzrost poziomu hałasu i drga ń powodowanych przez ruch samochodowy. Na podstawie danych z IMiGW – Oddział w Poznaniu, podaje si ę Ŝe w rejonie Czerwonaka najcz ęś ciej notowane s ą wiatry z kierunków: W – 17,8% przy średniej pr ędko ści rocznej 5,4 m/sek. SW – 16,8% przy średniej pr ędko ści rocznej 4,2 m/sek.

Producenci odpadów niebezpiecznych w gminie. Według nowej klasyfikacji odpadów na li ście producentów odpadów niebezpiecznych zarejestrowanej w bazie danych jest zarejestrowanych jest osiem zakładów:

1) Neoplan Polska Sp. z o.o. Fabryka Autobusów - głównie odpady z grupy olei odpadowych 2) Przedsi ębiorstwo Przerobu Złomu Metali HK Złomet Sp. z o.o. - najwi ęcej odpadów baterii i akumulatorów ołowiowych 3) Tłocznia Metali PRESSTA S.A. - głównie odpady z grupy olei odpadowych

35 3. Historyczno – kulturowe uwarunkowania rozwoju przestrzennego.

3.1. Walory krajobrazu kulturowego gminy Czerwonak.

Walory krajobrazu kulturowego jako jeden z elementów studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak okre ślaj ą najwa Ŝniejsze zagadnienia z zakresu stanu zachowania i ewentualnej rewaloryzacji warto ści kulturowych gminy, w oparciu o analiz ę historii rozwoju przestrzennego oraz istniej ących obiektów zabytkowych. Wi ększo ść zachowanych zabytków to przykłady typowego budownictwa wiejskiego. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą Owi ńska z zabudowaniami zespołu klasztornego pocysterskiego i zespołu pałacowego. Ze wzgl ędu na otoczenie gminy lasami Puszczy Zielonki teren jest bardzo atrakcyjny krajobrazowo i turystycznie. Podstaw ą informacji obok inwentaryzacji zabytków przeprowadzonej w terenie były materiały znajduj ące si ę w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – karty ewidencyjne obiektów zabytkowych, opracowania ewidencyjne parków, a w przypadku Owi ńsk szersze opracowanie historyczno – konserwatorskie.

36 3.2. Opis wa Ŝniejszych obiektów zabytkowych gminy .

ANNOWO

Folwark nale Ŝał do dóbr owi ńskich, którego wła ścicielami była rodzina von Treskow. Po wojnie, w 1945 został przej ęty przez Skarb Pa ństwa nast ępnie uŜytkowany przez PGR Owi ńska, a dalej przez Przedsi ębiorstwo Rolno – Przemysłowe w Owi ńskach. Zespół folwarczny powstał w II poł. XIX w., pierwotnie otoczony ceglanym murem z czterema wej ściami. W śród zabudowa ń znajdowały si ę owczarnie, stodoły, obora, chlew i budynki mieszkalne. Do dzi ś mimo przebudowa ń całe zało Ŝenie pozostaje czytelne.

BOLECHOWO

Wie ś Bolechowo poło Ŝona ok. 16 km na północ od Poznania. Od XIII wieku wie ś nale Ŝała do zakonu Cysterek, po kasacji klasztoru, rz ąd pruski przywilejem donacyjnym z dn. 24.I.1797 darował dobra galanternikowi z Berlina von Treskow. W 1873 Bolechowo odkupił dr Zygmunt Szułdrzy ński z Lubasza, który na pocz ątku XX wieku przekazał maj ątek synowi Tadeuszowi Szułdrzy ńskiemu. Po wojnie we dworze funkcjonowała Szkoła Podstawowa, a od 1950 r. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Obecnie wła ścicielem dworu jest Pan Paweł Pietrzyk zamieszkały w Poznaniu. Dwór został wzniesiony w I ćw. XIX w., rozbudowany w ko ńcu XIX w. i gruntownie przebudowany na pocz ątku XX wieku, utrzymany w nurcie klasycystycznym. Dwór poło Ŝony w południowo-wschodnim naro Ŝu parku krajobrazowego , w którym zachował si ę drzewostan z I poł. XIX w. m.in. graby,

37 robinie, klony, lipy. Na terenie parku znajduje si ę Kaplica Serca Pana Jezusa z 1899 roku. Główna o ś widokowa przebiega niemal równolegle do szosy Pozna ń – Murowana Go ślina. W Bolechowie – Osiedlu znajduje si ę dworzec kolejowy wraz z domem pracowniczym i szaletami , pochodz ące z ok. 1900 roku.

CZERWONAK

Wie ś Czerwonak poło Ŝona ok. 10 km na północ od Poznania, na prawym brzegu Warty. Pierwsze wzmianki na temat wsi pochodz ą z 1411 r był to młyn nale Ŝą cy do kapituły pozna ńskiej. Wschodnia cz ęść wsi to dawna osada ol ęderska Czerwonczyn znana od 1781 roku.

KICIN

Wie ś poło Ŝona ok. 10 km na północny-wschód od Poznania, u stóp Dziewiczej Góry, niegdy ś była własno ści ą kapituły pozna ńskiej. Ko ściół usytuowany na wzgórzu, pierwszy pochodz ący z pocz. XVI wieku rozebrano w 1749 za ówczesnego proboszcza Józefa Tadeusza Kierskiego. Budowa obecnego ko ścioła została zako ńczona w 1751 r. Zachowana wie Ŝa pochodzi z 1884 r odbudowana po po Ŝarze w 1852 r. Świ ątynia drewniana, kryta gontem. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą barokowe obrazy oraz ołtarz. W latach 1905-1907 w trakcie gruntownej restauracji obiektu przemalowano pierwotne polichromie na ornament w stylu rokokowym.

38 W centrum wsi, przy ul. Pozna ńskiej 21 znajduje si ę dom wraz z ku źni ą pochodz ące z ok.1911 r. Na pocz ątku XX wieku niemiecki wła ściciel zburzył istniej ący od XIX w zajazd „Dom Polski” i wybudował nowy murowany zajazd , a przy nim ku źni ę. W 1924 roku cało ść odkupił ojciec Czesława Piechockiego (wł. do 1984 r.). Obecn ą wła ścicielk ą jest Bogusława Majchrzak zamieszkała w Kicinie. Po 1945 roku zajazd zmieniono na dom mieszkalny, a pi ękn ą ku źni ę z podcieniem na trzech drewnianych słupach na magazyn.

OWI ŃSKA

Wie ś poło Ŝona na prawym brzegu Warty, 12 km na północ od Poznania. Jeszcze przed 1252 rokiem wraz z innymi wsiami i lasami nadana cysterkom z Trzebnicy. Z 1252 roku pochodzi dokument fundacyjny klasztoru , wtedy to Owi ńska zostały przejęte przez zakonnice. Po sprzeda Ŝy przez pa ństwo pruskie w 1797 dobra owi ńskie znalazły si ę w posiadaniu Zygmunta Ottona von Treskow z Berlina i w r ękach rodziny pozostawały do roku 1945. Najstarsze zabudowania wsi to dawny klasztor i ko ściół Cysterek wzniesione z fundacji Przemysła I ksi ęcia wielkopolskiego ok. 1250 roku (usytuowane na wschodnim wysokim brzegu Warty). Staraniem ksieni Katarzyny Miel Ŝyńskiej ok.1700 r. została podj ęta budowa nowego klasztoru i ko ścioła ( na miejscu starego) wg projektów Jana Catenazziego. Po po Ŝarze zabudowania klasztorne zostały odbudowane w latach 1720-1728 wg projektu Pompeo Ferrariego. W 1821 roku nast ąpiła kasata klasztoru. Od roku 1830 zabudowania poklasztorne pełniły funkcj ę szpitala psychiatrycznego (adaptacja do nowych funkcji w latach 1835-38). Po nabyciu ziemi od rodziny von Treskow w 1868 zakład psychiatryczny przebudowano i rozbudowano (otwarcie 1874 r.). W tym

39 samym okresie powstał park zało Ŝony na planie trapezu. Nowopowstałe pawilony szpitalne zostały zaprojektowane symetrycznie do osi kompozycji. Obecnie, zachowany szcz ątkowo park został podzielony trzema płotami, ocalała m.in. aleja lipowa. W latach 1939-1945 szpital został przej ęty przez wojska niemieckie i zamieniony na koszary. Ocalałe po wojnie budynki, w roku 1946 przej ął Pa ństwowy Zakład dla Dzieci Niewidomych oraz Pa ństwowy Młodzie Ŝowy Zakład wychowawczy. Pó źnobarokowy klasztor z wewn ętrznym dziedzi ńcem przylega do ko ścioła p.w. św. Jana Chrzciciela . Obecny kształt świ ątyni jest dziełem Pompeo Ferrariego (1720-1728); wie Ŝa zniszczona w trakcie po Ŝaru , została odbudowana wg projektu Jana Catenazziego. We wn ętrzu ko ścioła znajduje si ę polichromia autorstwa Adama Swacha z lat 1729-1730. Na zachód od ko ścioła znajduje si ę dawne probostwo budowane wraz z klasztorem jako dom kapelana wg projektu J. Catenazziego ok. 1700 roku, uko ńczone przez P. Ferrariego w l.1720- 28. Po kasacie zakonu w 1821 r. zostaje zmieniony na plebani ę. Z chwil ą powstania zakładu psychiatrycznego budynek został przebudowany na kancelari ę (1835-38) i poł ączony pasa Ŝem z zachodnim skrzydłem klasztoru. Ok. 1874 r. od strony północnej dobudowano pi ętrowy budynek mieszkalny. Na północ od ko ścioła znajduje si ę dawny dom dyrektora wybudowany w latach 1835-38 przy udziale budowniczego Steudendera. Na podwórzu gospodarczym znajduje si ę browar z ok.1800 r. We wschodniej cz ęś ci, za budynkami klasztornymi znajdował si ę park zało Ŝony w II poł. XVIII w., a przekształcony w I poł. XIX w. na dwa odr ębne obszary. Na osi kompozycyjnej, kierowanej na wschód od dawnego klasztoru znajduje si ę barokowa kapliczka z XVIII w. Po obydwu stronach osi zachowały si ę dwie aleje grabowe. Na terenie parku znajduj ą si ę pomniki przyrody: dąb szypułkowy, dwie topole białe, wi ąz górski i ww. aleje grabowe. Park zachowany szcz ątkowo.

40 Na południe, w odległo ści ok. 500 m od klasztoru znajduje si ę ko ściół p.w. św. Mikołaja. Obecny kształt zyskał w czasie budowy podj ętej z inicjatywy cysterek, rozpocz ętej w 1 ćw. XVI w. a uko ńczonej w 1574 r. Ko ściół rozbudowany i przebudowany ok. 1686 r. W roku 1835 parafia z ko ścioła św. Mikołaja została przeniesiona do poklasztornego ko ścioła p.w. św. Jana Chrzciciela. Od 1939 pełni funkcj ę kaplicy pogrzebowej. Po drugiej stronie szosy, na północny – wschód od klasztoru znajduje si ę pałac otoczony parkiem wraz z zabudowaniami folwarcznymi. Budowany dla rodziny Treskow w latach 1804-06, prawdopodobnie według projektu berli ńskich architektów Karola Fryderyka Schinkla i Franciszka Catela lub wg najnowszych bada ń Davida Gilly ′ego. Od 1945 roku pełnił funkcj ę szkoły, obecnie jego wła ścicielem jest spółka Rotard. Pałac o masywnej bryle charakterystyczny dla architektury pó źnoklasycystycznej, usytuowany w krajobrazowym parku projektowanym przez Piotra Józefa Lenné na pocz ątku XIX w. Park o dwucz ęś ciowej kompozycji: pierwszej przedpałacowej ze stawem na osi i drugiej o charakterze krajobrazowym. W śród zachowanych drzew widoczna przewaga jesionów, lip, klonów, d ębów, grabów i kasztanowców. Na teren parku prowadz ą dwie klasycystyczne bramy. Na północ od pałacu znajduj ą si ę zabudowania folwarczne : dom rz ądcy (ok. 1840), neogotycka ku źnia (I poł. XIX w.), obora (1797), stajnia (1906). Po wschodnie stronie Placu Przemysła zachowana willa wła ścicielki ( II poł. XIX w.) tzw. „pałac zimowy” lub „Reginahaus” obecnie dom mieszkalny; po przeciwnej stronie znajduje si ę gorzelnia z przełomu XVIII i XIX wieku. Na uwag ę zasługuj ą domy mieszkalne oraz spichlerz ( ob. mieszalnia pasz ) o ścianach zewn ętrznych murowanych z kamienia polnego (mur cyklopowy).

41 SZLACH ĘCIN

Wie ś poło Ŝona 19 km na północ od Poznania i 3 km na północny – zachód od Bolechowa. Szlach ęcin – jako cz ęść maj ątku Bolechowskiego – w XVIII w. nale Ŝał do Zygmunta Ottona von Treskow, a nast ępnie do Striblera Rosenthala. Od 1873 wła ścicielem wsi był Zygmunt Szułdrzy ński (z Lubasza), a od 1900 r. odziedziczył j ą dr Tadeusz Szułdrzy ński od którego ok.1926 r. zakupił Franciszek Czechowski. W 1943 r. Szlach ęcin przechodzi na własno ść III Rzeszy Niemieckiej a po wojnie – Skarbu Pa ństwa. Obecnym wła ścicielem folwarku jest Kombinat Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych w Owi ńskach, a u Ŝytkownikiem Zakład Rolny Trzaskowo. We wsi znajduje si ę folwark wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. W obr ębie zało Ŝenia projektowanego na rzucie prostok ąta, znajduj ą si ę rz ądcówka, obok niej w małym parku figura Matki Boskiej, domy mieszkalne, w cz ęś ci zachodniej obora, od wschodu stodoła, w centrum podwórza ku źnia (obecnie magazyn z now ą przybudówk ą).

TRZASKOWO

Trzaskowo znajduje si ę 16 km na północ od Poznania, otoczone od strony południowej i wschodniej terenami le śnymi Puszczy Zielonki. Trzaskowo było cz ęś ci ą maj ątku bolechowskiego nale Ŝą cego do cysterek, wówczas pod nazw ą Ottowo i Ottówek. Od 1787 r. przeszło w posiadanie Zygmunta Ottona von Treskow, st ąd zmiana nazwy wsi na Tresków. Wg zachowanych dokumentów w 1873 r. Zygmunt Szułdrzy ński z Lubasza zakupił wie ś od Striblera Rosenthala, a ok. 1900 odziedziczył ją Tadeusz Szułdrzy ński.

42 Trzaskowo zostało własno ści ą Stanisława i Józefa Krzy Ŝańskich w 1926 r. Podobnie jak inne wsie w 1943 r. przeszła na własność III Rzeszy Niemieckiej; po 1945 roku na rzecz Skarbu Pa ństwa. Po wojnie folwark był własno ści ą Kombinatu Pa ństwowych Gospodarstw Ogrodniczych w Owi ńskach, a u Ŝytkownikiem Zakład Rolny nr 2 w Trzaskowie. W 1992 roku dwór powrócił do rodziny Krzy Ŝańskich. We wsi znajduje si ę folwark z przełomu XIX i XX wieku. Przed dworem pochodz ącym z 1910 r. zachowały si ę trzy stare d ęby. Obok park na rzucie nieregularnego wieloboku z centralnie usytuowanym stawem; na jego północno- wschodnim brzegu le Ŝy cz ęść parku z najbli Ŝszego otoczenia dworu oraz zachowany szcz ątkowo sad; na południowo – zachodnim drzewa li ściaste i sosny. Oś widokowa przebiega od frontu dworu w kierunku zachodnim na staw. Podwórze gospodarcze poło Ŝone jest po stronie północno – wschodniej, otoczone starym, kamiennym murem. W jego obr ębie zachowały si ę budynki chlewni – przebudowane i obecnie nieu Ŝytkowane, stodoła i stary budynek gospodarczy – przebudowane na gara Ŝe, ponadto magazyn, obora, spichlerz.

W n i o s k i.

− Czerwonak, gmina s ąsiaduj ąca z du Ŝym miastem jakim jest Pozna ń, charakteryzuje si ę znacznym zdegradowaniem przestrzeni, w której dominuj ącą funkcj ą stała si ę funkcja mieszkaniowa – blokowe osiedla; szczególnym przykładem tego stanu rzeczy s ą Koziegłowy; − Miejscem o wyj ątkowym znaczeniu historycznym i zabytkowym gminy s ą Owi ńska, niemal w cało ści stanowi ące chroniony zespół zabytkowy, na który składaj ą si ę przede wszystkim: ko ściół i klasztor pocysterski oraz zabudowania zwi ązane z zało Ŝeniem pałacowym i folwarcznym;

43 − Drug ą miejscowo ści ą o szczególnych walorach krajobrazowych i czytelnym historycznym układzie przestrzennym jest Kicin z zabytkowym ko ściołem parafialnym; − zespoły podworskie i pofolwarczne oraz zabytkowe parki krajobrazowe (oprócz ww. Annowo, Bolechowo, Szlach ęcin, Trzaskowo) nie powinny podlega ć podziałom i zabudowie; − wszelkie działania przy obiektach zabytkowych wymagaj ą akceptacji Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zgodnie z ustaw ą z dnia 15.02.1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz. U. nr 10, poz.48) z pó źniejszymi zmianami.

44 S P I S N I E R U C H O M Y C H O B I E K T Ó W Z A B Y T K O W Y C H G M I N Y C Z E R W O N A K W P I S A N Y C H D O R E J E S T R U Z A B Y T K Ó W

Lp. Miejscowo ść Obiekt Nr rejestru Rok wpisu 1 Bolechowo Pałac 2213/A 1991 2 Bolechowo Park 1949/A 1984 3 Kicin Ko ściół Św. Józefa 2399/A 1932 4 Owi ńska Browar 1024/A 1970 5 Owi ńska Budynek poklasztorny Cysterek 2406/A 1932 6 Owi ńska Dawna plebania 1177/A 1970 7 Owi ńska Dom tzw. Dom Dyrektora 316/A 1968 8 Owi ńska Freski na sklepieniach i kopule 126/12/B 1955 ko ścioła paraf. 9 Owi ńska Ko ściół Św. Mikołaja 2539/A 1960 10 Owi ńska Ko ściół poklasztorny Św. Jana 2405/A 1932 Chrzciciela 11 Owi ńska Pałac, bramy wjazdowe 317/A 1968 12 Owi ńska Park 2150/A 1988 13 Owi ńska Park poklasztorny 87/A 1965 14 Owi ńska Zespół budynków dawnego 22/Wlkp/A 2000 szpitala psychiatrycznego 15 Trzaskowo Dwór 2228/A 1992 16 Trzaskowo Park 1996/A 1985

S P I S Z A B Y T K O W Y C H C M E N T A R Z Y G M I N Y C Z E R W O N A K

Miejscowo ść Wyznanie Czas powstania UŜytkowanie Uwagi Czerwonak ewangelicki XIX w. nieczynny Kicin rzym.-kat. XIX/XX w. czynny Kicin rzym.-kat. XVIII w. nieczynny przyko ścielny Kliny ewangelicki XIX w. nieczynny Owi ńska rzym.-kat. XX w. czynny Owi ńska rzym.-kat. XX w. czynny Owi ńska rzym.-kat. XIX w. nieczynny przyko ścielny cmentarz Owi ńska rzym.-kat. ? nieczynny zakładu psychiatryczn. 2 groby z I Owi ńska ewangelicki XIX w. nieczynny wojny światowej Promnice ewangelicki XIX w. nieczynny

3.3. Stanowiska archeologiczne.

Z terenu gminy Czerwonak znanych jest dotychczas ok.170 stanowisk archeologicznych. Na wst ępie nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe cz ęść stanowisk znana jest tylko ze źródeł archiwalnych, nie posiada dokładnej lokalizacji, co najwy Ŝej lokalizowana jest z dokładno ści ą do miejscowo ści. Wi ększo ść jednak stanowisk jest lokalizowana dokładnie.

46 Najstarsze ślady osadnictwa pochodz ą ze schyłkowej fazy starszej epoki kamienia - paleolitu. Stanowisko z tego okresu znane jest z Promnic. Pochodz ące stamt ąd narz ędzia krzemienne reprezentuj ą tzw. kultur ę świdersk ą. Z nast ępnej epoki - mezolitu (8000-4500 I.p.n.e.) znane s ą stanowiska z zabytkami krzemiennymi z Bolechowa i Promnic. W kolejnej epoce, neolicie (4500-1800 I. p.n.e.) teren ten okupuj ą sporadycznie przedstawiciele dwóch kultur archeologicznych: Kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kulistych. Stanowiska kultury pucharów lejkowatych wyst ępuj ą w Bolechowie, Czerwonaku, Dębogórze, Kicinie, Koziegłowach, Mi ękówku, Owi ńskach i Promnicach. Kultura amfor kulistych reprezentowana jest w Koziegłowach. Bujny rozwój osadnictwa nast ępuje w epoce br ązu i wczesnej epoce Ŝelaza, w czasach tzw. kultury łu Ŝyckiej (1300-400 I. p.n.e.). W tym czasie pod osadnictwo zaj ęte zostaj ą wszystkie atrakcyjne ekumeny, przede wszystkim doliny cieków wodnych. Z tego okresu pochodz ą cmentarzyska w Owi ńskach (2 cmentarzyska) i Bolechowie. Ponadto stanowiska tej kultury wyst ępuj ą w Bolechowie, Czerwonaku, D ębogórze, Kicinie, Koziegłowach, Mi ękówku, Milnie, Owi ńskach i Promnicach. W nast ępnym okresie, w czasach kultury pomorskiej rejon ten nadal był intensywnie zasiedlany. Znane z tego czasu s ą m. in. cmentarzyska w Koziegłowach i Owi ńskach. Bogato reprezentowane jest osadnictwo w okresie wpływów rzymskich (pierwsze wieki naszej ery). Nast ępuje wtedy intensyfikacja osadnictwa. Zwi ązane z tym s ą skupiska osadnicze w Bolechowie, D ębogórze, Kicinie, gdzie znane jest cmentarzysko z tego okresu, Owi ńskach i Promnicach. Najliczniej reprezentowane jest osadnictwo z okresu średniowiecza. Zajmowane s ą wtedy nie tylko rejony dolin rzecznych, ale tak Ŝe tereny wysoczyzny. W tym czasie kształtuje si ę obecny układ miejscowo ści, st ąd koncentracja osadnictwa średniowiecznego w rejonie wi ększo ści miejscowo ści. Z tego czasu pochodz ą dwa skarby monet i ozdób srebrnych z Koziegłów i Owi ńsk.

Wszystkie stanowiska zlokalizowane na terenie gminy podlegaj ą ochronie konserwatorskiej w my śl Ustawy o Ochronie dóbr Kultury i Muzeach z 1961 r. . Wśród ok. 170 stanowisk, znanych głównie z bada ń powierzchniowych, a wi ęc rozpoznanych tylko wst ępnie, 26 uznano za stanowiska o du Ŝej warto ści poznawczej, a 31 za stanowiska o średniej warto ści poznawczej. Jednak Ŝe dopiero pełne rozpoznanie stanowiska, poprzez prace wykopaliskowe pozwoli dokładnie sprecyzowa ć jego warto ść poznawcz ą. Tak Ŝe zasi ęg stanowiska wyznaczony na podstawie bada ń powierzchniowych nie zawsze jest zasi ęgiem, który dokładnie odpowiada wyst ępowaniu pozostało ści pradziejowego osadnictwa pod ziemi ą. Tak więc wyznaczony na mapach zasi ęg stanowiska nale Ŝy traktowa ć orientacyjnie, mo Ŝe okaza ć si ę bowiem podczas prac ziemnych, Ŝe obiekty archeologiczne zalegaj ą tak Ŝe w s ąsiedztwie wyznaczonych na podstawie obserwacji powierzchniowych zasi ęgów stanowisk. W trakcie opracowywania studium zagospodarowania przestrzennego gminy zaleca si ę operowanie poj ęciem strefy intensywnego wyst ępowania stanowisk archeologicznych w przypadku koncentracji stanowisk na danym obszarze. Sytuacja taka wyst ępuje we wszystkich dolinach cieków wodnych – przede wszystkim w dolinie Warty, gdzie wyst ępuje wiele stanowisk archiwalnych, znanych z dawnych odkry ć, oraz w równole Ŝnikowych dolinach pomniejszych cieków wpadaj ących do Warty. Wytyczne konserwatorskie w zdecydowanej wi ększo ści wypadków (z wyj ątkiem grodzisk, które jednak nie wyst ępuj ą na terenie gminy, gdzie nie przewiduje si ę jakiejkolwiek ingerencji) nie zakazuj ą prowadzenia inwestycji w strefie wyst ępowania stanowisk archeologicznych, jednak Ŝe w takich przypadkach niezb ędne jest uzyskanie opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - Konserwatora Zabytków Archeologicznych. Nale Ŝy si ę wtedy liczy ć z wymogiem

48 zapewnienia przez inwestora, na jego koszt, nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi. 4. Uwarunkowania społeczno – demograficzne. 4.1. Ludno ść gminy. W ci ągu ostatnich 22 lat (1977 – 1999) liczba mieszka ńców gminy Czerwonak wzrosła o około 9480 osób, tzn. około 430 osób średniorocznie. Tempo przyrostu było jednak ró Ŝne w poszczególnych latach i zwi ązane jest przede wszystkim z realizacj ą zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej spółdzielczej w Kozigłowach. Najwy Ŝsze tempo przyrostu ludno ści gminy było w latach 1990 – 1995: ponad 1000 osób średniorocznie.

Ludno ść gminy Czerwonak

25000

20000

15000

10000

5000

0 1977 1980 1985 1990 1995 1998 1999 Lata

rok ludno ść gminy ruch naturalny ludno ści w ‰ urodzenia zgony przyrost naturalny 1977 10752 osób 20,6 8,2 12,3 1980 10996 24,4 10,3 14,1 1985 11700 20,1 12,2 7,9 1990 14396 14,8 8,4 6,4

49 1995 19467 11,6 7,4 4,2 1998 20153 11,1 6,1 5,0 1999 20232

Znaczny spadek przyrostu naturalnego nie jest tak dramatyczny, poniewa Ŝ i tak obecnie nale Ŝy do najwy Ŝszych w powiecie pozna ńskim ( średnia dla powiatu – 2 ‰, dla całego województwa wielkopolskiego – 1,5 ‰). Saldo migracji w gminie od wielu lat jest dodatnie, charakterystyczn ą cech ą jest napływ ludno ści z Poznania. W tabeli przedstawiono dane dla województwa wielkopolskiego oraz kraju. Woj. Wielkopolskie Polska Urodzenia Ŝywe na 1000 11,4 10,7 ludno ści Zgony na 1000 ludno ści 9,9 9,8 Przyrost naturalny na 1000 1,5 0,9 ludno ści

Struktura ludno ści wg wieku: grupy wiekowe gmina ogółem kobiety męŜ czy źni osób % osób osób 0 - 2 461 2,3 226 235 3 – 6 957 4,7 483 474 7 – 13 2378 11,8 1128 1250 14 – 16 1382 6,8 682 700 17 434 2,1 206 228 18 – 59 K 13043 64,5 6450 18 – 64 M 6568 60 i wi ęcej K 1577 7,8 1086 65 i wi ęcej M 491 ogółem 20232 100,0 10261 9946

Struktura ludno ści wg aktywno ści zawodowej: 1996 1999 wiek przedprodukcyjny 6254 osób 31,6 % 5612 osób 27,7 % wiek produkcyjny 12038 60,7 % 13043 64,5 % wiek poprodukcyjny 1525 7,7 % 1577 7,8 %

W strukturze wieku ludno ści gminy Czerwonak nast ąpił w ostatnich latach wyra źny spadek liczby ludno ści w wieku przedprodukcyjnym. Charakterystyczny dla gminy jest niezbyt wysoki procentowy udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym, sięgaj ący w innych gminach np. w Tarnowie Podgórnym ok. 12 %. Dla porównania przedstawiono struktur ę ludno ści wg aktywno ści zawodowej w skali kraju i województwa.

Struktura ludno ści wg aktywno ści zawodowej

100% 7.8 13.26 14.17 80% wiek poprodukcyjny 60% 64.5 59.3 59.5 wiek produkcyjny 40% wiek przedprodukcyjny 20% 27.7 27.3 26.29 0% Czerwonak woj. wlkp. Polska

Poziom wykształcenia ludno ści gminy Czerwonak jest przedstawiony w poni Ŝszej tabeli:

Tabela. Struktura wykształcenia mieszka ńców gminy. Wykształcenie Liczba ludno ści Wy Ŝsze 10 % Średnie ogólnokształc ące 25 % Średnie zawodowe 20 % Podstawowe 45 %

Wśród ogółu mieszka ńców gminy najwi ększy odsetek stanowi ą osoby z wykształceniem średnim ogólnokształc ącym oraz zawodowym ł ącznie 45 %. Poziom wykształcenia ludno ści gminy w wieku 15 lat i wi ęcej zamieszkałej w gospodarstwach domowych z u Ŝytkownikiem gospodarstwa rolnego (według spisu rolnego z 1996) przedstawia si ę nast ępuj ąco: Ogółem – 1718 Wy Ŝsze – 122 Policealne – 16 Średnie zawodowe – 293 Średnie ogólnokształc ące – 123 Zasadnicze zawodowe – 589 Podstawowe uko ńczone – 537

52 Podstawowe nieuko ńczone i bez wykształcenia - 38 Niezbyt korzystnie przedstawia si ę struktura wykształcenia badanej populacji. Najwi ększy odsetek stanowi ą tutaj osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym – 65,5 %, osoby legitymuj ące si ę wykształceniem średnim stanowiły 24,2 %, natomiast osób z wykształceniem wy Ŝszym było tylko 7,1%. Mieszka ńcy gminy wg jednostek osadniczych

NAZWA LUDNO ŚĆ MIEJSCOWO ŚCI 1998 ( stan na 31.12) 1999 (30.04) Annowo 88 88 Bolechowo 300 291 Bolechowo 796 823 Osiedle Bolechówko 265 279 Czerwonak 4910 4989 Dębogóra 33 33 Kicin 818 818 Kliny 95 96 Koziegłowy 9203 9389 Ludwikowo 13 12 Mielno 144 146 Mi ękowo 217 218 Owi ńska 2310 2303 Potasze 187 192 Promnice 430 436 Szlach ęcin 57 58 Trzaskowo 63 61 Ogółem 19929 20232

Ró Ŝna jest tak Ŝe dynamika wzrostu liczby ludno ści w poszczególnych wsiach. Najdynamiczniej rozwijaj ą si ę Koziegłowy i Czerwonak, w innych miejscowo ściach wzrost ten jest minimalny lub nast ępuje wr ęcz spadek liczby ludno ści. Wszystkie te tendencje musz ą by ć wzi ęte pod uwag ę nie tylko przy prognozowaniu rozwoju ludno ściowego gminy, ale maj ą tak Ŝe wpływ na rozwój usług podstawowych.

4.2. Jako ść Ŝycia mieszka ńców.

Pod hasłem „jako ść Ŝycia” rozumiemy ogół warunków Ŝycia w ludno ści w gminie. Składaj ą si ę na to i warunki mieszkaniowe, i poziom wyposa Ŝenia w usługi, i rynek pracy, ale tak Ŝe jako ść środowiska przyrodniczego oraz poziom wyposa Ŝenia w infrastruktur ę techniczn ą. Dla lepszego zobrazowania problemu wykonano poni Ŝsze zestawienie . Dzi ęki tego typu zestawieniom mo Ŝemy porówna ć gmin ę Czerwonak z innymi gminami poło Ŝonymi wokół Poznania. Analiza wybranych, podstawowych i zasadniczych dla tematu, wska źników wykazuje generalnie wysok ą wyj ściow ą pozycj ę gminy dla jej dalszego rozwoju. Głównie powinien to by ć rozwój jako ściowy, ukierunkowany na wzmocnienie stanu środowiska przyrodniczego, zwi ększenie ładu przestrzennego poszczególnych wsi w powi ązaniu z wykształceniem w niektórych przypadkach nowych, wzbogacaj ących, funkcji. Oceniaj ąc poziom Ŝycia mieszka ńców gminy Czerwonak przeprowadzono analiz ę porównawcz ą, w której zostały uwzgl ędnione nast ępuj ące mierniki: - warunki zamieszkania,

54 - sytuacja w zakresie usług, - elementy charakteryzuj ące organizacj ę Ŝycia codziennego. Niestety ostatnie dane statystyczne charakteryzuj ące gminy pochodz ą z 1997 r., w zwi ązku z reform ą administracyjn ą kraju nast ępne zbiorcze dane b ędą publikowane ju Ŝ w nowym układzie województw w 2000 r. Dlatego obraz tej analizy nale Ŝy przyj ąć jako przybli Ŝony.

Mierniki warunków Ŝycia mieszka ńców gminy Czerwonak w 1997 r. wska źnik Tarnowo Dopiewo Komorniki Klesz- Rokiet- Suchy Czerwonak Podgórne czewo nica Las

- drogi lokal./100 km 2 w km 38,5 86.0 46.6 76.2 79.4 76.4 60,8

- abonenci telefon./1000 ludn 245.1 139.0 224.6 117.7 137.3 122.6 111,8

- mieszkania oddane do u Ŝyt- ku / 1000 ludno ści 5.7 1.3 1.3 0.9 1.4 2.8 3,3

- pracuj ący w gospod. narod. na 1000 ludno ści 431.5 248.6 252.0 130.0 167.0 375.7 251,7

- pracuj ący wył ącznie w swoim gospod. rolnym / 1000 ludn. 57.4 62.7 45.8 135.0 69.3 42.4 12,9

- bezrobotni / 1000 osób w wieku produkcyjnym 23.3 25.2 23.5 27.4 31.8 21.8 23,8

- pow. u Ŝyt. mieszkania na 1 osob ę 25.0 19.9 19.6 19.7 18.0 19.9 17,9

- liczba osób / mieszkanie 3.65 3.94 4.24 4.12 4.11 3.75 3,54

- lekarze / 10 tys. ludno ści 4.4 3.3 3.7 4.7 4.3 4.8 3,0

- denty ści / 10 tys. ludno ści 2.9 3.3 1.9 2.4 1.4 2.4 2,5

- dochody bud Ŝetów gmin w zł na 1 mieszka ńca 1488.35 770.54 698.55 851.47 756.75 1033.90 823,03

Z przedstawionego zestawienia wynika, Ŝe najwa Ŝniejsze czynniki charakteryzuj ące jako ść Ŝycia mieszka ńców Czerwonaka korzystnie kształtowały si ę w odniesieniu do pozostałych gmin. Z analizy stanu bezrobocia w latach 1996 i 1997 wynika, Ŝe w gminie Czerwonak wyst ąpił du Ŝy spadek liczby bezrobotnych w okresie zaledwie jednego roku, z 286 osób do 114. Jest to tendencja charakterystyczna dla wszystkich gmin wiejskich aglomeracji pozna ńskiej. Średni odsetek bezrobotnych w ogólnej liczbie ludno ści w tych gminach w roku 1995 wyniósł 2%, natomiast do roku 1996 spadł do warto ści 1,5%. Najwi ększy spadek liczby bezrobotnych odnotowano wła śnie w gmine Czerwonak (o 145 osób), najmniejszy - gmina Rokietnica (o 5 osób).

56 Tabela 17. Bezrobotni w gminach wiejskich aglomeracji miasta Poznania w roku 1997 i 1996. Lp. Gmina wiejska 1997 1996 Liczba Odsetek Liczba Odsetek bezro- bezrobotnych bezro- bezrobotnych botnych w ogólnej liczbie botnych w ogólnej liczbie ludno ści ludno ści 1. Czerwonak 114 0,5 286 1,4 2. Tarnowo Podgórne 81 0,58 192 1,4 3. Komorniki 65 0,6 148 1,4 4. Dopiewo 38 0,4 134 1,5 5. Suchy Las 47 0,55 109 1,3 6. Rokietnica 41 0,57 130 1,8 7. Kleszczewo 28 0,65 65 1,5

Z zakresu jako ści Ŝycia, poznano opinie mieszka ńców na temat problemów do rozwi ązania wyst ępuj ących na terenie gminy oraz o preferowane kierunki rozwoju gminy. Z zakresu infrastruktury społecznej najwa Ŝniejsze znaczenie miała kwestia zapewnienia poprawy dost ępno ści przestrzennej i czasowej placówek słu Ŝby zdrowia i działania tych o środków. Inn ą kwesti ą była poprawa bezpiecze ństwa mieszka ńców, oraz ch ęć stworzenia młodzie Ŝy warunków do racjonalnego i kulturalnego sp ędzania wolnego czasu. Na terenie gminy mo Ŝna utworzy ć wi ęcej lokali prowadz ących działalno ść gastronomiczn ą oraz kulturaln ą. W sensie ogólnym stopie ń wyposa Ŝenia gminy w urz ądzenia infrastruktury technicznej był korzystny. Do wszystkich miejscowości jest doprowadzona sie ć wodoci ągowa. Wskazywano na potrzeb ę rozwoju kanalizacji sanitarnej i burzowej, poniewa Ŝ w tym zakresie zaznaczał si ę pewny niedorozwój tych urz ądze ń

57 Pewnym problemem jest kwestia dostaw gazu do wszystkich gospodarstw domowych. Poprawie uległa sie ć drogowa, głównie poprzez modernizacj ę ulicy Gdy ńskiej. Nadal jednak istnieje potrzeba dalszego polepszania płynno ści ruchu samochodowego na tej ulicy. Du Ŝym utrudnieniem bowiem dla osób codziennie doje ŜdŜaj ących do pracy do Poznania były korki powstaj ące na tej drodze. Dalszej rozbudowie powinny podlega ć utwardzone drogi doprowadzaj ące do wielu gospodarstw domowych, znajduj ących si ę na terenie gminy.

Ze wzgl ędu na konieczno ść dojazdów do pracy oraz potrzeb ę realizacji usług, dla mieszka ńców Czerwonaka istotna staje si ę mo Ŝliwo ść dotarcia do innych o środków. W tej sytuacji wa Ŝne były przede wszystkim poł ączenia z Poznaniem. Mieszka ńcy korzystali najcz ęś ciej z komunikacji autobusowej. Dojazdy kolej ą nie były tak popularne jak autobusem czy samochodem. Niski był stopie ń wykorzystania poł ącze ń kolejowych przez miejscow ą ludno ść . Sprawna komunikacja publiczna, mo Ŝliwo ść wykorzystania w wielu gospodarstwach własnych samochodów, powodowały, Ŝe dojazdy nie były du Ŝą uci ąŜ liwo ści ą dla mieszka ńców. Na tej podstawie mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe Czerwonak ma dobry dost ęp komunikacyjny w odniesieniu do o środków docelowych dojazdów. Sytuacja mieszka ńców była zró Ŝnicowana, je śli chodzi o mo Ŝliwo ść realizacji usług o charakterze podstawowym i wy Ŝszego rz ędu.. Oprócz o środków takich jak Czerwonak, Koziegłowy z dobrze wykształconymi usługami o charakterze podstawowym i wy Ŝszym istniały liczne jednostki osadnicze w gminie z raczej skromnym zapleczem usługowym, ( mał ą liczb ą zakładów i mniej ró Ŝnorodna struktura). Wi ąŜ e si ę to z silnym uzale Ŝnieniem rentowno ści zakładu usługowego od liczby mieszka ńców wsi, w której zakład funkcjonuje i od liczby zakładów tej samej bran Ŝy w danej miejscowo ści. Ponadto wyra źne zró Ŝnicowanie gminy pod

58 wzgl ędem ukształtowania i rze źby terenu oraz niekorzystne układy przestrzenne niektórych wsi powoduj ą, Ŝe poszczególne miejscowo ści charakteryzuj ą si ę stosunkowo siln ą wzajemn ą izolacj ą. Dlatego te Ŝ zakład usługowy musi liczy ć przede wszystkim na usługobiorców ze swojej wsi. W przyszło ści powinno si ę uwzgl ędni ć konieczno ść budowy nowych obiektów usługowych w zakresie handlu, gastronomii i rzemie ślniczych punktów usługowych. Tak wi ęc w jednostkach osadniczych gminy zaznacza si ę niedorozwój placówek usługowych. Z powy Ŝszych wzgl ędów wiele usług było realizowanych w innych o środkach.

Teren gminy le Ŝy w zasi ęgu oddziaływania pozna ńskiego obszaru zagro Ŝenia ekologicznego, w tym centralnej oczyszczalni ścieków. Wiele zanieczyszcze ń spowodowanych koncentracj ą zakładów przemysłowych i sam ą urbanizacj ą Poznania dociera do Czerwonaka - co stanowi niedogodno ść w jako ści Ŝycia mieszka ńców. Jednak Ŝe poło Ŝenie w s ąsiedztwie Puszczy Zielonki znacznie podnosi walory ekologiczne gminy.

Dla Czerwonaka zaproponowano nast ępuj ące kierunki rozwoju : - ośrodek usługowy i obsługi rolnictwa, - ośrodek przemysłowy , fabryki i zakłady przemysłowe, - ośrodek handlowo-usługowy – hurtownie, domy handlowe, banki, - ośrodek kulturalno – o światowy, - ośrodek rekreacyjny, tereny i obiekty sportowe, parki, ście Ŝki spacerowe, piesze i rowerowe, - ośrodek administracyjno-usługowy, - funkcja mieszkaniowa w gminie,

59 Spo śród przedstawionych wariantów najkorzystniej przedstawia si ę wizja Czerwonaka jako o środka administracyjno – usługowego, z wykształcon ą funkcj ą rekreacyjn ą. Silne tradycje rolnicze powodowały równie Ŝ potrzeb ą kontynuacji funkcji rolniczej w gminie. Zdecydowanie mniej podobał si ę rozwój gminy w kierunku działalno ści gospodarczej, z wieloma fabrykami i zakładami produkcyjnymi na terenie gminy.

5. Uwarunkowania rozwoju funkcji gospodarczych.

5.1. Główne funkcjonalne podsystemy działalno ści gminy. Działalno ść gospodarcza.

Gmina jako lokalny terytorialny system społeczny wykazuje wewn ętrzn ą zło Ŝono ść systemow ą. Jest nadsystemem składaj ącym si ę z ró Ŝnorakich systemów. Jednym z nich s ą systemy funkcjonalne b ędące przejawem społecznego podziału pracy powstałego w toku rozwoju społecznego. Wyst ępuj ą na trzech poziomach zło Ŝono ści w postaci systemów: sektorowych (tj. ekonomicznego, kultury i politycznego), organizacji działalno ści zespołowej oraz materialno-technicznych. Systemy sektorowe - ekonomiczny, kultury i polityczny (lub gospodarka, kultura i polityka) jako podstawowe człony podziału funkcjonalnego społecze ństwa i jego integracji s ą głównymi podsystemami funkcjonalnymi gminy. Ich elementarnymi składnikami s ą aktywne jednostki ludzkie wchodz ące w skład mieszka ńców gminy. Ka Ŝdy z systemów sektorowych jest utworzony przez dominuj ącą aktywność jednostek stanowi ącą jeden z trzech rodzajów działalno ści: produkowania dóbr materialnych i usług (gospodarka), działalno ści kulturalnej i działalno ści kontrolno-organizacyjnej. Ich zło Ŝonymi składnikami s ą systemy

60 organizacji działalno ści zespołowej (ekonomiczne, kultury i polityczne), w skład których z kolei wchodz ą systemy materialno-techniczne. Wszystkie systemy sektorowe posiadaj ą to samo otoczenie wewn ętrzne, na które składa si ę środowisko przyrodnicze i materialno-techniczne. śaden system sektorowy nie mo Ŝe działa ć w oderwaniu od otoczenia materialnego. Otoczenie zewn ętrzne systemów sektorowych gminy stanowi ą systemy sektorowe tego samego szczebla (tj. lokalnego - gminy s ąsiaduj ące) oraz wy Ŝszego rz ędu (tj. przede wszystkim regionu, w przypadku Czerwonaka - regionu Wielkopolski), w którego skład wchodzi gmina. Struktura relacyjna systemów sektorowych to zarówno powi ązania ich składników, jak i oddziaływania zachodz ące mi ędzy nimi oraz otoczeniem. S ą to przede wszystkim powi ązania społeczne mi ędzysystemowe: ekonomiczne, kulturowe i polityczne stanowi ące główne rodzaje działalno ści o charakterze systemotwórczym oraz ich kombinacje. Podstawowe znaczenie dla rozwoju gminy Czerwonak posiada podsystem ekonomiczny, który kształtuj ą ludzie uprawiaj ący działalno ść gospodarcz ą ukierunkowan ą na zaspokajanie potrzeb materialnych poprzez produkcj ę dóbr i usług. Gospodarka odgrywa nadrz ędn ą rol ę w stosunku do pozostałych systemów (tj. kultury i polityki).

Podstawowa działalno ść gospodarcza i jej dynamika rozwoju. Gmina Czerwonak posiada przemysłowo-rolniczy charakter. Rozwój gospodarczy gminy jest dynamiczny, oparty zarówno na własnym potencjale, jak i kapitale inwestycyjnym zewn ętrznym. Świadczy o tym du Ŝy wzrost liczby podmiotów gospodarczych, ze 781 w roku 1992 do 1190 w roku 1997. W okresie od 1991 do 1997 roku w gminie zarejestrowano ł ącznie 806 nowych podmiotów gospodarczych, zatem ich liczba w badanym okresie wzrosła ponad 5-krotnie (tab. ).

61 Tabela. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON w gminie Czerwonak w latach 1991, 1993, 1996 , 1997 i 1999.

Lp. Rok Liczba podmiotów 1 1991 217 2 1993 781 3 1996 1190 4 1997 1470 5 1999 1646

Pod wzgl ędem dynamiki rozwoju podmiotów gospodarczych w okresie 1991 - 1999 w porównaniu z gminami wiejskimi aglomeracji pozna ńskiej, gmina Czerwonak utrzymywała si ę w ścisłej czołówce obok gmin: Tarnowo Podgórne, Komorniki i Suchy Las. Od roku 1991 we wszystkich gminach wiejskich obserwuje si ę wzrost liczby zarejstrowanych podmiotów gospodarczych. Odmiennie przedstawiała si ę jednak ich dynamika rozwoju. Najwi ęcej podmiotów posiada Tarnowo Podgórne. Drugie miejsce w śród gmin zajmuje Czerwonak, gdzie w tym czasie zarejestrowanych było 1,5-krotnie wi ęcej podmiotów w porównaniu z gmin ą Komorniki. Czerwonak pod wzgl ędem dynamiki rozwoju podmiotów gospodarczych jest podobny do gminy Suchy Las. W okresie 1991 - 1997 w Czerwonaku zarejestrowano 1253 nowych podmiotów. W porównaniu z pozostałymi gminami wiejskimi w Czerwonaku powstało blisko 1,5-krotnie wi ęcej podmiotów ni Ŝ w Dopiewie, dwa razy wi ęcej ni Ŝ w Rokietnicy oraz ponad 9-krotnie wi ęcej ni Ŝ w gminie Kleszczewo ( tab. ).

62 Tabela. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON w gminach wiejskich aglomeracji pozna ńskiej w latach 1991, 1993, 1996 i 1997.

Lp. Gmina wiejska Rok 1991 1993 1996 1997 1999 1. Tarnowo Podgórne 480 1 243 1 862 1 990 2. Czerwonak 217 781 1 190 1 470 1646 3. Suchy Las 283 574 940 1 102 4. Komorniki 192 515 920 952 5. Dopiewo 153 346 622 716 6. Rokietnica 108 245 484 531 7. Kleszczewo 45 247 191 163

Źródła: Katalogi Gmin Województwa Pozna ńskiego - 1992, 1994.Urz ąd Wojewódzki w Poznaniu. Wydział Rozwoju Regionalnego. Wojewódzki Biuletyn Statystyczny - Pozna ńskie. 1992, 1996, 1997. Urz ąd Statystyczny w Poznaniu.

Dominuj ącą pod wzgl ędem liczebno ści podmiotów działalno ści ą w gminie jest przemysł oraz usługi, w tym przede wszystkim działalno ść handlowa. W latach 1993 - 1999 w gminie Czerwonak najwi ęcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych było w przemy śle i handlu.

63 Tabela. Liczba podmiotów gospodarczych w gminie zarejestrowanych w systemie REGON według rodzajów działalno ści w latach 1993 i 1997.

Lp. Rok Liczba podmiotów W tym: przemysł budownictwo handel 1. 1993 781 190 97 305 2. 1997 1190 222 158 381 3. 1999 1646 302 167 743

W 1999 roku, pod wzgl ędem ogólnej liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, gmina Czerwonak zajmowała drug ą pozycj ę w śród pozostałych gmin wiejskich aglomeracji pozna ńskiej ( tab.33 ). Wyprzedzała j ą gmina: Tarnowo Podgórne. Ranking gmin wiejskich według rodzajów działalno ści mierzonych liczb ą podmiotów gospodarczych, w 1997 roku przedstawiał si ę podobnie. Czerwonak zajmowały drugie miejsce (po gminie: Tarnowo Podgórne), a przed gminami Suchy Las i Komorniki pod wzgl ędem liczby podmiotów zarejestrowanych w przemyśle i handlu.

Tabela. Liczba podmiotów gospodarczych w gminach wiejskich aglomeracji pozna ńskiej zarejestrowanych w systemie REGON według rodzajów działalno ści w roku 1997.

Lp. Gmina wiejska Liczba W tym: podmiotów przemysł budownictwo handel 1. Tarnowo Podgórne 1862 400 196 797 2. Czerwonak 1190 222 158 381 3. Suchy Las 940 239 83 332

64 4. Komorniki 920 219 118 334 5. Dopiewo 622 134 81 200 6. Kleszczewo 191 40 32 65 7. Rokietnica 484 96 58 190

Gminy wokół Poznania, w tym Czerwonak, nale Ŝą do obszarów o dobrze rozbudowanym i nadal dynamicznie rozwijaj ącym si ę pozarolniczym sektorze prywatnym. Zjawisku temu sprzyja blisko ść du Ŝego rynku zbytu, zasoby siły roboczej, powi ązania kooperacyjne, a tak Ŝe zwłaszcza w ostatnich kilku latach, polityka władz lokalnych wspieraj ąca rozwój przedsi ębiorczo ści prywatnej. Czynnikiem sprzyjaj ącym rozwojowi sektora prywatnego jest równie Ŝ znaczny napływ ludno ści do gmin podpozna ńskich i procesy suburbanizacyjne. Lata 1992 - 1997 cechuje dynamiczny rozwój przedsiębiorczo ści prywatnej w gminie Czerwonak. W tym okresie zarysowuje si ę du Ŝa przewaga sektora prywatnego nad publicznym. Jest to wynikiem trwaj ącej od 1989 roku transformacji systemowej, wzrostu aktywno ści i samodzielno ści zawodowej mieszka ńców oraz napływu prywatnych inwestorów z zagranicy. Wska źnik dynamiki przedsi ębiorczo ści prywatnej, mierzony liczb ą podmiotów wynosi 3,7 i świadczy o szybkim tempie rozwoju tego sektora. Natomiast w liczbie podmiotów sektora publicznego nie zanotowano w tym czasie Ŝadnych zmian. Obok podmiotów b ędących własno ści ą osób fizycznych w Czerwonaku istniej ą równie Ŝ jednostki gospodarcze o charakterze spółek handlowych, spółki joint-venture, itp.

65 Tabela. Liczba podmiotów gospodarczych w gminach wiejskich aglomeracji pozna ńskiej zarejestrowanych w systemie REGON według sektorów własno ści w 1997 roku. Lp. Gmina wiejska Liczba podmiotów Sektor publiczny prywatny 1. Tarnowo Podgórne 1 990 22 1 968 2. Czerwonak 1 470 33 1 437 3. Suchy Las 1 102 15 1 087 4. Komorniki 952 15 937 5. Dopiewo 716 15 701 6. Rokietnica 531 11 520 7. Kleszczewo 163 10 153 Źródło : Wojewódzki Biuletyn Statystyczny - Pozna ńskie. 1997. Urz ąd Statystyczny w Poznaniu.

Przemiany w gospodarce gminy Czerwonak obrazuje równie Ŝ miernik zatrudnienia. Zarówno s ąsiedztwo Poznania, jak i rozwój miejscowego przemysłu spowodowały, Ŝe ju Ŝ od pocz ątku okresu transformacji systemowej (tj. od roku 1989), czyli w nowych warunkach ekonomicznych, znaczn ą cz ęść ludno ści gminy Czerwonak stanowiły osoby zatrudnione poza rolnictwem. W latach 1993 i 1995 struktura gospodarki gminy według liczby zatrudnionych w poszczególnych działach gospodarki narodowej wykazuje siln ą dominacj ę przemysłu oraz działalno ści usługowej. W roku 1997 w gminie Czerwonak 79 % ludno ści pracowało w usługach (w kolejno ści: w handlu, edukacji, administracji i ochronie zdrowia) oraz w przemy śle. Zatrudnienie w usługach było o 4,5 % wy Ŝsze ni Ŝ w działalno ści przemysłowej. W 1995 roku odsetek pracuj ących w tych działach gospodarki wzrósł do 91 %; w przemy śle pracowało 51 % ogółu pracuj ących, w usługach - 40 %. Wzrósł udział zatrudnienia w handlu (o 5 % w stosunku do roku 1993), w edukacji natomiast odnotowano 5 % spadek w strukturze zatrudnienia. Podobnie zmniejszył si ę udział

66 pracuj ących w administracji (o 1,8 %) oraz w ochronie zdrowia (o 1 % w porównaniu z rokiem 1993). W pozostałych rodzajach działalno ści usługowej w okresie 1993 - 1995 zanotowano blisko 1 % wzrost udziału w ogólnym zatrudnieniu. W latach 1993 - 1995 najwi ększy wzrost udziału w ogólnym zatrudnieniu wykazywał przemysł (o 13,5 %) przy wzro ście zatrudnionych w przemy śle z 465 do 1203 osób. Udział usług w strukturze pracuj ących nieznacznie zmalał; z 42 % do 40 % przy wzro ście liczby zatrudnionych z 521 do 945 osób. W latach 1997 w gminie Czerwonak najmniej ludno ści pracowało w rolnictwie i budownictwie.

67 Tabela. Pracuj ący w gospodarce narodowej według działów w gminie Czerwonak w latach 1995, 1996, 1997 i 1998.

Odsetek Liczba pracuj ących pracuj ących Dział gospodarki w 1997 1995 1996 1997 1998

Ogółem 5195 5094 5357 5712 100

1) przemysł 3136 3086 3498 65,29 2) budownictwo 291 252 489 9,12 3) rolnictwo, łowiectwo, le śnictwo 340 273 232 4,33 4) usługi, 1040 1104 1138 21,24 w tym: - handel i naprawy 270 252 244 4,55 - administracja publiczna i ob rona narodowa 78 77 79 1,47 - edukacja 314 306 320 5,97 - ochrona zdrowia i opieka społeczna 378 469 495 9,24

Analiza liczby osób pracuj ących w gospodarce narodowej według działów gospodarki w gminie Czerwonak wykazuje, Ŝe ponad 85 % pracuj ących zatrudnionych jest w sferze produkcji materialnej, a około 10 – 15 % (w zale Ŝno ści od roku) w sferze niematerialnej. W aglomeracji pozna ńskiej najwi ększy odsetek osób pracuj ących w usługach zanotowano w gminie Rokietnica (61 %), natomiast w samej działalno ści handlowej najwi ęcej osób pracowało w Tarnowie Podgórnym (ponad 23 %

68 wszystkich pracuj ących). Pod wzgl ędem udziału zatrudnienia w usługach ogółem, gmina Czerwonak zaj ęła przedostatni ą pozycj ę. Natomiast pod wzgl ędem udziału w przemysłu w strukturze zatrudnienia gmina Czerwonak zdecydowanie dominuje wśród gmin wiejskich - udział zatrudnienia w przemy śle wyniósł 60 %. Udział pracuj ących w budownictwie i rolnictwie uspołecznionym (bez uwzgl ędnienia rolnictwa indywidualnego) w gminie Czerwonak jest niewielki (odpowiednio 5,6% i 6,5 %). Równie Ŝ w pozostałych gminach wiejskich aglomeracji odsetek pracuj ących w rolnictwie i budownictwie nie był znacz ący. Tylko w Kleszczewie zanotowano 50 % udział zatrudnienia w rolnictwie i 10 % - w budownictwie. Podsumowuj ąc, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe we wszystkich gminach wiejskich aglomeracji pozna ńskiej (z wyj ątkiem Kleszczewa) najwi ększy odsetek pracuj ących przypada na usługi i przemysł, co świadczy o du Ŝej dynamice rozwoju tych działów gospodarki ( tab. ).

Tabela. Odsetek pracuj ących w gospodarce narodowej według działów w gminach wiejskich aglomeracji pozna ńskiej w roku 1995 (bez uwzgl ędnienia rolników indywidualnych, duchownych oraz zakładów osób fizycznych prowadz ących działalno ść gospodarcz ą, w których liczba pracuj ących nie przekracza 5).

Lp. Gmina Dział gospodarki wiejska Przemysł Budownictw Rolnictwo, Usługi (w %) o łowiectwo, (w %) (w %) le śnictwo ogółem w tym: (w %) handel i naprawy

69 1. Czerwonak 60,4 5,6 6,5 27,5 5,2 2. Dopiewo 46,9 7,2 14,3 31,6 10,2 3. Kleszczewo 16,0 10,4 46,4 27,2 1,8 4. Komorniki 50,7 3,3 6,0 40,0 19,1 5. Rokietnica 25,0 2,0 11,7 61,3 18,4 6. Suchy Las 53,0 6,2 2,8 38,0 15,4 7. Tarnowo 45,3 6,6 5,3 42,8 23,3 Podgórne

Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe pod wzgl ędem liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, podstawowym rodzajem działalno ści gospodarczej prowadzonej w gminie Czerwonak s ą usługi, a w szczególno ści działalno ść handlowa. Natomiast według miernika zatrudnienia, nad działalno ści ą usługow ą dominuje przemysł.

5.2. Sektor przemysłowy.

Według miernika zatrudnienia, dominuj ącym działem gospodarki w gminie Czerwonak jest przemysł. Podobnie jak w regionie, przemysł w gminie znajduje si ę w fazie koniecznej adaptacji do zmieniaj ących si ę warunków, wynikaj ących z przej ścia do gospodarki wolnorynkowej. Wyst ępuj ące tu trudno ści nie maj ą jednak zasadniczego znaczenia. W gminie Czerwonak w momencie startu transformacji nie było wielu du Ŝych zakładów nale Ŝą cych do nieefektywnych gał ęzi przemysłu, lecz głównie zakłady powi ązane z lokalnym rynkiem i opieraj ące sw ą produkcj ę na miejscowych surowcach. W latach 1991 - 1993 nast ąpił wzrost liczby przedsi ębiorstw przemysłowych (o 80 firm). W latach 1993 - 1995 odsetek osób pracuj ących w przemy śle zwi ększył si ę o 13,5 %.

70 Na terenie gminy Czerwonak powstało wiele nowych (małych, średnich i du Ŝych) firm, które znajduj ą si ę głównie w r ękach prywatnych wła ścicieli. W latach 1993 - 1997 w gminie wzrosła o 52 % liczba podmiotów gospodarczych działaj ących głównie w zakresie przemysłu i handlu. PrzewaŜaj ą firmy małe i średnie. W gminie funkcjonuje wiele firm prywatnych zarówno z kapitałem polskim, jak i zagranicznym. Spo śród głównych firm do najwi ększych nale Ŝą : „Neoplan” Polska Sp.z o.o. – producent autobusów, „Hawle” Sp. z o.o. – produkcja armatury, „Vox – Industrie”Sp. z o.o. – producent boazerii z PCV, szpitale prywatne „Korvita”, „PUH Guma – Bolechowo”, zakłady metalowe „Pressta”. Zakłady przemysłowe w wi ększo ści zlokalizowane s ą w o środku gminnym – Czerwonaku oraz Koziegłowach i Bolechowie.

Z punktu widzenia zasi ęgu zaopatrzenia w surowce i zbytu produkcji, wyró Ŝni ć mo Ŝna na terenie gminy trzy typy zakładów przemysłowych: 1. zakłady, które produkuj ą w oparciu o lokalne surowce i z przeznaczeniem dla lokalnego rynku zbytu. Zaliczy ć tu mo Ŝna wi ększo ść zakładów przemysłu spo Ŝywczego (w tym piekarnie, masarnie, ciastkarnie, zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego, itp.), 2. zakłady, które produkuj ą w oparciu o surowce lokalne, ale zasi ęg rynku wykracza znacznie poza granice gminy - przede wszystkim zaspokajaj ąc potrzeby mieszka ńców aglomeracji pozna ńskiej. Nale Ŝą tu zakłady produkuj ące materiały budowlane, wytwórnie artykułów z tworzyw sztucznych, przetwórnia owoców i warzyw oraz zakłady mi ęsne, 3. zakłady, które produkuj ą w oparciu o surowiec dostarczany spoza obszaru gminy i wi ększo ść produkcji sprzedawana jest poza jej granicami.

71 Nale Ŝy zwróci ć uwag ę, Ŝe oprócz typowych zakładów produkcyjnych, funkcjonuje w gminie wiele małych prywatnych firm o charakterze rzemie ślniczym, prowadz ących działalno ść produkcyjn ą i świadcz ących usługi dla ludno ści. Gmina Czerwonak stanowi atrakcyjne miejsce lokalizacji firm w zwi ązku z jej poło Ŝeniem w granicach aglomeracji miasta Poznania. W gminie istniej ą dogodne warunki dla rozwoju nowych zakładów w warunkach rozbudowanej infrastruktury komunalnej.

5.3. Mieszkalnictwo.

Zasoby mieszkaniowe gminy lata mieszkania izby pow. u Ŝyt. pow. u Ŝyt. ilo ść osób ilo ść osób w tys. m 2 na 1 osob ę na na izb ę mieszkanie 1980 2827 9782 3,89 1,09 1985 3157 11168 185,3 16,3 3,61 1,02 1990 3865 14558 248,9 17,8 3,62 0,96 1995 5370 20111 339,9 18,0 3,52 0,94 1998 5500 20700 350,9 17,9 3,66 0,97

Gmina Czerwonak charakteryzuje si ę znacznym udziałem budownictwa wielorodzinnego spółdzielczego. Spółdzielnia Mieszkaniowa im. 23 Lutego, która realizuje du Ŝe osiedla mieszkaniowe we wsi Koziegłowy, na koniec 1998 r. posiadała 2603 mieszkania o ogólnej powierzchni 150,46 tys. m 2. Zasoby spółdzielcze stanowi ą 47 % ogólnych zasobów mieszkaniowych gminy. Do zasobów nale Ŝy tak Ŝe 158 mieszka ń komunalnych o ł ącznej powierzchni 7417 m 2. Gmina posiada niestety jeden z najni Ŝszych wska źników ilo ści powierzchni uŜytkowej na 1 mieszka ńca – 17,9; w powiecie pozna ńskim tylko gmina

72 Murowana Go ślina ma nieco ni Ŝszy wska źnik. Zasadniczy wpływ na tak ą sytuacj ę ma wielko ść mieszka ń w zabudowie wielorodzinnej, gdzie przypada 17,5 m 2/1 osob ę i w zasobach komunalnych – odpowiednio 14,2 m 2/ 1 osob ę. Ruch budowlany zwi ązany jest przede wszystkim z budownictwem spółdzielczym. W 1990 roku oddano w gminie do u Ŝytku 186 mieszka ń, w tym 8 w budownictwie indywidualnym; w 1995 r. odpowiednio: 125 / 17, a w 1998 r.: 104 / 15. W tej sytuacji głównym problemem do rozwi ązania jest sposób w jaki mo Ŝna zaktywizowa ć budownictwo mieszkaniowe indywidualne. Jednocze śnie w wyniku zmienionych warunków na rynku budowlanym trudno obecnie okre śli ć szanse rozwojowe budownictwa mieszkaniowego i oceni ć wielko ść mo Ŝliwej do realizacji liczby mieszka ń w perspektywie. Nie mniej nale Ŝy zda ć sobie spraw ę z wielko ści potrzeb perspektywicznych, pozwalaj ących na popraw ę warunków mieszkaniowych przynajmniej do poziomu średniej województwa wielkopolskiego, która obecnie wynosi 19,0 m 2 powierzchni u Ŝytkowej / 1 osob ę.

5.4. Usługi.

Drugim działem gospodarki, który odgrywa du Ŝą rol ę w rozwoju gminy Czerwonak s ą usługi, w śród których najwi ększ ą dynamik ę rozwoju wykazuje prywatna działalno ść handlowa. Ta sfera gospodarki charakteryzuje si ę najsilniejszym powi ązaniem z ogólnymi procesami zachodz ącymi w kraju. Reaguje ona na zmiany systemu prawnego i finansowego konstruowanego na szczeblu centralnym, a tak Ŝe na preferencje stwarzane na szczeblu lokalnym. Poniewa Ŝ w ramach działalno ści usługowej wyst ępuj ą przede wszystkim małe firmy, dlatego te Ŝ charakteryzuj ą si ę one du Ŝą elastyczno ści ą i zdolno ści ą do adaptacji wobec zmieniaj ących si ę warunków.

73 Szybki rozwój usług, który jest przejawem o Ŝywienia gospodarczego, warunkowany jest działaniem kilku czynników. Podzieli ć je mo Ŝna na dwie grupy. Pierwsza grupa dotyczy uwarunkowa ń, które mo Ŝna w pewnym sensie nazwa ć ustrojowymi. Chodzi tu o warunki jakie stwarza pa ństwowy system prawny i finansowy, a tak Ŝe ustawowe szanse dane samorz ądno ści na szczeblu gminnym. Druga grupa to czynniki działaj ące na szczeblu lokalnym, powi ązane tak Ŝe z samym funkcjonowaniem usług. Wymieni ć tu nale Ŝy: poło Ŝenie w granicach du Ŝej aglomeracji, rozmieszczenie ludno ści, poziom Ŝycia mieszka ńców, polityka i inicjatywa władz samorz ądowych, przedsi ębiorczo ść w tworzeniu i prowadzeniu podmiotów usługowych oraz wzajemna konkurencja obiektów usługowych. Wszystkie te czynniki bardzo wyra źnie rzutuj ą na stan usług w gminie Czerwonak. Usługi stanowi ą t ę sfer ę działalno ści gospodarczej w gminie Czerwonak, w której najszybciej zaznaczył si ę proces transformacji. Zmiany te obejmuj ą: 1. powstanie nowych obiektów, 2. zmian ę struktury własno ści, która sprowadza si ę do kształtowania si ę coraz wi ększego udziału własno ści prywatnej, 3. przesuni ęcia bran Ŝowe, które dotyczyły głównie wzrostu roli usług dystrybucyjnych (tj. handlu i gastronomii) i renowacyjnych, 4. upadek obiektów nierentownych, które nie wytrzymały konkurencji z innymi, ze wzgl ędu na niewła ściw ą lokalizacj ę, niezdolno ść przystosowania si ę do zmienionych warunków finansowania i kredytowania. W ostatnich latach w gminie Czerwonak nast ąpił bardzo dynamiczny rozwój usług, w śród których najwi ększ ą dynamik ę wykazuje prywatna działalno ść handlowa. W 1991 roku liczba obiektów handlowych wynosiła 191 (tj. 29% ogółu podmiotów gospodarczych), a do marca 1999 ich liczba wzrosła blisko 4-krotnie i wyniosła 743 (co stanowi 48 % ogółu podmiotów).

74 Najwi ększe zmiany wyst ąpiły w usługach handlowych (wzrost o 369 placówek), nast ępnie transportowych (o 92), budowlanych (o 75) i motoryzacyjnych (o 63). Mniej znacz ące zmiany zaobserwowano w usługach gastronomicznych (wzrost o 33 obiekty), stolarskich (o 28), krawieckich (o 23), prawno - ekonomicznych (o 22) oraz malarskich (o 13). Niestety, niezmienna pozostała liczba placówek kulturalno-oświatowych. Nale Ŝy jednak zauwa Ŝyć, Ŝe w okresie gdy wiele obiektów tego typu w innych gminach upadło, w Czerwonaku udało si ę utrzyma ć istniej ące ju Ŝ placówki kulturalno-oświatowe. W gminie znajduj ą si ę cztery przedszkola, pi ęć szkół podstawowych, oraz dwa licea ogólnokształc ące. W Czerwonaku istnieje tak Ŝe Gminny O środek Kultury „Sokół” oraz biblioteka. Ponadto na terenie gminy znajduj ą si ę ko ścioły we wsiach: Koziegłowy, Kicin, Czerwonak, Owi ńska, cmentarze w Czerwonaku, Owi ńskach i Kicinie, a tak Ŝe trzy urz ędy pocztowe. Prawie w ka Ŝdej wsi mo Ŝna spotka ć obiekty sportowe. W gminie s ą 3 o środki opieki zdrowotnej „Pro Familia” oraz „Korvita”. Analiza placówek usługowych według wsi prowadzi do pewnych prawidłowo ści przestrzennych w ich rozkładzie na terenie gminy. Obiekty te zlokalizowane s ą głównie w najbardziej zurbanizowanej, południowej cz ęś ci gminy: w o środku gminnym - Czerwonaku oraz Koziegłowach. Wyposa Ŝenie jednostek osadniczych gminy w obiekty i placówki usługowe przedstawia poni Ŝej tabela .

75 Tabela. Wyposa Ŝenie jednostek osadniczych gminy w obiekty i placówki usługowe w gminie Czerwonak w 1999 roku.

Lp. Nazwa wsi Obiekty i urz ądzenie usługowe (wyst ępowanie +) Przed- Szkoła Gimnaz Ośr. Kultu- Ko ś- Cmen- Poczta Handel Obie- szkola podst jum zdro- ra ciół tarz kty wia sport.

1. Annowo 2. Bolechowo x x x x 3. Bolechowo Osiedle x 4. Bolechówko x 5. Czerwonak x x x x x x x x x x 6. Dębogóra 7. Kicin x x x x x x 8. Kliny x 9. Koziegłowy x x x x x x x x x 10. Ludwikowo 11. Mielno x 12. Mi ękowo x 13. Owi ńska x x x x x x x x x x 14. Potasze x 15. Promnice x 16. Szlach ęcin x 17. Trzaskowo

Najwa Ŝniejszymi o środkami usługowymi w gminie jest Czerwonak, Koziegłowy i Owi ńska, gdzie zlokalizowana jest wi ększo ść placówek tego typu. Stale zwi ększa si ę w skali gminy dost ępno ść placówek usługowych, zwłaszcza z grupy usług podstawowych (sklep, zakład naprawczy). Ten wzrost cz ęstotliwo ści wyst ępowania powoduje, Ŝe skraca si ę czas potrzebny na dotarcie do okre ślonej placówki.

76 Czerwonak i Koziegłowy stanowi ą lokalne o środki usługowe, których oddziaływanie wykracza poza obszar administracyjny gminy, co jest zwi ązane z dobr ą dost ępno ści ą komunikacyjn ą oraz wyposa Ŝeniem w usługi o wy Ŝszym stopniu specjalizacji. Trzeba jednak stwierdzi ć, Ŝe gmina Czerwonak znajduje si ę równie Ŝ w zasi ęgu oddziaływania o środka usługowego wy Ŝszego rz ędu jakim jest miasto Pozna ń. We wsi Czerwonak mo Ŝna wyró Ŝni ć skoncentrowanie usług wzdłu Ŝ ulicy Gdy ńskiej i drugorz ędn ą stref ę lokalizacji usług. W pierwszej strefie mie ści si ę Gminny O środek Kultury „Sokół”, Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna i Urz ąd Pocztowy. Ponadto w strefie tej zlokalizowane s ą usługi handlu, gastronomii, motoryzacji, oraz naprawcze. Drugorz ędn ą stref ę usług tworz ą obiekty poło Ŝone we wschodniej cz ęś ci wsi. Tutaj mie ści si ę równie Ŝ Urz ąd Gminy. Zakłady usługowe zlokalizowane w tej cz ęś ci wsi w układzie rozproszonym, charakteryzuj ą si ę małym zasi ęgiem oddziaływania, a ich działalno ść koncentruje si ę na obsłudze mieszka ńców danego fragmentu wsi. Pozostałe jednostki osadnicze w gminie posiadaj ą raczej skromne zaplecze usługowe, cechuj ą si ę mniejsz ą liczb ą zakładów i mniej ró Ŝnorodn ą struktur ą. Wi ąŜ e si ę to z silnym uzale Ŝnieniem rentowno ści zakładu usługowego od liczby mieszka ńców wsi, w której zakład funkcjonuje i od liczby zakładów tej samej bran Ŝy w danej miejscowo ści. Ponadto wyra źne zró Ŝnicowanie gminy pod wzgl ędem ukształtowania i rze źby terenu oraz niekorzystne układy przestrzenne niektórych wsi powoduj ą, Ŝe poszczególne miejscowo ści charakteryzuj ą si ę stosunkowo siln ą wzajemn ą izolacj ą. Dlatego te Ŝ zakład usługowy musi liczy ć przede wszystkim na usługobiorców ze swojej wsi. W gminie Czerwonak zachodzi prosty zwi ązek liczby mieszka ńców z liczb ą zakładów usługowych. Najwi ększe wsie – Czerwonak, Koziegłowy - (71 % ogółu mieszka ńców) posiadaj ą najbardziej rozbudowan ą sie ć usług. Wymienione

77 wsie charakteryzuj ą si ę równie Ŝ najbardziej zró Ŝnicowan ą struktur ą usług. Do najpowszechniej wyst ępuj ących usług nale Ŝą sklepy ró Ŝnych bran Ŝ, a do ść cz ęsto wyst ępuj ą usługi naprawcze. Istotnym miernikiem stopnia nasycenia gminy Czerwonak w placówki usługowe jest kształtowanie si ę nast ępuj ących wska źników: 1. wystarczaj ące wyposa Ŝenie gminy w obiekty działalno ści handlowej i rzemie ślniczej, 2. poziom i kultura obsługi ludno ści, 3. jako ść świadczonych usług. W gminie Czerwonak nast ępuje poprawa stanu wyposa Ŝenia w obiekty i placówki usługowe zaspokajaj ące potrzeby bytowe mieszka ńców. Zmianom liczby placówek usługowych towarzysz ą bardzo wyra źne przemiany jako ściowe. Oznacza to, Ŝe nawet obiekty funkcjonuj ące od wielu lat równie Ŝ uległy bardzo istotnym przeobra Ŝeniom. Ogólnie nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe w gminie trwa ci ągły proces rozwoju usług i przystosowywania si ę ich struktury do rozmieszczenia popytu, a tak Ŝe poprawia si ę ich standard oraz dost ępno ść komunikacyjna.

5.5. Sektor rolniczy.

Chocia Ŝ w strukturze gospodarki gminy Czerwonak na pierwszy plan wysuwa si ę przemysł, to jednak gmina nie zatraciła swego charakteru rolniczego i dla wielu mieszka ńców rolnictwo jest nadal głównym źródłem utrzymania. Procesy transformacji polskiej gospodarki, a zwłaszcza pełne jej urynkowienie stworzyło w przypadku rolnictwa szereg nowych problemów, które w poł ączeniu z dotychczasowymi uwarunkowaniami wymagaj ą rozwi ązania.

78 Czynnikami determinuj ącymi rozwój rolnictwa w gminie Czerwonak, które w znacznej cz ęś ci same wymagaj ą wewn ętrznych przeobra Ŝeń i dostosowania si ę do gospodarki rynkowej s ą: 1. warunki przyrodnicze i stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej, 2. rozdrobnienie gospodarstw rolnych, 3. poło Ŝenie komunikacyjne (w pobli Ŝu du Ŝej aglomeracji). Gmina Czerwonak posiada dobre warunki przyrodnicze i cechuje si ę wysokim odsetkiem terenów rolniczych (44 %). W gminie mo Ŝna wyró Ŝni ć dwa typy krajobrazu rolniczego: krajobraz wsi „pegeerowskiej” o charakterze monokulturowym i wielkoprzestrzennym oraz wie ś indywidualn ą o mozaikowym układzie pól. U Ŝytki rolne wyst ępuj ące w obu typach krajobrazu charakteryzuj ą si ę du Ŝym zró Ŝnicowaniem pod wzgl ędem warto ści rolniczych. W gminie przewa Ŝaj ą kompleksy bardzo dobrych i dobrych gleb, które stanowi ą ł ącznie ponad 60 % ogółu powierzchni gruntów ornych gminy. Jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej gmin wiejskich aglomeracji pozna ńskiej mo Ŝna okre śli ć poprzez waloryzacj ę tej przestrzeni w poszczególnych jednostkach osadniczych. Gmina Czerwonak posiada bardzo dobre warunki agroekologiczne w porównaniu z pozostałymi gminami (wyprzedza j ą tylko Kleszczewo). Wskazuje to na du Ŝe mo Ŝliwo ści dla rozwoju gospodarki rolnej w gminie. Powa Ŝnym utrudnieniem nie tylko dla rozwoju rolnictwa i jego przystosowania si ę do wymaga ń rynku jest du Ŝe rozdrobnienie gospodarstw rolnych w gminie. Znajduje ono odzwierciedlenie w strukturze wielko ściowej gospodarstw. Niezwykle korzystne poło Ŝenie gminy w ramach du Ŝej aglomeracji powoduje , Ŝe Czerwonak posiada du Ŝy rynek zbytu na produkty rolne.

79 UŜytkowanie gruntów w gminie Czerwonak według Spisu Rolnego z 1996 roku przedstawia tabela.

Tabela. U Ŝytkowanie gruntów w gminie Czerwonak w granicach administracyjnych w 1996 roku. Lp. Wyszczególnienie ogółem w tym: gmina w ha % gospod. % indywid. 1. powierzchnia ogółem 8224 100,0 1766 100,0 2. uŜytki rolne w tym: - grunty orne 3124 38,0 1385 78,5 - sady 50 0,6 44 2,5 - ł ąki trwałe 196 2,4 76 4,3 - pastwiska trwałe 165 2,0 26 1,5 3. lasy i grunty le śne 3306 40,2 41 2,3 4. pozostałe grunty 1384 16,8 193 10,9 Źródło: Narodowy Spis Rolny. 1996. Urz ąd Statystyczny w Poznaniu.

Cech ą charakterystyczn ą rolniczego u Ŝytkowania ziemi w gminie jest wysoki udział gruntów ornych (ponad 85 % ogólnej powierzchni u Ŝytków rolnych). Kolejn ą cech ą rolniczego u Ŝytkowania jest du Ŝy udział ł ąk (blisko 8 % ogólnej powierzchni u Ŝytków rolnych). Pastwiska zajmuj ą 5 % ogólnej powierzchni uŜytków rolnych w gminie. Pod wzgl ędem formy własno ści u Ŝytków rolnych w gminie Czerwonak dominuje sektor prywatny nad publicznym. Gospodarka indywidualna według Narodowego Spisu Rolnego z 1996 roku zajmuje obszar blisko 50% ogólnej powierzchni gruntów w granicach administracyjnych gminy. Struktur ę wielko ści gospodarstw indywidualnych przedstawia tab.

Tabela. Gospodarstwa indywidualne i działki rolne według grup obszarowych uŜytków rolnych w gminie w 1996 roku. Lp. Gospodarstwa Liczba % udział % udział według powierzchni (w ha) gospodarstw w ogólnej liczbie w ogólnej liczbie gospodarstw gospodarstw dla powiatu pozna ńskiego 1. do 1 ha 392 65,2 53,4 2. 1 – 2 ha 79 13,1 10,9 3. 2 – 3 ha 24 4,0 4,5 4. 3 – 5 ha 32 5,3 4,1 5. 5 – 10 ha 37 6,2 8,0 6. 10 ha i wi ęcej 37 6,2 19,1 Ogółem 601 100,0 100,0 Źródło: Narodowy Spis Rolny. 1996. Urz ąd Statystyczny w Poznaniu.

Z powy Ŝszego zestawienia wynika, Ŝe tylko 6,2 % ogólnej liczby gospodarstw indywidualnych w gminie zajmuj ą gospodarstwa o powierzchni 10 ha i wi ększe. Jest to zdecydowanie mniej ni Ŝ wska źnik dla całego powiatu pozna ńskiego. Średnich gospodarstw (5 do 10 ha) jest równie Ŝ tylko 6,2 %, natomiast gospodarstwa małe – do 5 ha stanowi ą 22,4 % wszystkich gospodarstw. W gminie w strukturze zasiewów dominuj ą uprawy zbo Ŝowe (75,9%). Kolejne miejsce zajmuje uprawa ziemniaków (5,0%). W produkcji zwierz ęcej du Ŝe znaczenie odgrywa chów trzody chlewnej. Powierzchnia zasiewów wg grup upraw w ha. powierzchnia gmina ogółem w tym: gospod. indywidualne zasiewów ha % ha % ogółem 2326 100,0 1199 100,0 - zbo Ŝa 1766 75,9 882 73,6 - kukurydza 21 0,9 7 0,5

81 -str ączkowe 3 0,2 3 0,2 - ziemniaki 116 5,0 113 9,4 - przemysłowe 10 0,4 8 0,7 - pastewne 154 6,6 34 2,8 - pozostałe 256 11,0 154 12,8

struktura upraw w ha

1766 zbo Ŝa kukurydza str ączkowe ziemniaki przemysłowe pastewne 21 pozostałe 256 154 10 116 3

Gmina Bydło Trzoda Owce Konie Kury w tys. Czerwonak chlewna szt. w sztukach 466 5147 36 38 7,5

82 Obsada zwierz ąt gospodarskich na 100 ha u Ŝytków rolnych: gmina ogółem w tym: gospod. indywidualne bydło 13,2 21,4 trzoda chlewna 145,6 200,6

Wnioski

Analiza przestrzennego rozmieszczenia głównych działów gospodarki (przemysł, usługi i rolnictwo) na terenie gminy Czerwonak prowadzi do ustalenia nast ępuj ących prawidłowo ści przestrzennych. Produkcja przemysłowo-usługowa zlokalizowana jest przede wszystkim w północnej i południowej cz ęś ci gminy, i wykazuje koncentracj ę przestrzenn ą na granicy z Poznaniem przy trasie komunikacyjnej. Natomiast rozkład przestrzenny produkcji rolniczej na terenie gminy wykazuje rozmieszczenie mozaikowe i rozproszone. Przewa Ŝaj ąca cz ęść gospodarstw jest własno ści ą rolników indywidualnych. Jedynie produkcja rolnicza sektora publicznego wykazuje koncentracj ę na terenach dawnych obszarów „pegeerowskich”. Część północno-wschodnia gminy, jako fragment parku krajobrazowego Puszcza Zielonka podlega ochronie prawnej. Rozwój gminy Czerwonak jest wszechstronny i dynamiczny. Świadczy o tym nie tylko rosn ąca liczba podmiotów gospodarczych i aktywno ść zawodowa ludno ści, lecz tak Ŝe zmiany w strukturze gospodarki.

5.6. Działalno ść kulturalna.

Podsystem kultury gminy Czerwonak tworz ą jednostki uprawiaj ące działalno ść kulturaln ą, tj. działalno ść zmieniaj ącą stan umysłów ludzi i produkcj ę dóbr kulturalnych. Działalno ść ta uprawiana jest zarówno jednostkowo, jak i przez

83 ró Ŝne zespoły stanowi ące systemy działalno ści kulturalnej (np. wydawnictwa, organizacje, itp.) wyposa Ŝone w specyficzne urz ądzenia materialno - techniczne (domy kultury, szkoły, kina, itp.). Lokalny wymiar kultury jest istotnym elementem kształtowania si ę lokalno ści, głównie poprzez wi ęzi kulturowe oraz odr ębno ści dotycz ące specyficznych działa ń, postaw Ŝyciowych i zachowa ń okre ślaj ących świadomo ść mieszka ńców gminy. Na terenie gminy Czerwonak istnieje wiele organizacji społecznych i stowarzysze ń kulturalnych, działa Gminny O środku Kultury „Sokół” w Czerwonaku. Wydawane jest pismo „Głos Czerwonaka”. Na terenie gminy funkcjonuje wiele placówek o światowych. S ą to cztery przedszkola, pi ęć szkół podstawowych, szkoła zawodowa oraz dwa licea ogólnokształc ące. Gmina Czerwonak cechuje si ę du Ŝym zaanga Ŝowaniem w działalno ść kulturaln ą. Dotyczy to zarówno jej mieszka ńców jak i lokalnych władz. Przykładem tego jest organizowanie cz ęsto wielu imprez kulturalnych, koncertów i konkursów, a tak Ŝe istnienie oraz powstawanie nowych kółek i organizacji kulturalnych.

6. Turystyka, rekreacja i wypoczynek.

Mo Ŝliwo ści rozwoju produktu turystycznego w gminie Czerwonak Gmina Czerwonak na tle systemu rekreacyjnego aglomeracji pozna ńskiej. Gmina Czerwonak w cało ści zawarta jest w obr ębie systemu rekreacyjnego aglomeracji pozna ńskiej (rycina poni Ŝej).

84 Ryc. Aktywno ść rekreacyjna mieszka ńców Czerwonaka w stosunku do Puszczy Zielonki – 1. nat ęŜ enie ruchu rekreacyjnego w kierunku miejscowo ści najcz ęś ciej odwiedzanych.

O wewn ętrznej strukturze całego systemu decyduje osiowy przebieg Doliny Warty (N-S) oraz schodz ących do niej dopływów. Zasadniczo dolina rzeczna winna odgrywa ć podstawow ą rol ę w systemie rekreacyjnym, jednak Ŝe ze wzgl ędu na kolosalne zmiany wywołane degraduj ącym s ąsiedztwem terenów przemysłowych, funkcje wypoczynkowe s ą bardzo osłabione. Stan czysto ści wód Warty jest katastrofalny, dyskwalifikuj ąc rzek ę jako miejsce czynnej rekreacji. Klimat akustyczny jest niekorzystny dla mieszka ńców, co oznacza przekroczenie norm hałasu. Wi ększo ść zakładów kwalifikowanych jako uci ąŜ liwe ulokowana jest w sąsiedztwie terenów zielonych - potencjalnych obszarów masowej rekreacji. W przypadku gminy Czerwonak zasób wypoczynkowy Puszczy Zielonka osłabia blisko ść przemysłu zlokalizowanego na Zawadach, w Karolinie, Czerwonaku i Koziegłowach.

6.1. Istniej ąca infrastruktura turystyczna.

System rekreacyjny Puszczy Zielonka Obszar ten wydzielany jest z systemu rekreacyjnego Poznania jako swoisty podsystem. Oferta rekreacyjna jest słaba. Istniej ące szlaki turystyczne s ą niezagospodarowane i cz ęsto źle oznakowane. Teren jest trudno dost ępny tak dla pieszych jak i zmotoryzowanych (fatalny stan dróg oraz brak oznakowania). Najcz ęś ciej i najch ętniej odwiedzanymi obiektami w granicach gminy Czerwonak s ą: Dziewicza Góra, Owi ńska i Czerwonak. Wynika to zapewne z łatwej dost ępno ści tych terenów (sie ć szlaków zaczynaj ąca si ę w Czerwonaku lub w Owi ńskach) oraz ze stosunkowo dobrze przygotowanych i oznaczonych tras. Podstawowe formy rekreacji, jakie ze wzgl ędu na typ środowiska mog ą by ć tu uprawiane to: w ędrówki krajoznawcze, spacery, obserwacje przyrody, jazda konna.

86 Według opinii mieszka ńców Czerwonaka, ankietowanych przez Sołowiej (1992) funkcja wypoczynkowa jest dominuj ącą funkcj ą Puszczy Zielonki (ponad 50% wskaza ń) obok środowiskotwórczej, ochronnej i estetycznej, podawanych sporadycznie. Wskazuje to na postrzeganie tego terenu jako miejsca przede wszystkim aktywnej rekreacji, a nie funkcji biocenotycznych - obszaru chronionego. Najch ętniej odwiedzanymi obszarami Puszczy s ą (w kolejno ści wskaza ń): Dziewicza Góra 1, Tuczno, Kami ńsko, Kicin oraz Okuniec, Zielonka i inne (rycina poni Ŝej).

Ryc.1 Poło Ŝenie systemu rekreacyjnego miasta Poznania na tle systemów rekreacyjnych strefy podmiejskiej. 1 – miejskie tereny rekreacyjne i pasma krajobrazowe, 2 – podmiejskie tereny

88 rekreacyjne, 3 – krajobrazy naturalne, 4 – wody powierzchniowe, 5 – Pozna ń i byłe miasta powiatowe, 6 – małe miasteczka, 7 – centra rekreacyjne, turystyczne i kulturalne, 8 – główne drogi wyjazdowe, 9 – linie kolejowe, 10 – zasi ęg codziennej i weekendowej penetracji.

Dolina Warty stanowi ąca trzon systemu rekreacyjnego gminy oceniana jest jako teren nieatrakcyjny i niech ętnie odwiedzana. Jako podstawow ą przyczyn ę podano przekształcenia antropogeniczne, całkowicie zmieniaj ące charakter krajobrazu. Szlaki turystyczne Zwi ązane s ą z systemem rekreacyjnym Puszczy Zielonki. Na terenie Gminy s ą dwa miejsca o łatwej dost ępno ści: Czerwonak , sk ąd wychodzi szlak czerwony, prowadz ący na Dziewicz ą Gór ę oraz Owi ńska , z własnym, miejskim szlakiem czarnym i szlakiem niebieskim o dwóch ramionach, prowadz ących do Dziewiczej Góry i Tuczna. Dziewicza Góra jest obszarem węzłowym; krzy Ŝuj ą si ę tu bowiem szlaki: czerwony, z Czerwonaka do Oko ńca i dalej przez Zielonk ę, Rejowiec do Rogo źna, wspomniany ju Ŝ szlak niebieski oraz Ŝółty, wiod ący z Dziewiczej Góry do Kobylnicy. Dost ępno ść komunikacyjna. Gmina Czerwonak ma dogodne poł ączenie z Poznaniem, PKP trasa Poznań-Wągrowiec, PKS i KSK, m.in. do Obornik, Piły, Poznania i W ągrowca, oraz autobusami podmiejskimi z Poznania-Śródki.

6.2. Walory turystyczne gminy Czerwonak.

Podstaw ą rozwoju turystyki s ą zró Ŝnicowane walory turystyczne poszczególnych regionów oraz odpowiednio wykształcona infrastruktura, zarówno techniczna, jak i społeczna. Nasilenie ruchu turystycznego w przestrzeni i czasie uzale Ŝnione jest od wielu czynników, przy czym decyduj ącą rol ę odgrywa

89 atrakcyjno ść turystyczna obszaru, wpływaj ąca na świadomo ść turystów dokonuj ących wyboru odpowiedniego terenu do penetracji. Walory turystyczne to zespół elementów środowiska przyrodniczego (rze źba, wody, pola, lasy, zwierz ęta) oraz elementów nieprzyrodniczych (kultura materialna i duchowa), które wspólnie lub kaŜdy z osobna mog ą by ć przedmiotem zainteresowania turystów. W zale Ŝno ści od tych zainteresowa ń oraz celu penetracji wyró Ŝnia si ę trzy typy walorów turystycznych: wypoczynkowe, krajobrazowe i specjalistyczne . Walory wypoczynkowe pozostaj ą w ścisłej zale Ŝno ści od cech środowiska przyrodniczego i umo Ŝliwiaj ą rozwój wypoczynku pobytowego, dłu Ŝszego jak i zwi ązanego z dniami wolnymi od pracy, w celu regeneracji sił fizycznych i psychicznych człowieka. Walory krajobrazowe obejmuj ą zespoły krajobrazowe i osobliwo ści przyrody (parki narodowe, rezerwaty, pomniki przyrody itp.) oraz elementy kultury materialnej i duchowej, które decyduj ą o mo Ŝliwo ściach uprawiania, w celach poznawczych, turystyki krajoznawczej. Walory specjalistyczne tworzy zespół cech i elementów środowiska przyrodniczego, umo Ŝliwiaj ących uprawianie ró Ŝnych form turystyki kwalifikowanej, wymagaj ącej specjalistycznych umiej ętno ści i odpowiedniego sprz ętu. Z reguły wyst ępuj ą one na terenach maj ących równie Ŝ walory wypoczynkowe i krajoznawcze. Waloryzację z punktu widzenia turystyki wypoczynkowej przeprowadza si ę w oparciu o nast ępuj ące kryteria: ⇒ ukształtowanie terenu (urze źbienie), ⇒ sie ć wód powierzchniowych ⇒ szat ę ro ślinn ą, gdy Ŝ te elementy pod wzgl ędem wizualnym stanowi ą główne składniki krajobrazu.

90 Ocen ę walorów krajoznawczych przeprowadza si ę bior ąc pod uwag ę nast ępuj ące cechy obszaru: ⇒ walory zwi ązane z zespołami krajobrazowymi i osobliwo ściami przyrody, ⇒ dobra kultury ⇒ stopie ń urbanizacji – krajobraz przemysłowy.

6.3. Walory wypoczynkowe gminy Czerwonak.

Podstawowy zasób walorów przyrodniczych gminy Czerwonak tworz ą walory przyrodnicze gminy , b ędące oparciem dla ró Ŝnych form turystyki i rekreacji zwi ązane s ą z kompleksem le śnym Puszcza Zielonka. Jest to najwi ększy obszar le śny okolic Poznania, w cz ęści obj ęty ochron ą w postaci parku krajobrazowego. Słabe gleby warunkuj ą wyst ępowanie w przewadze borów sosnowych, cz ęś ciowo mieszanych; na lepszych glebach w cz ęś ci południowej (okolice Dziewiczej Góry) - drzewostanów li ściastych. Dla oceny jego przydatno ści dla rekreacji i rozwoju usług turystycznych nale Ŝy wzi ąć pod uwag ę jego naturaln ą odporno ść na degradacj ę i naturaln ą chłonno ść rekreacyjn ą terenu Zestawienia poni Ŝej). Tabela : Naturalna odporno ść środowiska le śnego zale Ŝna od typu siedliskowego lasu

Charaktery- Lp. styka Typy lasu Stopie ń środowiska odporno ści le śnego 1. suche, • bory mieszane świe Ŝe zacienione lub • lasy mieszane odporne mroczne • lasy świe Ŝe

91 2. wilgotne widne • bory wilgotne średnio odporne 3. wilgotne • bory mieszane wilgotne zacienione • lasy wilgotne średnio odporne • lasy ł ęgowe 4. bardzo widne • bory świe Ŝe średnio odporne 5. bardzo suche • bory suche mało odporne 6. mokre, • olsy mało odporne zacienione lub • olsy jesionowe mroczne 7. bagienne widne • bory bagienne mało odporne

Zasadniczo, bior ąc pod uwag ę podatno ść na degradacj ę (tabela powy Ŝej), lasy te w cało ści nadaj ą si ę do uprawiania rekreacji i turystyki, poza siedliskami skrajnie suchymi i wilgotnymi. Jednak formy rekreacji winny by ć zgodnie z wymaganiami stanowionymi na terenach chronionych. Konfiguracja terenu Puszczy Zielonka, niew ątpliwie atrakcyjna pod wzgl ędem krajobrazowym, jest efektem ostatniego zlodowacenia (stadiał pozna ński zlodowacenia bałtyckiego). Pozostały po nim liczne ślady w postaci pagórków, dolin i rynien jeziornych. Pozostało ści ą l ądolodu skandynawskiego jest równole Ŝnikowe pasmo wzniesie ń, zwane środkowopozna ńsk ą moren ą czołow ą, z kulminacj ą w postaci Dziewiczej Góry (3 km na południowy wschód od Czerwonaka), o wysoko ści 143 m n.p.m. Na wschodzie morena zaznacza si ę słabiej. Dolina Warty , która winna stanowi ć krajobrazowy szkielet gminy, jest jednak terenem o znacznie przekształconej rze źbie, zdekomponowanych i zdegradowanych krajobrazach. Przywrócenie jej przyrodniczego układu funkcjonalnego wymagałoby kompleksowych działa ń rewitalizacyjnych i

92 rekultywacyjnych obejmuj ących przynajmniej cały pozna ński odcinek rzeki (Pozna ński Przełom Warty). Zasoby kulturowe gminy Czerwonak, z punktu widzenia ich przydatno ści w turystyce(walorów i atrakcji turystycznych), s ą niewielkie. Mimo licznych jednostek osadniczych o bogatej przeszło ści zaledwie kilka z nich mo Ŝe by ć wykorzystana w konstruowaniu oferty turystycznej gminy. Podstawowe znaczenie maj ą w tym przypadku Owi ńska , których potencjał turystyczny zawiera si ę nie tylko w istniej ących tam zabytkowych obiektach, ale równie Ŝ wynika z niewykorzystanych zasobów materialnych, mog ących przyci ągn ąć inwestorów (np. zabudowania dawnego folwarku). Dogodna lokalizacja („wrota” do Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka), łatwy dojazd oraz brak uci ąŜ liwego przemysłu stanowi ą dodatkowy, nie wyzyskany dla turystyki walor tej miejscowo ści. Inne interesuj ące pojedyncze obiekty o ró Ŝnych potencjale turystycznym znajduj ą si ę w nast ępuj ących miejscowo ściach gminy: Bolechowo (park krajobrazowy, pow. 3,15 ha, pochodz ący z I poł. XIX w.) Kicin (XVIII-w. ko ściół parafialny, ku źnia i budynki folwarczne z XIX/XX w.) Trzaskowo (dwór i park krajobrazowy - ok. 3 ha, XIX w.)

7. Uwarunkowania rozwoju systemów technicznych.

7.1. Komunikacja drogowa.

Zgodnie z klasyfikacj ą obowi ązuj ącą od 1 stycznia 1999 roku tj. po wprowadzeniu reformy administracyjnej przez gmin ę Czerwonak przebiega jedna droga wojewódzka nr 196 Pozna ń - Skoki - W ągrowiec.

93 Droga ta zapewnia najkrótsze poł ączenie z Poznaniem oraz z drog ą krajow ą nr 2 Świecko - Pozna ń - Warszawa, która przebiega w odległo ści 9 km od Czerwonaka . Droga ta jest bardzo obci ąŜ ona ruchem samochodowym, który w 1995 roku wynosił 8600 pojazdów / dob ę. Dodatkowe utrudnienia dla ruchu samochodowego powoduj ą trzy skrzy Ŝowania z lini ą kolejow ą. Droga nr 196 jest głównym dojazdem do bazy paliwowej w Rejowcu (gmina Skoki). Przez gmin ę przebiega sze ść dróg powiatowych: - nr 32 206 Pozna ń - Biedrusko - Bolechowo - nr 32 207 Pozna ń - Kicin - Mielno - Wierzonka - nr 32 208 Swarz ędz - Kobylnica - Wierzonka - Tuczno - nr 32 233 Owinska - Potasze - Bolechowo - nr 32 234 Owinska - Mielno - nr 32 249 Czerwonak - Kicin - Wierzenica, oraz 10 dróg gminnych wymienionych w Dzienniku Urz ędowym Województwa Pozna ńskiego nr 13 z 27.12.1996r. 1. Bolechowo - Szlach ęcin 2. Czerwonak ( Plac Zielony ) - Kicin 3. Kicin - Czernice 4. Koziegłowy - Poldrób 5. Kicin - Janikowo 6. Czerwonak - Dziewicza Góra ( ul. Le śna ) 7. Czerwonak - Mi ękowo 8. Czerwonak - Annowo 9. Promnice - Złotoryjsko 10. D ębogóra - D ębogóra.

94 Na terenie gminy jest 50 km dróg gminnych z czego 29 km posiada nawierzchni ę utwardzon ą tj. 58 % . Wska źnik g ęsto ści dróg gminnych wynosił w 1997 roku 60,8 km /100 km 2 co jest warto ści ą nieco mniejsz ą od średniej wojewódzkiej dla gmin wiejskich 63,6 km /100 km 2.

7.2. Komunikacja kolejowa.

Przez obszar gminy przebiega jednotorowa linia kolejowa Pozna ń Wschód - Wągrowiec - Bydgoszcz. Przeci ętnie na dob ę kursuje po niej 14 poci ągów osobowych zapewniaj ąc poł ączenia kolejowe mi ędzy miastami i gminami Pozna ń, Czerwonak, Murowana Go ślina, Skoki, W ągrowiec. Na obszarze gminy znajduj ą si ę stacje kolejowe: Karolin, Czerwonak, Owinska, Bolechowo.

Uwarunkowania motoryzacyjne.

Pomiary ruchu samochodowego na drogach prowadzi Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych w okresach pi ęcioletnich. Analiz ę wzrostu ruchu samochodowego na drodze nr 196 w obszarze gminy rozpatrywano w latach 1990 - 1995.

Nat ęŜ enie ruchu Nat ęŜ enie ruchu Wska źnik wzrostu Nr drogi 1990 roku 1995 rok ruchu nr 196 Pozna ń - Czerwonak - 4173 8600 2,06 Murowana Go ślina

95 Na drodze nr 196 wzrósł ruch o 106 %, a średni wzrost ruchu na drogach w latach 1990 - 95 wyniósł 42%. Wielko ść ruchu na drodze 196 daje uzasadnienie do poszerzenia istniej ącej jezdni do czterech pasów na odcinkach gdzie istnieje taka mo Ŝliwo ść lub budowy nowych odcinków trasy dla zwi ększenia przepustowo ści drogi.

7.3. Elektroenergetyczne systemy przesyłowe.

Przez gmin ę przebiegaj ą linie wysokiego napi ęcia: - 220 KV relacji GPZ Czerwonak - Konin - 110 KV Pozna ń - Czerwonak – Pobiedziska - 110 KV Pozna ń - Koziegłowy - Bolechowo - Oborniki. Na terenie gminy s ą zlokalizowane stacje rozdzielcze: - GPZ 220/110 KV - Czerwonak - GPZ 110/15 KV - Koziegłowy - GPZ 110/15 KV - Bolechowo. Ze stacji rozdzielczych 110/15 KV wyprowadzone s ą linie średniego napi ęcia 15 KV, które zasilaj ą stacje transformatorowe15/0,4 KV rozmieszczone na terenie gminy. Przy pomocy tych stacji napi ęcie 15 KV transformowane jest na niskie napi ęcie 380 V i 220 V a wi ęc takie na jakim pracuj ą urz ądzenia odbiorcze wi ększo ści konsumentów energii elektrycznej. Według „ Oceny stanu zaopatrzenia gmin w energi ę elektryczn ą” opracowane w 1997 roku przez Wydział Komunikacji i Infrastruktury Technicznej Urz ędu Wojewódzkiego w Poznaniu na obszarze gminy wyznaczono do modernizacji w latach 1999-2005 stacje 15/0,4 KV w miejscowo ściach: Promnice ( 1 stacja ), Bolechówko ( 1 stacja ), Mi ękowo ( 1 stacja ), Owinska ( 1 stacja ), oraz planuje si ę

96 budow ę nowych stacji wraz z liniami doprowadzaj ącymi średniego napi ęcia w miejscowo ściach: D ębogóra ( 1 stacja ), Promnice ( 2 stacje ), Bolechówko (1 stacja ), Mi ękowo ( 1 stacja ).

7.4. Ruroci ągi przesyłowe, naftowe i gazowe.

Przez gmin ę przebiega na kierunkach wschód - zachód ruroci ąg naftowy „ Przyja Ŝń ”, oraz równoległe do niego gazoci ąg wysokiego ci śnienia średnicy 350 mm, który ma poł ączenie z gazoci ągiem Odolanów - Pozna ń - Piła. Gazoci ąg o średnicy 500 mm Odolanów - Pozna ń - Piła przebiega na kierunku Północ - południe, od którego przez południową cz ęść gminy wyprowadzona jest tzw. odboczka do stacji redukcyjno - pomiarowej I stopnia zlokalizowanej w Poznaniu.

7.5. Wodoci ągi i kanalizacja.

7.5.1. Zaopatrzenie w wod ę.

Gmina Czerwonak kładzie du Ŝy nacisk na zorganizowan ą dostaw ę wody pitnej dla swoich mieszka ńców. W zwi ązku z tym prawie wszystkie wsie w gminie posiadaj ą sie ć wodoci ągow ą, jedynie mieszka ńcy wsi Mielno i D ębogóra zaopatruj ą si ę wod ę z własnych studni przydomowych. Pozostałe wsie w Gminie Czerwonak zaopatrywane s ą w wod ę z indywidualnych lub grupowych wodoci ągów wiejskich, lub z wodoci ągu Pozna ńskiego. Północna cz ęść gminy , a wi ęc wsie Czerwonak, Kicin, Owinska, Bolechowo, Annowo, Mi ękowo, Kliny, s ą zgodne z opracowan ą w 1994 r „Koncepcj ą zwodoci ągowania północnej cz ęś ci Gminy Czerwonak „ posiadaj ą wodoci ągi

97 lokalne lub grupowe, podł ączone do własnych wiejskich uj ęć wody. Południowa cz ęść gminy a wi ęc wie ś Koziegłowy przył ączona jest do sieci wodoci ągowej aglomeracji Pozna ńskiej. Istniej ące wodoci ągi w rejonie północnym gminy działają w oparciu o 4 uj ęcia wody, zlokalizowane w nast ępuj ących wsiach: 1. Uj ęcie w Owi ńskach – Potasze , zlokalizowane przy drodze le śnej w Potaszach. Składa si ę ono z 2 studni o zatwierdzonych zasobach wody w kategorii „B” decyzj ą Wojewody Pozna ńskiego nr 05X752036/74 z dnia 08.12.1994r, w 3 3 wysoko ści Q 1 = 95,0 m /h i Q 2 = 95,0 m /h przy gł ęboko ści 18,5 mppt. W Owi ńskach na terenie Gospodarstwa Rolnego zlokalizowana jest trzecia studnia . Woda surowa jest tłoczona z uj ęcia do stacji wodoci ągowej gdzie podlega procesowi uzdatniania na nast ępuj ących urz ądzeniach: ! spr ęŜ arka, 2 od Ŝelaziacze o średnicy Ø 1200 ,1 mieszacz, 1 zbiornik spr ęŜ onego powietrza o pojemno ści V = 1,5 m 3, 2 zbiorniki hydroforowe, 1 chlorator. stacja wodoci ągowa została wybudowana w 1992 roku i jest stan techniczny nie budzi zastrze Ŝeń. Roczna produkcja wody w 1998 roku wyniosła 215575,0 m 3/r, czyli 24,5 m 3/h. Wokół uj ęcia wyznaczona jest po średnia strefa ochronna na terenie której nie wolno lokalizowa ć : zabudowy mieszkaniowej i przemysłowej nie podł ączonej do sieci kanalizacyjnej, cmentarzy i grzebielisk zwierz ąt, odprowadza ć ścieków do wód powierzchniowych i podziemnych, w tym wylewanie ich na pola, wysypisk odpadów, przeróbki i składowania materiałów radioaktywnych, benzyn, olei itp., oraz wierce ń i odkrywek, nale Ŝy ograniczy ć hodowl ę zwierz ąt i u Ŝywanie nawozów płynnych. Dla zapewnienia odpowiedniego ci śnienia w sieci wodoci ągowej, woda jest tłoczona na zbiornik wie Ŝowy zlokalizowany przy torach PKP. Istniej ąca długo ść sieci wodoci ągowej wynosi około 16,0 km i doprowadza wod ę do nast ępuj ących wsi; Owi ńska, Mi ękowo, Bolechówko, Annowo, Potasze.

98 2. Uj ęcie wody w Kicinie, zlokalizowane jest na terenie stacji wodoci ągowej przy ulicy Pozna ńskiej. Składa si ę z trzech studni pracuj ących naprzemiennie . Gł ęboko ść studni wynosi 140,0 mppt. Nie ma potrzeby wyznaczania po średniej strefy ochronnej wokół uj ęcia. Zatwierdzone zasoby wody w kategorii „B” decyzj ą Urz ędu Wojewody Pozna ńskiego nr BRTG 432-171/74 z dnia 03.12.1974 r wynosi 3 Qe = 38,0 m /h dla ka Ŝdej studni. Wydajno ść istniej ących urz ądze ń na stacji wynosi Q = 54,0 m 3/h woda surowa jest uzdatniana na stacji wodoci ągowej na której znajduj ą si ę nast ępuj ące urz ądzenia : 3 od Ŝelaziacze o średnicy Ø 1800, centralny mieszacz powietrza, 1 zbiornik hydroforowy o pojemno ści V = 6,3 m 3, 3 pompy II 0, 1 spr ęŜ arka, 1 chlorator, 2 zbiorniki retencyjne o pojemności V = 2x100m 3. Z wodoci ągu tego zasilana jest wie ś Kicin, zbiornik wie Ŝowy w Czerwonaku, cz ęść Czerwonaka, oraz wie ś Kliny. Opracowany jest projekt na przedłu Ŝenie sieci do D ębogóry i Mielna. Produkcja roczna wody w 1998 roku wyniosła 166334 m3/r czyli 18,9 m 3/h wody. Rok budowy wodoci ągu 1982 , stan techniczny zadawalaj ący. 3. Ujecie wody w Promnicach, składa si ę z dwóch studni. Studnia nr 1 zlokalizowana jest przy ulicy Północnej, oraz studnia nr 2 zlokalizowana przy ulicy Jodłowej. Studnia nr 1 poło Ŝona jest na terenie stacji wodoci ągowej, na której znajduj ą si ę nast ępuj ące urz ądzenia słu Ŝą ce do uzdatniania wody; 2 zbiorniki retencyjne o pojemno ści V = 2x100 m3, 3 zestawy hydroforowe, pompownia II stopnia. Stacja wodoci ągowa znajduje si ę na terenie stra Ŝy po Ŝarnej. Zatwierdzone zasoby wody w kat „B” decyzj ą Wojewody Pozna ńskiego nr

OSX75203-5/94 z dnia 14.09.1994 r, wynosz ą Q e = 33,o m3/h dla ka Ŝdej studni, przy depresji s = 1,5 m i gł ęboko ści 15,0 mppt.

99 produkcja roczna wody w 1998 roku wyniosła 47720 m 3/r, czyli 5,4 m 3/h. Sie ć wodoci ągowa posiada długo ść około 18,0 km i obejmuje swym zasi ęgiem wie ś Promnice, Bolechowo Osiedle, i Bolechowo Stacja. Wokół uj ęcie wymagane jest zachowanie po średniej strefy ochronnej, gdy Ŝ woda ujmowana jest z utworów IV rz ędowych – przepuszczalnych. Zasi ęg strfy pokazano na zał ączniku graficznym. Stan techniczny wodoci ągu jest dobry. 4. Uj ęcie wody w Annowie zlokalizowane przy drodze Owi ńska – Annowo składa si ę z dwóch studni o zatwierdzonych zasobach wody w kategorii „B” decyzj ą Wojewody Pozna ńskiego nr GPU85302-14/77 z dnia 19,03.1977r. w wysoko ści Q e = 16,0 m3/h przy depresji s = 31,8 m ka Ŝda. Gł ęboko ść studni nr 1 wynosi 108,5 m ppt a studni nr 2 = 107 m ppt. Uj ęcie nie wymaga po średniej strefy ochronnej. Woda surowa uzdatniana jest na terenie stacji na której znajduj ą si ę nast ępuj ące urz ądzenia: 3 od Ŝelaziacze o średnicy Ø 1000, 1 centralny mieszacz, 1 sprz ęŜ ony zestaw hydroforowy, 3 pompy, 1 zbiornik retencyjny, o pojemno ści V = 100,00 m 3 i chlorator. Stacja została wybudowana w 1993 roku i jej stan techniczny jest dobry. Ze stacji wodoci ągowej wychodzi około 8,0 km sieci wodoci ągowej i zasila ona w wod ę północn ą cz ęść wsi Czerwonak, oraz południow ą cz ęść wsi Owi ńska. 5. Istniej ą równie Ŝ lokalne uj ęcia wody zasilaj ące tylko pojedyncze wsie lub 3 niektóre osiedla np. uj ęcie w Owi ńskach o wydajno ści Q e = 30,0 m /h –działaj ące awaryjnie w przypadku niedoboru wody z uj ęcia w Potaszy, uj ęcie w Czerwonaku równie Ŝ współpracuj ące z uj ęciem w Annowie i zasilaj ące Czerwonczyn, uj ęcie we wsi Trzaskowo, które z uwagi na to, Ŝe pobierana woda nie spełnia warunków fizyko – chemicznych dla wody pitnej, / brak urz ądze ń uzdatniaj ących / ulegnie likwidacji po podł ączeniu wsi do wodoci ągu Potasze, Szlach ęcin –wodoci ąg

100 zakładowy – po podł ączeniu do wodoci ągu w Promnicach równie Ŝ ulegnie likwidacji. Reasumuj ąc, Gmina Czerwonak oprócz wsi Mielno i D ębogóra jest zwodoci ągowana. Poszczególne wsie s ą zasilane z wodoci ągów wiejskich z jednego lub wi ęcej współpracuj ących z sob ą uj ęć wody, co pozwala na jej bezawaryjn ą dostaw ę do odbiorców. I tak Czerwonak jest zasadniczo zasilany w wod ę z uj ęcia w Kicinie, ale w północnej cz ęś ci uj ęcia w Czerwonaku , a w południowej cz ęś ci z uj ęcia „Pozna ńskiego” w cz ęść i południowej. Kicin / Mielno , D ębogóra / jest zaopatrywany w wod ę z uj ęcia w Kicinie. Owi ńska / południowa cz ęść /, Annowo, Mi ękowo – zasilane w ode z uj ęcia w Annowie. Owi ńska / środkowa cz ęść / , Potasze, Bolechówko – z uj ęcia w Potaszu. Bolechowo, Bolechowo Osiedle, Promnice – z uj ęcia w Promnicach. Koziegłowy s ą zasilane w wod ę z wodoci ągu Aglomeracji Pozna ńskiej. Trzaskowo – docelowo b ędzie przył ączone do wodoci ągu Potasze, Szlach ęcin do wodoci ągu w Promnicach.

7.5.2. Odprowadzenie ścieków sanitarnych.

Obecnie sie ć kanalizacji sanitarnej posiadaj ą w gminie 4 wsie: Koziegłowy, Owi ńska, Bolechowo i fragment Czerwonaka. Gmina Czerwonak posiada na swoim terenie 2 mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków do których odprowadza ścieki sanitarne. Na terenie wsi Koziegłowy znajduje si ę b ędąca w rozbudowie i modernizacji Centralna Oczyszczalnia Ścieków dla miasta Poznania / CO Ś / do której s ą odprowadzane ścieki sanitarne z miasta Poznania, Swarz ędza Koziegłów a docelowo b ędą równie Ŝ

101 z Suchego Lasu i Czerwonaka. W północnym kra ńcu gminy w Szlach ęcinie jest zlokalizowana mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków o docelowej 3 przepustowo ści Q d = 5 600,00 m /d. Obecna przepustowo ść oczyszczalni wynosi 3 Qd = 2500 ; 3000,00 m /d ścieków. Na oczyszczalni tej znajduj ą si ę nast ępuj ące urz ądzenia: piaskownik, komora napowietrzania, bioreaktor, osadniki wtórne, i przepompownia. Oczyszczalnia ta posiada wysoki stopie ń redukcji BZT 5 i CHZT i jest chemicznie wspomagana poprzez dodawania siarczanu glinu, jednak Ŝe nie ma mo Ŝliwo ści usuwanie zwi ązków biogennych. Do oczyszczalni tej doprowadzone są ścieki sanitarne z nast ępuj ących miejscowo ści w gminie: Owi ńska, Bolechowo, oraz z Murowanej Go śliny i Osiedla Zielone Wzgórza z Gminy Murowana Go ślina. Sieci ą kanalizacji sanitarnej obj ęte s ą w cało ści osiedla Karolin i Le śne w Koziegłowach, cz ęść ulicy Gdy ńskiej / do ulicy Topolowej / oraz cz ęś ciowo wsie : Owi ńska / w południowo – zachodniej cz ęś ci /, Bolechowo Osiedle i północna cz ęść Czerwonaka odprowadzaj ąca ścieki poprzez osadnik Imhoffa do Warty. Dla wsi Owi ńska został w 1993 roku opracowany przez POZPROJEKT „ Projekt techniczny kanalizacji i przepompowni ścieków „ Zgodnie z nim obecnie zrealizowano kanały w zachodniej część wsi / główny kolektor zbieraj ący / i kanały boczne oraz w południowej cz ęś ci tj. kanały odbieraj ące ścieki z zabudowy wielorodzinnej, przepompowni ę ścieków i kolektor tłoczny który tras ą równoległ ą do szosy Pozna ń – Murowana Go ślina biegnie do ko ńcówki istniej ącego kanału sanitarnego w Bolechowie i dalej na oczyszczalnie w Szlach ęcinie. W Bolechowie sieci ą kanalizacji sanitarnej obj ęta jest centralna cz ęść wsi Bolechowo Osiedle, sie ć grawitacyjna dochodzi do centralnej przepompowni ścieków zlokalizowanej na północ od wsi i dalej ścieki s ą transportowane do oczyszczalni w Szlach ęcinie.

102 W 1996 roku opracowano przez POZPROJEKT dokumentację dotycz ącą „ Rozprowadzenie sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej dla Czerwonaka wraz z profilami podłu Ŝnymi „ która zakłada budow ę sieci kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i tłocznej dla całego Czerwonaka. Obecnie jedynie Osiedle 40 –lecia PRL posiada sie ć kanalizacyjn ą doprowadzon ą do osadnika Imhoffa i dalej do rzeki Warty. Docelowo wszystkie ścieki sanitarne z Czerwonaka winny trafi ć do Centralnej Oczyszczalni Ścieków w Koziegłowach. Pozostałe wsie w gminie a wi ęc; Promnice, Trzaskowo, Bolechówko, Potasze, Kicin, Mi ękowo, Annowo, Kliny, Mielno, D ębogóra oraz du Ŝy fragment Czerwonaka ścieki sanitarne zagospodarowują we własnym zakresie tzn. Ŝe mieszka ńcy gromadz ą je w zbiornikach bezodpływowych i okresowo wywo Ŝą do najbli Ŝszej oczyszczalni.

7.5.3. Ocena stanu istniej ącego.

Gmina Czerwonak przykłada du Ŝą wag ę do komfortu Ŝycia swoich mieszka ńców. Zapewnia bowiem dostaw ę wody pitnej o odpowiednich parametrach fizyko – chemicznych i w odpowiedniej ilo ści prawie wszystkim swoim mieszka ńcom. Jedynie kra ńcowo poło Ŝone wsie na skraju Puszczy Zielonki, Mielno i D ębogóra , musz ą si ę zaopatrywa ć w wod ę pitn ą z własnych uj ęć przydomowych. Zarówno istniej ące uj ęcia wody oraz stacje wodoci ągowe i sie ć, s ą sukcesywnie rozbudowywane, tak aby nie wyst ąpił niedobór wody przy post ępuj ącej zabudowie mieszkaniowej i rzemie ślniczo – usługowej. Równie Ŝ w zakresie ochrony środowiska wykonano inwestycje słu Ŝą ce do transportu i neutralizacji ścieków , a wi ęc dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych. S ą to istniej ące oczyszczalnie i sie ć kanalizacyjna zbieraj ąca ścieki

103 ze wsi Koziegłowy, Bolechowo i Owi ńska do nich doprowadzona. Sieć kanalizacyjna jest sukcesywnie rozbudowywana Na terenie gminy znajduje si ę Centralna Oczyszczalnia Ścieków dla Aglomeracji Pozna ńskiej i docelowo b ędzie wykorzystana / po zbudowaniu sieci kanalizacyjnej / dla utylizacji ścieków równie Ŝ w gminie Czerwonak, nale Ŝy wi ęc wybudowa ć sie ć kanalizacji sanitarnej dla Czerwonaka, Kicina, Annowa i Mi ękowa i podł ączy ć ją do „CO Ś”. Poło Ŝenie w granicach gminy „CO Ś” oraz odbiornika ścieków jakim jest rzeka Warta, stwarza dla potencjalnych inwestorów mo Ŝliwo ść lokalizacji obiektów wodochłonnych, jednak Ŝe istniej ące uj ęcia wody ograniczaj ą te przedsi ęwzi ęcia z uwagi na ich wydajno ść , która w pełni zaspokaja obecne i perspektywiczne potrzeby gminy w tym zakresie, jednak Ŝe w przypadku lokalizacji obiektów wodochłonnych wymagana b ędzie budowa wodoci ągu poł ączonego z wodoci ągiem Pozna ńskim. Obecnie z uwagi na ró Ŝnic ę ci śnie ń w sieci wodoci ągowej nie ma poł ączenia pomi ędzy wodoci ągiem w Koziegłowach / tj. wodoci ągiem Aglomeracji Pozna ńskiej / a wodoci ągami lokalnymi w Czerwonaku.

7.6. Zaopatrzenie w gaz.

Stan istniej ący Na terenie gminy Czerwonak zlokalizowane s ą dwa podstawowe gazoci ągi wysokiego ci śnienia o ci śnieniu roboczym 5,5 Mpa: - gazoci ąg Dn 500 relacji Krobia – Piła - gazoci ąg Dn 350 obwodnica miasta Poznania

104 Z gazoci ągu Dn 500 zasilana jest istniej ąca stacja wysokiego ci śnienia w Potaszu – Owi ńskach zasilaj ąca cz ęść gminy Czerwonak.

Gazoci ągi wysokiego ci śnienia oraz stacja redukcyjna wprowadzaj ą pewne ograniczenia w lokalizacji nowych obiektów terenowych. Obiekty terenowe mo Ŝna lokalizowa ć ( w zale Ŝno ści od ich rodzaju ), w odległo ści od zewn ętrznej ścianki gazoci ągu wysokiego ci śnienia oraz od terenu stacji redukcyjnej okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 14 listopada 1995 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć sieci gazowe (Dz. U. Nr 139/95 poz. 686). Przykładowo zgodnie z w/w Rozporz ądzeniem odległo ści podstawowe od istniej ącego gazoci ągu wysokiego ci śnienia Dn 350 i 500 liczone od zewn ętrznej ścianki gazoci ągu wynosz ą: - dla miast i zespołów wiejskich budynków mieszkalnych o zwartej zabudowie (od linii zwartej zabudowy) 50 m, - dla budynków mieszkalnych zabudowy jedno i wielorodzinnej (od rzutu budynku) 35 m, - dla obiektów zakładów przemysłowych (od granicy terenu zakładu) 50 m, - dla budynków u Ŝyteczno ści publicznej i zamieszkania zbiorowego (od granicy terenu) 65 m. Obszar gminy Czerwonak jest cz ęś ciowo zgazyfikowany gazem ziemnym rozprowadzanym sieci ą gazow ą średniego ci śnienia. W rozpatrywanym rejonie rozprowadzany jest gaz ziemny zaazotowany podgrupy GZ-35 wg PN-87/C-96001 o warto ści opałowej 26,0 MJ/m3n.

105 Obecnie istniej ą dwa rejony zasilania, które wyodr ębniono ze wzgl ędu na kierunek doprowadzenia gazu ziemnego: - miejscowo ść Czerwonak b ędąca w trakcie gazyfikacji zasilania sieci ą gazow ą średniego ci śnienia doprowadzon ą z kierunku miasta Poznania. Osiedle Koziegłowy i Karolin posiadaj ą dwie stacje redukcyjne niskiego ci śnienia i s ą zgazyfikowane sieci ą niskiego ci śnienia - miejscowo ść Bolechowo, Owi ńska zasilane poprzez istniej ącą stacj ę redukcyjno-pomiarow ą wysokiego ci śnienia o przepustowo ści 3200 m 3 n/h zlokalizowan ą w Potaszu – Owi ńskach.

Podstaw ę gazyfikacji gminy Czerwonak stanowi układ sieci gazowej projektowany w „Zało Ŝeniach technicznych gazyfikacji miejscowo ści Czerwonak, Mi ękowo, Annowo, Kicin”, wrzesie ń 1995 r. oraz w „Programie gazyfikacji północnej częś ci gminy Czerwonak”, kwiecie ń 1998 r.

7.7. Gospodarka odpadami.

Na terenie gminy Czerwonak jest zlokalizowane wysypisko odpadów komunalnych w Owi ńskach, po wyeksploatowanym wyrobisku kruszywa naturalnego. W roku 1970 oddano do eksploatacji 5 ha powierzchni ziemi. Wysypisko w zorganizowanej formie powstało ok. 5 lat temu, jednak stan formalno prawny jest nieuregulowany. Śmieci s ą zwo Ŝone tylko z terenu gminy, poniewa Ŝ zbyt mała powierzchnia składowania nie pozwala na przyjmowanie wi ększej ilo ści odpadów. Gospodarka odpadami prowadzona jest w oparciu o ustaw ę „O utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminach z 13 wrze śnia 1996 r. Wła ścicielem obiektu jest Urz ąd Gminy, a kompleksow ą obsług ą wysypiska zajmuje si ę firma „Szymoniak” s.c. Obecnie odpady z terenu gminy zwo Ŝone s ą na wysypisko i tutaj

106 podlegaj ą składowaniu. Na terenie wysypiska prowadzi si ę cz ęś ciow ą segregacj ę odpadów – odzyskane surowce składowane s ą w magazynie surowców wtórnych W celu zapobiegania rozprzestrzeniania si ę śmieci po okolicy teren wysypiska jest ogrodzony siatk ą, a ponadto wokół s ą nasadzone drzewa. Teren wysypiska posiada stały, całodobowy nadzór. W roku 1998 nagromadzono ok. 1,8 tys. m 3 odpadów. Szacuje si ę, Ŝe wysypisko b ędzie przyjmowało odpady do połowy 2000 roku. Obecnie przyst ąpiono do budowy nowego składowiska odpadów.

8. Telefonizacja gminy.

Liczba abonentów telefonicznych w gminie Czerwonak w latach 1990 – 1998 przedstawia si ę nast ępuj ąco:

1990 – 1100 abonentów, 1996 – 2216 1997 – 2356 1998 – 2716

W gminie sukcesywnie przybywa nowych abonentów telefonicznych. W latach 1990 – 1998 ogólna liczba abonentów zwi ększyła si ę o 147 %. W roku 1993 średnio przypadało 67 abonentów telefonicznych na 1000 mieszka ńców, natomiast w roku 1997 było ju Ŝ 111 abonentów. Telefonizacja i zapewnienie innych usług telekomunikacyjnych w gminie powinno odbywa ć si ę zgodnie z uwarunkowaniami rynkowymi.

107 9. Cmentarnictwo.

Na terenie gminy znajduje si ę 10 cmentarzy, z których 9 jest sklasyfikowanych jako obiekty zabytkowe. Zmarłych grzebie si ę na cmentarzach w Owi ńskach , Kicinie i Czerwonaku. Obecny cmentarz parafialny w Owi ńskach, który pełni rol ę cmentarza dla miejscowo ści w północnej cz ęś ci gminy (Annowo, Bolechowo, Bolechówko, Mi ękowo, Owi ńska, Potasze i Promnice) zostanie zapełniony w przeci ągu około siedmiu lat. Cztery z zabytkowych cmentarzy to zaniedbane dzi ś pozostało ści XIX wiecznych cmentarzy ewangelickich.

10. Główne czynniki rozwoju społeczno - gospodarczego gminy.

Rozwój społeczno-gospodarczy gminy Czerwonak traktuje si ę jako efekt prowadzenia gospodarki lokalnej, czyli okre ślony stan rzeczywisto ści społeczno- gospodarczej gminy. Podstaw ę analizy rozwoju lokalnego gminy stanowi charakterystyka uwarunkowa ń, w śród których wyró Ŝnia si ę czynniki determinuj ące rozwój społeczno-gospodarczy. Do głównych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Czerwonak nale Ŝą : 1. poło Ŝenie komunikacyjne gminy, 2. restrukturyzacja gospodarki, 3. wysoki poziom wyposa Ŝenia w urz ądzenia infrastruktury technicznej, 4. inicjatywy władz lokalnych i mobilizacja społeczna mieszka ńców, 5. rozwój budownictwa mieszkaniowego i usług dla ludności, 6. rozwój intelektualno - kulturalny społeczno ści, 7. zasoby i stan środowiska przyrodniczego w gminie oraz walory krajobrazowe,

108 8. prowadzenie aktywnej polityki pro środowiskowej. Poło Ŝenie komunikacyjne gminy Czerwonak stanowi podstawowy czynnik jej rozwoju. Wi ąŜ e si ę to zarówno z tym, Ŝe gmina na południu bezpo średnio graniczy z miastem Poznaniem, jak równie Ŝ, Ŝe posiada tranzytowy charakter. Takie poło Ŝenie sprawia, Ŝe gmina ma wiele atutów. W śród nich niew ątpliwie nale Ŝy wymieni ć: istnienie ponadlokalnego rynku pracy umo Ŝliwiaj ącego zatrudnienie nadwy Ŝek lokalnej siły roboczej, funkcjonowanie ponadlokalnego rynku zbytu dla towarów produkcji rolnej i usług, lokalizacja działalno ści uzupełniaj ącej dla gospodarki Poznania, dyfuzja innowacji, podnoszenie poziomu Ŝycia ludno ści (poprzez przenoszenie wielkomiejskich wzorców na teren gminy). Cz ęść południowa gminy jest ponadto obszarem ekspansji Poznania i cechuje si ę wysokim stopniem urbanizacji. Przez Czerwonak przebiega odcinek drogi wojewódzkiej nr 196 relacji Pozna ń – Skoki – W ągrowiec, a w bezpo średnim s ąsiedztwie przebiega droga krajowa nr 2 Świecko – Pozna ń – Warszawa. Z takiego poło Ŝenia wynika wiele korzystnych konsekwencji, w śród których na szczególn ą uwag ę zasługuj ą: dobra dost ępno ść komunikacyjna, atrakcyjno ść lokalizacyjna, napływ kapitału (zarówno polskiego jak i zagranicznego), rozbudowa urz ądze ń infrastruktury technicznej oraz aktywizacja gospodarcza terenów przyległych do tras komunikacyjnych, w sferze działalno ści usługowej. Do negatywnych skutków poło Ŝenia tranzytowego nale Ŝy zaliczy ć: hałas i zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego, spowodowane du Ŝym nat ęŜ eniem ruchu oraz degradacj ę terenów przyległych do głównych tras komunikacyjnych wskutek rozwoju nowych inwestycji i ich silnego zag ęszczania. Restrukturyzacja gospodarki w warunkach gospodarki wolnorynkowej stanowi drugi wa Ŝny czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Na ten proces składa si ę: a) dynamiczny rozwój nowych podmiotów gospodarczych oraz miejsc pracy,

109 b) prywatyzacja gospodarki, c) nowe inwestycje gospodarcze i napływ kapitału (i związane z tym m.in. podnoszenie jako ści działalno ści produkcyjnej i usługowej), d) wzrost aktywno ści zawodowej lokalnej ludno ści, a w szczególno ści zmiana kwalifikacji i doskonalenie zawodowe, e) rozwój placówek otoczenia biznesu. W gminie Czerwonak wyst ąpił dynamiczny rozwój nowych podmiotów gospodarczych. W latach 1993 - 1997 nast ąpił ich 52 % wzrost, w tym głównie firm średnich i małych. Najwi ęcej podmiotów gospodarczych zarejestrowano w przemy śle i handlu. W strukturze gospodarki gminy utrwaliła si ę dominacja sektora przemysłowo-usługowego przy spadku roli rolnictwa. Przemiany w gospodarce powoduj ą, Ŝe wraz ze wzrostem liczby nowych podmiotów gospodarczych w gminie wzrasta równie Ŝ liczba nowych miejsc pracy. Znaczn ą cz ęść ludno ści gminy Czerwonak stanowi ą osoby zatrudnione poza rolnictwem, zwi ązane przede wszystkim z przemysłem oraz działalno ści ą usługow ą. Wi ększ ą dynamik ę rozwoju zatrudnienia mo Ŝna zaobserwowa ć w usługach, a w szczególno ści w handlu. Gmin ę Czerwonak cechuje dobrze rozbudowany i nadal dynamicznie rozwijaj ący si ę pozarolniczy sektor prywatny. Zjawisku temu sprzyja blisko ść du Ŝego rynku zbytu (miasto Pozna ń), zasoby siły roboczej, powi ązania kooperacyjne, jak równie Ŝ polityka władz lokalnych wspieraj ąca rozwój przedsi ębiorczo ści prywatnej. Napływ kapitału to kolejny wa Ŝny czynnik rozwoju społeczno- gospodarczego gminy Czerwonak. Z działalno ści nowych inwestycji gospodarczych na terenie gminy Czerwonak wynika wiele korzy ści. W śród nich na uwag ę zasługuj ą:

110 a) modernizacja bazy materialnej lokalnego przemysłu i unowocze śnianie technologii produkcji, b) restrukturyzacja własno ściowa podmiotów gospodarczych i wspomaganie procesów prywatyzacji, c) rozwój gminnego rynku pracy, d) podnoszenie jako ści działalno ści produkcyjnej i usługowej, konkurencyjno ści wyrobów, polepszanie oferty towarowej na rynku lokalnym i łatwiejszy dost ęp do ponadlokalnych rynków zbytu (w tym głównie miasta Poznania), e) wprowadzanie nowych technologii bezpiecznych dla środowiska naturalnego, f) zwi ększanie dochodów bud Ŝetowych gminy poprzez wzrost wpływów podatkowych. Z restrukturyzacj ą gospodarki gminy Czerwonak wi ąŜ e si ę równie Ŝ rozwój placówek otoczenia biznesu. W skład tego otoczenia, w nowych warunkach transformacji systemowej gospodarki wchodz ą m.in. takie placówki, jak: instytucje finansowe, towarzystwa i izby gospodarcze, agencje lokalne rozwoju gospodarczego. Czynnikiem warunkuj ącym rozwój społeczno-gospodarczy gminy Czerwonak jest wysoki poziom wyposa Ŝenia gminy w urz ądzenia infrastruktury technicznej. Pozwala to na podnoszenie standardów Ŝycia ludno ści wsi, a tak Ŝe stanowi o atrakcyjno ści terenów przeznaczonych na lokalizacj ę działalno ści gospodarczej. Gmin ę Czerwonak zalicza si ę do dobrze wyposa Ŝonych w urz ądzenia infrastruktury technicznej w śród gmin wiejskich aglomeracji pozna ńskiej. Gmina jest prawie w cało ści zwodoci ągowana (98,9 % ludno ści zaopatruje si ę w wod ę z wodoci ągu) i zgazyfikowana (z sieci gazowej korzysta 61 % mieszka ńców). Zaanga Ŝowanie lokalnego samorz ądu oraz aktywna postawa lokalnej zbiorowo ści stanowi ą wa Ŝne czynniki rozwoju społeczno-gospodarczego gminy

111 Czerwonak. Do inicjatyw podejmowanych przez władze lokalne przy du Ŝym współudziale mieszka ńców nale Ŝą przede wszystkim: a) przygotowywanie odpowiednich warunków dla lokalizacji nowych inwestycji, b) działania na rzecz ochrony środowiska, c) działalno ść społeczno-kulturalna i promocja gminy, d) pozyskiwanie funduszy pozabud Ŝetowych na rzecz realizacji nowych inwestycji oraz na ochron ę środowiska przyrodniczego.

Na rozwój społeczno-gospodarczy gminy Czerwonak składa si ę rozwój budownictwa mieszkaniowego i polepszanie warunków mieszkaniowych poprzez coraz wy Ŝszy standard ich wyposa Ŝenia w urz ądzenia infrastruktury technicznej, du Ŝa dost ępno ść do usług oraz nowych miejsc pracy. Poło Ŝenie gminy Czerwonak jest atrakcyjne, nie tylko ze wzgl ędu na blisko ść Poznania, ale tak Ŝe z powodu zasobów środowiska przyrodniczego. W gminie prowadzi si ę aktywn ą polityk ę pro środowiskow ą, szczególnie w zakresie ochrony zasobów i walorów środowiska. Polega ona na stosowaniu zasad racjonalnego i oszcz ędnego gospodarowania terenami o wysokich walorach przyrodniczych i przeznaczaniu ich głównie na działalno ść turystyczno- rekreacyjn ą.

112 CZ ĘŚĆ III – KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY.

1. Generalna koncepcja rozwoju gminy. Okre ślenie kierunków dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Czerwonak polega na odpowiedzi na nast ępuj ące pytania: a) ku czemu zmierza dalszy rozwój gminy i jakie s ą jego perspektywy? b) czy gmina w swoim dalszym rozwoju osi ągnie okre ślony poziom stabilizacji? c) czy utrzyma swoj ą konkurencyjno ść w stosunku do innych gmin wiejskich aglomeracji pozna ńskiej? d) czy posiada dodatkowe szanse dalszego rozwoju i z czego one wynikaj ą? W ogólnej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Czerwonaka przewiduje si ę, Ŝe cz ęść południowa gminy, tj. obszar Koziegłów, Czerwonaka oraz Kicina, stanowi ć maj ą tereny mieszkaniowe z funkcj ą usługow ą oraz nieuci ąŜ liwy przemysł. W cz ęś ci środkowej gminy ( Owi ńska, Potasze ) d ąŜ yć si ę będzie do rozwoju funkcji turystyczno - rekreacyjnej. Natomiast północn ą cz ęść gminy głównie w rejonie Bolechowa przeznacza si ę pod lokalizacj ą nieuci ąŜ liwego przemysłu. Generalna koncepcja rozwoju gminy Czerwonak zakłada jej rozwój umiarkowany i zrównowa Ŝony, zmierzaj ący w kierunku zmian jako ściowych w strefie rolniczo-rekreacyjnej oraz zmian jako ściowo-ilo ściowych w strefie zurbanizowanej.

113 Na tempo i kierunki rozwoju gminy Czerwonak maj ą zasadniczy wpływ nast ępuj ące zale Ŝno ści: a/ bezpo średnie s ąsiedztwo miasta Poznania, czego konsekwencj ą s ą: - zainteresowanie mieszka ńców miasta terenami mieszkaniowymi i rekreacyjnymi gminy, - istnienie rynku pracy odci ąŜ aj ącego rynek lokalny o mniejszych mo Ŝliwo ściach zatrudnienia, - rynek zbytu towarów produkcji rolnej i le śnej oraz produkcji lokalnej, - presja na podnoszenie standardów warunków Ŝycia poprzez przenoszenie wzorców miejskich na tereny gminy, b/ poło Ŝenie na terenie gminy obszaru chronionego krajobrazu „Puszcza Zielonka”, a zatem potrzeba okre ślenia szczególnych rygorów ochrony środowiska dla procesów rozwojowych, e/ tradycje produkcji rolnej, f/ dobry wska źnik oceny warunków agroekologicznych jako podstawy rozwoju gospodarki rolnej, g/ dobry wska źnik lesisto ści, h/ poziom wyposa Ŝenia w urz ądzenia infrastruktury technicznej, h/ ograniczone wyposa Ŝenie w usługi, i/ zasoby wodne i walory urze źbienia terenu stanowi ące podstaw ę tworzenia systemu retencji wód,

Do czynników sprzyjaj ących rozwojowi i determinuj ących funkcje gminy mo Ŝna zaliczy ć: - bezpo średnie s ąsiedztwo miasta Poznania, - poło Ŝenie komunikacyjne gminy, - rozwój budownictwa mieszkaniowego i usług dla ludno ści,

114 - poło Ŝenie w rejonie cennych przyrodniczo obszarów – chronionego parku krajobrazowego Puszczy Zielonki i Doliny Warty, - dobry wska źnik oceny warunków agroekologicznych jako podstawy rozwoju gospodarki rolnej, - dobry wska źnik lesisto ści, atrakcyjny krajobraz.

Do barier rozwoju nale Ŝą : - stan mo Ŝliwo ści finansowych gminy, - utrudnienia komunikacyjne, - niewykorzystane walory i mo Ŝliwo ści gminy, - degradacja środowiska, szczególnie wskutek braku infrastruktury technicznej.

Czynniki sprzyjaj ące rozwojowi, wynikaj ące z uwarunkowa ń przyrodniczo - krajobrazowych, systemu osadniczego i historycznych trendów rozwojowych wpłyn ęły na wskazanie w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego głównych funkcji gminy, które zaktywizuj ą jej rozwój.

2. Główne cele rozwoju i zasady realizacji polityki przestrzennej.

Celem nadrz ędnym w zagospodarowaniu przestrzennym gminy Czerwonak jest zapewnienie wła ściwego poziomu Ŝycia jego mieszka ńców, poprzez wykreowanie wysokich parametrów zagospodarowania – przestrzennych i środowiskowych, zapewnienie równorz ędnego dost ępu do usług dla wszystkich mieszka ńców, zapewnienie dost ępu do sieci infrastruktury technicznej i systemu komunikacyjnego.

115

A. Cele rozwoju ekologicznego: - ochrona powierzchni ziemi, - ochrona wód, - ochrona powietrza,

B. Cele rozwoju kulturowego: - ochrona obiektów zabytkowych, - ochrona krajobrazu kulturowego, - harmonijne kształtowanie nowej zabudowy, dostosowanej do skali i charakteru zabudowy istniej ącej,

C. Cele rozwoju gospodarczego: - rozwój budownictwa mieszkaniowego - rozwój usług podstawowych, bytowych, - wzrost aktywno ści i koniunktury gospodarczej, - rozwój komunikacji, - rozwój infrastruktury technicznej.

2.1. Schemat gospodarowania w gminie, docelowa wizja gminy.

Schemat gospodarowania przestrzeni ą w gminie składa si ę z kolejnych kroków, które maj ą doprowadzi ć do uzyskania zało Ŝonego efektu działa ń lub maksymalnego zbli Ŝenia si ę do tego efektu. Efektem ko ńcowym, docelowym jest idealny obraz gminy:

116 - jako przestrzeni, w której Ŝyj ą, mieszkaj ą, pracuj ą i wypoczywaj ą jej mieszka ńcy, ocenianej na podstawie jako ści Ŝycia, - jako przestrzeni krajobrazowo - estetycznej, odbieranej w kategoriach wizualnych i odczuwanej w bezkonfliktowym funkcjonowaniu struktur i powi ąza ń, - jako miejsca, w którym realizuje si ę Ŝyciowe cele, - jako wa Ŝnego ogniwa w regionalnym systemie przyrodniczym i osadniczym. Dla uzyskania zało Ŝonego efektu podejmowa ć nale Ŝy działania dotycz ące poszczególnych sfer rozwoju: środowiska przyrodniczego, mieszkania, pracy, wypoczynku. Środkiem osi ągania zało Ŝonych celów rozwoju jest podj ęcie przez ró Ŝnorodne podmioty programów działa ń wyznaczonych dla poszczególnych sfer rozwoju.

2.2. Sfery polityki przestrzennej i programy działa ń.

Polityka przestrzenna odnosi si ę do czterech płaszczyzn zrównowa Ŝonego rozwoju: - ochrony środowiska przyrodniczego, - kształtowania środowiska mieszkaniowego (mieszkanie), - budowy rynku pracy (praca), - tworzenia oferty wypoczynku (wypoczynek). Ka Ŝda z w/w sfer tworzy odpowiednie elementy struktury przestrzennej. Sfery przenikaj ą si ę wzajemnie. śadnego z elementów struktury przestrzennej nie mo Ŝna rozpatrywa ć i kształtowa ć w oderwaniu od cało ści, jak ą jest przestrze ń gminy, łącznie z jej wszystkimi składnikami, a w tym środowiskiem przyrodniczym i człowiekiem.

117 Realizacja polityki przestrzennej, jej sprawno ść i skuteczno ść bazuje na fachowo ści, organizacji i prawidłowej atmosferze pracy słu Ŝb administracji samorz ądowej, umiej ętno ści wł ączania ró Ŝnych podmiotów do wspólnych działa ń oraz od poziomu i kultury obsługi interesantów.

Programy działa ń w poszczególnych sferach rozwoju. A. Ochrona środowiska przyrodniczego. - Przygotowanie szczegółowego programu ochrony i wzbogacania środowiska bazuj ącego na specjalistycznych opracowaniach ekologów i przyrodników, a w tym inwentaryzacji przyrodniczej, programu ochrony i kształtowania zieleni. - Poprawa funkcjonowania dolinnych ł ączników ekologicznych i podbudowa zieleni ą lokalnych stref wododziałowych (maksymalne zalesienie terenu o słabych glebach oraz wprowadzanie zadrzewie ń i zakrzewie ń wsz ędzie tam, gdzie jest to mo Ŝliwe). - Rozwój sieci infrastruktury technicznej, w miar ę post ępuj ącej urbanizacji nowych terenów gminy. - Budowa sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy. Propagowanie rozwi ąza ń indywidualnych oczyszczalni zagrodowych na terenach le Ŝą cych poza systemem kanalizacji, pomoc finansowa dla indywidualnych inwestorów - Propagowanie idei i organizowanie segregacji odpadów i kompostowania odpadów organicznych. Rozwój zorganizowanego odbioru odpadów. - Egzekwowanie od uci ąŜ liwych zakładów likwidacji uci ąŜ liwo ści z nakazem zagospodarowania zieleni ą granic działki. - Prowadzenie do udro Ŝnienia, oczyszczenia i rozbudowy systemów wód otwartych gminy, niedopuszczanie do dalszego obni Ŝania si ę poziomu wód powierzchniowych i gruntowych. Realizacja programu małej i średniej retencji.

118 - Prowadzenie prac restytucyjnych i piel ęgnacyjnych w parkach podworskich i wiejskich – wł ączenie tych terenów do systemu powi ąza ń przyrodniczo – ekologicznych gminy. - Hamowanie procesów degradacji gleb przez czuwanie nad prawidłow ą struktur ą pól uprawnych, ł ąk, zadrzewie ń. - Działania na rzecz sukcesywnego wprowadzania metod rolnictwa ekologicznego: szkolenia, pokazy, wyjazdy szkoleniowe - Stymulowanie inicjatyw społecznych na rzecz działa ń proekologicznych. Propagowanie i prowadzenie edukacji ekologicznej, uzyskiwanie środków na cele edukacji, obj ęcie programem dzieci w wieku szkolnym, organizowanie spotka ń

B. Zaspokojenie elementarnych potrzeb ludno ści w zakresie zamieszkania i usług, pracy i wypoczynku. 1/ Przygotowanie terenów pod rozwój zabudowy mieszkaniowej na potrzeby własne gminy ( w tym budownictwo komunalne i socjalne) oraz „na sprzeda Ŝ” w systemie deweloperskim: - opracowanie planów miejscowych, - wykup i urz ądzenie niezb ędnych dróg publicznych, - uzbrojenie terenów w infrastruktur ę techniczn ą, - urz ądzenie zieleni towarzysz ącej, 2/ podniesienie standardu istniej ących usług o światy, kultury, sportu i wypoczynku, 3/ rozwój sieci szkół podstawowych, gimnazjów i przedszkoli zgodnie z wyst ępuj ącymi na terenie gminy potrzebami, 4/ zapewnienie równego dost ępu mieszka ńcom gminy do usług poprzez nowe inwestycje na terenach niedoinwestowanych oraz inwestycje powstaj ące równolegle z rozwojem mieszkalnictwa,

119 5/ stwarzanie sprzyjaj ących warunków dla rozwoju usług, w tym komercyjnych (handel, gastronomia, rzemiosło, usługi zdrowia, itp.) 6/ udost ępnienie terenów metodami jak w pkt. 1 pod aktywno ść gospodarcz ą oraz modernizacja, konserwacja i rozwój gminnej sieci drogowej i infrastruktury technicznej. 7/ aktywizacja rolnictwa we wszystkich jego formach, z wykluczeniem uci ąŜ liwych dla środowiska oraz wprowadzanie dolesie ń jako rozwoju gospodarki le śnej, 8/ udost ępnienie terenów dla rozwoju ró Ŝnorodnych form sportu i wypoczynku – przygotowanie bogatej oferty stosownie do pojemno ści turystycznej terenów, 9/ podnoszenie estetyki istniej ącej zabudowy poprzez działalno ść doradcz ą i promocyjn ą. 10/ promocja gminy jako atrakcyjnego miejsca inwestowania.

Ze wzgl ędu na istniej ące: przyrodnicze, kulturowe i społeczno – gospodarcze uwarunkowania rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miar ę równomierny rozwój poszczególnych funkcji i form zagospodarowania, jak równie Ŝ występowanie jednoznacznych czynników mog ących by ć motorem rozwoju wybranych dziedzin, nie znaleziono uzasadnienia do wariantowania rozwoju gminy.

120 3. Kierunki rozwoju przestrzennego gminy.

Aby koncepcja rozwoju gminy była trafna i gwarantowała mo Ŝliwość jej realizacji powinna: - wynika ć z naturalnych trendów rozwojowych, - uwzgl ędnia ć naturalne predyspozycje środowiska przyrodniczego, - odpowiada ć uwarunkowaniom zewn ętrznym i wewn ętrznym oraz wskazywa ć i wykorzystywa ć zakres mo Ŝliwych stymulacji i ingerencji w naturalny proces rozwojowy. Koncepcja rozwoju gminy powinna opiera ć si ę na zasadzie, Ŝe człowiek i przyroda oraz funkcjonalne, przestrzenne, techniczne i społeczne struktury gminne tworz ą jeden, zło Ŝony, współzale Ŝny i współdziałaj ący system, uwzgl ędniaj ący zale Ŝno ści wynikaj ące z poło Ŝenia w systemie osadniczym, przyrodniczym i technicznym rejonu.

3.1. Strefy funkcjonalno - krajobrazowe.

Rozwi ązanie wielu problemów przyrodniczych, społecznych i gospodarczych w gminie jest niemo Ŝliwe bez szerszego spojrzenia na zwi ązki i uwarunkowania wynikaj ące z jej poło Ŝenia geograficznego, w strefie wpływów urbanizacyjnych miasta Poznania, przeci ętej dwoma cennymi przyrodniczo terenami: dolin ą Warty i Puszcz ą Zielonk ą, przy drodze wojewódzkiej, w rejonie wyst ępowania gleb wysokiej klasy i silnych tradycji produkcji rolnej. Tak korzystne usytuowanie mo Ŝe sta ć si ę motorem rozwoju gminy. Dla okre ślenia uwarunkowa ń i zasad rozwoju gminy wprowadzono umowny podział przestrzeni gminy na strefy funkcjonalno - krajobrazowe tj. strefy zarz ądzania, wydzielaj ąc trzy kategorie obszarów, dla których wskazano stosowne

121 formy ochrony, niezb ędne działania zwi ązane z utrzymaniem po Ŝą danej kondycji tych obszarów, ograniczenia w gospodarce czy dost ępno ści dla turystyki.

Podstawowymi kryteriami wydzielania stref funkcjonalno - krajobrazowych były: - status terenów chronionych wydzielonych obszarów, - jako ść środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu, równie Ŝ rolniczego, który nale Ŝy zachowa ć, wzmocni ć lub przywróci ć, - stopie ń urbanizacji. Jako efekt ko ńcowy prac projektowych podzielono gmin ę Czerwonak na nast ępuj ące strefy przestrzenno – krajobrazowe:

A – strefa zurbanizowana w s ąsiedztwie miasta Poznania, obejmuje obszary, na których mog ą pojawi ć si ę intensywniejsze procesy urbanizacyjne w powi ązaniu z systemami miasta Poznania; w strefie tej leŜą wsie: Koziegłowy, Czerwonak, Kicin,

B – strefa parku krajobrazowego Puszczy Zielonki,

C – strefa upraw polowych,

D – strefa przełomowej Doliny Warty.

Strefy te ró Ŝni ą się stopniem i proponowanymi formami ochrony środowiska. Z jednej strony rozwój gospodarczy musi by ć dostosowany do szczegółowych wymaga ń zwi ązanych z ochron ą walorów, z drugiej strony - utrzymanie walorów środowiska mo Ŝe sta ć si ę czynnikiem aktywizuj ącym inne źródła dochodów gminy jak np. turystyk ę i rolnictwo ekologiczne. Generalna koncepcja rozwoju gminy

122 Czerwonak zakłada jej rozwój umiarkowany i zrównowaŜony, zmierzaj ący w kierunku zmian jako ściowych w strefie rolniczo – rekreacyjnej, oraz zmian jako ściowo – ilo ściowych w strefie zurbanizowanej.

W strefie zurbanizowanej A kierunki zagospodarowania przestrzennego dotyczy ć będą: 1. przygotowania ró Ŝnorodnej oferty : a. terenów mieszkaniowych , b. terenów usług, głównie komercyjnych, c. terenów aktywno ści gospodarczej, drobnego przemysłu i drobnej wytwórczo ści w taki sposób, aby harmonijnie wpasowały si ę w krajobraz i nie były uci ąŜ liwe dla środowiska przyrodniczego. 2. rozwoju jako ściowego i umiarkowanego rozwoju przestrzennego wielofunkcyjnych jednostek osadniczych, 3. ochrony środowiska kulturowego i przyrodniczego.

W strefie parku krajobrazowego Puszczy Zielonki B i przełomowej Doliny Warty D gospodarowanie w przestrzeni dotyczy ć b ędzie: 1. podejmowania ochrony typu konserwatorskiego w stosunku do wydzielonych obszarów i obiektów przyrodniczych i krajobrazowych, 2. podejmowania wzmo Ŝonej ochrony polegaj ącej na specjalnych działaniach w stosunku do okre ślonych obszarów i obiektów przyrodniczych i krajobrazowych, 3. podejmowanie działa ń hamuj ących procesy niszcz ące, podejmowanie działa ń rehabilitacyjnych i wzbogacaj ących ekosystemy,

123 4. utrzymywania racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do okre ślonych obszarów otwartych (ekosystemów le śnych i wodnych), 5. podejmowania specjalnych rygorów w stosunku do uci ąŜ liwych elementów zagospodarowania lub u Ŝytkowania.

W strefie upraw polowych C gospodarowanie w przestrzeni post ępowa ć b ędzie w kierunku: 1. odnowy krajobrazu rolniczego na drodze - wła ściwego kształtowania systemu zieleni, - ochrony i rekonstrukcji stosunków wodnych, - wprowadzenia rolnictwa ekologicznego 2. kontynuacji, aktywizacji i rozwoju rolnictwa - upraw rolnych i hodowli z preferencj ą dla nie intensywnych form hodowli jako kierunków wzbogacaj ących krajobraz, a nie uci ąŜ liwych dla środowiska.

3.2. Funkcje gminy.

Na obszarze gminy dominuje działalno ść przemysłowa oraz gospodarka rolna, oparta na kompleksach gruntów rolnych wysokich klas. Jako podstawowe funkcje gminy okre ślane były: - działalno ść przemysłowa, - rolnictwo, - mieszkalnictwo, - obsługa administracyjna i usługowa (usługi lokalne), - drobna wytwórczo ść i rzemiosło, głównie na bazie lokalnych surowców, - rekreacja, - le śnictwo.

124

W świetle przeprowadzonej diagnozy stanu gminy i analizy jej predyspozycji i mo Ŝliwo ści oraz uwarunkowa ń przyrodniczych, społecznych, gospodarczych i politycznych uzna ć nale Ŝy, Ŝe istniej ące funkcje gminy Czerwonak powinny zosta ć kontynuowane z tym, Ŝe winny one ulec ukierunkowaniu na zrównowa Ŝony rozwój oraz powinny zosta ć w znacznym stopniu zaktywizowane, aby mogły sta ć si ę w wi ększym stopniu czynnikami rozwojowymi. Powinny te Ŝ ulec przewarto ściowaniu w stopniu równym interwencyjnemu wprowadzeniu nowych funkcji, w celu pobudzenia rozwoju jednostki administracyjnej jak ą jest gmina. Przewarto ściowane zostan ą funkcje: - mieszkalnictwo – w kierunku wi ększej dbało ści o ład przestrzenny i uzyskanie wy Ŝszych standardów zamieszkania, - turystyka i wypoczynek – powinna by ć w swym rozwoju ukierunkowana na tworzenie form mało intensywnych, jednak nie pozbawionych atrakcyjno ści. - działalno ść przemysłowa (przewiduje si ę rozwój przestrzenny tej funkcji głównie we wsiach poło Ŝonych na północy gminy). Wprowadzane zmiany wynikaj ą z wprowadzenia poj ęcia zrównowa Ŝonego (eko-) rozwoju i przej ścia z aspektów ilo ściowych na jako ściowe: jako ść Ŝycia, środowiska, wizerunku przestrzeni i krajobrazu oraz z potrzeby zdobywania rynku inwestorów w dobie silnej konkurencyjno ści mi ędzy jednostkami samorz ądowymi jakimi s ą gminy. Są to jedyne drogi, obok świadomo ści ekologicznej mieszka ńców gminy i innych u Ŝytkowników środowiska, prowadz ące do poprawy jako ści Ŝycia i powi ększania dobrobytu.

125 Po niezb ędnych modyfikacjach funkcji uznaje si ę, Ŝe podstawowymi funkcjami gminy Czerwonak b ędą: 1) działalno ść gospodarcza, 2) mieszkalnictwo jako oferta dla mieszkańców spoza gminy, 3) nowoczesne rolnictwo, z po Ŝą danym du Ŝym udziałem rolnictwa ekologicznego 4) zaspokajanie potrzeb w zakresie turystyki i wypoczynku dla mieszka ńców Poznania (usługi lokalne i ponadlokalne), 5) ochrona i utrzymanie potencjału przyrodniczego.

Uznaje si ę wszystkie jednostki osadnicze za rozwojowe i proponuje si ę nast ępuj ącą systematyk ę: 1/ ośrodek dynamicznego rozwoju tj. o środek o silnych tendencjach wzrostowych w oparciu o dotychczasowy potencjał społeczno - gospodarczy, którego rozwój wymaga wprowadzenia znacznych przekształce ń krajobrazu i aktywnych działa ń na rzecz ochrony środowiska, 2/ ośrodek potencjalnych szans - o środek z predyspozycjami rozwojowymi w oparciu o nie odkryte dla okre ślonych funkcji walory środowiska przyrodniczego i poło Ŝenia geograficznego, którego rozwój zwi ązany jest ze znacznymi przekształceniami krajobrazu, ochron ą, wzmacnianiem i wzbogacaniem środowiska przyrodniczego, 3/ ośrodek umiarkowanego rozwoju - o środek rozwijaj ący si ę na miar ę swojego zaplecza społeczno - gospodarczego i predyspozycji przyrodniczych i krajobrazowych, 4/ ośrodek elementarnego rozwoju - o środek, w którym rozwój polega nie na wzro ście przestrzennym, ale na rehabilitacji

126 przestrzeni, na podnoszeniu standardów estetycznych i technicznych zabudowy oraz wzbogacaniu krajobrazu.

Studium zakłada rozwój poszczególnych wsi w oparciu o nast ępuj ące funkcje: 1. Koziegłowy – o środek dynamicznego rozwoju funkcja wiod ąca – mieszkaniowa funkcja uzupełniaj ąca – usługowo - przemysłowa Przewiduje si ę dynamiczny rozwój przestrzenny wsi wyznaczaj ąc nowe tereny mieszkaniowe.

2. Czerwonak– o środek dynamicznego rozwoju funkcja wiod ąca – mieszkalnictwo, usługi, administracja funkcja uzupełniaj ąca – przemysłowa Przewiduje si ę umiarkowany rozwój przestrzenny wsi z zachowaniem istniej ącego układu urbanistycznego wsi i mo Ŝliwo ści ą budownictwa plombowego,

3. Owi ńska – o środek dynamicznego rozwoju funkcja wiod ąca – wypoczynek, rekreacja, mieszkalnictwo funkcja uzupełniaj ąca: usługi, działalno ść gospodarcza Przewiduje si ę umiarkowany rozwój przestrzenny wsi z zachowaniem istniej ącego układu urbanistycznego wsi i mo Ŝliwo ści ą budownictwa plombowego.

4. Bolechowo, Bolechowo Osiedle – o środek dynamicznego rozwoju funkcja wiod ąca – działalno ść gospodarcza funkcja uzupełniaj ąca – mieszkalnictwo, usługi,

127 Przewiduje si ę umiarkowany rozwój przestrzenny wsi z zachowaniem istniej ącego układu urbanistycznego i mo Ŝliwo ści ą budownictwa plombowego oraz znaczny rozwój przestrzenny funkcji działalno ści gospodarczej

5. Kicin – o środek potencjalnych szans funkcja wiod ąca – mieszkalnictwo, rolnictwo funkcja uzupełniaj ąca: turystyka Przewiduje si ę rozwój przestrzenny wsi z mo Ŝliwo ści ą realizacji nowej zabudowy w granicach terenów rozwojowych jednostki.

6. Potasze – o środek potencjalnych szans funkcja wiod ąca – mieszkalnictwo funkcja uzupełniaj ąca: rolnicza, wypoczynkowa ( letniskowa ) Przewiduje si ę znaczny rozwój przestrzenny wsi z mo Ŝliwo ści ą realizacji nowej zabudowy w granicach terenów rozwojowych jednostki, wyznacza si ę tereny dla obiektów rekreacyjno - wypoczynkowych

7. Bolechówko – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – rolnictwo funkcja uzupełniaj ąca – agroturystyka, rekreacja Przewiduje si ę umiarkowany rozwój przestrzenny wsi wyznaczaj ąc nowe tereny dla obiektów rekreacyjno – wypoczynkowych.

8. Promnice – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – mieszkalnictwo, rolnictwo

128 Przewiduje si ę umiarkowany rozwój przestrzenny wsi wyznaczaj ąc nowe tereny dla zabudowy mieszkaniowej.

9. Szlach ęcin – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – rolnictwo

10. Mi ękowo – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – rolnictwo, mieszkalnictwo

11. Mielno – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – rolnictwo funkcja uzupełniaj ąca: turystyka Przewiduje si ę umiarkowany rozwój przestrzenny wsi wyznaczaj ąc nowe tereny dla obiektów turystyczno - rekreacyjnych.

12. D ębogóra – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – rolnictwo, mieszkalnictwo funkcja uzupełniaj ąca – turystyka

13. Kliny – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – rolnictwo funkcja uzupełniaj ąca – turystyka Przewiduje si ę umiarkowany rozwój przestrzenny wsi z mo Ŝliwo ści ą realizacji nowej zabudowy w granicach terenów rozwojowych jednostki,

14. Annowo – o środek umiarkowanego rozwoju

129 funkcja wiod ąca – rolnictwo, mieszkalnictwo

15. Trzaskowo – o środek umiarkowanego rozwoju funkcja wiod ąca – rolnictwo, mieszkalnictwo

16. Ludwikowo – o środek elementarnego rozwoju funkcja wiod ąca – le śnictwo

4. Rozwój demograficzny gminy.

W zwi ązku z do ść wysokim przyrostem naturalnym gmina ma bardzo dobrą struktur ę wieku ludno ści. A Ŝ 66% ogółu ludno ści jest w wieku do 40 lat, a 27,7 % stanowi ą dzieci i młodzie Ŝ do lat 18. W tej sytuacji problem starzenia si ę społecze ństwa nie jest w gminie Czerwonak tak powa Ŝny jak w innych gminach lub miastach. Prognoza demograficzna – w oparciu o wszystkie dotychczasowe przesłanki dot. rozwoju ludno ściowego gminy Czerwonak zakłada si ę stopniowy wzrost liczby mieszka ńców , do poziomu 25.000 osób około 2015 roku. Jedynie zwi ększony napływ ludno ści z zewn ątrz, zwi ązany np. ze wzmo Ŝonym ruchem budowlanym – mieszkaniowym, mo Ŝe przyspieszy ć osi ągni ęcie tej wielko ści. W strukturze wieku ludno ści nast ąpi : - wzrost liczby ludno ści w wieku przedprodukcyjnym (wiek rozrodczo ści osi ągn ą roczniki wy Ŝu demograficznego z lat 1976 – 1985) głównie w grupie 0 – 4 i 5 – 9 lat, niewielki wzrost liczby ludno ści w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym .

130

5. Kształtowanie systemu ekologicznego gminy.

W "Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy" sprawy środowiska, zgodnie z zapisan ą w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju - s ą priorytetowe. Wynika z tego potrzeba ukierunkowania działa ń społeczno ści gminy na racjonalne uŜytkowanie krajobrazu i naturalnych zasobów przyrody. Składa si ę na to utrzymanie odpowiedniej jako ści poszczególnych komponentów środowiska (powietrza, wody, gleby), zapewnienia trwało ści ekosystemów le śnych, ł ąkowych i rolniczych (agroekosystemów) oraz ukształtowanie ładu ekologicznego, przestrzennego i estetycznego w krajobrazie gminy. Efektem tych działa ń ma by ć podniesienie jako ści Ŝycia, jego bytowanie w czystym, zdrowym środowisku i pi ęknym otoczeniu. Istotne znaczenie ma tu kwestia świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Bowiem problemy ekologiczne to te Ŝ problemy moralno ści i odpowiedzialno ści - rozró Ŝnienie ładu i nieładu, woli oraz potrzeb mieszka ńców - co do jako ści środowiska i poszanowania otoczenia. Planowanie przestrzenne jest podstawowym narz ędziem dla realizacji postulatów ochrony przyrody i kształtowania środowiska. Uwzgl ędnienie w "Studium..." systemu ekologicznego gminy jako jednego z podstawowych uwarunkowa ń rozwoju pozwoliło na zdefiniowanie kierunków ochrony środowiska oraz struktury funkcjonalno-przestrzennej. Podstawowe elementy systemu przyrodniczego gminy to dolina Warty, kompleksy le śne ( głównie Puszczy Zielonki ), doliny jezior, cieków, obszary rolne i zurbanizowane.

131 Dla wła ściwego funkcjonowania i zachowania równowagi środowiska najwa Ŝniejsz ą rol ę pełni ą wszystkie powierzchnie naturalne - środowiskotwórcze, a wi ęc lasy, wody, torfowiska, bagna, ł ąki, tereny zadrzewione. Pradolina Warty, przebiegaj ąca przez środek Województwa Wielkopolskiego, stanowi główny element regionalnego systemu przyrodniczego jako o ś ekologiczna. Ochrona ta polega ć winna przede wszystkim na przywróceniu czysto ści wód rzeki, utrzymania trwało ści ekosystemów ł ąkowych, zachowaniu starorzeczy, wyrobisk potorfowych oraz trzcinowisk jako miejsc l ęgowych bogatej populacji ptaków wodno-błotnych.

Nale Ŝy zwi ększy ć te Ŝ powierzchnia wód otwartych – poprzez retencjonowanie wód na małych ciekach oraz budow ę stawów rybnych. Niezwykłe znaczenie maj ą te Ŝ zadrzewienia przywodne, przydro Ŝne, śródpolne. Na terenach rolniczych pełni ą one rol ę wiatrochronn ą, wodochronn ą, sanitarn ą, krajobrazow ą oraz s ą schronieniem dla wielu gatunków ptaków i owadów. Wprowadzanie ró Ŝnorodno ści krajobrazowej na terenach rolniczych, a wi ęc zwi ększania powierzchni ł ąk, zadrzewie ń, wód otwartych nadaje im charakter krajobrazu wypoczynkowego. Wobec rekreacyjnej funkcji gminy i tworzenia ośrodków obsługi ruchu turystyczno-wypoczynkowego na bazie istniej ących wsi, problem ten jest tym samym jeszcze wa Ŝniejszy. W "Studium..." postuluje si ę utrzymanie zadrzewie ń, ł ąk, oczek wodnych oraz zwi ększenie ich powierzchni, szczególnie uzupełnienie zadrzewie ń. W pierwszej kolejno ści nale Ŝy wykorzysta ć środowiskotwórcz ą rol ę dolin rzecznych, tam bowiem kształtowa ć mo Ŝna ziele ń najłatwiejsz ą w eksploatacji i odporn ą na degradacj ę.

132 5.1. Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego.

A. Zalecenia w zakresie gospodarowania w obr ębie systemu przyrodniczego gminy Czerwonak: a) ochrona dolinnych korytarzy ekologicznych przed zabudow ą i inwestycjami liniowymi przecinaj ącymi korytarze w poprzek, b) utworzenie (odbudowa) ł ączników ekologicznych poprzez udro Ŝnienie i odbudow ę starych cieków, kanałów i rowów melioracyjnych oraz wprowadzenie k ępowych nasadze ń o charakterze remiz; proponuje si ę wprowadzenie nast ępuj ących gatunków drzew i krzewów: obszary bardziej uwilgotnione - wierzba, topola, olsza czarna, jesion, d ąb, obszary bardziej suche - głóg jedno- i dwuszyjkowy, brzoza brodawkowata, tarnina, dzika ró Ŝa, pola grusza, dziki bez czarny; c) wprowadzenie obudowy biologicznej jezior śródpolnych, d) utrzymanie ci ągło ści w ęzła ekologicznego z korytarzami ekologicznymi,

B. Zalecenia w zakresie gospodarowania zasobami przyrodniczymi gminy Czerwonak: - promowanie i wspomaganie tworzenia gospodarstw ekologicznych, - pełna ochrona wód przed zanieczyszczeniem i likwidacj ą małych zbiorników i cieków śródpolnych, - podj ęcie działa ń zmierzaj ących do odtworzenia oczek śródpolnych, - ochrona wód powierzchniowym przed dopływem biogenów (pełna sanitacja obiektów i miejscowo ści, szczególnie rekreacyjnych), - ochrona i odtworzenia zadrzewie ń śródpolnych. W celu maksymalnego ograniczenia strat gruntów, zadrzewienia nale Ŝy sadzi ć na obrze Ŝach pól i na granicach parcel wzdłu Ŝ ich dłu Ŝszego boku. G ęsto ść sieci

133 zadrzewie ń okre ślaj ą takie czynniki jak: dominuj ący kierunek wiatrów, ukształtowanie terenu oraz wysoko ść zadrzewie ń. Nale Ŝy mie ć na uwadze biologiczn ą warto ść zadrzewie ń i jej znaczenie dla równowagi ekologicznej danej strefy. W przypadku u Ŝytkowania wszystkich gruntów, celowe jest przeznaczenie niewielkiej ich cz ęś ci pod zadrzewienia, wzbogacaj ąc sie ć istniej ących zadrzewie ń i stwarzaj ąc podstawy dla tworzenia nowej sieci. Wpłynie to dodatnio na ró Ŝnorodno ść biologiczn ą siedlisk w okolicy zamieszkania.

Do zada ń priorytetowych w zakresie ochrony środowiska powinno nale Ŝeć: A/ opracowanie i wdra Ŝanie programu odtworzenia sieci zadrzewie ń śródpolnych. B/ opracowanie i systematyczne wdra Ŝanie programu gospodarki ściekowej dla całej gminy, C/ opracowanie i systematyczne wdra Ŝanie programu gazyfikacji dla gminy, D/ opracowanie koncepcji rozwoju turystyki i rekreacji w gminie nie powoduj ących kolizji w środowisku.

Do zada ń realizowanych w dalszej perspektywie powinny nale Ŝeć: A/ utrwalanie funkcji wyznaczonych w obr ębie systemu przyrodniczego gminy kategorii ochronnych: korytarzy, ł ączników i w ęzłów ekologicznych, B/ wdro Ŝenie koncepcji rozwoju turystyki i rekreacji w gminie.

5.2. Ocena warunków środowiska przyrodniczego dla zainwestowania.

Przeprowadzona szczegółowa analiza środowiska przyrodniczego gminy Czerwonak pozwoliła oceni ć przydatno ść poszczególnych obszarów dla ró Ŝnych form zagospodarowania. Wynikaj ą z niej nast ępuj ące postulaty:

134 - dolin ę rzeki Warty jako dominuj ącą w gminie form ę krajobrazu nale Ŝy potraktowa ć z du Ŝą pieczołowito ści ą. Z uwagi na jej zró Ŝnicowanie wysoko ściowe, ekspozycj ę i nachylenie zboczy wnioski odniesiono do podziału szczegółowego doliny. Teras ę zalewow ą doliny rzeki Warty poło Ŝon ą najni Ŝej tj. około 60 m.n.p.m. nale Ŝy w miar ę mo Ŝliwo ści pozostawi ć w formie naturalnego krajobrazu ł ęgowego, wzgl ędnie przystosowanego dla rekreacji spacerowej po wyznaczonych trasach. Naturalna zieleń ł ęgowa pełni jednocze śnie funkcje retencyjne wód powodziowych. Doliny nie nale Ŝy przegradza ć nasypami ziemnymi, gdy Ŝ jest ona naturaln ą drog ą spływu powietrza z południa na północ. Nale Ŝy dba ć o wła ściw ą piel ęgnacj ę starorzeczy i odnóg rzeki dla utrzymania równowagi hydrologicznej systemu wodnego. Zakaz wszelkiej zabudowy. Wy Ŝsze stopnie doliny – tereny przedstawiaj ą zró Ŝnicowany stopie ń przydatno ści dla zabudowy. S ą to tereny z reguły płytszego zalegania wody gruntowej, zwi ększonej wilgotno ści powietrza. Nale Ŝy wi ęc ograniczy ć zabudow ę mieszkaniow ą, dopuszcza si ę przemysł nieuci ąŜ liwy dla środowiska z du Ŝą ilo ści ą zieleni ni Ŝszej, pozwalaj ącą na naturaln ą wentylacj ę wzdłu Ŝ doliny. Skarpa doliny na południu bardziej stroma, na północ bardziej połoga wymaga specjalnego potraktowania. Ze wzgl ędu na atrakcyjn ą wystaw ę zachodni ą zbocza doliny, dopuszcza si ę pojedyncze obiekty zabudowy mieszkaniowej wkomponowane w zbocze. Zbocza o dobrych glebach nale Ŝy zachowa ć dla upraw uŜytkowych plantacji jagód, leszczyny. W celu przeciwdziałania erozji zbocza nierolne nale Ŝy obsadza ć zieleni ą krzewiast ą, ciernist ą.

- Spod zabudowy nale Ŝy wykluczy ć wykształcone i atrakcyjne w terenie dolinki dopływów o warunkach gruntowo-wodnych i klimatycznych niekorzystnych.

135 Winny by ć utrzymane jako „zielone szwy” mi ędzy terenami zabudowanymi i jednocze śnie korytarzami ł ącz ącymi Puszcz ę Zielonk ę z dolin ą Warty.

- Na całym obszarze wysoczyzny oraz równiny sandrowej istniej ą korzystne warunki dla zabudowy. Szczególn ą warto ść dla zabudowy mieszkaniowej maj ą piaszczyste sandry o zdrowym, przepuszczalnym podłoŜu z kompleksami le śnymi na zapleczu.

Przemysł na tych terenach winien obowi ązywa ć szczególny zakaz składowania odpadów ze wzgl ędu na du Ŝą infiltracj ę gruntu i szybko ść rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń. - Kompleks wzgórz morenowych niezwykle urozmaiconych krajobrazowo z kulminacj ą Dziewicza Góra stanowi trzon parku krajobrazowego. S ą to tereny w przewadze zalesione, do bezwzgl ędnego utrzymania i specjalnych działa ń piel ęgnacyjnych.

Osobno przeprowadzono analiz ę zwartej zieleni le śnej, wyst ępuj ącej w du Ŝym procencie na terenie gminy. Na podstawie wła ściwo ści siedlisk dokonano podziału lasów na siedliska korzystne dla pełnego wykorzystania rekreacyjnego. S ą to bory i lasy mieszane, świe Ŝe, o du Ŝej odporno ści na u Ŝytkowanie. Siedliska wilgotne, olsy, nadaj ą si ę raczej na spacery po wyznaczonych szlakach. S ą to raczej fitocenozy średnioodporne, o du Ŝym zacienieniu, wilgotno ści powietrza i bujnej ro ślinno ści podszytowej. Specjaln ą ochron ą winne by ć otoczone młodniki do 20 lat, wył ączone z bezpo średniej penetracji. Specjalnego potraktowania wymagaj ą lasy ochronne wyznaczone przez słu Ŝbę le śną, s ą to niewielkie kompleksy lasów pełni ące dodatkowe funkcje retencyjne przy zbiornikach wodnych.

136

5.3. Zasady ochrony i kształtowania środowiska geograficznego gminy.

Zagospodarowanie przestrzenne obszarów respektuj ące walory i zasoby środowiska wymaga okre ślenia zasad jego kształtowania. Ma to szczególne znaczenie w praktyce realizacyjnej. Konieczne jest okre ślenie obszarów nienaruszalnych dla środowisk wymagaj ących szczególnych form zagospodarowania oraz terenów świadomie przekształcanych, jednak bezkolizyjnie w stosunku do środowiska. Obszar gminy podmiejskiej – Czerwonak przedstawia w projekcie ró Ŝnorodno ść uŜytkowania, tereny przemysłowe, mieszkaniowe, wypoczynkowe oraz intensywnego u Ŝytkowania rolniczego. Dla tak zró Ŝnicowanego projektu zagospodarowania, poza wyborem odpowiednich terenów dla poszczególnych funkcji wa Ŝne jest przestrzeganie realizacji przez inwestorów, tak aby s ąsiaduj ące obiekty nie kolidowały ze sob ą i ze środowiskiem. Z wytycznych generalnych w stosunku do wszystkich u Ŝytkowników a przede wszystkim w stosunku do przemysłu i rolnictwa jest to, Ŝe gmina Czerwonak w cało ści poło Ŝona jest w strefie chronionego krajobrazu. Oznacza to podporz ądkowanie si ę wymogom ochrony środowiska. Te wymagania powinny by ć egzekwowane od obiektów istniej ących a tak Ŝe narzucone dla przyszłych inwestorów. Z tym faktem wi ąŜ e si ę jednocze śnie konieczno ść wprowadzenia zakazu wszelkich lokalizacji uci ąŜ liwych m.in. ferm bez ściółkowego tuczu zwierz ąt, nawo Ŝenie gnojowic ą itp. Z uwagi na atrakcyjno ść krajobrazu przełomowej doliny Warty, wzgórz morenowych, pagórków odosobnionych – konieczne jest wprowadzenie zakazu wszelkich prac makroniwelacyjnych, dla ochrony tych naturalnych cech morfologicznych.

137 W pierwszym rz ędzie wyró Ŝniono komponenty środowiska, które s ą jego najwy Ŝsz ą warto ści ą. Do nich nale Ŝą : - kompleksy le śne, - gleby najwy Ŝszych klas bonitacyjnych, - kompleksy zespołów ł ąkowych trwale u Ŝytkowanych, - wody powierzchniowe, - udokumentowane zasoby kruszywa naturalnego, - uj ęcie wód pitnych wgł ębnych, - zasobny obszar wodono śny w dolinie rzeki Warty, - dominanty rze źby terenu.

Do tej grupy komponentów lecz chronionych odr ębnymi przepisami nale Ŝą tak Ŝe: - zabytkowe parki wiejskie, - pomniki przyrody, stanowiska rezerwatowe ro ślin, - lasy ochronne grupy I.

Nast ępn ą grup ę zagadnie ń stanowi ą propozycje świadomego działania w celu wła ściwego u Ŝytkowania zgodnie z naturalnymi wła ściwo ściami wzgl ędnie wzbogacone środowiska ju Ŝ zubo Ŝałego na skutek niewła ściwej działalno ści człowieka. Dotyczy to głównie rze źby terenu, zieleni, gleb, wód oraz cało ści krajobrazu jako tego zewn ętrznego przejawu stanu środowiska przyrodniczego. W wyniku „zderzenia” nowego programu zagospodarowania z istniej ącym środowiskiem mog ą wyst ąpi ć ewentualne kolizje w celu ich unikni ęcia, wzgl ędnie zminimalizowania konieczne jest narzucenie obostrzeń w stosunku do takich obiektów jak: wysypiska, oczyszczalnie, nowe zakłady przemysłowe, trasy komunikacyjne itp.

138 6. Ochrona i kształtowanie środowiska kulturowego.

Wiele wsi gminy Czerwonak zachowało czytelny pierwotny układ przestrzenny, a dzi ęki do dzi ś istniej ącej zabytkowej zabudowie poł ączonej z malowniczym krajobrazem (lasy ) wyró Ŝniaj ą si ę wyj ątkowym urokiem – nale Ŝą do nich Owi ńska, D ębogóra, Trzaskowo, Ludwikowo., Kicin. Znajduj ące si ę na terenie gminy dwory i pałace wraz z zało Ŝeniami folwarcznymi powinny mie ć przede wszystkim wła ścicieli i pełni ć okre ślone funkcje, które pozwoliłyby ich gospodarzom na odpowiednie utrzymanie zasobów (np. szeroko rozumiana turystyka i rekreacja, funkcje hotelowe. a tak Ŝe o środki lecznicze lub rehabilitacyjne). Obok troski o same obiekty zabytkowe nale Ŝy zawsze pami ęta ć o ochronie ich otoczenia. Zabytkowe parki, tereny pofolwarczne nie powinny podlega ć podziałom i zabudowie. Wszelkie działania przy obiektach zabytkowych wymagaj ą akceptacji Pa ństwowej Słu Ŝby Ochrony Zabytków – oddziału wojewódzkiego w Poznaniu, zgodnie z ustaw ą z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz.U. nr 10, poz. 48 z 1962 r. z pó źniejszymi zmianami).

7. Tereny rozwojowe gminy.

W zwi ązku z przewidywanym rozwojem jednostek osadniczych okre śla si ę tereny zainwestowane i przeznaczone do zainwestowania, pozwalaj ące na swobodny rozwój tych jednostek. Istotn ą spraw ą dla prawidłowego rozwoju gminy jest obj ęcie działaniami modernizacyjnymi i przekształceniami na rzecz rewaloryzacji historycznych

139 układów przestrzennych oraz rewaloryzacja obszarów zainwestowanych ju Ŝ współcze śnie, lecz o małych warto ściach lub zdegradowanych. Dla wiod ących jednostek wiejskich wyznaczono tereny rozwojowe i obszary strategiczne. Dla wi ększo ści wsi w pierwszej kolejno ści powinno d ąŜ yć si ę do uzupełnienia istniej ącej zabudowy, poprzez realizacj ę obiektów mieszkaniowych, usługowych czy działalno ści gospodarczej wzajemnie nie koliduj ących. Granice i powierzchnie terenów rozwojowych poza zwartym zainwestowaniem okre ślono dla ka Ŝdej wsi przy uwzgl ędnieniu uwarunkowa ń przyrodniczo – fizjograficznych, własno ściowych oraz funkcji aktywizuj ących ich ekonomiczny post ęp. Przewiduje si ę w zwi ązku z przemianami strukturalnymi na wsi konieczno ść przekształce ń funkcjonalno – przestrzennych i wprowadzenia nowego programu zorientowanego na wielofunkcyjno ść wsi, głównie powstawanie nowych usług i drobnego wytwórstwa w celu stworzenie nowych miejsc pracy dla zmniejszenia ukrytego bezrobocia w rolnictwie. Dla wiod ących jednostek wiejskich wyznaczono tereny na potrzeby własne na bazie istniej ącej struktury przestrzennej, w taki sposób aby mo Ŝliwe było przekształcenie tej struktury w kierunku zwi ększenia funkcjonalno ści i poprawy atrakcyjno ści układów urbanistycznych. Pozostałe jednostki wiejskie mog ą rozwija ć si ę w ramach istniej ącego zainwestowania osiedle ńczego na zasadzie uzupełnienia zabudow ą o charakterze plombowym. Tereny rolnicze winny by ć generalnie wył ączone spod zabudowy. Mo Ŝliwa jest tu tylko lokalizacja zagrody (siedliska) traktowanego jako warsztat pracy rolnika z mo Ŝliwo ści ą budowy i rozbudowy obiektów w produkcji tej niezb ędnych, w tym budynek mieszkalny rolnika lub drugi budynek mieszkalny dla rodziny rolnika. Jednak nie mo Ŝe to by ć podstawa do parcelacji dla zabudowy mieszkaniowej.

140 W wyj ątkowych wypadkach uzasadnionych lokalnymi uwarunkowaniami, mo Ŝna dopu ści ć adaptacj ę rozproszonej zabudowy siedliskowej na cele publiczne (usług, turystyki), po uprzednim wykonaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Atrakcyjno ść krajobrazu naturalnego i kulturowego ka Ŝdej z wsi stanowi o podstawach jej rozwoju. Dbało ść i ład przestrzenny, jedno z naczelnych zada ń samorz ądu gminy Czerwonak, le Ŝy w interesie mieszka ńców wsi, zapewniaj ąc im wysok ą jako ść Ŝycia w odniesieniu do warunków przestrzennych, jak i równie Ŝ w interesie gminy jako wspólnoty miejsca, zapewniaj ąc jej atrakcyjno ść dla go ści z zewn ątrz. Zainwestowanie na terenach jednostek osadniczych winno być dopuszczone zasadniczo tylko w zasi ęgu obszarów rozwojowych wyznaczonych rysunkiem Studium. W systemie jednostek osadniczych gminy Czerwonak mo Ŝna wyodr ębni ć szereg wsi o atrakcyjnym i charakterystycznym układzie przestrzennym. Ciekawa istniej ąca zabudowa wsi, stosunkowo niewielka jej degradacja wynikaj ąca z powojennych przekształce ń oraz bogate krajobrazowo otoczenie środowiska naturalnego, stanowi ą znaczny potencjał rozwoju nakierowany na popraw ę warunków Ŝycia mieszka ńców. Poprawa ta odbywa ć si ę powinna poprzez wzrost gospodarczy wsi oparty o nowoczesne rolnictwo, ale tak Ŝe usługi, działalno ść gospodarcz ą i turystyk ę. Dla zapewnienia atrakcyjno ści krajobrazu wsi niezb ędne jest prowadzenie zdyscyplinowanej polityki przestrzennej polegaj ącej w szczególno ści na: - utrzymaniu charakterystycznych układów przestrzennych wsi oraz ewentualnym przekształceniu tych układów gdzie zachodzi konieczno ść wykształcenia atrakcyjnego centrum wsi,

141 - lokalizacji nowej zabudowy z uwzgl ędnieniem utrzymania skali i charakteru zabudowy istniej ącej (wysoko ść , skala budynków i zało Ŝeń urbanistycznych, szeroko ść traktów, itp.), - lokalizacja wi ększych zespołów zabudowy na zasadach kompozycji stosowanej przy lokalizacji folwarków, - kształtowanie zabudowy wiejskiej na zasadzie tworzenia zagród stanowi ących charakterystyczne dla wsi zespoły zabudowy gniazdowej (zwartej i tworz ącej podwórza), umo Ŝliwienie lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jako funkcji wyodr ębnionej i samodzielnej lecz tworz ącej w miar ę zwarte pierzeje lub zespoły tworz ące gniazda (jako zagrody), - wytwarzanie reprezentacyjnych, wspólnych przestrzeni publicznych poprzez atrakcyjne urz ądzanie posadzek placów i ulic, małej architektury, modernizacj ę, renowacj ę i rehabilitacj ę zabudowy istniej ącej.

8. Kierunki rozwoju mieszkalnictwa i usług.

8.1. Mieszkalnictwo.

Stan zasobów mieszkaniowych gminy Czerwonak oraz dotychczasowe tempo przyrostu tych Ŝe zasobów skłania do przyj ęcia mieszkalnictwa – i to we wszystkich jego formach - jako jednego z głównych kierunków rozwojowych gminy. Jak wynika z dotychczasowych analiz główny nacisk powinien by ć poło Ŝony na budownictwo mieszkaniowe indywidualne, komunalne, w ramach TBS oraz socjalne dla najubo Ŝszej warstwy społecze ństwa. Władze gminy powinny wspiera ć wszystkie formy budownictwa mieszkaniowego na terenie gminy. Wspieranie to powinno si ę odbywa ć poprzez:

142 - opraacowywanie planów miejscowych dla terenów przeznaczonych pod rozwój funkcji mieszkaniowej, - sukcesywn ą realizacj ę infrastruktury technicznej na terenach mieszkaniowych, - ekonomizacj ę czynszów dla lokali momunalnych z uwzgl ędnieniem mo Ŝliwo ści jakie daje system dodatków mieszkaniowych, Szczególn ą form ą wspierania mieszkalnictwa jest poprawa standardu starej substancji mieszkaniowej – poprzez podj ęcie działa ń rehabilitacyjnych. Poza tym działaniom modernizacyjnym nale Ŝy obj ąć historyczne układy przestrzenne i ich substancj ę budowlan ą, oraz obszary zainwestowane ju Ŝ współcze śnie lecz o małych walorach lub zdegradowane. Na obszarze gminy przewiduje si ę zró Ŝnicowan ą zabudow ę mieszkaniow ą pod wzgl ędem charakteru i intensywno ści. Przewidywana jest zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i wielorodzinna ł ącznie z usługami podstawowymi.

W Studium wydzielono nast ępuj ące typy zabudowy mieszkaniowej: MU – tereny intensywnej zabudowy mieszkaniowo - usługowej M1 – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami M2 – tereny rozwoju budownictwa rezydencjonalnego i letniskowego o zabudowie ekstensywnej

Równolegle z powstawaniem zabudowy mieszkaniowej nale Ŝy zapewni ć realizacj ę kompleksowego programu obsługi ludno ści, szczególnie w sferze usług podstawowych.

143 8.2. Usługi.

W Studium przyj ęto dwa generalne kierunki rozwoju usług: - rozwój usług ponadlokalnych, zwi ązanych z poło Ŝeniem w aglomeracji pozna ńskiej, - realizacj ę zasady równego dost ępu do usług podstawowych, bytowych dla wszystkich mieszka ńców gminy. Rozwój przestrzenny tej sfery dotyczy ć b ędzie: - przygotowania ró Ŝnorodnej oferty nowych terenów dla usług ponadlokalnych (dla o środków administracyjno – usługowych, centrum finansowo – usługowego), - przekształce ń jako ściowych dotychczasowych obiektów usługowych poprzez, popraw ę wystroju architektoniczno – plastycznego drog ą modernizacji i remontów oraz zastosowanie ró Ŝnorodnych ułatwie ń dla klientów, - stwarzanie sprzyjaj ących warunków lub pewnych ogranicze ń (poprzez stosowne zapisy planów miejscowych) dla rozwoju usług komercyjnych, a tym samym sterowanie ich rozwojem zgodnie z wyst ępuj ącym zapotrzebowaniem lub interesem gminy. Realizacja zasady równego dost ępu mieszka ńców do usług bytowych powinna odbywa ć si ę poprzez: - niwelowanie ró Ŝnic w wyposa Ŝeniu w usługi handlu, gastronomii, rzemiosła usługowego, kultury i sportu poszczególnych wsi, - realizacj ę zakładanej sieci placówek o światowych – szkół podstawowych, gimnazjum i przedszkoli, zgodnie z wyst ępuj ącą struktur ą demograficzn ą, przy czym nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe za 5 – 10 lat mo Ŝe wyst ąpi ć wtórny wy Ŝ demograficzny (dzieci obecnego wy Ŝu demograficznego z lat 1976 – 1985),

144 Na terenach wsi usługi mo Ŝna lokalizowa ć na całym obszarze rozwojowym jednostek osadniczych, o ile nie koliduj ą z innymi funkcjami terenów. Nale Ŝy jednak d ąŜ yć do scentralizowania usług bytowych w o środkach poło Ŝonych centralnie w stosunku do zabudowy mieszkaniowej, wprowadzaj ąc wywa Ŝon ą ró Ŝnorodno ść bran Ŝ. Obiekty usługowe nale Ŝy projektowa ć z wyposa Ŝeniem dla niepełnosprawnych, w otoczeniu zieleni oraz z miejscami do parkowania pojazdów.

9. Kierunki rozwoju działalno ści gospodarczej.

9.1. Po Ŝą dane kierunki rozwoju rolnictwa.

Gospodarka rolna gminy podlega przeobra Ŝeniom systemowym podobnie, jak gospodarka kraju. W ostatnim okresie wyst ąpiły zjawiska i sytuacje charakteryzuj ące okres transformacji to jest: • wzrost udziału sektora prywatnego w u Ŝytkowaniu gruntów, • wzrost średniej powierzchni gospodarstwa rolnego, • spadek zu Ŝycia nawozów mineralnych, • pojawienie si ę bezrobocia na wsi, • pojawienie si ę odłogów i ugorów na gruntach ornych. Gospodarka rolna gminy, aby sprosta ć wymogom zmieniaj ącego si ę systemu powinna nadal si ę przekształca ć, mimo trudnej sytuacji społecznej okre ślanej mianem "strukturalnego bezrobocia". Przemiany, przebudowa rolnictwa i wsi, powinny zmierza ć w kierunku: • przebudowy struktury gospodarstw indywidualnych w kierunku gospodarstw efektywnych, • rozwoju drobnego przemysłu rolnego i przetwórczego, przetwarzaj ącego miejscowe surowce,

145 • rozwoju działalno ści pozarolniczej, • rozbudowy sieci usług produkcyjnych, społecznych i komunalnych. Wielk ą szans ą dla rolnictwa w Czerwonaku mo Ŝe by ć ukierunkowanie jego rozwoju na nowoczesn ą dziedzin ę tj. rolnictwo ekologiczne produkuj ące zdrow ą Ŝywno ść w oparciu o zasady Stowarzyszenia Producentów śywno ści Metodami Ekologicznymi "Ekoland". Skłaniaj ą ku temu walory naturalne środowiska: krajobraz polno-le śny, rozdrobnione pola i łąki, gdzie w warunkach maksymalnie zbli Ŝonych do naturalnych, mo Ŝna uprawia ć płody rolne o korzystnym dla organizmu ludzkiego składzie zrównowa Ŝonym pod wzgl ędem biochemicznym. Wymaga to wprowadzania pilota Ŝowych wzorcowych gospodarstw ekologicznych, które byłyby przekonywuj ącym przykładem dla tradycyjnych gospodarstw.

Dalszy rozwój rolnictwa powinien zosta ć ukierunkowany na: • prowadzenie gospodarki rolnej dostosowanej do naturalnych siedlisk • zaspokojenie potrzeb zmieniaj ącego si ę popytu.

W odniesieniu do produkcji ro ślinnej uwa Ŝa si ę za wła ściwe (po rozeznaniu rynku zbytu): • wprowadzanie nowych upraw w oparciu o lekkie gleby, a jednocze śnie wymagaj ących wi ększej pracochłonno ści - np. uprawy szparagów • odtwarzanie upraw dawnych polskich kultur rolnych jak len, konopie, gryka • wprowadzanie plantacji dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego i zielarskiego np. ró Ŝa, bez czarny, wiesiołek, leszczyna.

Natomiast w odniesieniu do hodowli zwierz ąt, proponuje si ę nast ępuj ące kierunki rozwoju: • wzrost produkcji bydła z uwagi na naturalne bogate zaplecze paszowe w postaci łąk nadwarcia ńskich,

146 • utrzymanie produkcji trzody chlewnej, z wykluczeniem rozwoju ferm bez ściółkowych • wprowadzanie hodowli uzupełniaj ących takich jak: hodowla koni, kóz, owiec, królików, pszczół i jedwabników.

Wa Ŝną dziedzin ą towarzysz ącą rozwojowi rolnictwa w gminie powinna by ć przedsi ębiorczo ść okołorolna i obsługa rolnictwa. W tej sferze zachodzi tak Ŝe proces przemian. Nale Ŝy wspiera ć i ułatwia ć powstawanie zakładów przetwórczych rolno-spo Ŝywczych, które współpracowa ć b ędą z producentami Ŝywno ści. Szczególnie wskazany jest rozwój małych wytwórni (np. masarnie, ubojnie, kwaszarnie, kaszarnie, gorzelnie) oraz ró Ŝnych form przechowalnictwa (punkty skupu, suszarnie, chłodnie, konfekcjonowanie).

9.2. Kierunki i zasady rozwoju działalno ści produkcyjnej.

W układzie przestrzennym gminy Czerwonak, Koziegłowy oraz Bolechowo są najwa Ŝniejszymi o środkami gospodarczymi o wiod ącej funkcji produkcyjnej - przemysłu, budownictwa, baz i magazynów. Specyficzn ą cech ą jest układ przestrzenny terenów działalno ści gospodarczej polegaj ący na koncentracji terenów wzdłu Ŝ trasy komunikacyjnej Pozna ń - Wągrowiec.

Przewiduje si ę nast ępuj ące kierunki rozwoju działalno ści produkcyjnej, to jest: • nale Ŝy preferowa ć rozwój małych jednostek, które zadbaj ą o nieuci ąŜ liwy charakter produkcji, najnowsze i bezpieczne technologie, postuluje si ę

147 wprowadzanie na szerok ą skal ę ekologicznych no śników energii: gazu ziemnego i oleju opałowego lekkiego; • dopuszcza ć wi ększe przedsi ęwzi ęcia gospodarcze (terenochłonne) pod warunkiem stosowania w ich działalno ści nowoczesnych technologii „oszcz ędzaj ących” środowisko przyrodnicze, przyjmuj ąc za wymóg absolutny – ochron ę czysto ści powietrza, • ponadto zaleca si ę wprowadzanie nowych technologii w zakresie korzystania z niekonwencjonalnych źródeł energii takich jak: kolektory słoneczne, pompy cieplne, siła wiatru, • w rozwoju powinny by ć preferowane dotychczasowe bran Ŝe produkcji oraz bran Ŝe oparte na miejscowym surowcu; • rozwijanie działalno ści produkcyjnej przy wykorzystaniu i zagospodarowywaniu wolnych obiektów, nieu Ŝytkowanych terenów produkcyjnych i usługowych dla potrzeb drobnego przemysłu, rzemiosła, przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego; • rozwijanie nowych form działalno ści produkcyjnej zgodnych z wymogami ochrony środowiska oraz z celami strategicznymi rozwoju gminy.

Zaj ęcie nowych terenów na cele przemysłowo – składowo - bazowe, mo Ŝe nast ąpi ć po całkowitym wykorzystaniu terenów przeznaczonych ju Ŝ w planie ogólnym gminy pod t ę funkcj ę.

Dla pozostałych terenów jakiekolwiek formy działalno ści gospodarczej powinny powstawa ć z zachowaniem pełnego bezpiecze ństwa dla środowiska i niekolizyjno ści w stosunku do funkcji mieszkaniowej. Nale Ŝy stwarza ć warunki organizacyjno-ekonomiczne celem pobudzenia aktywno ści lokalnej środowiska wiejskiego. Nowo powstaj ące podmioty gospodarcze powinny by ć dostosowane do skali danej jednostki osadniczej.

148 Tereny pod działalno ść gospodarcz ą, w tym działalno ść produkcyjn ą, powinny zosta ć wyznaczone poprzez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. W planach okre ślone zostan ą warunki zagospodarowania terenu, nasycenie zielenią, zasady zaopatrzenia w wod ę i odprowadzania ścieków, zasady utylizacji odpadów oraz minimalizacji hałasu.

10. Kształtowanie rozwoju turystyki, wypoczynku i rekreacji.

Gospodarka lokalna w uj ęciu tradycyjnym była pojmowana, jako działanie instytucji lokalnych zmierzaj ące do rozwoju lokalnego środowiska Ŝycia. Działania te były prowadzone w oparciu o miejscowe czynniki rozwoju. Wg Blakelego zaliczy ć do nich mo Ŝna:

1) sił ę robocz ą, 2) baz ę rozwojow ą w danym miejscu, 3) korzy ści miejsca, 4) zasoby wiedzy.

Czynnikiem rozwoju lokalnego jak i ponadlokalnego jest te Ŝ turystyka. Przez poj ęcie turystyki rozumie si ę odbywanie podró Ŝy w celach wypoczynkowych, sportowych lub poznawczych. W rozwoju lokalnym jest ona zwi ązana z miejscow ą skal ą działalno ści społeczno - gospodarczej, jest prowadzona z punktu widzenia potrzeb społeczno ści lokalnych. W proces ten jest zaanga Ŝowana ludno ść lokalna jak i struktury samorz ądowe. Rozwój ten nie ma ogranicze ń rzeczowych i rodzajowych. Powinien obejmowa ć szerok ą gam ę działa ń podejmowanych dla poprawy sytuacji materialnej i niematerialnej ludno ści i

149 gminy. Jest on uzupełnieniem rozwoju regionalnego, prowadzonego w oparciu o czynniki egzogeniczne. Rozwój lokalny jako specjalna kategoria rozwoju wykształcił si ę w Europie Zachodniej w latach 70-tych, gdy zaostrzył si ę kryzys polityki regionalnej. Poniewa Ŝ czynnikiem tego rozwoju jest tak Ŝe gospodarka rynkowa, w Polsce proces ten wyst ąpił znacznie pó źniej. Oparciem dla rozwoju był wzrost świadomo ści struktur samorz ądowych. Zaspokojenie potrzeb społeczno ści lokalnych jest mo Ŝliwe poprzez uaktywnienie miejscowych czynników rozwojowych, takich jak turystyka. Jednak aby turystyka stała si ę takim czynnikiem musz ą by ć zachowane pewne warunki. Dany region musi cechowa ć si ę czym ś, co b ędzie go pozytywnie wyró Ŝniało od pozostałych.

Do cech takich nale Ŝą : 1) Walory krajoznawcze: - przyrodnicze, stworzone przez natur ę - antropogeniczne, stworzone przez człowieka 2) Walory wypoczynkowe Najwy Ŝej ceni si ę wod ę zdatn ą do k ąpieli i uprawiania sportów wodnych, las, czyste powietrze, sprzyjaj ący mikroklimat, cisz ę i zró Ŝnicowanie terenu. Oprócz wy Ŝej wymienionych walorów dla prawidłowej obsługi ruchu turystycznego niezb ędne jest odpowiednie zagospodarowanie terenu, w szczególno ści za ś chodzi o baz ę noclegow ą, gastronomiczn ą.

150 Baza noclegowa Jest najwa Ŝniejszym elementem zagospodarowania. Rozró Ŝnia się w niej obiekty turystyczne słu Ŝą ce krótkim na ogół pobytom, jak hotele, motele, zajazdy, domy wycieczkowe, schroniska turystyczne i młodzie Ŝowe, campingi oraz pola biwakowe. Dla dłu Ŝszych pobytów przewidziane s ą o środki wczasowo - wypoczynkowe. Rozmieszczenie obiektów turystycznych i wczasowo - wypoczynkowych jest nierównomierne i zale Ŝy od walorów turystycznych, a zwłaszcza od wypoczynkowych. Najcz ęś ciej u Ŝywanym miernikiem stopnia zagospodarowania turystycznego jest liczba łó Ŝek lub miejsc noclegowych, która mo Ŝe by ć odnoszona do liczby ludno ści lub powierzchni terenu.

Baza gastronomiczna Gastronomia słu Ŝy zarówno ludno ści zamieszkuj ącej na stałe w danej miejscowo ści, jak i czasowo przybywaj ącym turystom, obsługuj ąc w mniejszym lub wi ększym stopniu jedn ą i drug ą grup ę ludno ści w zale Ŝno ści od charakteru miejscowo ści i pory roku. Cały kompleks bazy Ŝywieniowej składa si ę z obiektów umo Ŝliwiaj ących konsumpcj ę i zakup produktów Ŝywno ściowych oraz z zaplecza produkcyjnego, magazynowego i transportowego. Podstawowym rodzajem obiektów umo Ŝliwiaj ących konsumpcj ę są zakłady gastronomiczne typu Ŝywieniowego, które prowadz ą sprzeda Ŝ wszystkich rodzajów potraw i napojów. S ą to restauracje, jadłodajnie, bary szybkiej obsługi, bistra, bary mleczne. Zakłady gastronomiczne typu uzupełniaj ącego świadcz ą w ograniczonym zakresie usługi o charakterze Ŝywieniowym i stwarzaj ą warunki do wypoczynku, spotka ń towarzyskich i rozrywki. S ą to kawiarnie, bary, herbaciarnie, cukiernie, winiarnie itp. zwi ązane organizacyjnie z gastronomi ą, ale w aspekcie turystycznym maj ą charakter bazy

151 towarzysz ącej. Elementami bazy gastronomicznej s ą jeszcze punkty gastronomiczne do których zalicza si ę bufety, sma Ŝalnie, pijalnie, lodziarnie. Cech ą charakterystyczn ą ich jest wi ększa elastyczno ść , dostosowana do zmieniaj ącego si ę w czasie i przestrzeni nasilenia ruchu turystycznego.

Odpowiedni standard bazy noclegowej, gastronomicznej, czy mo Ŝliwo ść dogodnego dojazdu przyci ąga turystów. Oferta turystyczna powinna by ć zró Ŝnicowana, musi uwzgl ędnia ć indywidualne gusta i preferencje ludzi. Powy Ŝsze warunki nale Ŝy odnie ść do tradycyjnie rozumianej turystyki. Nie w pełni b ędą one miały odzwierciedlenie w tendencjach charakteryzuj ących współczesn ą turystyk ę , która preferuje rozwój łagodnych, zrównowa Ŝonych form tej działalno ści. Przykładem jest tutaj agroturystyka - oferuj ąca aktywny wypoczynek na terenach wiejskich zorganizowany przez rodziny rolników. Du Ŝe zainteresowanie jest wywołane zmian ą w upodobaniach turystów spowodowan ą krytycznym stosunkiem do dotychczasowych form wypoczynku, zwrotem w stron ę zdrowego trybu Ŝycia, zainteresowaniem aktywnymi formami wypoczynku. Turystyka przyczynia si ę do aktywizacji i rozwoju ekonomicznego rejonów wiejskich. Agroturystyka jest wa Ŝnym elementem w ekorozwoju, który charakteryzuje przyjazny stosunek do środowiska naturalnego. Rozwój wsi w wielu krajach rozwini ętych uzale Ŝniony jest od dochodów ze źródeł pozarolniczych. Ocenia si ę, Ŝe około 40 - 60% rolników krajów wysoko uprzemysłowionych czerpie dochody z pracy poza rolnictwem, w tym tak Ŝe z agroturystyki. Według oceny Instytutu Turystyki w Warszawie około 1/3 gmin w Polsce posiada odpowiednie warunki do aktywizacji przez rozwój usług turystycznych. Turystyka, zakładaj ąca szeroki pakiet ofert wypoczynku na wsi, daje mo Ŝliwo ść zatrudnienia dla ró Ŝnych grup

152 zawodowych. Przede wszystkim miejsce pracy i źródło dochodów uzyskuje rodzina rolnicza. Niezb ędnym składnikiem turystyki jest tak Ŝe organizowanie czasu wolnego turysty. Napływ turystów na tereny wiejskie stymuluje powstawanie na wsi ofert organizowania czasu wolnego: wycieczek pieszych, rowerowych, konnych. Agroturystyka sprzyja te Ŝ sprzeda Ŝy wprost z gospodarstwa np. produktów rolnych, domowych przetworów. Turystyka wpływa pomy ślnie na rozwój infrastruktury lokalnej, takiej jak: handel, rzemiosło, transport, budownictwo, która słu Ŝy nie tylko turystom, ale wpływa korzystnie na jako ść Ŝycia mieszka ńców . Tworzone s ą nowe miejsca pracy i źródła dodatkowych dochodów. Zwi ększanie dochodu sprzyja rozwijaniu dalszych inicjatyw. Stymulowany jest tak Ŝe rozwój społeczny. Uznanie walorów środowiska, warto ści kulturowych, gospodarstwa rolnego przez ludzi z zewn ątrz, wpływa korzystnie na poczucie lokalnego patriotyzmu, zwi ększa trosk ę społeczno ści lokalnej o architektur ę, rzemiosło, kuchni ę. Obecno ść go ści wzmaga odpowiedzialno ść za czysto ść i estetyk ę. Turystyka w regionach gdzie nigdy nie będzie przemysłu , mo Ŝe stworzy ć ludziom pracuj ącym w usługach czy obsłudze ruchu turystycznego lepsze warunki Ŝycia ni Ŝ w regionach uprzemysłowionych.

1. Celem rozwoju gospodarki turystycznej winno by ć: • podnoszenie poziomu ekonomicznego gminy dla poprawy warunków materialnych społecze ństwa • wspomaganie działa ń na rzecz zrównowa Ŝonego rozwoju gospodarczego kraju • wspomaganie rozwi ązania problemu bezrobocia poprzez rozwój usług w sektorze gospodarki turystycznej, tworzenie nowych miejsc pracy, wzrost aktywno ści zawodowej ludno ści

153 • aktywizowanie terenów wiejskich i wspomaganie zmian cywilizacyjnych wsi i jej otoczenia. 3. Ze wzgl ędu na: a) inny rodzaj aktywno ści, b) odmienno ść celów, c) ró Ŝne preferencje i oczekiwania rekreanta odno śnie sposobu wypoczynku i produktu turystycznego nale Ŝy oddzielnie rozpatrzy ć szans ę rozwoju turystycznego gminy Czerwonak oraz mo Ŝliwo ści zagospodarowania rekreacyjnego.

Rekreacja Turystyka Cel wypoczynek poznanie Miejsce aktywno ści ośrodek rekreacyjny lub obiekt przyrodniczy lub obiekt przyrodniczy o kulturowy (element szeroko dodatkowej infrastrukturze rozumianego środowiska) rekreacyjnej Rekreant zwyk le mieszkaniec gminy zamiejscowy, na ogół spoza lub najbli Ŝszego s ąsiedztwa terenu gminy

3. Mo Ŝliwo ści zagospodarowania rekreacyjnego winny by ć rozpatrzone na dwóch poziomach: a) poziom gminny b) poziom ponadlokalny.

4. W tworzeniu o środków rekreacyjnych nale Ŝy wzi ąć pod rozwag ę nast ępuj ące elementy: - potencjał rekreacyjny środowiska (obecno ść jezior o wła ściwym stanie czysto ści wody),

154 - typ s ąsiedztwa (obecno ść lasu, zró Ŝnicowanie rze źby terenu, istnienie osad mog ących pełni ć funkcje wsi letniskowych), - dotychczasowe preferencje mieszka ńców gminy odno śnie sposobów i miejsc wypoczynku, - mobilno ść mieszka ńców gminy.

Program rozwoju oferty turystycznej gminy Czerwonak.

Program aktywizacji turystycznej gminy winien dotyczy ć dwóch obiektów: Owi ńsk , jako jednostki o znacznych walorach kulturowych, dogodnym poło Ŝeniu w stosunku do warto ściowych jednostek krajobrazowych (strefa kontaktu: obszar chroniony Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka - dolina Warty) oraz łatwej dost ępno ści komunikacyjnej; oraz zagospodarowania terenów Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka , szczególnie obszaru otuliny pozostaj ącej w gestii gminy, dla potrzeb mieszka ńców gminy i aglomeracji pozna ńskiej. W przypadku Owi ńsk nale Ŝy stworzy ć warunki i stymulowa ć rozwój tej miejscowo ści jako ośrodka usług hotelarskich: biznesowo-kongresowych i ośrodkiem pracy twórczej . Sprzyja temu dogodne poł ączenie z Poznaniem, który jako dominuj ący o środek imprez handlowych i wystawienniczych generuj ą znaczne, niezaspokojone potrzeby w sektorze usług hotelarskich. Ponadto odbiorcami oferty winny sta ć si ę du Ŝe przedsi ębiorstwa poszukuj ące obiektów odosobnionych, ale równocze śnie o dogodnym poł ączeniu jako miejsc sympozjów, kongresów i zamkni ętych szkole ń. Jako przyszły o środek kulturotwórczy Owi ńska zabiega ć o ulokowanie na ich terenie o środka pracy twórczej, szkoły artystycznej, staj ąc si ę ich miejscem pracy i działalno ści, w tym komercyjnej (np. organizowanie warsztatów).

155 Inn ą drog ą rozwoju Owi ńsk jako o środka turystycznego, mo Ŝe sta ć si ę usługa w zakresie turystyki krajoznawczej , w oparciu o walory s ąsiednich terenów le śnych. Owi ńska w tej opcji powinny sta ć si ę rzeczywistymi „wrotami” do parku, z kompleksem usługowym - mał ą gastronomi ą, przystosowanymi miejscami parkingowymi, informacj ą turystyczną, punktami sprzeda Ŝy informatorów i map oraz pami ątek. W stosunku do terenu Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka przyj ąć nale Ŝy wymagania wynikaj ące ze wskaza ń ochronnych zawartych w Rozporz ądzeniu o powołaniu Parku oraz generalne zasady rekreacyjnego wykorzystania terenów le śnych. Ponadto konieczne jest porozumienie si ę z Nadle śnictwem Czerwonak (zarz ądzaj ącego z ramienia Skarbu Pa ństwa terenami le śnymi Parku) dla prowadzenia wspólnej polityki turystycznej, co znacznie ułatwi i usprawni prace organizacyjne, finansowanie i wdraŜanie tych przedsi ęwzi ęć . Przy projektowaniu zagospodarowania turystycznego uwzgl ędni ć nale Ŝy teoretyczne zało Ŝenia, odnosz ące si ę do naturalnej chłonno ści terenów le śnych. Chłonno ść ta zale Ŝna jest od wskazywanych form wypoczynku oraz naturalnej predyspozycji okre ślonych obszarów le śnych (typów siedliskowych lasu). Jak wynika z poni Ŝszego zestawienia w przypadku najbardziej ingeruj ących w środowisko form wypoczynku naturalna chłonno ść rekreacyjna terenów le śnych znacz ąco spada. Wyra źnie te Ŝ grupa siedlisk borów i lasów mieszanych i mieszanych świe Ŝych wyodr ębnia si ę jako najbardziej przydatna dla potrzeb rekreacji.

156 Wska źnik naturalnej chłonno ści terenu w osobach na 1 ha, zale Ŝnie od form Lp. Typy lasu wypoczynku najmniej średnio najbardziej agresywne agresywne agresywne 1. bory mieszane świe Ŝe 32 16 8 lasy mieszane lasy świe Ŝe 2. bory wilgotne 8 4 2 3. bory mieszane wilgotne 8 4 2 lasy wilgotne lasy ł ęgowe 4. bory świe Ŝe 8 4 2 5. bory suche 4 zakaz zakaz 6. olsy 4 zakaz zakaz olsy jesionowe 7. bory bagienne 4 zakaz zakaz

Przede wszystkim preferowa ć nale Ŝy tzw. „mi ękk ą” turystyk ę, a wi ęc zindywidualizowane i nieagresywne formy zachowa ń, np. spacery, obserwacje przyrody, pla Ŝowanie w miejscach do tego przystosowanych (zestawienie poni Ŝej).

157 Tabela : Agresywno ść ró Ŝnych form rekreacji w stosunku do środowiska przyrodniczego

Lp. Formy wypoczynku Stopie ń agresywno ści 1. Formy w ędrówkowe : mała turystyka piesza na I wyznaczonych trasach 2. mała turystyka narciarska na I wyznaczonych trasach 3. spacer po drogach I 4. twórczo ść amatorska I 5. obserwacje przyrody I 6. zbieractwo III 7. Formy bierne : I wypoczynek na ławkach 8. wypoczynek na runie II 9. pla Ŝowanie I 10. zabawy ruchowe, gry sportowe II 11. biwakowanie III

Stopie ń agresywno ści w stosunku do środowiska: I - najmniej agresywne, II - średnio agresywne, III - najbardziej agresywne.

7. Produkty dla turystyki pobytowej i strategia ich rozwoju - turystyka na terenach wiejskich: agro- i ekoturystyka. Na terenie gminy Czerwonak istniej ą realne mo Ŝliwo ści zwi ększenia ruchu turystycznego, tak krajowego jak i zagranicznego. Twierdzenie powy Ŝsze oparte jest na analizie atrakcji turystyczno-wypoczynkowych gminy, które w dalszej cz ęś ci okre ślono mianem produktów turystycznych. Na terenach wiejskich

158 gminy mo Ŝliwe jest rozwijanie bazy wczasowo-wypoczynkowej, przede wszystkim w oparciu o prywatne gospodarstwa rolne.

Agroturystyka Gmina Czerwonak z uwagi na swe warunki przyrodnicze ma szczególne predyspozycje dla rozwoju tzw. agroturystyki. S ąsiedztwo aglomeracji pozna ńskiej sprawia, Ŝe potencjalny rynek dla pobytów wakacyjnych typu rodzinnego jest do ść znaczny. Jak wspomniano w poprzedniej cz ęś ci opracowania pobyt na obszarach wiejskich jest równie Ŝ bardzo atrakcyjny dla wczasowiczów zagranicznych. Ofert ę pobytów wakacyjnych powinni przedkłada ć wła ściciele gospodarstw indywidualnych. Pami ęta ć nale Ŝy, Ŝe agroturystyka nie mo Ŝe by ć podstawowym źródłem dochodu; mo Ŝe by ć natomiast poboczn ą, wspomagaj ącą podstawow ą dziedzin ę, działalno ści ą gospodarcz ą. Dla prowadzenia usług agroturystycznych szczególnie warto ściowymi s ą obszary o du Ŝych walorach przyrodniczych (o urozmaiconym krajobrazie – rze źbie terenu, bogate w las, ł ąki, zbiorniki wodne), w sposób naturalny predysponowane do tej funkcji, tereny o wysokich walorach historycznych. Doskonałym produktem turystycznym jest dla gminy Czerwonak rekreacja oparta na je ździectwie i w ędkarstwie. Ta forma rekreacji staje si ę poszukiwana, szczególnie w wiejskiej scenerii. Niezagospodarowany pałac otoczony parkiem w Owi ńskach wraz ze stawem ma szans ę sta ć si ę wiod ącym w tej dziedzinie obiektem, pod warunkiem stworzenia odr ębnego, indywidualnego programu, nakre ślaj ącego ramy funkcjonowania jako placówki o charakterze kongresowo- rekreacyjnym. W zasadzie ka Ŝda wie ś o zachowanej historycznej strukturze i walorach krajobrazowych mo Ŝe pełni ć funkcje wsi agroturystystycznej. Otoczenie

159 szczególnie sprzyja nast ępuj ącym wsiom, daj ąc szans ę powodzenia rozwoju agroturystyki jako funkcji uzupełniaj ącej działalno ść rolnicz ą: D ębogóra, Trzaskowo, Ludwikowo.

Ekoturystyka = turystyka przyrodnicza Ekoturystyka to forma aktywnego wypoczynku skierowana do w ąskiego grona odbiorców, przygotowanych merytorycznie (wiedz ą co chc ą zobaczy ć i w jakim celu podejmuj ą wysiłek poznawczy), realizowana w niewielkich grupach, pod kontrol ą i z obsług ą przewodnick ą, na terenach o wysokich walorach przyrodniczych, w oparciu o przygotowane materiały informacyjne i wytyczone w terenie ście Ŝki dydaktyczne. Jest to produkt turystyczny, który ma szanse rozwoju w ramach tzw. przyjazdów pobytowych (dłu Ŝszych ni Ŝ 5 dni). W obr ębie gminy Czerwonak obszarami, gdzie taka forma mo Ŝe by ć rozwijana jest Puszcza Zielonka. Bior ąc wzorce ze znakomicie działaj ącej tej formy turystyki w ameryka ńskich i kanadyjskich parkach narodowych nale Ŝy promowa ć ten rodzaj wypoczynku i poznania przyrody na terenie gminy Czerwonak. Władze gminy ze swej strony powinny podj ąć starania - zach ęty finansowe, informacja i promocja oraz pomoc merytoryczna i formalna - dla wprowadzenia i spopularyzowania działalno ści gospodarczej w sferze ekoturystyki. Szczególnie interesuj ącym produktem turystycznym wydaje si ę by ć idea organizowania tzw. „zielonych szkół”. Konieczne jest jednak stworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej, organizuj ącej systematyczne szkolenia, kursy dla ró Ŝnych grup społecznych, dorosłych oraz dzieci i młodzie Ŝy. Dla segmentów wczasowiczów młodszych, preferuj ących pionierskie warunki pobytu i gorzej sytuowanych konieczne jest stworzenie pól namiotowych (biwakowych, karawaningowych). Musz ą by ć one dobrze zorganizowanych, dozorowanych i wyposa Ŝonych w podstawowe elementy infrastruktury

160 zabezpieczaj ące stan środowiska. Kwatery nale Ŝy wydzieli ć zieleni ą. Podobnie zieleni ą nale Ŝy wyznaczy ć wyra źne granice obozowisk. Dla celów biwakowych proponuje si ę nast ępuj ące tereny: Owi ńska, Trzaskowo. W odniesieniu do obszaru Puszczy Zielonki proponuje si ę ponadto stworzenie szlaków turystyki pieszej, rowerowej oraz ście Ŝek dydaktycznych np. wokół projektowanych do utworzenia rezerwatów.

Wsie letniskowe („drugie domy”) Dobra dost ępno ść komunikacyjna, przy jednoczesnych niezaprzeczalnych walorach przyrodniczych i dobrym stanie środowiska s ą atutem do prywatnych inwestorów. Pozwala to na przekształcanie si ę obszarów o osłabionej funkcji rolniczej w osiedla trwałej zabudowy letniskowej (tzw. drugie domy), wykorzystywanej całorocznie. Dla zachowania walorów środowiska przyrodniczego, w tym krajobrazowych, konieczne jest preferowanie du Ŝych działek (o powierzchni ok. 10000 m 2) i nawi ązywanie architektur ą do lokalnych wzorów. Celowym jest okre ślenie procentowego udziału zieleni wysokiej na działce - ze wzgl ędów krajobrazowych i przyrodniczych (wzbogacenie lokalnych zasobów zieleni) winien on wynosi ć ok. 20-30 % ogólnej powierzchni działki. Zabudowa taka mo Ŝe powstawa ć na terenie wsi: Potasze, Kicin, Promnice.

161 11.Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej.

11.1. Komunikacja – kierunki rozwoju. 11.1.1. Rozwój sieci drogowej. Sie ć drogowa o nawierzchni ulepszonej i dobrych parametrach daje szans ę szybkiego i bezpo średniego dotarcia do ka Ŝdej miejscowo ści, a zatem zwi ększa atrakcyjno ść gospodarcz ą gminy. Pozwala na rozwój szerokiej gamy usług dla osób przemieszczaj ących si ę przez teren gminy, ale przede wszystkim decyduje o powodzeniu rozwoju gminy. Zakłada si ę, Ŝe przez obszar gminy przebiega ć b ędzie na kierunku Bolechowo – Owi ńska – Mielno - Wierzonka obwodnica zewn ętrzna miasta Poznania, po której prowadzony b ędzie ruch tranzytowy i regionalny. Obwodnica usprawni tak Ŝe ruch mi ędzy gminami w obr ębie pozna ńskiego powiatu ziemskiego. Przykład miast zachodnich wskazuje, Ŝe relacje mi ędzy śródmie ściem du Ŝego miasta i otaczaj ącymi go gminami słabn ą na rzecz relacji mi ędzy samymi gminami. Proponuje si ę aby obwodnica miała na pocz ątek jezdni ę o dwóch pasach ruchu, oraz skrzy Ŝowania w jednym poziomie. Prace nad wyznaczeniem obwodnicy koordynuje starosta pozna ński. Uwzgl ędniaj ąc istniej ące uwarunkowania komunikacyjne, oraz trudne warunki ruchu na jedynej drodze wojewódzkiej nr 196 w gminie planuje si ę nast ępuj ące kierunki rozwoju sieci drogowej: - Przebudow ę ulicy Gdy ńskiej do parametrów ulicy głównej o 4 pasach ruchu na odcinku od kolejowej obwodnicy towarowej do Mi ękówka, przy maksymalnym wykorzystaniu istniej ącej drogi - Budow ę dalszego odcinka drogi po nowym śladzie przy linii kolejowej Pozna ń – W ągrowiec i dalej przej ście na stron ę zachodni ą torów do poł ączenia z planowan ą obwodnic ą Murowanej Go śliny

162 - Budow ę ulicy Nowobałtyckiej na parametrach ulicy głównej, która wł ącza ć si ę będzie w ulic ę Gdy ńsk ą w rejonie wsi Czerwonak - Korekt ę przebiegu drogi powiatowej nr 32206 w rejonie wsi Bolechowo - Budow ę nawierzchni drogi powiatowej nr 32234 na odcinku Owi ńska – Milno w celu wł ączenia jej w planowan ą obwodnic ę zewn ętrzn ą Poznania - Budow ę nawierzchni drogi powiatowej nr 32249 na odcinku Kicin – Wierzenica i dalsze poł ączenie do drogi krajowej nr 5 - Modernizacj ę i utwardzenie nawierzchni dróg gminnych dla zapewnienia przejezdno ści przez cały rok - Budow ę nowych dróg gminnych wykazanych na rysunku studium oraz poł ącze ń mi ędzy zespołami mieszkaniowymi.

Przy lokalizowaniu obiektów budowanych na terenach s ąsiaduj ących z drogami nale Ŝy uwzgl ędni ć stref ę uci ąŜ liwo ści drogi dla budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Odległo ści (od zewn ętrznej kraw ędzi jezdni) negatywnego oddziaływania zwi ązanego z ruchem drogowym podane s ą w „Wytycznych Projektowania Dróg” – zał ącznik nr 1 i 2 do Zarz ądzenia Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 31.03. 1995 roku, oraz w Ustawie o drogach publicznych (Dz. U. Nr 14 z 1985 poz. 60) z dnia 21.03.1985 roku i w art. 52 Ustawy z dnia 24.07.1998 roku (Dz. U. Nr 106) o zmianie niektórych ustaw okre ślaj ących kompetencje organów administracji publicznej w zwi ązku z reform ą ustrojow ą pa ństwa. Odległo ści te w zale Ŝno ści od kategorii dróg wynosz ą: a) od drogi wojewódzkiej nr 196 i dróg powiatowych – 20 m, b) od dróg gminnych – 15 m, c) od dróg dojazdowych – min. 6 m.

163

11.1.2. Komunikacja kolejowa.

Dyrekcja Okr ęgowa Infrastruktury Kolejowej na razie nie przewiduje rozwoju infrastruktury kolejowej na terenie gminy. W planach Dyrekcji jest jednak uruchomienie tramwaju szynowego na odcinku Pozna ń – Sława, który przyczyni si ę do polepszenia systemu transportu publicznego w ramach aglomeracji pozna ńskiej.

11.1.3. Kształtowanie systemu ście Ŝek rowerowych.

Planuje si ę nast ępuj ące kierunki ście Ŝek rowerowych, które zapewni ą poł ączenia w gminie z s ąsiednimi gminami oraz terenami Parku Krajobrazowego Puszczy Zielonki. Wyznaczaj ąc ście Ŝki rowerowe wykorzystano drogi polne i le śne, drogi gminne i powiatowe mniej obci ąŜ one. Przewiduje si ę trasy rowerowe na nast ępuj ących kierunkach: - Pozna ń – Kicin – Milno – D ąbrówka Ko ścielna, - Uzarzewo – Milno – Owi ńska – Promnice – Murowana Go ślina, - Pozna ń – Biedrusko – Bolechowo – Trzaskowo – Kami ńsko – Pławno, - Bolechowo – Owi ńska – Annowo – Mi ękowo – Kicin – Wierzenica, - Pozna ń – Czerwonak – Dziewicza Góra – Ludwikowo – Tuczno.

W sporz ądzanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego nale Ŝy przeznaczy ć tereny niezb ędne do wytyczenia ście Ŝek rowerowych. Szeroko ść ście Ŝek dwukierunkowych powinna wynosi ć 1, 5 m. Nie wyklucza si ę zwi ększenia

164 ilo ści ście Ŝek ni Ŝ wykazane w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego.

11.1.4. Kształtowanie systemu transportu publicznego.

Transport publiczny realizowany b ędzie w oparciu o istniej ącą od 1991 roku własn ą gminn ą, niezale Ŝną od Poznania komunikacj ę autobusow ą. Uzupełnieniem dla komunikacji gminnej jest komunikacja PKS, oraz komunikacja kolejowa na linii Pozna ń – Murowana Go ślina – Skoki – W ągrowiec. Nale Ŝy promowa ć rozwój szybkiej kolei powi ązanej z systemem komunikacyjnym miasta Poznania

11.2. Rozwój sieci elektroenergetycznej.

Dla zapewnienia wła ściwych standardów zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą niezb ędna jest reelektryfikacja terenów wsi, oraz modernizacja i budowa stacji transformatorowych średniego napi ęcia 15/0,4 kV. Liczba stacji średniego napi ęcia i powi ązanie ich z istniej ącą sieci ą elektroenergetyczn ą musi by ć ustalona w planach zagospodarowania przestrzennego, bowiem zgodnie z zapisem Art. 7 ust. 4 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku „Prawo energetyczne” (Dz. U. Nr 54) poz. 348 przedsi ębiorstwa energetyczne maj ą obowi ązek zapewni ć realizacj ę i finansowanie budowy i rozbudowy sieci, w tym przył ącze ń odbiorców, pod warunkiem Ŝe sieci te przewidywane s ą w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami dla sieci elektroenergetycznych wysokich i średnich napi ęć nale Ŝy zachowa ć strefy ochronne wodne od zabudowy: - 22,50 m od linii wysokiego napi ęcia 200 kV, - 14,50 m od linii wysokiego napi ęcia 110 kV,

165 - 7,50 m od linii średniego napi ęcia 15 kV.

11.3. Kierunki rozwoju sieci gazowej.

Przewiduje si ę, Ŝe docelowe warto ści zapotrzebowania gazu dla gminy wynios ą: - 12 000 m3n/h i ok. 28000 tys. m3n/rok doprowadzone sieci ą średniego ci śnienia od strony miasta Poznania - 13 600 m3n/h i ok. 30900 tys. m3/rok ze stacji wysokiego ci śnienia w Potaszu – Owi ńskach. Zgodnie z w/w opracowaniami przewiduje si ę rozprowadzenie gazu po terenie całej gminy sieci ą gazow ą średniego ci śnienia i zastosowanie indywidualnych reduktorów ci śnienia.

Przewiduje si ę rozwój gazyfikacji w oparciu o etapowanie budowy sieci rozdzielczej i poł ączenie sieci ą średniopr ęŜ ną obecnie odr ębnych rejonów zasilania, oraz w przypadku przekroczenia wydajno ści istniej ącej stacji redukcyjno – pomiarowej wysokiego ci śnienia w Potaszu – Owi ńskach jej rozbudow ę do przepustowo ści nominalnej 12 000 m3n/h. Powy Ŝsze rozwi ązania zabezpiecz ą dostawy gazu do wyszczególnionych w w/w programach miejscowo ści gminy i umo Ŝliwi ą zaspokojenie w pełni potrzeb grzewczych dla wszystkich potencjalnych odbiorców gazu, w tym dla projektowanych osiedli mieszkaniowych w Czerwonaku, w rejonie ul. Polnej i w Bolechowie oraz dla odbiorców przemysłowych zlokalizowanych na terenie gminy. Dodatkowo przewiduje si ę zasilanie miejscowo ści Biedrusko od strony miejscowo ści Bolechowo. Realizacja przedstawionych zamierze ń odno śnie podł ączenia podmiotów do sieci gazowej b ędzie uzale Ŝniona od warunków opłacalno ści zamierze ń inwestycyjnych,

166 które zostan ą okre ślone na etapie wyst ąpienia odbiorców o podł ączenie do sieci gazowej. Istniej ący i projektowany układ rozdzielczej sieci gazowej wysokiego i średniego ci śnienia przedstawiono na zał ączonych planach. W stosunku do sieci gazowej rozdzielczej obowi ązuj ą odległo ści bezpieczne okre ślone w cytowanym w/w Rozporz ądzeniu Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 14 listopada 1995 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć sieci gazowe (Dz. U. Nr 139/95 poz. 686). Podstawowa odległo ść bezpieczna dla gazoci ągów rozdzielczych wynosi 2 m.

11.4. Kierunki rozwoju gospodarki wodno-ściekowej.

Zaopatrzenie w wod ę. W studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak adaptuje si ę istniej ące uj ęcia wody, stacje wodoci ągowe i zbiorniki wie Ŝowe oraz sie ć wodoci ągow ą. Zasadniczo wszystkie wsie gminne posiadaj ą zaopatrzenie w wod ę pitn ą z wodoci ągów komunalnych z wyj ątkiem wsi Dębogóra. Zakłada si ę, Ŝe doprowadzenie wody do wy Ŝej wymienionej wsi nast ąpi poprzez budow ę sieci tranzytowej ze wsi Mielno. Nale Ŝy równie Ŝ zarezerwowa ć teren pod przyszł ą stacj ę uzdatniania wody w Czerwonaku przy ul. Działkowej. Przewiduje si ę równie Ŝ rozbudow ę sieci wodoci ągowej w Czerwonaku dla projektowanego „Osiedla Czerwonak”. Z uwagi na zł ą jako ść wody we wsi Trzaskowo, ulega likwidacji tamtejsze uj ęcie wody, natomiast zasilanie wsi nast ąpi po wybudowaniu około 1,5 km sieci wodoci ągowej – tranzytowej z uj ęcia w Potaszach. Z wi ększych inwestycji wodoci ągowych zakłada si ę budow ę zbiorników wyrównawczych 2 x 100 m 3 wody na uj ęciu w Potaszach. Po zrealizowaniu sieci wodoci ągowej Potasze – Trzaskowo proponuje si ę budow ę

167 spinki Bolechowo – Trzaskowo ( wymaga ć to b ędzie z uwagi na du Ŝe ró Ŝnice terenowe budowy przepompowni wody ). Wykonanie w/w inwestycji pozwoli na zaopatrzenie w wod ę wszystkich odbiorców w gminie, istniej ących i projektowanych.. Tereny projektowane pod działalno ść gospodarcz ą w rejonie północnym czyli Bolechowo i Promnice mogą by ć zaopatrywane z uj ęcia które zaopatruje zakłady „Pressta”, gdy Ŝ jego wydajno ść przekracza obecnie potrzeby zakładu. Ponadto nale Ŝy rozbudowa ć istniej ącą sie ć wodoci ągow ą i doprowadzi ć j ą do wszystkich istniej ących i projektowanych obiektów wodochłonnych.

Odprowadzenie ścieków. W studium zagospodarowania przestrzennego gminy akceptuje si ę 2 istniej ące oczyszczalnie ścieków: w Koziegłowach i Szlach ęcinie, oraz istniej ącą sie ć kanalizacji sanitarnej w Owi ńskach, Bolechowie i cz ęś ci Czerwonaka. Zakłada si ę, Ŝe wszystkie wsie z wyj ątkiem D ębogóry, Mielna i Klinów b ędą posiadały sie ć kanalizacji sanitarnej podł ączon ą do istniej ących oczyszczalni. W zwi ązku z tym nale Ŝy przedłu Ŝyć istniej ący kolektor główny w ulicy Gdy ńskiej do północnych kra ńców Czerwonaka, Kicina, Annowa i Mi ękowa. Docelowo nale Ŝy zlikwidowa ć osadnik Imhoffa, który słu Ŝy do oczyszczania ścieków na osiedlu 40 – lecia., a ścieki skierowa ć do projektowanego kolektora w ulicy Gdy ńskiej i dalej na Centraln ą Oczyszczalni ę Ścieków. Północne tereny gminy, a wi ęc wie ś Owi ńska, Bolechowo, Promnice, Bolechówko le Ŝą w zasi ęgu zlewni oczyszczalni ścieków w Szlach ęcinie, w zwi ązku z tym nale Ŝy pobudowa ć sie ć kanalizacji sanitarnej we wschodnim rejonie wsi Owi ńska i podł ączy ć j ą do istniej ącego kolektora, sie ć w Bolechówku oraz w Promnicach uzupełni ć kanalizacj ą w Bolechowie i poprzez kanały grawitacyjne i tłoczne doprowadzi ć ścieki do oczyszczalni.

168 Oczyszczalnia ścieków w Szlach ęcinie, z uwagi na wzrastaj ącą ilo ść ścieków, zwłaszcza z projektowanych terenów aktywizacji gospodarczej w rejonie Promnic i Bolechowa winna ulec rozbudowie i modernizacji. Uruchomienie projektowanych terenów aktywizacji gospodarczej mo Ŝe nast ąpi ć z równoczesn ą budow ą sieci kanalizacji sanitarnej na tym obszarze i podł ączeniu jej do oczyszczalni w Szlach ęcinie. Wsie Kliny, D ębogóra i Mielno winny ścieki sanitarne rozwi ąza ć alternatywnie, czyli poprzez budow ę sieci kanalizacji sanitarnej i tłoczenie ścieków do projektowanej kanalizacji w Kicinie i Czerwonaku, lub poprzez budow ę indywidualnych oczyszczalni dla poszczególnych gospodarstw, lub projektowanych osiedli mieszkaniowych. Docelowo nale Ŝy zało Ŝyć, Ŝe wszystkie miejscowo ści o intensywnej zabudowie w gminie, b ędą rozwi ązywały problem ścieków sanitarnych , poprzez odbiór i transport ścieków kanalizacji sanitarnej do istniej ących oczyszczalni, lub budow ę oczyszczalni indywidualnych.

11.5. Gospodarka odpadami.

Miejscem składowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych powstaj ących na terenie gminy Czerwonak jest gminne wysypisko w Owi ńskach. Obecnie przyst ąpiono do rozbudowy wysypiska, poniewaŜ szacuje si ę Ŝe śmieci będą przyjmowane tylko do połowy roku z uwagi na ograniczon ą pojemno ść składowiska. Nowy obiekt b ędzie posiadał zabezpieczenia chroni ące przed ska Ŝeniem środowiska. Przy wje ździe b ędzie ustawiona waga, do kontroli wje ŜdŜaj ących samochodów. Wyposa Ŝenie ka Ŝdego gospodarstwa czy domu oraz zaopatrzenie w kontenery na odpady wi ększo ści wsi wraz z ich sukcesywnym wywo Ŝeniem na wysypisko powinno by ć zasad ą. Du Ŝy strumie ń odpadów trafia

169 niewykorzystany w jedno miejsce, które ma swoj ą ograniczon ą pojemno ść i poprzez swój charakter, mimo zabezpiecze ń stanowi zagro Ŝenie dla środowiska. W zwi ązku z tym, w nawi ązaniu do ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31stycznia1980 r. przewiduj ącej likwidacj ę lub unieszkodliwienie odpadów, których nie mo Ŝna wykorzysta ć gospodarczo , okre śla si ę w studium dalekosi ęŜ ną polityk ą organizacyjn ą gminy i edukacyjn ą społecze ństwa. Polityka gminy powinna zmierza ć do sukcesywnego ograniczania deponowanych odpadów na wysypisku poprzez ich zmniejszanie u „ źródła”. Do tego potrzebne jest współdziałanie wszystkich mieszka ńców gminy Czerwonak, polegaj ące na: - świadomym kupowaniu produktów nie powoduj ących powstawania du Ŝej ilo ści odpadów (skromnie opakowanych, w opakowaniach wielokrotnego uŜycia, w opakowaniach ulegaj ących biodegradacji), - rozdzielaniu odpadów, segregacji surowców nadaj ących si ę do ponownego produkcyjnego wykorzystania (tj. przede wszystkim odpadów organicznych, szkła, makulatury, złomu, plastiku) i gromadzeniu ich we wła ściwych pojemnikach, - blisko połowa odpadów domowych to odpady kuchenne i ogrodowe, zwane bioodpadami. Nie musz ą one trafia ć na wysypisko, gdzie stan ą si ę źródłem wielu problemów (szkodliwy dla środowiska biogaz i odcieki, odory, Ŝerowisko dla ptaków, gryzoni, wyl ęgarnia owadów, insektów itp.). Bioodpady winny by ć zagospodarowane we własnych ogrodach przydomowych lub poprzez powołan ą do tego jednostk ę gminy – trafi ć do sektora kompostowania przy wysypisku. Po stronie gminy powinna le Ŝeć odpowiedzialno ść za: - uświadamianie społecze ństwa o zasadach segregacji oraz o ewentualnych ulgach w opłatach przy odbieraniu odpadów posegregowanych (Art. 6 ust. 6

170 ustawy z dn. 13.9.96), a tak Ŝe o zagro Ŝeniu truj ącymi dioksynami, furanami i fosgenami przy spalaniu tworzyw sztucznych. - dostarczenie odpowiednio opisanych pojemników (worków) np. makulatura (niebieski), szkło (biały lub zielony), drobny złom (czarny), plastyk ( Ŝółty), ze ścisłym okre śleniem co mo Ŝna do nich wrzuca ć a czego nie wolno, zorganizowanie systemu zach ęt dla mieszka ńców, aby zastosowali si ę do tej metody oraz sukcesywne wg podanego harmonogramu mieszka ńcom gminy odbieranie posegregowanych odpadów z posesji. Ponadto Pozna ński powiat ziemski w roku 2000 zamierza zaj ąć si ę zagospodarowaniem odpadów. W gminach planuje si ę ustawienie pojemników do segregacji odpadów, oraz zmniejszenie liczby wysypisk i wybudowanie takich , które b ędą spełnia ć normy zawarte w projekcie nowej ustawy o odpadach.. Starostwo planuje stworzenie jednolitego systemu zbiórki, do pojemników b ędzie si ę wrzucało oddzielnie szkło kolorowe, białe , makulatur ę i tworzywa sztuczne. Pojemniki maj ą by ć zlokalizowane przy szkołach, osiedlach mieszkaniowych.

12. Kierunki rozwoju cmentarnictwa.

W studium przewiduje si ę tereny rozwojowe dla cmentarzy zgodnie z propozycj ą dotychczasowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy. Nowe tereny wyznaczono mi ędzy Owi ńskami a Bolechowem Osiedlem, po lewej stronie drogi do Murowanej Go śliny. Zakłada si ę równie Ŝ, Ŝe na istniej ących cmentarzach , o ile przepisy szczególne na to pozwalaj ą, powinny nadal odbywa ć si ę pochówki tradycyjne.

171 13. Kształtowanie przestrzeni jednostek osadniczych.

Atrakcyjno ść krajobrazu naturalnego i kulturowego gminy Czerwonak stanowi o podstawach jej rozwoju. Dbało ść o ład przestrzenny, jedno z naczelnych zada ń samorz ądu terytorialnego, le Ŝy w interesie mieszka ńców gminy, zapewniaj ąc im wysok ą jako ść Ŝycia w odniesieniu do warunków przestrzennych, jak i równie Ŝ w interesie gminy jako wspólnoty i miejsca, zapewniaj ąc jej atrakcyjno ść dla gości z zewn ątrz. W systemie jednostek osadniczych gminy Czerwonak moŜna wyodr ębni ć szereg wsi o atrakcyjnym i charakterystycznym układzie przestrzennym. Ciekawa istniej ąca zabudowa wsi, stosunkowo niewielka jej degradacja wynikła z powojennych przekształce ń oraz bogate krajobrazowo otoczenie środowiska naturalnego, stanowi ą znacz ący potencjał rozwoju nakierowany na popraw ę warunków Ŝycia mieszka ńców poprzez wzrost gospodarczy wsi oparty o nowoczesne proekologiczne rolnictwo, ale tak Ŝe usługi, działalno ść gospodarcz ą, turystyk ę i in. Dla zapewnienia atrakcyjnego krajobrazu wsi niezb ędne jest prowadzenie zdyscyplinowanej polityki przestrzennej polegaj ącej w szczególno ści na:

– utrzymaniu charakterystycznych układów przestrzennych wsi,

– lokalizacji nowej zabudowy, głównie w obr ębie obszarów ju Ŝ zabudowanych na zasadach jej uzupełniania w wykształconych ju Ŝ liniach zabudowy,

– kształtowanie nowej zabudowy na zasadach utrzymania skali i charakteru zabudowy istniej ącej (wysoko ść , skala budynków i zało Ŝeń urbanistycznych, szeroko ść traktów, powierzchnia zabudowy itp.),

– lokalizacja wi ększych zespołów zabudowy na zasadach kompozycji stosowanej przy lokalizacji folwarków,

172 – kształtowanie zabudowy wiejskiej na zasadzie tworzenia zagród stanowi ących charakterystyczne dla wsi zespoły gniazdowej zabudowy (zwartej i tworz ącej podwórza),

– umo Ŝliwienie lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jako funkcji wyodr ębnionej i samodzielnej lecz tworz ącej w miar ę zwarte pierzeje lub zespoły tworz ące gniazda (jak zagrody),

– wytwarzanie reprezentacyjnych, wspólnych przestrzeni publicznych poprzez atrakcyjne urz ądzenie posadzek, placów, ulic i małej architektury, modernizacj ę, renowacj ę i rehabilitacj ę zabudowy istniej ącej.

Niestety sama wie ś Czerwonak nie cechuje si ę układem urbanistycznym, opartym o dawny historyczny proces rozwoju. Jest to zasadniczo nowy układ przestrzenny oparty o współczesne zespoły zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i wielorodzinnej, z brakiem wyra źnie wykształconego centrum. Zarówno historyczna jak i współczesna zabudowa osiedli mieszkaniowych, wymaga dzi ś przekształce ń dla dostosowania ich do obecnych standardów jako ści przestrzeni wła ściwej dla poło Ŝenia w Europie przełomu wieków. W polityce przestrzennej rozwoju gminy nale Ŝy d ąŜ yć do przywracania tradycyjnych w ątków jego kształtowania (zespołów urbanistycznych i zabudowy), tworz ących spójny i atrakcyjny obraz miejscowo ści. Prawidłowo uformowane i zabudowane osiedle czy wie ś s ą identyfikowalne dla swoich mieszka ńców jak i przybyszów z zewn ątrz, daje dobre warunki zamieszkiwania i przebywania w nim. Struktura przestrzenna gminy (zespoły osiedli, zespoły zabudowy przemysłowej i gospodarczej, niewielkie wiejskie jednostki osadnicze) tworzy wraz z układem przyrodniczym, specyficzny układ przestrzenny charakterystyczny dla du Ŝych obszarowo miast cechuj ących si ę ni Ŝsz ą intensywno ści ą zabudowy, jest to te Ŝ układ charakterystyczny dla poło Ŝenia w ramach aglomeracji miejskiej.

173

Główne zasady urz ądzania przestrzeni osiedlowej to:

– ukształtowanie wyra źnego układu krystalizuj ącego (centrum) przestrze ń osiedli Czerwonaka, Koziegłów i terenów rozwojowych Kicina i Owi ńsk,

– wykształcenie czytelnych ci ągów wi ąŜą cych zespoły zabudowy osiedli,

– przekształcanie istniej ących zespołów zabudowy mieszkaniowej poprzez wytworzenie własnych elementów krystalizuj ących, stanowi ących lokalne minicentra oraz zmiany w strukturze zabudowy wielorodzinnej (dog ęszczanie, wytwarzanie kwartałów urbanistycznych poprzez domykanie cz ęsto przypadkowych przestrzeni osiedlowych),

– kształtowanie nowych zespołów zabudowy na zasadach tworzenia charakterystycznej tkanki miejskiej (kwartały z zabudow ą obrze Ŝną) w powi ązaniu z istniej ącym układem historycznym (kontynuacja) oraz tworzenia wspólnych przestrzeni publicznych b ędących "ko ść cem tej zabudowy",

– kształtowanie nowej zabudowy na zasadach zgodnych z tradycjami i skal ą istniej ącej warto ściowej zabudowy (wysoko ść , trakt, formy dachów i rodzaj materiałów),

– intensyfikacja zabudowy na terenach aktywno ści gospodarczej,

– kształtowanie atrakcyjnej zabudowy usługowej i przemysłowej, która winna tworzy ć tak Ŝe tradycyjn ą przestrze ń miejsk ą (zabudowa przyuliczna, wykształcone ci ągi),

– kształtowanie przestrzeni otwartych zielonych parków, skwerów, bulwarów (tworz ących szwy urbanistyczne - strukturyzuj ących przestrzeń wraz z atrakcyjnym ich urz ądzeniem - posadzki, mała architektura, o świetlenie, itd.).

174 14. Monitorowanie polityki przestrzennej.

Proces realizacji polityki przestrzennej winien by ć na bie Ŝą co monitorowany. Informacja o zagospodarowaniu przestrzennym i zmianach w nim zachodz ących ma fundamentalne znaczenie dla prowadzenia optymalnej gospodarki przestrzennej. Celowym jest stworzenie, w niedalekiej przyszło ści, systemu informacyjnego pozwalaj ącego prowadzi ć tzw. monitoring zachodz ących zmian w zagospodarowaniu gminy. Rzetelna i aktualna informacja na temat tych zmian pozwoli reagowa ć na ewentualne zjawiska negatywne, pozwoli okre śli ć preferencje i harmonogram prac planistycznych i przedsi ęwzi ęć realizacyjnych.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest dokumentem o charakterze strategicznym (ogólnym). Zapisy studium s ą na tyle elastyczne aby mo Ŝna było unikn ąć szybkiej ich dezaktualizacji.

15. Tereny rozwojowe gminy.

W niniejszym opracowaniu wyznaczono tereny, które pozwalaj ą w sposób jako ściowy i ilo ściowy rozwija ć struktur ę przestrzenn ą gminy. Rozwój b ędzie dokonywał si ę zarówno na terenach ju Ŝ zagospodarowanych, gdzie uzupełniana będzie zabudowa na jeszcze wolnych parcelach, gdzie wymieniana b ędzie zabudowa o niskich standardach u Ŝytkowych i złej kondycji technicznej, a tak Ŝe prowadzona b ędzie rewaloryzacja, rehabilitacja i modernizacja zabudowy historycznej, a tak Ŝe modernizacja warto ściowej zabudowy współczesnej cechuj ącej si ę dobrym stanem technicznym i poziomem wyposa Ŝenia w infrastruktur ę techniczn ą. Tereny te winny by ć jeszcze w lepszym stopniu

175 wyposa Ŝone w infrastruktur ę techniczn ą i społeczn ą, winny mie ć zapewnione udoskonalone warunki obsługi komunikacyjnej, w tym parkowania samochodów. Na rysunku studium, zał ącznik nr 2 okre ślono zasi ęgi rozwojowe jednostek osadniczych – obszary zurbanizowane, które w cało ści stanowi ą podstawowe ich tereny rozwojowe. W ich ramach znajduj ą si ę tereny ju Ŝ zainwestowane i zagospodarowane, w których rozwój ilo ściowy mo Ŝliwy jest tylko w niewielkim stopniu, ograniczony do wypełnienia wolnych parcel i placów (m.in. zabudowa o charakterze plombowym), przebudowy i rozbudowy istniej ących obiektów, ale za to, w wi ększym stopniu umo Ŝliwiaj ący rozwój jako ściowy poprzez popraw ę jako ści Ŝycia mieszka ńców, a wi ęc standardów zamieszkiwania, obsługi w zakresie infrastruktury społecznej i technicznej, popraw ę jako ści i wizerunku (estetyki) środowiska przyrodniczego i kulturowego. Niezwykle istotnymi w polityce przestrzennej Gminy s ą jednak nowe tereny rozwojowe, które wymagaj ą dalszych działa ń planistycznych, a w dalszej kolejno ści znacznych środków organizacyjnych i finansowych w celu przygotowania ich do realizacji. Na rysunku okre ślono generalne przeznaczenie terenów rozwojowych (funkcje wiod ące), które oznaczono w nast ępuj ący sposób: MU – tereny intensywnej zabudowy mieszkaniowej z działalno ści ą usługow ą M1 – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami M2 – tereny rozwoju budownictwa rezydencjonalnego i letniskowego o zabudowie ekstensywnej U – tereny usług Uo – tereny usług o światy Ut – usługi turystyki G – tereny działalno ści gospodarczej (w tym przemysłu, baz i składów) Pe – tereny eksploatacji powierzchniowej złó Ŝ

176 Z – tereny zieleni Zp – tereny zieleni parkowej Zc – tereny cmentarzy Zd - tereny ogródków działkowych No – tereny oczyszczalni ścieków Nu – tereny składowania odpadów Eg – tereny urz ądze ń gazownictwa Ee – tereny urz ądze ń elektroenergetycznych IS – tereny specjalne

Tereny gruntów rolnych, ł ąk, lasów i wód oznaczono symbolami graficznymi (kolory).

Z uwagi na niemo Ŝno ść przewidzenia na etapie sporz ądzania studium wszystkich uwarunkowa ń i mog ących niespodziewanie wyst ąpi ć potrzeb, w sytuacjach szczególnie uzasadnionych gmina dopu ści w ograniczonym zakresie do zabudowy i zagospodarowania tereny, poza okre ślonymi na rysunku studium pod warunkiem uwzgl ędnienia znanych ju Ŝ i ewentualnie nowych uwarunkowa ń, szczególnie w aspekcie ochrony środowiska przyrodniczego, w tym ochronie gruntów rolnych i le śnych (ochrona gleb klasy III i wy Ŝszej). Inwestycje takie mog ą obejmowa ć obiekty i urz ądzenia słu Ŝą ce ochronie środowiska przyrodniczego i ochronie zdrowia i Ŝycia mieszka ńców gminy, w szczególno ści urz ądzenia infrastruktury technicznej, funkcje słu Ŝą ce realizacji celów publicznych w tym usług zdrowia, oświaty, kultury, rekreacji, wypoczynku i turystyki. W jeszcze bardziej ograniczonym zakresie mo Ŝe by ć dopuszczona tak Ŝe zabudowa rezydencjonalna i gospodarcza poza zasi ęgami obszarów rozwojowych jednostek osadniczych, w

177 szczególno ści dotyczy to wielkokubaturowej zabudowy słu Ŝą cej gospodarce rolnej, która winna by ć lokalizowana poza zwartymi, atrakcyjnymi układami przestrzennymi wsi. Lokalizacja inwestycji okre ślonych powy Ŝej mo Ŝe nast ąpi ć jedynie drog ą sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Na terenie gminy wyznaczono tereny rozwojowe niemal przy ka Ŝdej jednostce osadniczej (zwarte układy przestrzenne wsi), w zakresie mieszkalnictwa tereny w wiekszo ści wsi w zakresie działalno ści gospodarczej w Koziegłowach, Owi ńskach, Bolechowie, Bolechówku. Przewidziano te Ŝ nowe tereny rozwojowe dla realizacji usług na rzecz turystyki, wypoczynku i rekreacji. Tereny te koncentruj ą si ę wokół jeziora w Trzaskowie, w Owi ńskach oraz w pobli Ŝu Annowa.

16. Standardy wykorzystania przestrzeni i zagospodarowania przestrzennego.

Okre ślenie standardów wykorzystania przestrzeni i zagospodarowania przestrzennego słu Ŝy zapewnieniu wysokiej jako ści Ŝycia mieszka ńców gminy, ochronie interesów publicznych oraz racjonalnej gospodarce finansowej Gminy. Standardy winny by ć elementem koordynuj ącym (tak Ŝe kontrolnym) w bie Ŝą cej gospodarce przestrzennej, sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, programów bran Ŝowych, a tak Ŝe decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydawanych bez planu. Standardy nie s ą ustaleniem przyjmowanym obligatoryjnie, wyra Ŝaj ą raczej warto ści u średnione i jako takie winny by ć dalej stosowane. Sprecyzowanie standardów (parametrów „brzegowych” warunków zabudowy i zagospodarowania terenu) winno by ć ka Ŝdorazowo okre ślone w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, z uwzgl ędnieniem okre ślonych w Studium uwarunkowa ń oraz rozpoznaniem pozostałych uwarunkowa ń planowanych przedsi ęwzi ęć (zagospodarowania).

178

W zagospodarowaniu przestrzeni gminy nale Ŝy d ąŜ yć do maksymalizacji efektów wynikaj ących z prawidłowej lokalizacji poszczególnych funkcji, z uwagi na - wykorzystanie istniej ącego ju Ŝ zagospodarowania w szczególno ści istniej ącej struktury przestrzennej, warto ściowej substancji budowlanej, urz ądzenia terenu i wyposa Ŝenia go w infrastruktur ę techniczn ą - poło Ŝenie wzgl ędem układu komunikacyjnego - poło Ŝenie w atrakcyjnym krajobrazie i zdrowym środowisku - dost ępno ść infrastruktury technicznej - wzajemne niekonfliktowe poło Ŝenie funkcji mieszkaniowej i funkcji działalno ści gospodarczej - wzajemnie dopełniaj ące si ę poło Ŝenie funkcji mieszkaniowej i usług - mo Ŝliwo ści lokalizacji przedsi ęwzi ęć gospodarczych aktywizuj ących gospodark ę gminy, daj ących nowe miejsca pracy i przynosz ące (w sposób po średni) wi ększe dochody gminie - wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego dla celów rekreacji i wypoczynku mieszka ńców gminy i ponadto środowiska kulturowego dla celów turystyki (cel gospodarczy) Gmina Czerwonak jest zagospodarowana w bardzo zró Ŝnicowanych i ró Ŝnorodnych formach przejawiaj ących si ę lokalnie ró Ŝnymi parametrami zagospodarowania. Statystycznie obecnie zainwestowane tereny przypadaj ące na jednego mieszka ńca wynosz ą ok. 360 m 2 co jest wielko ści ą charakterystyczn ą dla wielu gmin w Polsce. Obecna g ęsto ść zaludnienia dla całej gminy wynosi ok. 250 osób/km2. G ęsto ść zaludnienia gminy w zwi ązku z prognozami demograficznymi b ędzie rosn ąć . Mimo, Ŝe nie okre ślono w niniejszym opracowaniu precyzyjnych parametrów dotycz ących intensywno ści zabudowy, tym niemniej mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe

179 jednostki osadnicze cechuj ą si ę do ść du Ŝą intensywno ści ą zabudowy. Tak Ŝe wielko ść terenów cechuj ących si ę wysok ą intensywno ści ą zabudowy przekracza przeci ętne standardy dla gmin podobnej wielko ści. Obecne standardy wykorzystania przestrzeni wskazywałyby na konieczność ograniczenia inwestycji o charakterze intensywnym na rzecz tych o charakterze ekstensywnym, ale w zwi ązku z ogóln ą sytuacj ą społeczno-gospodarcz ą interesem publicznym (ekonomicznym) Gminy, jest raczej realizacja zainwestowania o charakterze intensywnym wykorzystuj ącą istniej ącą infrastruktur ę techniczn ą i układ komunikacyjny, w zwi ązku z czym nale Ŝy d ąŜ yć do nieprzekraczania obecnych standardów wykorzystania przestrzeni. Poprawa standardów funkcjonalnych nast ąpi poprzez rozwój funkcji usługowych – kształtowanie centrów usługowych opisanych w poprzednim punkcie, oraz rozwój funkcji „wolnego czasu”. Na terenach wiejskich niezb ędna jest rozbudowa infrastruktury technicznej i systemu komunikacji, oraz poprawa wizerunku estetycznego zabudowy. Dla nowych terenów rozwojowych nale Ŝy bezwzgl ędnie zapewni ć pełn ą obsług ę w zakresie infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, zapewni ć ład przestrzenny i harmonijny i atrakcyjny ich krajobraz. Wiele z terenów rozwojowych b ędzie obsługiwana w zakresie usług z terenów obecnie zagospodarowanych, ale w dalszej przyszło ści nale Ŝy zmierza ć do realizacji funkcji usługowych zaspakajaj ących „wy Ŝsze” potrzeby w ich ramach. Szczególnie istotne s ą standardy zamieszkiwania i zagospodarowania, które mo Ŝna przeło Ŝyć na parametry działek i parametry zabudowy. W uchwale Rady Gminy w Czerwonaku w sprawie uchwalenia Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak okre ślono podstawowe parametry zabudowy i zagospodarowania terenów. Działki budowlane powinny mie ć powierzchnie o nast ępuj ących wielko ściach:

180 a/ poza obszarami wyznaczonymi na rysunku Studium w obszarze rolniczej przestrzeni produkcyjnej - nie mniej ni Ŝ 1 ha, b/ na terenie wsi o elementarnym rozwoju i wsi połoŜonych w s ąsiedztwie najbardziej cennych przyrodniczo obszarów - 0,5 ha, c/ na terenach pozostałych wsi - 2 500 m 2, z wyj ątkiem terenów wyznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą (zorganizowan ą), d/ na terenach zabudowy mieszkaniowej (zorganizowanej) nale Ŝy przyjmowa ć minimalne wielko ści działek o powierzchni 600 m 2 dla budynków wolnostoj ących, 400 m 2 dla budynków bli źniaczych i 200 m 2 dla budynków szeregowych, e/ dla zabudowy mieszkaniowej o podwy Ŝszonych standardach (rezydencjonalnej) przewiduje si ę działki o wielko ści 1500 - 2000 m 2 i wi ęcej, Obiekty mieszkalne i usługowe na terenach wiejskich winny posiada ć dachy strome, o symetrycznych połaciach dachowych i ich nachyleniu pod k ątem 30 - 45 stopni. Formy budynków i ich wysoko ści nale Ŝy harmonijnie wkomponowa ć w krajobraz oraz otoczenie. Zabudow ę wielorodzinn ą lokalizowa ć na wydzielonych działkach, w układach przestrzennych, tworz ących kwartały urbanistyczne. Na działkach budowlanych - niezale Ŝnie od przeznaczenia działki - zachowa ć nale Ŝy 50% powierzchni biologicznie czynnej w zabudowie ekstensywnej, 30 % w zabudowie intensywnej. Maksymalna wysoko ść budynków nie powinna przekracza ć: 1/ na wsi - dwóch kondygnacji nadziemnych (w tym poddasze u Ŝytkowe), z wyj ątkiem usług, które mog ą by ć wy Ŝsze o jedn ą kondygnacj ę.

181 17. Zadania słu Ŝą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych.

Zadania słu Ŝą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych dla obszaru gminy Czerwonak, wynikaj ące z koncepcji studium zagospodarowania przestrzennego województwa, zostały okre ślone w pi śmie Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego: 1) Komunikacja drogowa: - budowa obej ść drogowych zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego gminy. 2) Elektroenergetyka: - budowa linii przesyłowej pr ądu zmiennego 110 kV Bolechowo – Murowana Go ślina – Skoki – W ągrowiec. 3) Środowisko przyrodnicze: - oczyszczanie rzeki Warty zgodnie z programem „Bilans wodno-gospodarczy pozna ńskiego dorzecza Warty”, którego zleceniodawc ą i koordynatorem jest Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Poznaniu. - proponowane powi ększenie obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, grunty rolne stanowi ące enklawy i półenklawy w kompleksach le śnych , po ustaniu ich rolniczego u Ŝytkowania , powinny by ć kwalifikowane jako grunty do zalesienia, zgodnie z zało Ŝeniami polityki le śnej pa ństwa w zakresie zwi ększania lesisto ści kraju.

182