Mapa Geośrodowiskowa Polski

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2007 Autorzy: Wojciech Bobi ński*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz*

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Jacek Ko źma * we współpracy z Markiem Czerskim* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha*

* - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **- Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISDN

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – W. Bobi ński ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – W. Bobi ński ...... 4 III. Budowa geologiczna – W. Bobi ński ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – W. Bobi ński ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – W. Bobi ński ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – W. Bobi ński ...... 15 VII. Warunki wodne – W. Bobi ński ...... 16 1. Wody powierzchniowe...... 16 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia środowiska ...... 19 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ...... 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...... 22 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ...... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – W. Bobi ński ...... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – W. Bobi ński ...... 32 XII. Zabytki kultury – W. Bobi ński ...... 37 XIII. Podsumowanie – W. Bobi ński ...... 37 XIV. Literatura ...... 39

I. Wst ęp Arkusz Gniewkowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wykonany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2007 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Gniewkowo Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002 przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2002). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszego arkusza, wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Wy- działu Ochrony Środowiska Urz ędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy oraz w Toruniu, Urz ędu Marszałkowskiego w Bydgoszczy oraz w Toruniu, Urz ędów Powiatowych w Bydgoszczy, Toruniu i Inowrocławiu, z Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, urz ę- dów gmin oraz Nadle śnictw Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane dotycz ące złó Ŝ surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złoŜach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geośrodowiskowej Polski.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Gniewkowo wyznaczaj ą współrz ędne 18°15’ i 18°30’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52°50’ i 53°00’ szeroko ści geograficznej północnej. Arkusz Gniewkowo poło Ŝony jest na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Najwi ększ ą jego cz ęść obejmuje teren powiatu inowrocławskiego – miasto Gniewkowo i gminy Gniewkowo, Rojewo, Inowrocław i D ąbrowa Biskupia. Niewielkie obszary na pół- nocnym zachodzie le Ŝą w powiecie bydgoskim – gminy D ąbrowa Chełmi ńska i Solec Kujaw- ski, a na północnym wschodzie w powiecie toru ńskim – gmina Wielka Nieszawka. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym J. Kondrackiego (1998) obszar arkusza wchodzi w skład prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowo- bałtyckie, makroregionów: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka i Pojezierze Wielkopolskie. Północna cz ęść poło Ŝona jest w mezoregionie Kotlina Toru ńska, natomiast południowa w mezoregionie Równina Inowrocławska (fig. 1). Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka stanowi szerok ą, równole Ŝnikow ą form ę dolinn ą wci ętą około 40-50 m w otaczaj ące wysoczyzny. Obszar arkusza nale Ŝy do mezoregionu Ko- tliny Toru ńskiej. W Dolinie Wisły wyst ępuj ą formy pochodzenia rzecznego i eolicznego. Jej powierzchni ę tworzy system tarasów erozyjno-akumulacyjnych. W obr ębie wszystkich tara- sów za wyj ątkiem zalewowego rozwin ęły si ę wydmy w postaci ci ągów wydmowych i wydm parabolicznych o wysoko ściach 25 m i długo ści do 4 km. W dolinie Wisły taras akumulacyj- ny wyst ępuje na dwóch poziomach: taras nadzalewowy na rz ędnej 48–50 m n.p.m. (13–15 m ponad poziom Wisły) oraz taras zalewowy na wysoko ści 37–39 m n.p.m. (2-4 m ponad poziom Wisły). Ponadto w obr ębie tarasów wyst ępuj ą ró Ŝnego pochodzenia obni Ŝenia – rynny, równiny jeziorne oraz doliny niewielkich cieków. Pojezierze Wielkopolskie stanowi zwarty obszar o wysoko ści 80–90 m n.p.m., jego powierzchnia jest urozmaicona licznymi wzgórzami o wysoko ści do 110 m n.p.m. i systemem dolin rynnowych oraz rzecznych. Wysoczyzna morenowa Równiny Inowrocławskiej jest form ą równinn ą, o niewielkim nachyleniu terenu nieprzekraczaj ącym 2°. Tylko lokalnie, w okolicach: Szadłowic, Wi ęcławic i Topoli wysoko ści wzgl ędne dochodz ą do 5 m. Po- wierzchnia wysoczyzny, w obr ębie obszaru arkusza, znajduje si ę na wysoko ści 82– 91 m n.p.m. Wyst ępuje tu szereg innych form: równiny sandrowe i erozyjne oraz równiny wód roztopowych. Najwy Ŝej poło Ŝona cz ęść terenu (109 m n.p.m.) znajduje si ę w rejonie D ąblina (Góra Toru ńska), natomiast najni Ŝej (37 m n.p.m.) w rejonie Nieszawki.

y J. Chełm Ŝyńskie

r F a 315.11 k s ń u

Rz ęczkowo o

Bydgoszcz g

u r t

W S is ła 315.13 315.35 Toru ń

a Drwęc

315.35 W i s ł 315.35 a Złotniki Kujawskie Gniewkowo Aleksandrów Kujawski

Noteć 315.55 J.Mielno

Pako ść TąŜyna Inowrocław 315.55 orze Kan. Bach J. Pakoskie 315.54 Przysiek J. Gopło

0 5 10 15 20 25 km

1 2 3 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Gniewkowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie: Mezoregiony 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie, 315.13 – Dolina Drw ęcy; Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: Mezoregion 315.35 – Kotlina Toru ńska; Makroregion Pojezierze Wielkopolskie: Mezoregiony 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska

Obszar arkusza Gniewkowo poło Ŝony jest w cało ści w obr ębie dorzecza Wisły. Roczna suma opadów w rejonie Gniewkowa jest jedn ą z najni Ŝszych w kraju i wynosi poni Ŝej 500 mm, w okresie wegetacji ro ślin uprawnych (IV-VIII) opady osi ągaj ą 250 mm. Średnie zachmurzenie jest tak Ŝe jednym z najni Ŝszych notowanych w Polsce, pokrywa śnie Ŝ- na utrzymuje si ę od 60 do 80 dni. Średnia temperatura roczna wynosi 7,5–8,0°C, najni Ŝsze temperatury pojawiaj ą si ę w lutym, którego średnia temperatura wynosi 3,3°C, najcieplejszy miesi ąc to lipiec ze średni ą temperatur ą wynosz ącą 18°C. W świetle regionalizacji rolniczo- klimatycznej, teren obj ęty arkuszem Gniewkowo poło Ŝony jest w dzielnicy bydgoskiej. Wy- st ępuje tu 30–35 dni mro źnych, około 107 dni z przymrozkami, a pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę 38–50 dni. Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi 210–215 dni. Średnia temperatura rocz-

5 na wynosi 7,6°C. Przewa Ŝaj ą wiatry, zwykle słabe, z kierunku zachodniego. Według A. Wo- sia (1999), opisywany obszar le Ŝy w granicach Regionu Chełmi ńsko-Toru ńskiego. Na omawianym obszarze najwi ększym miastem jest Gniewkowo, zamieszkałe przez około 8 tys. mieszka ńców. Inne wi ększe miejscowo ści to Wierzchosławice, Cierpice, Orłowo i Rojewo. Gniewkowo jest niewielkim o środkiem przemysłu maszynowego, chemicznego, drzew- nego i przetwórstwa spo Ŝywczego. Najwi ększymi zakładami przemysłowymi w opisywanym rejonie są „Bonnduelle” zajmuj ące si ę przetwórstwem owocowo-warzywnym oraz Zakłady Przetwórstwa Cykorii „Cykoria” w Wierzchosławicach, „Interlight” produkuj ący świece, Byd- goskie Fabryki Mebli i „Cerama” – Zakłady Mechaniczne Przemysłu Ceramiki Budowlanej w Gniewkowie. W Gniewkowie i niektórych wsiach znajduj ą si ę zakłady przetwórstwa rolnego. We wsi Kaczkowo zlokalizowane jest składowisko odpadów komunalnych o powierzchni 2,8 ha, które jest niemal całkowicie wypełnione. Miejscowo ść Rojewo (siedziba gminy), poło Ŝona w zachodniej cz ęś ci arkusza jest ty- pow ą wsi ą o charakterze rolnym. Na obszarze arkusza Gniewkowo pokrywa glebowa jest zró Ŝnicowana. Na wysoczy- znach dominuj ą naglinowe gleby płowe, zbudowane z piasków gliniastych lekkich i moc- nych. W dnie rynny Ŝni ńskiej wyst ępuj ą gleby brunatne wła ściwe, brunatne kwa śne i wyłu- gowane, czarnoziemy wła ściwe, gleby szare oraz organogeniczne, rzadko gleby płowe. Gleby chronione, czyli w klasach bonitacyjnych od I do IVa, wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci opisywanego obszaru. Dna dolin rzecznych pokrywaj ą najcz ęś ciej gleby glejowe, mineralno- murszowe i mady. Obszary ł ąk pochodzenia organicznego zajmuj ą niewielkie obni Ŝenia w rejonie Gniewkowa i Cierpic oraz w rejonie Jezuickiej Strugi, Jeziora G ąsawskiego i Wiecanowskiego. Lasy maj ą znaczne rozprzestrzenienie w północnej i północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Tereny le śne, stanowi ące zwarty kompleks, wyst ępuj ą pomi ędzy miejscowo ściami Gniewkowo i Cierpice. S ą to bory świe Ŝe i cz ęś ciowo suche z sosn ą jako gatunkiem dominu- jącym. Ze wzgl ędu na powszechne wyst ępowanie gleb wysokich klas bonitacyjnych, atrakcyj- ne poło Ŝenie przyrodnicze oraz przebieg wa Ŝnych tras tranzytowych, podstawowymi kierunkami rozwoju i inwestycji dla omawianego obszaru, oprócz przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego i drobnego przemysłu, jest turystyka i rekreacja. Sie ć dróg na obszarze arkusza jest nierównomiernie rozwini ęta. Przez Gniewkowo przechodzi droga nr 15 z Olsztyna do Wrocławia. W południowej i zachodniej cz ęś ci terenu istnieje sie ć dróg lokalnych o utwardzonej nawierzchni, które prowadz ą do wszystkich miej-

6 scowo ści poło Ŝonych w obr ębie arkusza, natomiast na obszarach le śnych istniej ą nieliczne drogi o utwardzonej nawierzchni, a przewa Ŝaj ą drogi gruntowe.

III. Budowa geologiczna

Charakterystyk ę geologiczn ą obszaru arkusza Gniewkowo przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Gniewkowo wraz z obja- śnieniami (Jeziorski, 1995a, b). Obszar arkusza Gniewkowo le Ŝy w obr ębie antyklinorium środkowopolskiego (wału kujawskiego). Najstarszymi utworami s ą skały jury górnej, wykształcone w postaci mułow- ców i piaskowców, lokalnie z przewarstwieniami iłów i wkładkami syderytów. Ich maksy- malna mi ąŜ szo ść wynosi 54 m. Mi ąŜ szo ść osadów kredy dolnej: piasków, piaskowców, mułowców, lokalnie z konkre- cjami syderytu, iłów z wkładkami gipsów oraz łupków i margli wynosi od 70 do 219 m. Osa- dy te wyst ępuj ą w podło Ŝu osadów czwartorz ędowych w dnach najgł ębiej wci ętych rynien subglacjalnych. W północno-wschodniej cz ęś ci obszaru wyst ępuj ą jasnoszare wapienie o mi ąŜ szo ści 18 m, zaliczane do kredy górnej. Utwory trzeciorz ędowe pod ścielaj ą osady czwartorz ędowe na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci obszaru arkusza. Nale Ŝą one do eocenu-oligocenu, miocenu i pliocenu. Osady eoce ńskie i oligo- ce ńskie składaj ą si ę z iłów, mułków, piasków, piaskowców i mułowców o maksymalnej mi ąŜ szo ści si ęgaj ącej ponad 35 m. Osady mioce ńskie wykształcone s ą w postaci iłów, muł- ków, piasków i w ęgla brunatnego. Najwi ększ ą mi ąŜszo ść tych osadów stwierdzono w rejonie Wi ęcławic (45 m); na pozostałym obszarze mi ąŜ szo ść waha si ę od kilkunastu do 20 m. Osady plioce ńskie – iły, mułki i piaski – wyst ępuj ą powszechnie w podło Ŝu osadów czwartorz ędo- wych, poza obszarami rynien subglacjalnych i kopalnych dolin rzecznych, gdzie zostały zero- dowane. Najwi ększ ą mi ąŜ szo ść osadów plioce ńskich (58 m) stwierdzono w południowo- zachodniej cz ęś ci arkusza. Utwory czwartorz ędowe wyst ępuj ą na całej powierzchni arkusza (fig. 2), ich mi ąŜ szo ść zmienia si ę od 20 do ponad 130 m. Najstarszymi osadami czwartorz ędowymi s ą piaski, Ŝwiry i głazy wodnolodowcowe i lodowcowe oraz gliny zwałowe akumulowane podczas zlodowace ń południowopolskich. Osady zlodowace ń środkowopolskich (Odry i Warty) wyst ępuj ą prawie na całym obszarze arkusza Gniewkowo. Zlodowacenie Odry pozostawiło gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści od 3 do 10 m oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści od 1 do 61 m.

7 J. Chełm Ŝyńskie

Rz ęczkowo Bydgoszcz

Toru ń

Złotniki Kujawskie Gniewkowo

J.Mielno

Pako ść

J. Pakoskie

Przysiek

0 5 10 15 20 25 km

Fig. 2. Poło ŜenieFig. arkusza2. Poło Ŝ enie Gniewkowo arkusza naGniewkowo tle szkicu na geologicznego tle szkicu geologicznego regionu wg L.regionu Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. wg Piotrowskiej, L.Marksa, red.A. Bera, (2006) W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006)

Czwartorz ęd, holocen:

Piaski i Ŝwiry sandrowe

Piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz świry, piaski, głazy i gliny torfy i namuły moren czołowych Czwartorz ęd, plejstocen: Gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Piaski eoliczne, lokalnie w wydmach Trzeciorz ęd, miocen:

Iły, mułki, piaski i Ŝwiry z w ęglem Piaski, Ŝwiry sto Ŝków napływowych brunatnym Kreda górna: Gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne Wapienie, kreda pisz ąca ,opoki, margle, wkładki piaskowców z gezami Piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne Jura górna:

Iły, mułki i piaski zastoiskowe Wapienie, margle, iłowce i mułowce

Ozy

Kemy

Jeziora

Uwaga: Przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano orginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000

8 Utwory interglacjału lubelskiego reprezentowane s ą przez piaski i Ŝwiry rzeczne, lokalnie z wkładkami mułków i iłów. W czasie zlodowacenia Warty osadziły si ę iły i mułki zastoiskowe o mi ąŜ szo ści do 20 m, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści od 15 do 40 m w rejonie Godzi ęby oraz gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści do 29 m. W okresie interglacjału eemskiego akumulowane były piaski i Ŝwiry rzeczne o maksymalnej mi ąŜ szo ści 46 m oraz mułki, piaski i gytie jeziorne, niekiedy z wkładkami torfów. Erozja i akumulacja w interglacjale eemskim spowodowała cz ęś ciowe usuni ęcie osadów star- szych zlodowace ń. Erozja rzeczna miała podstawowe znaczenie w ukształtowaniu rze źby omawianego obszaru. Osady zlodowacenia północnopolskiego (stadiał leszczy ńsko-pomorski) to: mułki i iły zastoiskowe, ciemnoszare, o mi ąŜ szo ści do 17 m, dwa poziomy glin zwałowych o mi ąŜ szo- ściach 5–13 m i 3–11 m, piaski i Ŝwiry lodowcowe o mi ąŜ szo ści powy Ŝej 1,6 m, z wkładkami glin pagórków morenowych, piaski, Ŝwiry, mułki i iły kemów wyst ępuj ące w rejonie Sucha- tówki o mi ąŜ szo ści do 15,5 m, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści od 2 do 8,5 m oraz piaski i Ŝwiry rzeczne tarasów nadzalewowych o mi ąŜ szo ści do 13 m. Holoce ńskie piaski i pyły humusowe (o mi ąŜ szo ści 0,6–1,2 m) tworz ą zwart ą pokryw ę w południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru. W dolinach rzecznych osadziły si ę piaski, mułki z piaskami i torfy, a w obni Ŝeniach osady zastoiskowe – piaski, mułki, iły i utwory organiczne.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Gniewkowo znajduje si ę 13 udokumentowanych złó Ŝ kopalin pospolitych – 11 kruszyw naturalnych – „Glinki”, „Glinno Wielkie”, „Glinno Wielkie II”, „Le- śnianki”, „D ąbie I”, „K ępa Kujawska”, „K ępa Kujawska II”, „Suchatówka”, „Osiek Wielki I”, „Godzi ęba I” i „Godzi ęba II”, 1 surowców ilastych ceramiki budowlanej – „Chrz ąstowo” oraz 1 surowców ilastych do produkcji cementu – „Michałowo”. Zło Ŝe surowców ilastych ceramiki budowlanej „Michałowo” zostało zdj ęte z Bilansu Zasobów. Wszystkie złoŜa s ą czwartorz ędowe. Zestawienie udokumentowanych złó Ŝ kopalin, oraz ich charakterystyk ę go- spodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Zło Ŝe piasków „Glinki” jest poło Ŝone w rejonie wsi Glinki. Zasoby udokumentowane w kategorii C 1 wynosz ą 1 278 tys. t (Matuszewski, 1998a). Nadkład stanowi gleba, piaski bardzo drobnoziarniste zapylone i zaglinione oraz torf. Średnie parametry geologiczno-gór- nicze i jako ściowe złó Ŝ kruszywa naturalnego zamieszczono w tabeli 2. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie i drogownictwie.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Wiek kom- geologiczne Stan Numer pleksu lito- Kategoria Wydobycie Zastosowanie Przyczyny Rodzaj bilansowe zagospoda- Klasyfikacja złó Ŝ zło Ŝa Nazwa zło Ŝa logiczno- rozpoznania (tys. ton) kopaliny konfliktowo ści kopaliny (tys. ton, rowania na surowcowe- 3 Ŝ zło Ŝa tys. m *) zło a mapie go wg stanu na rok 2005 (Przeniosło, Malon, 2006) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Glinki * p Q 1 278 C1 N - Skb, Skd 4 B Gl 2 Glinno Wielkie p Q 63 C1* Z - Skb, Skd 4 A -

3 Glinno Wielkie II p Q 111 C1 G 2 Skb, Skd 4 A -

4 Le śnianki p Q 50 C1* Z - Skd 4 B L

5 Dąbie I p Q - C1 G* 17 Skb, Skd 4 A -

6 Kępa Kujawska p Q 1 C1* Z - Skb, Skd 4 A -

7 Kępa Kujawska II p Q 200 C1 G 0 Skb, Skd 4 A -

10 10 8 Chrz ąstowo i(ic) Q 376* C1* Z - Scb 4 B Gl 9 Michałowo i(ir) Q 12 500* B N - Sc 4 B Gl

10 Suchatówka p Q 2 012 C2 N - Skd 4 B Gl, L

11 Osiek Wielki I pŜ Q 178 C1 G 39 Skb, Skd 4 A -

12 Godzi ęba I p Q 197 C1 G* 66 Skb, Skd 4 A - 13 Godzi ęba II ** p Q 390 C1 N - Skb, Skd 4 A - Michałowo i(ic) Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 2: * – wg dokumentacji i aktu zatwierdzenia zło Ŝe nosi nazw ę „Glinki I”, natomiast wg „Bilansu” nazywa si ę „Glinki”, ** – zło Ŝe nie figuruje w „Bilansie” – zasoby wg dokumentacji; Rubryka 3: p – piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, i(ic) – surowce ilaste ceramiki budowlanej, i(ir) – surowce ilaste o ró Ŝnym zastosowaniu (do produkcji cementu); Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 6: C 1* – zasoby zarejestrowane; Rubryka 7: zło Ŝe: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – wykre ślone z „Bilansu” (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych), * – wg „Bilansu” zagospodarowane, eksploatacj ę zako ńczono w 2006 r.; Rubryka 9: kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Skd – kruszyw drogowych, Scb – ceramiki budowlanej, Sc – cementowe ; Rubryka 10: zło Ŝe: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące; Rubryka 11: zło Ŝe: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe; Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, L – ochrona lasów

Tabela 2 Średnie parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ kruszywa naturalnego Nazwa zło Ŝa Glinno Glinno Kępa Ku- Kępa Ku- Osiek Glinki Le śnianki Dąbie I Suchatówka Godzi ęba I Godzi ęba II Parametr Wielkie Wielkie II jawska jawska II Wielki I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Powierzchnia zło Ŝa (ha) 13,3 2,3 1,3 1,0 0,5 0,9 3,0 10,0 4,6 4,4 3,8 Mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) 5,5 5,2 5,4 2,7 5,1 5,0 6,3 11,4 3,3 5,7 6,6 Grubo ść nadkładu (m) 0,5 0,3 0,3 0,2 0,54 0,1-0,2* 0,1 2,7 1,7 0,3 0,5 Stosunek grubo ści nadkładu do 0,125 0,06 0,07 0,07 0,1 0,04 0,003 0,4 0,5 0,05 0,085 mi ąŜszo ści zło Ŝa (N/Z) Zawarto ść frakcji do 2 mm (%) 96,9 85,4 88,8 100 100 100 100 99,5 53,1 100 99,9 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,6 0,8 0,7 7,6-8,1* 6,8 4,5-5,5* 3,4-3,7 2,5 0,4 2,2 3,3 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych brak brak brak brak brak brak brak brak brak brak brak (%) Zawarto ść zanieczyszcze ń orga- barwa barwa barwa barwa barwa barwa barwa wzor- barwa barwa barwa wzor- - nicznych (%) wzorcowa wzorcowa wzorcowa wzorcowa wzorcowa wzorcowa cowa wzorcowa wzorcowa cowa Gęsto ść nasypowa w stanie utrz ę-

11 11 1,76 1,86 1,86 1,61 1,618 1,83 1,60 - 1,794 1,70 1,58 sionym (Mg/m 3) Zawarto ść zwi ązków siarki (%) - brak - brak - brak - śl. brak - -

Rubryka 3: * – w dokumentacji nie przedstawiono warto ści średniej

Zło Ŝa piasków „Glinno Wielkie” i „Glinno Wielkie II” poło Ŝone s ą we wsi Glinno Wielkie, na północny wschód od poprzedniego, przylegaj ąc do siebie. Pierwsze zostało udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Urba ński, 1991), drugie w kategorii C 1 (Matu- szewski, 1998b). Ich aktualne zasoby wynosz ą 63 i 111 tys. t. Nadkład stanowi gleba oraz piaski drobnoziarniste zapylone i zaglinione. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie i drogownictwie. Zło Ŝe piasków „Le śnianki” znajduje si ę na wschód od Rojewa, obok przysiółka Le- śnianki. Zostało udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Urba ński, 1988a). Aktualne zasoby wynosz ą 50 tys. t. Nadkład stanowi gleba. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w drogownictwie. Zło Ŝe piasków „D ąbie I” le Ŝy 1,5 km na północ od poprzedniego. Zostało ono udokumentowane w kategorii C 1 (Łukasik, 1999). Zasoby zło Ŝa zostały całkowicie wyeksploatowa- ne. Nadkład stanowiła gleba oraz nasyp piasków i gliny. Surowiec nadawał si ę do wykorzy- stania w budownictwie i drogownictwie. Zło Ŝa piasków „K ępa Kujawska” i „K ępa Kujawska II” poło Ŝone s ą ok. 1 km na wschód od zło Ŝa „D ąbie I”. Zło Ŝe „K ępa Kujawska” zostało udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Tomalak, 1998). Jego aktualne zasoby wynosz ą 1 tys. t. Nadkład tworzy gleba oraz piaski drobnoziarniste zapylone i zaglinione. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie i drogownictwie.

Zło Ŝe „K ępa Kujawska II” zostało udokumentowane w kategorii C 1 (Urba ński, 1988b), w dwóch polach le Ŝą cych po obu stronach (zachodniej i wschodniej) zło Ŝa „K ępa Kujawska”. Jego aktualne zasoby wynosz ą 200 tys. t. Nadkład stanowi gleba oraz piaski drobnoziarniste zapylone i zaglinione. Kopalina mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie i drogownictwie. Zło Ŝe piasków „Suchatówka” znajduje si ę na wschód od Gniewkowa. Zasoby udokumentowane w kategorii C 2 wynosz ą 2 012 tys. t (Jurys, 1992). Nadkład stanowi gleba, piaski zaglinione i glina piaszczysta. Kopalina mo Ŝe by ć wykorzystana w drogownictwie. Zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Osiek Wielki I” poło Ŝone jest na wschód od przysiółka Osiek

Wielki. Zostało ono udokumentowane w kategorii C 1. Aktualne zasoby wynosz ą 178 tys.t (Matuszewski, 2002). Nadkład stanowi gleba, piaski drobno- i średnioziarniste miejscami zapylone. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie i drogownictwie. Zło Ŝe piasków „Godzi ęba I” znajduje si ę na wschód od poprzednich, w pobli Ŝu przy- siółka Godzi ęba. Zostało ono udokumentowane w kategorii C 1 (Matuszewski, 2004). Jego aktualne zasoby wynosz ą 197 tys. t. Nadkład stanowi gleba. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie i drogownictwie.

Zło Ŝe piasków „Godzi ęba II” poło Ŝone jest na północny wschód od poprzedniego.

Udokumentowane jest w kategorii C 1 (Zieniuk-Hoza, 2006). Jego zasoby wynosz ą 390 tys. t. W nadkładzie jest gleba. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie i drogownictwie. Zło Ŝe surowców ilastych ceramiki budowlanej „Chrz ąstowo” znajduje si ę w miejscowo ści Chrz ąstowo. Było ono udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Jurys, 1983). Aktualne zasoby wynosz ą 376 tys. m3. Ł ączna powierzchnia zło Ŝa udokumentowanego w dwóch polach wynosi 4,0 ha. Pozostałe średnie parametry geologiczne w odniesieniu do pól zło Ŝa wynosz ą: mi ąŜ szo ść 10,15 i 10,55 m, grubo ść nadkładu, który stanowi gleba i piaski pylaste 5,6 i 6,13 m, stosunek N/Z 0,6. Zawarto ść marglu wynosi 0–0,34%, ziarn grubych niewapiennych – 0,02–1,35%, warto ść wody zarobowej waha si ę od 19,3 do 26,8%, skurczliwo ść wysychania – od 1,1 do 10,3%, skurczliwo ść wypalania – od –0,7 do +0,3%, wytrzy- mało ść na ściskanie wypalonego tworzywa – od 12,0 do 27,1 MPa, optymalna temperatura wypalania – 950°C. Zasoby zło Ŝa surowców ilastych do produkcji cementu „Michałowo”, udokumentowane w kategorii B wynosz ą 12 500 tys. m3 (Czarnecki, 1970). Jest ono poło Ŝone na wschód od Gniewkowa i na południe od dawnej cegielni w Michałowie. Zostało ono udokumentowane na cz ęś ci wybilansowanego zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Michałowo”, po zaniechaniu jego eksploatacji. Powierzchnia zło Ŝa wynosi 80,9 ha, średnia mi ąŜ szo ść – 8,47 m, grubo ść nadkładu, który stanowi gleba, piaski gliniaste i gliny piaszczyste – 3,08 m, stosunek N/Z – 0,37. Średnia zawarto ść SiO 2 wynosi 54,52%, Fe 2O3 – 4,27%, Al 2O3 – 14,37%, CaO – 8,61%, MgO – 3,19%, moduł glinowy wynosi 3,37%, a moduł krzemianowy – 2,92%. Kopalina została udokumentowana jako surowiec niski do produkcji cementu. Z punktu widzenia ochrony środowiska zło Ŝa „Glinki”, „Chrz ąstowo” i „Michałowo” zostały uznane za konfliktowe ze wzgl ędu na ochron ę gleb, zło Ŝe „Le śnianki” ze wzgl ędu na ochron ę lasów, a zło Ŝe „Suchatówka” – gleb i lasów. Pozostałe zło Ŝa uznano za małokonflik- towe. Przeprowadzona klasyfikacja sozologiczna złó Ŝ została uzgodniona z Geologiem Wo- jewódzkim Wydziału Środowiska i Rolnictwa Urz ędu Marszałkowskiego w Bydgoszczy i na tej podstawie sporz ądzono notatk ę słu Ŝbową.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Gniewkowo eksploatowane s ą trzy zło Ŝa piasków: „Glinno Wielkie II”, „K ępa Kujawska II” i „Osiek Wielki I”. U Ŝytkownikami s ą przedsi ę- biorcy prywatni. Wielko ść wydobycia zmienia si ę w zale Ŝno ści od zapotrzebowania.

UŜytkownik zło Ŝa „Glinno Wielkie II” posiada koncesj ę wa Ŝną do 2010 r. Obszar i teren górniczy maj ą powierzchni ę 1,6 ha. Eksploatacj ę zło Ŝa rozpocz ęto w 2002 r., gdy ko ń- czyły si ę mo Ŝliwo ści wydobycia kruszywa ze zło Ŝa „Glinno Wielkie”. Odbywa si ę spod wody za pomoc ą koparki. Surowiec po wydobyciu sprzedaje si ę bez przeróbki. Eksploatacja zło Ŝa „Glinno Wielkie” była prowadzona w latach 1992-2002 przez tego samego u Ŝytkowni- ka i w tym samym wyrobisku co „Glinno Wielkie II”. Koncesja na eksploatacj ę zło Ŝa „K ępa Kujawska II” równie Ŝ jest wa Ŝna do 2010 r. Ob- szar górniczy ma 1,6 ha, a teren górniczy – 2,0 ha. Jego eksploatacj ę podj ęto w 2000 r., w dwóch wyrobiskach stokowo-wgł ębnych, le Ŝą cych po obu stronach zaniechanego zło Ŝa „K ępa Kujawska II”. Wydobycie odbywa si ę przy pomocy koparki. Kopalina nie podlega Ŝadnej przeróbce. Eksploatacja zło Ŝa „K ępa Kujawska” była prowadzona w latach 1988–1998 przez tego samego u Ŝytkownika, w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Zostało ono cz ęś ciowo splantowane i zalesione. Zło Ŝe „Osiek Wielki I” jest eksploatowane od 2004 r. na podstawie koncesji wa Ŝnej do 2017 r. Ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 5,0 ha i teren górniczy o powierzchni 8,3 ha. Wydobycie odbywa si ę spod wody za pomoc ą koparki. Kopalina jest sprzedawana bez Ŝadnej przeróbki. Zło Ŝe „Le śnianki” było eksploatowane w latach 1992–1997. Po zako ńczeniu wydobycia pozostało cz ęś ciowo splantowane wyrobisko poro śni ęte lasem. Eksploatacja zło Ŝa „D ąbie I” była prowadzona w latach 2000–2006. Po jej zako ńczeniu i splantowaniu zboczy wyrobiska pozostał niewielki zbiornik wodny. Eksploatacja zło Ŝa „Godzi ęba I” była prowadzona w dwóch polach przez dwóch róŜ- nych u Ŝytkowników w latach 2004–2006, po czym koncesje na jego eksploatacj ę zostały wy- gaszone. Po zako ńczeniu wydobycia i rekultywacji, polegaj ącej na złagodzeniu skarp wyrobisk pozostały dwa niewielkie zbiorniki wodne. Wydobycie surowców ilastych ze zło Ŝa „Chrz ąstowo” było prowadzone w latach 1984– 1995. Po jego zako ńczeniu pozostał niewielki zbiornik wodny i stoj ące nieopodal ruiny cegielni. Zło Ŝe surowców ilastych ceramiki budowlanej „Michałowo” było eksploatowane w latach 50. i 60. na potrzeby pobliskiej cegielni. Po zako ńczeniu wydobycia pozostały wyrobiska, w których zlokalizowano gminne składowisko odpadów, a jedno z pól udokumentowano na potrzeby przemysłu cementowego. Ponadto w północnej cz ęś ci arkusza Gniewkowo okresowo prowadzona była na nie- wielk ą skal ę niekoncesjonowana eksploatacja piasków, wykorzystywanych w budownictwie

indywidualnym, do napraw i budowy dróg oraz na ró Ŝnorodne potrzeby gospodarskie. Aktu- alnie wyrobiska zostały porzucone i cz ęś ciowo zarosły krzewami i drzewami. Brak danych odno śnie parametrów wyst ępowania kruszywa i jego jako ści spowodował, Ŝe nie sporz ądzono dla nich kart informacyjnych.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na terenie arkusza Gniewkowo wyznaczono dwa obszary perspektywiczne wyst ępowa- nia kruszywa naturalnego piaskowego oraz obszary o negatywnych wynikach rozpoznania dla surowców ilastych ceramiki budowlanej, surowców ilastych o ró Ŝnym zastosowaniu (do produkcji cementu, kruszywa lekkiego) oraz piasków i Ŝwirów. Na omawianym obszarze, ze wzgl ędu na brak dokładniejszych danych geologiczno-zło Ŝowych, nie wytypowano obszarów prognostycznych. Granice obszaru perspektywicznego wyznaczono na podstawie wizji terenu, archiwalnych otworów wiertniczych oraz analizy opracowa ń geologiczno-zło Ŝowych i sprawozda ń z prac poszukiwawczych (Lichwa, 1982; Matuszewski, 1998a, b; Urba ński, 1988b, 1991; Łukasik, 1999; Tomalak, 1998). Materiały z tych źródeł skonfrontowano z kryteriami bilansowo ści złó Ŝ kopalin, zalecanymi przez Komisj ę Zasobów Kopalin (Rozporz ądzenie..., 2001). Na tej podstawie wyznaczono obszary perspektywiczne głównie w sąsiedztwie udokumentowanych złó Ŝ piasków. Jeden w rejonie złó Ŝ: „Glinki I”, „Glinno Wielkie” „Glinno Wielkie II” i drugi w rejonie złó Ŝ: „Le śnianki”, „D ąbie I”, „K ępa Kujawska” i „K ępa Kujawska II”. Po- tencjaln ą kopalin ę stanowi ą tam piaski wodnolodowcowe, których parametry geologiczno- zło Ŝowe zbli Ŝone s ą do parametrów kopalin wymienionych złó Ŝ. Z tego wzgl ędu, Ŝe parametry jako ściowe kruszywa i mi ąŜ szo ść kompleksu litologiczno-surowcowego znane s ą w ozna- czonych obszarach perspektywicznych jedynie punktowo, nie wyznaczono w ich granicach obszarów prognoz wyst ępowania kopalin. Na podstawie prac geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kopalin ilastych ceramiki budowlanej i kopalin ilastych do produkcji cementu wyznaczono sze ść obszarów o negatywnych wynikach rozpoznania w okolicach miejscowo ści: 1) Godzi ęba – Chrz ąstowo; 2) Zaje- zierze − Michałowo − Lipie – Gniewkowo; 3) Czyste − Huty Orłowskie (cz ęś ciowo poza obszarem arkusza); 4) Wierzchosławice – Ostrowo; 5) Markowo − Murzynno; 6) Cierpice (Do- ma ńska, 1971; Lichwa, 1981; Marciniak, 1978). W wymienionych obszarach nawiercono iły wyst ępujące pod zbyt grubym nadkładem piaszczystych glin zwałowych i ró Ŝnoziarnistych

piasków wodnolodowcowych lub gliny zwałowe oraz iły i mułki zastoiskowe o du Ŝym za- margleniu, niemaj ące cech surowca mineralnego. Na podstawie przeprowadzonych w latach 70. i 80. zwiadów geologicznych za zło Ŝami kruszywa naturalnego, wyznaczono dwa obszary z negatywnymi wynikami: jeden w okolicy Płonkowa − Kaczkowa i drugi w rejonie zło Ŝa piasków „Suchatówka”. W wymienionych obszarach sondami do gł ęboko ści kilkunastu metrów rozpoznano w przewadze piaski gliniaste lub piaski pylaste. Osady piaszczysto-Ŝwirowe wyst ępuj ą tu w formie tylko niewielkich gniazd o średniej mi ąŜ szo ści kilkudziesi ęciu centymetrów (Lichwa, 1982). Na wi ększo ści obszarów w sp ągu nawiercono gliny zwałowe. Takie wykształcenie osadów nie kwalifikuje tych rejonów jako perspektywicznych dla wyst ępowania kruszywa naturalnego. Na obszarze arkusza Gniewkowo stwierdzono wyst ępowanie torfów w dolinie Jezuic- kiej Strugi, Kanału Zielona Struga oraz Błot Ostrowskich (Jeziorski, 1995a, b). Wyst ąpienia te nie spełniaj ą podstawowego kryterium bilansowo ści dla złó Ŝ torfu, tj. mi ąŜ szo ści > 1 m, a ponadto cz ęsto zawieraj ą przewarstwienia mułków, mad i piasków pylastych. Wymienione torfowiska nie wchodz ą w skład potencjalnej bazy zasobowej torfów (OstrzyŜek, Dembek, 1996). Z tego wzgl ędu nie przedstawiono wyst ąpie ń tej kopaliny na mapie.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Prawie cały obszar arkusza Gniewkowo znajduje si ę w dorzeczu Wisły, poza południo- wo-zachodnim fragmentem nale Ŝą cym do dorzecza Odry. Przez opisywany teren przepływa wiele małych cieków wodnych: Kanał Zielona Struga, Kanał Chrośnia ński, Jezuicka Struga, Kanał Parcha ński, poza tym liczne bezimienne rzeki i kanały oraz rowy melioracyjne. Cha- rakterystyczne s ą tak Ŝe niewielkie zbiorniki wodne: Jezioro Stare, Nowe, Murzy ńskie, Kurzy Dół, Ostrowskie i szereg innych. Cech ą szczególn ą hydrografii s ą du Ŝe obszary podmokłe, z których najwi ększy nosi nazw ę Błot Ostrowskich. W obr ębie omawianego terenu wyznaczono szereg działów wodnych I, II i III rz ędu, których przebieg jest trudno jednoznacznie okre śli ć ze wzgl ędu na niewielkie zró Ŝnicowanie morfologiczne powierzchni terenu, liczne małe cieki wodne oraz obszary podmokłe. Według informacji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy na obszarze arkusza Gniewkowo w 2005 roku nie prowadzono pomiarów stanu jako ści wód (Jutrowska, 2006).

2. Wody podziemne

Zgodnie z regionalizacj ą hydrogeologiczn ą zwykłych wód podziemnych obszar arkusza Toru ń nale Ŝy do regionu wielkopolskiego – subregionu pradoliny toru ńsko-eberswaldzkiej (Paczy ński, 1993-1995). U Ŝytkowe wody podziemne wyst ępuj ą w obr ębie czwartorz ędowego i trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego (Nowakowski, śerebiec, 2002a, b). W Kotlinie Toru ńskiej wyst ępuje jeden czwartorz ędowy poziom wodono śny – wód gruntowych, natomiast na obszarze Równiny Inowrocławskiej wydzielono trzy poziomy wodono śne: wód gruntowych, mi ędzymorenowy i sp ągowy. Poziom wód gruntowych na obszarze Kotliny Toru ńskiej wyst ępuje w piaskach i Ŝwi- rach wodnolodowcowych i rzecznych o ł ącznej mi ąŜ szo ści od 10 do 80 m, z przewarstwieniami i soczewami glin, mułków i iłów. Współczynnik filtracji waha si ę od 0,1 do 5,6 m/h, średnio wynosi 1,2 m/h. Zwierciadło wód jest swobodne, sporadycznie w przewarstwieniach wśród glin jest napi ęte. Poziom wód gruntowych na obszarze wysoczyznowym jest zwi ązany z osadami piaszczysto-Ŝwirowymi o ró Ŝnej genezie – wodnolodowcowymi, lodowcowymi i eolicznymi oraz w przewarstwieniach piaszczystych w śród glin. Jego mi ąŜ szo ść nie przekracza 5 m, współ- czynnik filtracji zmienia si ę od 0,05 do 3,5 m/h. Zwierciadło wód jest swobodne, jedynie w przewarstwieniach w śród glin jest napi ęte. Zasilanie poziomu wód gruntowych na całym obszarze odbywa si ę z opadów atmosferycznych, a w obr ębie Kotliny Toru ńskiej dodatkowo bocznie z wy Ŝej poło Ŝonych poziomów wysoczyznowych. Poziom mi ędzymorenowy wyst ępuje w piaskach ró Ŝnoziarnistych wodnolodowcowych i rzecznych, z domieszk ą Ŝwirów, a niekiedy frakcji pylastej, zalegaj ące pomi ędzy glinami zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich. Jego mi ąŜ szo ść waha si ę od kilkunastu do około 40 m, najcz ęś ciej wynosi 15-25 m. Współczynnik filtracji waha się od 0,06 do 4,2 m/h, średnio wynosi 0,92 m/h. Zwierciadło wód ma charakter naporowy, jest nachylone w kierunku pradoliny. Zasilanie odbywa si ę w wyniku infiltracji z poziomu gruntowego, a w przypadku jego braku z bezpo średniej infiltracji wód opadowych. Sp ągowy poziom wodono śny zwi ązany jest z osadami piaszczystymi wypełniaj ącymi południkowe, gł ęboko wci ęte doliny w podło Ŝu czwartorz ędu w rejonie Gniewkowa. Wyst ę- puje w piaskach drobnoziarnistych, rzadziej średnio- i gruboziarnistych akumulacji wodnolo- dowcowej i rzecznej zlodowace ń południowopolskich i środkowopolskich o mi ąŜ szo ści od 10

do 57 m. Poziom ten jest słabo rozpoznany. Współczynniki filtracji wahaj ą si ę od 0,28 do 0,8 m/h. Zwierciadło wód ma charakter napi ęty. Wody czwartorz ędowe odznaczaj ą si ę zmienn ą twardo ści ą i zmienn ą jako ści ą. Wody poziomu wód gruntowych w Kotlinie Toru ńskiej zawieraj ą podwy Ŝszone zawarto ści Ŝelaza i manganu. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje w osadach miocenu i oligocenu – piaskach drobnoziarnistych, podrz ędnie średnioziarnistych z przewarstwieniami mułków, iłów węglistych i niekiedy soczewkami w ęgli brunatnych. Mi ąŜ szo ść warstw wodono śnych wynosi od kilku-kilkunastu do 40 metrów. Współczynniki filtracji zmieniaj ą si ę od 0,07 do 1,2 m/h. Zwierciadło ma charakter naporowy. Zasilanie odbywa si ę w wyniku infiltracji z wy Ŝszych poziomów. Pod wzgl ędem jako ściowym wody pi ętra trzeciorz ędowego s ą średnio twarde i twarde. W południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, w rejonie Wi ęcławic nawiercono w utworach trzeciorz ędowych wody mineralne. Do tej pory nie zostały one wykorzystane. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny (mi ędzymorenowy) zwi ązany jest z czwartorzę- dowymi osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści wynosz ącej kilkana ście, lokalnie kilkadziesi ąt metrów. Na mapie zaznaczono wi ększe uj ęcia wód podziemnych, zlokalizowane w wi ększych miejscowo ściach. Najcz ęś ciej dostarczaj ą one wod ę dla du Ŝych gospodarstw rolnych i zakła- dów przemysłowych. Poziom trzeciorz ędowy ujmowany jest jedynie przez studnie w Gniewkowie i Wierzchosławicach. Zachodni fragment opisywanego obszaru nale Ŝy do tzw. Obszaru Najwy Ŝszej Ochrony (ONO) czwartorz ędowego zbiornika wód podziemnych o charakterze porowym – Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej (GZWP 138). Południowo-zachodnia cz ęść arkusza jest poło Ŝona w obr ębie trzeciorz ędowego zbiornika wód podziemnych typu porowego – Gniezno- Inowrocław (GZWP 143). Niewielki północno-wschodni fragment obszaru wschodzi w skład Obszaru Najwy Ŝszej Ochrony czwartorz ędowego zbiornika dolnej Wisły (GZWP 141) (Kleczkowski, 1990) (fig. 3). Dla wspomnianych zbiorników nie sporz ądzono dotychczas szczegółowych dokumentacji hydrogeologicznych.

T a J. Chełm Ŝyńskie

b y r r Rz ęczkowo F a 140 k Bydgoszcz s ń u r

o T

isła a g

r t Q S 138 Toru ń Drwęc a

141 W Q i s ł a Gniewkowo

Złotniki Kujawskie Q Not eć T

r J.Mielno 143 Aleksandrów Kujawski Pako ść Inowrocław TąŜyna 142

Q Q

Kan. B rze acho 144 143 Przysiek J. Pakoskie J. Gopło

0 5 10 15 20 25 km

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Gniewkowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO); 3 – granice wydzielonych GZWP w ośrodku porowym; Numer i nazwa, wiek utworów wodono śnych: 138 – Pradolina Toru ń-Eberswalde (Note ć), czwartorz ęd (Q), 140 – Subzbiornik Bydgoszcz, trzeciorz ęd (Tr), 141 – Zbiornik rzeki dolna Wisła, czwartorzęd (Q), 142 – Zbiornik mi ędzymorenowy Inowrocław-Dąbrowa, czwartorz ęd (Q), 143 – Subzbiornik Inowrocław-Gniezno, trzeciorz ęd (Tr), 144 – Dolina Kopalna Wielkopolska, czwartorz ęd (Q); 4 – wi ększe jeziora.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU Nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 360 – Gniewko- wo, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o zawarto ści

przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A i B (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002).

Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Gniewkowo bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Gniewkowo Metale

N=16 N=16 N=6522 Grupa B 2) Grupa C 3) Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa A 1) ę ść Gł boko (m p.p.t.) Mineralizacja 0,0–0,3 0–2 HCl (1:4) As Arsen 20 20 60 <5–9 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4–119 39 25 Cr Chrom 50 150 500 <1–20 5 5 Zn Cynk 100 300 1000 10–109 30 31 Cd Kadm 1 4 15 <1–1 <1 <1 Co Kobalt 20 20 200 <1–10 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–23 7 3 Ni Nikiel 35 100 300 <2–29 4 3 Pb Ołów 50 100 600 <5–26 9 8 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,14 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 360-Gniewkowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 16 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 16 wy Prawo wodne, Cr Chrom 16 b) obszary po ddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 15 1 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 15 1 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 16 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 16 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 16 2) Pb Ołów 16 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 16 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 360-Gniewkowo do poszczególnych grup u Ŝytko- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, wania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 16 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej gru- pie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu z dnia 9 wrze śnia 2002, jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, chromu, cynku, kadmu, kobaltu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą bar, mied ź, nikiel i ołów; przy czym w przypadku miedzi podwy Ŝszenie jest ponad dwukrotne. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 15 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A, co pozwala na ich wielofunkcyjne u Ŝytkowanie. Do grupy B zaklasyfiko- wano próbk ę gleby z punktu 4 ze wzgl ędu na wzbogacenie w cynk oraz kadm, pochodz ące prawdopodobnie ze źródeł antropogenicznych. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiały i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa-

no informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wzdłu Ŝ profilu zachodniego warto ści dawki promieniowania gamma s ą do ść zró Ŝnico- wane i wahaj ą si ę od około 18 do prawie 50 nGy/h, przy czym ni Ŝsze s ą w cz ęś ci północnej profilu, a wy Ŝsze w cz ęś ci południowej. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego dawki te s ą ni Ŝsze i wahaj ą si ę od około 17 do 30 nGy/h, w pojedynczych punktach si ęgaj ąc 40 nGy/h (fig. 4). Warto ść średnia wynosi około 30 nGy/h, jest wi ęc ni Ŝsza od średniej dla Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. To zró Ŝnicowanie wielko ści dawki promieniowania gamma zwi ązane jest z budow ą geologiczn ą powierzchni terenu arkusza. W jego północnej cz ęś ci wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, a w cz ęś ci północno-wschodniej piaski wydmowe. Utwory te cha- rakteryzuj ą si ę warto ściami dawki promieniowania gamma wahaj ącymi si ę w granicach od około 17 do 25 nGy/h. W cz ęś ci środkowej i południowej arkusza wyst ępuj ą w wi ększości gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich, cechuj ące si ę warto ściami dawki promieniowania w granicach od 30 do prawie 50 nGy/h. W skałach tych znajduj ą si ę znaczne ilo ści mi- nerałów ilastych, które zawieraj ą podwy Ŝszone koncentracje pierwiastków promieniotwór- czych, b ędących przyczyn ą podwy Ŝszonych warto ści dawki promieniowania gamma. Te dawki promieniowania nie stanowi ą Ŝadnego zagro Ŝenia zdrowotnego, mog ą natomiast wska- zywa ć na mo Ŝliwo ść wyst ępowania w powietrzu glebowym podwy Ŝszonych st ęŜ eń promie- niotwórczego gazu – radonu. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę od około 0,7 do 4 kBq/m 2. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści te s ą podobnego rz ędu. Ge- neralnie s ą to warto ści bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych (fig. 4).

360W PROFIL ZACHODNI 360E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5877971 5872606

5876703 5870900 m 5870718 m 5869601 5868807

5859754 5862124

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 nGy/h nGy/h 24 24

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5877971 5872606

5876703 5870900 m 5870718 m 5868807 5869601

5859754 5862124

0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Gniewkowo (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. z pó źniejszymi zmianami (DzU 07.39.251) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpa- dów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝ- liwiające pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: o wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów, o warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, o wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: - obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, - obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, - obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej.

Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: - izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, - rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów u Ŝyteczno ści publicz- nej, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złó Ŝ). Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikaj ą- ce z wyst ępowania w obr ębie wyró Ŝnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich. Lokali- zowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz dokumentami plani- stycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 4). Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej

Typ składowiska mi ąŜ szo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji k [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 4), - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna).

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń doku- mentuj ących obecno ść warstwy izolacyjnej w obr ębie wytypowanych obszarów. Otwory, w których profilu do gł ęboko ści 10 m stwierdzono obecno ść warstwy izolacyjnej o lepszych wła ściwo ściach ni Ŝ warstwa udokumentowana na powierzchni terenu zostały zamieszczone tak Ŝe na planszy głównej. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Gniewkowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Nowakowski, śerebiec, 2002a, b). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrz- nych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropo- geniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wy- dzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagroŜeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Gniewkowo bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: - zabudowa Gniewkowa b ędącego siedzib ą Urz ędu Miasta i Gminy, Rojewa – siedziby Urz ędu Gminy oraz miejscowo ści Wierzchosławice, - obszar obj ęty ochronn ą prawn ą w systemie NATURA 2000 „Dybowska Dolina Wisły” (ochrona siedlisk – lista pozarz ądowa), - lasy o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, wyst ępuj ące głównie w północno- wschodniej cz ęś ci, - obszary bagienne, podmokłe, źródliskowe oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze stref ą do 250 m, - obszary (do 250 m) wokół akwenów,

- powierzchnie utworów tarasowych i holoce ńskich w obr ębie pradoliny toru ńsko- eberswaldzkiej, - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie doliny rzeki Jezuicka Struga i kanałów: Zielona Struga, Chro śnia ńskiego, Parcha ńskiego oraz licznych bezimiennych cieków, - tereny o spadkach przekraczaj ących 10°. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone z mo Ŝliwo ści składowania odpadów zajmuj ą około 50% powierzchni analizowanego terenu.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 4) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Obszary preferowane do składowania odpadów wyznaczono w miejscach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych zlodowacenia bałtyckiego zlodowace ń północnopol- skich. S ą one dwudzielne. Gliny zwałowe dolne maj ą mi ąŜ szo ść 5-10 m (maksymalnie 13,0 m), wyrównany udział frakcji grubopyłowej, drobnoiłowej i drobnopiaszczystej i zawieraj ą przewarstwienia iłów. Gliny zwałowe górne, o mi ąŜ szo ści 3-6 m, (maksymalnie 11,0 m), o jasnobr ązowym lub jasnobr ązowo-szarym zabarwieniu, s ą grubopyłowe, o 2–5% zawarto ści

CaCO 3. Obszary wyznaczono w gminie Gniewkowo w rejonach Suchałówka–Murzynko– Śrubek–Wierzchosławice–Wi ęcławice–Gniewkowo; w gminie Rojewo w rejonach Jaszczół- towo–Rojewo–Ściborze–Mierogoniewice–Płonkowo; w gminie Inowrocław jest to rejon Or- towa; a w gminie D ąbrowa Biskupia s ąsiedztwo miejscowo ści Zagajewice. Du Ŝe powierzchnie glin zwałowych przykryte s ą holoce ńskimi piaskami i pyłami hu- musowymi o mi ąŜ szo ści od 0,6 do 1,2 m, piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi górnymi lub piaskami lodowcowymi o grubo ści do 2 m. W miejscach tych warunki izolacyjne okre- ślono jako zmienne. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczone w rejonie Śrubska, Murzynka, Lipionki, Suchatówki i Wierzchosławic w gminie Gniewkowo to miejsca wyst ępowania na powierzchni terenu mułków i iłów zastoiskowych fazy leszczy ńsko- pomorskiej zlodowace ń bałtyckich. S ą to zwi ęzłe, słabo wapniste, br ązowe lub ciemnoszare

iły warwowe, niekiedy spiaszczone oraz mułki laminowane iłami i piaskami drobnoziarni- stymi. Ich mi ąŜ szo ść wynosi na ogół od 2,0 do 4,0 m (Jeziorski, 1995a, b). W wyznaczonych obszarach zalegaj ą one na glinie zwałowej, a ich mi ąŜ szo ść nie przekracza na ogół 2 m. Z tego wzgl ędu przeznaczono je do bezpo średniego składowania odpadów wył ącznie oboj ęt- nych. Po wykonaniu szczegółowego rozpoznania geologicznego i ustaleniu faktycznych wła- ściwo ści izolacyjnych osadów zastoiskowych i pod ścielaj ących je glin, miejsca te mog ą okaza ć si ę przydatne do składowania odpadów komunalnych. Warunkowe ograniczenie lokalizacji składowisk odpadów wyznaczono w granicach 1 km od zwartej zabudowy Gniewkowa, Rojewa i Wierzchosławic. W południowo zachodniej cz ęś ci istnieje dodatkowe ograniczenie wynikaj ące z poło Ŝenia tych terenów w strefie 8 km od lotniska sportowego w Inowrocławiu. Budow ę składowiska w pobli Ŝu K ępy Kujawskiej i PGR Kaczkowo ogranicza poło Ŝenie w obszarze najwy Ŝszej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 138 „Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka”, a niewielki obszar na połu- dniowy wschód od Suchetówki jest poło Ŝony w obszarze chronionego krajobrazu „Wydm Kotliny Toru ńsko-Bydgoskiej – cz ęść wschodnia”.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów komunalnych Obszar predysponowany do składowania odpadów komunalnych wyznaczono w rejonie Buczkowa (gmina Gniewkowo) w miejscu wyst ępowania iłów zastoiskowych fazy leszczy ń- sko-pomorskiej zlodowace ń bałtyckich. Cz ęść wyznaczonego obszaru to teren udokumentowanego zło Ŝa surowca ilastego przemysłu cementowego „Michałowo”. Kopalin ą s ą iły warwowe o mi ąŜ szo ści od 2,9 do 12,1 m ( średnio 8,47 m) zalegaj ące pod nadkładem piasków gliniastych i glin piaszczystych o średniej grubo ści 3,1 m. W sp ągu serii zło Ŝowej wyst ępuj ą gliny zwałowe i piaski. Zło Ŝe nie jest eksploatowane. Przy podj ęciu decyzji o budowie skła- dowiska odpadów w jego granicach istnieje mo Ŝliwo ść eksploatacji surowca w sposób umo Ŝ- liwiaj ący profilowanie dna i ścian bocznych obiektu. Zło Ŝe ma ogromn ą powierzchni ę – ponad 80 hektarów, istnieje zatem mo Ŝliwo ść lokalizacji składowisk odpadów w dogodnej odle- gło ści od zabudowa ń. Problem mog ą stanowi ć jedynie drobne cieki powierzchniowe. Po wykonaniu dodatkowego rozpoznania obszary wyst ępowania osadów zastoiskowych na glinach w rejonie Śrubska, Murzynka, Lipionki, Suchatówki i Wierzchosławic mog ą okaza ć si ę wystarczaj ące dla składowania odpadów komunalnych.

Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna równie Ŝ rozpatrywa ć bezpo- średnie s ąsiedztwo otworów wiertniczych, w których nawiercono gliny pod ścielone iłami, wzajemnie przewarstwiaj ące si ę gliny i iły oraz gliny zwałowe o du Ŝej mi ąŜ szo ści. W rejonie na północ od Buczkowa pod 0,8 m nadkładem piaszczystym nawiercono iły warwowe o mi ąŜ szo ści ponad 3 m; w okolicach PGR-u Markowo 8 m glin zwałowych pod- ścielaj ą iły 9 m mi ąŜ szo ści. W Śrubsku 6,8 m glin zwałowych pod ścielaj ą iły o mi ąŜ szo ści 5,7 m. W rejonie miejscowo ści: Szadkowice, Wi ęcławice, Ostrowo, Lipie, Wierzbiczany, Perkowo, Murzynko, Skalmierowice, Ścibórz, Dobiesławice i Płonkowo nawiercono warstwy gliniaste o du Ŝych mi ąŜ szo ściach czasami pod ścielone iłami plioce ńskimi. Po wykonaniu dodatkowych bada ń geologicznych potwierdzaj ących rozprzestrzenienie warstw gliniasto-ilastych i gliniastych o du Ŝych mi ąŜ szo ściach tereny w bezpo średnim s ą- siedztwie otworów mog ą okaza ć si ę przydatne do składowania odpadów komunalnych.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Najlepsze warunki geologiczne maj ą obszary wyznaczone w obr ębie wychodni czwartorz ędowych osadów zastoiskowych – iłów i mułków warwowych w rejonie Buczkowa oraz w miejscach, gdzie iły i mułki zalegaj ą płytko pod glinami zwałowymi, tworz ąc z nimi wspólny pakiet izolacyjny (s ąsiedztwo otworów odwierconych w Buczkowie, PGR Markowo i Śrubsku). Najlepiej poznana jest budowa geologiczna obszaru wyznaczonego w rejonie Buczko- wa, mi ędzy torami kolejowymi a rozproszon ą zabudow ą miejscowo ści. Jest to teren udokumentowanego zło Ŝa iłów warwowych „Michałowo”. Warunki geologiczne obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów oboj ętnych są korzystne. Maj ą one rozległe powierzchnie, a mi ąŜ szo ści zalegaj ących tu glin zwałowych są du Ŝe (najwi ększe potwierdzone otworami wiertniczymi s ą rz ędu 20–30 m). Cz ęsto s ą one pod ścielone iłami plioce ńskimi. Wi ększo ść obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów połoŜonych jest na terenach, gdzie wyst ępuj ą dwa u Ŝytkowe poziomy wodono śne – czwartorz ędowy i neoge ński. Stopie ń zagro Ŝenia wód głównych poziomów u Ŝytkowych jest bardzo niski i niski, podrz ędnie średni. Wysoki stopie ń zagro Ŝenia wód poziomu u Ŝytkowego, mimo wysokiej odporno ści poziomu, maj ą obszary wyznaczone w rejonie Ściborze–Orkowo–Wi ęcławice (przy granicy gmin Rojewo, Inowrocław i Gniewkowo). Jest to zwi ązane z s ąsiedztwem wysadu solnego Inowrocławia i obecno ści ą wód mineralnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć jedynie wyrobisko zło Ŝa czwartorz ędowych iłów i mułków warwowych „Chrz ąstowo”. Zło Ŝe udokumentowano na powierzchni 4,0 hektara. Pod nadkładem piasków pylastych, glin i mułków piaszczystych o grubo ści średnio 5,8 m zalegaj ą iły i mułki o średniej mi ąŜ szo ści 10,3 m. W sp ągu zalegaj ą gliny. Eksploatacja zło Ŝa jest zaniechana. Wyrobiska pozostałych złó Ŝ kruszyw naturalnych oraz niewielkie wyrobiska niekonce- sjonowanej eksploatacji piasków na potrzeby lokalne nie powinny by ć rozpatrywane pod k ą- tem składowania odpadów, poniewa Ŝ znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno–in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Gniewkowo ocen ę warunków geologiczno-in Ŝynierskich podło Ŝa przedstawiono z pomini ęciem obszarów: wyst ępowania złó Ŝ kopalin, lasów, u Ŝytków rolnych na glebach klas I-IVa oraz ł ąk na glebach pochodzenia organicznego.

Analizowany pod wzgl ędem warunków budowlanych teren stanowi około 20% powierzchni arkusza. W jego granicach wyró Ŝniono dwie podstawowe kategorie obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Do obszarów o korzystnych warunkach budowlanych zaliczono tereny wyst ępowania gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych oraz gruntów niespoistych, średniozag ęszczonych i zag ęszczonych, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wyst ępowania wód gruntowych przekracza 2 m p.p.t. Obszar arkusza Gniewkowo charakteryzuje si ę w du Ŝym stopniu korzystnymi warun- kami budowlanymi. Znaczne powierzchnie terenu zaklasyfikowane do tej kategorii obejmuj ą obszar wysoczyzny zbudowanej z gruntów piaszczystych (piaski grube, średnie, drobne, miejscami pylaste), w których zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje gł ębiej ni Ŝ 2 p.p.t. Obok gruntów piaszczystych wyst ępuj ą grunty spoiste: morenowe i zastoiskowe zlodowacenia północnopolskiego najcz ęś ciej w stanie twardoplastycznym i półzwartym. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa wyst ępuj ą w centralnej i zachodniej cz ęś ci opisywanego terenu, w okolicach miejscowo ści Gniewkowo, Rojewice, Liszkowice, Jezuicka Struga i Kępa Kujawska. Niekorzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą na obszarach: zalegania gruntów słabono śnych (grunty organiczne i piaski aluwialne), gruntów spoistych w stanie mi ękkopla- stycznym i plastycznym oraz gruntów niespoistych luźnych, w których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści 0-2 m. Warunki takie panuj ą na terenach podmokłych poło Ŝonych w północno-zachodniej (w dolinie Zielonej i Jezuickiej Strugi – rejon Osieka Wielkiego i Glinna), północno-wschodniej (okolice Wielkiej Nieszawki) i południowej (tzw. Błoto Ostrowskie) cz ęś ci obszaru arkusza. Liczne i wysokie wydmy zbudowane z piasków eolicznych, a wyst ępuj ące w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza, obecnie zalesione, mog ą stanowi ć utrudnienie dla budownictwa ze wzgl ędu na stopie ń zag ęszczenia – lu źny i średnio zag ęszczony oraz strome stoki.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Lasy zajmuj ą około 40% powierzchni obszaru arkusza Gniewkowo i znajduj ą si ę przede wszystkim w północno-wschodniej jego cz ęś ci. S ą to w przewadze monokulturowe lasy sosnowe, typu boru świe Ŝego i boru suchego. Jedynie na obszarze Ostrowskich Błot wyst ępuj ą lasy brzozowo-olchowe.

Gleby chronione, w klasach bonitacyjnych od I do IVa, wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci obszaru arkusza Gniewkowo. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego zajmuj ą niewielkie obni Ŝenia w rejonie Gniewkowa i Cierpic oraz w dolinach rzek. Znaczn ą cz ęść arkusza Gniewkowo zajmuj ą tereny chronione przyrodniczo i krajobra- zowo w formie obszarów chronionego krajobrazu. Północno-zachodni ą cz ęść omawianego terenu obejmuje Obszar Chronionego Krajo- brazu „Wydm Kotliny Toru ńsko-Bydgoskiej – cz ęść zachodnia”, utworzony w 1991 roku. Rozci ąga si ę on na obszarze około 24 600 ha pól wydmowych najwyŜszej terasy pradoliny Wisły. Wysoko ść wzgl ędna wydm wynosi średnio 10–25 m i dochodzi nawet do 30–40 m. Wyst ępują tu zwarte kompleksy borów świe Ŝych i cz ęś ciowo suchych z sosn ą jako gatunkiem panuj ącym. Obszar Chronionego Krajobrazu „Wydmowy na południe od Torunia”, utworzony w 1992 roku, zajmuje północno-wschodni ą cz ęść omawianego terenu. Jego powierzchnia wynosi 15 697 ha. Obszar ten znajduje si ę w obr ębie Kotliny Toru ńskiej obejmuj ąc swym zasi ęgiem jeden z najwi ększych w Polsce kompleks wydm śródl ądowych, gdzie lesisto ść , łącznie z rozległymi wrzosowiskami, wynosi znacznie powy Ŝej 90%. Lasy, to głównie bory sosnowe, tworz ące tzw. kompleks lasów ochronnych dla miasta Torunia. Ł ącz ą si ę one w kierunku zachodnim z Puszcz ą Bydgosk ą. Głównym celem ochrony s ą wydmy, które ukształtowały si ę na tym terenie około 10 tysi ęcy lat temu. Przewa Ŝaj ą w śród nich wydmy paraboliczne, które miejscami osi ągn ęły znaczne jak na t ę form ę wysoko ści 30–45 m. W północnej i środkowej cz ęś ci obszaru wydmowego znajduje si ę poligon wojskowy o powierzchni 6 900 ha. Na południe od poprzedniego znajduje si ę Obszar Chronionego Krajobrazu „Wydm Ko- tliny Toru ńsko-Bydgoskiej – cz ęść wschodnia”, utworzony w 1991 r. o powierzchni całkowi- tej 3 500 ha. Cech ą charakterystyczn ą opisywanego rejonu s ą najwi ększe w Polsce pola wydm, poło Ŝone na tarasach Wisły. Wysoko ści wzgl ędne wydm wynosz ą średnio 10–25 m, chocia Ŝ miejscami osi ągaj ą wysoko ść powy Ŝej 35 m. Jest to obszar cechuj ący si ę do ść du Ŝym stopniem zachowania naturalnej szaty ro ślinnej. Opisywany teren pokrywaj ą zwarte kompleksy borów świe Ŝych i cz ęś ciowo suchych z sosn ą jako gatunkiem dominuj ącym. Południowo zachodni ą cz ęść opisywanego terenu zajmuje niewielki fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasów Balczewskich” o powierzchni 2 400 ha, utworzony w 1991 r. Obszar ten obejmuje jeden z wi ększych kompleksów le śnych na Kujawach. Cha- rakterystycznym elementem krajobrazu s ą tu liczne obni Ŝenia bagienne i współwyst ępuj ące pagórki wydmowe (cho ć tych ostatnich nie ma na obszarze arkusza).

Szczegółowy wykaz u Ŝytków ekologicznych i pomników przyrody znajduj ących si ę na omawianym terenie przedstawia tabela 5. Tabela 5 Wykaz pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Nr Forma obiektu Gmina Rok Rodzaj obiektu ochro- Miejscowo ść na ma- Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) ny pie 1 2 3 4 5 6 le śn. Chojnaty, Solec Kujawski 1 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy oddz. 161c bydgoski le śn. Chojnaty, Solec Kujawski 2 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy oddz. 161l bydgoski le śn. Chojnaty, Solec Kujawski PŜ – d ąb szypułkowy „Krzywy 3 P 1991 oddz. 159a bydgoski Dąb” le śn. Chojnaty, Solec Kujawski 4 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy oddz. 182j bydgoski le śn. Jastrz ębiec, Rojewo 5 P 1991 PŜ – dwa d ęby szypułkowe oddz. 198j inowrocławski Rojewo 6 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy Zawiszyn inowrocławski Rojewo 7 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy Glinno Wielkie inowrocławski Rojewo 8 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy Rojewice inowrocławski Rojewo 9 P 1991 PŜ – d ąb szypułkowy Rojewice inowrocławski Rojewo 10 P 1991 PŜ – cztery d ęby szypułkowe Liszkowice inowrocławski Kaczkowo Gniewkowo PŜ – d ąb szypułkowy; 11 P 1991 park dworski inowrocławski – platan klonolistny Gniewkowo Gniewkowo PŜ – robinia akacjowa (grocho- 12 P 1993 park wiejski inowrocławski drzew) (odmiana kulista) Gniewkowo Gniewkowo 13 P 1993 PŜ – dwie wierzby białe park wiejski inowrocławski Gniewkowo Gniewkowo PŜ – lipa drobnolistna; 14 P 1991 park przyszkolny inowrocławski – klon jawor Markowo Gniewkowo PŜ – lipa drobnolistna; 15 P 1991 park dworski inowrocławski – topola biała Murzynno Gniewkowo PŜ – jesion wyniosły; 16 P 1993 park dworski inowrocławski – dwa wi ązy szypułkowe PŜ – d ąb szypułkowy (odmiana Szadłowice Gniewkowo piramidalna); 17 P 1993 park wiejski inowrocławski – platan klonolistny; – cis pospolity (krzewiasty) ś Solec Kujawski 18 U le n. Osiek, 2004 bagno (0,56) oddz. 180h bydgoski ś Solec Kujawski 19 U le n. Osiek, 2004 łąka zalewowa (10,47) oddz. 180a bydgoski le śn. Osiek, Solec Kujawski 20 U 2004 bagno (0,34) oddz. 180f bydgoski 1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6 „Osiek I” – ł ąka zabagniona ś Solec Kujawski 21 U le n. Osiek, 2005 z sukcesj ą naturaln ą – miejsce oddz. 180k bydgoski gniazdowania Ŝurawi (0,18) ś Rojewo 22 U le n. Jarki, 2004 bagno (0,18) oddz. 190b inowrocławski ś Rojewo 23 U le n. Jarki, 2004 bagno (0,20) oddz. 190c inowrocławski ś Rojewo 24 U le n. Jarki, 2004 bagno (0,56) oddz. 201w inowrocławski ś Rojewo 25 U le n. Jarki, 2004 bagno (1,34) oddz. 201s inowrocławski ś Rojewo 26 U le n. Jarki, 2004 bagno (0,38) oddz. 202n inowrocławski ś Rojewo 27 U le n. Jarki, 2004 bagno (0,29) oddz. 203n inowrocławski ś Rojewo 28 U le n. Jarki, 2004 bagno (0,37) oddz. 203i inowrocławski ś Rojewo 29 U le n. Jarki, 2004 bagno (1,97) oddz. 212i inowrocławski ś Rojewo 30 U le n. Jarki, 2004 bagno (0,13) oddz. 212r inowrocławski ś Gniewkowo 31 U le n. Podlesie, 2004 bagno (9,09) oddz. 87Ai inowrocławski

Rubryka 2: P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej

Na obszarze arkusza znajduje si ę 17 pomników przyrody oraz 14 u Ŝytków ekologicznych (tabela 5). Niektóre pomniki obejmuj ą po kilka drzew. W śród nich s ą głównie d ęby szy- pułkowe oraz platany, wierzby, lipy, wi ązy, robinia, topola, jawor i cis, czyli przede wszystkim drzewa rodzime. UŜytki ekologiczne obejmuj ą bagna oraz ł ąkę zalewow ą, b ędące miejscami bytowania i lęgów ptactwa wodnego i błotnego oraz ostojami zwierzyny. Ich powierzchnia waha si ę od 0,13 do 10,47 ha. Według koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998) północno- wschodnia cz ęść obszaru arkusza Gniewkowo wchodzi w obr ęb mi ędzynarodowego korytarza ekologicznego zwanego korytarzem Toru ńskim Dolnej Wisły (fig. 5).

F 16k ry J. Chełm Ŝyńskie ba a Rz ęczkowo k s ń u

Bydgoszcz a

u r t

15m W S is ła Toru ń 18k Drwęc a 13m

15m Złotniki Kujawskie

Gniewkowo Noteć 29k J.Mielno Aleksandrów Kujawski Pako ść TąŜyna Inowrocław 29k

orze Kan. Bach J. Pakoskie Przysiek 12M J. Gopło

0 5 10 15 20 25 km

12M 1 15m 2 18k 3 4

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Gniewkowo na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy, jego numer i nazwa: 12M – Powidzko-Gopla ński; 2 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 13m – Pradoliny Noteci, 15m – Toru ński Dolnej Wisły; 3 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 16k – Brdy, 18k – Drw ęcy; 29k – Pakoski Noteci; 4 – wi ększe jeziora.

W obr ębie arkusza wyst ępuje fragment proponowanego przez organizacje pozarz ądowe obszaru ochrony Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 zwi ązanego z dyrektyw ą siedliskową „Dybowska Dolina Wisły” o powierzchni 1 350,0 ha. Rozci ąga si ę on od Dybo- wa do Przyłubia i obejmuje starorzecza i inne eutroficzne zbiorniki wodne, zalewane muliste brzegi rzek, murawy kserotermiczne, ł ąki, ziołoro śla, lasy ł ęgowe, bory i lasy bagienne oraz miejsca l ęgowe ptactwa wodnego i błotnego. Przez obszar arkusza przechodzi mi ędzynarodowy pieszy dalekobie Ŝny szlak turystycz- ny E-11, który na obszarze Polski północno-wschodniej został wyznaczony od Suchatówki do przej ścia granicznego w Ogrodnikach.

XII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Gniewkowo jest do ść ubogi w stanowiska archeologiczne i zabytki kultury. Jest to spowodowane wyst ępowaniem du Ŝej ilo ści lasów i mał ą g ęsto ści ą zaludnienia, zarówno obecnie, jak i w przeszło ści. Najliczniej reprezentowane s ą ślady i punkty osadnicze kultury przeworskiej, wczesnego i pó źnego średniowiecza oraz okresu nowo Ŝytnego, najstar- sze znaleziska pochodz ą z neolitu. Obszary szczególnej koncentracji stanowisk archeologicz- nych to z reguły tereny wi ększych miejscowo ści. Do rejestru zabytków wpisane zostało wczesno średniowieczne grodzisko poło Ŝone na prywatnej posesji w miejscowo ści G ąski. W miejscowo ści Gniewkowo zachowała si ę zabytkowa zabudowa i czytelny historycz- ny układ przestrzenny datowany na XII–XVI wiek wraz z licznymi domami mieszkalnymi. Do rejestru zabytków wpisany został zespół ko ścielny składaj ący si ę z murowanego ko ścioła zbudowanego w pierwszej połowie XIV wieku, budynku plebanii z XIX wieku, organistówki (obecnie wikarówka) z 1900 roku i murowanych 2 kapliczek z drugiej połowy XIX wieku oraz dom mieszkalny zbudowany w 1897 roku, pełni ący w przeszło ści funkcj ę hotelu, a na- st ępnie siedziby banku. W miejscowo ści Markowo, w du Ŝym zespole dworskim, do rejestru zabytków został wpisany murowany dwór z 1880 roku, poło Ŝony w parku krajobrazowym, urz ądzonym w ko ńcu XIX wieku. W miejscowo ści Wierzbiczany ochron ą konserwatorsk ą został obj ęty zabytkowy pałac z 1845–46 (potem przebudowany) usytuowany w parku krajobrazowym z pocz ątku XIX wieku. Z tego samego okresu pochodzi zespół dworski wraz z parkiem krajobrazowym w miejscowo ści Wi ęcławice. Nieco młodszy zespół pałacowy z parkiem, pochodz ący z lat 1920–25, zachował si ę w Wierzchosławicach. Ko ściół w Liszkowicach jest jednym z najstarszych w tym rejonie, pochodzi z przełomu XII i XIII wieku i został całkowicie odbudowany w XVIII wieku w stylu barokowym.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Gniewkowo poło Ŝony jest w województwie kujawsko-pomorskim, w powiatach inowrocławskim, bydgoskim i toru ńskim. Obejmuje tereny rolniczo-le śne. Cz ęść północna obj ęta obszarem chronionego krajobrazu, jest zalesiona, s ą tu zlokalizowane niewielkie miejscowo ści o typowo turystyczno-rolnym charakterze. W centralnej cz ęś ci le Ŝy miejscowo ść Gniewkowo, zamieszkała przez około 8 tys. mieszka ńców. Jest to obok innych wi ększych wsi poło Ŝonych w południowym rejonie, znaczny o środek rolniczo-usługowy.

Gleby chronione, czyli w klasach bonitacyjnych od I do IVa, wyst ępuj ą niemal Ŝe w ca- łej południowej i centralnej cz ęś ci, co sprzyja rozwojowi rolnictwa w tym rejonie. UŜytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą w obr ębie czwartorz ędowego i trzeciorz ę- dowego pi ętra wodono śnego. Wi ększe uj ęcia wody pobieraj ą wod ę z poziomu czwartorz ędo- wego, wyj ątkowo, w Gniewkowie, z trzeciorz ędowego. Najcz ęś ciej s ą to uj ęcia wiejskie lub zaopatruj ące w wod ę zakłady rolne. W obr ębie obszaru arkusza znajduje si ę 17 stanowisk drzew pomnikowych oraz 14 uŜytków ekologicznych oraz 4 obszary chronionego krajobrazu. W miejscowo ściach zlokalizowanych w granicach opisywanego obszaru wyst ępuje niezbyt wiele zabytków obj ętych ochron ą konserwatorsk ą, przewa Ŝnie pałaców, parków podworskich oraz ko ściołów, a tak Ŝe wczesno średniowieczne grodzisko w miejscowo ści G ą- ski. W granicach arkusza udokumentowano 13 złó Ŝ kopalin pospolitych – 11 złó Ŝ kruszywa naturalnego, zło Ŝe surowców ilastych do produkcji cementu i zło Ŝe surowców ilastych ceramiki budowlanej. Eksploatacj ę prowadzi si ę tylko na zło Ŝach kruszywa naturalnego „Glinno Wielkie II”, „K ępa Kujawska II” i „Osiek Wielki I”. Na obszarze arkusza Gniewkowo udokumentowano znaczne zasoby bilansowe surowców ilastych do produkcji cementu oraz sto- sunkowo małe surowców ilastych ceramiki budowlanej i kruszywa naturalnego piaskowego. W najbli Ŝszym s ąsiedztwie udokumentowanych złó Ŝ kruszywa naturalnego wskazano na mo Ŝliwo ść poszerzenia zasobów w granicach wyznaczonych obszarów perspektywicznych. Na terenie obj ętym arkuszem Gniewkowo wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów komunalnych i oboj ętnych. Pod k ątem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć miejsca powierzchniowego wyst ępowania osadów zastoiskowych – mułków i iłów fazy leszczy ńsko– pomorskiej zlodowace ń północnopolskich. Wyznaczony obszar zlokalizowany jest w rejonie Buczkowa i obejmuje teren udokumentowanego, dotychczas nieeksploatowanego zło Ŝa iłów warwowych „Michałowo”. Równie Ŝ bezpo średnie s ąsiedztwo otworów wiertniczych wykonanych w rejonach miejscowo ści: G ąski, Buczkowo, Szadkowice, Wi ęcławice, Markowo, Ostrowo, Lipie, Wierzbi- czany, Perkowo, Murzynko i Skalmierowice, Ściborze, Dobiesławice i Płonkowo, gdzie wyst ępuj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ściach od kilkunastu do ponad 30,0 m lub gliny pod ścielone iłami czwartorz ędowymi, sporadycznie neoge ńskimi mo Ŝna dodatkowo rozpozna ć w tym celu.

Pod składowanie odpadów oboj ętnych wyznaczono miejsca wyst ępowania glin zwało- wych zlodowace ń północnopolskich. Obszary wyznaczono w gminach: Gniewkowo, Rojewo, Inowrocław oraz D ąbrowa Biskupia. Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobisko zło Ŝa czwartorz ędo- wych iłów i mułków warwowych „Chrz ąstowo”. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Ze wzgl ędu na wyst ępowanie gleb wysokich klas bonitacji, zwartych kompleksów le- śnych oraz obszarów chronionych, przy braku przemysłu, podstawowymi kierunkami rozwoju i inwestycji omawianego obszaru, powinno by ć rolnictwo, przetwórstwo rolno-spo Ŝywcze oraz turystyka i rekreacja. Przez obszar arkusza przechodzi mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny – Toru ński Dolnej Wisły. W obr ębie arkusza wyst ępuje fragment proponowanego przez organizacje pozarz ądowe obszaru ochrony Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 zwi ązanego z dyrektyw ą siedliskow ą „Dybowska Dolina Wisły”.

XIV. Literatura

CZARNECKI A., 1970 – Dokumentacja geologiczna iłów warwowych zło Ŝa „Michałowo” jako surowca niskiego do produkcji cementu. Centr. Arch. Geol. , Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

DOMA ŃSKA Z., 1971 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złó Ŝ surowca ilastego do produkcji wyrobów cienko ściennych ceramiki budowlanej na terenie woj. bydgoskiego. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 – 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

JEZIORSKI J., 1995a – Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Gniewkowo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

JEZIORSKI J., 1995b – Obja śnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, w skali 1:50 000, arkusz Gniewkowo. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

JURYS L., 1983 – Karta rejestracyjna zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Chrz ą- stowo”. Centr. Arch. Geol. , Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

JURYS L., 1992 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa piasku na potrzeby drogownic- twa w Suchatówce. Centr. Arch. Geol. , Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

JUTROWSKA E., 2006 – Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2005 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, Biblio- teka Monitoringu Środowiska. Bydgoszcz.

KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000. Wydaw- nictwo IHiGI, AGH, Kraków.

KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

KROGULEC E, WIERCHOWIEC J., 2002 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Gniewkowo. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

LICHWA M., 1981 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złó Ŝ surowców ilastych do produkcji wyrobów cienko ściennych ceramiki budowlanej w woj. bydgoskim. Centr. Arch. Geol. , Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

LICHWA M., 1982 – Sprawozdanie z prac badawczych dla okre ślenia warunków wyst ępowa- nia serii piaszczysto-Ŝwirowej w woj. bydgoskim. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fund. IUCN Poland, Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

ŁUKASIK M., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „D ąbie I”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MARCINIAK A., 1978 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych za zło Ŝami surowców ilastych do produkcji kruszyw lekkich lub dla przemysłu cementowego w rejonie Inowrocławia i Szubina. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUSZEWSKI A., 1998a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku „Glinki I”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUSZEWSKI A., 1998b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Glinno Wielkie II”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUSZEWSKI A., 2002 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Osiek

Wielki I” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUSZEWSKI A., 2004 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku

„Godzi ęba I” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

NOWAKOWSKI CZ., śEREBIEC A., 2002a – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Rz ęczkowo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

NOWAKOWSKI CZ., śEREBIEC A., 2002b – Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Rz ęczkowo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Pol- sce. Instytut Melioracji i Upraw zielonych. Falenty.

PACZY ŃSKI B. (red.), 1993-1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Pa ństw Inst. Geol., Warszawa.

PRZENIOSŁO S., MALON A. (red.), 2006 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Pol- sce wg stanu na 31 XII 2005 r. Pa ństw Inst. Geol., Warszawa.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie kryteriów bilan- sowości złó Ŝ kopalin. Dziennik Ustaw Nr 153 poz. 1774 z dnia 28 grudnia 2001 r.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165, poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw Nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekolo- giczne Polski Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekolo- giczne Polski Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. PIG.

TOMALAK E., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasków wydmowych „K ępa Kujawska II”, pola A i B. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

URBA ŃSKI Z. J., 1988a – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków wydmowych „Le śnianki”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

URBA ŃSKI Z. J., 1988b – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków wydmowych „K ępa Kujawska”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

URBA ŃSKI Z. J., 1991 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Glinno Wielkie”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

WOŚ A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

ZIENIUK -HOZA A., 2006 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Godzi ęba

II” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.