P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz GNIEWKOWO (360) Warszawa 2007 Autorzy: Wojciech Bobi ński*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Jacek Ko źma * we współpracy z Markiem Czerskim* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **- Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISDN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – W. Bobi ński ......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – W. Bobi ński ............................................. 4 III. Budowa geologiczna – W. Bobi ński .................................................................................. 7 IV. Zło Ŝa kopalin – W. Bobi ński ............................................................................................. 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – W. Bobi ński ........................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – W. Bobi ński ...................................... 15 VII. Warunki wodne – W. Bobi ński ........................................................................................ 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...................................................... 22 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – W. Bobi ński ............................................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – W. Bobi ński ................................................................ 32 XII. Zabytki kultury – W. Bobi ński ......................................................................................... 37 XIII. Podsumowanie – W. Bobi ński ......................................................................................... 37 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 39 I. Wst ęp Arkusz Gniewkowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wykonany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2007 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Gniewkowo Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002 przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2002). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszego arkusza, wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Wy- działu Ochrony Środowiska Urz ędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy oraz w Toruniu, Urz ędu Marszałkowskiego w Bydgoszczy oraz w Toruniu, Urz ędów Powiatowych w Bydgoszczy, Toruniu i Inowrocławiu, z Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, urz ę- dów gmin oraz Nadle śnictw Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane do- tycz ące złó Ŝ surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złoŜach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geośrodowiskowej Polski. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Gniewkowo wyznaczaj ą współrz ędne 18°15’ i 18°30’ długo ści geogra- ficznej wschodniej oraz 52°50’ i 53°00’ szeroko ści geograficznej północnej. Arkusz Gniewkowo poło Ŝony jest na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Najwi ększ ą jego cz ęść obejmuje teren powiatu inowrocławskiego – miasto Gniewkowo i gminy Gniewkowo, Rojewo, Inowrocław i D ąbrowa Biskupia. Niewielkie obszary na pół- nocnym zachodzie le Ŝą w powiecie bydgoskim – gminy D ąbrowa Chełmi ńska i Solec Kujaw- ski, a na północnym wschodzie w powiecie toru ńskim – gmina Wielka Nieszawka. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym J. Kondrackiego (1998) obszar arkusza wchodzi w skład prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowo- bałtyckie, makroregionów: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka i Pojezierze Wielkopolskie. Północna cz ęść poło Ŝona jest w mezoregionie Kotlina Toru ńska, natomiast południowa w mezoregionie Równina Inowrocławska (fig. 1). Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka stanowi szerok ą, równole Ŝnikow ą form ę dolinn ą wci ętą około 40-50 m w otaczaj ące wysoczyzny. Obszar arkusza nale Ŝy do mezoregionu Ko- tliny Toru ńskiej. W Dolinie Wisły wyst ępuj ą formy pochodzenia rzecznego i eolicznego. Jej powierzchni ę tworzy system tarasów erozyjno-akumulacyjnych. W obr ębie wszystkich tara- sów za wyj ątkiem zalewowego rozwin ęły si ę wydmy w postaci ci ągów wydmowych i wydm parabolicznych o wysoko ściach 25 m i długo ści do 4 km. W dolinie Wisły taras akumulacyj- ny wyst ępuje na dwóch poziomach: taras nadzalewowy na rz ędnej 48–50 m n.p.m. (13–15 m ponad poziom Wisły) oraz taras zalewowy na wysoko ści 37–39 m n.p.m. (2-4 m ponad po- ziom Wisły). Ponadto w obr ębie tarasów wyst ępuj ą ró Ŝnego pochodzenia obni Ŝenia – rynny, równiny jeziorne oraz doliny niewielkich cieków. Pojezierze Wielkopolskie stanowi zwarty obszar o wysoko ści 80–90 m n.p.m., jego po- wierzchnia jest urozmaicona licznymi wzgórzami o wysoko ści do 110 m n.p.m. i systemem dolin rynnowych oraz rzecznych. Wysoczyzna morenowa Równiny Inowrocławskiej jest form ą równinn ą, o niewielkim nachyleniu terenu nieprzekraczaj ącym 2°. Tylko lokalnie, w okolicach: Szadłowic, Wi ęcławic i Topoli wysoko ści wzgl ędne dochodz ą do 5 m. Po- wierzchnia wysoczyzny, w obr ębie obszaru arkusza, znajduje si ę na wysoko ści 82– 91 m n.p.m. Wyst ępuje tu szereg innych form: równiny sandrowe i erozyjne oraz równiny wód roztopowych. Najwy Ŝej poło Ŝona cz ęść terenu (109 m n.p.m.) znajduje si ę w rejonie D ąblina (Góra Toru ńska), natomiast najni Ŝej (37 m n.p.m.) w rejonie Nieszawki. 4 a b y J. Chełm Ŝyńskie r F a 315.11 k s ń u r Rz ęczkowo o T a Bydgoszcz g u r t W S is ła 315.13 315.35 Toru ń a Drwęc 315.35 W i s ł 315.35 a Złotniki Kujawskie Gniewkowo Aleksandrów Kujawski Noteć 315.55 J.Mielno Pako ść TąŜyna Inowrocław 315.55 orze Kan. Bach J. Pakoskie 315.54 Przysiek J. Gopło 0 5 10 15 20 25 km 1 2 3 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Gniewkowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie: Mezoregiony 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie, 315.13 – Dolina Drw ęcy; Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: Mezoregion 315.35 – Kotlina Toru ńska; Makroregion Pojezierze Wielkopolskie: Mezoregiony 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska Obszar arkusza Gniewkowo poło Ŝony jest w cało ści w obr ębie dorzecza Wisły. Roczna suma opadów w rejonie Gniewkowa jest jedn ą z najni Ŝszych w kraju i wynosi poni Ŝej 500 mm, w okresie wegetacji ro ślin uprawnych (IV-VIII) opady osi ągaj ą 250 mm. Średnie zachmurzenie jest tak Ŝe jednym z najni Ŝszych notowanych w Polsce, pokrywa śnie Ŝ- na utrzymuje si ę od 60 do 80 dni. Średnia temperatura roczna wynosi 7,5–8,0°C, najni Ŝsze temperatury pojawiaj ą si ę w lutym, którego średnia temperatura wynosi 3,3°C, najcieplejszy miesi ąc to lipiec ze średni ą temperatur ą wynosz ącą 18°C. W świetle regionalizacji rolniczo- klimatycznej, teren obj ęty arkuszem Gniewkowo poło Ŝony jest w dzielnicy bydgoskiej. Wy- st ępuje tu 30–35 dni mro źnych, około 107 dni z przymrozkami, a pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę 38–50 dni. Długo ść okresu wegetacyjnego