Eurasia Outlook 2018 Economic, Social and Political Perspectives in Eurasia

EURASIAN EURASIAN ERI RESEARCH RESEARCH ERI INSTITUTE INSTITUTE AKHMET YASSAWI UNIVERSITY AKHMET YASSAWI UNIVERSITY

EURASIA OUTLOOK 2018 ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

EditorsEditors: : VakurVakur SUMERSUMER ││ ZhengizkhanZhengizkhan ZHANALTAYZHANALTAY ││ DaurenDauren ABEN ABEN

EURASIAN ERI RESEARCH INSTITUTE AKHMET YASSAWI UNIVERSITY

EURASIA OUTLOOK 2018 ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

Editors Vakur SUMER, Zhengizkhan ZHANALTAY, Dauren ABEN EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

Editors Vakur Sumer Zhengizkhan Zhanaltay Dauren Aben

ERI Books No: 13 ISBN 978-601-7805-13-5

This edition is published by Eurasian Research Institute Almali Avdani, Mametova 48, 050004, Almaty, Kazakhstan

Phone: +7 (727) 279 97 94 Fax: +7 (727) 279 24 26 www.eurasian-research.org • e-mail: [email protected]

All rights reserved. Except for brief quotations in a review, this book, or any part thereof, may not be reproduced, stored in or introduced into a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical or photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of the publisher.

Distributed by Eurasian Research Institute Almali Avdani, Mametova 48, 050004, Almaty, Kazakhstan

Typeset in Almaty by Deluxe printery Printed and bound in Kazakhstan by Deluxe printery

1st Edition: June 2019, Almaty

The views expressed in the analyses are the authors’ own and do not necessarily reflect the Institute’s editorial policy. CONTENT İÇİNDEKİLER

FOREWORD/SUNUŞ ...... 7 PREFACE/ÖNSÖZ ...... 9

CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ ...... 13 FISCAL BALANCE AND FINANCIAL MARKETS KAMU MALİ DENGESİ VE FİNANSAL PİYASALAR ...... 15 • State Regulation of Agriculture in Kyrgyzstan Kırgızistan’da Tarıma Devlet Düzenlemesi ...... 17 • The Development of Small and Medium Enterprises in Kazakhstan Kazakistan’da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Gelişimi ...... 21 • New Economic Policy of Russia during the Fourth Presidential Term of Putin Putin’in Dördüncü Başkanlık Döneminde Rusya’nın Yeni Ekonomik Politikas ..25 • The Development of the EUR/KZT Exchange Rate EUR/KZT Döviz Kurunun Gelişimi ...... 29 • Banking Reforms in Uzbekistan and their Impact on the Country’s Economy Özbekistan’da Bankacılık Reformları ve Ülke Ekonomisine Etkileri ...... 33 • Regional Repercussions of the Economic Recession in Russia Rusya’da Ekonomik Durgunluğun Bölgesel Etkileri ...... 37 • Recent Developments in the Ukrainian Banking Sector Ukrayna Bankacılık Sektöründe Son Gelişmeler ...... 41 • Mortgage Lending in Kazakhstan: Analysis of Recent Years Kazakistan’da İpotekli Kredi: Son Yılların Analizi ...... 45 • The Structure of Kazakhstan’s Budget System and Recent Changes in Budget Revenues Kazakistan Bütçe Sistemi’nin Yapısı ve Bütçe Gelirlerinde Son Değişmeler ....49

ENERGY MARKETS AND INDUSTRIAL STRUCTURES ENERJİ PİYASALARI VE ENDÜSTRİYEL YAPILAR ...... 53 • Russian Oil Industry on the Verge of Decline Rusya Petrol Endüstrisi Gerileme Döneminin Eşiğinde ...... 55 • Iran-Pakistan-India Gas Pipeline: Implementation Issues İran-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı: Uygulama Sorunları ...... 59 • Current Developments in Kazakhstan’s Oil and Gas Sector Kazakistan’ın Petrol ve Doğal Gaz Sektöründeki Güncel Gelişmeler ...... 65

CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER ...... 71 COOPERATION WITH INTERNATIONAL ORGANIZATIONS AND REGIONAL POWERS ULUSLARARASI ORGANİZASYONLAR VE BÖLGESEL GÜÇLERLE İŞBİRLİĞİ ...... 73 • BRI and SINO-Russian Relations in Central Asia

3 Kuşak ve Yol Girişimi ve Orta Asya’da Çin-Rusya İlişkileri ...... 75 • China’s New Foreign Policy Approaches Çin’in Yeni Dış Politika Yaklaşımı ...... 79 • India’s Interest in Central Asia: New Trends Hindistan’ın Orta Asya’ya İlgisi: Yeni Eğilimler...... 85 • The Sixth Summit of the Turkic Council: A New Era Türk Konseyi 6. Zirvesi: Yeni Bir Dönem ...... 91 • The Future of Shanghai Cooperation Organization: Challenges and Prospects Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Geleceği: Sorunlar ve Beklentiler ...... 97

COOPERATION IN INTERNATIONAL TRADE ULUSLARARASI TİCARETTE İŞBİRLİĞİ ...... 101 • Trade and Economic Relations between South Korea and Uzbekistan: Mutually Beneficial Forms of Cooperation Güney Kore ve Özbekistan Arasında Ticari ve Ekonomik İlişkiler: Karşılıklı Faydalı İşbirliği Yolları ...... 103 • Evaluation of Potential U.S.-China Trade War ABD-Çin Arasındaki Olası Ticaret Savaşı Üzerine Bir Değerlendirme ...... 107 • Current State of Iran-Russia Economic Relations İran-Rusya Ekonomik İlişkilerinin Mevcut Durumu ...... 111

COOPERATION IN ENVIRONMENTAL ISSUES ÇEVRESEL KONULARDA İŞBİRLİĞİ ...... 115 • Kazakhstan and China: The Issue of Transboundary Rivers Kazakistan ve Çin: Sınıraşan Nehirler Sorunu ...... 117 • Climate Change in Kazakhstan: Consequences and Solutions Kazakistan’da İklim Değişikliği: Sonuçlar ve Çözümler...... 123 • Economic Implications of Climate Change on Russia İklim Değişikliğinin Rusya Üzerindeki Ekonomik Etkileri ...... 129

COOPERATION ON MIGRATION ISSUES GÖÇ KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ ...... 133 • New Migration Flow Trends to Europe Avrupa’ya Yeni Göç Akımı Eğilimleri ...... 135 • Syria Crisis: Turkey Prevents New Potential Migration Wave Suriye Krizi: Türkiye Yeni Potansiyel Bir Göç Dalgasını Önlemiştir ...... 139 • Undecided Fate of Illegal Migrants in European Union Avrupa Birliği’nde Yasadışı Göçmenlerin Belirsiz Kaderi ...... 143 • Russia’s Demographic Crisis: Is There a Way Out? Rusya’nın Demografik Krizi: Çıkış Yolu Var mı? ...... 147

SECURITY ISSUES AND COOPERATION IN MILITARY SECTOR ASKERİ ALANDA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ ...... 151 • Turkmenistan-NATO: Cooperation Unhindered by Neutrality

4 Türkmenistan-NATO: Tarafsızlıktan Etkilenmemiş İşbirliği ...... 153 • Iran-Pakistan Cooperation in Ensuring Regional Security: The Balochistan Problem Bölgesel Güvenlik Konusunda İran ve Pakistan Arasındaki İşbirliği: Belucistan Sorunu ...... 157 • Understanding the Nuclear Weapons Ban Treaty Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması’nı Anlamak ...... 163 • Tajikistan and NATO: Assistance-Based Partnership Tacikistan ve NATO: Destek Temelli Ortaklık ...... 167 • Latest Developments in European Union’s Security and Defense Policy Avrupa Birliği’nin Güvenlik ve Savunma Politikası’nda Son Gelişmeler ...... 171 • Kyrgyzstan-NATO Cooperation: Constructive but Limited Kırgızistan-NATO İşbirliği: Yapıcı Fakat Sınırlı ...... 175 • Uzbekistan and NATO: Uneasy Partnership Özbekistan ve NATO: Zor Ortaklık ...... 181

CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK ...... 187 DEVELOPMENTS IN TRANSPORTATION INFRASTRUCTURE TAŞIMACILIK ALTYAPISINDA GELİŞMELER ...... 189 • Fifth Anniversary of Belt and Road Initiative: Results and Prospects Kuşak ve Yol Girişiminin Beşinci Yıldönümü: Sonuçlar ve Beklentiler ...... 191 • The Role of Pakistan in China’s Transportation Projects Çin’in Ulaşım Projelerinde Pakistan’ın Rolü ...... 197 • Developments in China’s Railway Diplomacy Çin’in Demiryolu Diplomasisindeki Gelişmeler ...... 201

CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ ...... 207 POLITICAL SYSTEMS AND ELECTIONS SİYASİ SİSTEMLER VE SEÇİMLER ...... 209 • June 2018 Presidential and Parliamentary Elections in Turkey Türkiye’de Haziran 2018’de Yapılan Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği Seçimleri ...... 211 • Political Turbulence in Armenia: The Triumph of “Street Democracy” Ermenistan’da Siyasi Türbülans: “Sokak Demokrasisinin” Zaferi ...... 215 • April 2018 Presidential Election in Azerbaijan Azerbaycan’da Nisan 2018 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri ...... 221 • March 2018 Presidential Election in Russia Rusya’da Mart 2018 Devlet Başkanlığı Seçimleri...... 225 • Main Outcomes of Kazakhstan’s UNSC Presidency Kazakistan’ın BMGK Dönem Başkanlığının Ana Sonuçları ...... 229 • One Year of the Mirziyoyev Presidency: What has changed in Uzbekistan? Mirziyoyev Başkanlığının 1. Yıldönümü: Özbekistan’da Neler Değişti? ...... 233

5 SOCIO-CULTURAL DEVELOPMENTS SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER ...... 237 • Open Access for Research Publications: Challenges and Prospects Araştırma Yayınları İçin Açık Erişim: Zorluklar ve Beklentiler ...... 239 • The Results of Educational Reforms in Kazakhstan Kazakistan’da Eğitim Reformlarının Sonuçları ...... 243 • Social Aspects of Population Aging in Eurasia Avrasya’da Nüfusun Yaşlanmasının Sosyal Yönleri ...... 247 • Economics of Demographics in Central Asia Orta Asya’da Demografi Ekonomisi ...... 251 • Libraries of the Digital Age: Examples from Kazakhstan Dijital Çağ Kütüphaneleri: Kazakistan’dan Örnekler ...... 255 FOREWORD SUNUŞ In light of the developments of recent Avrasya bölgesi, özellikle son yıllardaki years, the Eurasian region is moving towards gelişmeler ekseninde, küresel siyaset ve eko- becoming the center of global politics and nominin ağırlık merkezi olma yolunda ilerle- economy. The region rich in mineral resourc- mektedir. Zengin yeraltı kaynakları yanında, es represents a bridge between many pro- pek çok üretim ve tüketim bölgesi arasında duction and consumption zones and has di- köprü vazifesi görmesi, tüm okyanuslara rect access to all oceans. Taking into account doğrudan erişiminin bulunması, ulaşım ağla- the growing importance of the countries in rının merkezinde yer alması ve küresel düz- the region, which is located in the center of lemde güçlenen önemli ülkelere ev sahipliği transport networks, it is expected that in the yapıyor olması gibi boyutlar dikkate alındı- future the Eurasian region will continue to ğında, gelecekte Avrasya’nın, dünya tarihinin play a leading role in shaping world history. şekillenmesinde başat rol oynamaya devam The countries of the region have made edeceği beklenmektedir. significant progress in regional integration Bölge ülkeleri bir yandan Avrasya Eko- processes within the framework of the Eur- nomik Birliği ve Şangay İşbirliği Örgütü gibi asian Economic Union and the Shanghai bölgesel bütünleşme süreçlerinde ilerleme- Cooperation Organization, while continu- ler kaydetmekte ve aynı zamanda bölge dışı ing to strengthen relations with important önemli güç merkezleri ile de ilişkilerini de- international actors outside the region. The rinleştirmektedir. Bölge ülkelerinde ulaşım rapid development of transport infrastruc- altyapısının hızla geliştirilmesi yakın gele- ture in the countries of the region will soon cekte daha derin ekonomik ve ticari ilişkileri contribute to the deepening of trade and müjdelemektedir. Benzer şekilde, kültürlerin economic ties. Improving transport infra- kaynaşmasına yardımcı olan turizm alanının structure is also of great importance for the da gelişmesi açısından, ulaşım altyapısının development of the tourism industry, which iyileştirilmesi büyük önem arz etmektedir. in turn will promote bringing cultures closer Bu noktadan hareketle, Avrasya ülkelerinin together. In this regard, the integration of daha güçlü ulaştırma, turizm ve ticaret ağla- the Eurasian countries through transport, rıyla birbirlerine bağlanmalarının bölgedeki tourism and trade networks will make a sig- barış ve istikrara ciddi oranda katkı sunması nificant contribution to strengthening peace öngörülmektedir. and stability in the region. Orta Asya ülkelerindeki dönüşüm Av- The transformation in the Central Asian rasya’nın kalbinde yer alan bu alt-bölgenin countries reflects the different dynamics of farklı dinamiklerini ortaya çıkarmaktadır. Ör- the region located in the heart of Eurasia. neğin, Özbekistan’daki yeni dönem, hem bu For example, the new era in Uzbekistan will ülkenin, hem de Orta Asya’nın ekonomik ve contribute to the development of the so- toplumsal potansiyelinin gerçeğe dönüşme- cio-economic potential of the country and sine katkı verecektir. Kazakistan ve diğer böl- Central Asia as a whole. It should be noted ge ülkeleri tarafından da desteklenen yeni that new steps taken with support of Ka- adımlar meyvelerini vermeye şimdiden baş- zakhstan and other countries in the region lamıştır. Kazakistan ve Özbekistan arasında have already begun to bear fruit. Thus, Ka- ‘’İpek Vizesi’’ adı verilen bir ortak vize rejimi zakhstan and Uzbekistan are discussing in- kurulmaktadır. Bu işbirliği ortamının ulaştır- troduction of a single Silk Road Visa. Such ma başta olmak üzere diğer pek çok alanda an environment of cooperation is expected da ortaklıkları ve yeni projeleri tetiklemesi to give impetus to the development of part- beklenmelidir. Orta Asya’daki sosyo-kültürel nerships and the emergence of new projects dönüşümler de ekonomik-ticari dönüşüm-

7 in many other areas, especially in the field lere koşut olarak hız kazanmış durumdadır. of transport. Along with trade and economic Kazakistan’ın Latin Alfabesi’ne geçiş reformu changes in Central Asia, socio-cultural trans- ve Türkistan şehri başta olmak üzere ülkenin formations have also accelerated. The tran- güneyini kalkındırmaya yönelik kapsamlı position of the Kazakh alphabet to the Latin litikalar geliştirmesi bu dönüşümlerin örnek- script and the development of an integrat- leri arasındadır. ed policy aimed at the development of the Bu gelişmeler çerçevesinde, Avrasya southern part of Kazakhstan, in particular Araştırma Enstitüsü, Avrasya bölgesinin the city of Turkistan, are among the exam- farklı boyutlarıyla ilgilenen akademisyenler, ples of such transformations. uzmanlar, karar vericiler ve bölgeye ilgi du- Within the framework of these devel- yan herkes için bir kaynak kitap niteliğinde opments, this year the Eurasian Research olan ‘’Eurasia Outlook’’ serisinin bu yıl dör- Institute is publishing the fourth edition of düncüsünü basmaktadır. ‘’Economic, Social the Eurasia Outlook series. This book, which and Political Perspectives’’ başlıklı bu kitabın can be used as a source, is intended for ac- hazırlanmasında emeği geçen editörlere ve ademicians, experts and decision makers, as tüm Enstitü çalışanlarına tebriklerimi sunu- well as for a wide range of readers interested yorum. Kitabın, Avrasya çalışmaları ile ilgili in the region. I would like to thank all the ed- araştırmalar yapan ve konuya ilgi duyan tüm itors and staff of the Institute for their great okuyuculara faydalı olacağına inanıyorum. contribution to the preparation of the book “Economic, Social and Political Perspectives”. Prof. Dr. Musa Yıldız I hope that the work will be useful for both Mütevelli Heyet Başkanı readers and specialists in the area of the Eur- Hoca Ahmet Yesevi asian Studies. Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi

Professor Musa Yildiz, PhD President of the Board of Trustees Khoja Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University

8 PREFACE ÖNSÖZ

Since 2015, the Eurasian Research Insti- 2015 yılından itibaren Avrasya Araştırma tute (ERI) has been issuing weekly e-bulle- Enstitüsü (AAE) Avrasya bölgesindeki politik, tins that contain analytical articles on a wide ekonomik ve sosyal gelişmelerle ilgili analiz range of topics related to political, econom- yazıları ile bölgedeki son etkinlikleri kapsa- ic and social developments in the Eurasian yan haberler bölümünden oluşan haftalık space, as well as the news block that covers e-bültenler yayınlamaktadır. Okuyucuları- recent activities in the region. As demon- mızdan almaya devam ettiğimiz olumlu geri strated by the positive feedback we contin- bildirimlerde gösterildiği gibi, AAE uzmanları ue to receive from our readers, the timely ve bazen de dış katılımcılar tarafından zama- and unbiased analyses written by ERI ex- nında ve tarafsız yazılan analizler siyasetçiler, perts and, occasionally, by external contrib- yetkililer, ilgili konulardaki uzmanlar, Türkiye, utors are appreciated by politicians, officials, Kazakistan ve diğer Avrasya ülkelerinden subject matter specialists, researchers and araştırmacılar ve öğrenciler tarafından tak- students from Turkey, Kazakhstan and other dir edilmektedir. AAE’nin ürettiği bilgilerin Eurasian countries. It is gratifying to know yalnızca Avrasya çalışmaları alanındaki aka- that the knowledge generated by the ERI demik araştırmalara değil, aynı zamanda contributes not only to academic research in Avrasya ülkelerinin karşılaştığı ciddi konu- the field of Eurasian studies but also serves lar üzerinde karar verme süreçlerine destek as the basis to support a decision-making sağlanması açısından da temel oluşturması process on pressing issues facing the coun- memnuniyet vericidir. tries of Eurasia. Çağdaş Avrasya, enerji tedariki, ulaşım Contemporary Eurasia remains the key yolları ve göç akımı için anahtar bölge olma- region for energy supplies, transportation ya devam etmekte ve stratejik kavşak olarak routes and migration flows, and its signifi- önemi Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nin başla- cance as the strategic crossroads has only tılmasıyla daha da artmıştır. Uluslararası pa- increased with the launch of China’s Belt zarlardaki emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar, and Road Initiative. Despite a number of gelişmekte olan ticaret savaşları ve Rusya ile negative developments that directly affect Batı arasında devam eden çatışmalar dâhil the well-being and stability of the coun- olmak üzere, bölge ülkelerinin refahı ve is- tries of the region, including fluctuations of tikrarını doğrudan etkileyen birçok olumsuz commodity prices at international markets, gelişmelere rağmen, Avrasya ülkeleri ekono- burgeoning trade wars, and continuing con- mik potansiyellerini daha da geliştirmeleri ve frontation between Russia and the West, the uluslararası konumlarını güçlendirmeleri için states of Eurasia strive for taking advantage mevcut ve ortaya çıkmakta olan olanaklar- of existing and emerging possibilities to fur- dan yararlanmak için çaba harcamaktadırlar. ther develop their economic potential and Bu bağlamda, Özbekistan’ın dışa açılması strengthen their international standings. In Orta Asya’da karşılıklı diyalog ve bölgesel this regard, the opening of Uzbekistan has işbirliğinin gelişmesi için yeni bir fırsat sun- provided a new window of opportunity for muştur. Bununla birlikte, Avrasya ülkelerinin, expanding mutual dialogue and regional güvenlik alanında iyileştirmek, siyasi ilişkileri cooperation in Central Asia. Nevertheless, desteklemek, ekonomik kalkınmayı teşvik there are a number of challenges that the etmek ve sosyal sorunları çözmek için ele Eurasian countries need to address to im- almaları gereken bazı zorluklar vardır. Bu prove their security environment, bolster bakımdan, Avrasya’nın analitik görünümünü political relations, promote economic devel- ortaya koyan AAE haftalık e-bültenleri daha opment and resolve social problems. In this da önem kazanmaktadır ve hedefimiz, bu

9 context, the ERI weekly e-bulletins providing bölgedeki fiziksel varlığımızdan yararlana- the analytical outlook of Eurasia become rak, okuyucularımıza dünyanın bu bölgesin- even more important, and we aim to con- deki kritik gelişmeler ile ilgili bilgiler verme- tinue updating our readers on the latest crit- ye devam etmektir. ical developments in this part of the world, Bu kitap “Eurasia Outlook 2018: Avras- taking advantage of our physical presence in ya’daki Ekonomik, Sosyal ve Politik Perspek- the region. tifler” adlı eserimizin dördüncü baskısıdır. This is the fourth edition of the Eurasia Kitap, Avrasya bölgesindeki mevcut olaylara Outlook entitled “Eurasia Outlook 2018: ve devam etmekte olan dönüşümlere genel Economic, Social and Political Perspectives bir analitik bakış niteliğindedir. Avrasya’daki in Eurasia”. This book is intended as a gen- son gelişmeler hakkında güvenilir ve yeter- eral analytical overview of the current events li bilgi sağlamak için, kitabın yazarları eko- and ongoing transformations in the Eurasian nomi, finans, enerji, ulaştırma, uluslararası region. In order to provide reliable and suf- ilişkiler, politika, güvenlik, çevre ve diğer il- ficient information about recent develop- gili alanlarla ilgili çok çeşitli konuları ele al- ments in Eurasia, the authors of the book maktadırlar. Eurasia Outlook’un bu sayısının covered a wide range of issues related to öncekilerine benzer şekilde, karar vericiler, economy, finance, energy, transportation, uzmanlar, akademisyenler ve öğrenciler için international relations, politics, security, en- günümüz Avrasya’nın gündemindeki önemli vironment, and other related fields. We hope konular hakkında ayrıntılı analizler ile detay- that this edition of the Eurasia Outlook will lı bir bilgi kaynağı olarak hizmet vereceğini serve, similar to its predecessors, as a useful umuyoruz. source of detailed information and thorough analysis on urgent topics of present-day Eur- “Eurasia Outlook 2018: Avrasya’daki Eko- asia for policy makers, experts, scholars and nomik, Sosyal ve Politik Perspektifler” kita- students. bı dört bölümden oluşmaktadır. 1. Bölüm, Avrasya ülkelerinin ekonomilerine odaklan- “Eurasia Outlook 2018: Economic, Social makta, finansal piyasaları ve mali dengele- and Political Perspectives in Eurasia” consists ri ayrıntılı olarak incelemektedir. Ayrıca, bu of four chapters. Chapter I focuses on the bölüm, bölgedeki ülkelerin enerji piyasala- economies of the Eurasian countries, exam- rındaki ve endüstriyel yapılarındaki geliş- ining in detail their fiscal balances and finan- melerin kapsamlı bir incelemesini de içer- cial markets. In addition, the chapter contains mektedir. 2. Bölüm’de, Avrasya ülkelerinin a comprehensive review of developments at siyasi ve ekonomik işbirliğinin uluslararası the energy markets and industrial structures ve bölgesel yönlerine vurgu yaparak yazılan of the regional countries. Chapter II is devot- analizlere yer verilmiştir. Özellikle, bu bölüm, ed to the analysis of political and economic bölgesel devletlerin küresel ticaret, çevre ve cooperation of the Eurasian countries with göç konularında olduğu kadar güvenlik ve an emphasis on international and regional askeri sektörde dâhil olmak üzere uluslarara- aspects. In particular, this chapter discuss- es cooperation of the regional states with sı örgütler ve bölgesel güçlerle işbirliğini ele international organizations and regional almaktadır. 3. Bölüm, Çin’in Kuşak ve Yol Gi- powers, including in global trade, environ- rişimi kapsamındaki projelerin uygulanması mental and migration issues, as well as on ile örneklendiği gibi Avrasya bölgesindeki security and in the military sector. Chapter III enerji ulaşımı ve lojistik gelişmelerini incele- studies energy transportation and logistics mektedir. Son olarak 4. Bölüm’de ise, Avrasya developments in the Eurasian region as ex- toplumlarının siyasi ve sosyal boyutları analiz emplified by the implementation of projects edilmektedir. Bu bölümde Avrasya’daki siyasi under China’s Belt and Road Initiative. The sistemler ve seçim süreçleri açıklanmakta ve concluding Chapter IV analyzes political and Avrasya ülkelerindeki kamu yaşamının sos- social dimensions of the Eurasian societies. yo-kültürel yönleri ele alınmaktadır.

10 This chapter describes the political systems Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli He- and election processes in Eurasia and ad- yet Başkanı Sayın Prof. Dr. Musa Yıldız ve dresses socio-cultural aspects of public life diğer Mütevelli Heyet Üyelerine bize gös- in the Eurasian countries. termiş oldukları güven ve sınırsız destekleri We would like to extend our thanks to için teşekkürlerimizi sunarız. Ayrıca, Aygerim Prof. Dr. Musa Yildiz, the President of the Manatkızı’na çeviri konusundaki katkıların- Board of Trustees of Akhmet Yassawi Uni- dan dolayı teşekkür ederiz. Bunun yanı sıra, versity, and other Members of the Board of tüm süreç boyunca bize destek verdikleri için Trustees for their complete trust and unlim- Avrasya Araştırma Enstitüsü ekibine minnet- ited support. We also thank Aigerim Manat- tarız. Bu kitabı her seviyedeki okurlarımızın kyzy for her assistance with translations. In faydalı, öğretici ve bilgilendirici bulacağına fact, we are most grateful to the entire ERI gerçekten inanıyoruz ve Avrasya çalışmaları team for their support in encouraging us alanına değerli bir akademik katkı sağlaya- throughout the whole process. We truly be- cağını içtenlikle umuyoruz. lieve that our readers at all levels will find this book useful, instructive, and informative Vakur Sümer and hold out a hope that it makes a valuable Cengizhan Canaltay academic contribution to the field of Eur- Dauren Aben asian studies. Almatı, 2019

Vakur Sumer Zhengizkhan Zhanaltay Dauren Aben Almaty, 2019

11 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES

BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ FISCAL BALANCE AND FINANCIAL MARKETS

KAMU MALİ DENGESİ VE FİNANSAL PİYASALAR EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

16 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ STATE REGULATION OF AGRICULTURE IN KYRGYZSTAN KIRGIZİSTAN’DA TARIMA DEVLET DÜZENLEMESİ

Zhandos Ranov *

The state regulation of agriculture refers Tarımın devlet düzenlemesi, devletin ta- to the economic impact of the state on the rımsal ürünlerin, hammaddelerin ve gıda- production, processing and sale of agricul- ların üretimi, işlenmesi ve satışı üzerindeki tural products, raw materials and food. The ekonomik etkisini ifade etmektedir. Bu dü- main objective of such regulation is to en- zenlemenin ana hedefleri, tarım sektörünün sure sustainability and development of the sürdürülebilirliğini ve gelişmesini sağlamak- agricultural sector. Today, this sector is an tır. Bugün bu sektör Kırgızistan ekonomisinin integral part of the economy of Kyrgyzstan, ayrılmaz bir parçasıdır, bu nedenle tarımın therefore, the state regulation of agricul- devlet düzenlemesi bu dağlık tarım ülkesi- ture is of great importance for the sustain- nin sürdürülebilir sosyo-ekonomik gelişimi able socio-economic development of this için büyük önem taşımaktadır. Tarım-sana- mountainous agrarian country. The agro-in- yi kompleksi, gıda güvenliğinin sağlanma- dustrial complex is a key factor in ensuring sında, istihdam yaratılmasında ve Kırgızis- food security, creating employment and in- tan’ın ihracat potansiyelinin artırılmasında creasing the export potential of Kyrgyzstan. en önemli faktörlerin başında gelmektedir. Agriculture provides 1/6 of the country’s Tarım, ülkenin GSYİH’sinin altıda birine denk GDP and employs more than half of the 2.5 gelmektedir ve 2.5 milyon civarında ekonomik olarak faal olan Kırgız vatandaşının million economically active Kyrgyz citizens. yarısından fazlasını istihdam etmektedir. Bu It is worth noting that the total population noktada Kırgızistan’ın toplam nüfusunun 6.2 of Kyrgyzstan exceeds 6.2 million people, of milyonu aştığını belirtmek gerekmektedir ve whom about 65% live in rural areas. bu nüfusun yaklaşık %65’i kırsal bölgelerde Reforms in agriculture and the transi- yaşamaktadır. tion to market economy in Kyrgyzstan be- Kırgızistan’da tarım alanındaki reformlar gan in the early 1990s. Then, 576 collective ve pazar ekonomisine geçiş 1990’ların baş- farms and state farms were disbanded and larında başlamıştır. Daha sonra 576 kolektif replaced by farming enterprises. Today, the çiftlik ve devlet çiftliği dağıtılmış olup yerine most developed type of agricultural produc- tarım işletmeleri oluşturulmuştur. Bugün, ül- tion in the country is the small-scale produc- kede en gelişmiş tarımsal üretim türü küçük tion. According to the Ministry of Agricul- ölçekli üretimdir. Kırgızistan Tarım Gıda Sa- ture, Food Industry and Land Reclamation of nayi ve Arazi Islah Bakanlığı verilerine göre, Kyrgyzstan, there are 300 thousand peasant ülkede 300 bin köy çiftliği ve çiftçilik işlet- farms and farming enterprises in the coun- mesi bulunmaktadır. Bu çiftliklerin büyük- try. The size of these farms varies enormous- lüğü büyük ölçüde değişim göstermektedir ly – on average, one farmer may own from – ortalama olarak, bir çiftçi 1 ila 30 hektarlık one to 30 hectares of land. The share of crop bir alana sahip olabilmektedir. Bitkisel üre- production in agriculture is 50.26%, while timin tarım yapısındaki payı %50.26 iken, the share of livestock breeding is 47.6%. hayvancılık payı %47.6’dır. Ana tarım ürünle- The main agricultural crops include wheat, ri buğday, arpa, patates, sebze ve meyveler, barley, potato, vegetables and fruits, cotton, pamuk, tütün ve şeker pancarıdır. Süt ve et tobacco and sugar beet. Livestock breeding sığırı, at, koyun ve keçilerin yanı sıra kümes

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

17 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA focuses on dairy and beef cattle, horses, hayvanlarının yetiştirilmesi, başlıca hayvancı- sheep and goats, as well as poultry. lık alanlarıdır. It should be noted that the agricultur- Tarım sektörünün, çeşitli ülkelerin yerli al sector is subject to the heated debates üreticileri desteklemek için kullandığı ön- worldwide regarding measures that are used lemler konusunda dünyada farklı alanlarda by various countries in order to support do- sıcak tartışmalara maruz kaldığı belirtilme- mestic producers. This issue is also relevant lidir. Bu konu Kırgızistan için de geçerlidir. for Kyrgyzstan. Today, the development of Bugün, ülkenin tarım-sanayi sektörünün ge- the agro-industrial sector of the country fac- lişmesi, tarımsal üretimdeki düşüş, uluslara- es a number of interrelated problems such rası standartlara uygun makine ve ekipman as the decline in agricultural production, eksikliği gibi birbiriyle ilişkili sorunlar ile karşı and the lack of machinery and equipment karşıya kalmaktadır. Arazi ekimi, tarım maki- that meet international standards. Land nelerinin uygunsuzluğu nedeniyle başarısız cultivation is unsatisfactory because of the olmaktadır. Yıldan yıla ülkede kullanışlı alan- unsuitability of agricultural machinery. From lar ve çiftlik hayvanları azalmaktadır. Malze- one year to another, the area under crops me ve ekipman fiyatları ile tarım ürünleri fi- is reducing, and the livestock population is yatları arasındaki ve hammadde alım fiyatları decreasing. There are unfavorable changes ile gıda ürünleri için nihai fiyatlar arasındaki in the proportions between prices of materi- oranlarda olumsuz değişiklikler söz konusu- als and equipment and prices of agricultural dur. products, as well as between purchase pric- Buna ek olarak, Kırgızistan Hükümeti’nin es of raw materials and final prices of food uygun fiyatlı krediler sağlama çabalarına products. rağmen, tarım işletmeleri yetersiz kredi ha- In addition, despite the efforts of the cimleri, bunların elde edilmesi için karmaşık Kyrgyz government to ensure affordable prosedürler ve yüksek faiz oranları gibi fi- loans, agricultural enterprises continue to nansman sorunları yaşamaya devam etmek- experience problems with financing, includ- tedir. Yukarıdaki sorunların çözümü tarım ing insufficient credit volumes, complicated sektörünün devlet düzenlemesinin önemli procedures for obtaining them, high interest bir görevdir. rates, etc. Addressing the aforementioned Doğrudan yabancı yatırım çekmek, devlet problems is a key task of the state regulation düzenlemesinde ve tarımın daha da gelişme- of the agricultural sector. sinde önemli bir rol oynamaktadır. Bununla Attracting foreign direct investment plays birlikte, yatırımcılar ülkenin tarım sektöründe an important role in the state regulation durumun kötü olmasına bağlı olarak yatırım and the further development of agriculture. yapmakla ilgilenmemektedir. Tarım sektörü However, investors are not interested in in- modern gereksinimleri karşılamamakta ve vesting due to the current unsatisfactory düşük verimli ve düşük kârlı olmaya devam state of agriculture in the country. The ag- etmektedir. Kırgızistan’da mahsul verimi ve ricultural industry does not meet modern hayvancılık verimliliğinin hala 1990 seviyesi- requirements and continues to be low-effi- ne ulaşmadığı belirtilmelidir. cient and low-profitable. It should be noted Bununla birlikte, devlet bu duruma kar- that crop yields and livestock productivity in şı pasif kalmayarak tarımsal üretimin bü- Kyrgyzstan are still to reach the 1990 level. yümesini teşvik etmek için çeşitli önlemler However, the state is not inactive and almaktadır. Kırgızistan Hükümeti, 3 Şubat takes measures to stimulate the growth 2017 tarihinde “Tarımın Finansmanı - 5” pro- of agricultural production. On February 3, jesinin onaylanmasına ilişkin bir kararı kabul 2017, the Government of Kyrgyzstan ad- etmiştir. Bu projenin amacı, uygun fiyatlı ve opted a resolution, according to which the tercihli krediler sağlayarak hayvancılık, bitki- project “Financing of Agriculture – 5” was sel üretim ve tarımsal kooperatiflerin daha approved. The objective of this project is to da geliştirilmesi için işletme kuruluşlarına provide state support to business entities ve bireylere devlet desteği sağlamaktır. Uy-

18 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ and individuals for the further development gulama süresi 36 ay olan proje kapsamında of livestock, crop production and agricultur- çiftçilere ve köy çiftliklerine 2017 yılı boyun- al cooperative farming by providing afford- ca tercihli faiz oranlarında kredi verilmiştir. able and preferential loans. In the framework Ülkenin 2017-2019 bütçesi ve ticari bankalar of the project, the implementation period of ile finans ve kredi kurumlarından sağlanan which is 36 months, farmers and peasant fonlar, finansman kaynağı olmuştur. Sonuç farms were given loans at preferential inter- olarak, 2017 yılında ticari bankalar tarımsal est rates in the course of 2017. The coun- üreticilere 6683.9 milyon som (96 milyon do- try’s budget for 2017-2019 and funds from lar) tutarında kredi vermiştir. Burada bitkisel commercial banks, financial and credit insti- üretim için 1125.4 milyon som (16 milyon tutions were the sources of funding. As a re- dolar) değerinde 3039 kredi, hayvancılık için sult, in 2017, commercial banks issued loans 4126.3 milyon som (59 milyon dolar) de- to agricultural producers in the amount of ğerinde 11842 kredi ve tarımsal işleme için 6,683.9 million soms ($96 million), of which 1432.3 milyon som (20 milyon dolar) değe- 3,039 loans worth 1,125.4 million soms ($16 rinde 282 kredi verilmiştir. million) were issued for crop production, Bütün bu devlet düzenlemesi önlemleri 11,842 loans worth 4,126.3 million soms sonuçlarını vermektedir. Geride kalan zor- ($59 million) – for livestock, and 282 loans luklara rağmen, Kırgızistan ekonomisi son worth 1,432.3 million soms ($20 million) – iki yıl içinde pozitif bir büyüme trendi izle- for agro-processing. mektedir. Buna tarımın da belli bir katkısı ol- All these state regulation measures give muştur. 2017 yılında ülke, 207.4 milyar som their results. Despite the remaining difficul- (2.99 milyar dolar) tutarında tarımsal ürün ties, the economy of Kyrgyzstan has been üretmiştir. Bu rakam, 2016 yılına göre %2.2 experiencing a positive growth trend over daha fazladır. Toplam ekim alanı 1,206.6 bin the past two years, with agriculture making hektar olmuştur. Bu, 2016 yılı ile kıyaslandı- a certain contribution. In 2017, the country ğında 14.2 bin hektar veya %1.2 daha fazla- produced gross agricultural products in the dır. Buğday hasadı 2016 yılına göre 16.5 bin amount of 207.4 billion soms ($2.99 billion), ton artarak 829.8 bin tona ulaşmıştır. Hay- which is 2.2% more than in 2016. The total vancılıkla uğraşan çiftçiler canlı ağırlıkta 395 area sown with crops was 1,206.6 thousand bin ton et üretmiştir. Bu, 2016’ya göre 6.5 bin hectares, which is 14.2 thousand hectares, or ton veya %1.7 daha fazladır. 1.2%, more compared to 2016. The wheat Hükümet politika belgelerinde belirtildiği harvest amounted to 829.8 thousand tons, gibi, Kırgızistan’ın tarım politikasının stratejik which is 16.5 thousand tons more than in hedefleri, dünya tarımsal üretimine entegre 2016. Livestock farmers produced 395 thou- olan rekabetçi tarım-sanayi üretiminin sağ- sand tons of meat in live weight, which is lanması, kırsal nüfusun yaşam kalitesinin by 6.5 thousand tons, or 1.7%, more than in artırılması, organik gıda üretimi ve tarımsal 2016. üretim için doğal kaynakların korunmasıdır. As stated in the government policy doc- Bu görevlerin uygulanması, tarım sektörüne uments, the strategic objectives of the agri- yönelik devlet desteklerinin niteliksel olarak cultural policy of Kyrgyzstan are the creation yeni ve daha verimli bir düzeyde sürdürül- of competitive agro-industrial production mesini sağlayacaktır. Hükümet, bölgesel that integrates into world agricultural pro- işbirlikçi tarım-sanayi komplekslerinin oluş- duction, enhancing the quality of life of the turulmasına öncelik verecektir. Çünkü kırsal rural population, producing ecologically üreticilerin bütünleşmesi, değer zincirinin clean food and preserving natural resources tüm aşamalarının entegrasyonu yoluyla üre- for agricultural production. The implemen- tim süreçlerinin optimizasyonunu sağlaya- tation of these tasks will lead to continuing caktır. Bitkisel üretimde damla sulama gibi state support for the agricultural sector at yenilikçi teknolojilerin tanıtılmasına ağırlık a qualitatively new and more efficient lev- verilecektir, hayvancılıkta ise hayvan sayma el. Apparently, the government will give sistemi oluşturulacaktır. Ayrıca, Kırgızistan’da

19 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA priority to the creation of regional cooper- tarım sektörünün ihracat potansiyelini artır- ative agro-industrial complexes, since the mak için bitki sağlığı ve veteriner laboratu- consolidation of rural producers will ensure varları kurulacaktır. the optimization of production processes Bu aşamada Kırgızistan hükümetinin through the integration of all stages of the makroekonomik politikasının temel amacı, value chain. In crop production, emphasis tarımın ve genel olarak ekonominin sürdü- will be placed on the introduction of inno- rülebilir kalkınması için gerekli koşulları sağ- vative technologies, such as drip irrigation, lamaktır. Görebildiğimiz üzere, Kırgızistan’da while in animal husbandry an information tarımın devlet düzenlemesi tarım-sanayi system for livestock accounting will be cre- üretiminin kademeli olarak yeniden canlan- ated. Moreover, phytosanitary and veteri- masına ve kapasitesinin artmasına katkıda nary laboratories will be built to increase the bulunmaktadır. Büyük ulusal projelerin uy- export potential of the agricultural sector in gulanması, devlet varlıklarının etkin yöneti- Kyrgyzstan. mi ve devlet düzenleme sisteminin yeniden At this stage, the main purpose of the yapılandırılması yoluyla hedeflenen makroe- macroeconomic policy of the Kyrgyz gov- konomik göstergeler elde edilecektir. Kırgı- ernment is to ensure conditions for the sus- zistan’ın Avrasya Ekonomik Birliği’ne (AEB) tainable development of agriculture and the üyeliği, ek sürdürülebilirlik ve ekonomik kal- economy as a whole. As we can see, the state kınmanın sağlanması için temel faktörlerden regulation of agriculture in Kyrgyzstan con- biri olacaktır. AEB’ye ek olarak, Kırgızistan’ın tributes to the gradual revival and increased Avrupa Birliği’nden GSP+ (Genelleştirilmiş capacity of the agro-industrial production. Tercihler Sistemi) statüsünü alması da olum- Target macroeconomic indicators will be lu değişimleri teşvik etmektedir. Bu, ülke dı- achieved through the implementation of şındaki tarımsal üreticilerin rekabet gücünü large national projects, effective manage- artırmak ve Avrupa ülkelerine tarım ürünle- ment of state assets and reforms of the state rinin ihracatı için fırsatlar yaratmaktadır. Yu- regulation system. Kyrgyzstan’s membership karıdakilere dayanarak, Kırgızistan’ın tarım in the Eurasian Economic Union (EAEU) will sektörü ne kadar başarılı bir şekilde gelişirse, be one of the main factors for ensuring ad- Kırgız halkının yaşam standardı o kadar yük- ditional sustainability and economic devel- sek olacağı söylenebilir. opment. In addition to the EAEU, positive changes are also facilitated by Kyrgyzstan’s receiving the GSP+ (Generalized Scheme of Preferences) status from the European Union, which creates opportunities for increasing the competitiveness of agricultural producers outside the country and promoting exports of Kyrgyz agricultural products to European countries. Based on the above, it can be argued that the more successfully the agriculture of Kyrgyzstan develops, the higher will be the living standards of the Kyr- gyz people.

20 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ THE DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES IN KAZAKHSTAN KAZAKİSTAN’DA KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN GELİŞİMİ

Daniyar Nurbayev *

It is widely believed that small and medi- Küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KO- um enterprises (SMEs) are very important for Bİ’ler) ekonomik büyüme için çok önemli economic growth. According to the World olduğu bilinmektedir. Dünya Bankası ve- Bank, such enterprises contribute up to 45% rilerine göre, bu tür işletmeler gelişmekte of total employment and up to 33% of GDP olan ülkelerde toplam istihdamın %45’ini in developing countries. Since the SMEs ac- ve GSYİH’nın %33’ünü oluşturmaktadır. count for more than 90% of total enterprises KOBİ’ler dünyadaki toplam işletmelerin in the world, the intense competition among %90’ından fazlasını oluşturduğu için, ara- them leads to an increase in their Research larındaki yoğun rekabet Araştırma ve Ge- and Development Expenditures (R&D), thus liştirme (Ar-Ge) harcamalarında bir artışa decreasing unemployment and promoting neden olmakta, böylece işsizliği azaltmakta economic growth. ve ekonomik büyümeyi teşvik etmektedir. Since SMEs are very crucial in transition KOBİ’ler yüksek düzeyde kamu iktisadi economics with a high level of state-owned kuruşları olan geçiş ekonomilerinde çok enterprises, it is not surprising that Kazakh- önemli olduğu için, gelişmekte olan ülke- stan, as one of the emerging countries, is lerden biri olan Kazakistan’ın ulusal ekono- willing to boost the share of SMEs in its na- misindeki KOBİ’lerin payını artırmaya istekli tional economy. The government supports olması şaşırtıcı değildir. Hükümet, KOBİ’leri SMEs through various agencies and mecha- çeşitli kurumlar ve mekanizmalar aracılı- nisms including the Enterprise Development ğıyla desteklemektedir. Bunlardan birisi de Department (EDD) of the Ministry of Industry girişimcilik konusunda devlet politikasını and Trade, which develops state policy on en- geliştiren ve girişimcilere destek alanında trepreneurship and regulates developments gelişmeleri düzenleyen Sanayi ve Ticaret in the field of entrepreneurs’ support. Other Bakanlığı’nın İşletme Geliştirme Depart- institutions, which aim to promote the de- manı’dır (İGD). KOBİ’lerin gelişimini teşvik velopment of SMEs, are quasi-governmental etmeyi amaçlayan diğer kurumlar arasında companies such as the Center for Engineering yeni teknolojilerin transferini düzenleme ve and Technology Transfer aimed to improve inovasyon faaliyetlerini destekleme yoluy- the competitiveness of entrepreneurship la girişimciliğin rekabet gücünü artırmayı by organizing the transfer of new technolo- amaçlayan belli başlı kurumlar bulunmak- gies and supporting innovation activity, the tadır. Bunlara örnek olarak Mühendislik ve Corporation for Export Development and Teknoloji Transferi Merkezi, girişimciliğin Promotion “Kaznex” created to provide an- gelişmesi için analitik destek sağlamak alytical support for the development of en- amacıyla oluşturulan İhracat Geliştirme ve trepreneurship, and the Entrepreneurship Teşvik Şirketi “Kaznex”, ve finansal ve -da Development Fund “DAMU” established as nışmanlık hizmetlerini yürüten “DAMU” an operator of financial and consulting - ser Girişimcilik Geliştirme Fonu gibi yarı-hükü- vices. In fact, the fund acts as a guarantor in met şirketleri gösterilebilir. Aslında, bu fon, cases when a borrower does not have a col- borçlunun ikinci kademe bankadan kredi lateral for a credit from a second-tier bank. almak için teminatının olmadığı durumlar-

* PhD student, Aalto University, Finland. [email protected]

21 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA In addition, the fund covers up to 50% of an da bir garantör olarak hareket etmektedir. entrepreneur’s interest rate payments and Ayrıca, fon girişimcinin faiz oranı ödeme- provides relevant consulting services. lerinin %50’sini kapsamakta ve ilgili danış- Moreover, in order to support SMEs ac- manlık hizmetleri sunmaktadır. tivity Kazakhstan develops technological Öte yandan, KOBİ’lerin etkinliğini des- parks, business incubators, and special eco- teklemek için Kazakistan, teknolojik parklar, nomic zones (SEZs). A distinctive feature of iş inkübatörleri ve özel ekonomik bölgeler the technoparks in Kazakhstan is the sectoral (ÖEB’ler) geliştirmektedir. Kazakistan’daki focus of their activities. The technoparks are teknoparkların ayırt edici bir özelliği, faa- created mainly at the research universities liyetlerinin sektörlere özel odaklanmasıdır. or research institutes aimed to commercial- Teknoparklar ağırlıklı olarak üniversiteler ve ize new technologies that are developed by enstitülerin bünyesinde kurularak bu üni- these universities and institutes. As for the versiteler tarafından geliştirilen yeni tekno- business incubators, they provide necessary lojileri ticarileştirmeyi amaçlamaktadır. İş consulting services for new companies. In inkübatörleri ise yeni şirketler için gerekli addition, the business incubators provide danışmanlık hizmetlerini sağlamaktadır. space and equipment for new companies for Ayrıca, iş inkübatörleri, ilk üç yılda yeni the first three years of their existence. After şirketler için yer ve ekipman sağlamakta- three years, a company leaves the incubator dır. Üç yıl sonra şirket inkübatörden ayrılır and another startup takes its place. As one of ve başka bir girişim şirketi onun yerini alır. the main mechanisms of the SMEs develop- KOBİ’lerin gelişiminin ana mekanizmala- ment, SEZs in Kazakhstan enjoy a special le- rından biri olan ÖEB’ler, Kazakistan’da özel gal regime, while its participants have certain bir yasal rejime sahiptir ve katılımcılarının economic preferences. There are ten SEZs: belirli ekonomik tercihleri vardır. Ülkede on “Astana – new city”, “Seaport Aktau”, “Innova- tane ÖEB bulunmaktadır: “Astana – yeni tion Technologies Park”, “Ontustik”, “National şehir”, “Aktau Limanı”, “İnovasyon Tekno- Industrial Petrochemical Technology Park”, lojileri Parkı”, “Ontüstik”, “Ulusal Endüstri- “Burabay”, “Saryarka”, “Pavlodar”, “Khorgos yel Petrokimya Teknoloji Parkı”, “Burabay”, – Eastern Gate” and “Chemical Park Taraz”. “Sarıarka”, “Pavlodar”, “Horgos – Doğu Ka- These SEZs provide their participants with pısı” ve “Taraz Kimyasal Parkı”. Bu ÖEB’ler, tax benefits, for example, a tax exemption in katılımcılara vergi avantajları sağlamakta; specific taxes such as a corporate income tax, örneğin, beş yıl boyunca kurumlar vergisi, land tax, estate tax, value-added tax, social arazi vergisi, emlak vergisi, katma değer tax, for five years. In addition, the economic vergisi, sosyal vergi gibi belirli vergilerde zones provide customs benefits, such as an vergi muafiyeti sağlamaktadır. Buna ek ola- exemption from customs duties while im- rak, ekonomik bölgeler, ÖEB topraklarında porting and exporting goods in the territory mal ithal ederken ve ihraç ederken gümrük of the SEZs. vergilerinden muafiyet gibi gümrük - yar The activities of all these institutions have dımları sağlamaktadır. positively affected the Kazakh SMEs. The Bütün bu kurumların faaliyetleri Kazak share of SMEs in GDP increased from 10.5% KOBİ’lerini olumlu yönde etkilemiştir. KO- in 2005 to 26.8% in 2016, which is the highest Bİ’lerin GSYİH içindeki payı 2005 yılında share of SMEs over the past 10 years. Howev- %10,5 iken 2016’da %26,8’e yükselmiştir. er, if we look at small and medium enterpris- Bu, son 10 yılda KOBİ’lerin GSYİH içindeki es separately, it becomes obvious that small en yüksek payı olmuştur. Ancak, küçük ve business has significantly increased its share orta ölçekli işletmelere ayrı ayrı bakarsak, since 2005, while the growth contributed by 2005’ten bu yana küçük işletmeler payı- medium enterprises was modest. In fact, the nın önemli ölçüde arttığını, orta ölçekli share of small enterprises in GDP grew from işletmelerin büyüme hızının ise az oldu- 8.4% in 2005 to 22.1% in 2016, while the ğunu görebiliriz. Nitekim küçük işletmele- share of medium enterprises grew from 2.1% rin GSYİH içindeki payı 2005 yılında %8,4

22 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ to 4.7% in the same period. Nevertheless, it is iken, 2016’da %22,1’e yükselmiştir. Orta important to note that the share of medium ölçekli işletmelerin payı ise aynı dönem- enterprises in GDP was at its highest level in de %2,1’den %4,7’ye yükselmiştir. Bununla 2010 when it reached 13.6%. This figure in- birlikte, orta ölçekli işletmelerin GSYİH için- dicates that recently Kazakhstan has become deki payının 2010 yılında en yüksek sevi- more interested in the development of small yesinde olduğunu, yani %13,6’ya ulaştığını businesses rather than medium businesses. belirtmek önemlidir. Bu rakam son zaman- Indeed, at present the DAMU Fund and the larda Kazakistan’ın orta ölçekli işletmeler- existing business incubators mostly focus den ziyade küçük işletmelerin gelişmesiy- their attention on small enterprises rather le daha fazla ilgilendiğini göstermektedir. than medium enterprises. Aslında, şu anda DAMU Fonu ve mevcut iş In fact, in 2016, 57.4% of GDP of Astana was inkübatörleri çoğunlukla dikkatlerini orta produced by SMEs, which is the highest rate ölçekli işletmeler yerine küçük işletmeler in the country. Astana is followed by the West üzerinde yoğunlaştırmaktadır. Kazakhstan region and the city of Almaty with Nitekim 2016 yılında Astana’nın GS- the share of SMEs in their GDPs amounting to YİH’sının %57,4’ü KOBİ’ler tarafından üre- 41.9% and 33.7%, respectively. If we look at tilmiştir. Bu, ülkedeki en yüksek orandır. the share of small businesses only in GDP by Astana’yı, Batı Kazakistan bölgesi ve Al- regions, the same ranking could be observed, matı şehri takip etmektedir. Burada KO- where Astana comes first (49.8%), while the Bİ’lerin GSYİH içindeki payı sırasıyla %41,9 ve %33,7’dir. Yalnızca küçük işletmelerin West Kazakhstan region and Almaty take sec- GSYİH içindeki payları bölgelere göre ele ond (37.3%) and third (27.6%) places. Astana, alındığında aynı sıralama gözlenmektedir. again, gains the first position if we look at the Astana ilk sırada (%49,8), Batı Kazakistan share of medium enterprises in the regional bölgesi ve Almatı, ikinci sırada (%37,3) ve GDPs (7.6%). The North Kazakhstan region üçüncü sırada (%27,6) yer almaktadır. Orta comes second with the share of medium en- ölçekli işletmelerin bölgesel GSYİH içindeki terprises in GDP equaling 6.7%, and the third payına baktığımızda yine Astana ilk pozis- is the Almaty region with medium businesses yonu kazanmaktadır (%7,6). Orta ölçekli accounting for 6.6% of GDP. işletmelerin GSYİH içindeki payı %6,2 olan It is important to note that SMEs in Ka- Kuzey Kazakistan bölgesi ikinci sırada, orta zakhstan produced goods and services in the ölçekli işletmelerin payı GSYİH’nın %6,1’ini amount of 19.61 trillion tenge ($57.31 billion) oluşturan Almatı ise üçüncü sırada bulun- in 2016. In particular, small business entities maktadır. produced goods and services in the amount Kazakistan’daki KOBİ’lerin 2016 yılında of 13.57 trillion tenge ($39.65 billion), while 19,61 trilyon tenge (57,31 milyar dolar) tu- medium-sized business entities produced tarında mal ve hizmet ürettiğini belirtmek 3.48 trillion tenge ($10.17 billion). Moreover, önemlidir. Özellikle küçük işletmeler 13,57 individual entrepreneurs and crop and live- trilyon tenge (39,65 milyar dolar) tutarın- stock farmers produced goods and services da mal ve hizmet üretirken, orta ölçekli in the amount of 1.51 trillion tenge ($4.41 bil- işletmeler 3,48 trilyon tenge (10,17 milyar lion) and 1.04 trillion tenge ($3.03 billion), re- dolar) üretmiştir. Ayrıca, bireysel girişimci- spectively. The number of persons employed ler ve tarım ve hayvancılık yapan çiftçiler, in small and medium-sized businesses and as sırasıyla 1,51 trilyon tenge (4,41 milyar do- individual entrepreneurs and farmers grew by lar) ve 1,04 trilyon tenge (3,03 milyar dolar) 71.3% from 2005 to 2016 reaching 3.16 mil- tutarında mal ve hizmet üretmiştir. Küçük lion people. Out of them, 1.29 million people ve orta ölçekli işletmelerde istihdam edi- were individual entrepreneurs (40.67%), and len kişilerle, bireysel girişimci ve çiftçilerin 1.25 million people (39.4%) were employed sayısı 2005’ten 2016’ya kadar %71,3 ora- in small business entities, while the remain- nında artarak 3,16 milyon kişiye ulaşmıştır. ing 19.9% were employed in medium-sized Bunlardan 1.29 milyonu bireysel girişimci

23 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA business entities and as crop and livestock (%40,67), 1,25 milyon kişi (%39,4) ise küçük farmers. işletmelerde, geri kalan %19,9’u ise orta The information provided above indicates ölçekli işletmelerde ve tarım ve hayvancılık that SMEs in Kazakhstan are in good shape alanlarında çiftçi olarak istihdam edilmiştir. and gradually growing. However, since the Yukarıda verilen bilgiler, Kazakistan’da current share of SMEs in GDP is 25%, Kazakh- KOBİ’lerin iyi durumda olduğunu ve ka- stan still needs to boost the development of demeli olarak büyüdüğünü göstermek- SMEs in order to reach the average share of tedir. Ancak, hâlihazırda KOBİ’lerin GSYİH SMEs in GDPs of emerging countries, which içindeki payı yaklaşık olarak %25 olduğu is over 33%. Thus, SMEs in Kazakhstan have için, Kazakistan gelişmekte olan ülkele- not entirely exhausted their growth potential. rin GSYİH’larındaki ortalama KOBİ payına Therefore, the government should continue ulaşmak için KOBİ’lerin gelişimini destekle- its SME support related activities. melidir. Söz konusu oran, gelişmekte olan ülkelerde %33’ün üzerindedir. Bu açıdan bakıldığında, Kazakistan’daki KOBİ’ler bü- yüme potansiyellerini henüz tamamen tüketmemiştir. Bu nedenle, hükümet KOBİ desteği ile ilgili faaliyetlerine devam etmelidir.

24 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ NEW ECONOMIC POLICY OF RUSSIA DURING THE FOURTH PRESIDENTIAL TERM OF PUTIN PUTİN’İN DÖRDÜNCÜ BAŞKANLIK DÖNEMİNDE RUSYA’NIN YENİ EKONOMİK POLİTİKASI

Kanat Makhanov *

As it was expected, President of Russia Beklendiği üzere, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin issued a new package of the Vladimir Putin, dördüncü başkanlık dö- May Decrees that contain 150 tasks to be im- neminin başlamasının ardından federal plemented during 2018-2024 by the federal ve yerel yönetimler tarafından 2018-2024 and local executive authorities starting right döneminde uygulanacak 150 görevi içeren after Putin’s inauguration for the fourth pres- Mayıs Kararnamelerinin yeni paketini ya- idential term. The document is extremely im- yımlamıştır. Bu belge, Rusya hükümetinin portant since it explains to a certain degree önümüzdeki altı yıl boyunca ülkenin kal- the general plan of actions of the govern- kınmasına ilişkin genel eylem planını belirli ment of Russia in regards to the development bir derecede açıklaması nedeniyle son de- of the country for the upcoming six years. rece önemlidir. The new May Decrees include a wide Yeni Mayıs Kararnameleri; ekonomik range of vital issues like economic develop- kalkınma ve demografik büyüme, sosyal ment and demographic growth, social ben- yardımlar, eğitim, sağlık hizmetleri, savun- efits, education, health care, defense, science ma ve bilim gibi geniş kapsamdaki kritik and many others. For instance, the new May konuları içermektedir. Örneğin, yeni Mayıs Kararnameleri, Rusya’da sürdürülebilir do- Decrees include such top priority objectives ğal nüfus büyümesinin sağlanması; yaşam as ensuring a sustainable natural population beklentisinin 2024 yılına kadar 78 yıla, 2030 growth in Russia; a life expectancy increase yılına kadar ise 80 yıla kadar çıkarılması; up to 78 years by 2024 and up to 80 years by hane halkının gerçek gelirlerinin istikrarlı 2030; ensuring a consistent growth of real in- büyümesinin sağlanması; mevcut yoksul- comes of households; decreasing the current luk oranının yarıya indirilmesi gibi öncelikli poverty rate by half, etc. However, the most hedefleri içermektedir. Bununla birlikte, challenging and peculiar task in the new May yeni Mayıs Kararnameleri arasındaki en zor Decrees is to make Russia the fifth largest görevlerden birisi, Rus ekonomisinin büyü- economy of the world in terms of Purchas- me oranını dünya ortalamasının üstüne çı- ing Power Parity (PPP) ensuring the economic karmak, ve satın alma gücü paritesi (SAGP) growth rates higher than the world average, açısından dünyadaki en büyük ilk beş as well as maintaining macroeconomic stabil- ekonomiden biri haline gelmektir. Ayrıca ity and keeping the inflation rate below 4.0%. Kararnameler, makroekonomik istikrarı ko- According to the World Bank, at present Rus- rumak ve enflasyon oranını %4’ün altında sia is the 11th economy of the world by the tutmayı hedeflemektedir. Dünya Bankası GDP size measured in current U.S. dollars and verilerine göre, şu anda Rusya, cari fiyatlar- the 6th largest economy in terms of GDP by la ABD doları cinsinden ölçülen GSYİH’ya PPP. As a result, in order to become the fifth göre dünyanın 11. ekonomisi ve SAGP’ye largest economy in terms of PPP, the Russian göre hesaplanan GSYİH açısından dünya- economy has to grow at a rate higher than nın 6. büyük ekonomisidir. Sonuç olarak, 3.5% annually over the next six years assum- SAGP açısından beşinci en büyük ekono- ing that the rest of the economies would miye dönüşmesi için Rusya ekonomisinin,

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

25 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA grow as they did during the previous six years önümüzdeki altı yıl içinde yıllık %3.5’ten on average. daha yüksek bir oranda büyümesi gerek- The sharp decline of oil prices in 2014 mektedir. Burada diğer ülke ekonomilerin marked the beginning of the recent econom- önceki altı yılda olduğu gibi büyümesi var- ic downturn in Russia that led to a two-year sayılmaktadır. period with a negative growth, which was 2014’te petrol fiyatlarındaki sert düşüş, the longest recession since 1996. Despite Rusya’da son ekonomik kriz döneminin the fact that the economic growth of 1.5% başlangıcı olmuştur. Bu, 1996’dan bu yana in 2017 was very sluggish and way behind of en uzun durgunluk olan iki yıllık bir negatif the world average of 3.1%, it was presented büyümeye yol açmıştır. Durgunluk sonrası by President Putin as an evident sign of the 2017 yılında %1.5’lik ekonomik büyüme ile economic recovery. According to the official yavaş bir şekilde büyümesine ve %3.1’lik quarterly statistics by the Russian Federal dünya ortalamasının gerisinde kalmasına State Statistics Service (Rosstat) on GDP, the rağmen bu büyüme oranı Devlet Başkanı positive trend still holds for the first quarter Putin tarafından ekonomik iyileşmenin be- of 2018, when the real GDP recorded a 1.3% lirgin bir göstergesi olarak kabul edilmiş- growth and the industrial sector grew by tir. Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi 2.8% compared to the same period of 2017. (Rosstat) tarafından hazırlanan GSYİH’ya This might seem to be a reason for certain ilişkin resmi üç aylık istatistiklere göre, optimism in this regard. However, it should 2017 yılının aynı dönemine kıyasla reel GS- be taken into account that the growth of YİH’nın %1.3 oranında ve sanayi sektörü- the Russian GDP during the first quarter as nün %2.8 oranında büyüdüğü ve 2018’in well as during 2017 was largely due to the ilk çeyreğinde de olumlu eğilimin devam positive trend of oil prices. However, in June ettiği görülmektedir. Bu, belli bir iyimserlik 2018, the Ministry of Economic Development için sebep olabilir. Ancak, 2018’in ilk çey- of Russia revised its forecasts concerning the reğinde ve 2017’de Rus GSYİH’sının büyü- GDP growth and lowered the expected GDP mesinin büyük ölçüde petrol fiyatlarındaki growth from 2.1% to 1.9% for 2018 and from olumlu eğilime bağlı olduğu dikkate alın- 2.2% to 1.4% for 2019. Among the reasons malıdır. Bununla birlikte, Haziran 2018’de for revising the forecasts are geopolitical un- Rusya Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, GS- certainty, a weak industrial growth, and de- YİH büyümesine ilişkin tahminlerini göz- mographic problems. den geçirerek beklenen GSYİH büyümesi- According to the preliminary estimates, ni 2018 için %2.1’den %1.9’a ve 2019 için the implementation of the new May Decrees %2.2’den %1.4’e düşürmüştür. Tahminlerin would require nearly 25 trillion rubles ($396 gözden geçirilmesinin nedenleri arasında billion), or nearly 31% of the GDP. Despite the jeopolitik belirsizlik, zayıf sanayi büyümesi fact that the major part of the expenses was ve demografik sorunlar yer almaktadır. already planned in the state budget, there Ön tahminlere göre, yeni Mayıs Kararna- is a need to find the additional funds in the melerinin uygulanması yaklaşık 25 trilyon amount of 8 trillion rubles ($126.9 billion), ruble (396 milyar dolar) veya GSYİH’nın which would increase the expenses of the yaklaşık %31’ini gerektirecektir. Giderlerin federal budget by 7% annually during 2018- büyük bir kısmının devlet bütçesinde plan- 2024. In fact, since the financial conditions in lanmış olmasına rağmen, 2018-2024 dö- Russia are very tight nowadays it would be neminde federal bütçenin giderlerini yıllık a challenging task. For instance, the overall %7 oranında artıracak olan 8 trilyon ruble Russian government debt has grown by 2.6% (126.9 milyar dolar) ek fon bulmaya ihtiyacı since the beginning of 2018 reaching $51.1 vardır. Aslında, Rusya’da finansal koşulların billion. It has already been decided to borrow günümüzde çok sıkı olması nedeniyle bu- 1.7 trillion rubles ($27 billion) in order to cov- nun gerçekleştirilmesi zor olabilir. Örneğin, er the costs of the May Decrees’ implemen- Rus hükümetinin toplam borcu 2018 ba- tation for 2019-2021, which will increase the şından bu yana %2.6 oranında artarak 51.1

26 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ state debt to GDP ratio from 14% to 16.6%. milyar dolara ulaşmıştır. 2019-2021 Mayıs Despite the fact that the current level of in- Kararnamelerinin uygulamasının maliyetle- debtedness can be considered as safe, the rini karşılamak için 1.7 trilyon ruble (27 mil- substantial part of the financial burden will yar dolar) borçlanma kararı alınmıştır. Bu, be put on regions, six of which are current- devlet borcunun GSYİH’ya oranını %14’ten ly heavily indebted with the debt levels well %16.6’ya çıkaracaktır. Mevcut borçluluk above 100% relative to their regional budget düzeyinin güvenilir olarak kabul edilebil- revenues. The overall regional debt is cur- mesine rağmen, mali yükün önemli bir kıs- rently 2.17 trillion rubles ($34.3 billion). mı, hâlihazırda bölgesel bütçe gelirlerine Taking into account the economic sanc- göre %100’ün üzerinde borç seviyesine sa- tions and difficult economic conditions expe- hip olan altı bölgeye yüklenecektir. Toplam rienced by Russia, it appears that the rest of bölgesel borç şu anda 2.17 trilyon rubledir funds necessary for accomplishing the objec- (34.3 milyar dolar). tives specified in the May Decrees are most Rusya’nın yaşadığı ekonomik yaptı- likely to be covered by the population itself, rımlar ve zor ekonomik şartlar göz önü- which definitely raises the level of discontent ne alındığında, Mayıs Kararnamelerinde and distrust of Russian citizens towards the belirtilen amaçların yerine getirilmesi için government. Thus, for example, the Value gerekli olan fonların geri kalan kısmının, Added Tax (VAT) will be raised from 18% to büyük olasılıkla halkın kendisi tarafından 20% starting from 2019, which is estimat- karşılanacağı görülmektedir. Bu da Rus va- ed to generate additional 600 billion rubles tandaşlarının hükümete karşı hoşnutsuzlu- ($9.3 billion) of budget income per year. An- ğunu ve güvensizliğini artırabilir. Örneğin, other unpopular decision in this regard is the 2019’dan başlayarak katma değer vergisi pension reform that will raise the retirement (KDV) %18’den %20’ye yükseltilecek ve bu age to 65 for men and to 63 for women. It da yılda 600 milyar ruble (9.3 milyar dolar) has already been estimated that the imple- bütçe geliri sağlayacaktır. Bir başka popüler mentation of this law would reduce the num- olmayan karar da emeklilik yaşının erkekler ber of retired people by 5 million and save için 65’e ve kadınlar için 63’e yükseltilme- 1.5 trillion ($23.8 billion) by 2024. Moreover, sini öngören emeklilik reformudur. Bu ka- starting from 2019, the tax on approximately nunun uygulanmasının, emekli kişi sayısını 14 million self-employed citizens is going to 5 milyon azaltması ve 2024 yılına kadar be imposed varying from 3% to 6% of their 1.5 trilyon (23.8 milyar dolar) tasarruf sağ- income. It is first going to be tested in four laması beklenmektedir. Ayrıca, 2019’dan regions of Russia only, and then, it will be ap- başlayarak yaklaşık 14 milyon serbest ça- plied to the whole country. Thus, it is becom- lışan vatandaşa gelirlerinin %3’ü ile %6’sı ing clear that the costs of the May Decrees’ arasında değişen oranlarda vergi uygula- implementation are going to be levied on the nacaktır. Bu, ilk önce Rusya’nın sadece dört population. bölgesinde test edilecek ve sonra tüm ülke The implementation of the May Decrees çapında uygulanacaktır. Böylece, Mayıs Ka- is probably going to be the toughest chal- rarnamelerinin uygulamasının maliyetinin lenge that will mark the fourth presidential halk tarafından karşılanmasının beklendiği term of President Putin and determine, to a görülmektedir. major extent, the economic policy of Russia Mayıs Kararnamelerinin uygulanması until 2024. Although the objectives pursued muhtemelen Devlet Başkanı Putin’in dör- are strictly positive and intended to improve düncü başkanlık dönemini belirleyecek the welfare of the population of Russia, the olan ve 2024’e kadar Rusya’nın ekonomik possible risks and consequences resulting politikasını önemli ölçüde genişletecek from the implementation of the plan can be olan en zor görevlerden birisi olacaktır. detrimental for the Russian economy. One İzlenen hedefler olumlu ve Rusya nüfusu- of them is the risk of a contraction of private nun refahını iyileştirmeye yönelik olsa da, consumption, which accounts for more than planın uygulanmasından kaynaklanan olası

27 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA a half of the GDP, as a consequence of a heavy riskler ve sonuçlar Rus ekonomisine zarar tax burden. As a result, lesser disposable in- verebilir. Bunlardan biri, GSYİH’nın yarısın- come would lead to lower consumption and dan fazlasını oluşturan özel tüketimde, ağır the entire economy might decelerate, which vergi yükünün sonucu olarak, daralma ris- would imply a failure of the whole positive in- kinin mevcut olmasıdır. Sonuç olarak, daha tention pursued by the government. Anoth- az kullanılabilir gelir, daha az tüketime yol er risk is that the highly indebted regions of açarak tüm ekonomiyi yavaşlatabilir. Bu Russia could lose their fiscal autonomy. Thus, da, hükümetin izlediği tüm olumlu niyetin 2 out of 83 regions of Russia are already un- başarısız olmasına neden olabilir. Diğer bir der the federal fiscal control for having too risk ise Rusya’nın yüksek borçlu bölgeleri- much debt. Therefore, if the regions contin- nin mali özerkliklerini kaybedebilmesi ile ue to accumulate debts, 4 more regions with ilgilidir. Rusya’nın 83 bölgesinden 2’si, çok debt ratios over 100% might also lose their fazla borca sahip olması nedeniyle federal fiscal autonomy. Hence, the new six-year mali denetim altındadır. Bu nedenle, böl- presidential term of Vladimir Putin is going geler borçlarını biriktirmeye devam ederse, to be marked by a struggle for an economic %100’ün üzerinde borç oranlarına sahip 4 growth at all costs and a tight fiscal policy. bölge de mali özerkliğini kaybedebilir. Bu nedenle, Vladimir Putin’in yeni altı yıllık başkanlık döneminde en önemli konulardan birisi bu sıkı maliye politikasının ekonomik büyümeye etkilerinin izlenme süreci olacaktır.

28 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ THE DEVELOPMENT OF THE EUR/KZT EXCHANGE RATE EUR/KZT DÖVİZ KURUNUN GELİŞİMİ

Daniyar Nurbayev *

According to the report published by the Kazakistan Merkez Bankası (KMB) tara- National Bank of Kazakhstan (NBK) on Janu- fından 31 Ocak 2018 tarihinde yayınlanan ary 31, 2018, the investments in Euro done rapora göre, 2017 yılında bireyler tarafın- by individuals were the most profitable in dan yapılan avro yatırımları diğer finansal national currency equivalent amongst other araçlar arasında ulusal para cinsinden en financial instruments in 2017. It was noted kârlısı olmuştur. Avro cinsinden mevduatla- that individuals’ deposits in Euro made about rın 2017 yılında yaklaşık %15.3’lük gelir ar- 15.3% income growth in 2017. Moreover, in tışı kaydettiği belirtilmiştir. Ayrıca, 2017’de 2017 keeping money in Euro without mak- herhangi bir yatırım yapmadan avro cin- ing any investments brought about 13.1% sinden para tutmak, yaklaşık %13.1 oranın- income growth. Meanwhile, deposits in U.S. da gelir artışı getirmiştir. Öte yandan ABD dollars, Kazakh tenge, and Russian rubles doları, Kazak tengesi ve Rus rublesi cinsin- brought about 1.7%, 14.9% and 13.4% inden mevduatlar, sırasıyla %1.7, %14.9 ve come growth, respectively. Thus, the EUR/ %13.4’lük gelir artışı sağlamıştır. Böylece, KZT exchange rate is gaining more interest EUR/KZT döviz kuru ülke insanları arasında among the population of the country, and it daha fazla ilgi görmektedir. Bu noktada söz is important to look at its current and future konusu döviz kurunun mevcut ve gelecek- dynamics. teki dinamiklerine bakmak önemlidir. In general, Euro is not very popular in- Genel olarak, avro, ülke vatandaşları vestment instrument among the country’s arasında çok popüler bir yatırım aracı de- citizens. For example, the share of the EUR/ ğildir. Örneğin, 2017’de Kazakistan Menkul KZT trade in 2017 in the total currency trade Kıymetler Borsası’ndaki (KASE) toplam dö- on the Kazakhstan Stock Exchange (KASE) viz ticareti içinde EUR/KZT ticaretinin payı was only about 6.5%. Euro is not widely used sadece %6.5 olmuştur. Avrupa Para Birliği despite the fact that European Monetary (APB) ülkeleri Kazakistan’ın başlıca ticaret Union (EMU) countries are the main trade ortakları arasında yer almasına rağmen, partners of Kazakhstan. For example, accord- avro ülkede yaygın olarak kullanılmamak- ing to the Statistic Committee of the Ministry tadır. Örneğin, 2017’de Kazakistan Milli of National Economy of Kazakhstan in 2017, Ekonomi Bakanlığı İstatistik Komitesi’nden more than 43% of the country’s total exports yapılan açıklamaya göre, ülkenin toplam ($20.97 billion) went to the EMU countries. ihracatının %43’ünden fazlası (20.97 milyar Meanwhile, during the same period, the dolar) APB ülkelerine gitmiştir. Ayrıca, aynı country’s imports from the EMU amounted dönemde Kazakistan’ın APB ülkelerinden to $4.41 billion, which is about 15.3% of the yaptığı ithalat 4.41 milyar dolar olmuş- total imports of Kazakhstan. Overall, the EMU tur. Bu, ülkenin toplam ithalatının yaklaşık countries account for more than one third %15.3’ünü oluşturmaktadır. Genel olarak, of the country’s total trade turnover (32.7%), APB ülkeleri Kazakistan’ın toplam ticaret exceeding even the country’s trade turnover hacminin üçte birinden fazlasını (%32.7) with its fellow former Soviet Union countries, oluşturmaktadır. Bu rakam, ülkenin 2017’de which accounted for 23.3% in 2017. %23.3’lük bir paya sahip olan eski Sovyet- Due to the fact that Euro is not traded ler Birliği ülkeleriyle ticaret hacmini bile aş- much in Kazakhstan, the EUR/KZT exchange maktadır.

* PhD student, Aalto University, Finland. [email protected]

29 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA rate is set by using a cross rate. For instance, Avronun Kazakistan’da çok fazla işlem the EUR/KZT exchange rate is set based on görmemesi nedeniyle EUR/KZT döviz kuru the rates of USD/KZT and EUR/USD exchange çapraz kur kullanılarak belirlenmektedir. rates, meaning that the EUR/KZT exchange Örneğin, EUR/KZT döviz kuru, USD/KZT ve rate depends on the performance of tenge EUR/USD döviz kurları oranlarına göre be- against U.S. dollar and performance of Euro lirlenmektedir. Bu, EUR/KZT döviz kurunun, against U.S. dollar. Therefore, if Euro appre- tengenin ABD dolarına karşı performansına ciates against U.S. dollar, the EUR/KZT ex- ve avronun ABD dolarına karşı performan- change rate goes up, and if tenge appreciates sına bağlı olduğu anlamına gelmektedir. against U.S. dollar, the EUR/KZT exchange Dolayısıyla, avronun ABD doları karşısında rate goes down. değer kazanması durumunda EUR/KZT dö- In 2017, the main factor of appreciation of viz kuru yükselecek, tengenin ABD doları tenge against Euro was the appreciation of karşısında değer kazanması durumunda the latter against dollar. For example, in 2017 ise EUR/KZT döviz kuru düşecektir. the EUR/USD exchange rate went up by 13% 2017’de tengenin avroya karşı değer ka- to $1.21 per €1. Meanwhile, during the same zanmasının temel faktörü, avronun dolar period, tenge appreciated against dollar by karşısında değer kazanması olmuştur. Ör- 0.3% to 332 tenge per dollar. Therefore, the neğin, 2017’de EUR/USD döviz kuru %13 EUR/KZT exchange rate went up because of oranında artarak 1 avro için 1.21 dolara good performance of Euro, which grew from yükselmiştir. Bununla birlikte, aynı dönem- 352 tenge per €1 in at the beginning of 2017 de tenge dolar karşısında %0.3 oranında to 398 tenge per €1 at the end of 2017. değer kazanarak dolar başına 332 tenge Euro appreciated against U.S. dollar due to olmuştur. Dolayısıyla, EUR/KZT döviz kuru, several reasons. One of the main reasons was avronun iyi bir performans göstermesi ne- the announcement by Governor of European deniyle yükselmiştir. 2017 yılı başında 352 Central Bank (ECB) Mario Draghi that there tenge olan 1 avro, 2017 sonunda 398 ten- might be some adjustments in the monetary geye yükselmiştir. policy of the ECB. It was assumed that the Avro, birkaç nedenden ötürü ABD dola- possible adjustments would be carried out in rı karşısında değer kazanmıştır. Bunun en the form of closing of the Quantitative Eas- önemli nedenlerinden biri, Avrupa Merkez ing (QE) program started by the ECB in 2014 Bankası (AMB) Başkanı Mario Draghi’nin to support the monetary union’s economy. AMB’nin para politikasında bazı düzenle- For instance, before the introduction of the melerin olabileceğini açıklaması olmuştur. QE program in 2014, the EUR/USD exchange Parasal birliğin ekonomisini desteklemek rate was about $1.4 per €1, however, after amacıyla AMB’nin 2014 yılında başlattığı the introduction of the program, until the Parasal Genişleme (QE) programının ka- beginning of 2017 the EUR/USD exchange patılması şeklinde düzenlemelerin yapıl- rate went down to $1.01 per €1, reaching to ması imkânı getirilmiştir. Örneğin, 2014’te $1.2 per €1 in the end of the year. The clos- QE programının başlatılmasından önce ing of the QE program would mean shorten- EUR/USD döviz kuru 1 avro için 1.4 doing liquidity in Euro, which would lead to the lar olmuştur. Ancak, programın yürürlüğe appreciation of the currency. However, it is girmesinden sonra, 2017 yılı başına kadar important to note that the QE program had EUR/USD döviz kuru 1 avro için 1.01 dolara not been closed in 2017. Another reason was düşmüş ve yıl sonunda 1 avro 1.2 dolara the fact that EMU’s economy had the high- yükselmiştir. QE programının kapatılması, est growth rate in a decade in 2017, growing avro cinsinden likiditenin kısılması anlamı- by 2.5%. It was the fastest growth rate since na gelecek ve bu da para biriminin değer 2007, when the economy grew by 3.5%. It is kazanmasına yardımcı olacaktır. Ancak, QE worth mentioning that the 2017 growth rate programının 2017 yılında kapatılmamış ol- was even higher than the rate expected by ması dikkat çekicidir. Diğer bir neden de, the European Commission. APB’nin ekonomisinin 2017’de %2.5 ora-

30 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ As it was noted above U.S. dollar also de- nında artarak on yıl içinde en yüksek bü- preciated against tenge in 2017. The depre- yüme oranına sahip olmasıdır. Bu, ekono- cation of U.S. dollar against tenge was mainly minin %3.5 oranında büyüdüğü 2007’den due to improving financial and economic sit- bu yana en hızlı büyüme oranı olmuştur. uation in Kazakhstan. For example, inflation 2017’deki büyüme oranının, Avrupa Komis- in 2017 was 7.1%, while it totaled 8.5% and yonu tarafından beklenen orandan daha 13.6% in 2016 and 2015, respectively. The yüksek olduğu belirtilmelidir. country’s real GDP growth was 4.0% in 2017, Yukarıda belirtildiği gibi, 2017 yılın- which was the highest rate since the oil price da ABD doları da tenge karşısında değer drop in 2014. In addition, the share of depos- kaybetmiştir. ABD dolarının tenge karşı- its in foreign currencies fell to 52.44% in 2017, sında değer kaybetmesi, temel olarak Ka- while it was 62.24% and 79.13% in 2016 and zakistan’da mali ve ekonomik durumun 2015, respectively. iyileşmesi ile ilgili olmuştur. Örneğin, 2017 The EUR/KZT exchange rate in 2018 will yılında enflasyon %7.1 iken 2016 ve 2015 also mainly depend on the USD/EUR ex- yıllarında sırasıyla %8.5 ve %13.6 olmuş- change rate, because due to positive exter- tur. Ülkenin reel GSYİH büyümesi 2017 nal and internal macroeconomic and political yılında %4’e tekabül etmiştir. Bu, 2014’te factors the USD/KZT exchange rate is not ex- petrol fiyatlarındaki düşüşten bu yana en pected to change substantially. It is also ex- yüksek oran olmuştur. Ayrıca, yabancı para pected that in the late 2018 the ECB will, after cinsinden mevduatların payı 2017 yılında all, stop its QE program. In fact, the inflation %52.44 iken 2016 ve 2015 yıllarında sırasıy- in the EMU area reached 1.5% in 2017, which la %62.24 ve %79.13 olarak gerçekleşmiştir. is close to the bank’s target rate of 2%. For EUR/KZT döviz kuru 2018’de de esas comparison, in 2016 and 2015 inflation rate olarak USD/EUR kur oranına bağlı olacaktır, in the Eurozone were 1.1% and 0.2%, respec- çünkü dış ve iç makroekonomik ve politik tively. Thus, to prevent inflation exceeding faktörlerin olumlu olması nedeniyle USD/ the ECB’s target rate, the monetary authority KZT döviz kurunun önemli ölçüde değiş- will quite probably stop its aggressive bond mesi beklenmemektedir. Ayrıca 2018’in buying program, since it is the main source of sonlarında AMB’nin, sonuçta QE progra- inflation in the region. As it was noted above, mını durdurması beklenmektedir. Nitekim the end of the QE program will decrease Euro 2017’de APB bölgesinde enflasyon %1.5 liquidity, which would lead to appreciation of seviyesine ulaşmıştır. Bu oran, bankanın the currency. Some analysts even expect that %2’lik hedef oranına yakındır. Karşılaştırma the EUR/USD exchange rate will reach $1.3 için, 2016 ve 2015 yıllarında Avro Bölgesi’n- per €1 in 2018. de enflasyon oranı sırasıyla %1.1 ve %0.2 Overall, if Euro is expected to appreciate olmuştur. Dolayısıyla, enflasyonun AMB’nin against U.S. dollar from $1.2 per €1 to $1.3 hedef oranını aşmasını önlemek için, para per €1 (8%-9% appreciation) and the USD/ otoritesi muhtemelen agresif tahvil alım KZT exchange rate is forecasted to remain programını durduracaktır. Çünkü bu, böl- unchanged in 2018, it is possible to suggest gedeki enflasyonun ana kaynağıdır. Yuka- that in 2018 the EUR/KZT exchange rate will rıda belirtildiği gibi, QE programının sona grow by 8%-9% to about 429-435 tenge per ermesi avro likiditesini azaltacaktır. Bu, para €1. Meaning that deposits in Euro in Kazakh- biriminin değer kazanmasına yardımcı ola- stan will make about 9%-10% interest income caktır. Bazı araştırmacılar, EUR/USD döviz in 2018. Meanwhile, currently, deposits in kurunun 2018’de 1 avro için 1.3 dolara tenge are offering about 12% interest rate. ulaşmasını beklemektedirler. Therefore, deposits in tenge quite probably Genel olarak, 2018 yılında avronun ABD will give higher return than in Euro in 2018, doları karşısında 1 avro için 1.2 dolardan but if a person is looking for an investment 1.3 dolara kadar değer kazanması (%8-%9 in hard currency, Euro will be a better choice değer kazanması) ve USD/KZT döviz ku- than U.S. dollar for 2018. runun değişmeden kalması durumunda,

31 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 2018’de EUR/KZT döviz kuru %8-%9 ora- nında artarak 1 avro için 429-435 tengeye ulaşabilir. Bu, Kazakistan’da avro cinsinden olan mevduatların 2018’de %9-%10’luk bir faiz geliri sağlayacağı anlamına gelmektedir. Şu anda tenge cinsinden mevduatlar %12 civarında faiz oranı sunmaktadır. Bu nedenle, tenge mevduatları büyük olasılık- la 2018’de avroya göre daha yüksek getiri sağlayacaktır. Ancak eğer kişi istikrarlı bir para yatırımı arıyorsa, avro, 2018 için ABD dolarına göre daha iyi bir seçim olacaktır.

32 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ BANKING REFORMS IN UZBEKISTAN AND THEIR IMPACT ON THE COUNTRY’S ECONOMY ÖZBEKİSTAN’DA BANKACILIK REFORMLARI VE ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ

Zhandos Ranov *

The current banking system of Uzbekistan Özbekistan’ın mevcut bankacılık sistemi, has begun to take shape since independence bağımsızlıktan sonrası oluşturulmaya baş- and went through the several stages. The re- lanmış ve birkaç aşamada gerçekleşmiştir. form of the banking sector was intended to Bankacılık sektöründeki reformlar, ulusal promote the development of the national ekonominin gelişimine katkıda bulunarak economy, improving the social and economic halkın sosyal ve ekonomik refahını artır- well-being of people. The law on banks and mayı amaçlamaktadır. 1991 yılında kabul banking activities adopted in 1991 provid- edilen Bankalar ve Bankacılık Faaliyetleri ed the foundation for the country’s banking Yasası, ülkenin bankacılık sektörü reformla- sector reforms, leading to the creation of the rı için bir temel oluşturmuş ve iki kademeli current two-tier banking system. With the es- bankacılık sisteminin oluşturulmasına yar- tablishment of the Central Bank (CB) in 1995, dımcı olmuştur. 1995 yılında para dolaşımı- whose objectives included the regulation of nın düzenlenmesini ve ticari bankalar siste- monetary circulation and the commercial minin oluşturulmasını hedefleyen Merkez banking system development, Uzbekistan Bankası’nın kurulmasıyla birlikte Özbekis- initiated the drafting of a new monetary and tan, güncellenmiş para ve döviz kuru poli- exchange rate policy. tikasını geliştirmeye başlamıştır. The year of 1997 was marked by the in- 1997 yılı bankacılık sektörüne özel ser- flow of private capital into the banking sector, maye akışının başlangıç yılıdır. Bu, banka- which triggered competition in the sphere of cılık sektöründe rekabeti başlatmış olup, banking services contributing to the emer- kamu bankalarının yeniden yapılandırıl- gence of new commercial banks, which were masıyla oluşturulan yeni ticari bankaların established through the reorganization of ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur. the state-owned banks. In order to increase Bankacılık sisteminin verimliliğini artırmak the efficiency of the banking system, the CB için Merkez Bankası, bankacılık faaliyetleri- focused on the further improvement of the ni düzenleyen iç mevzuatı tamamen değiş- system of supervision over the second-tier tirerek ve genişleterek ikinci kademe ban- banks, reviewing and expanding the internal kalara yönelik denetim sisteminin daha da legislation that regulates the banking activ- iyileştirilmesine odaklanmıştır. Bankacılık ities. The World Bank (WB) and the United sektörünün bugün ulaştığı gelişim aşama- States Agency for International Development sında ana yardımın Dünya Bankası (DB) ve provided most of the assistance at this stage ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı tarafın- of the banking sector’s development. dan sağlandığı belirtilebilir. In the 2000s, the country’s economic policy 2000’li yıllarda ülkenin ekonomik po- was characterized by maintaining a precau- litikasında sosyal istikrarı ve ekonomik tionary approach to structural reforms aimed büyümeyi sürdürmeyi amaçlayan yapısal at providing social stability and economic reformlara karşı ihtiyati yaklaşım kullanıl- growth. Unlike other transition economies, mıştır. Diğer geçiş ekonomilerinden farklı Uzbekistan imposed stricter requirements olarak Özbekistan, ülkenin bankacılık sek- on potential investors in relation to foreign törüne yabancı sermaye girişi konusunda

* PhD, Eurasian Reseearch Institute, Kazakhstan. [email protected]

33 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA capital participation in the banking sector of potansiyel yatırımcılara daha sıkı şartlar the country. Uzbekistan’s foreign borrowing koymuştur. Ülkeye dış borçlar özellikle originated from the sources, which are not Asya Kalkınma Bankası, Uluslararası Finans subject to financial market fluctuations, such Kurumu ve DB gibi finansal piyasalardaki as the Asian Development Bank, International dalgalanmalara maruz kalmayan kaynak- Finance Corporation, and WB. This approach, lardan gelmiştir. Bu yaklaşım, bir yandan, on the one hand, significantly limited an ex- Özbekistan bankacılık sisteminin küresel posure of the banking system of Uzbekistan ekonomik risklere ve şoklara maruz kal- to global economic risks and shocks, but, on masını önemli ölçüde azaltmıştır; diğer the other hand, the further development of taraftan da, bankacılık sektörünün gelişi- the banking sector required large capital inmi, bankacılık hizmetlerini kontrol altına jections from the government, which started alan devletin büyük sermaye yatırımlarını to closely monitor the sphere of banking ser- yapmasını gerektirmiştir. Yüksek düzeyde vices. Although the high level of the govern- devlet katılımı bankacılık sektörünün sür- ment involvement ensured the sustainable dürülebilir kalkınmasını sağlamış olsa da, development of the banking system, the bankacılık sektörünün serbestleşme de- extent of the banking sector’s liberalization recesi düşük kalmıştır. Özellikle, döviz iş- remained low. In particular, there were lim- lemlerinde kısıtlamalar olmuştur. Buna ek itations on foreign exchange transactions. In olarak, banka kredilendirmesi üzerindeki addition, restrictive requirements concerning kısıtlayıcı şartlar, küçük ve orta ölçekli işlet- the lending policy of banks hindered access melerin finansmana erişimini engellemiş, to funding for small and medium-sized en- bu da büyük işletmeler için özel kurumsal terprises, resulting in the emergence of a sys- kredilerin oluşturulmasına yol açmıştır. tem of directed credits for large business. Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev’in With President Shavkat Mirziyoyev’s rise to Aralık 2016’da iktidara gelmesiyle, banka- power in December 2016, the large-scale re- cılık sektörü dâhil olmak üzere hayatın tüm forms in all areas were initiated in the country, alanlarında büyük ölçekli reformlar uygu- and the banking sector was not an exception. lanmıştır. Özbekistan’da şu anda 12 ano- There are currently 28 second-tier commer- nim ticari bankası, 8 özel banka, 5 yaban- cial banks in Uzbekistan, including 12 joint- cı sermayeli banka ve 3 devlete ait banka stock commercial banks, eight private banks, five banks with the participation of foreign dâhil olmak üzere 28 ikinci kademe ticaret capital, and three state-owned banks. With- bankası faaliyet göstermektedir. Cumhur- in the context of the Action Strategy on Five başkanı tarafından başlatılan 2017-2021 Priority Areas of Development of Uzbekistan yılları için Özbekistan’da beş öncelikli alan for 2017-2021 initiated by the head of the için Eylem Stratejisi, bankacılık sistemin- state, special consideration is given to further de yapılan reformların artırılmasına, sür- reforming the banking system, ensuring its dürülebilir kalkınmasının sağlanmasına sustainable development and improving the ve bankaların faaliyetlerinin uluslararası banks’ performance in accordance with inter- standartlara uygun olarak geliştirilmesine national standards. In particular, it is expect- öncelik vermektedir. Özellikle, parasal sis- ed to continue the work towards improving temin iyileştirilmesi, yabancı yatırımların the monetary system, attracting foreign in- çekilmesi, vergi sisteminin basitleştirilmesi vestment, as well as simplifying the taxation ve kredi prosedürü üzerinde çalışmaların system and loan procedures. Measures to devam etmesi beklenmektedir. Ticari ban- increase the volume of non-cash payments, kaların işleyişinin iyileştirilmesindeki önce- including through the issuance of credit cards likli alanlardan biri, belirli bir sınırda mal ve allowing to buy goods and services within hizmet alımına imkân sağlayan kredi kart- certain limits, are one of the priority areas for larının verilmesi dâhil olmak üzere nakitsiz developing the effectiveness of commercial ödemelerin hacminin artırılmasına yönelik banks. çalışmaların yapılmasıdır.

34 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ The country’s banking system was tasked Ülkenin bankacılık sistemi, Özbekistan’ın with taking measures to liberalize the for- para birimi olan som’un döviz piyasasında eign exchange market by introducing a free serbestleştirilmesine geçilmesine yönelik currency conversion of Uzbekistan’s national önlemler almakla görevlendirilmiştir. Aynı currency, soum. During the period of transi- zamanda hükümet, bankalara serbest dö- tion to a fully convertible currency, the gov- vize geçişte özel destek sağlayarak, ticari ernment provided special financial support to bankalardaki payını Haziran 2017’den bu the banks and in June 2017 allocated $500 yana 500 milyon dolar artırmıştır. Bir son- million to increase the state share in the au- raki adım, döviz işlemleri üzerindeki kısıt- thorized capitals of commercial banks. The lamaların kademeli olarak kaldırılmasını next step included a gradual removal of re- içermiştir. 1 Nisan 2018’den itibaren Özbe- strictions on currency operations. Since April kistan vatandaşlarının ATM’lerden ulusla- 1, 2018, citizens of Uzbekistan have been rarası ödeme kartları ile para çekmelerine allowed to withdraw currency from their in- izin verilmiştir. Şu anda, sadece uluslararası ternational payment cards at ATMs. Currently, ödeme kartına yatırılması durumunda dö- the government permits purchasing foreign viz alımına izin verilmektedir. Merkez Ban- currency only if it is deposited to an interna- kası verilerine göre, Özbekistan’ın ticari tional credit card. According to the CB, Uz- bankaları Ocak-Nisan 2018’de ülke halkına bekistan’s commercial banks sold foreign cur- 150.6 milyon dolar değerinde döviz sat- rency worth $150.6 million in January-April mıştır. Özel sektördeki girişimcilerin payı 2018, $84.7 million of which was purchased ise 84.7 milyon dolar olarak gerçekleşmiş- by private entrepreneurs. Since April 2018, tir. Nisan 2018’den bu yana ticari bankalar, commercial banks have also begun to im- mobil uygulamalar aracılığıyla online döviz plement online conversion through mobile değiştirme uygulamasına başlamıştır. Ni- applications. In particular, in April 2018, $4.1 san 2018’de satın alınan 4.1 milyon dolarlık million of purchased foreign currency was ac- döviz, mobil uygulamalar aracılığıyla satın quired through mobile applications. alınmıştır. According to the CB of Uzbekistan, as of Özbekistan Merkez Bankası’ndan yapı- April 1, 2017, the aggregate assets of the lan açıklamaya göre, 1 Nisan 2017 itibariy- country’s banking system reached 90.1 tril- le bankacılık sisteminin aktifleri 90.1 trilyon lion soums ($21.45 billion), which is 29.2% som yani 21.45 milyar dolara ulaşmıştır. more compared to the same period of 2016. Bu, 2016 yılının aynı dönemine göre %29.2 The capital adequacy ratio exceeded the in- daha fazladır. Sermaye yeterlilik oranı ulus- ternational norms by 1.8 times. As of January lararası sermaye yeterlilik standartlarını 1.8 1, 2018, the total assets of commercial banks kat aşmıştır. 1 Ocak 2018 itibariyle banka- increased almost twofold in terms of the na- ların toplam aktifleri yaklaşık iki kat artarak tional currency to 166.6 trillion soums ($20.89 166.6 trilyon soma (20.89 milyar dolar) yük- billion). Thus, according to the results of 2017, selmiştir. 2017 yılı sonuçlarına göre, tüm the banking system reforms served to im- uygulanan bankacılık sistemi reformları prove the efficiency of the monetary policy Merkez Bankası’nın para politikasının et- of the CB and further strengthened the finan- kinliğini artırmaya ve bankacılık sisteminin cial stability of the banking system. According finansal istikrarını daha da güçlendirmeye to the rating of the World Economic Forum, katkı sağlamıştır. Dünya Ekonomik Forumu Uzbekistan is among the five fastest-grow- raporuna göre, Özbekistan dünyanın en ing economies. Moreover, the credit rating hızlı büyüyen beş ekonomisi arasında yer organizations such as Standard and Poor’s, almaktadır. Ayrıca, Standard and Poor’s, Fitch Ratings and Moody’s Investors Service Fitch Ratings ve Moody’s Investors Service make a positive assessment of Uzbekistan’s gibi kredi derecelendirme kuruluşları, Öz- commercial banks, defining them as steadily bekistan’ın bankalarını olumlu bir şekilde developing. değerlendirerek bu bankaları istikrarlı bir

35 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

In general terms, it may be stated that şekilde gelişmekte olan bankalar olarak ta- despite recent economic challenges and the nımlamaktadır. power transit, the economy of Uzbekistan has Genel olarak, son yıllarda yaşanan tüm been developing steadily and confidently. It ekonomik zorluklara ve iktidar değişikli- is expected that by 2020 commercial banks ğine rağmen, Özbekistan ekonomisi istik- would finalize their step-by-step transition to rarlı ve güvenli bir şekilde gelişmektedir. the standards issued by the Basel Commit- 2020 yılına kadar ticari bankaların, 2015 tee on Banking Supervision (Basel III), which yılında başlatılan Basel Bankacılık Denetim was launched in 2015. The last year showed Komitesi (Basel III) standartlarının uygu- a positive trend in reforming the banking lanmasına aşamalı bir geçişi tamamlama- sector of Uzbekistan, which was witnessed by sı beklenmektedir. 2017’de Özbekistan’ın the international community. In particular, the bankacılık sektörünün reformunda olumlu European Bank for Reconstruction and Devel- bir eğilim gözlemlenmiştir. Bu, uluslararası opment resumed its work in the country, af- topluluğun dikkatinden kaçmamıştır. Özel- ter suspending its involvement back in 2005. likle, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, A positive assessment of the implemented 2005 yılında katılımı askıya aldıktan sonra reforms has increased the need to sustain a ülkedeki çalışmalarına yeniden başlamış- high rate of the banking sector reforms even tır. Reformların olumlu değerlendirilmesi, further, especially in retail lending. The di- özellikle perakende kredilerinde bankacı- versification of the banking sector and the lık reformlarını hızlı bir şekilde sürdürme shift from corporate lending to providing a ihtiyacını artırmıştır. Bankacılık sektörünün full range of banking services to the popula- çeşitlendirilmesi ve kurumsal kredilendir- tion will certainly contribute to the continued meden halka tüm bankacılık hizmetlerinin economic growth. However, it is important to sunulmasına geçiş, ekonomik büyümeye improve the efficiency of the monitoring and kesinlikle katkıda bulunacaktır. Ancak, yeni accountability systems in order to minimize para politikasının risklerini en aza indirge- the risks related to the implementation of the mek için denetim ve raporlama sisteminin new monetary policy. etkinliğini artırmak önemlidir.

36 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ REGIONAL REPERCUSSIONS OF THE ECONOMIC RECESSION IN RUSSIA RUSYA’DA EKONOMİK DURGUNLUĞUN BÖLGESEL ETKİLERİ

Kanat Makhanov *

Since 2014, the Russian economy has 2014’ten bu yana başta petrol fiyatla- been in recession caused primarily by the rındaki düşüş ve batı ülkelerinin uyguladığı drop in oil prices and sanctions imposed yaptırımlar nedeniyle Rusya ekonomisin- by the western countries. In 2017, after two de durgunluk yaşanmıştır. 2017 yılında iki years of the negative growth, Russia’s GDP yıllık negatif büyümenin ardından, Rus- and industry production increased by 1.5% ya’nın GSYİH’sı ve sanayi üretimi sırasıyla and 1.0%, respectively, while the inflation rate %1.5 ve %1.0 oranında artarken, enflasyon decreased to 2.5%. The Russian government oranı %2.5’e gerilemiştir. Rus hükümeti, wishfully perceives these figures as a sign that bu rakamları ekonomik gerilemenin sona the economic downturn is ending. However, erdiğinin işareti şeklinde istekli bir şekilde there are plenty of other indicators showing algılamaktadır. Lakin durgunluğun hala that the recession still persists in a number çeşitli şekillerde devam ettiğini gösteren of ways. For instance, the amount of the real birçok gösterge mevcuttur. Örneğin, refa- disposable income of households, which is hın en önemli göstergelerinden birisi olan the most precise indicator of welfare, has hane halkının reel harcanabilir gelir mikta- been negative throughout all four quarters rı, 2017’nin dört çeyreği süresince nega- of 2017. In fact, the deterioration of the eco- tif olmuştur. Nitekim ekonomik durumun nomic situation affected the socio-economic bozulması, son derece karmaşık bir coğ- indicators of the regions of Russia, which has rafyaya sahip olan Rusya’nın bölgelerinin an extremely complex geography. Therefore, sosyo-ekonomik göstergelerini etkilemiş- taking into account the fact that the Rus- tir. Bu nedenle, Rusya’nın mali bütçesindeki sian model of the fiscal budget federalism eyalet modelinin ülkenin federal bölgeleri is based on a competitive relationship be- arasında olduğu kadar federal bölgeler ile tween the center and each of the constituent merkez arasındaki rekabet ilişkisine de da- entities of the country, as well as among the yandığı dikkate alındığında, Rusya ekono- federal subjects themselves, to consider the misini ülkedeki bölgelerin ekonomilerinin economy of Russia as a sum of the econo- toplamı olarak değerlendirmek oldukça mies of its regions can be seen as a rather doğru bir yaklaşım olarak görülebilir. accurate approach. Bölgesel-ekonomik bağlamda Rus- In the regional-economic context, the ya’daki bölgelerin başlıca sorunları; ağır principal problems of the Russian regions are borç yükü ve düşen hane gelirleri ve tüke- the heavy indebtedness and falling house- timidir. Rusya Maliye Bakanlığı’ndan Mart hold incomes and consumption. According 2018 itibariyle paylaşılan en son verilere to the latest available data as of March 2018 göre, bölgelerin birleştirilmiş borcu 2,263 from the Ministry of Finance of Russia, the milyar rubleye (36.5 milyar dolar) ulaşmış- combined debt of the regions reached 2,263 tır. Bu, kişi başına 15.7 bin rubleye (253.5 billion rubles ($36.5 billion), which in per cap- dolar) denk gelmektedir. Örneğin, 2011’de ita terms would be around 15.7 thousand bu rakam iki kat daha az olmasına rağmen rubles ($253.5). In 2011, for instance, this o zamanlarda dahi endişe verici sayılıyor- amount was half as much and was still con- du. Öte yandan, federal bütçeden yapılan

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

37 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA sidered as alarming at that time. On the oth- transferler sayesinde toplam bölgesel borç er hand, thanks to transfers from the federal 2017’de %1.6 oranında ve 2018’in ilk çey- budget, the total regional debt decreased by reğinde yaklaşık %2 oranında azalmıştır. 1.6% during 2017 and by nearly 2% during Ancak, bu küçük pozitif eğilimler Rusya’nın the first quarter of 2018. genelinde aynı seviyelerde değildir. Bazı However, these little positive trends were bölgeler mali dengesini iyileştirebilirken, not uniform across Russia. Some of the re- diğerleri borç yüklerini daha da artırmıştır. gions managed to improve their fiscal bal- Böylece, 2017 yılında 49 bölge borç stok- ance, while others increased their debt larını azaltabilirken, kalan 35 bölge daha burdens further. Thus, in 2017, 49 regions fazla borçlanmıştır. Hâlihazırda 21 bölge managed to decrease their debt stocks, while borç/gelir oranında %80’lik sınırı aşmış ve the remaining 35 accumulated more debts. yedi bölge ise bölgesel gelirlerine göre Currently, 21 regions have already exceeded %100’ü aşan borç stoklarına sahiptir. Bölge the 80% limit of their debt to revenue ratio, borcunun bölgesel gelirlere oranı ortalama and seven more regions have debt stocks %30.5’tir. Bölgelerin mali sıkıntıların üste- exceeding 100% relative to their regional sinden gelmesine yardımcı olmak için, Rus budget revenues. The average ratio of region hükümeti 2018’de federal bütçeden (böl- debt to regional revenues is 30.5%. In order to gelere her türlü transfer dâhil) 1,700 milyar help the regions overcome fiscal difficulties, ruble (30.9 milyar dolar) harcamaya karar it was decided by the Russian government vermiştir. Bu rakam, 2017’ye göre 2.5% to spend 1,700 billion rubles ($30.9 billion) daha fazladır. Son altı yılda bu miktar ruble from the federal budget (including all kinds cinsinden artmaktadır. Karşılaştırabilmek of transfers to the regions) in 2018, which is için; bu rakam 2010 yılında yaklaşık 1,398 2.5% higher than in 2017. This amount has milyar ruble (45.3 milyar dolar) olmuştur. been increasing in ruble terms during the last Aslında, bölgesel bütçelerdeki gelir sı- six years. To compare, in 2010 it was around kıntısı, büyük ölçüde, vergiye tâbi gelirle- 1,398 billion rubles ($45.3 billion). rin genel düşüşü gibi bir başka daha ciddi In fact, the shortage of revenues in regional sorunun bir sonucudur. Rusya ekonomisin- budgets is largely a consequence of another, deki son durgunluğa hem işletmelerin hem more serious problem of the overall decline of de nüfusun gelirlerinde ciddi bir düşüş taxable incomes. Since the recent recession in eşlik ettiği için, bu durum, bölgesel büt- the Russian economy has been accompanied çelerde düşüşe yol açarak tüketim ve vergi by a serious downturn in incomes of both gelirleri üzerinde olumsuz etki yaratmıştır. enterprises and population, this immediately Aslında, ülkenin tüm mali sistemi için çok has had its negative effects on consumption büyük ve çok önemli olan maden vergisi ve and tax revenues leading to a decline in re- gümrük vergilerinin tamamen ve doğrudan gional budgets. In fact, since the mineral tax federal bütçeye girmesi nedeniyle, tüm and customs duties that are very sizeable and bölgesel bütçe gelirlerinin yaklaşık %70’i of crucial importance for the whole fiscal sys- iki vergiden oluşmaktadır: kişisel gelir ver- tem of the country go entirely and directly to gisi ve kurumlar gelir vergisi. Rusya Federal the federal budget, about 70% of all regional Devlet İstatistik Servisi’nin resmi istatistik- budget revenues consist of two taxes, name- lerine göre, tüketici fiyat endeksine göre ly, the personal income tax and the corporate ayarlanan zorunlu ödemeler düşüldükten profit tax. According to the official statistics sonraki gelir olan üç ayda bir ölçülen ‘reel of the Federal State Statistics Service of Rus- harcanabilir gelir’, 2014’ten bu yana sürekli sia, the quarterly measured real disposable olarak düşmektedir. 2014’ün üçüncü çey- income, which is the income after deduction reği, reel harcanabilir gelirin %2.6 büyüme of obligatory payments, adjusted for the con- gösterdiği en son zaman dilimi olmuştur. O sumer price index, is constantly falling since zamandan beri bu gösterge sürekli düşüş

38 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ 2014. The third quarter of 2014 was the last göstermiş ve 2018’in ilk çeyreğine kadar time when real disposable income showed a %11.6 oranında düşmüştür. Bu, 1990’lar- growth of 2.6%. Since then, this indicator is dan beri hiç yaşanmayan bir olay olmuştur. in constant fall and has fallen by 11.6% up to Bölgelerin, en yüksek harcama gerektiren the first quarter of 2018, which is something alanlar olan eğitim ve sağlık harcamaları- that never happened since 1990s. Given that nın finansmanından sorumlu olduğu göz the regions are responsible for financing ex- önüne alındığında, toplam gelirlerin daral- penses for education and healthcare, which ması birleştirilmiş borcun daha da artma- are the spheres requiring the highest expen- sına yol açmaktadır. ditures, the shrinkage of total revenues leads Ayrıca, Rusya’nın bölgesel idareleri, to a further increase of the combined debt. Devlet Başkanı Vladimir Putin’in resmen Moreover, the regional administrations işe başlama günü olan 7 Mayıs 2012 ta- of Russia are responsible for executing the rihinde imzaladığı “Mayıs kararnameleri- so-called “May decrees” signed by President ni” yürütmekten sorumludur. Bu kararna- Vladimir Putin on May 7, 2012, on the day of meler, Rusya Federasyonu Hükümetince the inauguration. It consists of 218 orders to 2012-2020 döneminde uygulanacak 218 the Government of the Russian Federation to emirden oluşmakta olup, özellikle devlet be implemented during 2012-2020 and im- ve kamu sektörü çalışanlarının maaşlarını poses a heavy social spending plan on Rus- hedefleyerek ve küçük ve orta ölçekli giri- sia’s regions mainly targeting salaries of state şimcilik için destekleyici tedbirler getirerek and public sector employees and introducing federal bütçe kapsamında olmayan Rus- supportive measures for small and medium ya’nın bölgeleri üzerinde önemli bir sosyal entrepreneurship, which are not covered by harcama planı uygulamaktadır. Sonuç ola- the federal budget. As a result, there is an rak, bölgelerin güvenilir maliye politikasını increasing vulnerability of the regions in re- sürdürebilmesine bağlı olarak bu bölgele- lation to their ability to maintain a credible rin artan sosyal güvenlik açığı söz konusu- fiscal policy, which could undermine the very dur. Bunun, ülkenin federal yapısının özü- essence of the federal structure of the coun- ne zarar verebilme ihtimali bulunmaktadır. try. Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, 7 Ma- It is expected that President Vladimir Putin yıs 2018’de göreve başlama töreninden will issue a decree on allocating about 10 tril- sonra bölgesel bütçeler üzerindeki mali lion rubles ($159 billion) to the social sphere yükün hafiflemesine katkıda bulunarak until 2024 after his inauguration on May 7, 2024 yılına kadar yaklaşık 10 trilyon rub- 2018, contributing to the easing of the finan- leyi (159 milyar dolar) sosyal alana tahsis cial burden on regional budgets. However, it etme kararı çıkarması beklenmektedir. will also produce detrimental effects for the Ancak bu, Rusya’da merkezi hükümetin fiscal federalism in Russia strengthening the konumunu güçlendirerek mali federalizm position of the central government. In Janu- için zararlı etkiler de yaratacaktır. Örne- ary 2018, for instance, the Federal Treasury ğin, Ocak 2018’de Rusya Federal Hazinesi, of Russia had to establish control over the %80 bölgesel bütçe borç limitini aştığı için budgets of the regions of Kostroma and the Kostroma ve Hakasya Cumhuriyeti böl- Republic of Khakassia for having exceeded gelerinin bütçeleri üzerinde kontrol sağ- the 80% regional budget debt limit, and five lamak zorunda kalmış olup beş bölge more regions currently face the same risk. daha aynı riskle karşı karşıya kalmaktadır. This is an illustrative example when improp- Bu, merkez ve bölgeler arasındaki uygun er fiscal relations between the center and the olmayan mali ilişkilerin, alt-ulusal birimler regions were converted into a necessity to üzerinde topyekûn mali kontrolün alınma- take total fiscal control over the sub-national sı zorunluluğuna dönüşen ve böylece mali units, thereby undermining the fiscal budget bütçede federalizm ilkelerini baltalayan bir

39 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA federalism principles. It is evident that un- örnek teşkil etmektedir. Artan ekonomik der the existing conditions of the economic yaptırımlar nedeniyle ortaya çıkan ekono- recession, which is aggravated by growing mik durgunluğun mevcut koşulları altın- economic sanctions, the regional economic da bölgesel ekonomik politika, bölgelere policy requires fundamental reconsideration daha fazla özerk güç verme lehine kökten and changes in favor of granting more auton- yeniden değerlendirilerek, birtakım deği- omous power to the regions. şikliklerin getirilmesini gerektirmektedir.

40 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ RECENT DEVELOPMENTS IN THE UKRAINIAN BANKING SECTOR UKRAYNA BANKACILIK SEKTÖRÜNDE SON GELİŞMELER

Daniyar Nurbayev *

Political upheavals in Ukraine that started Ukrayna’da 2014 yılında başlayan siyasi in 2014 have caused a severe deterioration karışıklıklar, ülkenin ekonomik durumunun of the country’s economic situation, com- kötüleşmesine ve Ukrayna vatandaşlarının bined with the decline in the socio-economic sosyo-ekonomik refahının azalmasına ne- well-being of Ukrainian citizens. The Euro- den olmuştur. Devlet Başkanı Viktor Yanu- maidan protests resulted in the ouster of koviç’in devrilmesiyle sonuçlanan Maydan President Yanukovych, which led to Russia’s protestoları, Rusya’nın Kırım’ı ilhak etme- annexation of Crimea and the armed conflict sine ve Donbass bölgesindeki silahlı ça- in the Donbass region. These dramatic events tışmaya yol açmıştır. Bu dramatik olaylar, have seriously affected Ukraine’s economy GSYİH’da keskin dalgalanmaları tetikleye- triggering sharp GDP fluctuations. In fact, the rek Ukrayna’nın ekonomisini ciddi şekilde country’s GDP fell by 6.6% and 9.8% in 2014 etkilemiştir. Nitekim ülke GSYİH’sı, 2014 ve and 2015, respectively, and grew by 2.3% and 2015 yıllarında sırasıyla %6.6 ve %9.8 ora- 2.0% in 2016 and 2017, respectively. More- nında azalırken, 2016 ve 2017’de sırasıyla over, the country’s national currency, hryvnia, %2.3 ve %2.0 oranında büyümüştür. Ayrı- depreciated from around 8 hryvnia per $1 at ca, ülkenin ulusal para birimi olan grivna, the beginning of 2014 to about 29 hryvnia dolar karşısında %250 kadar değer kaybet- per $1 at the beginning of 2018, which is miştir. 2014’ün başında 8 grivna’dan işlem nearly a 250% depreciation. Meanwhile, infla- gören dolar 2018’in başında 29 grivna’dan tion grew by 24.9%, 43.3%, 12.4% and 13.7% işlem görmeye başlamıştır. Bunun yanı sıra, in 2014, 2015, 2016 and 2017, respectively. 2014, 2015, 2016 ve 2017 yıllarında enflas- These unfavorable conditions have signifi- yon sırasıyla %24.9, %43.3, %12.4 ve %13.7 cantly reduced the stability of the country’s oranında artmıştır. Bu olumsuz şartlar, cid- banking sector, which seriously depends on di ölçüde politik ve ekonomik dalgalanma the level of political and economic volatility. düzeyine bağlı olan ülkenin bankacılık sek- According to the National Bank of Ukraine törünün istikrarını önemli ölçüde azaltmış- (NBU), at the beginning of 2014, when a rel- tır. atively stable period in the country was com- Ukrayna Merkez Bankası (UMB) verile- ing to an end, the total assets of its banking rine göre, 2014 yılının başında ülkede nis- sector were 1,277.51 billion hryvnia ($159.6 peten istikrarlı geçen dönemin sonunda billion). Subsequent financial-economic diffi- birlikte bankacılık sektörünün toplam var- culties, such as the liquidity shortage and a lıkları 1,277.51 milyar grivna (159.6 milyar high level of bad loans led to the closure of 22 dolar) olmuştur. Likidite sıkıntısı ve yüksek banks reducing the number of banks in the düzeyde sorunlu krediler gibi mali-ekono- country to 158. Despite a smaller number of mik zorluklar, 22’si kapanmak üzere olan banks, the nominal value of the sector’s to- ülkede banka sayısının 158’e düşmesine tal assets grew by 3.07% to 1,316.72 billion neden olmuştur. Daha az sayıda banka ol- hryvnia ($81.4 billion). However, it is worth masına rağmen, sektörün toplam varlıkları- mentioning that the growth was due to the nın nominal değeri %3.07 oranında artarak revaluation of banks assets in foreign curren- 1,316.72 milyar grivna (81.4 milyar dolar)

* PhD student, Aalto University, Finland. [email protected]

41 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA cy because of the national currency’s depreci- olmuştur. Ancak, büyümenin, ulusal para ation. Thus, the real growth of assets (exclud- biriminin değer kaybetmesinden dolayı ing inflation) was negative reaching 17.48%. yabancı para cinsinden varlıkların yeniden In 2015, the crisis in the banking sector deep- değerlenmesinden kaynaklandığı belirtil- ened, and the number of banks plunged to melidir. Böylece, varlıkların reel büyümesi 117, while the nominal amount of the sector’s (enflasyon hariç) %17.48 düşmüştür. 2015 total assets fell by 4.7% decreasing by 33.52% yılında bankacılık sektöründeki kriz derin- in real terms. In 2016-2017, the situation in leşmiş olup, banka sayısı 117’ye gerilerken, the banking sector still had a downward sektörün toplam varlıklarının nominal tu- trend. In 2016, the number of banks fell to 96, tarı %4.7 oranında gerileyerek reel olarak further decreasing to 83 in 2017. %33.52 oranında azalmıştır. 2016-2017 The deposit outflow and the growth of döneminde bankacılık sektöründeki du- non-performing loans (NPLs) were among rum hala düşüş eğilimindedir. 2016 yılında other main reasons for the decline of bank banka sayısı 96’ya gerilerken, 2017’de 83’e assets. The sharp depreciation of hryvnia and düşmüştür. high inflation decreased the population’s Mevduat çıkışı ve sorunlu kredilerin confidence both in the national currency and artması, banka varlıklarının azalmasının in the banking system. Because of reduced başlıca nedenleri arasında yer almaktadır. confidence, the population started withdraw- Grivna’nın değer kaybetmesi ve yüksek ing their savings from the banks. For example, enflasyon, halkın hem ulusal para -birimi according to the NBU, the deposits in the na- ne hem de bankacılık sistemine güvenini tional currency fell by 28.21% from 365.96 bil- azaltmıştır. Güven azalması nedeniyle in- lion hryvnia ($45.74 billion) in 2013 to 262.71 sanlar, tasarruflarını bankalardan geri çek- billion hryvnia ($16.24 billion) in 2014. At the meye başlamışlardır. Örneğin, UMB verile- same time, the regulator shows that the for- rine göre, ulusal para cinsinden mevduatlar eign currency deposits calculated in hryvnia 2013 yılında 365.96 milyar grivna (45.74 grew by 35.81% from 336.95 billion hryvnia in milyar dolar) iken 2014 yılında %28.21 ora- 2013 to 455.49 billion hryvnia in 2014. How- nında azalarak 262.71 milyar grivna (16.24 ever, it is important to note that the growth in milyar dolar) seviyesine kadar düşmüştür. the foreign currency deposits was mainly due Aynı zamanda, grivna cinsinden hesapla- to the depreciation of hryvnia, while the same nan yabancı para mevduatları 2013 yılın- deposits calculated in the U.S. dollar actually da 336.95 milyar grivna iken 2014 yılında had a negative growth rate, falling by 32.41% %35.81 oranında artarak 455.49 milyar from $42.19 billion in 2013 to $28.24 billion in grivna’ya yükselmiştir. Ancak, yabancı para 2014. After a significant decrease in 2014, the mevduatlarındaki büyümenin temel olarak deposits in the local currency were relative- grivna’nın değer kaybetmesine bağlı oldu- ly stable in the next two years. In 2015, the ğunu unutmamak gerekir. ABD doları cin- deposits in the local currency grew by 0.23%, sinden hesaplanan aynı mevduatlar, 2013 while in 2016 there was a 1.07% decrease. yılında 42.19 milyar dolar iken 2014 yılın- Meanwhile, the foreign currency deposits da %32.41 oranında azalarak 28.24 milyar calculated in the U.S. dollar fell by 71.83% to dolara gerilemiştir. 2014 yılında önemli bir $20.71 billion in 2015 and grew by 6.17% to düşüşün ardından, yerel para birimindeki $21.98 billion in 2016. mevduatlar sonraki iki yıl içinde nispeten It is worth mentioning that the deposit sabit kalmıştır. 2015 yılında yerel para bi- base decreased despite the fact that the gov- rimindeki mevduatlar %0.23 oranında bü- ernment introduced some restrictions to halt yürken, 2016 yılında %1.07 oranında bir the withdrawal of deposits. For instance, in düşüş gerçekleşmiştir. Öte yandan ABD July 2014, the NBU introduced a regulation doları cinsinden hesaplanan yabancı para introducing the daily withdrawal limits of mevduatları, 2015 yılında %71.83 oranında

42 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ 150,000 hryvnia ($9,317) in the national cur- azalarak 20.71 milyar dolara gerilemiş ve rency and 20,000 hryvnia ($1,250) in the for- 2016 yılında %6.17 oranında artarak 21.98 eign currency per individual. Later, the limits milyar dolara yükselmiştir. were increased several times to reach 500,000 Hükümetin mevduatların çekilmesini hryvnia ($19,230) in the national currency and durdurmak için bazı kısıtlamalar getirme- 50,000 hryvnia ($1,923) in the foreign curren- sine rağmen, mevduat tabanının azaldığı cy in March 2016. In July 2016, the limit for belirtilmelidir. Örneğin, Temmuz 2014’te withdrawing deposits in the national currency UMB, günlük para çekme limitlerini kişi was abolished, while the limit for withdraw- başına ulusal para cinsinden 150,000 gri- ing deposits in the foreign currency was in- vna (9,317 dolar) ve yabancı para cinsin- creased to 250,000 hryvnia ($9,615) in Sep- den 20,000 grivna (1,250 dolar) olarak tember 2016 only to be eventually removed belirleyen bir düzenleme getirmiştir. Limit- in August 2017. During that time, the NBU ler, daha sonra birkaç kez artırılarak Mart tried to decrease the deposit outflow not 2016’da ulusal para cinsinden 500,000 griv- only by introducing the withdrawal limits but na’ya (19,230 dolar) ve yabancı para cinsin- also by supporting the national currency. For den 50,000 grivna’ya (1,923 dolar) ulaşmış- instance, in August 2014, the regulator intro- tır. Temmuz 2016’da ulusal para cinsinden duced a prudential norm for the mandatory mevduat çekme limiti kaldırılmıştır. Yabancı sale of foreign exchange proceeds, obliging para cinsinden mevduat çekme limiti ise all exporters to sell 100% of their foreign Eylül 2016’da 250,000 grivna (9,615 do- exchange earnings in the Ukrainian foreign lar) seviyesine yükseltilerek sadece Ağus- exchange market. The requirement was re- tos 2017’de kaldırılmıştır. Bu süre zarfında duced to 75% and 65% in September 2014 UMB, sadece para çekme limitleri getirerek and May 2016, respectively. değil, aynı zamanda ulusal para birimini According to the International Mone- destekleyerek mevduat çıkışını azaltmaya tary Fund, the share of NPLs in Ukraine has çalışmıştır. Örneğin, Ağustos 2014’te dü- been gradually increasing since 2013, when zenleyici, döviz gelirlerinin zorunlu satışı it was equal to 12.9% of the total assets of için ihtiyati kural getirerek tüm ihracatçıları the banking system. The NPLs share grew döviz kazançlarının %100’ünü Ukrayna dö- to 19.0%, 28.0% and 30.5% in 2014, 2015 viz piyasasında satmak zorunda bırakmıştır. and 2016, respectively. At the end of 2017, Bu talep Eylül 2014 ve Mayıs 2016’da sıra- the share of NPLs reached 54.5% of the to- sıyla %75 ve %65’e düşürülmüştür. tal assets, which was the record high rate of Uluslararası Para Fonu verilerine göre, NPLs in the world. This number indicates a Ukrayna’da sorunlu kredilerin payı, ban- high probability that more than a half of the kacılık sisteminin toplam varlıklarının total loans of the banking sector will not be %12.9’una eşit olduğu 2013 yılından bu returned, putting a serious pressure on the yana kademeli olarak artmaktadır. Sorunlu sector’s profitability and stability. The reason kredilerin payı 2014, 2015 ve 2016 yıllarında for the increase in NPLs was a serious decline sırasıyla %19.0, %28.0 ve %30.5 seviyesine of the population’s income due to high in- yükselmiştir. 2017 sonu itibarıyla sorunlu flation, the depreciation of the national cur- kredilerin payı, toplam varlıkların %54.5’ine rency, and the fall in the total output of the ulaşmıştır. Bu, sorunlu kredilerin dünyada- country. It is worth mentioning that in 2016 ki en yüksek oranıdır. Bu rakam, bankacılık the Ukrainian authorities adopted the Law sektörünün toplam kredilerinin yarısından on Financial Restructuring, which aims to de- fazlasının geri ödenmeyeceğini göstermek- crease the number of NPLs. However, in the te ve sektörün kârlılığı ve istikrarı üzerinde end of 2017 the amount of restructured NPLs ciddi bir baskı oluşturmaktadır. Yüksek enf- was only 8 billion hryvnia ($307 million) out lasyon, ulusal para biriminin değer kaybet- of about 500 billion hryvnia ($19 billion) of mesi ve ülkenin toplam üretimindeki düşüş

43 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA total NPLs. Hence, the steps that the govern- nedeniyle nüfusun gelirinde yaşanan ciddi ment has taken are not enough to decrease bir düşüş sorunlu kredilerin artmasına yol the number and amount of NPLs. açmıştır. 2016 yılında Ukrayna makamla- Overall, it is clear that the problems of the rının sorunlu kredilerin sayısını azaltmayı Ukrainian banking sector will not be solved amaçlayan Finansal Yeniden Yapılandırma in the near future. However, it can be expect- Yasasını kabul ettikleri belirtilmelidir. An- ed that the sector will perform better in 2018 cak, 2017 sonunda yeniden yapılandırılmış than in the previous years because of a better sorunlu kredilerin miktarı, yaklaşık 500 mil- macroeconomic situation in the country. It is yar grivna (19 milyar dolar) olan toplam so- expected that the economy will grow by 3.4% runlu kredilerin sadece 8 milyar grivna’sını in 2018, which is significantly higher than (307 milyon dolar) oluşturmuştur. Dolayı- in 2014-2017, meaning that more intensive sıyla, hükümetin aldığı adımlar, sorunlu economic activity will increase demand for kredilerin sayısını ve miktarını azaltmak için loans. A higher GDP will increase the average yeterli değildir. household income, which in its turn will allow Genel olarak, Ukrayna bankacılık sek- people to return some of their bad loans. In törünün problemlerinin yakın gelecekte addition, the NBU expects that inflation will çözülemeyeceği açıktır. Ancak, ülkedeki be about 8.9% in 2018. A lower inflation will iyileşmeye başlayan makroekonomik du- allow the Ukrainian banks to set their inter- rum nedeniyle sektörün 2018’de bir önceki ests on loans lower, which will also increase yıla göre daha iyi performans göstermesi demand for deposits. Thus, provided there beklenebilir. Ekonominin 2018 yılında %3.4 are no more serious external and internal po- oranında büyümesi, ve bu rakamın 2014- litical and economic disturbances, the coun- 2017 dönemine göre önemli ölçüde daha try can gradually stabilize its banking sector. yüksek olması beklenmektedir. Bu durum, daha yoğun ekonomik aktivitenin kredile- re olan talebi artıracağı anlamına gelmektedir. Daha yüksek GSYİH, ortalama hane gelirini artıracak ve bu da insanların bazı sorunlu kredilerini geri ödemelerine olanak sağlayacaktır. Buna ek olarak, UMB, 2018 yılında enflasyonun yaklaşık %8.9 olmasını beklemektedir. Daha düşük bir enflasyon Ukrayna bankalarının faiz oranlarını daha düşük seviyelerde tutmasını sağlayacak ve bu da mevduat talebini artıracaktır. Dola- yısıyla, daha ciddi dış ve iç siyasi ve ekonomik rahatsızlıklar olmadığı takdirde, ülke bankacılık sektörünü kademeli olarak den- geleyebilecektir.

44 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ MORTGAGE LENDING IN KAZAKHSTAN: ANALYSIS OF RECENT YEARS KAZAKİSTAN’DA İPOTEKLİ KREDİ: SON YILLARIN ANALİZİ

Zhandos Ranov *

The possibility of owning a home by get- İpoteğe dayalı konut kredisi sistemi, ting a mortgage loan is a well-established dünya çapında yaygın olarak uygulanmak- practice worldwide. Quite low interest rates tadır. Oldukça düşük faiz oranları ve uygun and acceptable payment terms make mort- ödeme koşulları, bu tür krediyi özellikle gage lending attractive for the population, gelişmiş ülkelerdeki insanlar için çekici hale especially in developed countries. However, getirmektedir. Bununla birlikte, Kazakistan the situation in Kazakhstan’s market of mort- ipotek piyasasında durum bir dizi ayırt edi- gage lending has a number of distinctive fea- ci özelliğe sahiptir. Hem birincil hem de tures. Due to high housing prices in both pri- ikincil piyasalarda yüksek konut fiyatları mary and secondary markets, it is extremely nedeniyle, ülke vatandaşlarının büyük ço- difficult for the vast majority of Kazakhstani ğunluğu için konut kredisi alınmadan daire citizens to buy a house or an apartment with- veya ev satın almak son derece zordur. Aynı out a mortgage. Moreover, the mortgage zamanda, borçlu için şartlar, kredi koşulları, conditions, such as qualification require- faiz oranları gibi ipotek şartları, bankadan ments for a borrower, loan terms, and inter- bankaya göre değişmekte olup, aynı za- est rates, not only vary from bank to bank, manda yıllık değişimlere de tabidir. Ülke but also are subject to annual changes. Since nüfusunun artmasına yönelik istikrarlı bir there is a sustained trend towards the steady eğilimin olduğu durumlarda, vatandaşlara increase in the country’s population, the issue iyi yaşam koşulları sağlama konusu, Kaza- of providing citizens with decent living condi- kistan siyasi liderliği için öncelikli görevler- tions becomes one of the high-priority tasks den biri haline gelmektedir. for the government of Kazakhstan. Geçtiğimiz birkaç yıl içinde Kazakis- It should be noted that in the past few tan makamlarının konut inşaatının hızını years the Kazakhstani authorities have signifi- önemli ölçüde artırdığı belirtilmelidir. Ör- cantly stepped up the pace of new housing neğin, 2017 yılında konut inşaatına 979,8 construction. For example, 979.8 billion tenge milyar tenge tahsis edilmiştir. 2017 rakam- was invested in housing construction in 2017. larına göre, Kazakistan’da 11 milyon met- As a result, more than 11 million square me- rekareden fazla konut inşa edilmiştir. Bu ra- ters of housing were built in Kazakhstan, kam, 2016’ya kıyasla %6.2 daha yüksektir. which is a 6.2% increase compared to 2016. Son 3 yıl içinde devreye alınan konut hac- It is noteworthy that over the past three years minin 9.3 milyon metrekarenin altına düş- the volume of commissioned housing has not memesi dikkat çekicidir. 2017 yılı itibariyle fallen below the mark of 9.3 million square Kazakistan’ın konut stokunun toplam alanı meters. As of 2017, the total housing stock of 353 milyon metrekaredir. Böylelikle, geçti- Kazakhstan amounted to 353 million square ğimiz 10 yıl içinde Kazakistan’da konut arz meters, which means that over the past 10 oranı, 2007’de kişi başına 16,5 metrekare years the country’s housing supply ratio has iken 2017’de %30 oranında artarak kişi ba- grown by 30%, namely, from 16.5 square me- şına 21,6 metrekareye çıkmıştır. Ancak, bu ters per person in 2007 to 21.6 square meters gösterge hala BM standartlarının altında-

* PhD, Eurasian Reseearch Institute, Kazakhstan. [email protected]

45 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA per person in 2017. However, this indicator dır. Çünkü BM standartlarına göre, konut is still below the UN standards, according to arz oranı 30 metrekareye ulaşmalıdır. which the housing supply ratio should reach Kazakistan’da ipotek kredisi çerçevesin- 30 square meters per person. de inşaat halindeki konut alımlarına ilişkin Speaking about the access to mortgages fırsatlar ele alındığında, ipotek oranları yıl- for the purchase of housing under construc- lık %14 ila %17 arasında değişen özel ti- tion in Kazakhstan, it should be noted that cari bankalar tarafından verilmektedir. Bu payments on a mortgage loan provided by koşullarda verilen ipoteklerin hane halkı private commercial banks, with annual rates bütçesine ciddi bir yük olduğu belirtilmeli- ranging from 14% to 17%, are a serious bur- dir. Örneğin, ortalama aylık ipotek ödeme- den on the household budget. In fact, an av- si kira bedelini %20-30 oranında aşarken, erage monthly mortgage payment exceeds kredi ödemesi ortalama olarak borçlunun the cost of rent by 20-30%; moreover, a aylık gelirinin %40’ını aşmaktadır. Bu oran- monthly loan payment in Kazakhstan, on av- lar gelişmiş ülke standartları ile karşılaştırıl- erage, exceeds 40% of an average borrower’s dığında aşırı derecede ağır olduğu görül- monthly income, which is considered as ex- mektedir. Bankacılık sisteminin düşük faiz tremely burdensome by the standards of de- oranlarında dış borçlanmasında durmala- veloped countries. After the 2008 economic ra neden olan 2008 ekonomik krizinden crisis, which put an end to the banking sys- sonra Kazakistan’daki finansal kuruluşlar, tem’s external borrowing at low interest rates, %8 ila %10 faiz oranları arasında pahalı Kazakhstan’s financial institutions had to take krediler almak zorunda kalmıştır. Ayrıca, expensive loans with 8-10% interest rates. ikinci kademe bankalar, sorunlu kredilerin Moreover, the second-tier banks have had olasılığını da dikkate alarak bu rakama ek to add surcharges to the interest rate, tak- ücret eklemek zorunda kalmıştır. Sonuç ing into account the risk of non-repayment, olarak bu durum, gerçek gelirlerdeki düşüş which has ultimately led to such high mort- göz önüne alındığında herkes tarafından gage rates that not everyone could afford a karşılanamayacak yüksek ipotek oranlarını mortgage given a decrease in real incomes yaratmaktadır. Sonuç olarak, resmi olarak of the population. As a result, at present only Kazakistan’da faaliyet gösteren 33 ikinci 18 out of 33 second-tier banks officially func- kademe bankanın sadece 18’i ipotek ver- tioning in Kazakhstan provide mortgages, mektedir. Bunlardan 12’si başlangıç katkı and 12 of those 18 banks issue loans only af- payı olarak toplam kredinin %30’una kadar ter a down payment of up to 30%. varan başlangıç katkı payının yatırılmasının In order to stimulate mortgage lending ardından kredi sağlamaktadır. in the country, the Kazakhstani authorities Ülkede ipotek kredilerini teşvik etmek have created a number of institutions, such için Kazakistan makamları, tasarruf ve as the House Construction Savings Bank of düşük faizli ipotek programları için kuru- Kazakhstan (HCSB), which was established to lan Kazakistan Jilstroysberbank (JSSB) ve support the implementation of the low-inter- mevcut ipotek kredilerini geri alacak olan est mortgage programs under the housing Kazakistan İpotek Şirketi (KİŞ) gibi bir dizi construction savings system, and the Kazakh- kurum oluşturmuştur. KİŞ ve JSSB’nin birbi- stan Mortgage Company (KMC), established rinin ardından açılarak çalışmaya başlaması for repurchasing mortgage loans from the ile son yıllarda konut kredilerinde en büyük second-tier banks. Working in tandem with paya sahip olan JSSB, ipotek kredisi piya- KMC, the HCSB has become the largest play- sasında en büyük oyuncu olmuştur. 2017 er in the mortgage lending market, owning yılında tüm ipotek sözleşmelerinin %75’i, the bulk of housing loans provided over the 290 milyar tenge (889,5 milyon dolar) ipo- past years. In 2017, 75% of all mortgage loans tek kredisi ihraç eden JSSB’ye aittir. Ancak, worth 290 billion tenge ($889.5 million) were istikrarlı yüksek enflasyon oranları ve 2014

46 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ issued through the HCSB. However, sustained yılında enerji fiyatlarındaki keskin düşüşe high inflation rates coupled with low econo- bağlı olarak ortaya çıkan ulusal ekonomi- my growth rates caused by a sharp drop in nin düşük büyüme oranları ve konut fiyat- oil prices in 2014 significantly reduced in- larının hala oldukça yüksek olması nede- centives of the population to obtain a hous- niyle kredi ile konut satın alma konusunda ing loan given that housing prices remained halkın ilgisini önemli ölçüde azaltmıştır. high. Indeed, over the past three years house Böylece, son üç yılda birincil pazarda ko- prices in the primary market have increased nut maliyeti %18 oranında artmıştır. Sonuç by 18%. As a result, in 2017, in order to re- olarak, 2017 yılında ipotek piyasasını can- vive the mortgage market, the government landırmak amacıyla Kazakistan hükümeti, of Kazakhstan launched the Nurly Zher state Nurlı Jer Devlet Programı’nı başlatmıştır. program aimed to subsidize mortgage loans Bu programın amacı, birincil konut satın for the purchase of primary housing. Accord- almak için ipotek kredilerini sübvanse et- ing to the program conditions, a borrower is mektir. Program koşullarına göre, borçluya provided with a mortgage at an annual rate yıllık %10 oranında ipotek verilirken, ban- of 10%, while the difference with the inter- ka faizi farkı KMK aracılığıyla finansal ku- est rate of a bank is reimbursed to a financial ruma geri ödenmektedir. Hâlihazırda, Nurlı institution by the KMC. Currently, the Nurly Jer Devlet Programı, Sberbank, Bank Cen- Zher state program includes seven banks of terCredit, ATF Bank, Kazakistan Jilstroys- the country, namely, Sberbank, Bank Center- berbank, Tengri Bank, Tsesnabank ve Bank Credit, ATF Bank, HCSB, Tengri Bank, Tsesna- RBK olmak üzere ülkenin yedi bankasını bank, and Bank RBK. It should be noted that kapsamaktadır. Ticari bankaların programa the involvement of the private commercial dâhil edilmesinin, ipotek kredilerinin hac- banks in this program has enabled them to mini neredeyse %50 oranında artırmasına increase the issued mortgage loans by up olanak sağlaması bir bütün olarak piyasa to 50%, which can be regarded as a positive için olumlu bir sinyal olarak görülebile- signal for the market as a whole. It can also ceği belirtilmelidir. Devlet programlarının be noted that the state program has had a konut inşaatı sektörü üzerinde olumlu bir positive impact on the housing construction etkisi olduğu belirtilebilir. Ancak, JSSB’de- sector. However, due to the fact that there is a ki yatırımcı sayısındaki yıllık büyüme ile constant growth in the number of the HCSB’s kanıtlandığı gibi Kazakistanlıların çoğun- depositors, which increased from 814.6 thou- luğu hala konut tasarrufu sistemini tercih sand in 2016 to 1 million in 2017, the majority etmektedir. Sadece 2017 yılında bankanın of Kazakhstanis still prefer the housing con- mevduat sahiplerinin sayısı 814,6 binden 1 struction savings system. milyon insana yükselmiştir. If we compare the conditions of the state İpotek kredisi için devlet desteği ko- mortgage assistance program with the con- şulları Astana’nın Avrasya Ekonomik Birli- ditions provided by Astana’s partners within ği’ndeki ortaklarının sağladığı koşullar ile the Eurasian Economic Union, it becomes ob- karşılaştırıldığında Kazakistan’ın en yüksek vious that Kazakhstan has one of the highest ipotek oranlarından birine sahip olduğu mortgage rates. The most affordable interest ortaya çıkmaktadır. İpotek kredilerindeki rate on mortgage loans is observed in Arme- en uygun faiz oranları, asgari faiz oranının nia, where the minimum annual interest rate yıllık %5 olduğu Ermenistan’dadır. Bunu is 5%, while in Russia and Kyrgyzstan citizens devlet ipotek programları kapsamında sı- can purchase housing under state mortgage rasıyla yıllık %6 ve %8 oranları ile Rusya assistance programs at the annual rates of ve Kırgızistan takip etmektedir. Bu şartlar- 6% and 8%, respectively. In these circum- da Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan stances, President of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev, ipotek kredilerinin maliyetini Nazarbayev has recently proposed to launch azaltmak için 7-20-25 adlı programı baş-

47 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the “7-20-25” program to reduce the mort- latmayı önermiştir. 5 Mart 2018’de Kazakis- gage loan costs. During the joint session of tan Parlamentosu’nun meclislerinin ortak the Chambers of the Parliament of Kazakh- oturumunda devlet başkanı, yeni devlet stan held on March 5, 2018, the head of state programı koşulları altında başlangıç katkı announced that within the framework of the payının %20’yi geçmeyecek şekilde kredi new state program the annual interest rate faiz oranının yıllık %7 olacağını ve kredi on mortgage loans would be decreased to süresinin 25 yıla çıkarılacağını belirtmiştir. 7% with a down payment not exceeding 20%, Bu tür yenilikler aylık ödeme miktarını azal- while the loan term would be increased to 25 tacak ve nüfusun tüm kesimleri için konut years. Such an innovative scheme is expected alımını destekleyecektir. Merkez Banka- to reduce the amount of monthly mortgage sı verilerine göre, Mayıs 2018’de 7-20-25 payments providing an opportunity to buy adlı yeni ipotek programının onaylanması housing to all segments of the population. planlanmakta ve bu yılın ikinci yarısında According to the National Bank, the new “7- ipotek kredilerinin ihracı başlayacaktır. 20-25” mortgage program is expected to be Şu anda Kazakistan’da ipotek piyasasın- launched in May 2018, while mortgage loans da devletin sağladığı ipoteklere bir geçiş under the program will start to be issued in olduğu söylenebilir. Genel olarak, 2018’de the second half of this year. 7-20-25 ve Nurlı Jer adlı programlar aracılı- It can be observed that in Kazakhstan ğıyla devletin rolünün güçlendirilmesinden the mortgage market is shifting to the state ve JSSB’nin artan faaliyetlerinden dolayı mortgage segment. In general, it can be as- ipotek piyasasının büyümeye devam ede- sumed that in 2018, due to the strengthening ceği varsayılabilir. Aynı zamanda, 2018’de of the state’s role through the “7-20-25” and düşük borç verme oranlarının emlak piya- Nurly Zher programs, as well as increased ac- sasında aşırı talep yaratması beklenmek- tivities of the HCSB, the mortgage market will tedir. Bu, konut maliyetlerinin yukarı yönlü continue to recover. At the same time, it is ex- bir şekilde ayarlanmasıyla sonuçlanacaktır. pected that in 2018 lower mortgage rates will Ancak, nüfusun konut güvenliğinin iyileş- create excess demand in the housing mar- tirilmesine yönelik devlet politikalarının ket that will result in an upward adjustment uygulanmasının devlet bütçesi için ek bir of housing prices. It should also be noted mali yük olacağına dikkat edilmelidir. Ayrı- that the implementation of the government ca, yeni girişimin başlatılmasıyla, bağımlılık policy aimed at improving the population’s tutumunu ortadan kaldırmak ve bozucu bi- housing conditions will become an additional leşeni en aza indirgemek için tahsis edilen financial burden for the state budget. There- fonların yönetiminin etkinliği büyük ölçüde fore, with the launch of the new initiative, artırılmalıdır. there will be a strong need for more effective management of the allocated funds in order to eliminate the dependency attitude and reduce corruption.

48 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ THE STRUCTURE OF KAZAKHSTAN’S BUDGET SYSTEM AND RECENT CHANGES IN BUDGET REVENUES KAZAKİSTAN BÜTÇE SİSTEMİ’NİN YAPISI VE BÜTÇE GELİRLERİNDE SON DEĞİŞMELER

Zhandos Ranov *

The state budget is a key element of the Devlet bütçesi, ulusal ekonominin ve national economy and entire financial system herhangi bir devletin tüm finansal siste- of any state. Since independence, Kazakh- minin önemli bir parçasıdır. Bağımsızlıktan stan has been making intensive efforts to bu yana Kazakistan, bir dizi bütçe mevzuatı increase efficiency of the budget expendi- reformu uygulayarak bütçe harcamalarının tures and budget process by implementing ve bütçe sürecinin verimliliğini artırmak a number of the budget legislation reforms. için yoğun çaba sarf etmektedir. Devlet The enactment of the Concept to implement planlamasının sonuç odaklı sistemini uy- the result-oriented system of state planning gulama konseptinin (2007) ve yeni Bütçe (2007) and the new Budget Code (2008) pro- Kanunu’nun (2008) yürürlüğe girmesi, bu vided the legal basis of these reforms. Since reformların yasal temelini sağlamıştır. 2010 early 2010, changes and amendments to the yılı başından itibaren Bütçe Kanunu’nda ya- Budget Code have been introduced on a reg- pılan değişiklikler ve düzenlemeler düzenli ular basis, with the most recent taking place bir şekilde sunulmuştur. En son değişikler in 2017. 2017 yılında uygulanmıştır. According to Article 6 of the Budgetary Bütçe Kanunu’nun 6. maddesi uyarınca, Code, the budgets of the following levels are Kazakistan’ın bütçe sisteminde aşağıdaki approved in the budget system of Kazakh- kademelerde bütçeler dâhil edilmiştir: 1) stan: 1) the republican budget; 2) the local cumhuriyet bütçesi; 2) bölgesel bütçele- budget, which includes regional budgets, ri, cumhuriyet genelinde önemi olan kent budgets of the city of the republican sig- (Almatı) ve başkent (Astana) bütçeleri, ilçe nificance (Almaty) and the capital (Astana), (bölgesel önemi olan kentler) bütçelerini budgets of districts (cities of regional signif- ve bölgesel merkezlerin bütçelerini içeren icance), and budgets of the regional centers. yerel bütçe. Doğal felaketler veya büyük An emergency republican budget may be ölçekli teknolojik felaketler gibi acil du- developed and introduced in Kazakhstan in rumlarda Kazakistan’da acil cumhuriyet cases of emergency such as natural disas- bütçesi geliştirilerek tanıtılabilir. Kazakistan ters or large-scale technological disasters. bütçe sistemini üç yıllık dönemlere bö- Kazakhstan is operating a three-year budget lerek yürütmektedir. Bütçe sisteminin te- system, one of the key principles of which is mel prensiplerden biri, devlet yönetiminin to give independence to all levels of the state tüm kademelerine bütçe sürecini müstakil administration in independently carrying olarak düzenleme yetkisini vermektir. Bu out the budget process. Therefore, the local nedenle, yerel bütçe, ilgili yetkili organlar budget is approved and implemented by the (Maslihatlar) tarafından onaylanmış olup relevant authorized bodies (Maslikhats), while uygulanırken, cumhuriyet bütçesi Hükümet the republican budget is approved by the ve Parlamento tarafından onaylanmaktadır. Government and the Parliament. The Ministry Bütçenin uygulanması ile ilgili tüm çalışma- of Finance of Kazakhstan and its sub-organi- lar, Kazakistan Cumhuriyeti’nin Maliye Ba- zations and institutions that represent central kanlığı ve söz konusu bakanlığın alt kurum

* PhD, Eurasian Reseearch Institute, Kazakhstan. [email protected]

49 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA and local authorities carry out all the work on ve kuruluşları gibi merkezi ve yerel yetkili the budget execution. makamlar tarafından yapılmaktadır. It should be noted that revenues of the Kazakistan Bütçe Kanunu’ndaki büt- budget in Kazakhstan’s Budget Code include çe gelirlerinin, vergileri, vergi dışı gelirle- taxes, non-tax revenues, proceeds from sales ri, sabit sermaye satışlarından elde edilen of fixed capital, and transfers, while budget gelirleri ve transferleri içerdiğini belirtmek expenditures consist of expenses, budget gerekmektedir. Bütçe harcamalarının ise credits, purchases of financial assets, and re- giderler, bütçe kredileri, finansal varlık alımı payments of loans. In the case of a decrease ve kredilerin geri ödemelerinden oluşmak- in income or an increase in expenditures in tadır. Alt kademedeki bütçelerde gelirin lower-level budgets, it is possible to transfer azalması veya harcamaların artması duru- funds to/from the upper level budgets. In ad- munda üst kademeden transfer şeklinde dition, there are separate budget categories kaynak aktarması yapılarak finanse edilebi- such as the National Fund of Kazakhstan. lir. Buna ek olarak, Kazakistan Ulusal Fonu It is worth noting that Kazakhstan man- gibi ayrı bütçe kategorileri bulunmaktadır. aged to significantly increase its republi- Kazakistan 2013-2017 yılları arasında can budget revenues and expenditures in cumhuriyet bütçe gelirlerini ve harcama- 2013-2017. The republican budget revenues larını önemli ölçüde artırabildiği belirtil- amounted to 5.18 trillion tenge ($34.51 bilmektedir. Cumhuriyet bütçe gelirleri 2013 lion) in 2013 and reached 7.66 trillion tenge yılında 5.18 trilyon tenge (34.51 milyar do- ($22.93 billion) in 2016, (the fall in dollar value lar) iken 2016 yılında 7.66 trilyon tenge’ye is related with the depreciation of the tenge (22.93 milyar dolar) ulaşmış olup (dolar against dollar) with further increase to 9.54 karşılığındaki azalış, döviz kurundaki de- trillion tenge ($28.91 billion) in 2017. On the ğişikliklerden kaynaklanmaktadır), 2017’de other hand, the republican budget expen- 9.54 trilyon tenge (28.91 milyar dolar) se- ditures grew from 5.7 trillion tenge ($37.97 viyesine çıkmıştır. Cumhuriyet bütçe har- billion) in 2013 to 10.74 trillion tenge ($32.55 camaları ise, 2013’de 5.7 trilyon tenge’den billion) in 2017, which is a 180% increase (37.97 milyar dolar) 2017’de tenge açısın- in tenge terms. During the reporting peri- dan %180 artışla 10.74 trilyon tenge’ye od, there was a considerable increase in the (32.55 milyar dolar) yükselmiştir. İlgili dö- amount of loans allocated from the republi- nem içerisinde cumhuriyet bütçesinden can budget. In 2013, budget loans amount- verilen kredi miktarında da önemli ölçüde ing to 122.1 billion tenge ($813.46 million) artış meydana gelmiştir. 2013 yılında 122.1 were issued, while in 2016 the value of loans milyar tenge (813.46 milyon dolar) mik- reached 205.2 billion tenge ($943.11 million). tarında borç verilirken, bu miktar 2016’da In addition, 480 billion tenge ($2.67 billion) 205.2 milyar tenge (943.11 milyon dolar) was spent on the acquisition of financial as- ile tavan yapmıştır. Ayrıca, 2014 yılında fi- sets in 2014, however, the figure significant- nansal aktiflerin alımı için 480 milyar tenge ly declined in 2017 – to 162.4 billion tenge (2.67 milyar dolar) harcanmış olup, 2017’de ($492.12 million). belirgin bir düşüş ile bu rakam 162.4 milyar Currently, tax revenues and transfers rep- tenge’ye (492.12 milyon dolar) kadar azal- resent key items in the structure of the re- mıştır. publican budget revenues. The amount of Günümüzde vergi gelirleri ve transfer- tax revenues increased to 3.66 trillion tenge leri, cumhuriyet bütçe gelirleri yapısında ($20.33 billion) in 2014, compared to 3.5 tril- büyük önem taşımaktadır. Vergi gelirlerinin lion tenge ($23.33 billion) in 2013. However, miktarı, 2013 yılında 3.5 trilyon tenge (23.33 in 2015 they dropped to 3.32 trillion tenge milyar dolar) iken 2014’te 3.66 trilyon ten- ($12.30 billion). In 2016, the upward trend ge’ye (20.33 milyar dolar) çıktıktan sonra, was observed, and the contribution of tax 2015’te ise 3.32 trilyon tenge’ye (12.30 mil-

50 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ revenues to the republican budget increased yar dolar) gerilemiştir. 2016’da artış eğilimi to 4.28 trillion tenge ($12.81 billion). On gözlemlenmiş olup, vergi gelirlerinin cum- the other hand, in recent years the share of huriyet bütçesine katkısı 4.28 trilyon tenge transfer revenues in Kazakhstan’s republican (12.81 milyar dolar) olarak gerçekleşmiştir. budget, which consist of transfers from the Öte yandan, son yıllarda bölgesel bütçe- regional budgets, budgets of the districts, lerden, ilçelerin bütçelerinden, Almatı ve budgets of Almaty and Astana, and transfers Astana bütçelerinden transferler ve Ulusal from the National Fund, has been increasing Fondan transferler olmak üzere Kazakis- steadily. In 2016, the share of the guaranteed tan’ın cumhuriyet bütçesindeki transfer transfer from the National Fund in the repub- gelirlerinin payı istikrarlı bir şekilde art- lican budget reached 53.7%. maktadır. 2016’da, Ulusal Fon’dan yapılan According to the available statistics, the garantili transferlerin cumhuriyet bütçe- guaranteed transfers from the National Fund sindeki payı %53.7’ye ulaşmıştır. Mevcut amounted to 1.38 trillion tenge ($9.19 billion) istatistiklere göre, Ulusal Fon’dan yapılan in 2013, 1.48 trillion tenge ($8.22 billion) in garantili transferlerin miktarı, 2013’te 1.38 2014, 1.7 trillion tenge ($6.3 billion) in 2015, trilyon tenge (9.19 milyar dolar), 2014’de and 2.88 trillion tenge ($7.43 billion) in 2016, 1.48 trilyon tenge (8.22 milyar dolar), which is a 146% increase in tenge terms. In 2015’de 1.7 trilyon tenge (6.3 milyar dolar) 2017, this figure remained at the same lev- ve 2016’da ise tenge açısından %146 artışla el of 2.88 trillion tenge ($8.73 billion). In fact, 2.88 trilyon tenge (7.43 milyar dolar) olarak President Nursultan Nazarbayev signed the belirlenmiştir. 2017’de bu rakam aynı 2.88 law on the guaranteed transfer from the Na- trilyon tenge (8.73 milyar dolar) seviyesin- tional Fund of Kazakhstan for 2018-2020, un- de kalmıştır. Nitekim Cumhurbaşkanı Nur- der which the government should gradually sultan Nazarbayev, 2018-2020 yılları ara- decrease the amount of guaranteed transfers sında Kazakistan Ulusal Fonu’ndan garantili from the fund. transfer yasasını imzalamış ve bu çerçevede On December 4, 2017, President Nazarba- hükümetin fondan garantili transferlerin yev also signed the law on the republican miktarını kademeli olarak azaltması gerek- budget for 2018-2020, which entered into tiği belirtilmiştir. force on January 1, 2018. According to the 4 Aralık 2017 tarihinde Cumhurbaşkanı law, the budget deficit is expected to decrease Nursultan Nazarbayev, 2018-2020 yılları by 1.1% in 2018 and by 1% in 2019-2020. The için cumhuriyet bütçesi yasasını imzala- revenues of the republican budget (excluding mıştır. 1 Ocak 2018 tarihinde söz konusu transfers) are projected to reach 5.53 trillion yasa yürürlüğe girmiştir. Yasaya göre, bütçe tenge ($16.70 billion) in 2018, 6.40 trillion açığının 2018 yılında %1.1, 2019-2020 yılla- tenge ($19.33 billion) in 2019, and 7.17 trillion rında ise %1 oranında azalması beklenmek- tenge ($21.16 billion) in 2020. tedir. 2018 yılında cumhuriyet bütçesinin At the same time, the amount of guaran- gelirleri (transferler hariç) 5.53 trilyon tenge teed transfers from the National Fund is ex- (16.70 milyar dolar), 2019 yılında 6.40 tril- pected to reach 2.6 trillion tenge ($7.86 bil- yon tenge (19.33 milyar dolar), 2020 yılında lion) in 2018, 2.3 trillion tenge ($6.95 billion) ise 7.17 trilyon tenge (21.16 milyar dolar) in 2019, and 2 trillion tenge ($6.04 billion) in olarak öngörülmüştür. 2020. With a projected oil price of $45 per Aynı zamanda, Ulusal Fon’dan garantili barrel and a reduction in the volume of guar- transferlerin miktarının da 2018 yılında 2.6 anteed transfers, the total amount of the Na- trilyon tenge’ye (7.86 milyar dolar) yüksel- tional Fund reserves is estimated to be $62.4 dikten sonra, 2019’da 2.3 trilyon tenge’ye billion (32.5% of GDP) in 2020. The expendi- (6.95 milyar dolar), 2020’de ise 2 trilyon tures of the republican budget are expected tenge’ye (6.04 milyar dolar) düşmesi bek- to amount to 9.21 trillion tenge ($27.85 bil- lenmektedir. Varil başına 45 dolarlık bir pet-

51 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA lion) in 2018, 9.79 trillion tenge ($29.6 billion) rol fiyatı ve garantili transferlerde düşüş ile in 2019, and 10.22 trillion tenge ($30.88 bil- 2020 yılında Ulusal Fon kaynaklarının top- lion) in 2020. lam miktarının 62.4 miyar dolar (GSYİH’nın It appears that Kazakhstan was able to %32.5’i) olması tahmin edilmektedir. Cum- manage the budget policy well, despite the huriyet bütçesinin harcamalarında tahmi- difficulties faced by its economy. Thus, an ni olarak 2018 yılında 9.21 trilyon tenge integrated system aimed at regulating the (27.85 milyar dolar), 2019 yılında 9.79 tril- relations connected with the planning and yon tenge (29.6 milyar dolar), 2020 yılın- the use of budget funds and state assets was da 10.22 trilyon tenge (30.88 milyar dolar) established. Moreover, efforts are underway olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. to improve the system of inter-budgetary re- Kazakistan’ın, ekonomisinin karşılaştı- lations, to ensure transparency and stability, ğı zorluklara rağmen bütçe politikasını iyi and to strengthen the practice of budgetary yönettiği belirtilmektedir. Böylece, bütçe allocation. However, in order to increase the fonlarının ve devlet varlıklarının planlan- effectiveness of the budgetary policy in the ması ve kullanılması ile bağlantılı ilişkileri future, the general economic potential of düzenleyen entegre bir sistem oluşturul- each region of Kazakhstan needs to be de- muştur. Ayrıca, bütçeler arası ilişkiler sis- termined. At this point, the income sources teminin geliştirilmesi, şeffaflık ve istikrarın of the regions need to be well examined, and sağlanması ve bütçe tahsisi uygulamasının it is important to give financial support to güçlendirilmesi üzerinde çalışmalar devam the regions that are left behind economically. etmektedir. Ancak, gelecekte bütçe poli- As a result, the main objective of the budget tikasının etkinliğini artırmak için, Kazakis- policy of Kazakhstan is to improve budget- tan’ın her bölgesinin genel ekonomik po- ary control and monitoring of expenditures, tansiyelinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu which would lead to effective and efficient noktada bölgelerin gelir kaynaklarının iyi use of resources. incelenmesi gerekmektedir ve ekonomik açıdan geride kalan bölgelere mali destek verilmesi önemlidir. Sonuç olarak, Kazakis- tan bütçe politikasının asıl amacı, bütçenin kontrolünü ve harcamaların izlenmesini iyi- leştirmek ve böylece kaynakların etkin ve verimli kullanılmasını sağlamaktır.

52 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ

ENERGY MARKETS AND INDUSTRIAL STRUCTURES

ENERJİ PİYASALARI VE ENDÜSTRİYEL YAPILAR

53 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

54 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ RUSSIAN OIL INDUSTRY ON THE VERGE RUSYA PETROL ENDÜSTRİSİ GERİLEME DÖNEMİNİN OF DECLINE EŞİĞİNDE RUSYA PETROL ENDÜSTRİSİ RUSSIAN OIL INDUSTRY ON THE VERGE GERİLEME DÖNEMİNİN EŞİĞİNDE OF DECLINE

Kanat Makhanov * KANAT MAKHANOV * According to the Society of Petroleum Petrol Mühendisleri Derneği verilerine Engineers, Russia owns the eight largest oil göre, dünyanın en büyük sekiz petrol sa- fields in the world possessing around 5% of hasının bulunduğu Rusya, dünya çapında the global proven reserves of oil and gas con- kanıtlanmış petrol ve doğalgaz konden- densate (80 billion barrels). Currently, Russia satı rezervlerinin yaklaşık %5’ine sahiptir accounts for 14% of the global oil production (80 milyar varil). Şu anda Rusya, günde 11 with 11 million barrels per day, which is a re- milyon varil üreterek küresel petrol üreti- cord high level for Russia making it one of minin %14’ünü karşılamaktadır. Bu rekor the leading oil producing countries. The pro- seviye, Rusya’nın önde gelen petrol üreti- jected average level of oil production by the cisi ülkelerden biri olmasını sağlamaktadır. Russian Ministry of Energy for 2018 is 11.2 2018 için Rusya Enerji Bakanlığı tarafından million barrels per day, whereas the Interna- öngörülen ortalama petrol üretimi günde tional Energy Agency forecasts 11.4 million 11.2 milyon varil iken Uluslararası Enerji barrels per day by 2020. Ajansı, bu rakamın 2020 yılına kadar günde On the other hand, a recent report by the 11.4 milyon varil olmasını tahmin etmekte- Ministry of Natural Resources and Ecology of dir. the Russian Federation revealed a number of Öte yandan, Rusya Federasyonu Doğal striking facts: during 2016-2017, not a single Kaynaklar ve Ekoloji Bakanlığı tarafından new gas field was commissioned in the coun- yayınlanan son raporda çarpıcı gerçekler try, not a single large oil field was discovered, ortaya çıkmıştır: 2016-2017 döneminde and drilling works on the Arctic shelf were ülkede ne yeni doğalgaz sahası devreye suspended for an undetermined period of sokulmuş, ne de büyük petrol sahası keşfe- time. Interestingly, none of the above-men- dilmiş ve Arktik kıta sahanlığındaki sondaj tioned facts would have been foreseen be- çalışmaları belirsiz bir süre boyunca askıya fore 2014. There are several factors indicating alınmıştır. İlginç bir şekilde yukarıda bah- that currently Russia is at the peak of its oil sedilen hususların hiçbiri 2014’ten önce production, which is about to start declining öngörülmemiştir. Şu anda Rusya’nın petrol irreversibly in the mid-term perspective. üretiminin zirvesinde olduğunu ve orta va- Firstly, despite enormous amounts of dede geri dönülemez bir şekilde düşmeye proven oil reserves, there are certain circum- başlayacağını gösteren birkaç faktör bu- stances and fundamental geological restric- lunmaktadır. tions that make it costly to continuously in- Öncelikli olarak, muazzam miktarda crease oil production in Russia with the same kanıtlanmış petrol rezervlerine rağmen, capital and technologies that is available to- Rusya’nın mevcut sermaye ve teknolojik day. About 60% of all oil produced in Russia kapasitesi petrol üretiminin sürekli artırıl- nowadays is extracted from the oil fields of ması durumunda temel jeolojik kısıtlamalar Western Siberia, primarily concentrated in the nedeniyle daha maliyetli bir hale gelecektir. Yamalo-Nenets Autonomous Okrug. The rest Bugünlerde Rusya’da üretilen tüm petrolün of the production is scattered across many yaklaşık %60’ı başta Yamalo-Nenets Özerk other oilfields predominantly concentrated Okrugu olmak üzere Batı Sibirya’nın petrol

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

55 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA in the neighboring Volga-Ural region, other sahalarından çıkarılmaktadır. Üretimin geri parts of Siberia and the Arctic shelf. Many of kalanı ağırlıklı olarak komşu Volga-Ural the existing large oil fields that are currently bölgesinde, Sibirya’nın diğer kısımlarında operated are in fact substantially depleted. ve Arktik sahanlığında yoğunlaşan diğer Thus, according to a recent report by Rus- birçok petrol sahasına dağılmış durumda- sia’s VYGON Consulting company, the pro- dır. Hâlihazırda işletilmekte olan mevcut duction of oil in Western Siberia has reduced büyük petrol sahalarının çoğu aslında bü- by 10% within the latest decade and the yük ölçüde tükenmiştir. average well productivity dropped by 36%. Rusya’nın VYGON Consulting şirketi ta- Without significant technological upgrades, rafından açıklanan son rapora göre, Batı the production would fall by more than 2% Sibirya’daki petrol üretimi son on yılda yearly, and by 2024 the total production in %10 oranında azalırken ortalama petrol Western Siberia would reduce by 17%. The kuyusu verimliliği %36 oranında düşmüş- primary reason for the decline in the pro- tür. Önemli teknolojik yenilikler olmadan, duction is the rising water content of the oil petrol üretimi yılda %2’den fazla düşerek, deposits that result from water injection into 2024’e kadar Batı Sibirya’daki toplam üre- the wells. According to the Russian Ministry tim %17 oranında azalacaktır. Üretimdeki of Natural Resources and Ecology, the current düşüşün temel nedeni, kuyulara su enjek- degree of depletion of the West Siberian oil siyonundan kaynaklanan petrol yatakla- and gas basin is above 50%. The depletion of rının artan su içeriğidir. Rusya’nın Doğal the Volga-Ural oil and gas basin is approach- Kaynaklar ve Ekoloji Bakanlığı’ndan yapılan ing 70%. açıklamaya göre, Batı Sibirya petrol ve do- Even though it becomes more and more ğalgaz havzasının hâlihazırdaki tükenme costly to increase the production through ex- derecesi %50’nin üzerindedir. Bu durum ploiting the existing oil fields, there are still Volga-Ural petrol ve doğalgaz havzasında significant amounts of oil reserves in other ise %70’e yaklaşmaktadır. parts of the country that could potentially Mevcut petrol sahalarını kullanarak sustain the current volume of oil production üretimin artırılması gittikçe daha maliyetli or even increase it. However, this option has hale gelse de, ülkenin diğer bölgelerinde, become difficult to accomplish since recently as the Russian economy and its oil and gas mevcut petrol üretim hacmini potansiyel industry, in particular, bear the burden of the olarak sürdürebilecek ve hatta artırabilecek sanctions imposed by the United States, the önemli miktarlarda petrol rezervleri bu- European Union (EU) and some other coun- lunmaktadır. Lakin bu potansiyelin hayata tries that will lead to severe negative conse- geçirilmesi zor görünmektedir. Çünkü Rus quences over the long term. On August 1, ekonomisi ve özellikle petrol ve doğalgaz 2014, the EU imposed sectoral sanctions that endüstrisi, ABD, Avrupa Birliği (AB) ve diğer among many other things include a ban on bazı ülkeler tarafından uygulanan yaptı- the provision of innovative technologies to rımların yükünü taşımakta ve bunun uzun the Russian oil industry. In September 2014, vadede ciddi olumsuz sonuçlara yol açması another package of sanctions was introduced beklenmektedir. 1 Ağustos 2014’te AB’nin by the United States and the EU restricting yaptırımlarından petrol sektörü de nasibini the access of the largest Russian oil and gas almış, endüstrinin geliştirilmesi adına ge- companies to capital markets. Any cooper- rekli olan bir takım yenilikçi teknolojilerin ation with the Russian Federation related to tedarik edilmesi yasaklanmıştır. Daha son- services for deep-water mining and oil pro- ra Eylül 2014’te, ABD ve AB tarafından bir duction was also restricted to a great extent. başka yaptırım paketi uygulanmıştır. Böyle- The Western sanctions have already rece, Rusya’nın en büyük petrol ve doğalgaz sulted in some tangible adverse effects for şirketlerinin sermaye piyasalarına erişimi Russia’s oil and gas sector, which relies heav- kısıtlanmıştır. Rusya Federasyonu ile derin ily on importing foreign drilling and refinery su madenciliği ve petrol üretimi hizmet-

56 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ equipment, as well as on international financ- leriyle ilgili herhangi bir işbirliği de büyük ing. For example, limited cooperation and ölçüde kısıtlanmıştır. restrictions of access to new oil production Batı’nın yaptırımları, yabancı sondaj ve technologies have led to the cancellation of rafineri ekipmanları ithalatının yanı sıra nine major joint projects between the largest uluslararası finansmana büyük ölçüde ba- Russian oil company Rosneft and American ğımlı olan Rusya’nın petrol ve doğalgaz company ExxonMobil, which means the loss sektörü için bazı somut olumsuz etkilere of investments for ExxonMobil and the need neden olmuştur. Örneğin, sınırlı işbirliği to start searching for new partners and in- ve yeni petrol üretim teknolojilerine erişim vestors for Rosneft. According to the recent kısıtlamaları, en büyük Rus petrol şirketi research by the Russian AKRA credit rating Rosneft ve ExxonMobil arasında dokuz ana agency, negative effects of the cancelation projenin iptal edilmesine yol açmıştır. Bu, of these projects will materialize by 2020 in ExxonMobil için yatırımların kaybı ve Ros- the form of curtailed production at the ma- neft için yeni ortaklar ve yatırımcılar ara- jor oil fields and unfeasibility of production maya başlama ihtiyacı anlamına gelmek- at new oil fields with higher costs of oil ex- tedir. Rus kredi derecelendirme kuruluşu traction. During the past two years, Rosneft AKRA tarafından yapılan son araştırmalara has also suspended its projects in the Russky, göre, bu projelerin iptal edilmesinin olum- South Prinovozemelsky, Pomorsky, North Po- suz etkileri, 2020 yılına kadar büyük petrol morsky-1, North Pomorsky-2 and East Sibe- sahalarında kısıtlı üretim ve petrol çıkarma rian license areas located on the Arctic shelf maliyetleri daha yüksek olan yeni petrol that are believed to be highly promising. sahalarında üretimin olanaksızlığı şeklinde The direct consequence of the Western gerçekleşecektir. Geçtiğimiz iki yılda Ros- sanctions and restricted cooperation in the neft, Arktik sahanlığında bulunan Russkiy, oil and gas sector is the deficit of equipment, Güney Prinovozemelskiy, Pomorskiy, Kuzey which is necessary for launching new oil wells Pomorskiy-1, Kuzey Pomorskiy-2 ve Doğu and extracting oil in the sea shelf. According Sibirya gibi son derece umut verici lisans to the Russian Ministry of Energy, about 68% alanlarındaki projelerini de askıya almıştır. of the previously imported equipment for Batı yaptırımlarının bir sonucu olan the oil and gas industry such as offshore oil petrol ve doğalgaz sektöründeki kısıtlı iş- platforms, drilling equipment, electric pumps birliği, yeni petrol kuyuları açmak ve deniz and related software is now included in the sahanlığında petrol çıkarmak için gerekli sanctions list. In fact, the sanctions also neg- olan ekipman yoksunluğundan kaynak- atively affect other extractive industries of lanmaktadır. Rusya Enerji Bakanlığı’ndan Russia that are essentially important for its yapılan açıklamaya göre, açık deniz petrol economy. platformları, sondaj ekipmanları, elektrik- It is well known that the Russian econo- li pompalar ve ilgili yazılımlar gibi petrol my is highly dependent on oil and gas ex- ve doğalgaz endüstrisi için önceden ithal ports. Despite numerous initiatives and state edilen ekipmanın yaklaşık %68’i artık yap- programs aimed at the diversification of the tırımlar listesine dâhil edilmiştir. Yaptırımlar, economy, the continuous increase of oil and Rusya’nın ekonomisi için oldukça önemli gas production and exports since 2014 has olan ülkenin diğer madencilik endüstrileri- led to a further strengthening of the domi- ni de olumsuz yönde etkilemektedir. nance of the hydrocarbon industry in the Rusya ekonomisinin petrol ve doğalgaz Russian economy. It has been estimated that, ihracatına büyük ölçüde bağımlı olduğu at the current oil prices, a continuation of the iyi bilinmektedir. Ekonominin çeşitlendiril- Western sanctions would lead to $3-4 billion mesine yönelik sayısız girişimlere ve devlet annual losses of direct revenues from Russian programlarına rağmen, 2014’ten bu yana oil exports. By 2025, this figure would reach petrol ve doğalgaz üretiminin ve ihraca- $25-30 billion per year. In 2017, the share of tının sürekli artması, Rusya ekonomisinde the revenues from the oil and gas sector in hidrokarbon endüstrisinin hâkimiyetini

57 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the federal budget of Russia amounted to daha da güçlendirmiştir. Mevcut petrol fi- 39.58%. In this light, it becomes clear that the yatlarında Batı yaptırımlarının uygulanma- prolongation, let alone the tightening, of the ya devam etmesinin, Rus petrol ihracatın- current sanctions regime would make oil pro- dan elde edilen doğrudan gelirlerde yılda duction in Russia to contract gradually, caus- 3-4 milyar dolarlık kayıplara yol açması ing negative economic consequences. tahmin edilmektedir. 2025 yılına kadar bu rakam yılda 25-30 milyar dolara ulaşabilir. 2017 yılında Rusya’nın federal bütçesinde petrol ve doğalgaz sektöründen elde edilen gelirlerin payı %39.58 olmuştur. Bu çer- çevede mevcut yaptırımlar rejiminin devam etmesinin ve sıkılaştırılmasının, Rusya’da petrol üretiminin yavaş yavaş çökmesine neden olacağı ve olumsuz ekonomik so- nuçlar doğuracağı açıkça görülmektedir.

58 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ IRAN-PAKISTAN-INDIA GAS PIPELINE: IMPLEMENTATION ISSUES İRAN-PAKİSTAN-HİNDİSTAN DOĞALGAZ BORU HATTI: UYGULAMA SORUNLARI

Dinara Taldybayeva *

The Iran-Pakistan-India (IPI) gas pipeline İran-Pakistan-Hindistan (IPI) doğalgaz project was first initiated by Iran in mid- boru hattı projesi ile ilgili girişimler ilk olarak 1990s in order to transport the Iranian gas İran tarafından 1990’lı yılların ortalarında, through Pakistan to India. However, the idea İran doğalgazını Pakistan üzerinden Hindis- itself was first proposed in the late 1950s in tan’a taşıma amacıyla başlatılmıştır. Lakin bu a scientific article published by Pakistan’s öneri ilk olarak 1950’lerin sonunda Pakistan Military College of Engineering. The idea Askeri-Teknik Koleji tarafından bir bilimsel came to the fore in 1989, when Pakistan makalede ileri sürülmüştür. Bu fikir, 1989 faced a gas shortage. A preliminary agree- yılında Pakistan’da doğalgaz kıtlığının his- ment, which was signed between Tehran and sedilmeye başlamasının ardından gündeme Islamabad in 1995, was joined by India in gelmeye başlamıştır. 1995 yılında Tahran ve 1999. The project aims to provide gas trans- İslamabad arasında doğalgaz konusunda bir portation from Iran’s South Pars gas field to ön anlaşma imzalanmış ve daha sonra 1999 the Pakistani city Nawabshah near the bor- yılında bu anlaşmaya Hindistan katılmıştır. der with India and then to India. Projenin amacı İran’ın Güney Pars doğalgaz Out of 188 trillion cubic meters of proven sahasından Pakistan’ın Hindistan sınırları global reserves of natural gas, Iran holds 34 yakınındaki Nawabshah şehrine daha sonra trillion cubic meters, the largest reserves in Hindistan’a doğalgaz ulaşımını sağlamaktır. the world. This figure accounts for 18% of Bilindiği üzere İran, dünyada tespit edil- world gas reserves, 51% of total gas reserves miş 188 trilyon metreküp doğalgaz rezer- in the Middle East and 40% of gas reserves vinin 34 trilyon metrekübüne sahip olarak in the OPEC countries. According to the In- birinci sırada yer almaktadır. Bu rakam dün- ternational Energy Agency, Iran is the third ya doğalgaz rezervinin %18’ini, Orta Doğu largest gas producer in the world with 190 billion cubic meters of annual production. It bölgesinin toplam doğalgaz rezervinin should be noted that Iran’s oil and natural %51’ini ve OPEC ülkeleri doğalgaz rezervinin gas are frequently found together. To date, %40’ını oluşturmaktadır. Uluslararası Ener- 42 gas fields have been registered in Iran, ji Ajansı’nın verilerine göre İran, yılda 190 with the largest ones being North Pars, Tab- milyar metreküp doğalgaz üretimi ile dün- nak, Khayyam, Hangiran, Dalan, and Kangan. yanın üçüncü en büyük doğalgaz üreticisi In addition, Iran has gas fields shared with konumundadır. Bu konuda belirtilmelidir ki adjacent countries, which include the Sal- İran’ın doğalgaz kaynakları genellikle petrol man (shared with Saudi Arabia), Mobarak sahaları ile birlikte keşfedilmektedir. Bugüne (with the United Arab Emirates), Khengam kadar İran’da 42 doğalgaz sahası kaydedil- (with Oman), Gundbali (with Turkmenistan), miştir. Bunların en büyükleri olarak Kuzey and South Pars (with Qatar) gas fields. South Pars, Tabnak, Hayyam, Hangiran, Dalan, ve Pars is the world’s largest gas field, which is Kangan yer almaktadır. Bunun dışında İran’ın located on the Iran-Qatar border in the Per- komşu ülkeler ile birlikte işlettiği doğalgaz sian Gulf. 3,700 km2 of the South Pars field, sahaları da mevcuttur. Bunların bazıları: Su- which covers an area of 9,700 km2, are lo- udi Arabistan ile birlikte Salman doğalgaz cated within the Iranian borders and contain sahası, Birleşik Arap Emirlikleri ile Mobarak

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

59 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA approximately half of the country’s total gas doğalgaz sahası, Oman ile Khengam doğal- reserves. gaz sahası, Türkmenistan ile Gundbali doğal- According to the 1995 preliminary IPI gaz sahası ve Katar ile Güney Pars doğalgaz agreement, the total project cost amount- sahasıdır. Güney Pars, Basra Körfezi’ndeki ed to $2.5 billion. However, in the following İran-Katar sınırında bulunan dünyanın en years, the approximate cost of the 2,700 km büyük doğalgaz sahası olarak bilinmektedir. gas pipeline was revised upwards substan- Toplam 9700 km2 alanı kapsayan Güney Pars tially – to $7.5 billion. The Iranian section of sahasının 3700 km2’si İran karasularında yer the gas pipeline was supposed to be 1,100 almaktadır ve ülkenin toplam doğalgaz re- km, while the Pakistani and Indian sec- zervinin yaklaşık olarak yarısını oluşturmak- tions should stretch for 1,000 km and 600 tadır. km, respectively, and it was agreed that the 1995 yılında ön anlaşması imzalanan IPI construction of the pipeline would be com- projesinin maliyeti 2,5 milyar dolar olarak pleted in about five years. The initial annual belirlenmişti. Ancak, ilerideki yıllarda 2700 capacity of the pipeline was to be 22 billion km’lik doğalgaz boru hattının yaklaşık ma- cubic meters of natural gas, which was expected to be increased later to 55 billion cu- liyeti 7,5 milyar dolar olarak güncellenmiştir. bic meters. Of this potential volume, 22 bil- Doğalgaz boru hattının 1100 kilometresinin lion cubic meters were intended for Pakistan İran’dan, 1000 kilometresinin Pakistan’dan and 33 billion cubic meters – for India. It was ve 600 kilometresinin Hindistan toprakla- estimated that the provision of natural gas rından geçmesi planlanmış ve yaklaşık ola- transportation via land instead of underwa- rak 5 yıl içerisinde inşaatının tamamlanacağı ter would make it possible to reduce the cost konusunda anlaşma sağlanmıştır. Boru hat- fourfold. tının başlangıçtaki yıllık kapasitesi 22 milyar Initially, tense relations between India metreküp doğalgaz olmuş olup bunun daha and Pakistan slowed down the project’s im- sonra 55 milyar metreküpe çıkması beklen- plementation, but the positive trends in their mektedir. Bu potansiyel hacmin 22 milyar bilateral relations that occurred in 2004 sig- metrekübü Pakistan’a, 33 milyar metrekübü nificantly accelerated the process. The years ise Hindistan’a yöneliktir. Doğalgaz ulaşımı- of 2005-2007 marked a period of bilateral nın, su altı yerine kara üzerinden sağlanması and trilateral negotiations between Iran, Pa- da maliyetinin 4 kat azaltılmasına imkân ver- kistan and India. In February 2007, the par- mektedir. ties started talks on determining the price of İlk başta Hindistan ile Pakistan arasındaki natural gas, despite encountering a problem ilişkilerin gergin dönemleri boru hattı inşası- regarding the price of natural gas transit nı yavaşlatmıştır, ancak 2004 yılında iki ülke through Pakistan. The problem was seemed arasındaki ilişkilerde meydana gelen olumlu to be solved at the trilateral meeting held in eğilimler süreci önemli ölçüde hızlandırmış- New Delhi in June 2007, and the internation- tır. 2005-2007 yılları genel olarak İran-Pakis- al media reported 2010-2011 as the date of tan-Hindistan arasında iki taraflı ve üç taraflı the pipeline’s launch. However, in July 2007, görüşmelerin sürdüğü bir dönem olmuştur. Iran demanded that the price of gas should be re-evaluated every three years, which was Pakistan üzerinden geçecek doğalgazın opposed by India and Pakistan. In the pre- transit fiyatına ilişkin sorunlara rağmen ta- vious agreements, Iran had consented that raflar, Şubat 2007’de doğalgaz fiyatını belir- the price evaluation would be made once in leme konusunda görüşmelere başlamışlardır. every seven years. Haziran 2007’de Yeni Delhi’de gerçekleşen üç During the subsequent negotiations, taraflı görüşmede problem çözülmüş görün- Pakistan requested the Iranian gas price to mekteydi ve uluslararası medyada boru hat- be lowered. Iran’s position on the price was tının faaliyete geçme tarihi olarak 2010-2011 that it should be equal to about 85% of the yılları ifade edilmiştir. Fakat Temmuz 2007’de crude oil price in the period when the talks İran, doğalgaz fiyatının her üç yılda bir tekrar

60 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ were held, while Pakistan insisted on 70%. As değerlendirilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. a result, the countries agreed that the price Bu öneri Hindistan ve Pakistan tarafından of natural gas should be around 80% of the olumsuz karşılanmıştır. Daha önceki anlaş- price of crude oil at $50 per barrel. malarda İran fiyat değerlendirmesinin yedi On the other hand, India expressed dis- yılda bir yapılacağı konusunu onaylamıştır. satisfaction with the amount of natural gas Sonraki görüşmeler sırasında Pakistan to be supplied to the country through the İran’dan doğalgaz fiyatının indirilmesini ta- pipeline, which would meet only 5-10% of lep etmiştir. İran’ın fiyat konusundaki pozis- India’s need. Apart from that, the Iranian yonu ise görüşmelerin yapıldığı dönemde- gas to be supplied to the country could only ki ham petrol fiyatının %85’i iken, Pakistan be used for fuel purposes and could not be %70’i olması konusunda ısrarını sürdürmek- recycled. In 2008, India withdrew from the teydi. Sonuçta ülkeler petrolün bir varili 50 project arguing that the price of gas transit dolar olduğu sırada doğalgaz fiyatının ham should be resolved bilaterally with Pakistan. petrol fiyatının %80’i civarında olması nokta- Although India’s official reason for the with- sında görüş birliğine varmışlardır. drawal was the disagreement over pricing and Pakistan’s failure to provide a guarantee Hindistan ise boru hattı aracılığıyla ül- on continuous gas supply, the real reason keye sağlanacak doğalgaz miktarının ülke behind it was the U.S. sanctions against Iran. ihtiyacının sadece %5-10’unu karşılaması Tehran and Islamabad then announced that konusunda memnuniyetsizliğini bildirmiştir. the gas pipeline project between the two Bunun dışında ülkeye tedarik edilecek İran countries would continue under the name doğalgazı sadece yakıt amacında kullanabi- of the Peace Pipeline. However, the United lecek bir gaz olmakla birlikte kimyasal geri States announced that it would not sup- dönüşüme tâbî değildir. Ayrıca Hindistan, port Pakistan’s cooperation with Iran. As a Pakistan ile gaz transit fiyatının ikili bir şe- result, in 2013, Pakistan and India became kilde çözülmesi gerektiğini ileri sürerek 2008 part of the U.S.-backed Turkmenistan-Af- yılında projeden geri çekilmiştir. Hindistan ghanistan-Pakistan-India (TAPI) gas pipeline geri çekiliş sebebini resmi olarak projedeki project. doğalgaz fiyatı üzerindeki anlaşmazlıklar ve Another important concern was related Pakistan tarafından sürekli doğalgaz tedariki to the financing of the IPI project. In fact, sağlanacağı konusunda garantinin verilme- most of the regional energy projects are mesi şeklinde öne sürse de perdenin arka- funded by the Asian Development Bank sındaki gerçek nedenlerden birisi ABD’nin (ADB). However, in 2008, during the period İran’a karşı yaptırımları söz konusu olmuştur. of active discussions on the IPI project, the Tahran ve İslamabad, iki ülke arasında doğal- ADB announced that the bank would assist gaz projesinin Barış Boru Hattı adı ile devam the project only in case Pakistan imported edeceğini açıklamıştır. Bununla birlikte, ABD, natural gas from the Central Asian countries, Pakistan’ın İran ile enerji işbirliğini yapmasını not from Iran. In addition, the ADB suggest- desteklemeyeceğini açıklamıştır. Daha sonra, ed that Pakistan and India should solve their 2013 yılında Pakistan ve Hindistan, ABD’nin energy problems only through Central Asian gas and energy imports. The ADB’s position desteklediği Türkmenistan-Afganistan- Pa- was probably a result of the pressure from kistan-Hindistan (TAPI) projesine dâhil ol- the United States that insisted on maintain- muştur. ing a strict sanctions regime against Iran. IPI projesinin uygulanmasındaki diğer In 2016, following the signing of the Joint bir sorun projenin finanse edilmesi konusu Comprehensive Plan of Action (JCPOA) on idi. Aslında bölgesel enerji projelerinin çoğu Tehran’s nuclear program that provided for Asya Kalkınma Bankası (AKB) tarafından fi- the gradual abolition of sanctions against nanse edilmektedir. Ancak IPI projesi üze- Iran, the IPI project was open to discussion rinde aktif tartışmaların sürdüğü dönemde again. In 2017, the Indian Government’s 2008 yılında AKB, Pakistan’ın doğalgaz itha-

61 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Standing Committee on Petroleum and latını İran’dan değil sadece Orta Asya ülke- Natural Gas began to support the revival lerinden tedarik ettiği zaman destekte bu- of the IPI project. This may also be due to lunacağını açıklamıştır. Bunun dışında AKB, India’s weakening position in the TAPI proj- Pakistan ve Hindistan’a enerji problemlerini ect. According to the official estimates, the sadece Orta Asya doğalgazı ve enerjisi itha- country is projected to become the world’s latı üzerinden çözmesi gerektiği önerisinde third-largest energy consumer by 2030. bulunmuştur. AKB’nın pozisyonu, muhteme- With this in mind, India plans to meet its en- len, İran’a karşı sıkı bir yaptırım rejiminin sür- ergy needs not through Afghanistan, whose dürülmesinde ısrar eden ABD’nin baskısının stability under the TAPI project has not yet bir sonucu olmuştur. been achieved, but from other channels. 2016 yılında İran’a karşı uygulanan yaptı- According to experts, the construction of rımların kademeli olarak kaldırılmasını sağ- the pipeline was in the interest of the three layan Tahran nükleer programına ilişkin Kap- participating countries. Iran had the op- samlı Ortak Eylem Planı’nın (KOEP) imzalan- portunity to export natural gas at low cost via Pakistan to India, which has a growing masından sonra IPI projesi tekrar tartışmaya population with an ever increasing demand açık hale gelmiştir. Hindistan Hükümeti’nin for energy. As to Pakistan, besides its energy Petrol ve Doğalgaz Daimi Komitesi 2017 yı- needs, the country could earn $500 million lında IPI projesinin yeniden canlanma fikrini a year by offering the transit corridor. For desteklemeye başlamıştır. Bu davranışının, Pakistan and India, the decision to take part Hindistan’ın TAPI projesindeki pozisyonunun in the energy project such as the IPI pipe- zayıflamasına da bağlı olduğu belirtilebilir. line was of great political significance. The Resmi tahminlere göre, 2030 yılına kadar project would enable the two countries to ülkenin dünyanın üçüncü en büyük enerji make common political decisions to ensure tüketicisi olması beklenmektedir. Bunu göz energy security in the region. önüne alan Hindistan, ülkenin enerji ihtiya- In 2018, Washington withdrew from the cını TAPI projesi ile istikrarı henüz sağlanma- JCPOA and reinstated sanctions on Iran’s yan Afganistan üzerinden değil diğer kanal- energy sector, which creates uncertainties lardan karşılamayı planlamaktadır. about the perspectives of the IPI project. Uzmanların fikirlerine göre, boru hattının Russia’s Gazprom offers to invest in the inşası üç katılımcı ülkenin de menfaatine uy- construction of the IPI pipeline, while China gun idi. İran için Hindistan gibi artan nüfusa aims to ensure the supply of Iranian ener- ve enerji ihtiyacına sahip doğalgaz tüketici- gy resources through the China-Pakistan sine Pakistan üzerinden düşük maliyetle do- economic corridor. The fact that the United ğalgaz ihracatını yapma fırsatı vardı. Pakis- States does not support the IPI project can tan’ın ise, ülkenin enerji ihtiyacının dışında, also increase the willingness of Russia and sadece transit koridor niteliğinden dahi yıllık China to participate in the project. If Mos- 500 milyon dolar kazanacağı ileri sürülmüş- cow and Beijing invest in the project, it is expected to make a significant contribution tü. Pakistan ve Hindistan için IPI projesi gibi to the diversification of energy supply in the enerji projesinde birlikte yer alma kararının region. siyasi anlamı büyüktü. Proje sayesinde iki ülkenin bölgedeki enerji güvenliğinin sağ- lanması için ortak siyasi kararlar alması da mümkün olacaktı. 2018 yılında Washington, KOEP’den çe- kilmiş olup İran’ın enerji sektörü üzerindeki yaptırımları yeniden yürürlüğe koymuştur ve bu da IPI projesinin perspektifi konusunda belirsizlikleri tekrardan ortaya çıkarmaktadır. Rusya’nın Gazprom şirketi IPI boru hattının

62 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ inşasına yatırım yapmayı teklif etmektedir. Çin ise İran’ın enerji kaynaklarının tedarikini Çin-Pakistan ekonomik koridoru aracılığıy- la sağlamayı amaçlamaktadır. IPI projesinin ABD’nin desteklemediği bir proje olmasının da Rusya ve Çin’in projeye katılım isteğini ar- tırdığını ifade edebiliriz. Projeye Moskova ve Pekin’in yatırım sağlaması halinde, projenin bölgedeki enerji arzının çeşitlendirmesine önemli bir katkı sağlaması beklenmektedir.

63 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

64 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ CURRENT DEVELOPMENTS IN KAZAKHSTAN’S OIL AND GAS SECTOR KAZAKİSTAN’IN PETROL VE DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDEKİ GÜNCEL GELİŞMELER

Lidiya Parkhomchik *

Nowadays, Kazakhstan is among the Günümüzde Kazakistan, dünyanın en world’s fastest-growing primary energy hızlı büyüyen birincil enerji kaynağı üre- source producers and exporters. The energy ticileri ve ihracatçıları arasında yer almak- industry of Kazakhstan includes oil, gas and tadır. Kazakistan’ın enerji endüstrisi petrol, coal production, and electricity generation. doğal gaz ve kömür üretimi ile elektrik Being at the heart of Kazakhstan’s energy üretimi içermektedir. Kazakistan enerji industry, the oil and gas sector traditionally endüstrisinin merkezinde yer alan petrol generates a large percentage of the country’s ve doğal gaz sektörü, geleneksel olarak GDP. For instance, the oil and gas sector con- ülkenin GSYİH’sının büyük bir bölümünü tributed around 20% to the country’s GDP oluşturmaktadır. Örneğin, petrol ve doğal in 2017. Moreover, it is well known that over gaz sektörü, 2017 yılında ülkenin GSYİH’sı- 90% of money that goes to the National Fund nın yaklaşık %20’sine katkıda bulunmuştur. of Kazakhstan originate in taxes coming from Ayrıca, Kazakistan Ulusal Fonu’na giden oil export revenues. Taking into account the paranın %90’ından fazlasının petrol ihracat fact that these funds are allocated for both gelirlerinden gelen vergilerden kaynak- encouraging economic growth and financing landığı iyi bilinmektedir. Bu fonların hem budget deficits, there is a need to ensure that ekonomik büyümeyi teşvik etmek hem de oil and gas are produced in a sustainable way bütçe açıklarını finanse etmek için ayrıldı- for the decades to come. ğı göz önüne alındığında, petrol ve doğal Over the past years, the demand for the gazın gelecek on yıllarda sürdürülebilir bir Kazakh oil around the world has been rela- şekilde üretilmesinin sağlanmasına ihtiyaç tively stable. In 2017, Kazakhstan boosted duyulmaktadır. oil production by 10.5% to 86.2 million tons, Geçtiğimiz yıllar boyunca dünyada Ka- an increase of 8.2 million tons compared to zakistan petrolüne talep nispeten istikrarlı 2016, which is the best result in the country’s olmuştur. Kazakistan 2017’de petrol üre- history. Such an increase is a result of an up- timini 2016’ya göre 8.2 milyon ton ya da ward trend in the oil output of the Atyrau re- %10.5 oranında artırarak 86.2 milyon tona gion, where a 21.4% growth was registered in yükseltmiş ve bu ülke tarihinde en yüksek the first 11 months of 2017, mostly due to the rakam olmuştur. Bu artış, 2017 yılının ilk 11 considerable increase in oil production at the ayında Atırau bölgesinin petrol üretiminde Kashagan field that reached 8.3 million tons, kaydedilen %21.4’lük bir artış eğiliminin bir which is 66% higher than the original annu- sonucudur. Çünkü Kaşagan sahasında pet- al plan of 5 million tons. This coupled with rol üretimi 8.3 milyon tona ulaşmış olup, the steady oil output increase at the Tengiz planlanan yıllık 5 milyon tondan %66 daha and Karachaganak fields, namely, by 4.1% fazlasına ulaşmıştır. Buna ek olarak, Tengiz and 9.5% to 28.7 million tons and 12.5 mil- ve Karaçaganak sahalarında petrol üretimi lion tons, respectively. These three largest oil sırasıyla %4.1 ve %9.5 artışla 28.7 milyon fields in Kazakhstan account for over 57% of tona ve 12.5 milyon tona yükselmiştir. Ka- total oil output in 2017. Thus, despite the fact zakistan’daki bu üç büyük petrol sahası, that the Kyzylorda and Mangystau regions 2017 yılındaki toplam petrol üretiminin

* Institute of World Economics and Politics, Kazakhstan. [email protected]

65 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA continue to show negative dynamics with %57’sinden fazlasını oluşturmaktadır. Böy- 3.9% and 0.4% decreases in oil production, lece, Kızılorda ve Mangıstau bölgelerinin respectively, Kazakhstan was able to increase petrol üretiminde sırasıyla %3.9 ve %0.4’lük the total oil output after four years of decline. negatif dinamikler göstermeye devam et- To compare, the country’s oil production de- mesine rağmen, Kazakistan dört yıllık dü- creased from 81.8 million tons in 2013 to 80.8 şüşün ardından toplam petrol üretimini million tons in 2014, falling further to 79.4 artırabilmiştir. Karşılaştırmak gerekirse, ül- million tons in 2015 and finally reaching 78 kenin petrol üretimi 2013 yılında 81.8 mil- million tons in 2016. yon ton iken 2014 yılında 80.8 milyon tona However, by hitting its all-time high Ka- ve 2015 yılında 79.4 milyon tona düşmüş zakhstan exceeded the maximum oil output olup, bu rakam 2016’da 78 milyon tona ka- it had agreed to observe under the OPEC’s dar azalmıştır. production cut deal. Under the agreement, Ancak, tüm zamanların en yüksek sevi- Kazakhstan committed to cut oil output by yesine ulaşan Kazakistan, OPEC’in üretim 20,000 barrels per day (bpd) from the base- kısıntısı anlaşması çerçevesinde yerine ge- line month level (October 2016) to average tirmeyi kabul ettiği maksimum petrol çıkışı 1.7 million bpd starting in November 2016. oranını aşmıştır. Anlaşmaya göre Kazakis- As a result, in order to fulfill its commitment tan, Kasım 2016’dan itibaren günlük petrol given to OPEC Kazakhstan was supposed to üretimini 20,000 varil azaltarak aylık ortala- cut its oil production by 1 million ton in 2017. ma seviyeden (Ekim 2016) 1.7 milyon varile It must, however, be taken into consideration indirmeyi taahhüt etmiştir. Bunun sonucu that if the country had continued to keep the olarak, Kazakistan, OPEC’e verilen taahhü- October 2016 levels of production the total dü yerine getirmek için 2017 yılında petrol oil output would have reached over 86 mil- üretimini 1 milyon ton azaltmak durumun- lion tons in 2017. Therefore, Astana doesn’t da kalmıştır. Bununla birlikte, eğer ülke see itself as a violator of the OPEC’s oil cut Ekim 2016’daki üretim seviyesini sürdür- deal given that the amount of the excess out- meye devam etseydi, toplam petrol çıkışı put totaled only 40,000 bpd. However, since 86 milyon tonu aşmış olurdu. Bu nedenle, Kazakhstan has set its oil production forecast aşırı üretim miktarı sadece günlük 40,000 for 2018 at the level of 87 million tons it could varil olduğu için Astana, kendisini OPEC’in be a cause for concern among the oil cut deal petrol üretimi kısıntısı anlaşmasının ihlalci- participants. si olarak görmemektedir. Bununla birlikte, It is also worth mentioning that with the Kazakistan 2018 yılı için petrol üretim tah- launch of the Kashagan project Kazakhstan minini 87 milyon ton seviyesinde belirledi- managed to increase its oil shipments via ğinden, bu durum petrol kısıntısı anlaşması the Russia-oriented pipelines, namely, the katılımcıları arasında endişe kaynağı olabi- Tengiz-Novorossiysk, or Caspian Pipeline lir. Consortium (CPC), and the Atyrau-Samara oil Ayrıca, Kaşagan projesinin başlatılma- pipelines. For instance, in early January 2018 sıyla Kazakistan’ın, Rusya merkezli boru the CPC reported that the Kazakh hydrocar- hatları olan Tengiz-Novorossiysk veya Ha- bons accounted for around 50 million tons zar Boru Hattı Konsorsiyumu (CPC) ve Atı- out of 55.1 million tons of oil exported via rau-Samara petrol boru hatları aracılığıyla the pipeline, which is a 10.8 million tons in- petrol sevkiyatlarını artırabildiğini belirt- crease compared to 2016. Moreover, accord- mek gerekmektedir. Örneğin, Ocak 2018 ing to the KazTransOil report, the amount of başında CPC, boru hattı aracılığıyla ihraç oil transported through the Atyrau-Samara edilen 55.1 milyon ton petrolün yaklaşık 50 pipeline was 15 million tons, or 0.8 million milyon tonunun Kazak hidrokarbonları ol- tons more than in 2016. On the other hand, duğunu bildirmiştir. Bu rakam, 2016 yılına the volume of the Kazakh oil transshipped via kıyasla 10.8 milyon tonluk bir artışa tekabül the Atasu-Alashankou pipeline to China has etmektedir. Bunun yanı sıra, KazTransOil continued its steady decline decreasing from raporuna göre, Atırau-Samara boru hattı

66 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ 2.8 million tons in 2016 to 1.6 million tons in aracılığıyla taşınan petrol miktarı 2016’ya 2017. Considering the fact that the total oil kıyasla 0.8 milyon ton artarak 15 milyon exports of Kazakhstan reached 69.8 million tona ulaşmıştır. Öte yandan, Atasu-Alaşan- tons registering a 12.4% increase, it becomes kou boru hattı aracılığıyla Çin’e gönderilen clear that the Russia-oriented oil pipelines Kazak petrolünün hacmi sürekli düşmeye remain key export routes for hydrocarbons devam ederek 2016 yılında 2.8 milyon ton produced in the country. iken 2017 yılında 1.6 milyon tona gerile- However, although Kazakhstan’s oil pro- miştir. Kazakistan’ın toplam petrol ihraca- duction is growing, and the oil price has tının %12.4 artışla 69.8 milyon tona ulaştığı stabilized, oil revenues to the National Fund göz önüne alındığında, Rusya’ya yönelik will decrease in the coming year. The mat- petrol boru hatlarının ülkede üretilen hid- ter is that Kashagan, similar to Tengiz and rokarbonların önemli ihracat güzergahları Karachaganak, is developed under the pro- olmaya devam ettiği anlaşılmaktadır. duction sharing agreement (PSA). As a re- Bununla birlikte, Kazakistan’ın petrol sult, the National Fund will start receiving oil üretimi artarken ve petrol fiyatı istikrara revenues from the Kashagan PSA only after kavuşmuş olmasına rağmen, önümüzde- its operators will have real return on their in- ki yıl Ulusal Fon’a yönelik petrol gelirleri vestments. Despite the fact that state-owned azalacaktır. Bunun nedeni, Kaşagan sa- KazMunaiGaz is among the shareholders of hasının, Tengiz ve Karaçaganak’a benzer şekilde üretim paylaşımı anlaşması (PSA) the project, in 2016 the company reached an kapsamında geliştirilmesidir. Yani, Ulusal agreement with Vitol, the international ener- Fon, ancak petrol sahasının operatörleri gy and commodity trader, on $1 billion worth yatırımlarında gerçek kazanç elde ettikten pre-export financing of oil supplies from the sonra Kaşagan PSA’dan petrol gelirleri al- Kashagan field for five years, under a scheme maya başlayacaktır. Projenin hissedarları similar to the one applied in the Tengiz field arasında yer almasına rağmen devlete ait deal. Moreover, in August 2017 KazMunaiGaz KazMunaiGaz şirketi, 2016 yılında uluslara- received an additional prepayment for the rası enerji ve emtia ticareti yapan Vitol şir- amount of $600 million. Therefore, the com- keti ile Tengiz sahası anlaşmasında uygula- pany has already received its oil revenues for nan plana benzer bir plan kapsamında beş the next few years. yıl boyunca Kaşagan sahasından 1 milyar One of the available options to raise the dolarlık petrol kaynaklarının ihracat öncesi amount of revenues sent to the National finansmanı konusunda anlaşma imzalamış- Fund may be an increase of gas exports. In- tır. Ayrıca, Ağustos 2017’de KazMunaiGaz, deed, in 2017 gas production in Kazakhstan 600 milyon dolar değerinde ek bir ön öde- amounted to 59.9 billion cubic meters show- me almıştır. Dolayısıyla, şirket önümüzdeki ing a 14% growth compared to 2016, while birkaç yıl için petrol gelirlerini almış du- gas exports increased by 26.3% to 17.3 billion rumdadır. cubic meters. The bulk of the exported gas Ulusal Fona gönderilen gelir tutarını went to Russia, but in October 2017 Kazakh- yükseltmek için mevcut seçeneklerden biri stan began, for the first time, to export gas to de doğal gaz ihracatının artması olabilir. China. By the end of 2017, the volume of the Nitekim 2017 yılında Kazakistan’da doğal exported gas totaled 1.1 billion cubic meters. gaz üretimi 2016’ya göre %14 oranında Taking into account the plan to increase gas artarak 59.9 milyar metrekübe yükselirken, shipments to China to 10 billion cubic meters doğal gaz ihracatı %26.3 oranında artarak and the total gas production to 53.4 billion 17.3 milyar metrekübe ulaşmıştır. İhraç edi- cubic meters in 2018, there is a chance that len doğal gazın büyük bir kısmı Rusya’ya the expected growth of gas exports could gitmiştir, ancak Ekim 2017’de Kazakistan partly compensate the decline in government ilk kez Çin’e doğal gaz ihraç etmeye başla- revenues from the depleting oil fields in the mıştır. 2017 yılının sonuna kadar ihraç edi- Kyzylorda and Mangystau regions. len doğal gaz hacmi 1.1 milyar metreküp

67 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA In order to ensure a high growth in the olmuştur. 2018 yılında Çin’e yapılan doğal country’s oil and gas production, it is im- gaz sevkiyatlarını 10 milyar metreküp ve portant not to lose momentum and continue toplam doğal gaz üretimini 53.4 milyar investing in the energy resource exploration. metreküp seviyesine çıkarma planı göz Currently, 271 hydrocarbon sites are being önüne alındığında, beklenen doğal gaz ih- developed in Kazakhstan, including produc- racat artışının Kızılorda ve Mangıstau böl- tion at 92 sites, exploration at 64 sites, and gelerindeki tükenmekte olan petrol sahala- joint production and exploration at 115 sites. rından elde edilen hükümet gelirlerindeki In fact, since 2003 there has been no substan- düşüşü kısmen telafi edebileceği ihtimali tial increase in the volumes of recoverable bulunmaktadır. reserves of both oil and gas. Moreover, the Ülkenin petrol ve doğal gaz üretiminde growth of reserves registered over the past yüksek bir büyümenin sağlanması için iv- 10-15 years was mainly due to additional meyi kaybetmemek ve enerji kaynaklarının exploration of the previously known oil and araştırılmasına yatırım yapmaya devam et- gas fields. The lion’s share of the geological mek önemlidir. Hâlihazırda Kazakistan’da exploration works, on the basis of which the 92 alanda üretim, 64 alanda arama ve 115 major prospective reserves of Kazakhstan alanda ortak üretim ve arama faaliyetleri have been identified, were conducted during dâhil olmak üzere 271 hidrokarbon alanı the Soviet era, namely, in 1970-1980s. Thus, geliştirilmektedir. Aslında, 2003 yılından the current geological exploration is based bu yana geri kazanılabilir petrol ve doğal primarily on the 50-year-old research made gaz rezervlerinin hacminde önemli bir artış by Soviet specialists. Therefore, despite the olmamıştır. Ayrıca, son 10-15 yılda kayde- fact that there is some increase in Kazakh- dilen rezervlerin artışı, daha önce bilinen stan’s oil and gas reserves, the increment rate petrol ve doğal gaz sahalarının ek araştır- is not sufficient to meet the projected growth malarından kaynaklanmıştır. Kazakistan’ın in oil and gas production. önemli potansiyel rezervlerinin tespit edil- In fact, since the majority of Kazakhstan’s diği jeolojik arama faaliyetlerinin aslan payı, natural resources is concentrated in the west- Sovyet döneminde, yani 1970-1980’lerde ern part of the country, namely, in the Atyrau gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle, mevcut (72%) and Mangistau (12%) regions, while jeolojik arama faaliyetleri esasen Sovyet the country’s prospective reserves of oil and uzmanları tarafından yapılan 50 yıllık araş- gas are potentially located in the Kazakh sec- tırmaya dayanmaktadır. Bundan dolayı, Ka- tor of the Caspian Sea, it can be easily seen zakistan petrol ve doğal gaz rezervlerinde that the Pre-Caspian basin has the largest bir miktar artış olmasına rağmen, bu artış potential for the development of hydrocar- oranı petrol ve doğal gaz üretimindeki bü- bon deposits. Currently, a number of projects yümeyi karşılamak için yeterli değildir. is underway in the Kazakh sector, including Kazakistan’ın doğal kaynaklarının ço- the North-Caspian project (Kashagan, Kalam- ğunluğu ülkenin batı kesiminde, yani Atı- kas-sea, Kayran, Aktoty), Zhemchuzhina (Kha- rau (%72) ve Mangıstau (%12) bölgelerin- zar, Auezov), H-block, Kurmangazy, Satpayev, de yoğunlaşırken, ülkenin muhtemel petrol and Zhambyl, which are implemented by ve doğal gaz rezervleri potansiyel olarak the national operator KazMunaiGaz in part- Hazar Denizi’nin Kazakistan’a ait bölü- nership with some transnational and foreign münde bulunduğu için, Hazar havzasının energy companies. However, due to the lack hidrokarbon yataklarının geliştirilmesi açı- of developed infrastructure and high capital sından en büyük potansiyele sahip olduğu expenditures further development of the off- kolayca görülebilir. Şu anda, Kuzey-Hazar shore projects faces a number of challenges. projesi (Kaşagan, Kalamkas-deniz, Kayran, It appears that the government of Ka- Aktotı), Jemçujina (Hazar, Auezov), H-blok, zakhstan has recognized the problem of un- Kurmangazı, Satpayev ve Jambıl dâhil ol- derfinanced exploration works and limited mak üzere Kazakistan’a ait bölümde bir technological capabilities. Since Kazakhstan’s dizi proje devam etmektedir. Bu projeler,

68 CHAPTER 1. ECONOMIES OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 1. AVRASYA ÜLKELERİ EKONOMİLERİ oil and gas sector is heavily dependent on bazı uluslararası ve yabancı enerji şirket- its mega-projects, such as Tengiz, Kashagan leri ile ortaklaşa çalışan ulusal operatör and Karachaganak, any uncertainty over KazMunaiGaz tarafından uygulanmaktadır. their expansion plans, unexpected produc- Bununla birlikte, gelişmiş altyapı eksikliği tion delays, and possible industrial accidents ve yüksek sermaye harcamaları nedeniyle, could cause a significant decline in the coun- kıyı ötesi projelerin daha da geliştirilmesi try’s total liquids output. Therefore, in order bir takım zorluklarla karşı karşıya kalmak- to both minimize the risks and stabilize the tadır. production outlook, Kazakhstan could gain Kazakistan hükümetinin, yetersiz ara- more advantage from increasing explora- ma faaliyetleri ve sınırlı teknolojik kapasi- tion activities and developing medium-sized te problemini kabul ettiği görülmektedir. projects. Kazakistan’ın petrol ve doğal gaz sektörü Tengiz, Kaşagan ve Karaçaganak gibi bü- yük projelere bağımlı olduğu için, genişle- me planları, beklenmedik üretim gecikme- leri ve olası endüstriyel kazalar konusunda herhangi bir belirsizlik ülkenin toplam sıvı üretiminde belirgin bir düşüşe neden olabilir. Bu nedenle, hem riskleri en aza indirgemek hem de üretim görünümünü istikrara kavuşturmak için Kazakistan, arama faaliyetlerinin arttırılmasından ve orta ölçekli projelerin geliştirilmesinden daha fazla avantaj kazanabilir.

69 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS

BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER COOPERATION WITH INTERNATIONAL ORGANIZATIONS AND REGIONAL POWERS

ULUSLARARASI ORGANİZASYONLAR VE BÖLGESEL GÜÇLERLE İŞBİRLİĞİ EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

74 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER BRI AND SINO-RUSSIAN RELATIONS IN CENTRAL ASIA KUŞAK VE YOL GİRİŞİMİ VE ORTA ASYA’DA ÇİN-RUSYA İLİŞKİLERİ

Asset Ordabayev *

Nowadays the Russian-Chinese relations Günümüzde Rusya-Çin ilişkileri, Rus- have become strategic, which is due to a ya-ABD ve Rusya-AB ilişkilerindeki derin number of developments: the deep crisis in kriz ve bu bağlamda Moskova’nın Doğu’ya the Russian-U.S. and Russian-EU relations yönelişi gibi bir takım gelişmelerden dola- and, against that backdrop, a pivot to the East yı gelişmektedir. Orta Asya’daki iki önemli announced by Moscow. This format of rela- aktör olan Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) ve tions between the People’s Republic of China Rusya Federasyonu arasındaki bu ilişki bi- (PRC) and the Russian Federation, two key çimi, bölge ülkeleri için yeni koşullar yarat- regional players in Central Asia, creates new maktadır. Bu, özellikle Orta Asya ülkelerinin circumstances for the regional countries, and altyapı projelerini başarılı bir şekilde uygu- this may particularly affect the implementa- lamaları için bir fırsat penceresi açan Çin’in tion of the Chinese Belt and Road Initiative Kuşak ve Yol Girişimi’nin (KYG) uygulanma- (BRI) that opens up a window of opportunity sını etkileyebilir. for the Central Asian nations to successfully Rusya ve Çin, Orta Asya’daki en önemli implement infrastructure projects. yabancı aktörler olmalarına rağmen, Pekin, While Russia and China are the major ex- Moskova’nın bölgede üstünlüğü olduğunu ternal actors in Central Asia, Beijing under- bilmektedir. Aynı zamanda, her iki oyuncu stands that Moscow still has an upper hand da Orta Asya ülkelerinin önde gelen siya- in the region. At the same time, both players silerinin KYG’ye büyük umutlar bağladıkla- realize that the political elites of the Central rının farkındadır. Bu nedenle, genel olarak, Asian countries have high hopes for the BRI. Rusya ve Çin, KYG altyapı projelerinin uy- Therefore, in general, Russia and China are gulanmasını tehlikeye atmamak için karşı- ready to show flexibility and understanding lıklı ilişkilerinde esneklik ve anlayış göster- in their mutual relations to avoid jeopardiz- meye hazırdır. Bu demek oluyor ki, Pekin ing the implementation of the BRI infrastruc- bölgedeki imajını bozmama adına sadece ture projects. This means, for example, that Moskova’nın çıkarlarını tatmin etmek için Beijing cannot just roll up some projects to bazı projelerini iptal etmeyebilir. satisfy Moscow’s interests as there is a risk to Bu arada, Rusya ve Çin, her iki ülke için significantly spoil their images in the region. de “stratejik iç bölge” olan Orta Asya’da ih- Meanwhile, Russia and China pursue a tiyatlı bir politika izlemektedir. Bu ülkelerin cautious policy in Central Asia, which is a bölgede güvenliği sağlama konusunda or- “strategic hinterland” for both countries. They tak bir hedefleri bulunmaktadır. Bu, Çin için have a common goal of ensuring security in sürdürülebilir enerji kaynaklarını ve Sin- the region: this allows China to rely on sus- can sınırlarında istikrarı sağlama anlamına tainable energy supplies and stability at Xin- gelirken Rusya için ise, güney sınırlarında jiang’s borders, while for Russia this means huzur anlamına gelmektedir. Ek olarak, iki tranquility on its southern borders. In addi- ülkenin Batı ile şimdiki ve gelecekteki çeliş- tion, the two countries need each other to kilerinin üstesinden gelmek için farklı de- overcome their present and future contradic- recelerde olsa da birbirlerine ihtiyaçlarının tions with the West, but to a varying degree. olduğu söylenebilir. ÇHC için, ABD ile ya- For the PRC, maintaining good relations with şanan, ve ülke sınırlarının çevresi boyunca Russia is and will be indispensable during on- diğer önemli bölgesel oyuncularla devam

* PhD student, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

75 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA going and potential tensions with the United eden ve potansiyel gerginlikler sırasında States and other key regional players along Rusya ile iyi ilişkilerin sürdürülmesi vazge- the perimeter of its borders. For Moscow, Bei- çilmez olacaktır. Moskova için Pekin, yap- jing remains the only strong ally and neces- tırımlar altında ve Batı’ya karşı muhalefet sary economic partner, while it is under sanc- ederken, tek güçlü müttefik ve gerekli bir tions and in opposition to the collective West. ekonomik ortak olmaya devam etmekte- Back in 2014, Gazprom and the CNPC signed dir. Gazprom ve Çin Ulusal Petrol Şirketi a $400 billion contract on the supply of 38 (CNPC), 2014 yılında ‘‘Sibirya’nın Gücü Boru billion cubic meters of Russian gas per year to Hattı’’ aracılığıyla Çin’e yıllık 38 milyar met- China via the Power of Siberia pipeline. There reküp Rus doğalgazı temini için 400 milyar are also agreements to build a high-speed dolarlık bir sözleşmeyi imzalamıştır. Ayrıca, Moscow-Kazan highway worth about $15 yaklaşık 15 milyar dolar değerinde yüksek billion and to jointly develop the Yamal LNG hızlı Moskova-Kazan otoyolunu inşa etmek project. More importantly, it is noteworthy ve ortaklaşa Yamal LNG projesini geliştir- that the Kremlin’s pivot to the East has not mek için anlaşmalar bulunmaktadır. Daha yet resulted in breakthroughs in its relations da önemlisi, Kremlin’in Doğu’ya yöneliş with other key Asian countries. girişimlerinin henüz diğer Asya ülkeleriyle It is widely believed that there is a sta- ilişkilerinde yeterince yol kat edememesi tus-quo established between Russia and Chi- dikkat çekicidir. na in Central Asia, in which the PRC is respon- Orta Asya’da Rusya ile Çin arasında bir sible for the region’s economic development, statükonun oluştuğuna inanılmaktadır. while Russia provides security, having such Burada ÇHC, bölgenin ekonomik kalkın- a useful tool as the CSTO for this purpose. masından sorumluyken, Rusya Kolektif However, there is an opinion that this “divi- Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) gibi sion of labor” has undergone a major change yararlı bir araçla güvenlik sağlamaktadır. after the initial announcement of the BRI in Ancak, 2013 yılında KYG’nin ilk açıklan- 2013. However, it seems that the above-men- masından sonra bu “görev dağılımının” da tioned status-quo still exists today because büyük değişimlerin yaşandığını görme- it continues to benefit both countries. For mize rağmen Rusya’nın mevcut hâkimi- Beijing, this division of responsibility reduces yetini koruduğu belirtilmelidir. Pekin için, costs of implementing infrastructure projects, bu sorumluluk dağılımı, altyapı projelerini unlike in the Asia-Pacific region, where the uygulama maliyetlerini düşürmektedir. Bu- PRC has to defend its investments all alone nun aksine Asya-Pasifik bölgesinde ÇHC, as it faces significant resistance on the part ABD’nin desteği ile Japonya ve Hindistan of Japan and India supported by the United tarafından önemli bir dirençle karşı karşıya States. For Moscow, its traditional focus on kaldığı için, yatırımlarını tek başına savun- security cooperation is a preferred option ması gerekmektedir. Orta Asya’da Pekin ile as it is unable to compete economically with ekonomik olarak rekabet edemediğinden, Beijing in Central Asia. That was one of the güvenlik işbirliğine odaklanmak, Mosko- reasons why Russia did not create substantial va için tercih edilen bir seçenektir. Pekin obstacles for China when Beijing opened up 2000’lerin sonunda Orta Asya enerji piya- the Central Asian energy market in the late sasına girdiğinde Rusya’nın Çin için önemli 2000s. engeller yaratmamasının sebeplerinden Nevertheless, there are certain risks that biri de bu olmuştur. can lead to disagreements between the two Bununla birlikte, bölgedeki iki devlet states in the region. One of these could be arasında anlaşmazlıklara yol açabilecek be- Moscow’s unilateral policy within the Eurasian lirli riskler bulunmaktadır. Bunlardan birisi, Economic Union (EEU). In 2015, in an attempt Moskova’nın Avrasya Ekonomik Birliği’nde- to reduce concerns about the BRI threaten- ki (AEB) tek taraflı politikası olabilir. 2015 ing the Eurasian integration, Russia signed an yılında, KYG’nin Avrasya entegrasyonunu agreement with China on coordination be- tehdit etmesi ile ilgili endişeleri azaltmak

76 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER tween the EEU and the BRI without consulting amacıyla Rusya, diğer AEB üyelerine danış- other EEU members. This move did not lead madan AEB ve KYG arasında koordinasyon to much disagreement within the EEU, but in konusunda Çin ile bir anlaşma imzalamış- response Kazakhstan, a founding member of tır. Bu, AEB içinde pek fazla anlaşmazlığa the union, signed a separate agreement on yol açmamıştır. Ancak karşılık olarak, birli- coordination between its Nurly Zhol program ğin kurucu üyesi olan Kazakistan, Nurlı Jol and the BRI. It was a clear signal to the Krem- programı ve KYG arasında koordinasyon lin that it should coordinate actions with oth- konusunda ayrı bir anlaşma imzalamıştır. er EEU members. Bu, Kremlin’e diğer AEB üyeleriyle eylemle- At the same time, China’s experience of ri koordine etmesi gerektiği ile ilgili açık bir doing business in other regions makes visible sinyal olmuştur. another risk, namely a “debt trap” for a coun- Aynı zamanda, Çin’in diğer bölgeler- try participating in the BRI. The scenario of de iş yapma deneyimi, KYG’ye katılan bir the Hambantota seaport in Sri Lanka, which ülke için “borç tuzağı” gibi başka bir riski came under the Chinese control as a debt gözler önüne sermektedir. Çin’e olan kredi repayment, could be implemented in Cen- borcunun karşılanması adına Sri Lanka’nın tral Asia. For example, Chinese loans consti- Hambantota limanını Çinlilerin kontrolüne tute 70% of Tajikistan’s external debt, and the vermesi senaryosu Orta Asya’da da yaşa- country’s total debt burden, according to the nabilir. Örneğin, Çin kredileri Tacikistan’ın World Bank, is almost 60% of its GDP. Thus, dış borçlarının %70’ini oluşturmakta ve in theory, it is possible that Tajikistan might Dünya Bankası verilerine göre, ülkenin transfer some infrastructure facility, such as toplam borç yükü GSYİH’nın neredeyse the recently launched Rogun hydropower %60’ıdır. Bu nedenle teorik olarak Tacikis- plant, to the Chinese side to reduce its debt, tan’ın, yeni başlatılan Rogun hidroelektrik especially as Dushanbe is now searching in- santrali gibi bazı altyapı tesislerini borçla- vestments to bring the plant to its planned rını azaltmak için Çin tarafına devretmesi capacity. However, even if this possibility re- mümkündür. Özellikle Duşanbe, şu anda mains theoretical, the trend under which the tesisi planlanan kapasiteye ulaştırmak için Central Asian economies begin to be depen- yatırım arayışındadır. Bununla birlikte, bu dent on Chinese loans is a source of concern olasılık teorik olarak kalsa bile, Orta Asya for Moscow. ekonomilerinin Çin kredilerine bağımlı ol- Five years after the start of the BRI, an- maya başladığı eğilim Moskova için bir en- other narrative has become evident between dişe kaynağı olmuştur. Russia and China. Moscow creates implic- KYG’nin başlamasından beş yıl sonra it barriers in the implementation of certain Rusya ile Çin arasında başka bir olay or- projects in Central Asia, and the Russian taya çıkmıştır. Moskova, Orta Asya’da bazı political elite supports any contradictions projelerin uygulanmasında örtülü engel- that arise when planning the transport infra- ler yaratmakta ve Rus siyasi eliti, ulaştırma structure. This slows down Chinese projects altyapısının planlanmasında ortaya çıkan that are unprofitable for Moscow and / or çelişkileri körükleyerek desteklemektedir. require its intervention to resolve differences, Bu, Moskova için kârlı olmayan veya farklı- thus strengthening the Kremlin’s position in lıkları çözmek için müdahalesini gerektiren the region. The reason for such behavior is Çin projelerini yavaşlatmaktadır. Böylece that Russia wants to keep its monopoly on Kremlin’in bölgedeki konumunu güçlen- the transit of goods from Central Asia to the dirmektedir. Bu tür davranışların nedeni, West and vice-versa. Moscow clearly under- Rusya’nın Orta Asya’dan Batı’ya ve tam ter- stands that it is impossible to restrain Cen- si istikametteki malların nakliyesindeki te- tral Asian aspirations of accessing the world kelini koruma isteğinden kaynaklanmakta- market through alternative routes, but tries dır. Moskova, Orta Asya’nın dünya pazarına to minimize available options making the alternatif güzergâhlardan erişme isteklerini most unfavorable route look the most realis- sınırlandırmanın imkânsız olduğunu açıkça

77 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA tic. The China-Kyrgyzstan-Uzbekistan railway anlamaktadır, ancak en elverişsiz güzer- can serve as an example, where Russia seem- gâhın en gerçekçi görünmesini sağlamak ingly supports it, but occasionally pushes Ta- için mevcut seçenekleri en aza indirmeye jikistan and Kyrgyzstan to exclude the Uzbek çalışmaktadır. Çin-Kırgızistan-Özbekistan side and move forward with the alternative demiryolu buna örnek teşkil edebilir. Gö- China-Kyrgyzstan-Tajikistan-Turkmenistan rünüşte Rusya bunu desteklemekte, ancak railway. Another example is the construction zaman zaman Tacikistan ve Kırgızistan’ı, of the Western Europe-Western China high- Özbek tarafını dışlamaya ve alternatif way, the Kazakh section of which has recently Çin-Kırgızistan-Tacikistan-Türkmenistan become operational, while in Russia there is demiryoluyla ilerlemeye zorlamaktadır. Di- no even an approved project documentation. ğer bir örnek ise, Batı Avrupa-Batı Çin oto- At the same time, Russia actively promotes yolunun inşasıdır. Bu otoyolun Kazakistan’a the International North-South Transport Cor- ait bölümü yakın zamanda faaliyete geç- ridor (INSTC), which is supposed to use the miştir, Rusya’da ise onaylanmış bir proje Iran-Turkmenistan-Kazakhstan railway for ac- belgesi bile bulunmamaktadır. cess to the Russian and European markets. In Aynı zamanda, Rusya; Rusya ve Avru- this case, Moscow supports the joint Iran-In- pa pazarlarına erişim için İran-Türkmenis- dia project to develop the Iranian Chabahar tan-Kazakistan demiryolunu kullanması seaport, a rival to the Pakistani Gwadar sea- beklenen Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım port, which is one of the BRI’s flagship proj- Koridoru’nu (INSTC) aktif bir şekilde des- ects. Under the current circumstances, Beijing teklemektedir. Bu durumda, Moskova, Pa- has not shown its position on the INSTC as it, kistan’ın Gwadar limanına rakip olan İran perhaps, still contemplates possible counter Çabahar limanını geliştirmek için KYG’nin moves. önemli projelerinden biri olan ortak To summarize, the relations between Rus- İran-Hindistan projesini desteklemektedir. sia and China have great strategic impor- Mevcut şartlar altında Pekin, hâlâ muhte- tance for both sides, which makes it possible mel karşı hareketlerini planladığı için INS- to hope for their pragmatic and predictable TC’ye karşı hamlesini henüz göstermemiş- policies in Central Asia. Today both Moscow tir. and Beijing are involved in the global con- Sonuç olarak, Rusya ve Çin arasındaki frontation, and this may serve as a deterrent ilişkiler her iki taraf için de büyük stratejik factor in their relations with the Central Asian öneme sahiptir. Bu durum, söz konusu ül- countries. Therefore, for the time being, the kelerin Orta Asya’da pragmatik ve öngörü- status quo in the region will remain in place, lebilir politika yürütmeleri yönünde umut and the overall situation will be relatively sta- vermektedir. Bugün hem Moskova hem de ble. However, if Russia or China, or maybe Pekin küresel çatışmaya dâhil olmakta ve both, decide to change the rules of the game, bu, Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerinde en- consequences will be hard to predict. In near gelleyici bir faktör olabilir. Bu nedenle, şu future it is not expected and there is no rea- an için bölgedeki statüko devam edecektir son for major players to make a swift major ve genel durum nispeten istikrarlı olacak- move. tır. Ancak, Rusya veya Çin, veya belki her ikisi de oyunun kurallarını değiştirmeye karar verirse, sonuçların tahmin edilmesi zor olacaktır. Bu büyük oyuncuların yakın gelecekte keskin bir hamle yapması beklenme- mekte olup bunun için ortada bir sebep te bulunmamaktadır.

78 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER CHINA’S NEW FOREIGN POLICY APPROACHES ÇİN’İN YENİ DIŞ POLİTİKA YAKLAŞIMI

Omirbek Hanayi *

China has become the world’s second Uzun yıllardır istikrarlı ve yüksek oran- largest economy as a result of its sustainable da ekonomik büyüme sürecini sürdürerek and high economic growth. With its polit- dünyanın en büyük ikinci ekonomisi ko- ical, economic and military developments numuna yükselen Çin, özellikle son birkaç over the past few years, China is stepping yıldaki siyasi, ekonomik ve askeri gelişme- forward to being a global superpower rath- leriyle artık yükselen bir güç olmanın ötesi- er than a gradually rising country. Being the ne geçerek küresel süper güç olma yolun- only superpower after the Cold War, the Unit- da adım adım ilerlemektedir. Soğuk Savaş ed States’ geopolitical, geo-economic and sonrası tek süper güç olan ABD’nin jeopo- geo-strategic impact have weakened in the litik, jeoekonomik ve jeostratejik ağırlığının past few years, whereas China’s regional and son yıllarda zayıflamaya başlamasına pa- global impact, as well as its economic growth ralel olarak Çin’in ekonomik yükselişi, böl- have increased. It can be stated that in many gesel ve küresel etkisini artırmasına imkân parts of the world China is filling the geopo- sağlamaktadır. Dolayısıyla dünyanın birçok litical gap left by the U.S., and due to various bölgesinde ABD’nin bıraktığı jeopolitik initiatives China is regarded as an important boşluğu doldurmaya hazır bulunan Çin, alternative to the U.S. both economically and bazılarınca, çeşitli girişimleriyle ABD kar- şısında hem diplomasi hem de ekonomik diplomatically. olarak önemli bir denge unsuru olarak kar- As a result of the changes in China’s global şılanmaktadır. position, the course of Beijing’s foreign pol- Çin’in küresel konumundaki değişimlere icy system has also reached a crucial stage. bağlı olarak Pekin’in dış politika yapısının China, which pursued an independent and da seyrinin farklılaştığı önemli bir dönüm peaceful foreign policy focusing on the eco- noktasına gelinmiştir. Genelde ekonomik nomic growth, over the last five years has yükselişe odaklanarak bağımsız ve barış- pursued an active foreign policy by increasing çıl bir dış politika takip eden Çin, son beş its political, economic, diplomatic and cultural yılda bölgesel ve küresel alandaki siyasi, ties in the region and in the world. In partic- ekonomik, diplomatik ve kültürel olayla- ular, the Beijing government led by Chinese ra katılımını artırarak aktif bir dış politika President Xi Jinping, has a foreign policy ap- izlemektedir. Özellikle Çin Devlet Başkanı proach that seeks to play a more active role Xi Jinping’in önderliğindeki Pekin yöneti- in all regional and global developments, es- mi, başta Çin’in yakın çevresi olmak üzere pecially in China’s immediate neighborhood. tüm bölgesel ve küresel gelişmelerde daha Thus, in 2013, China called for a new type of etkin rol oynamaya çalışan bir dış politi- international relations oriented towards win- ka yaklaşımı sergilemektedir. Dolayısıyla win cooperation, advancing its diplomatic 2013’de “Kazan-Kazan İlkesine Dayalı Yeni agenda in a comprehensive, multilevel, mul- Tip Uluslararası İlişkiler Oluşturma” çağrı- tifaceted way. During the 19th National Con- sında bulunan Çin, “Çok Yönlü, Geniş Kap- gress of the Communist Party of China (CPC) samlı ve Çok Düzeyli” bir dış politika oluş- held in October 2017, it was declared that turmaya çaba harcamaktadır. Ekim 2017’de China entered a new era of socialism and that gerçekleşen Çin Komünist Partisi (ÇKP) the country would follow the great power di- 19. Ulusal Kongresi’nde ise Çin’in kendine

*MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

79 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA plomacy. The concept of “Great Power Diplo- özgü sosyalizminin yeni bir dönemine gir- macy with Chinese characteristics”, which was diği vurgulanarak, bundan sonra Çin’in bü- officially proposed by Beijing, can be said to yük güç diplomasisi izleyeceği belirtilmiştir. be an important change that marks China’s Pekin’in resmi olarak ilk defa ön plana çı- quest for global hegemony. kardığı “Çin Tarzı Büyük Güç Diplomasisi” In the context of China’s changes in its for- kavramının, Çin’in küresel hegemonya ara- eign policy system, the country is also carry- yışını belirginleştiren önemli bir değişim ing out related reforms in its foreign policy olduğu söylenebilir. structure. The first thing to be mentioned is Çin’in dış politika yapısındaki değişim- the elevation of the status of the highest level ler çerçevesinde, ülkenin dışişleri kurum- larında ilgili reformları da gerçekleştiriyor institution responsible for diplomacy in the olması söz konusudur. Bu bağlamda ilk CPC Central Committee. Specifically, in March olarak söylenmesi gereken şey, ÇKP Mer- 2018, upon the decision of the CPC Central kez Komitesi’nin diplomasiden sorumlu üst Committee, the Foreign Affairs Leading Small düzey kurumunun statüsünün yükseltilme- Group of the CPC Central Committee was sidir. Örneğin, Mart 2018’de ÇKP Merkez replaced by the Foreign Affairs Commission Komitesi’nin kararıyla ÇKP Merkez Komi- of the CPC Central Committee. In addition, tesi Dışişleri Grubu (FALSG), ÇKP Merkez during the first session of the 13th Nation- Komitesi Dışişleri Komisyonu olarak değiş- al People’s Congress in March 2018, Chinese tirilmiştir. Ayrıca, Mart 2018’de gerçekleşen Foreign Minister Wang Yi was appointed as 13. Çin Ulusal Halk Kongresi 1. Genel Top- the State Councilor. The elevation of Chinese lantısı’nda Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Çin Foreign Minister, who is also a member of Devlet Konseyi Üyesi olarak da seçilmiştir. the CPC Central Committee, to one of the Aynı zamanda ÇKP Merkez Komitesi Üyesi five current members of the State Council of olan Çin Dışişleri Bakanı’nın ülkenin mev- China, is quite rare in China’s political struc- cut beş Devlet Konseyi Üyesi’nden biri ola- ture. The decisions made by the Beijing ad- rak statüsünün yükseltilmesi, Çin’in siyasi ministration have shown that China will place yapısında oldukça nadir bir durumdur. Pe- more emphasis on foreign policy in the com- kin yönetiminin söz konusu kararları, Çin’in ing years. önümüzdeki yıllarda dış politikasına daha It is worth noting that China has been fo- büyük önem vereceğini göstermiştir. cusing on soft power policy in its new foreign Çin’in son yıllardaki yeni dış politika yak- policy approach. Today, Beijing’s most im- laşımında yumuşak güç politikasına büyük portant soft power tools are the Confucius önem verilmesi dikkat çekmektedir. Gü- nümüzde Çin’in en önemli yumuşak güç Institutes and Chinese Cultural Centers, which araçları olarak dünyada Çin dili ve kültürü- are established to popularize the Chinese lan- nü yaygınlaştırmak amacıyla kurulan Kon- guage and culture throughout the world. Ac- füçyüs Enstitüsü ve Çin Kültür Merkezleri cording to Chinese data, by the end of 2017, hizmet göstermektedir. Çin verilerine göre, China has established a total of 525 Con- 2017’nin sonu itibarıyla Çin, Avrupa’da 173, fucius Institutes and 1113 Confucian classes Amerika’da 161, Asya’da 118, Afrika’da 54 in 146 countries of the world, including 173 ve Okyanusya’da 19 olmak üzere dünyanın in Europe, 161 in America, 118 in Asia, 54 146 ülkesinde toplam 525 Konfüçyüs Ens- in Africa and 19 in Oceania. Currently, there titüsü ve 1113 Konfüçyüs sınıfı kurmuştur. are 35 Chinese Cultural Centers in the world, Hali hazırda dünyada 35 Çin Kültür Merkezi while in 2020 this figure is expected to reach bulunmakta iken, 2020’de bu sayının 50’ye 50. Moreover, in recent years the Chinese ulaşması hedeflenmektedir. Bununla -bir government has been implementing a vari- likte Çin hükümeti, son yıllarda Çin’e gelip ety of scholarships and support programs for eğitim alan yabancı öğrencilere yönelik Çin foreign students who study in China, such as Devlet Bursu, İpek Yolu Bursu ve Konfüçyüs

80 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the China State Scholarship, Silk Road Schol- Bursu gibi çeşitli eğitim bursu ve destek arship and Confucius Institute Scholarship. programlarını uygulamaktadır. Çin Eğitim According to the Chinese Ministry of Educa- Bakanlığı’nın verilerine göre, 2017’de Çin tion, in 2017, the number of foreign students burslarıyla ülkede eğitim alan yabancı öğ- studying in the country under the Chinese rencilerin sayısı 58 bin 600’e ulaşmıştır. scholarship programs has reached 58,600. Ayrıca Çin’in kamu diplomasisinin yeni In addition, the activities of the famous bir özelliği olarak ünlü Çin işadamlarının Chinese businessmen can be regarded as a ön plana çıkması söylenebilir. Çin’in kamu new feature of China’s public diplomacy. The diplomasisindeki söz konusu yeni eğilimin en önemli örneği, Çin’in, hatta dünyanın most prominent example of this new trend in en zenginlerinden biri olan e-ticaret şirke- China’s public diplomacy is Jack Ma, who is ti devi Alibaba’nın Yönetim Kurulu Başkanı the Chief Executive Officer of Chinese e-com- Jack Ma’nin diplomatik girişimlerde bu- merce giant Alibaba, and one of the richest lunmasıdır. Başta eski ABD Başkanı Barack men in China or even in the world. He held Obama olmak üzere birçok ülkenin lider- bilateral talks with the leaders of many coun- leriyle ikili görüşmeler gerçekleştiren Jack tries, including former U.S. President Barack Ma’nın Şubat 2017’de ABD Başkanı Donald Obama. Jack Ma’s meeting with the U.S. Pres- Trump ile buluşması, Çin’in kamu diplo- ident Donald Trump in February 2017 was an masisi üzerindeki tartışmalarda önemli bir important topic for debate on China’s pub- konu olmuştur. Dahası Ağustos 2017’de lic diplomacy. Moreover, the fact that during Güney Afrika ziyaretinde bulunan Jack the South African tour in August 2017, Jack Ma’nın 10 milyon dolar değerindeki Afrika Ma launched the $10 million African Young Gençlik Girişim Fonu’nu oluşturması, Çin’in Entrepreneurs Fund made a significant con- Afrika’da zaten artmakta olan etkisine tribution to China’s increasing influence in önemli katkı sağlamıştır. Africa. Üstelik, Pekin yönetiminin yeni dış politi- Thus, the Beijing administration’s self-con- ka yaklaşımlarıyla daha özgüvenle uluslara- fidence in the international arena with new rası arenada boy göstermesinin temelinde foreign policy approaches is based on China’s Çin’in ekonomik, siyasi ve askeri başarıla- economic, political and military successes, as rının yanı sıra, jeostratejik öncülükleri de well as geostrategic priorities. First of all, Chi- yatmaktadır. Öncelikle, Çin’in dış politika- sındaki aktif yaklaşımı, ülkenin ekonomik na’s active approach in its foreign policy can dinamizminin dış politikaya yansıması ola- be expressed as reflections of the country’s rak ifade edilebilir. Nitekim 2013’de Çin’in economic dynamics to foreign policy. Indeed, jeostratejik ve jeoekonomik çıkarları açı- the One Road One Belt initiative, which was sından gündeme getirdiği “Tek Kuşak Tek put on agenda in 2013 for China’s geostra- Yol” girişimi ülkenin bölgesel ve küresel tegic and geoeconomic interests, contrib- ekonomik varlığının artmasına büyük katkı utes greatly to the country’s regional and sağlamaktadır. 2016’da “Tek Kuşak Tek Yol” global economic influence. In 2016, a total güzergâhı üzerindeki 66 ülkenin altyapı of $493 billion was invested in 66 countries’ projelerine söz konusu girişim çerçevesin- infrastructure projects launched within the de toplam 493 milyar dolar yatırım yapıl- framework of the One Road One Belt route, mışken, bunun üçten birini Çin’den kaynak- and one-third of it belongs to China. In 2017, lanan yatırımlar oluşturmuştur. 2017’de ise China invested $20.17 billion in 59 countries Çin, “Tek Kuşak Tek Yol” güzergâhı üzerin- participating in projects under the One Road deki 59 ülkeye 14.36 milyar dolar tutarında One Belt. In 2017, China’s foreign direct in- yatırım gerçekleştirmiştir. 2017’de Doğru- vestment (FDI) flows exceeded $158.29 bil- dan yabancı yatırım (DYY) akışları 120 million placing the country third in the world yar doları aşarak Çin’i dünyada üçüncü sı- ranking, while China’s total FDI stock by the raya yerleştirirken, 148.02 milyar dolar DYY

81 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA end of 2017 reached $1.809 trillion. China’s stoku ile ülke, dünyada sekizinci sıradadır. rapidly growing GDP grew by 6.6% to $12.76 Yıllardır hızlı büyüme oranını sürdürebilen trillion in 2017, and by 2050, it is expected to Çin’in GSYH’si, 2017’de %6.6 artışla 12.76 surpass the U.S. reaching about $44 trillion. trilyon dolar olmuşken, 2050’de ise yaklaşık From this point of view, the growing global 44 trilyon dolara ulaşarak, ülkenin ABD’yi influence of the Chinese economy is reinforc- geçebileceği tahmin edilmektedir. Bu açı- ing the foreign policy of the country. dan bakıldığında, Çin ekonomisinin küresel etkisi gittikçe güçlenerek ülkenin dış politi- Another basis of China’s proactive foreign kasının güçlenmesine katkı sağlamaktadır. policy approach is its recent military devel- Çin’in dış politikada proaktif yaklaşımı- opments. Since 2015, China has boosted the nın diğer bir temeli ise, son yıllardaki as- military structure of the Chinese army and keri gelişmelerdir. 2015’ten itibaren ulusal military modernization by deepening the na- savunma ve askeri alandaki reformlarını tional defense and military reforms, and has derinleştirerek Çin ordusunun kurumsal made new developments of strategic impor- yapısını güçlendirme ve askeri modernleş- tance in the defense industry. Besides trans- me çabalarını hızlandıran Çin, savunma sa- port and strategic importance in Africa, the nayi sektöründe stratejik öneme sahip yeni establishment of China’s first overseas mili- gelişmeler kaydetmiştir. Aynı zamanda, Af- tary base in 2017 in Djibouti, which also hosts rika’daki taşımacılık ve stratejik öneminin military bases of the U.S., France and Japan, yanı sıra, ABD, Fransa ve Japonya’nın da as- can be considered as the most important keri üslerinin bulunduğu Cibuti’de 2017’de milestone in the country’s military develop- Çin’in yurtdışındaki ilk askeri üssünü kur- ment. During the 19th National Congress of ması, ülkenin askeri gelişimi açısından en the CPC, it was announced that the Chinese önemli dönüm noktası sayılabilir. ÇKP 19. army would be equipped with new weapons Ulusal Kongresi’nde ise, 2035’e kadar Çin by 2035 and would be the strongest army in ordusunun yeni silahlarla donatılacağını ve the world by 2050. 2050’ye kadar dünyanın en güçlü ordusu On the other hand, it can be said that the olacağı açıklanmıştır. new national strategic priorities set by the Diğer taraftan, Pekin yönetiminin belir- Beijing administration are reflected in the lediği son ulusal stratejik önceliklerin ülke- country’s foreign policy. According to the nin dış politikasına yansıtıldığı söylenebilir. long-term, two-stage development plan for Pekin’in 2017’de açıkladığı 2050’ye kadar 2020-2050 declared by Beijing in 2017, Chi- iki aşamadan oluşan uzun vadeli gelecek vizyonuna göre, Çin, 2020-2035 yılla- na will implement the first phase of socialist rı arasında sosyalist modernizasyonun ilk modernization in the period from 2020 to aşamasını hayata geçirecek ve 2035-2050 2035, and will become a great modern so- yılları arasında ise gelişmiş, güçlü, demok- cialist country with strong, democratic and ratik, ileri kültür seviyesine ulaşmış büyük advanced culture in the period from 2035 bir modern sosyalist ülke haline gelecektir. to 2050. The fact that Xi called for “building Çin’in söz konusu gelecek vizyonu çerçe- a community of common destiny” from the vesinde Xi’nin “insanlığın ortak kader top- perspective of China’s future goals and em- luluğunun oluşturulması” çağırısında bu- phasized China’s “strong state, strong army, lunması ve “güçlü devlet, güçlü ordu, güçlü strong nation and strong diplomacy” indi- millet ve güçlü diplomasi” vurgusu, Çin’in cates China’s intention to influence the global küresel alanda daha fazla söz sahibi olmayı arena. hedeflediğini işaret etmektedir. In summary, China’s foreign policy ap- Özet olarak, önümüzdeki dönemde proach in the coming period will depend on Çin’in dış politika yaklaşımı ülkedeki siyasi, the country’s political, economic and military ekonomik ve askeri gelişmelerin yanı sıra, developments as well as its national strategic ulusal stratejik amaçlarına bağlı olarak de-

82 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER objectives. In the future China’s neighbor- vam edebilecektir. Bu bağlamda, öncelikle hood policy will remain one of the priorities Çin’in yakın çevre politikası önümüzdeki in the country’s foreign policy, as China is the dönemde de ülkenin dış politikasında ağır- country that has one of the most neighboring lığını sürdürecektir. Çünkü Çin, dünyada en countries in the world with 14 land neighbors çok komşusu olan ülkelerden biri olarak and 8 maritime neighbors. The Asia-Pacif- karada 14 ülkeyle ve deniz yoluyla 8 ülkey- ic and Central Asia region, where most of le doğrudan komşudur. Çin’in komşuları- China’s neighbors are located, are among nın çoğunluğunun yer aldığı Asya-Pasifik the regions of great strategic importance in ve Orta Asya bölgesi, gerek jeoekonomik geoeconomic and geopolitical terms. The gerekse jeopolitik anlamda büyük stratejik Asia-Pacific region, which hosts the most im- öneme sahip bölgeler arasında yer almak- portant sea routes in the world, is also known tadır. Dünyanın en önemli deniz yollarını barındıran Asya-Pasifik bölgesi, aynı- za as the region where China faces the biggest manda Çin’in en büyük sorunlar yaşadığı problems. From this point of view, the direc- bölge olarak da bilinmektedir. Bu açıdan tion of China’s relations with the Asia-Pacific bakıldığında, Çin’in Asya-Pasifik ülkeleriy- countries can directly affect China’s general le ilişkilerinin hangi yöne doğru gelişeceği foreign policy. At the same time, rich under- Çin’in genel dış politikasını da doğrudan ground resources of Central Asia located on etkileyebilir. Aynı zamanda, tarihi ve mo- the historical and modern Silk Road route dern İpek Yolu güzergâhında bulunan Orta are extremely important for China. Because Asya’nın zengin yeraltı kaynaklarına sahip along with the excess production problem olması, yüksek ekonomik büyüme süre- the country has a growing demand for ener- cinde enerji ve tabiî kaynaklara talebi gi- gy and natural resources in the course of high derek artan ve üretim fazlası sorunu yaşa- economic growth. It can be assumed that in yan Çin açısından aşırı önem taşımaktadır. the coming period China’s foreign policy will Önümüzdeki dönemde Çin’in dış politika form the basis of a new model, which can yaklaşımlarının, Post-Amerikan dünya dü- also be called “post-American world order”. zeni denilebilecek yeni bir güç modelinin As is well known, China is actively involved in temelini oluşturmaya yöneleceği de tah- Western international organizations such as min edilmektedir. Bilindiği üzere Birleşmiş the United Nations, the World Trade Organi- Milletler, Dünya Ticaret Örgütü, Dünya zation, the World Bank, and the International Bankası ve Dünya Para Fonu (IMF) gibi Batı Monetary Fund. Moreover, the country leads merkezli uluslararası kuruluşlara aktif ola- regional and international organizations rak katılım sağlamakta olan Çin, aynı za- such as the Asian Infrastructure Investment manda Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB), Bank, ASEAN+1, ASEAN+3, BRICS, Coopera- ASEAN+1, ASEAN+3, BRICS, Doğu Avru- tion between China and Central and Eastern pa-Çin (CEEC-China16+1) Çin-Afrika Zir- European Countries, China-Africa Summit, vesi, Çin-Latin Amerika Zirvesi ve Şanghay China-Latin America Summit and Shanghai İşbirliği Örgütü gibi bölgesel ve uluslarara- Cooperation Organization. Within the frame- sı örgütlere de öncülük etmektedir. Çin’in yeni dış politika yaklaşımı çerçevesinde söz work of China’s new foreign policy approach, konusu kuruluşlar kapsamındaki jeopolitik it can be stated that Beijing’s geopolitical etkinliklerinin de artacağı beklenmelidir. activities within these institutions will also increase.

83 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

84 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER INDIA’S INTEREST IN CENTRAL ASIA: NEW TRENDS HİNDİSTAN’IN ORTA ASYA’YA İLGİSİ: YENİ EĞİLİMLER

Albina Muratbekova *

In recent years, India’s relations with the Hindistan’ın Orta Asya ülkeleriyle eski Central Asian states that date back to antiq- dönemlere kadar uzanan ilişkileri son yıl- uity have acquired strategic significance. At larda giderek daha fazla stratejik öneme present, Delhi considers Central Asia as an sahip olmuştur. Şu anda Delhi, Orta As- “extended neighborhood” and promotes its ya’yı “genişletilmiş komşuluk” alanı olarak interests in the region based on deep cultural görmekte ve derin kültürel ve gelecek vaat and promising commercial linkages. Relying eden ticari bağlantılara dayanarak bölge- upon the Soviet-time strategic arrangement, deki çıkarlarını desteklemektedir. Sovyet India managed to frame strategic partner- döneminden kalan stratejik ilişkilere daya- ships through relevant agreements with Ka- nan Hindistan, 2009’da Kazakistan, 2011’de zakhstan in 2009, Uzbekistan in 2011, and Özbekistan ve 2012’de Tacikistan ile, an- Tajikistan in 2012, whereas Kyrgyzstan and laşmalar yoluyla stratejik ortaklıklar kura- Turkmenistan also play a significant role in bilmiştir. Kırgızistan ve Türkmenistan da India’s interaction with the region. Addition- Hindistan’ın bölge ile etkileşiminde önemli ally, India developed a number of programs roller oynamaktadır. Ayrıca, Hindistan, “Ku- to enhance cooperation by launching policy zey’e Bak Politikası” (1995) ve “Orta Asya’y- frameworks, such as the “Look North Policy” la Bağlantı Kurma Politikası” (2012) gibi (1995) and “Connect Central Asia” (2012). politika çerçevelerini başlatarak işbirliğini Those policies were aimed at reconnecting geliştirmek için bir dizi programı uygula- with the region to strengthen political, secu- maya koymuştur. Bu politikalar; siyasi, gü- rity, economic, and cultural ties. venlik, ekonomik ve kültürel ilişkileri güç- In order to deepen Delhi’s “Connect Cen- lendirmek üzere bölgeyle yeniden bağlantı tral Asia” policy, Indian Prime Minister Naren- kurmayı amaçlamıştır. dra Modi opened “a new era of relations” by Delhi’nin “Orta Asya’yla Bağlantı Kur- visiting all five Central Asian countries during ma Politikasını” derinleştirmek için Hin- a single trip in July 2015. Since then, Modi distan Başbakanı Narendra Modi, Tem- participated in the Shanghai Cooperation muz 2015’te beş Orta Asya ülkesini ziyaret Organization’s (SCO) summits in Tashkent in ederek “yeni ilişkiler çağını” açmıştır. O 2016 and Astana in 2017. In his first visit to zamandan beri Modi, Şangay İşbirliği Ör- the region after assuming office, Indian Presi- gütü’nün (ŞİÖ) 2016’da Taşkent’teki ve dent Ram Nath Kovind paid a state visit to Ta- 2017’de Astana’daki zirvelerine katılmıştır. jikistan. Indian government officials, including Göreve başladıktan sonra bölgeye yaptığı the External Affairs and Defense Ministers, are ilk ziyarette Hindistan Cumhurbaşkanı Ram frequent visitors to the Central Asian capitals. Nath Kovind, Tacikistan’a resmi ziyarette Reciprocally, Tajik President Emomali Rahmon bulunmuştur. Dışişleri ve Savunma Bakan- and Kyrgyz President Almazbek Atambayev ları dâhil olmak üzere Hindistan hükümet visited India in December 2016, while Uzbek yetkilileri, Orta Asya başkentlerini sık sık President Shavkat Mirziyoyev paid a state vis- ziyaret etmektedirler. Karşılıklı olarak Taci- it to India in September-October 2018. Thus, kistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon the current tendency of increasing high-lev- ve Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek el exchanges is an evidence of the growing Atambayev Aralık 2016’da Hindistan’ı zi- interest from both sides: it demonstrates not yaret ederken, Özbekistan Cumhurbaşkanı

* PhD student, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

85 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA only that India has gradually come up with Şavkat Mirziyoyev Eylül-Ekim 2018’de Hin- its own Central Asian agenda, but also that distan’a resmi ziyarette bulunmuştur. Dola- the regional leaders are equally interested in yısıyla, yüksek düzeydeki ziyaretlerde art- building strong ties with Delhi. ma eğilimi, her iki tarafın yükselen ilgisinin As a result of increased bilateral exchang- bir kanıtıdır. Bu, sadece Hindistan’ın kendi es, the parties undertake more active efforts Orta Asya gündemini öne sürdüğünden to boost political, economic, military-techni- öte, aynı zamanda bölgesel liderlerin Delhi cal, and socio-cultural relations. Institution- ile güçlü bağlar kurmakla ilgilendiklerini de ally, India’s partnerships with all five Central göstermektedir. Asian states are implemented through the Artan ikili görüşmeler bağlamında taraf- bilateral consultation mechanisms, such as lar, siyasi, ekonomik, askeri-teknik ve sos- the joint working groups on counterterror- yo-kültürel ilişkileri geliştirmek için daha ism and on defense cooperation, as well as aktif çaba sarf etmektedirler. Kurumsal intergovernmental commissions on trade, olarak, Hindistan’ın beş Orta Asya ülkesiyle economic, scientific and technological coop- ortaklıkları, terörle mücadele ve savunma eration. Additionally, the Federation of Indian işbirliğine ilişkin ortak çalışma gruplarının Chambers of Commerce and Industry and yanı sıra ticari, ekonomik, bilimsel ve tek- chambers of commerce and industry of the nolojik işbirliğine ilişkin hükümetler arası Central Asian states established joint busi- komisyonlar gibi ikili danışma mekaniz- ness councils, which serve to enlarge bilateral maları aracılığıyla da uygulanmaktadır. commercial and investment relations. Multi- Ayrıca, Hindistan Ticaret ve Sanayi Odaları lateral organizations provide another avenue Federasyonu ve Orta Asya ülkelerinin tica- of cooperation, and India’s full membership ret ve sanayi odaları, ikili ticari ve yatırım in the SCO has given Delhi an opportunity to ilişkilerini genişletmeye hizmet eden ortak be closely engaged in regional affairs and use iş konseylerini kurmuştur. Çok taraflı kuru- the SCO mechanisms and activities to intensi- luşlar, bir başka işbirliği alanı sağlamakta fy interaction with Central Asia. ve Hindistan’ın ŞİÖ’ye tam üyeliği, Delhi’ye Major items of India’s exports to Central bölgesel ilişkilere yakından katılma ve ŞİÖ Asia include pharmaceuticals, other medical mekanizmalarını ve faaliyetlerini Orta Asya products, coffee, tea, spices, apparel, raw to- ile etkileşimi yoğunlaştırmak için kullanma bacco, electrical and mechanical equipment. fırsatı vermiştir. India’s imports mainly include petroleum Hindistan’ın Orta Asya’ya yaptığı ihra- and mineral oils, chemicals, iron and steel, catın başlıca öğeleri arasında ilaç, diğer copper goods, precious and semi-precious tıbbi ürünler, kahve, çay, baharat, giyim, stones, plastic goods, wool, rawhide, etc. Yet, ham tütün, elektriksel ve mekanik ekip- on a general scale, Delhi’s economic engage- man yer almaktadır. Hindistan’ın ithalatı ment with the region remains insignificant as ise temel olarak petrol ve madeni yağlar, trade with the Central Asian states only ac- kimyasallar, demir ve çelik, bakır ürünleri, counted for 0.11% of India’s overall trade in değerli ve yarı değerli taşlar, plastik ürün- 2017, which is about $1.5 billion, including ler, yün, ham deri vb. içermektedir. Lakin, $1 billion with Kazakhstan, $234 million with genel olarak Delhi’nin bölgeyle olan eko- Uzbekistan, $80 million with Turkmenistan, nomik ilişkileri görece önemsiz kalmakta- $74 million with Tajikistan, and $59 million dır. Çünkü 2017’de Orta Asya ülkeleri ile with Kyrgyzstan. Nonetheless, bilateral trade ticaret Hindistan’ın toplam ticaretinin sa- with the regional countries has been on a rise dece %0.11’ini oluşturmuştur. Bu rakam, in recent years. For example, compared to Kazakistan’la 1 milyar dolar, Özbekistan’la 2015-2016, the trade turnover with Kazakh- 234 milyon dolar, Türkmenistan’la 80 mil- stan ($461 million in 2015) and Kyrgyzstan yon dolar, Tacikistan’la 74 milyon dolar ve ($25 million in 2016) has more than doubled Kırgızistan’la 59 milyon dolar olmak üzere in 2017. In this regard, India’s negotiations yaklaşık olarak 1.5 milyar dolardır. Fakat, with the Eurasian Economic Union (EAEU) on son yıllarda bölgedeki ülkelerle ikili tica-

86 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the establishment of a free trade zone could ret hacmi artma eğilimindedir. Örneğin, contribute, if successful, to unlocking an un- 2015-2016 ile kıyaslandığında Kazakistan used potential of mutual trade and economic (2015’te 461 milyon dolar) ve Kırgızistan cooperation. (2016’da 25 milyon dolar) ile ticaret hacim- With the increased involvement of China leri 2017 yılında iki kattan fazla artmıştır. Bu in the region, especially through its Belt and bağlamda Hindistan’ın Avrasya Ekonomik Road Initiative (BRI) projects, India also has a Birliği (AEB) ile serbest ticaret bölgesinin keen interest in improving connectivity with kurulması için yaptığı müzakereler başarılı Central Asia. Particularly, India is exploring olursa, karşılıklı ticari ve ekonomik işbirli- the potential of connecting its ports to the ğinin kullanılmayan potansiyelini ortaya Kazakhstan-Turkmenistan-Iran railway via çıkarmaya katkıda bulunabilir. Iran’s Bandar Abbas port. In addition, India Çin’in bölgeye özellikle de Kuşak ve Yol is strongly committed to the projected TAPI Girişimi (KYG) projeleriyle daha fazla dâhil gas pipeline that is supposed to transport olmasıyla birlikte, Hindistan da Orta Asya gas from Turkmenistan to Afghanistan, Paki- ile ilişkilerini geliştirmeye yönelik büyük stan and India, as well as to the International bir ilgiye sahip olmaya başlamıştır. Özel- North-South Transport Corridor, which could likle, Hindistan, limanlarını İran’ın Bender become a major connectivity initiative for Abbas limanı üzerinden Kazakistan-Türk- Central Asia. Even though India’s investments menistan-İran demiryoluna bağlama po- in regional infrastructure and transportation tansiyelini araştırmaktadır. Buna ek olarak, projects are not comparable with China’s, Hindistan, Türkmenistan’dan Afganistan, there is an enormous strategic potential for Pakistan ve Hindistan’a doğal gaz taşıya- Delhi to forge closer economic ties with the cak olan TAPİ doğal gaz boru hattına ve regional states. Moreover, India’s February aynı zamanda Orta Asya için önemli bir 2018 accession to the April 2011 Ashgabat bağlantı girişimi haline gelebilecek Ku- agreement on the establishment of an in- zey-Güney Uluslararası Ulaşım Koridoru’na ternational multimodal transport and transit güçlü bir şekilde bağlıdır. Hindistan’ın böl- corridor between Iran, Oman, Turkmenistan gesel altyapı ve ulaşım projelerine yaptığı and Uzbekistan gave another impetus for yatırımlar Çin’in yatırımlarıyla kıyaslana- connectivity with the region. Meanwhile, the maz ölçüde olsa da, Delhi’nin bölgedeki trilateral transit agreement on the Chabahar devletlerle daha yakın ekonomik ilişkiler port lays a foundation for a transit route be- kurması için muazzam bir stratejik potan- tween India, Iran and Afghanistan bypassing siyel bulunmaktadır. Ayrıca, Hindistan’ın Pakistan, which will also enhance India’s con- Nisan 2011’de Aşkabat’ta İran, Umman, nectivity with the Central Asian states. Türkmenistan ve Özbekistan arasında im- Central Asia’s energy sector is a similar- zalanan uluslararası çok modlu ulaşım ve ly important sphere of interaction for India, transit koridoru anlaşmasına Şubat 2018’de which is greatly interested in securing its katılması, bölgeyle bağlantısı açısından bir energy supply. However, ONGC Videsh Ltd, başka itici güç görevi görmektedir. Bu ara- the overseas investment arm of India’s state- da Çabahar limanına ilişkin üç taraflı transit owned Oil and Natural Gas Corporation, anlaşması, Pakistan’ı baypas ederek Hin- was not successful in entering Kazakhstan’s distan, İran ve Afganistan arasında transit oil sector. In 2005 and 2013, it failed to be- yolu için bir temel oluşturmaktadır. Bu yol, come a shareholder in the development of Hindistan’ın Orta Asya ülkeleriyle bağlantı- the Kumkol and Kashagan oil fields, losing sını daha da güçlendirecektir. both times to the China National Petroleum Orta Asya’nın enerji sektörü, enerji ar- Corporation. The company also plans to exit zını güvence altına almakla büyük ölçüde Kazakhstan’s Satpayev block after it could ilgilenen Hindistan için benzer bir etkileşim not find commercially exploitable oil. Never- alanıdır. Ancak, Hindistan’ın devlet Petrol theless, ONGC Videsh Ltd may be more suc- ve Doğal Gaz Şirketi’nin denizaşırı yatırım cessful in Turkmenistan, where it opened a kolu olan ONGC Videsh Ltd, Kazakistan’ın

87 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA representative office to enhance cooperation petrol sektörüne girmede başarılı olama- in the oil and gas field. It is possible that in mıştır. Şirket, 2005 ve 2013 yıllarında Kum- exchange for India’s participation in the TAPI kol ve Kaşagan petrol sahalarının geliştiril- project Turkmenistan will offer the company mesinde pay sahibi olamamış ve Çin Ulusal a stake in its hydrocarbon deposits. India will Petrol Şirketi’ne iki kez mağlup olmuştur. also be involved in the CASA-1000 project by Ayrıca şirket, ticari olarak kullanılabilir pet- participating in the construction of infrastruc- rol bulamadıktan sonra Kazakistan’ın Sat- ture necessary to transmit electricity from payev bloğundan çıkmayı planlamaktadır. Kyrgyzstan and Tajikistan to Afghanistan and Bununla birlikte, ONGC Videsh Ltd, petrol Pakistan. Besides, in 2015, India’s Department ve doğal gaz alanında işbirliğini geliştirmek of Atomic Energy signed a contract with Ka- için bir temsilcilik açtığı Türkmenistan’da zakhstan’s Kazatomprom national company daha başarılı olabilir. Hindistan’ın TAPİ pro- for the supply of 5,000 tons of uranium over jesine katılımı karşılığında Türkmenistan’ın the next four years. bu şirkete hidrokarbon yataklarında hisse Defense and security is an essential part sunması mümkündür. Hindistan ayrıca, Kır- of cooperation between India and the Cen- gızistan ve Tacikistan’dan Afganistan ve Pa- tral Asian states as they share similar security kistan’a elektrik iletmek için gerekli altyapı concerns. During the high-level negotiations, inşaatına katılarak CASA-1000 projesine the parties signed a number of bilateral docu- dâhil olacaktır. Ayrıca, 2015 yılında Hindis- ments on military technical cooperation, militan’ın Atomik Enerji Dairesi, Kazakistan’ın tary education, military medicine, information Kazatomprom ulusal şirketi ile önümüzdeki exchange on terrorism and other transna- dört yıl içinde 5,000 ton uranyum tedarik tional threats, cyber security and other areas. etmek için bir sözleşme imzalamıştır. The armed forces of India and interested re- Savunma ve güvenlik, benzer güvenlik gional countries participate in joint military sorunlarını paylaştıkları için Hindistan ve exercise aimed at achieving interoperability, Orta Asya ülkeleri arasındaki işbirliğinin such as the KazInd-2018 tactical exercise held önemli bir parçasıdır. Yüksek seviyeli mü- in southern Kazakhstan. Possessing vast ex- zakereler sırasında taraflar, askeri teknik perience in the field of peacemaking, India işbirliği, askeri eğitim, askeri tıp, terörizm hosts the Central Asian military personnel ve diğer ulus ötesi tehditler hakkında bilgi at its training centers and sends instructors alışverişi, siber güvenlik ve diğer alanlarda to conduct relevant onsite training for ser- bir dizi ikili belgeyi imzalamışlardır. Hindis- vicemen of the regional states. Notably, the tan’ın ve ilgili bölge ülkelerinin silahlı kuv- Kazakh peacekeeping unit joined the Indian vetleri, Güney Kazakistan’da düzenlenen battalion in the United Nations Interim Force KazInd-2018 taktik tatbikatı gibi birlikte in Lebanon in October 2018. çalışabilirliği amaçlayan ortak askeri tat- Cultural and educational links, as well as bikata katılmaktadırlar. Barış sağlama ala- people-to-people contacts, are inalienable nında geniş deneyime sahip olan Hindis- part of the cooperation agenda. The educa- tan, eğitim merkezlerinde Orta Asya askeri tional exchange goes in both directions, with personeline ev sahipliği yapmakta ve böl- students pursuing degrees in both Central ge ülkelerindeki askerlere yerinde eğitim Asian and Indian educational institutions. In vermek üzere eğitmenleri göndermektedir. 2018, there were about 900 Indian students Bu arada Kazak barış gücü biriminin Ekim studying in Tajikistan, 4,500 in Kyrgyzstan 2018’de Hindistan taburunun parçası ola- and 2,400 in Kazakhstan. At the same time, rak Lübnan’daki Birleşmiş Milletler Geçici Central Asian citizens are among the largest Görev Gücü’ne katıldığı belirtilmelidir. beneficiaries of the Indian Technical and Eco- Kültürel ve eğitsel bağlantıların yanı sıra nomic Cooperation program that provides kişiler arası iletişim, işbirliği gündeminin professional development training in India. ayrılmaz bir parçasıdır. Eğitim değişimi, Similarly, intercultural relations have become hem Orta Asya hem de Hindistan eğitim more intensive, including through annual art, kurumlarında derece takip eden öğrenci-

88 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER music and film festivals. A rising frequency of ler ile her iki yönde de devam etmektedir. air flights is another sign of growing mutual 2018’de Tacikistan’da yaklaşık 900, Kırgızis- interest. An electronic visa system for Kazakh tan’da 4,500 ve Kazakistan’da 2,400 Hintli nationals introduced by India and a 72-hour öğrenci bulunuyordu. Aynı zamanda, Orta visa-free transit regime for Indian citizens Asya vatandaşları Hindistan’da mesleki granted by Kazakhstan can be considered as gelişim eğitimi veren Hindistan Teknik ve initial attempts to enhance people-to-people Ekonomik İşbirliği Programı’nın en büyük ties and promote tourism between India and faydalanıcıları arasındadır. Benzer şekilde, Central Asia. kültürler arası ilişkiler, yıllık sanat, müzik ve In conclusion, it should be noted that film festivalleri ile daha yoğun hale gelmiş- positive trends of extended cooperation and tir. Hava uçuşlarının artan sıklığı, karşılıklı mutual interest are observed in India’s rela- ilginin artmasının bir başka işaretidir. Hin- tions with Central Asia. Apart from referring distan tarafından tanıtılan Kazak vatan- to common historical and cultural roots, In- daşlarına yönelik elektronik vize sistemi dia is gradually expanding its presence in the ve Kazakistan tarafından Hint vatandaşları region using both bilateral and multilateral için sağlanan 72 saatlik vizesiz geçiş reji- mechanisms. While admitting that the Cen- mi, halklar arası bağları güçlendirmek ve tral Asian states have relatively small markets Hindistan ile Orta Asya arasındaki turizmi and economic opportunities, India recogniz- teşvik etmek için ilk girişimler olarak düşü- es their role in ensuring regional security, as nülebilir. well as enormous potential in providing con- Sonuç olarak, Hindistan’ın Orta Asya’yla nectivity and energy supplies. At the same ilişkilerinde uzun süreli işbirliği ve karşılıklı time, India’s interest in Central Asia is not çıkarların olumlu eğilimlerinin gözlemlen- only focused on increasing political, econom- diği belirtilmelidir. Ortak tarihsel ve kül- ic and security cooperation, but also aims to türel köklere atıfta bulunmanın yanı sıra, strengthen mutual cultural and humanitarian Hindistan, hem ikili hem de çok taraflı me- interaction. kanizmaları kullanarak bölgedeki varlığını giderek genişletmektedir. Orta Asya ülke- lerinin nispeten küçük pazarlara ve ekonomik fırsatlara sahip olduklarını kabul eden Hindistan, bu ülkelerin bölgesel güvenliği sağlama konusundaki rollerinin yanı sıra bağlantı (konnektivite), ve enerji tedariki sağlamada muazzam bir potansiyeli bulun- duğunu kabul etmektedir. Aynı zamanda, Hindistan’ın Orta Asya’ya olan ilgisi sadece siyasi, ekonomik ve güvenlik işbirliğini ar- tırmakla kalmayıp, aynı zamanda karşılıklı kültürel ve insani etkileşimi güçlendirmeyi de hedeflemektedir.

89 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

90 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER THE SIXTH SUMMIT OF THE TURKIC COUNCIL: A NEW ERA TÜRK KONSEYİ 6. ZİRVESİ: YENİ BİR DÖNEM

Omirbek Hanayi *

On September 3, 2018, the 6th Summit 3 Eylül 2018 tarihinde Kırgızistan’ın of the Cooperation Council of Turkic-Speak- Çolpon Ata şehrinde Türk Dili Konuşan Ül- ing States (Turkic Council) was held in Chol- keler İşbirliği Konseyi’nin (Türk Konseyi) 6. pon-Ata, Kyrgyzstan, on the theme of “Youth Zirvesi “Gençlik ve Ulusal Sporlar” tema- and National Sports”. President of Turkey sıyla gerçekleştirilmiştir. Kırgızistan Cum- Recep Tayyip Erdogan, President of Kazakh- hurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un ev stan Nursultan Nazarbayev and President of sahipliğinde yapılan Zirve’ye Türkiye Cum- Azerbaijan Ilham Aliyev attended the summit hurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Kaza- hosted by President of Kyrgyzstan Sooronbai kistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarba- Jeenbekov. Moreover, President of Uzbeki- yev ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham stan Shavkat Mirziyoyev and Prime Minister Aliyev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket of Hungary Viktor Orban participated as hon- Mirziyoyev ile Macaristan Başbakanı Viktor orable guests. Orban da onur konuğu olarak katılmışlar- During the summit, where the chairman- dır. ship in the Turkic Council passed from Ka- Türk Konseyi’nin dönem başkanlığının zakhstan to Kyrgyzstan, the activities of the Kazakistan’dan Kırgızistan’a devredildiği bu Turkic Council between 2014-2018 were Zirve’de, Türk Konseyi’nin 2014-2018 yılla- summarized and new decisions were made rı arasındaki çalışmaları özetlenerek, ileri- that should facilitate further achievements in ye dönük önemli başarılara ulaşılması için the future. As a result of the summit, the par- yeni kararlar alınmıştır. Zirve sonucunda ta- ties signed the Cholpon-Ata Declaration and raflar, Çolpon-Ata Deklarasyonu’nu ve Ma- decided to grant Hungary an observer status caristan’a Türk Konseyi’nde gözlemci statü- in the Turkic Council. In addition, a number sü verme kararını imzalamıştır. Ayrıca Türk of documents were signed at the meet- Dili Konuşan Ülkelerin Entegrasyonu Kav- ing, including the Concept of Integration of ram Kâğıdı, Türk Konseyi’nin Birleşmiş Mil- the Turkic Speaking States, the Decision to letler Genel Kurulu’nda (BMGK) gözlemci Strengthen Efforts for the Turkic Council’s statüsü elde etme çabalarını güçlendirme Obtaining an Observer Status at the Unit- kararı, ve gençlik ve ulusal sporlar alanın- ed Nations General Assembly (UNGA), and da işbirliğini geliştirmeye yönelik Ortak the Joint Statement on the Development of Bildiriyi kabul etmişlerdir. Zirvede ayrıca, Cooperation in the Field of National Sports Cumhurbaşkanlarının ortak kararıyla Türk and Youth Policy. At the summit, the appoint- Konseyi Genel Sekreterliği’ne Kazakistan’ın ments of Mr. Bagdad Amreyev, Kazakhstan’s İran İslam Cumhuriyeti Büyükelçisi Bagh- Ambassador to the Islamic Republic of Iran, dad Amreyev, Türk Konseyi Genel Sekreter as Secretary General of the Turkic Council, Dr. Yardımcılığı görevine Dr. Ömer Kocaman ve Omer Kocaman as Deputy Secretary General Uluslararası Türk Akademisi Başkanı olarak of the Turkic Council and Mr. Darkhan Kydyra- Darkhan Kydyrali yeniden atanmıştır. li as President of the Turkic Academy were Bu Zirve’nin, Türk Dili Konuşan Ülkeler approved by the joint decision signed by the arasındaki siyasi, ticari-ekonomik, sosyal heads of state. ve kültürel işbirliğinin geliştirilmesine yö- We see the historic summit to be of great nelik birçok önemli kararın alınması ile bir- importance for the future of the Turkic Coun- likte Türk Konseyi’nin geleceği açısından

*MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

91 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA cil, with many important decisions taken to tarihi bir zirve olduğu ifade edilebilir. Türk develop political, trade and economic, social Konseyi, Türkiye’nin girişimi ile 1992’de and cultural cooperation between the Tur- başlatılan Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet kic speaking states. The Turkic Council was Başkanları’nın Ekim 2009’daki 9. Zirvesi’n- established by the Nakhchivan Agreement de imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile ku- in October 2009 during the 9th Summit of rulmuştur. Türk Konseyi’nin önceki 5 zirvesi the heads of Turkic speaking states that was de 4 üye ülke olan Azerbaycan, Kazakistan, first convened in 1992 at Turkey’s initiative. Kırgızistan ve Türkiye’nin katılımıyla ger- The Turkic Council’s own previous five sum- çekleşmiştir. Haziran 2014’deki Bodrum mits took place with the participation of four zirvesinde Türkmenistan onur konuğu member states – Azerbaijan, Kazakhstan, Kyr- olarak katılmıştır. Özbekistan’ın ilk olarak gyzstan and Turkey. At the Bodrum summit katıldığı (onur konuğu olarak) ve Macaris- in June 2014, Turkmenistan was invited to tan’ın gözlemci statüsü kazandığı 6. Zirve attend the summit as an honorable guest. ise, Türk Konseyi’nin genişlemesi ve Türk Therefore, the 6th summit, where Uzbekistan dünyasının bütünleşmesi açısından büyük participated for the first time (as an honor- öneme sahiptir. able guest) and Hungary gained an observer Özellikle kardeş ülke Özbekistan’ın Türk status, is of great importance for the expan- Konseyi’ne üye olma niyetinde bulunması, sion of the Turkic Council and the integration hem Türk Konseyi’nin genişlemesi, hem de of the Turkic world. Özbekistan’ın Türk dünyası ile entegras- The intention of Uzbekistan to become a yonunu geliştirmesi için önemli bir adım member of the Turkic Council is an import- niteliğindedir. Bu açıdan bakıldığında, Ara- ant step both for the expansion of the Turkic lık 2016’da Şavkat Mirziyoyev’in başkanlık Council and for the development of Uzbeki- görevine gelmesiyle Özbekistan’ın siya- stan’s integration with the Turkic world. With sal, sosyal, ticari-ekonomik ve diplomatik the accession to power of Shavkat Mirziyo- alanlardaki reformları hızlanmıştır. Özellikle yev in December 2016, Uzbekistan’s reforms Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve in the political, social, trade and economic, Türkiye ile ikili ilişkilerini ve işbirliğini güç- and diplomatic fields have intensified. As lendirmeye çalışan Özbekistan’ın kısa dö- Tashkent seeks to strengthen bilateral rela- nemde Türk Konseyi’ne üye olması müm- tions and cooperation with Kazakhstan, Kyr- kün görünmektedir. Nitekim Avrupa Birliği gyzstan, Turkmenistan and Turkey, it seems üyesi olan Macaristan’a gözlemci statüsü possible for Uzbekistan to become a member verilmesi, Türk Konseyi’nin bölgesel ve of the Turkic Council in the short term. More- küresel öneminin artmasına yardımcı ola- over, granting the observer status to Hunga- caktır. Ayrıca Zirve’de Türk Konseyi’nin BM- ry, which is a member of the European Union, GK’da gözlemci statüsü elde etme isteğini will help to increase the regional and global destekleme kararının alındığı göz önünde importance of the Turkic Council. In addition, bulundurulduğunda, önümüzdeki dönem- taking into account that the decision was de Türk Konseyi olası üyelik ve gözlemcilik made to support the Turkic Council’s aspira- çalışmalarına önem vermelidir. tion for obtaining an observer status at the Bu doğrultuda üyelik konusunda Özbe- UNGA, the Turkic Council should pay atten- kistan’a ek olarak Türkmenistan ve Kuzey tion to potential membership and observer Kıbrıs Türk Cumhuriyeti; gözlemci üyelik activities in the coming period. statüsü ile ilgili olarak da Rusya ve Moğo- Besides Uzbekistan, Turkmenistan and the listan düşünülebilir. Fakat Kuzey Kıbrıs Türk Turkish Republic of Northern Cyprus may also Cumhuriyeti mevcut siyasi-hukuki statüsü be considered as member states, while Rus- ve Türkmenistan ise tarafsızlık politikası sia and Mongolia – as observer states. How- nedeniyle şu ana dek yalnızca Türk Konse- ever, due to the current political-legal status yi çatısı altındaki Uluslararası Türk Kültürü of the Turkish Republic of Northern Cyprus Teşkilatı’na (TÜRKSOY) katılmıştır. Dola- and Turkmenistan’s neutrality policy, these yısıyla Türk Konseyi şu aşamada, Kuzey

92 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER countries have so far only participated in the Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkmenistan International Organization of Turkic Culture ile, TÜRKSOY gibi, örgütün alt kuruluşları (TURKSOY), which is the affiliated body of the çerçevesindeki işbirliğini derinleştirmeye Turkic Council. Therefore, the Turkic Council önem vermelidir. Rusya içindeki özerk sta- should give importance to deepening coop- tüdeki Türk toplulukları dikkate alındığın- eration with the Turkish Republic of Northern da, Rusya’nın Türk Konseyi nezdinde olası Cyprus and Turkmenistan within the frame- gözlemci statüsü de dikkatle düşünülmesi work of the organization’s affiliated bodies gereken bir durumdur. Rusya Federasyo- such as TURKSOY. When looking at the Turkic nu’na bağlı Altay Cumhuriyeti, Başkurdis- communities with the autonomous status in tan, Hakasya, Saha Cumhuriyeti, Tataristan Russia, Russia’s potential observer status in ve Tuva Cumhuriyeti TÜRKSOY’un gözlem- the Turkic Council should also be considered ci üyeleriydi. Kasım 2015’de Türkiye ve Rus- with caution. Altai Republic, Bashkortostan, ya arasında yaşanan Uçak Krizi’nden sonra Khakasya, Sakha Republic, Tatarstan and Tuva Başkurdistan ve Tataristan hariç, diğer dört Republic participated in TURKSOY’s activi- Rus federal bölümü TÜRKSOY’dan ayrıl- ties as observers. However, the four Russian mıştır. Öte yandan, gerek Türkiye, gerekse federal subjects, except Tatarstan and Bash- diğer Türk devletleriyle iyi ilişkilerde bu- kortostan, left TURKSOY after the November lunan Moğolistan’ın Türk Konseyi’ne göz- 2015 jet crisis between Turkey and Russia. lemciliği, örgütün etkisinin genişlemesine On the other hand, granting the status of an katkı sağlayacak gibi gözükmektedir. Son observer state in the Turkic Council to Mon- yıllarda Uluslararası Türk Akademisi’nin golia, which is in good relations with Turkey Moğolistan’da yaptığı başarılı çalışmaları, and other Turkic countries, may contribute to Türk Konseyi’nin Moğolistan ile işbirliğinin the expansion of the organization’s influence. önemli bir örneğidir. The successful work of the International Tur- Zirve’de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep kic Academy in Mongolia in recent years is Tayyip Erdoğan’ın yaptığı üye ülkeler ara- a prominent example of the Turkic Council’s sındaki karşılıklı ticarette de-dolarizasyon cooperation with Mongolia. önerisi çok dikkat çekicidir. Küresel ve böl- It is noteworthy that during the summit gesel jeopolitik rekabetin arttığı, ekonomik President of Turkey Recep Tayyip Erdogan yaptırımlar ile ticaret savaşlarının kızıştığı made a proposal on the issue of de-dollar- bir dönemde yapılan bu önerinin, tüm üye ization in mutual trade between the member ülkeler açısından önemli olduğu söylene- states. In a period of increasing global and bilir. Örneğin, son yıllarda petrol fiyatının regional geopolitical competition, and esca- düşmesi ve küresel ekonomik durumun et- lating economic sanctions and trade wars, kisiyle Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan the proposal is important for all the member ve Özbekistan’ın ulusal para birimleri do- states. For instance, in recent years, the nalar karşısında önemli ölçüde diğer kaybet- tional currencies of Azerbaijan, Kazakhstan, miştir. Ayrıca Avrasya Ekonomik Birliği’nde Kyrgyzstan and Uzbekistan have depreci- (AEB) bulunan Rusya’nın ABD ve mütte- ated significantly against the dollar due to fikleri tarafından ekonomik yaptırımlara the fall in oil prices and the global econom- uğraması, AEB üyeleri Kazakistan ve Kır- ic situation. Moreover, the economic sanc- gızistan’ın ekonomilerini belli bir düzeyde tions against Russia imposed by the United olumsuz yönde etkilemektedir. Son olarak, States and its allies have a certain negative Türkiye’nin ulusal para birimi, Ankara’nın effect on the economies of Kazakhstan and Washington’la kötüleşen ilişkileri ve diğer Kyrgyzstan, which are the Eurasian Econom- sorunlar nedeniyle dolara karşı değer kay- ic Union’s member states. Finally, Turkey’s betmiştir. Tüm bunlara bakıldığında, büyük national currency has fallen against the dol- coğrafi ve ekonomik ağırlığa sahip olan lar due to Ankara’s worsening relations with Türk Konseyi üyelerinin kendi aralarında Washington and other problems. Given all milli para birimleri ile ticaret yapmaları, this, the issue of using national currencies tartışılması gereken bir durumdur.

93 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA for trade between the members of the Turkic Zirve’de Kazakistan Cumhurbaşkanı Na- Council, which have a large geographical and zarbayev tarafından önerilen “Türk Dünya- economic weight, is a matter that deserves to sı’nın 100 Yeni İsmi” ve “Türk Dünyası’nın be discussed. Kutsal Mekânları” projelerinin, hem Türk The implementation of the projects named ülkelerinin tarihi bağları ve birliğini pe- “100 Eminent Persons of the Turkic World” kiştirmek, hem de Türk halklarının ortak and “The Holy Lands of the Turkic World” kültürünü dünyaya tanıtmak açısından bü- proposed by President of Kazakhstan Nursul- yük önem teşkil edeceği söylenebilir. Son tan Nazarbayev is important to reinforce the birkaç yılda Kazakistan, manevi canlanma historical ties and unity of the Turkic countries programı çerçevesinde birtakım kültürel and to introduce the Turkic peoples’ common projeleri başlatmıştır. Haziran 2018’de Gü- culture to the world. In the past few years, ney Kazakistan Eyaletinin merkezinin Tür- Kazakhstan has initiated a number of cultural kistan’a taşınması ve akabinde de eyalet projects within the framework of its program adının “Türkistan Eyaleti” olarak değiştiril- on spiritual revival. It can be said that Kazakh- mesi, Kazakistan’ın manevi gelişimine ve stan’s historic June 2018 decision to move hatta Türk dünyasının manevi ve kültürel the center of the South Kazakhstan province ilişkilerinin artırılmasına önemli katkı sağ- to Turkistan and give the city’s name to the layacağı söylenebilir. Tarihi açıdan bakıl- province will make a significant contribution dığında, Türkistan ismi sadece Türkistan to the spiritual development of Kazakhstan şehrini değil, tüm Orta Asya bölgesini, ve and even the spiritual and cultural relations Türk Dünyası’nın ata yurdunu belirtmekte- of the Turkic world. Historically, the name of dir. Söz konusu projeler, Türk Konseyi tara- Turkistan refers not only to the city of Turki- fından uygulanan Modern İpek Yolu Ortak stan, but also to the whole Central Asian re- Tur Paketi Projesi ile birleştirilirse, tüm üye gion and the Turkic people’s ancestral home- ülkelerin turizm sektörünün gelişmesine land. Combining these projects with the büyük katkı sağlayabilir. Modern Silk Road Joint Tour Package Project Öte yandan Zirve’de, Türk Konseyi 7. implemented by the Turkic Council can make Zirvesi’ne sunulacak olan Türk Dili Konuşan a significant contribution to the development Ülkelerin Entegrasyonu Kavram Kâğıdı’nın of the tourism sector in all the member states. kabul edilmesi, hem Türk dünyasının hem On the other hand, the adoption of the de örgütün üye devletlerinin işbirliğine yö- Concept of Integration of the Turkic Speak- nelik mühim bir adım olarak vurgulanabi- ing States, which will be presented to the 7th lir. Çünkü Türk Konseyi’nin uluslararası bir Summit of the Turkic Council, can be empha- örgüt olarak giderek geliştirilmesinin yanı sized as an important step towards the co- sıra, küresel ve bölgesel etkisinin artırılma- operation of both the Turkic world and the sı için, hem örgütün, hem de üye ülkele- member states of the organization. In order rin örgütle ilgili kısa, orta ve uzun dönemi to develop the Turkic Council as an interna- kapsayan stratejik karar ve planları belir- tional organization as well as to increase its lenmelidir. global and regional influence, short, medium Özet olarak, çeşitli nedenlerden dolayı and long-term strategic decisions and plans 2 yıl gecikmesine rağmen, Kırgızistan’da of both the organization and its member gerçekleşen Türk Konseyi 6. Zirvesi, tüm states should be determined. kararlarıyla Türk Konseyi’nin coğrafi -ge In summary, despite the delay of two years nişlemesi ve Türk dünyasının bütünleşmesi due to various reasons, the 6th Summit of the açısından yeni bir dönemin başlangıcı ni- Turkic Council held in Kyrgyzstan was the teliğindedir. Türk dünyasıyla tarihi bağlan- beginning of a new era in terms of the geo- tıda ve iyi işbirliği içerisinde bulunan Ma- graphic expansion of the Turkic Council and caristan’ın gözlemci statüsü ve kardeş ülke the integration of the Turkic world. It can be Özbekistan’ın olası üyeliğinin, önümüzdeki stated that the observer status of Hungary, dönemde Türk Konseyi’ne genişleme çer- which is historically connected and maintains çevesinde olumlu şekilde etkileyebileceği

94 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER good cooperation with the Turkic world, and ifade edilebilir. Önümüzdeki genişleme ve the potential membership of the brother gelişme sürecinde Türk Konseyi, üye ülke- country Uzbekistan can positively affect the leri arasındaki ticari-ekonomik işbirliğini expansion of the Turkic Council in the com- artırmaya odaklanmalıdır. Bu bağlamda ing period. In the process of enlargement and kendi özel coğrafi konumu ve ekonomik development, the Turkic Council should focus potansiyelleriyle Türk Konseyi üyeleri, ulaş- on increasing trade and economic coopera- tırma ve iletişim ağlarını geliştirerek Doğu tion between its member states. In this con- ve Batı arasında bir ekonomik koridor oluş- text, with their specific geographical location turmalıdır. and economic potential, the members of the Turkic Council should establish an economic corridor between the East and the West by developing their transport and communication networks.

95 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

96 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER THE FUTURE OF SHANGHAI COOPERATION ORGANIZATION: CHALLENGES AND PROSPECTS ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ’NÜN GELECEĞİ: SORUNLAR VE BEKLENTİLER

Omirbek Hanayi *

The Shanghai Cooperation Organization Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), Nisan (SCO) grew out of the Shanghai Five, which 1996’da Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Rus- was founded in April 1996 by China, Russia, ya, ve Tacikistan tarafından kurulan Şang- Kazakhstan, Kyrgyzstan and Tajikistan. After hay Beşlisi’nden ortaya çıkmıştır. Haziran the inclusion of Uzbekistan in June 2001, the 2001’de Özbekistan’ın katılımı ile ŞİÖ, ku- SCO became a regional security organization. rumsal olarak bölgesel güvenlik örgütüne With the accession of India and Pakistan as dönüşmüştür. ŞİÖ, genişleme sürecinde ise full members in June 2017, the number of Haziran 2017’de Hindistan ve Pakistan’ın the SCO member states has grown to eight. tam üye olarak kabul edilmesi ile birlikte, Spreading from Central Asia to the Indian üye ülke sayısını 8’e çıkarmıştır. Böylece ŞİÖ, subcontinent, the SCO has expanded to a Orta Asya’dan Hint Altkıtası’na kadar yayı- large area that accounts for about 44% of the larak yaklaşık dünya nüfusunun %44’ünü world’s population and 25% of the world’s ve dünya GSYİH’nın %25’ini oluşturan bü- GDP. Iran, Afghanistan, Belarus, and Mongo- yük bir alana genişlemiştir. ŞİÖ bünyesinde lia currently enjoy the observer status, while hâlihazırda İran, Afganistan, Beyaz Rusya Turkey, Azerbaijan, Armenia, Cambodia, Ne- ve Moğolistan gözlemci ülkeler; Türkiye, pal, and Sri Lanka hold the status of dialogue Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal partners in the SCO. On June 9-10, 2018, the ve Sri Lanka ise diyalog ortakları statüsün- first SCO summit after India and Pakistan dedir. ŞİÖ’nün; Hindistan ve Pakistan’ın da became full members was held in Qingdao, katıldığı ilk Liderler Zirvesi, 9-10 Haziran China. During the Qingdao Summit, the rep- 2018 tarihlerinde Çin’in ev sahipliğinde resentatives of the SCO’s eight full members, Qingdao şehrinde gerçekleşmiştir. ŞİÖ’nün four observer states and six dialogue part- 8 tam üyesi, 4 gözlemcisi ve 6 diyalog or- ners discussed strengthening joint efforts in tağının katılımıyla düzenlenen Qingdao the fight against terrorism, extremism, dis- Zirvesi’nde, özellikle, taraflar arasında - te crimination and drug offenses, as well as im- rörizm, aşırıcılık, ayrımcılık ve uyuşturucu proving regional cooperation in such areas as suçlarıyla ortak mücadeleyi artırmak ve, trade, economy, culture, education, technolo- ticaret, ekonomik, kültür, eğitim, tekno- gy, health, tourism and sport. The parties also loji, sağlık, turizm ve spor alanlarındaki discussed important regional and global is- bölgesel işbirliğini güçlendirme konuları sues such as the situation in Afghanistan and ele alınmıştır. Nitekim Afganistan sorunu, Syria, the future of the Iranian nuclear deal Suriye’deki son gelişmeler, İran nükleer an- and denuclearization of the Korean Peninsula. laşmasının geleceği ve Kore Yarımadası’nın The Qingdao Summit indicates that the SCO nükleerden arındırılması gibi önemli böl- is moving towards the goal of becoming an gesel ve küresel sorunlar Qingdao Zirve- organization that can play an important role sinde görüşülmüştür. ŞİÖ’nün sadece böl- in shaping a new political and economic or- gesel değil, günümüz dünyasında yeni bir der both regionally and globally. In this con- siyasi ve ekonomik düzenin şekillenmesin- text, the ongoing expansion of the SCO’s area de önemli rol oynayabilen küresel bir örgüt of responsibility resulting from the accession olma hedefi doğrultusunda ilerlemekte ol- of new members is the most important issue duğunu ifade edebiliriz. Bu bağlamda, yeni

*MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

97 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA for the future development of the organiza- üyelerin katılımından kaynaklanan ŞİÖ’nün tion. sorumluluk alanının devam eden genişle- Regional cooperation in the field of secu- me süreci, örgütün gelecekteki gelişimi için rity has been in the focus of the SCO’s activ- en önemli konulardan birisidir. ity since its foundation. In fact, despite the ŞİÖ, kuruluşundan itibaren güvenlik ala- promotion of cooperation in trade, economy, nında bölgesel işbirliğine odaklanmıştır. investment, energy, technology, transpor- Aslında, ticaret, ekonomi, yatırım, enerji, tation, culture and education, the security teknoloji, taşımacılık, kültür ve eğitim gibi dimension will continue to remain the main alanlarda işbirliğinin teşvik edilmesine rağ- cooperation area and one of the short-term men, güvenlik, ŞİÖ’nün ana işbirliği alanıdır and long-term strategic goals of the SCO. For ve, kısa ve uzun vadeli stratejik hedeflerin- example, the security issue mentioned in the den biri olmaya devam edecektir. Örneğin, SCO Development Strategy until 2025, which 2016’daki Taşkent Zirvesi’nde kabul edi- was adopted in 2016 at the Tashkent Summit, len ŞİÖ’nün 2025 yılına yönelik Kalkınma also gained importance in the documents Stratejisi’nde yer alan güvenlik konusu, bu signed at the Qingdao Summit this year. The yıl Qingdao Zirvesi’nde imzalanan önem- organization has made considerable progress li belgelerle de ağırlık kazanmıştır. Örgüt; in regional security cooperation, including in ayrılıkçılık ve terörizm, yasadışı silah tica- the fight against separatism and terrorism, il- reti ve uyuşturucu kaçakçılığı ile mücadele legal arms trade and drug trafficking. In this dâhil olmak üzere bölgesel güvenlik işbir- regard, the SCO Regional Anti-Terrorist Struc- liğinde önemli başarılar kaydetmiştir. Bu ture, headquartered in Tashkent, operates as bağlamda, merkezi Taşkent’te bulunan ŞİÖ one of the most effective mechanisms of the Bölgesel Anti-Terör Grubu, örgütün en et- organization. kili mekanizmalarından biri olarak faaliyet Despite the fact that the SCO members göstermektedir. are primarily interested in cooperation in the ŞİÖ üyelerinin öncelikle güvenlik ala- field of security, the admission of India and nında işbirliğine ilgi duymalarına rağmen, Pakistan, which are attractive markets with yoğun nüfusu ve hızla gelişen ekonomi- their dense populations and rapidly devel- siyle cazip bir pazar konumunda bulunan oping economies, could accelerate the trade Hindistan ve Pakistan’ın ŞİÖ’ne katılması, and economic cooperation between the örgüt içinde ticari-ekonomik işbirliğini hız- parties within the organization. Moreover, landırabilir. Ayrıca, son yıllarda Çin’in hızlı it could be expected that due to the rapid ekonomik büyümesi nedeniyle, Çin’in ŞİÖ economic growth of China in recent years, üyesi ülkelerdeki ekonomik varlığının da the Chinese economic presence in the SCO giderek artması beklenmektedir. Örgüt member states will only increase. Greatly çerçevesinde ekonomik işbirliği fırsatlarını appreciating the opportunities of economic iyi değerlendiren Çin, ŞİÖ ortaklarına ya- cooperation within the framework of the or- tırım ve kredi miktarını da artırmaktadır. ganization, China increases the amount of in- Örneğin, 2001’den bu yana ŞİÖ üyesi ülke- vestment and loans to its SCO’s partners. For lere toplam 100 milyar dolardan fazla kre- instance, China has provided loans of more di sağlayan Çin, Qingdao Zirvesi’nde üye than $100 billion to the SCO member states ülkelere ŞİÖ çerçevesinde 30 milyar yuan since 2001. At the Qingdao Summit, Beijing (yaklaşık 4.7 milyar dolar) değerinde kredi announced that it would provide 30 billion tahsis edeceğini açıklamıştır. ŞİÖ’nün diğer yuan (about $4.7 billion) in loans to mem- üyelerinin başlıca ticaret ve yatırım ortağı ber states under the SCO framework. China, haline gelen Çin, ŞİÖ serbest ticaret bölge- which has become the main trade and invest- sini de oluşturma önerisinde bulunmakta- ment partner of other SCO members, also dır. Dahası, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nin proposed setting up a free trade zone within (KYG) önemli bir platform haline geldiği the SCO. Furthermore, it can be said that the söylenebilir. Nitekim 2013’ten bu yana her SCO has become an important platform for ŞİÖ Zirvesi’nin deklarasyonunda üye ülke-

98 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the Chinese Belt and Road Initiative (BRI). In lerin KYG projesinin uygulanmasını destek- fact, in each declaration issued after the SCO ledikleri vurgulanmaktadır. summits since 2013, the member states sup- Şanghay Beşlisi’nden Şanghay Sekizli- ported the implementation of the BRI project. si’ne genişleyen ŞİÖ’nün önümüzdeki dö- Having expanded from the Shanghai Five nemde de yeni üyelerle genişleyebileceği to the Shanghai Eight, the SCO will presum- tahmin edilebilir. Yeni ŞİÖ üyeliği konusun- ably continue to expand in the coming peri- da her zaman olumlu yaklaşım gösteren od. China, which has always shown a positive Çin, ŞİÖ kapısının yeni üyelere açık oldu- attitude towards the new SCO membership, ğunu sürekli vurgulamaktadır. Hâlihazırda constantly emphasizes that the SCO’s door gözlemci ülkeler olan İran ve Afganistan, is open to new members. At present, being örgütün tam üyeliği için başvuru yapmış- the observer states, Iran and Afghanistan larken, Suriye ve Bangladeş örgütün göz- have applied for the full membership. Israel, lemcisi; ve İsrail, Katar, Bahreyn, Mısır ve Qatar, Bahrain, Egypt and the Maldives have Maldivler ise örgütün diyalog ortağı olma expressed their desire to become a dialogue isteklerini belirtmişlerdir. partner, while Syria and Bangladesh has İran’ın, ŞİÖ’nün birçok ülkesiyle iyi tica- shown their intention to become the observ- ri-ekonomik ilişkileri olduğu için, ŞİÖ’ne er states. tam üye olma konusunda diğer adaylara Since Iran has good trade and economic göre Tahran için büyük imkânlar bulundu- relations with the majority of the SCO coun- ğunu ifade edebiliriz. Ayrıca, ABD’nin İran tries, Tehran has a better chance of becoming Nükleer Anlaşması’ndan tek taraflı olarak a full member of the SCO than the rest of the çıkmasının ardından, Batı’nın yaptırımları applicants. Moreover, it could be expected ve baskısı altında olan İran-Çin-Rusya stra- that a strategic triangle of Iran, China and tejik üçgeninin daha da güçlenmesi bek- Russia, which are all under Western sanctions lenmektedir. 2012’den itibaren gözlemci and pressure, will further strengthen after ülke statüsünde olan Afganistan’a gelince, the unilateral withdrawal of the United States ŞİÖ-Afganistan ilişkilerinin 2005’de kurulan from the Iran nuclear deal. As for Afghani- ŞİÖ-Afganistan Temas Grubu (SCO-Afgha- stan, which obtained the observer status in nistan Contact Group) çerçevesinde devam 2012, the SCO-Afghanistan relations have etmekte olduğu söylenmelidir. Bunun- been developing within the framework of the la birlikte, ülkede süregelen iç çatışma ve SCO-Afghanistan Contact Group, which was ABD’nin askeri varlığı, Afganistan’ın kısa established in 2005. However, the continuing dönemde ŞİÖ’nün tam üyesi olabilmesini internal conflict and the U.S. military pres- pek mümkün kılmamaktadır. Öte yandan, ence make it hardly possible for Afghanistan ŞİÖ-Afganistan Temas Grubu’nun kuru- to become a full member of the SCO in the luşundan bu yana kazanılan deneyimin short-term. On the other hand, the view has önümüzdeki süreçte ŞİÖ+X platformunu been expressed that the experience gained başlatmak için kullanılabileceği konusunda since the establishment of the SCO-Afghani- yorumlar yapılmaktadır. stan Contact Group might be used to launch Ayrıca, 2016’da gündeme gelen Türki- the SCO+X platform in the upcoming period. ye’nin ŞİÖ üyeliği konusuna Rusya ve Çin In addition, in 2016, Russia and China tarafından olumlu yaklaşılmaktadır. 2013’te showed a positive attitude towards the is- kurulan ŞİÖ Enerji Kulübü’nün 2017 yılın- sue of Turkey’s membership in the SCO. The daki dönem başkanlığı ilk kez Türkiye’ye SCO Energy Club, founded in 2013, was for verilmiştir. Fakat AB’ye üyelik müzakerele- the first time chaired by Turkey in 2017. How- ri devam eden, ve NATO üyesi olan Türki- ever, being an EU membership applicant and ye’nin ŞİÖ’ne tam üye olabilmesi kısa va- NATO member state, it would be rather prob- dede olası görünmemektedir. Öte yandan, lematic for Turkey to apply for the full SCO İsrail’in başvurusu ile ilgili durum da belir- membership. On the other hand, the situa- sizdir. Aslında, İran ve Pakistan ile olan je- tion with the application of Israel is also un- opolitik gerginlik, durumu oldukça zorlaş-

99 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA clear. In fact, the geopolitical tensions with tırmakta ve İsrail’in ŞİÖ’nün diyalog ortağı Iran and Pakistan considerably complicate olmasını engellemektedir. Suriye açısından the issue preventing Israel from becoming bakıldığında, ülkede devam eden iç savaş the SCO’s dialogue partner. As for Syria, the ve terör olayları nedeniyle Şam’ın başvuru- application of Damascus may not be accept- su kabul edilmeyebilir. ed due to the ongoing civil war and terrorist Sonuç olarak, ŞİÖ üyeleri arasında hala incidents in the country. birtakım çözülmemiş sorunlar mevcut- It could be concluded that there are still tur. Örneğin, yıllardır devam eden Hindis- a number of unsolved problems between tan-Pakistan gerginliği ve geçen yıl tekrar the SCO members. For example, years-long yükselen Çin-Hindistan sınır anlaşmazlıkları India-Pakistan tensions and China-India bor- bölgesel gündemdeki yerini korumaktadır. der disputes that have risen again last year Ayrıca, yeni üyelerin katılımı ile son geniş- are still on the regional agenda. However, it leme evresi sonrasında ŞİÖ içindeki yetki is also a question of how to balance the dis- dağılımının dengesinin nasıl sağlanabile- tribution of authority within the SCO after the ceği de büyük soru işaretidir. Özet olarak, last enlargement. In summary, it can be said yeni bir gelişme dönemine giren ŞİÖ’nün that the future of the SCO, which has entered geleceğinin, özellikle bölgesel güvenliği a new phase of its development, will strong- sağlama konusunda işbirliğini güçlendir- ly depend on political will of the parties to meye ve karşılıklı sorunları çözmelerinin strengthen cooperation and resolve issues de tarafların siyasi iradesine bağlı olacağı of mutual concern, especially in ensuring re- belirtilebilir. gional security.

100 COOPERATION IN INTERNATIONAL TRADE

ULUSLARARASI TİCARETTE İŞBİRLİĞİ EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

102 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER TRADE AND ECONOMIC RELATIONS BETWEEN SOUTH KOREA AND UZBEKISTAN: MUTUALLY BENEFICIAL FORMS OF COOPERATION GÜNEY KORE VE ÖZBEKİSTAN ARASINDA TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLER: KARŞILIKLI FAYDALI İŞBİRLİĞİ YOLLARI

Zhandos Ranov *

Following the establishment of diplomatic Ocak 1992’de diplomatik ilişkilerin ku- relations in January 1992, South Korea and rulmasından sonra Güney Kore ve Özbe- Uzbekistan adopted a package of documents kistan, ülkeler arasında yakın işbirliğinin that laid the foundation for the development gelişmesine zemin hazırlayan bir dizi bel- of closer cooperation between the two coun- ge paketi kabul etmiştir. O zamandan beri tries. Since then, South Korea has long been Güney Kore, Özbekistan’ın güvenilir bir a reliable and proven strategic partner of Uz- stratejik ortağı olabileceğini göstermiştir. bekistan. The current economic relations be- Tamamlayıcılık ilkesi temelinde kurulan iki tween the two countries established on the ülke arasındaki mevcut ekonomik ilişkiler, principle of complementarity are consistently 2006 yılında imzalanan Stratejik Ortaklık developed on the basis of the Joint Declara- Ortak Deklarasyonu ve 2014’te kabul edition on Strategic Partnership signed in 2006, len Stratejik Ortaklığın Geliştirilmesi ve De- and the Joint Declaration on Further Devel- rinleştirilmesine İlişkin Ortak Deklarasyon opment and Deepening of the Strategic Part- temelinde gelişmektedir. Özbekistan’da nership adopted in 2014. There are over 460 %100 Güney Kore sermayeli 75 işletme dâ- joint ventures in Uzbekistan established with hil olmak üzere Güney Koreli iş ortaklarıyla South Korean business partners, including 75 kurulan 460 ortak girişimi bulunmaktadır. enterprises with 100% South Korean capital. Bu işletmeler mühendislik, ticaret, kimya, These enterprises are operating in such areas gıda ve hafif sanayi, metal işleme, ilaç, tu- as engineering, trade, chemistry, food and rizm ve hizmet endüstrileri gibi alanlarda light industry, metal processing, pharmaceu- faaliyet göstermektedir. ticals, tourism, and service industries. Güney Kore, Özbekistan’ın zengin ma- South Korea is interested in Uzbekistan’s rich mineral, fuel, and energy resources, while den, yakıt ve enerji kaynaklarıyla ilgilenir- advanced technologies and investments from ken, Güney Kore’li ortaklarının ileri tekno- South Korean partners are of great impor- lojileri ve yatırımları Özbekistan için büyük tance for Uzbekistan. To date, the volume of önem taşımaktadır. Bugüne kadar Güney direct investments of South Korea attracted Kore’nin Özbekistan ekonomisine yaptığı into the economy of Uzbekistan exceeded $7 doğrudan yatırımların tutarı 7 milyar do- billion. Investments are targeted, particular- ları aşmıştır. Yatırımlar özellikle 10-15 yıl ly, on long-term projects, ranging between gibi uzun vadeli projelere yapılmaktadır. 10 and 15 years. The largest joint project of Taşkent ve Seul’un en büyük ortak projesi, Tashkent and Seoul is a $4.2 billion Ustyurt Surgil sahasından 110 kilometre uzakta bu- Gas Chemical Complex (UGCC), located 110 lunan 4.2 milyar dolarlık Ustyurt Gaz Kim- kilometers away from the Surgil deposit. The yasal Kompleksi’dir (UGCC). Bu kompleks, complex was built by the joint Uzbek-South Uzbekneftegaz Milli Holding Şirketi ve Gü- Korean company, namely, Uz-Kor Gas Chem- ney Kore’nin LOTTE Chemical Corporation,

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

103 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ical, which involves Uzbekneftegaz National Kore Gas Corporation (KOGAS) ve GS E&R Holding Company and South Korean com- şirketlerini içeren ortak bir Özbekistan-Gü- panies such as LOTTE Chemical Corporation, ney Kore şirketi olan Uz-Kor Gas Chemical Korea Gas Corporation (KOGAS) and GS E&R. tarafından inşa edilmiştir. UGCC projesi, beş The UGCC project includes five gas, ethylene, gaz, etilen, polietilen ve polipropilen ayırma polyethylene and polypropylene separation tesislerini, enerji ve modern altyapı tesisle- plants, energy and modern infrastructure rini içermektedir. Proje uygulaması yılda 4.5 facilities. The project implementation will milyar metreküp doğalgazın işlenmesini, enable to process 4.5 billion cubic meters of 3.7 milyar metreküp ticari gaz, 387,000 ton natural gas per year, producing 3.7 billion cu- polietilen, 83,000 ton polipropilen ve diğer bic meters of commercial gas, 387,000 tons of değerli ürünlerin üretilmesini sağlayacaktır. polyethylene, 83,000 tons of polypropylene Özbekistan ve Güney Kore arasındaki and other valuable products. enerji işbirliği nispeten yakın zamanda baş- Although energy cooperation between lamış olmasına rağmen, öncelikli etkileşim Uzbekistan and South Korea started rela- alanlarından biri haline gelmiştir. Örneğin, tively recently, it has already become one of 2006 yılında Korea National Oil Corporati- the priority areas of interaction. For example, on (KNOC), KOGAS ve Uzbek-neftegaz, Gü- in 2006, the Korea National Oil Corporation ney Kore şirketlerine Fergana Vadisi’ndeki (KNOC), KOGAS and Uzbekneftegaz signed Çust-Pap ve Namangan-Teraçi iki petrol ve a memorandum of understanding, which doğalgaz sahasında arama ve işletme hak- granted South Korean companies the explo- kını veren bir mutabakat anlaşmasını imza- ration and exploitation rights for two oil and lamışlardır. 2008’de KOGAS ve Uzbeknefte- gas deposits, namely, Chust-Pap and Naman- gaz, Ustyurt Platosu’ndaki Surgil doğalgaz gan-Terachi, in the Fergana Valley. In 2008, sahasında ortak arama ve işletme faaliyet- KOGAS and Uzbekneftegaz agreed to jointly leri konusunda anlaşmışlardır. Toplam proje explore and exploit the Surgil gas field on the maliyeti 1.84 milyar dolar olmuştur. Buna Ustyurt Plateau, with a total project cost of ek olarak, 2008’de Korea Electric Power $1.84 billion. In addition, in 2008, the Korea Corporation (KEPCO), Özbekistan hüküme- Electric Power Corporation (KEPCO) signed tiyle 400 milyon dolarlık bir miktarda 2,600 an agreement with the government of Uz- bekistan to purchase 2,600 tons of uranium ton uranyum satın almak için bir anlaşma worth $400 million. imzalamıştır. It should be noted that despite some shift Odak noktasının enerji işbirliğine doğru of focus towards energy cooperation, Tash- kaymasına rağmen, Taşkent ve Seul otomo- kent and Seoul continue to be partners in the bil üretimi başta olmak üzere endüstriyel industrial development, especially the auto- üretimde ortak olmaya da devam etmekte- mobile manufacturing. UzDaewooAuto, the dir. Güney Kore’nin katılımıyla Özbekistan’ın first car manufacturer in Uzbekistan with the ilk otomobil üreticisi Uz Daewoo Auto 1995 participation of South Korea, was established yılında kurulmuştur. Güney Kore’nin Da- in 1995. The takeover of the South Korean ewoo şirketinin Amerikalı otomotiv devi Daewoo by the American General Motors re- General Motors tarafından devralınması, sulted in the establishment of the new joint yeni ortak girişim olan General Motors Öz- venture, namely, General Motors Uzbekistan, bekistan’ın kurulmasını sağlamıştır. Şirket, which continues to expand the range of pro- otomobil üretiminin yanı sıra üretim hacim- ducing cars, as well as production volumes. lerini sistematik olarak genişletmeye devam Since 2001, Uzbekistan has started exporting etmektedir. 2001 yılından beri Özbekistan, its cars to other countries. It can be stated that otomobillerini diğer ülkelere ihraç etmeye Russia became the main export market for başlamıştır. Rusya’nın Özbek otomobil en- the Uzbek car industry, since out of 250,000 düstrisi için ana ihracat pazarı haline geldi-

104 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER cars produced annually, 88,000 were supplied ği söylenebilir, çünkü yılda üretilen 250,000 to Russia. However, due to the economic re- otomobilden 88,000’i Rusya’ya sevk edil- cession caused by the sanctions against Mos- miştir. Ancak, Moskova’ya uygulanan yap- cow, the number of cars delivered to the Rus- tırımların yol açtığı ekonomik durgunluk sian market has decreased to 80,000 cars per nedeniyle, Rusya pazarına teslim edilen year. Overall, 20 South Korean companies are otomobil sayısı yılda 80,000 araca düşmüş- currently involved in the sector of the auto- tür. Genel olarak, Özbekistan’ın otomobil mobile manufacturing in Uzbekistan, and 18 üretimi sektörüne 20 Güney Kore şirketi joint ventures have been established. katılmıştır ve 18 ortak girişim kurulmuştur. A major achievement in the cooperation İki ülke arasında işbirliğindeki en önemli between the two countries is an increase in başarılardan biri de ticaret hacmindeki ar- trade. In 2006 when the strategic partner- tıştır. Stratejik ortaklığın kurulduğu 2006 ship was established, the volume of mutual yılında karşılıklı ticaret hacmi 680 milyon trade amounted to $680 million, however, it dolar iken 2013 yılında 1.9 milyar dolar reached the level of $1.9 billion in 2013. It is seviyesine ulaşmıştır. İki ülke arasındaki noteworthy that the volume of trade between ticaret hacminin 2014 yılında zirveye ula- the two countries reached its peak in 2014, şarak yaklaşık 2 milyar dolar olması dikkat amounting to about $2 billion. Nevertheless, çekicidir. Ancak sonraki iki yılda rakamlar over the next two years, there was a negative olumsuz bir seyir izlemiştir. Bunun sonu- turnover growth. As a result, the trade turn- cunda 2016’da Özbekistan ve Güney Kore over between Uzbekistan and South Korea arasındaki ticaret hacmi 927 milyon dolara decreased to $927 million in 2016. However, düşmüştür. Ancak, 2017 yılında, karşılıklı in 2017, a trend has been observed towards ticaretin büyümesine doğru bir eğilim göz- the growth of mutual trade. According to lenmiştir. Özbekistan Cumhuriyeti Devlet the State Committee of the Republic of Uz- İstatistik Komitesi verilerine göre, 2017’de bekistan on Statistics, in 2017, the volume iki ülke arasındaki karşılıklı ticaret hacmi of mutual trade between the two countries bir önceki yıla göre %27 oranında artarak amounted to $1.36 billion, which is a 27% 1.36 milyar dolara tekabül etmiştir. Özbe- increase compared to the previous year. Uz- kistan’ın Güney Kore’ye olan ihracatı 119.8 bekistan’s exports to South Korea amounted milyon dolar, ithalat ise 1.24 milyar dolar to $119.8 million, while imports totaled $1.24 billion. At the same time, the share of Uzbeki- olmuştur. Aynı zamanda, Güney Kore’nin stan in South Korea’s trade with the countries Orta Asya ülkeleriyle olan ticaretinde Öz- of Central Asia is almost 50%. According to bekistan’ın payı neredeyse %50’dir. Özbe- the State Committee of the Republic of Uz- kistan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komi- bekistan on Statistics, in 2017, South Korea tesi’nden yapılan açıklamaya göre, 2017’de ranked fifth among the top trading partners Güney Kore, ülkenin toplam dış ticaret hac- of Uzbekistan with a 5% share in the country’s minde %5 paya sahip olarak Özbekistan’ın overall foreign trade turnover. en büyük ticaret ortakları arasında beşinci The year of 2018 was marked by the 26th sırada yer almıştır. anniversary of the establishment of diplo- 2018 yılında Özbekistan ve Güney Kore matic ties between Uzbekistan and South Ko- arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasının rea. A new page of bilateral cooperation was 26. yıldönümü olmuştur. Özbekistan Cum- opened between the two countries after the hurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev’in Kasım visit of Uzbek President Shavkat Mirziyoyev 2017’de Seoul’e yaptığı ziyaretten sonra to Seoul held in November 2017. Following ülkelerin ikili ilişkilerinde yeni bir sayfa açıl- the negotiations, Mirziyoyev and South Ko- mıştır. Müzakerelerin ardından Mirziyoyev rean President Moon Jae-in signed the Joint ve Güney Kore Cumhurbaşkanı Moon Jae- Statement on Comprehensive Deepening of in, Stratejik Ortaklık İlişkilerinin Kapsamlı

105 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Relations of the Strategic Partnership. As a Biçimde Derinleştirilmesine İlişkin Ortak result of the visit, the parties signed a pack- Bildiri’yi imzalamışlardır. Ziyaret sonucun- age of more than 60 documents worth over da taraflar, 8.94 milyar doların üzerinde bir $8.94 billion, $4.5 billion of which would be in değere sahip 60’tan fazla belgeyi imzala- the form of foreign direct investment. More- mışlardır. Bunun 4.5 milyar doları doğru- over, several major investment contracts were dan yabancı yatırım olacaktır. Ayrıca, birçok signed. For instance, Hyundai, Evergreen büyük yatırım sözleşmesi imzalanmıştır. Holdings, Youngone Corporation, Hwachon Örneğin, Hyundai, Evergreen Holdings, Plant-Gemco decided to deploy and expand Youngone Corporation, Hwachon Plant production facilities in Uzbekistan. As a re- Gemco, Özbekistan’da üretim tesislerini sult of the visit, agreements were reached dağıtmaya ve genişletmeye karar vermiştir. on South Korea’s investment in energy and Ziyaretin sonucunda Güney Kore’nin Özbe- petrochemical industries in Uzbekistan worth kistan’daki enerji ve petrokimya sanayiine $2.95 billion. Moreover, Seoul will provide 2.95 milyar dolar yatırım yapmasına ilişkin $2.7 billion for the development of banking anlaşmalar yapılmıştır. Bunun yanı sıra, Se- and financial sectors, while $1.7 billion will be oul bankacılık ve finans sektörlerinin gelişi- channeled into infrastructure projects. mi için 2.7 milyar dolar, altyapı projeleri için In conclusion, it should be noted that in ise 1.7 milyar dolar sağlayacaktır. February 2018 in Tashkent the parties held Sonuç olarak, Şubat 2018’de Taşkent’te, the first Uzbek-Korean meeting on economic tarafların ilk kez ekonomik işbirliği- konu cooperation, where it became known about sunda Özbek-Kore toplantısı düzenlemesi the intention of the head of South Korea to önemli gelişmelerden birisidir. Bu toplan- visit Uzbekistan by the end of this year. In tıda Güney Kore Cumhurbaşkanı Moon addition, the parties indicated their intention Jae-in’in yılsonuna kadar Özbekistan’ı to fully exploit the existing opportunities for ziyaret etme niyeti açıklanmıştır. Ayrıca, boosting bilateral trade up to $3 billion in the taraflar, kısa vadede ikili ticareti 3 milyar short term. Thus, all preconditions are already dolara çıkarmak için mevcut fırsatları tam in place for South Korea to become a major olarak kullanma isteklerini belirtmişlerdir. trade partner of Uzbekistan, after Russia and Güney Kore, Çin’i geride bırakarak Rusya Kazakhstan, overtaking China. However, in ve Kazakistan’ın ardından Özbekistan’ın order to achieve this goal, the parties need to önde gelen dış ticaret ortaklarından biri overcome the negative consequences of the haline gelmek için tüm ön koşullara sahip- liberalization of the Uzbek currency market, tir. Ancak, bu hedefi gerçekleştirmek için and give a new impetus to the entrepreneur- tarafların, Özbekistan’daki Güney Kore şir- ial activity of South Korean companies in Uz- ketlerinin girişimcilik faaliyetlerine yeni bir bekistan. ivme kazandırarak Özbek döviz piyasasının serbestleştirilmesinin olumsuz sonuçlarının üstesinden gelmesi gerekmektedir.

106 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER EVALUATION OF POTENTIAL U.S.-CHINA TRADE WAR ABD-ÇİN ARASINDAKİ OLASI TİCARET SAVAŞI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Omirbek Hanayi *

The possibility that the escalation of trade Dünyanın en büyük iki ekonomisi olan tensions between the world’s two biggest ABD ve Çin arasında tırmanan ticari sürtüş- economies, the United States and China, will menin ticaret savaşına dönüşme olasılığı, turn into a trade war remains high on the tüm dünyada tartışılmaya devam etmekte- global agenda. The trade conflict between the dir. ABD ve Çin arasındaki ticari sürtüşme 22 countries began on March 22, 2018, with U.S. Mart 2018 tarihinde ABD Başkanı Donald President Donald Trump signing a memoran- Trump’ın Çin mallarına 50 milyar dolar ek dum that applies tariffs on $50 billion worth gümrük vergisi getirecek olan kararname- of Chinese goods. Trump, who imposed a yi imzalamasıyla başlamıştır. 23 Mart 2018 25% tariff on imported steel and a 10% tariff tarihinden itibaren çelik ithalatına %25’lik, on imported aluminum as of March 23, 2018, alüminyum ithalatına %10’luk ek gümrük ordered the U.S. Trade Representative (USTR) vergisi getiren Trump, ABD Ticaret Temsil- to publish in 15 days a list of Chinese goods ciliği’ne (USTR) ek gümrük vergisi getirile- that would be subject to additional tariffs. On cek Çin mallarının listesini 15 gün içinde March 23, 2018, Beijing announced its plans açıklama talimatını vermiştir. 23 Mart 2018 to impose additional import duties on a list tarihinde ise Pekin, Trump’ın kararına misil- of U.S. products worth $3 billion in retaliation leme olarak ABD mallarına 3 milyar dolar to Trump’s decision. Indeed, on April 1, 2018, değerinde ek gümrük vergisi getirileceğini China proposed an additional 15% tariff on açıklamıştır. Nitekim 1 Nisan 2018 tarihin- 120 U.S. products, such as fruits, nuts and de ABD’ye misilleme kararını açıklayan Çin, wine, and a 25% tariff on eight other prod- 2 Nisan 2018 tarihinden itibaren ABD’den ucts, including pork and recycled aluminum, ithal edilen meyve, fındık, şarap gibi 120 to be enforced on April 2, 2018. On April 3, the ürüne %15’lik, domuz eti ve geri dönüştü- USTR published a list of 1,333 Chinese prod- rülmüş alüminyum gibi 8 ürüne ise %25’lik ucts, on which it intended to impose an addi- gümrük vergisi getireceğini belirtmiştir. 3 tional 25% tariff, while the Chinese Ministry of Nisan tarihinde USTR %25 ek gümrük tari- Commerce announced that it would impose fesi uygulanacak olan 1,333 Çin ürününün an additional 25% tariff on 106 U.S. products listesini açıklamıştır. Buna karşılık olarak 4 on April 4, 2018. Furthermore, Washington Nisan’da Çin Ticaret Bakanlığı da 106 ABD accused Beijing of stealing intellectual prop- ürününe %25 ek gümrük tarifesi uygulaya- erty and forcing foreign companies to trans- cağını bildirmiştir. Dolayısıyla Washington, fer their technology in order to be permitted Pekin’i fikri mülkiyet hırsızlığı yapmakla be- to operate in China, while Beijing responded raber yabancı şirketlerin Çin’de iş kurması- by accusing Washington of unilateralist and nı kısıtlamak ve yabancı şirketleri teknoloji protectionist actions. transferine zorlamakla suçlarken, Pekin ise The trade conflict between the United bu iddiaları reddederek Washington’u tek States and China has increased tensions be- taraflı ticaret korumacılığı yapmakla - kına tween the two countries that are balancing maktadır. competition and cooperation. Since China’s ABD ve Çin arasındaki söz konusu ticari emergence as the world’s economic hege- sürtüşme, hem rekabet hem de işbirliği içe- mon with increased regional and global influ- risinde devam eden iki ülke ilişkilerindeki ence, the competition between Washington süregelen gerginliğin tekrar yükselmesine

*MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

107 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA and Beijing has sharpened, thereby giving neden olmaktadır. Çünkü son yıllarda Çin’in another confirmation that a diplomatic ten- hegemonik yükselişiyle beraber bu ülkenin sion or a trade war is imminent. On the one bölgesel ve küresel etkisinin giderek art- hand, Xi Jinping’s administration is trying to ması ABD ve Çin arasındaki küresel rekabeti speed up the economic, political and military gün geçtikçe keskinleştirirken, olası bir dip- rise of the country under the slogan “Chinese lomatik gerilim veya ticaret savaşının kaçı- Dream”. Moreover, within the framework of nılmaz olduğu tezini güçlendirmektedir. Bir the Belt and Road Initiative, China aims to tarafta, Xi Jinping başkanlığındaki Pekin strengthen its foreign policy by both increas- yönetimi “Çin Rüyası” sloganıyla ülkesinin ing regional and global activity and ensur- ekonomik, siyasi ve askeri yükselişini hız- ing access to natural resources and foreign landırmaya çalışmaktadır. Buna ek olarak markets. Meanwhile, Trump’s administration “Tek Kuşak Tek Yol” girişimi çerçevesin- strives for protecting the country’s global he- de Çin’in doğal kaynaklara erişimi ile yurt gemony under the slogans “Make America dışındaki pazarlara ulaşımını sağlayarak, Great Again” and “America First”. However, it bölgesel ve küresel etkinliğini arttırarak can also be seen that cooperation between dış politikasını daha güçlü hale getirmeyi the two countries has strengthened in certain hedeflemektedir. Diğer tarafta ise, Trump issues. For instance, there have been signifi- yönetimindeki Washington “Amerika’yı Ye- cant developments in the U.S.-China relations niden Büyük Yapmak” ve “Önce Amerika” within the four major high-level dialogue sloganlarıyla ülkesinin küresel hegemon- mechanisms, which were initiated during the yasını korumaya çalışmaktadır. Bununla birlikte, iki ülke arasında belirli konularda first face-to-face meeting between Xi and işbirliğinin güçlendiği görülmektedir. Ör- Trump in Florida in April 2017. On the other neğin, Nisan 2017’de Xi ve Trump’ın Flori- hand, the U.S.-China economic and commer- da’daki ilk resmi görüşmesinde başlatılan cial disputes have only intensified. dört önemli üst düzey diyalog mekaniz- In November 2017, Trump’s administra- maları çerçevesinde ABD-Çin ilişkilerinde tion formally rejected China’s bid for the önemli gelişmeler yaşanmıştır. Öte yandan, market economy status. Moreover, the USTR ABD ve Çin arasında ekonomik ve ticari an- launched an investigation under Section 301 laşmazlıklar daha yoğunlaşmıştır. of the U.S. Trade Act of 1974 to address the Kasım 2017’de Trump yönetimi Çin’in pi- policies of China that burden the U.S. busi- yasa ekonomisi statüsünü tanımayı resmen nesses. In addition, in January 2018, the Unit- reddetmiştir. Ayrıca, USTR, 1974 tarihli ABD ed States imposed a 30% tariff on imported Ticaret Yasası’nın 301. maddesi kapsamın- solar panels and a 20% tariff on imported da ABD şirketlerine zorluk çıkaran Çin po- washing machines, which had a negative ef- litikaları hakkında soruşturma başlatmıştır. fect on the Chinese exports since the coun- Buna ek olarak, Ocak 2018’de ABD’nin, it- try’s share in the U.S. imports of solar panels hal güneş panellerine %30 ve çamaşır ma- is 8%. These developments already signaled kinelerine %20 ek gümrük vergisi getirmesi that more serious trade tensions between güneş panelleri ithalatının %8’inin Çin’e ait the United States and China were imminent. olması nedeniyle bu ülkedeki ihracatçıları From this point of view, both sides are con- zarara uğratmıştır. Bu gelişmeler ABD ve sidered to be ready for escalating the current Çin arasında daha ciddi ticari gerilimlerin trade confrontation that could result in a full- yaklaştığının sinyallerini vermekteydi. Bu scale trade war. In fact, this is not the first time açıdan bakıldığında, her iki tarafın da tam the United States has used Section 301 of the ölçekli bir ticaret savaşına yol açabilecek Trade Act against China. For instance, the mevcut ticari sürtüşmelerin tırmanmasına United States initiated several investigations hazır olduğu düşünülmektedir. Aslında, against China under this legal provision in ABD’nin Çin’e karşı Ticaret Yasası’nın 301. April 1991, November 1991, June 1994, June maddesini kullanması ilk değildir. Örne- 1996, and November 2010, but in each case ğin, ABD, Nisan 1991, Kasım 1991, Haziran

108 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the parties ultimately managed to reach an 1994, Haziran 1996 ve Kasım 2010’da bu agreement. yasal hüküm kapsamında Çin’e karşı soruş- The United States is China’s largest ex- turmalar açmış, ancak her durumda taraflar port market and fourth largest provider of anlaşmaya varabilmişlerdir. imports, while China is the third largest U.S. ABD, Çin’in en büyük ihracat pazarı ve export market and the largest importer of dördüncü büyük ithalat ortağıdır. Çin ise, the U.S. goods and services. For instance, ABD’nin üçüncü büyük ihracat pazarı ve in 2017, the total U.S.-China trade turnover ABD mal ve hizmetlerinin en büyük itha- reached $635.97 billion, which is 10% higher latçısıdır. Örneğin, 2017’de ABD-Çin top- than that of 2016. In 2017, the U.S. exports lam ticaret hacmi 635,97 milyar dolar ola- to China amounted to $130.37 billion, which rak, 2016’ya göre %10 artmıştır. 2017’de is a 12.8% increase year-on-year, correspond- ABD’nin Çin’e ihracatı %12,8 artışla 130,37 ing to 8.4% of total U.S. exports, while the milyar dolar olarak ABD’nin toplam ihra- U.S. imports from China amounted to $505.6 catının %8,4’üne denk gelmiştir. ABD’nin billion, which is a 9.3% increase compared to Çin’den ithalatı ise %9,3 artışla 505,6 mil- 2016, accounting for 21.6% of total U.S. im- yar dolar olarak, ABD’nin toplam ithalatının ports. In January 2018, the total trade volume %21,6’sını oluşturmuştur. Ocak 2018’de ise between the United States and China reached ABD-Çin toplam ticaret hacmi 55,62 milyar $55.62 billion growing by 8.1% year-on-year. dolara ulaşarak, geçen yılın aynı dönemi- Taking these figures into account, it becomes ne göre %8,1 oranında artış göstermiştir. obvious that a potential trade war can nega- Bu rakamlara bakıldığında olası bir tica- tively affect a wide range of sectors of the U.S. ret savaşı, ABD’nin ulaşım araçları imalatı, economy, such as transportation equipment mekanik ve elektrik mühendisliği, tarım manufacturing, mechanical and electrical en- ve kimya gibi sektörlerini olumsuz yönde gineering, agriculture and chemistry, while in etkileyebilir. Çin’de ise hafif imalat (mo- China it can cause a major damage to such bilya, oyuncak, tekstil) ve metal endüstri- sectors as light manufacturing (furniture, toys, si gibi sektörleri büyük zarara uğratabilir. textiles) and metal industry. For example, in Örneğin, 2017’de ABD’nin Çin’e ihracatının 2017, the share of transportation equipment %22.6’sını ulaşım ekipmanları, %19,2’sini in the U.S. exports to China totaled 22.6%, mekanik-elektrik ürünleri, %11,5’ini ta- while the shares of mechanical and electrical, rım ürünleri ve %8.6’sını kimyasal ürün- agricultural, and chemical products reached ler oluşturmuştur. Diğer taraftan, 2017’de 19.2%, 11.5% and 8.6%, respectively. On the Çin’in ABD’ye ihracatının %50,8’ini meka- other hand, the share of mechanical and elec- nik-elektrik ürünleri, %12’sini mobilya ve trical products in China’s exports to the Unit- oyuncak, %7,7’ini tekstil ve %5’ini de metal ed States amounted to 50.8% in 2017, while ürünleri oluşturmuştur. ABD’nin 1,333 farklı the shares of furniture and toys, textiles, and Çin ürününe yaklaşık 50 milyar dolar değe- metal products reached 12%, 7.7% and 5%, rinde ek gümrük tarifesi getirmesi, ihracata respectively. By imposing additional tariffs dayalı Çin ekonomisini ciddi ölçüde zarara on 1,333 categories of Chinese-made goods uğratabilir. Bazı tahminlere göre, ABD’nin worth $50 billion, the United States could se- söz konusu ek gümrük tarifesinin tam ola- riously harm the export-oriented economy rak uygulanması halinde, Çin’in GSYİH bü- of China. According to some estimates, if the yüme oranı %0,1-%0,2 civarında düşebilir. United States introduces additional tariffs, ABD açısından bakıldığında, Çin, ABD tarım China’s GDP growth could fall by 0.1%-0.2%. ürünlerinin en büyük ithalatçısı olduğu için, From the U.S. perspective, since China is the Çin’in 4 Nisan 2018’deki ikinci misilleme largest importer of U.S. agricultural com- kararının ithal edilen mısır ve soya fasul- modities, it is no accident that China’s second yesi gibi tarım ürünlerini kapsaması tesa- retaliatory decision of April 4, 2018 covers düfi değildir. 2017’de Çin ABD’den toplam imported agricultural products, such as corn 14 milyar dolar tutarında 32,86 milyon ton and soybeans. In 2017, China imported 32.86 soya fasulyesi ithal etmiştir. Çin’in ABD’nin

109 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA million tons of U.S. soybeans worth $14 bil- tarım sektörünü hedef alan tarifeleri, mısır lion. As a result, China’s tariffs targeting the ve soya fasulyesi üretiminin %65’ini oluştu- U.S. agricultural sector could reduce the sup- ran ülkenin önemli tarım bölgesi olan Mi- port given to Trump by the Republican law- dwest’te Trump’a verilen desteği azaltabilir. makers from the U.S. Midwest, the country’s Özet olarak, olası geniş çaplı bir ticaret major agricultural region, which accounts for savaşının ABD ve Çin ekonomisine, hatta 65% of the corn and soybean production. dünya ekonomisine getirebileceği zararlar, To conclude, the possibility, as well as a iki ülkenin bundan sonra atacağı adımları- potential damage that a large-scale trade war na bağlıdır. Bununla birlikte, tarafların tica- could bring to the U.S. and Chinese econo- ri sürtüşmelerini diyalog yoluyla çözmeye mies, or even the world economy, depends zorlayabilen Tayvan sorunu, Kuzey Kore on steps to be taken by the two countries. nükleer sorunu ve Güney Çin Denizi soru- However, there are still various issues at nu gibi çeşitli bölgesel ve küresel konular both the regional and global levels, such as hala söz konusudur. Örneğin, Kuzey Kore the Taiwan issue, the North Korean nuclear nükleer sorunu, Trump yönetiminin Çin ile problem and the South China Sea issue, that işbirliğine en çok ihtiyaç duyduğu konular- may force the parties to resolve their trade dan birisidir. Bu bağlamda, Pekin’in Was- tensions through dialogue. For instance, the hington’la olan ticari sürtüşme döneminde North Korean nuclear problem is one of the Pekin kendine ek avantajlar ararken Kuzey issues that forces Trump’s administration to Kore lideri Kim Jong-un’un ilk Çin ziyaretin- seek cooperation with China. That is possibly de bulunması dikkat çekicidir. Dolayısıyla, why North Korean leader Kim Jong-un’s first küresel jeopolitik ve jeoekonomik ortam visit to China corresponded to a period when ABD-Çin ilişkilerine bağlı olduğundan, ABD Beijing was looking for an additional leverage ve Çin arasındaki artan ticari sürtüşmenin in its trade standoff with Washington. There- diyalog yoluyla çözülmesi, küresel ticaret fore, since the global geopolitical and geo- sisteminin korunması açısından çok önem- economic environment depends heavily on lidir. the U.S.-Chinese relations, the solution of the escalating trade dispute between the United States and China through dialogue is crucial in terms of preserving the global trading system.

110 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER CURRENT STATE OF IRAN-RUSSIA ECONOMIC RELATIONS İRAN-RUSYA EKONOMİK İLİŞKİLERİNİN MEVCUT DURUMU

Dinara Taldybayeva *

Relations between Iran and Russia, which Hazar Denizi kıyısı üzerinden birbirine share borders across the Caspian Sea, date komşu sayılan İran ve Rusya arasındaki iliş- back to the 16th century and have experi- kiler 16. yüzyılda başlamış olup, günümüze enced both the periods of turbulence and kadar olan süreçte inişli çıkışlı bir seyir izle- collaboration. However, it is not an exagger- miştir. Ancak, Sovyetler Birliği’nin çöküşün- ation to say that since the collapse of the So- den sonra İran-Rusya ilişkilerinin önemli viet Union the Iranian-Russian relations have ölçüde geliştiğini belirtmek abartılı bir ifa- improved significantly. Nowadays, Russia and de olmayacaktır. Bugünlerde Rusya ve İran, Iran share a common interest in limiting the ABD gibi bölgenin dışındaki aktörlerin po- political influence of the non-regional play- litik etkisinin sınırlandırılması konusunda ers such as the United States. Despite the fact hemfikir olduğu belirtilebilir. Moskova ve that Moscow and Tehran still have conflict- Tahran bazı küresel ve bölgesel konularda ing views on a number of issues of global farklı görüşlere sahip olmalarına rağmen, and regional agenda, the parties manage to içinde bulundukları jeopolitik şartlara bağlı maintain a long-term strategic partnership, olarak uzun dönemli stratejik ortaklıklarını sustainability of which is determined by the korumayı başarabilmişlerdir. geopolitical conditions they find themselves 1990’ların ortalarından beri Rusya-İ- in. ran ticaretinde düzenli bir artış yaşanmış- Since the mid-1990s, the Russia-Iran trade tır. 1996’da iki ülke arasında ticaret hacmi experienced a steady increase from $404.9 404.9 milyon dolar iken 2003’te 1.3 milyar million in 1996 to $1.3 billion in 2003 with dolara, 2006’da ise 2.1 milyar dolara yük- a further growth to $ 2.1 billion in 2006 and selmiş ve 2008’de 3.7 milyar dolara çıkarak reaching its highest point of $3.7 billion in en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Taraflar 2008. After the parties kept their trade turn- arasındaki ticaret hacmi üç yıl boyunca over stable for the three-year period, there aynı seviyede etmesinin ardından önemli was a dramatic reduction in mutual trade, bir düşüş gözlemlenmiştir. Karşılıklı tica- which decreased from $3.6 billion in 2011 ret, 2011 yılında 3.6 milyar dolar iken 2012 to $2.3 billion in 2012, or by 36%. In fact, it yılında %36 oranında azalarak 2.3 milyar was the strongest decline in bilateral trade dolara düşmüştür. Bu, 1996’dan beri ikili since 1996. The mentioned decline was main- ticarette yaşanan en büyük düşüş olmuş- ly caused by the tightening of international tur. Söz konusu gerileme, esasen nükleer sanctions imposed on Iran in relation to its programı ile ilgili olarak İran’a uygulanan nuclear program, which included cutting off uluslararası yaptırımların sıkılaştırılmasın- the country from the global banking system, dan, ülkenin küresel bankacılık sisteminden as well as by the economic slowdown in de- kopmasından ve 2012 yılında Rusya da dâ- veloping countries including Russia in 2012. hil olmak üzere gelişmekte olan ülkelerdeki As a result, the trade volume between Iran ekonomik yavaşlamadan kaynaklanmıştır. and Russia continued to fall amounting only Sonuç olarak, İran ve Rusya arasındaki tica- to $1.6 billion (-31.2%) in 2013 with a further ret hacmi azalmaya devam ederek 2013 yı- reduction to $1.2 billion (-23.9%) in 2015. The lında 1.6 milyar dolara (%-31,2) ve 2015 yı- signing of the Joint Comprehensive Plan of lında 1.2 milyar dolara (%-23.9) düşmüştür. Action between Iran and the P5+1 group (the İran ve P5+1 grubu (ABD, İngiltere, Fransa,

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

111 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA United States, the United Kingdom, France, Rusya, Çin ve Almanya) arasında Kapsamlı Russia, China, and Germany) led to the partial Ortak Eylem Planı’nın imzalanması, Tah- lifting of sanctions against Tehran. As a result, ran’a karşı yaptırımların kısmen kaldırılma- the bilateral trade turnover between Iran and sına yardımcı olmuştur. Bazı yaptırımların Russia experienced an upward trend exceed- kaldırılması İran ve Rusya arasındaki tica- ing a $2 billion mark. Russia’s exports to Iran rete olumlu yansımaları olmuş olup ticare- amounted to $1.88 billion in 2016, showing te hacmi 2 milyar dolar seviyesini aşmıştır. an increase of $864.2 million, or 85%, com- Rusya’nın İran’a ihracatı, 2016 yılında 1.88 pared to 2015, while Russia’s imports from milyar dolar olarak gerçekleşmiş olup, Iran increased by 13.4%, or 39.1 million, to 2015 ile kıyasla 864.2 milyon dolar veya $302.5 million. In 2017, however, the parties %85 oranında artmıştır. Rusya’nın İran’dan were not able to increase their mutual trade, ithalatı ise 2016 yılında toplam 302.5 mil- as the trade turnover decreased by $477.3 yon dolara tekabül ederek 2015’e göre million, or 21.85%, to $1.7 billion, compared 39.1 milyon ya da %13.4 oranında artmıştır. to 2016. Russia’s exports to Iran declined by Fakat 2017’de taraflar karşılıklı ticaretleri- $567 million, or 30.13%, to $1.3 billion, while ni artıramamışlardır. Çünkü ticaret hacmi, Russia’s imports to Iran increased by 89.6 mil- 2016 yılına göre 477.3 milyon dolar ya da lion, or 29.4%, to $392.1 million. %21.85’lik bir azalma göstererek 1.7 milyar However, the existing political partnership dolara düşmüştür. Rusya’nın İran’a ihracatı was not negatively affected by the recent de- 567 milyon ya da %30.13 oranında azalarak crease in trade. In fact, Moscow and Tehran 1.3 milyar dolara ulaşırken, Rusya’nın İran’a continue to develop cooperative ties ranging ithalatı 2016 yılına göre 89.6 milyon ya da from economic and military to purely geo- %29.4’lük artış göstererek 392.1 milyon political ones. Russia views Iran as a strate- dolara yükselmiştir. gic partner in the Middle East, while Iran sees Bununla birlikte, mevcut siyasi ortaklık, Russia as a regional political ally. Cooperating ticaretin son zamanlarda azalmasından on a number of international issues, most no- olumsuz yönde etkilenmemiştir. Aslında, tably in Syria, the two countries try to deepen Moskova ve Tahran ekonomik, askeri ve their relationship, especially after the West- jeopolitik alanlarda işbirliğini geliştirmeye ern countries imposed economic sanctions devam etmektedir. Rusya İran’ı Ortado- on Russia in 2014. Therefore, it is not surpris- ğu’da stratejik bir ortak olarak görürken, ing that the Iranian authorities demonstrate İran Rusya’yı bölgesel bir siyasi müttefik their intention to join the Russia-led Eurasian olarak görmektedir. Bir dizi uluslararası Economic Union (EEU), the membership in meselede, özellikle Suriye’de işbirliği ya- which could help the expansion of bilateral pan iki ülke, özellikle Batı ülkelerinin Rus- trade and investment between Tehran and ya’ya ekonomik yaptırım uyguladığı 2014 Moscow. The aspiration to fully remove re- yılından sonra ilişkilerini derinleştirmeye maining economic sanctions and break a po- çalışmaktadır. Bu nedenle, İranlı yetkililerin, litical isolation encourages Tehran to become Rusya liderliğindeki Avrasya Ekonomik Bir- involved in the EEU activities. Since the EEU liği’ne (AEB) katılma niyetlerini gösterme- aims to establish a single market comprising leri şaşırtıcı değildir. Bu üyelik, Tahran ve Russia, Kazakhstan, Belarus, Kyrgyzstan, and Moskova arasında ikili ticaret ve yatırımın Armenia, it is quite understandable that Iran genişlemesine yardımcı olabilir. Kalan eko- is strongly interested in signing a free-trade nomik yaptırımları tamamen ortadan kal- agreement, which could strengthen econom- dırma ve siyasi bir izolasyonu kırma isteği, ic interaction between Iran and the union Tahran’ın AEB faaliyetlerine dâhil olmasını members compensating the recent reduction teşvik etmektedir. AEB, Rusya, Kazakistan, in the Iran-EEU trade turnover. Beyaz Rusya, Kırgızistan ve Ermenistan’dan Indeed, in 2017 the Iran-EEU trade experi- oluşan tek bir pazar kurmayı hedeflemek- enced a 12.6% decrease falling to $2.7 billion tedir ve İran’ın, serbest ticaret anlaşması- compared to $3 billion in 2016. The recent nın imzalanmasıyla yakından ilgilenmesi

112 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER statistical data shows that the union mem- oldukça anlaşılır bir durumdur. Çünkü bu bers currently account for only 2% of Iran’s anlaşma, İran ve birlik üyeleri arasında eko- foreign trade. Since Russia is Iran’s largest nomik etkileşimi güçlendirerek İran-AEB EEU trade partner, it is not surprising that the ticaret hacmindeki en son düşüşü telafi 30% drop in Russian exports had a significant edebilir. impact on the overall drop (23.2%) in the vol- Nitekim 2017 yılında İran-AEB ticareti ume of EEU exports to Iran, which decreased %12.6 oranında azalarak 2.7 milyar dolar from $2.5 billion in 2016 to $1.9 billion in seviyesine gerilemiştir. Bu rakam, 2016 yı- 2017. As a result, the parties are focusing on lında 3 milyar dolar olmuştur. Son istatis- the search for solutions to this problem. Since tiksel verilere göre, birlik üyeleri şu anda there is still a number of obstacles for signing İran’ın dış ticaretinin sadece %2’sini oluş- a full-fledged free-trade deal, Moscow and turmaktadır. Rusya İran’ın en büyük AEB Tehran have agreed to develop a preferential ticaret ortağı olduğu için, Rus ihracatında- trade agreement (PTA), which would form the ki %30’luk düşüşün, AEB’nin İran’a yaptığı basis for a future free trade zone between ihracat hacmindeki toplam düşüş (%23.2) Iran and the union. üzerinde önemli bir etkisi olması şaşırtıcı After more than a year of negotiations değildir. AEB’nin İran’a ihracat hacmi, 2016 involving other EEU members, a draft PTA yılında 2.5 milyar dolar iken 2017 yılında between Iran and the EEU was agreed in Ye- 1.9 milyar dolara düşmüştür. Taraflar bu revan on July 5, 2017. Over 250 categories of soruna çözüm arayışına odaklanmaktadır. products were included in the PTA. According Tam teşekküllü bir serbest ticaret anlaşma- to Deputy Minister of Industries, Mining and sını imzalamak için hala birtakım engeller Trade of Iran Mojtaba Khosrotaj, Iran’s ex- olduğundan, Moskova ve Tahran, tercihli ports of construction materials, including tiles ticaret anlaşması (PTA) geliştirmeyi kabul and ceramics, to the EEU will be subject to an etmiştir. Bu anlaşma, İran ve birlik arasında 80% customs duty exemption, while petro- gelecekteki serbest ticaret bölgesinin te- chemical products, cables and pipes, as well melini oluşturacaktır. as metal and glass products, are to enjoy a Diğer AEB üyeleri dâhil olmak üzere bir range of tax and duty cuts. It is expected that yıldan uzun süren müzakerelerden sonra, the parties will sign the PTA, which will be in 5 Temmuz 2017 tarihinde Erivan’da İran ve effect for three years, until the end of 2018. AEB arasında taslak PTA kabul edilmiştir. It is natural that being energy-rich coun- PTA’ya 250’den fazla ürün kategorisi dâhil tries Russia and Iran look forward to in- edilmiştir. İran Sanayi, Maden ve Ticaret creasing cooperation in the energy field. Bakan Yardımcısı Mojtaba Khosrotaj’a göre, After the launch of the second phase of the İran’ın AEB’ye fayans ve seramik dâhil ol- construction of the Bushehr Nuclear Power mak üzere inşaat malzemeleri ihracatı %80 Plant in October 2017, Moscow and Tehran gümrük vergisi muafiyetine tabi olurken, concentrated their attention on the oil and petrokimya ürünleri, kablolar ve boruların gas sphere. In fact, in November 2017 the yanı sıra metal ve cam ürünlerinde bir dizi National Iranian Oil Company and Russia’s vergi indirimi yapılacaktır. Tarafların, üç yıl energy company Rosneft signed a $30 billion boyunca geçerli olacak olan PTA’yı 2018’in worth agreement on the joint operation of oil sonuna kadar imzalamaları beklenmekte- fields in Iran. To date, six large Russian com- dir. panies, including Gazprom, Gazpromneft, Lu- Zengin enerji kaynaklarına sahip ülkeler koil, and Zarubezhneft, have already signed olan Rusya ve İran’ın enerji alanında işbir- memorandums of understanding for oil and liğini artırmayı amaçlamaları beklenen bir gas exploration on the Iranian territory, and gelişmedir. Ekim 2017’de Buşehr Nükleer it is expected that in 2018 they will start con- Enerji Santrali inşaatının ikinci aşamasının ducting feasibility studies at the oil fields. başlamasından sonra Moskova ve Tahran, In conclusion, Iran clearly shows its read- petrol ve doğal gaz alanına odaklanmıştır. iness to cooperate with the regional states, Nitekim Kasım 2017’de İran Ulusal Pet-

113 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA focusing on bilateral relations with Russia. rol Şirketi ve Rusya’nın enerji şirketi Ros- However, it should be highlighted that there neft, İran’daki petrol sahalarının müşterek is still an asymmetry of political and econom- işletilmesi konusunda 30 milyar dolarlık ic relations between Iran and Russia. Indeed, bir anlaşma imzalamıştır. Bugüne kadar, the intensity of bilateral trade relations can- Gazprom, Gazpromneft, Lukoil ve Zaru- not match the intensity of bilateral political bejneft gibi altı büyük Rus şirketi, İran top- cooperation. As a result, currently the parties raklarında petrol ve doğal gaz aramalarına are in the phase of searching for opportu- dair mutabakat zaptı imzalamış ve 2018 nities to ensure sustainable development of yılında petrol sahalarında fizibilite çalışma- mutual economic relations. larının başlanması beklenmektedir. Sonuç olarak, İran, Rusya ile ikili ilişkile- rini geliştirmeyi amaçlamanın yanı sıra böl- gesel devletlerle de işbirliği yapmaya hazır olduğunu açıkça göstermektedir. Ancak, İran ve Rusya arasındaki politik ve ekonomik ilişkilerde hala bir asimetrinin olduğu vurgulanmalıdır. İkili ticaret ilişkilerinin yoğunluğu, ikili siyasi işbirliğinin yoğun- luğuyla karşılaştırılamaz. Bu nedenle, şu anda taraflar karşılıklı ekonomik ilişkilerin sürdürülebilir kalkınmasını sağlamak için fırsatlar aramaktadırlar.

114 COOPERATION IN ENVIRONMENTAL ISSUES

ÇEVRESEL KONULARDA İŞBİRLİĞİ EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

116 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER KAZAKHSTAN AND CHINA: THE ISSUE OF TRANSBOUNDARY RIVERS KAZAKİSTAN VE ÇİN: SINIRAŞAN NEHİRLER SORUNU

Azhar Serikkaliyeva *

During the June 2017 visit of Chinese Pres- Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in Haziran ident Xi Jinping to Kazakhstan and his recip- 2017’de Kazakistan’a yaptığı ziyarette ve rocal June 2018 visit to China, President of Haziran 2018’de Çin’e yaptığı ziyarette Ka- Kazakhstan Nursultan Nazarbayev stated that zakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazar- there were no unresolved issues between the bayev, iki ülke arasında çözülmemiş sorun- two countries. Indeed, at the declaratory ların olmadığını belirtmiştir. Deklarasyon level, bilateral cooperation between Kazakh- düzeyinde karşılıklı fayda temelinde geli- stan and China has developed on a mutually şen Kazakistan ile Çin arasındaki ikili işbir- liği, stratejik ortaklık seviyesine ulaşmıştır. beneficial basis and achieved the strategic Ancak iki ülkenin belirli sınır ötesi konular partnership level, but it is obvious that the üzerinde farklı görüşlere sahip olduğu da two countries have differing views on certain açıktır. Bu konulardan biri, sınır aşan ne- cross-border issues. One of such issues is the hirlerin yasal statüsü ve kullanımı olup, bu legal status and use of transboundary rivers, konu üzerinde Pekin ve Astana arasındaki discussions on which started between Beijing tartışmalar 1998 yılında başlamıştır. O za- and Astana in 1998. Since then, not only Ka- mandan beri sadece Kazak hükümet yetki- zakh government officials, but also general lileri değil, aynı zamanda genel olarak halk public have become concerned with China’s da Çin’in bölgesel hidropolitikası ve bu po- regional hydro policy and its potential neg- litikanın Kazakistan için potansiyel olumsuz ative consequences for Kazakhstan. Current- etkileri ile ilgilenmeye başlamıştır. Şu anda, ly, the two main problematic topics between Kazakistan ve Çin arasındaki iki temel so- Kazakhstan and China are the “rational and run, suyun “rasyonel ve eşit” dağılımı ve su equitable” distribution of water and the pre- kirliliğinin önlenmesidir. vention of water pollution. 1700 km uzunluğundaki sınırın yanı sıra Along with a 1700-km long border, Ka- Kazakistan ve Çin, Kazakistan için hayati zakhstan and China share 23 transboundary önem taşıyan İrtiş ve İle gibi iki en büyük rivers, including the largest ones – Ertis and nehir dâhil olmak üzere 23 sınıraşan nehri Ile, both of which are vital for Kazakhstan. paylaşmaktadır. 1999’dan beri Pekin, Sin- Since 1999, Beijing has been implementing can Uygur Özerk Bölgesi’nde (SUÖB) ta- rım, sanayi, altyapı ve enerji sektörlerinin the “Develop the West” strategy, which has istikrarlı bir şekilde genişlemesine katkı led to a steady expansion of the agricultural, sağlayan “Batı’yı Geliştirme” stratejisini uy- industrial, infrastructural, and energy sectors gulamaya koymuştur. Sincan toprakları ço- in the Xinjiang Uygur Autonomous Region ğunlukla çöl veya yarı-çöl olduğu için, bu (XUAR). As Xinjiang is mostly a desert or bölgenin gelişmesi suyun mevcudiyetine semi-desert area, its development is tightly sıkıca bağlıdır ve Çinli yetkililer bu amaç- dependent on the availability of water, and la İrtiş ve İle kaynaklarını yoğun bir şekilde Chinese authorities have been extensively us- kullanmaktadır. Ayrıca, nüfusun anakara ing Ertis and Ile resources for this purpose. Çin’den SUÖB’e aktif bir şekilde yeniden Moreover, due to the active resettlement of yerleşmesi nedeniyle, bölge nüfusu 2010 the population from mainland China to the yılına kadar 22 milyona yükselmiş ve bu da XUAR, the province population increased to Sincan’ın su ihtiyacını önemli ölçüde artır-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

117 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 22 million by 2010, which significantly in- mıştır. Çin, 2008 yılına kadar İrtiş üzerinde creased Xinjiang’s water needs. On the Ertis, Kara İrtiş-Karamay ve İrtiş-Urumçi gibi iki China constructed two channels by 2008 – kanalı inşa etmiştir. Bu su yolları aracılığıy- Black Ertis-Karamay and Ertis-Urumqi. The la yılda 6.3 km³ su akmaktadır. Bu rakam, water flow through these waterways amount sınıraşan su kaynaklarının kullanımı için to 6.3 km³ per year, which is 2.5 times high- kabul edilen sınırdan 2.5 kat daha fazladır. er than the limit considered safe for the ex- Çin, İle üzerinde 13 rezervuar ve 59 hidroelektrik santrali inşa etmiştir. Kazakistan’ın ploitation of transboundary water resources. tahminlerine göre, Çin tarafı yıllık yaklaşık On the Ile, China constructed 13 reservoirs 15 km³ İle suyunu yönlendirmekte ve bu and 59 hydropower plants. According to Ka- sayı sürekli olarak artmaktadır. Gelen suyun zakhstan’s estimates, the Chinese side annu- azalan hacmine ek olarak, düşük su kalite- ally diverts about 15 km³ of Ile water, and this si ile ilgili birçok şikâyet de bulunmaktadır. number is constantly growing. In addition to Çünkü Sincan’ın büyüyen endüstriyel ka- the decreasing volume of incoming water, pasitesinden kaynaklanan atık su deşarjları there are also many complaints about poor hem İrtiş nehrine hem de İle nehrine zarar water quality as waste water discharges from vermektedir. the growing industrial capacity of Xinjiang Kazakistan, Çin’in aşırı su kullanımıy- harm both Ertis and Ile rivers. la ilgilenmektedir, zira su sıkıntısı yaşayan Kazakhstan is concerned with China’s ex- Orta ve Doğu Kazakistan’daki hayat doğ- cessive water use because the life of Central rudan İrtiş ve İle nehirlerine bağlıdır. Kaza- and Eastern Kazakhstan, which already expe- kistan’daki İrtiş havzasında 2.5 milyondan riences a water shortage, directly depends on fazla insan yaşamakta ve bu nehir Astana ve Karagandı için ana su kaynağı olan İr- the Ertis and Ile rivers. More than 2.5 million tiş-Karagandı Kanalı’nı beslemektedir. Ka- people live in the Ertis watershed in Kazakh- zakistan, ülkeye ulaşan toplam 25 km³ İrtiş stan, and the river also feeds the Ertis-Kara- sularının sadece %2’sini kanal ihtiyacı için gandy Canal, which is the main source of kullanmaktadır. İrtiş Nehri ve kollarının su water for Astana and Karagandy. Out of 25 kaynakları, endüstriyel ihtiyaçlar, konut ve 3 km of Ertis water reaching Kazakhstan, the toplumsal hizmetler, balıkçılık, tarım, sula- country only consumes 2% for canal needs. ma, hidroelektrik üretimi ve seyrüsefer için Water resources of the Ertis River and its trib- kullanılmaktadır. İrtiş üzerinde Buktırma utaries are used for industrial needs, housing (5,490 km2), Şulba (255 km2) ve Öskemen and communal services, fishery, agriculture, (37 km2) gibi üç büyük rezervuar bulun- irrigation, hydropower production, and nav- maktadır. İle Nehri, Hazar Denizi’nden (ki igation. There are three large reservoirs on kısmen tuzlu sudur) sonra Kazakistan’ın the Ertis – Bukhtarma (5,490 km2), Shulba ikinci büyük su kaynağı olan Balkaş Gö- (255 km2) and Oskemen (37 km2). The Ile Riv- lü’ne akmaktadır. Ülke nüfusunun yaklaşık er runs into Lake Balkhash, Kazakhstan’s sec- altıda biri İle-Balkaş havzasında yaşamakta ond largest waterbody after the Caspian Sea. ve Kazakistan’ın sanayi işletmelerinin beş- te biri burada faaliyet göstermektedir. 21.8 About one-sixth of the country’s population km³ su tutan Kapçagay Göleti, İle üzerinde live in the Ile-Balkhash basin, and one-fifth yer almakta ve İle suyunun %90’ı sulama of Kazakhstan’s industrial enterprises operate için kullanılmaktadır. there. The Qapshagai reservoir holding 21.8 Astana’nın temel endişesi, Çin’in mev- 3 km of water is located on the Ile, and 90% of cut su kullanım oranlarında, Kazakistan’da- Ile water is used for irrigation. ki sınıraşan nehir sularının önemli ölçüde Astana’s main concern is that at current azalmasıdır. Bu, ekonomik kayıplara ve rates of water use by China the transbound- çevresel bozulmaya yol açabilir. Örneğin, ary river basins in Kazakhstan will significant- İrtiş merkezli hidroelektrik santrallerinde- ly decrease leading to economic losses and ki elektrik üretimi 2030 yılına kadar %25

118 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER environmental degradation. For example, oranında azalabilirken, Buktırma ve Şulba electricity generation at the Ertis-based hy- rezervuarlarının yanı sıra Zaysan Gölü de dro power plants may decrease by 25% by kısmen kuruyabilir. Ancak, her iki nehir açı- 2030, while the Bukhtarma and Shulba res- sından mansap ülke olan Kazakistan, Çin ervoirs, as well as Lake Zaisan, may partial- ile karmaşık su yönetimi müzakerelerinde ly desiccate. However, Kazakhstan, located dezavantajlı bir konumda yer almaktadır. downstream from both rivers, finds itself in a Pekin’in, su paylaşım düzenlemelerini tar- disadvantageous position in complicated wa- tışırken sınır ötesi nehir bölgelerinin nü- ter management negotiations with China. It is fus büyüklüklerini hesaba katmak konu- noteworthy that Beijing insists on taking into sunda ısrar etmesi dikkat çekicidir. Fakat bu yaklaşım, komşu bölgelerdeki nüfusu account the population sizes of the trans- SUÖB’inkine kıyasla çok daha küçük olan boundary river regions when discussing wa- Kazakistan için kabul edilemez. Ayrıca, Çin ter sharing arrangements, but this approach tarafı, Sovyet döneminde Kazakistan’ın bü- is not acceptable for Kazakhstan, whose pop- yük rezervuarlar ve hidroelektrik santralleri ulation in the adjacent areas is much small- inşa ederek sınır ötesi nehirleri yaygın bir er compared to that of the XUAR. Besides, şekilde kullanması nedeniyle büyük su re- the Chinese side justifies its extensive con- zervuarlarının inşasını haklı çıkarmaktadır. struction of water reservoirs by the fact that 1990’larda sınıraşan su yolları boyunca during the Soviet period Kazakhstan already baraj inşaatı ve nehri yeniden düzenleme made an extensive use of the transboundary faaliyetlerinin başlangıcından bu yana Çin, rivers, having built the large reservoirs and sürekli olarak kendi hidropolitikasını kom- hydropower stations. şularına yönelik daha geniş politik hedefler Since the beginning of its dam construc- ile uzlaştırmaya ve özel amaçlı işbirliğinin tion and river reorganization activities along çeşitli biçimleriyle su anlaşmazlıklarından the transboundary watercourses in the 1990s, kaçınmaya çalışmıştır. Bununla birlikte, sı- China has repeatedly sought to reconcile its nıraşan su kaynaklarının yönetiminde Çin, hydro policy with the broader political goals ‘toprak egemenliği’ ilkesine uygun olarak and objectives towards its neighbors, try- hareket etmektedir. Bu ilkeye göre, su kay- ing to avoid water disputes through various nağı kendi topraklarında bulunuyorsa, ge- forms of ad hoc cooperation. However, in rektiği kadar su kullanma hakkına sahiptir. managing transboundary water resources, Su kaynakları konusunda müzakere eder- China acts in accordance with the principle of ken Pekin, uluslararası hukukun kurallarını territorial sovereignty, according to which it görmezden gelerek ikili formatı kullanmayı tercih etmektedir. Çin, sınıraşan suların kul- has the right to use as much water as nec- lanımında her bir devletin hakkaniyet hak- essary if its source is on its territory. When kını belirleyen ve katılımcılarının çevresel negotiating on water resources, Beijing pre- yükümlülüklerini sağlayan 1992 tarihli Sını- fers to use the bilateral format, practically ig- raşan Su Yollarının ve Uluslararası Göllerin noring the norms of international law. China Korunması ve Kullanılması Sözleşmesi’nin refuses to sign the 1992 Convention on the yanı sıra 1997 tarihli Uluslararası Su Yolları- Protection and Use of Transboundary Water- nın Ulaşım Dışı Kullanımı Hukukuna İlişkin courses and International Lakes, which deter- Sözleşme’yi imzalamayı reddetmektedir. mines the right of each state to an equitable Bununla birlikte, ülke Biyolojik Çeşitlilik share in the use of transboundary waters and Sözleşmesi ve Ramsar Sulak Alanlar Söz- provides for environmental obligations of its leşmesi’ne katılmıştır. Her ikisi de sınıraşan participants, as well as the 1997 Convention nehirler dâhil olmak üzere ekosistemleri on the Law of the Non-Navigational Uses korumaktadır. Her iki sözleşmeye de taraf of International Watercourses. The country, olan Kazakistan, bu platformları sınır öte- though, joined the Convention on Biologi- si su yönetimi ile doğrudan ilgili alanlarda, cal Diversity and the Ramsar Convention on Çin ile ilişki kurmak için kullanabilir.

119 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Wetlands, both of which protect ecosystems, 2001 yılında Kazakistan ve Çin’in su yö- including transboundary rivers, and Kazakh- netimi alanında ilk önemli adımı attıkları ve stan as a party to both conventions can use sınıraşan nehirlerin kullanımı ve korunması these platforms to engage with China in ar- konusunda ortak bir komisyon oluşturduk- eas that are directly related to transboundary ları belirtilmelidir. Bu komisyon birkaç ay water management. önce Şangay İşbirliği Örgütü’nün kurulma- It should be noted that Kazakhstan and sı ve üyeler arasında ortaya çıkan olumlu China made the first important step in wa- atmosfer sayesinde mümkün olmuştur. ter management cooperation in 2001 when Yalnızca izleme ve araştırmaya odaklanan they established a joint commission on the Komisyon faaliyetlerinin kapsamı sınırlı kalmasına rağmen, bu kesinlikle Çin tara- use and protection of transboundary rivers. fından görülmemiş bir adım olarak kabul The commission became possible due to edilebilir. Komisyon ve çalışma gruplarının the creation of the Shanghai Cooperation faaliyetleri sonucunda Kazakistan ve Çin, Organization just a few months earlier and hükümetler arası ve bölümler arası birçok the resulting positive atmosphere among its belgeyi imzalamıştır. Bunlardan en önem- members. Although the scope of the com- lisi, sınıraşan nehirlerin kullanımı ve korun- mission’s activities remains narrow, focusing ması işbirliğine ilişkin 2001 tarihli anlaşma only on monitoring and research, this can olmuştur. certainly be considered as an unprecedented Ancak sonraki yıllarda Çin, sınır öte- step on China’s part. As a result of activities si nehirler konusunda üzerinde anlaşılan of the commission and its working groups, pozisyondan vazgeçmiştir. 2007 yılında Kazakhstan and China concluded several in- ortaya çıkan çevresel sorunlar göz önüne tergovernmental and interdepartmental doc- alındığında, Kazakistan Balkaş’a nehir akı- uments, the most important of which was the şında bir artış karşılığında Çin’e gıda temini 2001 agreement on cooperation in the use sağlamayı taahhüt eden 10 yıllık bir sözleş- and protection of transboundary rivers. meyi önermiştir, ancak Pekin bu sözleşme- In subsequent years, however, China aban- yi reddetmiştir. 2011 yılında iki ülke, sınır doned the agreed position on the issue of ötesi su kalitesinin korunmasına ilişkin an- transboundary rivers. In 2007, in view of the laşmayı müzakere ettiklerinde ortak su yö- emerging environmental problems, Kazakh- netiminin yeni bir aşamasına geçmişlerdir. stan offered China a preferential 10-year con- Buna ek olarak, 2011 yılının Nisan ayında tract for the supply of food in exchange for an Çin ve Kazakistan, Kazak-Çin sınırı boyun- increase in the river flow to Balkhash, but Bei- ca akan 150 km uzunluğundaki İle kolu olan Horgos Nehri üzerinde uzun zaman- jing rejected the deal. It was only in 2011 that dır beklenen ortak drenaj projesini resmen the two countries started a new phase of joint başlatmıştır. Projenin amacı, sulamayı iyi- water management when they negotiated the leştirmek, ekosistemin güvenli su teminini agreement on the protection of transbound- sağlamak ve özellikle Horgos Doğu Kapı- ary water quality. In addition, in April 2011, sı Özel Ekonomik Bölgesi ve Horgos Sınır China and Kazakhstan officially launched the Ötesi İşbirliği Uluslararası Merkezi için po- long-awaited joint drainage project on the tansiyel taşkın risklerini azaltmaktır. Proje Khorgos River, a 150-km Ile tributary flowing tamamlandığında her iki taraf, yön değiş- along the Kazakh-Chinese border. The proj- tiren suyun %50’sini alacaktır. Sınır nehir- ect’s goal is to improve irrigation, ensure safe lerindeki su paylaşımı, sınıraşan nehirler ile water supply of the ecosystem and reduce ilgili durumdan farklı olsa da, bu projenin potential flood risks, especially for the Khor- nihayet başlatılmış olması, Kazakistan ve gos Eastern Gate Special Economic Zone and Çin arasındaki ikili su sorunlarının çözümü- the Khorgos International Center of Bound- nün ilerlemesinin mümkün olduğunu gös- ary Cooperation. When the project is fully termektedir.

120 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER completed, each side should receive 50% of Nazarbayev ve Xi, Haziran 2017’de ya- the diverted water. While water sharing on yınlanan ortak bildirisinde sınıraşan ne- border rivers is different from the situation hirlerde planlı su tahsisi teknik çalışmasını with transboundary rivers, the fact that this mümkün olan en kısa sürede tamamlamak project was eventually launched shows that için çaba sarf edeceklerini belirtmişlerdir. progress on bilateral water issues between Ayrıca, iki taraf, mümkün olan en kısa süre- Kazakhstan and China is achievable. de İrtiş, İle, Emil ve diğer büyük Kazak-Çin In their joint statement issued in June 2017, sınıraşan nehirlerin su kaynaklarının de- Nazarbayev and Xi stated that they would ğerlendirilmesini tamamlayacaklarını ve su paylaşımı konusunda bir taslak anlaşma make efforts to complete the planned water üzerinde çalışmalarını yoğunlaştırmayı is- allocation technical work on transboundary tediklerini açıklamışlardır. Dolayısıyla, yakın rivers as soon as possible. The two sides also gelecekte Çin ile sınır ötesi su yönetimi po- declared that in the shortest possible time litikasının uluslararası hukuka uygun olarak they would complete the assessment of wa- oluşturulmasının Kazak diplomasisinin te- ter resources of the Ertis, Ile, Emil and other mel hedefi olacağı görülmektedir. major Kazakh-Chinese transboundary rivers, and intend to intensify work on a draft agreement on water sharing. Thus, it appears that in the near future building joint transboundary water management policy with China in accordance with international law will be the primary goal of Kazakh diplomacy.

121 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

122 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER CLIMATE CHANGE IN KAZAKHSTAN: CONSEQUENCES AND SOLUTIONS KAZAKİSTAN’DA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ: SONUÇLAR VE ÇÖZÜMLER

Dauren Aben *

For quite a long time, issues related to cli- Uzunca bir süredir, iklim değişikliği ve mate change and its consequences have not sonuçları ile ilgili sorunlar Kazakistan’da received due attention in Kazakhstan, and yeterince ilgi görmemiş ve mevcut duru- virtually no fundamental scientific research mun gelişimiyle ilgili senaryolar hakkında on the current situation and possible scenar- temel araştırmalar uygulanmamıştır. Kaza- ios of its development has been conducted. kistan, BM İklim Değişikliği Çerçeve Söz- Although Kazakhstan ratified the UN Frame- leşmesi’ni 1995 yılında onaylamış ve 1999 work Convention on Climate Change in 1995 yılında Kyoto Protokolü’nü imzalamış ol- masına rağmen, protokolün onaylanması and signed the Kyoto Protocol in 1999, it took 10 yıl sürmüştür. Çoğu kişi Kazakistan’ın 10 years to ratify the protocol. It was widely risk altında olmadığını, çünkü coğrafi ko- believed that Kazakhstan was not at risk, since numuna ve denize erişiminin olmamasına due to its geographical location and lack bağlı olarak küresel ısınmanın ülke üze- of access to the sea global warming would rinde fazla bir etkisi olmayacağını düşün- not have a particular impact on the country. müştür. Kıta içindeki konumu ve farklı ik- Only in the last decade, an understanding lim bölgelerinde bulunan geniş toprakları has emerged that it is precisely because of its nedeniyle uzun vadede Kazakistan’ın iklim location within the continent, as well as the değişikliğinin olumsuz etkilerine dünyanın presence of a vast territory with different cli- birçok ülkesinden daha fazla maruz kala- matic zones, Kazakhstan in the long run will cağı sadece son on yılda ortaya çıkmıştır. be exposed to negative effects of climate Aynı zamanda Kazakistan, kişi başına ve change to a greater extent than many other GSYİH’ya oranla sera gazı emisyonlarının countries of the world. At the same time, Ka- özel göstergeleri açısından dünya liderleri zakhstan is among the world leaders in terms arasında yer almaktadır. Hidrokarbonların of greenhouse gas emissions per capita and yanmasına dayanan enerji üretimi, karbon per unit of GDP. The largest contribution to dioksit emisyonlarının artmasının başlıca the volume of carbon dioxide emissions is sebebidir. Bugünlerde ülkede nispeten hızlı sıcak- made by the electric power industry based lık artışları yaşanmaktadır: Kazgidromet’e on the combustion of hydrocarbons. göre, Kazakistan’da ortalama yıllık sıcaklık The country already experiences relatively her 10 yılda bir 0.34 derece artarken, 1941- rapid rates of temperature increase: accord- 2015 döneminde ilk ona giren en sıcak ing to Kazhydromet, the average annual tem- yılların yedisi 21. yüzyılın başında olmuş- perature in Kazakhstan increases every 10 tur. Buna ek olarak, ani hava değişiklikleri years by 0.34 degrees, and seven of the ten (erken erimeler ve donlar), yoğun yağışlar warmest years during 1941-2015 occurred in (yoğun kar yağışı ve şiddetli yağmurlar), the early 21st century. In addition, the num- anormal kuraklıklar, buzulların azalması, sel ber of extreme weather events and natural di- ve taşkınlar, toprak kaymaları, çamur sel- sasters is on the rise: abrupt weather changes leri, kasırga rüzgarları, toz ve tuz fırtınaları (early thaws and frosts), heavy precipitation gibi aşırı hava olaylarının ve doğal afetlerin

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

123 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA (heavy snowfalls and heavy rains), abnormal sayısı artmaktadır. Hava ve iklim koşulların- droughts, glacier retreat, floods, inundations, daki değişiklikler, başta tarım olmak üzere landslides, mudslides, hurricane winds, dust ekonominin tüm sektörlerini olumsuz yön- and salt storms. Changes in weather and cli- de etkilemektedir. Örneğin, bitki örtüsü mate conditions adversely affect economic dönemleri değişmekte ve nem koşulları sectors, primarily agriculture. For example, bozulmaktadır. plant vegetation periods are altered, and Uzmanların tahminlerine göre, sera etkisindeki önemli artış nedeniyle Kaza- moisture conditions deteriorate. kistan’daki iklim koşulları bozularak yeni Experts predict that due to a further sig- riskler ortaya çıkmaya devam edecektir. nificant increase in the greenhouse effect Koruyucu altyapının büyük bir kısmının, the climatic conditions in Kazakhstan will özellikle hidrolik yapıların fiziksel bozulma- continue to worsen, creating new risks. The sından dolayı çevreye, ekonomiye, altyapı- frequency and strength of natural disasters, ya, nüfusun sağlık ve geçim kaynaklarına damaging the environment, economy, infra- zarar veren doğal afetlerin sıklığı ve şiddeti structure, population health and livelihood, belirgin bir şekilde artacaktır. Yıl boyunca will increase considerably, especially against sıcaklıklar yeni bir şekilde dağılacak ve yıllık the background of physical depreciation yağış dağılımının düzensizliği de artacaktır. of the bulk of the protective infrastructure, Su kütlelerinin hidrolojik rejimi değişecek, specifically, hydro-engineering structures. yani su kaynakları dağ nehirlerinde artacak Temperatures will be distributed differently ve ova nehirlerinde azalacaktır. Bu, güney throughout the year, and the irregularity of ve doğuda çamur ve toprak kayması tehli- the annual distribution of precipitation will kesine; ülkenin batı, kuzey ve orta bölgele- rinde ise çölleşmeye neden olabilir. Toplam also rise. The hydrological regime of water ba- su miktarında genel bir düşüş beklenmek- sins will change: water resources will grow in te, çünkü daha kurak ve sert iklimde bu- mountain rivers and decline in lowland rivers, harlaşma ve su tüketimi artacaktır. İklim which can lead to an increase in mudflow and değişikliğinden kaynaklanan kötü ekono- landslide hazard in the south and east, and to mik koşullardan en çok tarım sektörü et- desertification in the western, northern and kilenecektir. Ekilebilir arazi ve otlak alanları central parts of the country. However, even- önemli ölçüde azalacak, tahıl mahsulü veri- tually, we should expect a general decrease mi azalacak ve hayvan kaybı artacaktır. Bu, in water availability, since in a more arid and ülkenin gıda güvenliğini tehlikeye sokabilir. harsher climate water evaporation and con- Son yıllarda Kazakistan’da iklim deği- sumption will only increase. The largest costs şikliğinin potansiyel çevresel, ekonomik ve due to climate change will be incurred by ag- sosyal etkilerini anlama kapasitesi artmış- riculture as a climate-dependent sector of the tır. Bu konu, gerçekten güncel hale gelmiş economy: the area of arable land and hay- olup hem uzman hem de devlet düzeyinde fields will be significantly reduced, the yield tartışılmaktadır. İklim değişikliği ve etkileri of grain crops will decrease, and the loss of ile mücadele, Kazakistan hükümetinin ön- celiklerinden biri olarak ilan edilmiştir. Hü- livestock will increase. This will jeopardize the kümet, yeşil ekonomiyi tanıtmayı ve yeşil country’s food security. işletmeleri geliştirmeyi amaçlayan girişim- In recent years, the understanding of po- leri, özellikle enerji tasarrufu, enerji verim- tential environmental, economic, and social liliği ve yenilenebilir enerjinin uygulanması consequences of climate change has im- gibi projeleri aktif olarak desteklemektedir. proved in Kazakhstan. The problem has in- 2016 yılında Kazakistan, Paris İklim Anlaş- deed turned urgent and comes to the surface ması’nı onaylamış ve sera gazı emisyonla- both at the expert and state levels. Combat- rını 2030 yılına kadar 1990 seviyesinin %15 ing climate change and its consequences has altına düşürme ve ek uluslararası desteğin been declared one of the priority tasks of the olması durumunda şartlı olarak %25 ora-

124 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER country’s government, which actively sup- nında azaltma niyetini açıklamıştır. Kazakis- ports initiatives aimed at introducing green tan’ın yeşil ekonomiye geçiş kavramı kabul economy and developing green business, in edilmiş ve ilgili önlem planı onaylanmıştır. particular, projects related to energy saving, Enerji Bakanlığı, BM Kalkınma Programı energy efficiency and renewable energy. In ve diğer uluslararası ortaklarla birlikte ik- 2016, Kazakhstan ratified the Paris Climate lim değişikliğine uyum için ulusal bir plan Agreement, declaring its intention to reduce geliştirmektedir. Astana’da Uluslararası Ye- şil Teknolojiler ve Yatırım Projeleri Merkezi greenhouse gas emissions by 15% below the kurulmuştur. Bu merkezin temel hedefle- 1990 level by 2030 and, conditionally, by 25% rinden biri, yenilikçi gelişmelerin uygulan- with additional international support. The masına yönelik yatırımları çekmektir. Sera Concept for the Transition of the Republic of gazı emisyon ticaretinin gelişmiş bir siste- Kazakhstan to Green Economy was adopted, mi lansman aşamasındadır. and the corresponding action plan was ap- Aynı zamanda yeşil ekonominin uy- proved. The Ministry of Energy, jointly with gulanmasına yönelik açıklanan planların the UN Development Program and other çoğunlukla beyan ve niyet düzeylerinde international partners, develops a national kaldığı ve kabul edilen belgelerin ekono- plan for adaptation to climate change. The mik açıdan kötü geliştirildiği belirtilmelidir. International Center for Green Technology Özellikle yatırımlar doğru hesaplanmamış and Investment Projects has been created in ve finansman kaynakları belirlenmemiştir. Astana, one of the main goals of which is to Devlet, yenilenebilir enerji kaynakları, ener- attract investments for the implementation ji verimliliği ve enerji tasarrufu projeleri için of innovative solutions. An advanced green- çok az yatırım yapmakta ve bu alandaki projelerin çoğu uluslararası ve yabancı ya- house gas emissions trading system is in the tırımcılar tarafından finanse edilmektedir. process of being fully launched. Bu arada tekelci konumlarına dayanan ge- At the same time, it should be recognized leneksel enerji temsilcileri, enerji tasarrufu that the announced plans for the implemen- sağlayan teknolojilerin geliştirilmesi ve atık tation of green economy remain mostly at su arıtma tesislerinin kurulması bahanesi- the level of declarations and intentions, and nin arkasına sığınarak alternatif enerjinin the adopted documents are poorly devel- gelişmesini engellemektedir. Paradoksal oped from the economic point of view – in olarak, Kazakistan’da çevre sorunları işlev- particular, necessary investments are not cal- sel amacından ötürü yeşil ekonomiyi teşvik culated properly and financing sources are etmekle ilgilenmeyen Enerji Bakanlığına not determined. The government invests lit- devredilmiştir, bu nedenle ülkede çevresel tle in projects on renewable energy sources, konulardan sorumlu bir bağımsız kurumun energy efficiency and energy saving, and the oluşturulması gündeme gelmiştir. majority of projects in this area are funded İklim değişikliği, hızlı gelişmekte olan by international and foreign investors. Mean- bir gerçektir ve engellenmesi imkânsız gibi görünmektedir, ancak sonuçların hafifletil- while, representatives of traditional energy mesi ve bunlara uyum sağlanması gerçekçi industry, relying on their monopolistic posi- bir durumdur. İklim değişikliğinin etkileri- tions, hide behind the introduction of ener- ni hafifletmek için Kazakistan’ın yapaca- gy-saving technologies and the installation of ğı çok şey vardır. Her şeyden önce, saha waste treatment facilities in order to hinder araştırmasına dayalı bir hidro-meteorolojik the development of alternative energy. Para- gözlem ağının oluşturulması ve uzun va- doxically, in Kazakhstan, environmental pro- deli iklim çalışmalarının yürütülmesi ge- tection issues have been transferred to the rekmektedir. Bunun temelinde ulusal iklim Ministry of Energy, which is not particularly veri tabanı ve iklim haritaları oluşturulmalı, interested, due to its functional purpose, in ayrıca çeşitli iklim değişikliği senaryoları ve promoting green economy, therefore the is- müdahaleleri geliştirilmelidir. Bu, önemli

125 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA sue of creating an independent environmen- finansal kaynakların tahsisini ve yetkili bi- tal agency in the country is long overdue. limsel personelin katılımını gerektirecektir. Climate change is a fast-moving reality, Ayrıca, Kazakistan’ın Paris Anlaşması kap- which seems impossible to prevent, but it samında üstlendiği yükümlülüklerin yerine is quite realistic to contain and adapt to its getirilmesi için ekonomide yapısal deği- consequences. Kazakhstan has a lot to do to şikliklerin yapılması gerekecektir. Bu, iklim mitigate the effects of climate change. First değişikliği ile ilgili risk yönetimi alanındaki acil önlemlerin, hem ülkenin uzun vadeli of all, it is necessary to establish an adequate kalkınma stratejisine hem de BM sürdü- ground-based hydro-meteorological obser- rülebilir kalkınma hedefleriyle ilgili düşük vation network and conduct long-term cli- karbonlu kalkınma modeline geçiş, yeşil mate studies, on the basis of which a national enerjinin payında artış ve iklim değişikli- climate database and climate maps should ğine uyum için net eylem planları şeklinde be created, and various scenarios of climate sektörel programlara entegre edilmesi an- change and response should be developed. lamına gelmektedir. This will require the allocation of significant Uyum çalışmaları ilk önce iklim deği- financial resources and the involvement of şikliğine karşı en hassas ekonomi sektörü competent scientific personnel. Moreover, olan tarım sektöründe yapılmalıdır. Ön- the fulfillment of the commitments taken by celikli önlemler arasında kaynak tasarrufu Kazakhstan under the Paris Agreement will sağlayan yönetim yöntemlerinin kullanımı, require structural changes in the economy. yenilikçi tarım teknolojilerinin tanıtımı, su This means that urgent measures in the field kaynaklarının rasyonel kullanımı ve ekin- of climate change risk management should lerin çeşitlendirilmesi yer almaktadır. İklim değişikliğini durdurmak için ormanlık alan- be integrated both into the country’s long- ların yeniden ağaçlandırılması ve orman term development strategy and sectoral pro- alanlarının artırılması, sanayide çevre dostu grams in the form of clear action plans for ve düşük karbonlu teknolojilerin ve süreç- the transition to a low-carbon development lerin kullanımının teşvik edilmesi, üretimde model, an increase in the share of green ener- kullanılan kaynakların yoğunluğunun azal- gy, and climate change adaptation relevant to tılması ve atıkların azaltılması, geri dönüşü- the UN sustainable development goals. mün ve yeniden kullanımın teşvik edilmesi Primary adaptation work should be car- gerekmektedir. Ayrıca, yerleşim altyapıla- ried out in agriculture as the most climate rının geliştirilmesine yönelik yaklaşımların change-sensitive sector of the economy. değiştirilmesi, inşaatta yeni standartların Priority measures include the use of re- tanıtılması, konut dışı ve yaşam alanlarının source-saving methods of management, the ısı modernizasyonu için programların uy- introduction of innovative agricultural tech- gulanması (yalıtım, ısı ölçümü ve kontrolü), nologies, the rational use of water resources, kamu ve ticari araçlarda daha çevre dostu the diversification of crops, etc. To contain cli- modellerine geçilmesi ve kişisel araçların kullanımının sınırlandırılması gerekmekte- mate change, it is necessary to carry out redir. forestation and increase forested areas, pro- Aynı zamanda, iklim değişikliğinin ulusal mote the use of environmentally friendly and sınırlara bağlı olmadığı ve Orta Asya ülke- low-carbon technologies and processes in lerinde iklim koşulları farklılıklarına rağ- industry, reduce the resource intensity of pro- men, bu alanda ortak eğilimlerin gözlendi- duction and encourage waste reduction, re- ği belirtilmelidir. Küresel ısınma açısından cycling and reuse. In addition, it is necessary dünyanın en savunmasız bölgelerinden biri to change approaches to the development of olan Orta Asya’da iklim değişikliğiyle mü- infrastructure of settlements, introduce new cadelede ilerleme kaydetmek için tek bir standards in construction, implement ther- ülkenin çabalarının yeterli olmadığı açıktır. mal modernization programs for non-resi- Bu yönde oldukça önemli sonuçlara ulaş-

126 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER dential and residential buildings (heat insu- mak için, tüm Orta Asya devletlerinin ortak lation, heat account and control), switch to hareket etmesi gerekmektedir. Yakın etki- more environmentally friendly models of leşim sadece resmi devletlerarası düzeyde public transportation and commercial vehi- değil, aynı zamanda profesyonel, akade- cles, and limit the excessive use of private mik, uzman ve iş çevreleri ile sivil toplum motor vehicles. kuruluşları arasında da yapılmalıdır. İklim In the meantime, it should be recognized değişikliği ile ilgili konularda bölgesel bir that climate change does not recognize na- diyaloğun oluşturulması, bu etkileşimin tional borders and that, despite the differ- hedeflerini net bir şekilde ortaya koyarak iklim koşullarına dayanıklı geleceğe dair ences in climatic conditions on the territory ortak bir vizyonun geliştirilmesini sağlaya- of the Central Asian states, common trends caktır. Aynı zamanda, bölge ülkelerinin il- are observed in this area. It is obvious that gili kurumları, özellikle de meteoroloji hiz- the efforts of one country are not enough to metleri arasında bilgi alışverişini mümkün make progress in combating climate change kılacaktır. Bölgesel bir bağlamda sera gazı in the region, which is one of the most vul- emisyonlarını sınırlamak ve iklim değişik- nerable in the world in terms of global warm- liğine uyum sağlamak için konsolide bir ing. In order to achieve more or less tangible stratejinin geliştirilmesinden bahsetmek results in this direction, joint actions of all için henüz erkendir. Ancak taraflar, örneğin the Central Asian states are necessary, and BM Yeşil İklim Fonu, ve diğer bağışçı kuru- close interaction should be carried out not luşlardan mali ve teknik yardım alma ko- only at the official interstate level, but also nusunda ortak eylem fırsatlarını araştırabi- between their professional, academic, ex- lir. Buna ek olarak, ülkeler vatandaşlarının pert and business communities, as well as iklim değişikliği ve yeşil ekonomi hakkında non-governmental organizations. The build- bilinçlendirilmesinin yanı sıra halk arasın- ing of a regional dialogue on climate change da enerji, su, tüm mal ve gıdaların, sorum- issues will allow to clearly outline goals of lu ve verimli kullanım kültürünün ve farklı such interaction and develop a common vi- bir atık toplama kültürünün geliştirilmesi sion of a climate-sustainable future, making konusunda işbirliği yapabilir. it possible to exchange information between relevant agencies of the Central Asian countries, in particular, meteorological services. In a region-wide context, it is premature to talk about the development of a consoli- dated strategy for limiting greenhouse gas emissions and adaptation to climate change, but the parties could explore opportunities for joint action, for example, in obtaining financial and technical assistance from the UN Green Climate Fund and other donor organizations. In addition, the countries could cooperate in raising awareness of their citizens about climate change and green economy, as well as in developing the culture of responsible and efficient consumption of energy, water, goods and food, as well as the culture of separate waste collection, among the population.

127 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

128 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER ECONOMIC IMPLICATIONS OF CLIMATE CHANGE ON RUSSIA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN RUSYA ÜZERİNDEKİ EKONOMİK ETKİLERİ

Kanat Makhanov *

Nowadays it can be easily observed that Günümüzde devam eden iklim değişikli- the ongoing process of climate change has a ği sürecinin Dünya ekosistemi üzerinde bü- major influence on Earth’s ecosystem, thereby yük bir etki yarattığı ve böylece insan faali- determining many aspects of human activity. yetinin birçok yönünü belirlediği kolaylıkla For instance, there is an upward temperature gözlemlenebilir. Örneğin, dünyada sıcaklık trend all over the world that could hinder the ortalamasının artmasının çeşitli işletme global growth by raising operational costs. maliyetlerini artırdığı gözlemlenmektedir. In fact, the global climate change is likely to Bunun da küresel ekonomik büyümeyi ya- vaşlatabileceğinden bahsedebiliriz. Esasen, have substantial consequences for the world küresel iklim değişikliği gelişmekte olan economy disproportionately damaging de- ülkelere orantısız bir şekilde zarar vererek veloping countries. dünya ekonomisi açısından önemli sonuç- Global warming is the most precise and lar doğurabilir. commonly accepted term describing the pro- Küresel ısınma, iklim değişikliği sürecini cess of climate change. It was initially intro- tanımlayan en kesin ve yaygın olarak ka- duced in 1981 and refers to the observed rise bul edilen terimdir. Bu terim ilk olarak 1981 in the average temperature on Earth. As of yılında tanıtılmış ve Dünya’daki ortalama today, there is no plausible reason for ques- sıcaklıkta gözlenen artışı ifade etmektedir. tioning the fact that human influence has Bugün itibariyle, 20. yüzyılın ortalarından been the dominant cause of the observed beri gözlemlenen sıcaklık artışlarında insan warming since the mid-20th century. Despite faktörü ana nedenler arasında yer almakta- there are various projections concerning the dır. Sıcaklık değişimi ile ilgili çeşitli tahmin- temperature change, most research findings ler olmasına karşın, araştırma bulgularının confirm high probability for the average tem- çoğu, 21. yüzyılın sonuna kadar ortalama perature rise by nearly 4.0˚C by the end of sıcaklığın yaklaşık 4.0˚C artabileceğini doğ- the 21st century, which would lead to severe rulamaktadır. Bu, ciddi sonuçlara yol aça- consequences. bilir. The effects of climate change differ from İklim değişikliğinin etkileri; sabit coğrafi konum, altyapı gelişim düzeyi, ekonomik country to country depending on both its büyüme oranı ve diğer değişken olan insan geographical position, which is fixed, and hu- faaliyetlerine bağlı olarak ülkeden ülkeye man activities such as the level of infrastruc- farklılık göstermektedir. Bu nedenle, Rus- ture development, economic growth rate, ya’da iklim değişikliği çalışmalarının büyük and other factors, which are variable. There- bir odak noktası olması şaşırtıcı değildir. fore, it is not surprising that there is a great Nitekim, neredeyse tüm iklim bölgelerini deal of interest in the climate change stud- kapsayan ve toplam 17.1 milyon kilomet- ies in Russia. In fact, with a total area of 17.1 rekarelik bir alana sahip olan Rusya, dün- million square kilometers covering almost all yadaki diğer ülkelerle karşılaştırıldığında climatic zones Russia has the most extensive geniş yüzölçümü ile çeşitli coğrafi koşulla- and diverse geography among all countries. ra sahiptir. Ayrıca, Rusya topraklarının çoğu Moreover, Russia is a northern country with kuzey yarımkürede, yüksek enlemlerde yer

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

129 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA most of its territory lying in high latitudes. almaktadır. Rusya topraklarının yaklaşık About 60%-65%, or 10.7 million square kilo- %60-%65’i ya da 10.7 milyon kilometre- meters, of Russia’s area is covered by perma- karelik alanı permafrost’tan yani donmuş frost, which is 30.6% of the total permafrost topraklardan oluşmaktadır. Bu, dünyanın of the world. In this light, there are various toplam permafrost alanının %30.6’sına te- approaches to evaluate how climate change kabül etmektedir. Bu çerçevede, iklim deği- is going to affect the economy of Russia. şikliğinin Rusya ekonomisini nasıl etkileye- ceğini değerlendirmek için çeşitli analizler In fact, there are a number of studies that yapılmaktadır. support the idea that the global climate Aslında, küresel iklim değişikliğinin Rus- change is actually beneficial for Russia in ya için ekonomik açıdan faydalı olduğu fik- economic terms. If implemented, the moder- rini destekleyen çalışmalar mevcuttur. Ilımlı ate climate change scenario for temperature iklim değişikliği senaryosunun gerçekleş- could provide the Russian GDP growth by mesi durumunda, Rus GSYİH’sı 2050 yılına 0.8%-2.3% by 2050 and beyond. The propo- kadar %0.8-%2.3 oranında artabilir. Rus- nents of the idea that Russia will benefit from ya’nın iklim değişikliğinden fayda göreceği climate change argue the following: due to fikrinin savunucuları şunları ileri sürmekte- a warmer climate there will be a longer veg- dirler: daha sıcak bir iklim daha uzun ekim etation period and increased areas of arable dönemine ve ekilebilir arazilerin artmasına lands, which will lead to thriving agriculture; yardımcı olacaktır, bu da tarımın gelişme- climate change could lower the costs of ex- sine katkı sağlayacaktır; iklim değişikliği traction of mineral resources in permafrost permafrost alanlarında mineral kaynak- areas; higher temperatures could lower en- larının çıkarılma maliyetlerini düşürebilir; daha yüksek sıcaklık özellikle kış aylarında ergy demand, especially during winter. One enerji talebini azaltabilir. İklim değişikliği of the most compelling arguments in favor of lehine en ikna edici argümanlardan biri de, the ongoing climate change is the possibility Kuzey Denizi Güzergâhı aracılığıyla gemi to increase the ship traffic via the so-called trafiğini artırma imkânıdır. Sıcaklık artışının Northern Sea Route. At the current rates of mevcut oranlarında Kuzey Denizi Güzer- the temperature rise, the Northern Sea Route gâhı 2030’lu yıllara kadar tüm yıl boyunca may become navigable all-year-round by gemi ile geçilebilir hale gelebilir ve bu da 2030s, which would decrease the shipping Rusya’dan Asya ve Kuzey Amerika’ya olan costs from Russia to Asia and North America. nakliye maliyetlerini azaltabilir. However, according to the opposite point Bununla birlikte, bu görüşe karşı çıkan- of view, the current global climate change lar, mevcut küresel iklim değişikliği Rusya would produce a detrimental net econom- üzerinde net olarak zararlı bir etki yarata- ic effect on Russia. Recent climate change cağını savunmaktadır. Son iklim değişikliği studies show that climate anomalies are 1.5- çalışmaları, daha ılımlı ve daha sıcak iklime 2 times more intense in Russia than in the sahip ülkelere göre Rusya’da iklimsel ano- malilerin 1.5-2 kat daha yoğun olduğunu countries with more moderate and warm- göstermektedir. Bu olgu, Rusya’nın ku- er climate. The phenomenon is explained zeyde bulunması ve geniş coğrafyası ile by Russia’s extreme north location and vast açıklanmaktadır. Gerçekten de, Rusya’nın geography. Thus, according to the Federal Hidrometeoroloji ve Çevre İzleme Federal Service for Hydrometeorology and Environ- Servisi’nden yapılan açıklamaya göre, Rus- mental Monitoring of Russia, the average ya’da ortalama sıcaklık 20. yüzyılda 1.29˚C temperature in Russia rose by 1.29˚C during artarken, dünyadaki ortalama artış son 150 the 20th century, while the world average in- yılda 0.74˚C olmuştur. Bu, Rusya’yı diğer crease for the last 150 years is only 0.74˚C. ülkelere göre aşırı hava koşullarına karşı This makes Russia more prone to extreme daha kırılgan hale getirmekte ve ekonomik weather conditions than most other coun- kayıplarını artırmaktadır. Örneğin, resmi

130 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER tries and increases its economic losses. For istatistiklere göre, 2010 yılında Rusya’daki instance, according to official statistics, the kuraklık GSYİH’nın %1.2’sine eşit ekono- drought of 2010 in Russia caused economic mik kayıplara neden olmuştur. Sıcaklık ar- losses equaling 1.2% of the GDP. Although tışı Kuzey Rusya, Sibirya ve Uzak Doğu gibi the temperature rise is mostly favorable for daha az nüfuslu bölgeler için yararlı olsa less populated areas of Northern Russia, Si- da, ülkenin yoğun nüfuslu güney bölgele- beria and the Far East, it causes economic rinde ekonomik kayıplara neden olmakta- dır. Son tahminlere göre, ülke topraklarının losses in densely populated southern regions 100 milyon hektardan fazlası çölleşmeden of the country. According to last estimates, etkilenmektedir. Permafrost bölgesinin üst over 100 million hectares are affected by de- zemin tabakasında sıcaklığın yükselme- sertification. The rise of temperature of the si, Rusya için bir başka büyük ekonomik upper ground layer of the permafrost zone risktir. İklim şartlarının değişerek havala- is another large economic risk for Russia. The rın ısınması nedeniyle permafrostun bo- degradation of permafrost due to climate zulması, ciddi altyapı hasarlarına neden warming will probably cause severe infra- olabilir ve bakım maliyetlerini artırabilir. structure damage increasing its maintenance Çukotka bölgesinde bulunan Bilibino Nük- costs. It is worth mentioning that facilities of leer Santrali gibi yüksek ekonomik öneme high economic significance like the Bilibino sahip tesislerin ve Sibirya’daki ve Uzak Do- Nuclear Power Plant located in the Chukotka ğu’daki doğal gaz ve petrol boru hatlarının region and most of the gas and oil pipelines çoğunun, permafrostun çekilmesi nede- in Siberia and the Far East will need to be niyle zeminde daha sıkı bir şekilde yere moored more firmly in the ground because demirlenmesi gerekecektir. Ne yazık ki, doğrudan küresel iklim of the shrinking permafrost. değişikliğinin etkilerinden kaynaklanan Unfortunately, there is no official statistics ekonomik kayıplar hakkında resmi bir ista- on economic losses caused directly by the ef- tistik bulunmamaktadır. Tahminlere göre, fects of the global climate change. According ılımlı bir senaryo Rusya’nın GSYİH’sında to estimates, a moderate scenario case may %0.7-%2’lik bir düşüşe yol açabilir. Ancak, lead to a 0.7%-2.0% decrease of Russia’s GDP. mevcut sıcaklık dalgalanmaları genellikle However, since current temperature fluctua- ılımlı senaryoyu aştığı için, daha karam- tions often exceed the moderate scenario, a sar bir senaryoya doğru hafif bir kayma slight shift towards a more pessimistic sce- 2050 yılına kadar Rusya’nın GSYİH’sında nario can actually lead to a 2.5%-4.0% de- %2.5-%4’lük bir düşüşe yol açabilir. Bunun crease of Russia’s GDP by 2050. Apart from yanı sıra, verimlilikte azalma, göç ve biyo- that, there are also indirect losses related to çeşitlilik kaybına bağlı dolaylı kayıplar da productivity decrease, migration, and the loss mevcuttur. Küresel iklim değişikliğinden of biodiversity. Hopefully, many of the neg- kaynaklanan olumsuz etkiler ve ekonomik ative effects and economic losses from the kayıpların birçoğu, çevre dostu teknoloji- lere yatırım yapma, alternatif enerji ve çev- global climate change depend on the capac- re dostu altyapı geliştirme yoluyla ülkele- ity of countries to mitigate the risks through rin riskleri azaltma kapasitelerine bağlıdır. investing in environmentally-friendly tech- 2017 yılında Uluslararası Para Fonu, Rus- nologies, developing alternative energy and ya’nın küresel ısınmanın sonuçlarıyla başa eco-friendly infrastructure. In 2017, the Inter- çıkma kapasitesini 1 üzerinden 0.58 olarak national Monetary Fund estimated Russia’s tahmin etmiştir. Gelişmekte olan ülkeler capabilities of coping with consequences of için bu rakamın 0.45 olduğu, gelişmiş ülke- global warming at 0.58 out of 1.0. Taking into ler için ise 0.72 olduğu dikkate alındığında, account the fact that for developing coun- Rusya’nın iklim değişikliğinin sonuçlarına tries this figure is 0.45, while for developed karşı dayanma kapasitesi gelişmekte olan ones it is 0.72, Russia’s capabilities to with- ekonomilere kıyasla önemli ölçüde daha

131 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA stand against the consequences of climate yüksektir, ancak gelişmiş ülkelerdekinden change are significantly higher compared to daha düşüktür. developing economies, but still lower than in Sonuç olarak, iklim değişikliğinin eko- developed states. nomik büyüme üzerindeki etkilerini tahmin In conclusion, there are neither complete etme konusunda tüm değişkenleri hesaba data nor economic models that would take katacak tam bir veri seti ya da ekonomik into account all variables in estimating the model bulunmamaktadır. Genel olarak effects of climate change on the economic Dünya ekosisteminin karmaşıklığı nede- growth. The implications of climate change niyle iklim değişikliğinin etkileri hala net olarak tahmin edilememektedir. Rusya’nın are still highly unpredictable due to the com- büyük bir kısmının aşırı soğuk iklim koşul- plexity of the Earth ecosystem in general. The ları nedeniyle ekonomik faaliyet için uygun fact that much part of Russia is unsuitable for olmaması, çoğu insanın ortalama sıcaklığın economic activity due to extreme cold climate kademeli olarak artmasının Rusya için eko- conditions makes many people to fall in a nomik olarak yararlı olduğuna inanmasına temptation of believing that gradual increase neden olmuştur. Ancak, durumun daha of the average temperature is economically derin bir analizi, iklim değişikliğinden kay- beneficial for Russia. However, a deeper anal- naklanan gerçek ekonomik kayıpların ilk ysis of the case reveals many additional risks bakışta göründüğünden çok daha ağır ola- and pitfalls indicating that actual economic cağını belirten birçok ek riskleri ve tuzakları losses caused by climate change would be ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, iklim much more severe than it might seem at the değişikliğinin nihai ekonomik etkisi sade- first sight. Nevertheless, the ultimate eco- ce coğrafik konum ile belirlenmemektedir. nomic impact of climate change is not solely Doğru yatırımlar ve ekonomik politikalar determined by geography. With proper in- ile Rusya, küresel ısınmanın nedenlerini vestments and economic policymaking, Rus- önemli ölçüde hafifletebilir ve iklim - deği sia might considerably reduce the drivers of şikliğinin olumsuz etkilerinin üstesinden global warming and overcome the negative gelebilir. effects of climate change.

132 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER

COOPERATION ON MIGRATION ISSUES

GÖÇ KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ

133 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

134 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER NEW MIGRATION FLOW TRENDS TO EUROPE AVRUPA’YA YENİ GÖÇ AKIMI EĞİLİMLERİ

Zhengizkhan Zhanaltay *

The civil war in Syria has caused one of the Suriye’deki iç savaş, II. Dünya Savaşı’n- greatest migration flows since World War II dan bu yana en büyük göç akımlarından and forced more than 13 million people to birine neden olmuş ve 13 milyondan fazla leave their homes. Among them, around 6.6 insanın evlerini terk etmesine yol açmış- million have relocated within the country, tır. Bunlardan 6.6 milyon kişi ülke içinde while over 5.6 million have sought refuge yer değiştirmiş ve Türkiye’deki 3.6 milyon in neighboring countries, with 3.6 million of kişi dâhil olmak üzere 5.6 milyondan faz- them currently residing in Turkey. The scope la kişi komşu ülkelere sığınmıştır. Göç akı- şının kapsamı bölgenin ötesinde Kuzey of the migration flow has spread beyond the Afrika’ya, Türkiye’ye ve son olarak Avrupa region to North Africa, Turkey and finally to kıtasına yayılmıştır. Çatışmanın başlama- the European continent. It is believed that ap- sından bu yana yaklaşık 1.6 milyon mülte- proximately 1.6 million refugees have illegally cinin Avrupa’ya yasadışı yoldan ulaştığı ve reached Europe since the start of the conflict, Suriye’deki çatışmaların artmasıyla birlikte and the major migration flows occurred in 2015 ve 2016 yıllarında önemli göç akınla- 2015 and 2016 when the conflict in Syria es- rının yaşandığı belirtilmektedir. Göçmenle- calated. Most of the migrants used the Tur- rin çoğu Türkiye-Yunanistan ve Libya-İtalya key-Greece and Libya-Italy routes as the main rotalarını ana güzergâh olarak kullanırken, arterial passages, while some also aimed to diğerleri Bulgaristan ve İspanya’ya girerek reach Europe through entering Bulgaria and Avrupa’ya ulaşmayı hedeflemiştir. Spain. Suriye’ye yakınlığı ve Türkiye üzerinden Due to its close proximity to Syria and saf- ülkeye giriş koşullarının daha iyi olma- er conditions of entering the country through sından dolayı Yunanistan, Avrupa’ya ana Turkey, Greece has become the main entry giriş noktası haline gelmiştir. 2015 yılın- point to Europe. In 2015, 856,723 people da Türkiye-Yunanistan güzergâhı üzerin- reached Europe through the Turkey-Greece den Avrupa’ya 856,723 kişi ulaşmış ve bu, route, which counted for 85% of total ar- toplam gelenlerin %85’ini oluşturmuştur. rivals. With the initiation of the Turkey-EU Türkiye-AB Mülteci Anlaşması’nın 19 Ni- Refugee Agreement on April 19, 2016, the san 2016 tarihinde başlatılmasıyla birlikte, Türkiye’nin sahil güvenlik güçleri ülke Turkish coastal forces strengthened their kıyılarındaki kontrollerini güçlendirmiş ve controls over the country’s shores and re- Türkiye’den Yunanistan’a geçişleri önemli duced the passages from Turkey to Greece ölçüde azaltmıştır: Yunanistan’a günlük gi- significantly: daily arrivals to Greece dropped rişler Ocak 2016’da günde 1,700 kişi iken from 1,700 people per day in January 2016 Eylül 2017’de 30’a kadar düşmüştür. Bu to 30 in September 2017. The strict controls rota üzerindeki sıkı kontroller nedeniyle along this route have forced migrants who try Avrupa’ya ulaşmak isteyen göçmenler, Tür- to reach Europe to use the Libya-Italy route kiye-Yunanistan rotasına göre daha teh- that is more dangerous compared to the Tur- likeli olan Libya-İtalya rotasını kullanmak key-Greece direction. Starting from 2016, the zorunda kalmıştır. 2016’dan itibaren göç migration flow has mainly shifted towards akışı, Libya-İtalya rotasına ve Orta Akde- the Libya-Italy route and the Central Med- niz’e kaymıştır. Burada göç edenlerin sa-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

135 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA iterranean where numbers increased from yısı 2015 yılında 153,842 kişi iken 2016’da 153,842 people in 2015 to 181,436 in 2016. 181,436’ya yükselmiştir. Instead of passing through the stable and Göçmenler, Türkiye gibi istikrarlı ve gü- secure country like Turkey, they need to go venli bir ülkeden geçmek yerine Birleşmiş through the country newly recovering from Milletler tarafından kabul edilen Trablus the conflict like Libya where the Tripoli gov- hükümetinin ülke toprakları üzerinde sınırlı ernment recognized by the United Nations bir kontrol sahibi olduğu Libya gibi çatış- has a limited control over the country’s ter- madan yeni çıkmış olan bir ülke üzerinden ritory. In addition to that, compared to the yolculuklarına devam etmek zorunda kal- Eastern Mediterranean route, the death rates mışlardır. Buna ek olarak, Doğu Akdeniz rotasına kıyasla Orta Akdeniz’deki ölüm in the Central Mediterranean route have been oranları çok daha yüksek olmuştur. Bunun much higher due to a longer distance and the nedenleri arasında daha uzun mesafe ile use of inflatable boats by smugglers in order Libya ve İtalya sahil güvenlik güçleri tara- to avoid being caught by the Libyan and Ital- fından kullanılan radara yakalanmamak ian coastal forces. In 2016, the death rate at adına kaçakçıların şişirilebilir botları kullan- the Eastern Mediterranean route was 1 in 88 ması yer almaktadır. 2016 yılında Doğu Ak- people, whereas the mortality at the Central deniz’deki ölüm oranı 88 kişide 1 iken, Orta Mediterranean route was almost twice higher Akdeniz’deki ölüm oranı her 47 gelişte bir – one death for every 47 arrivals. ölüm ile neredeyse iki kat daha yüksek ol- Eventually, this new trend in the illegal muştur. migration problem forced Italian officials to Yasadışı göç sorunundaki bu yeni eğilim work more closely with the Libyan authorities. nedeniyle İtalyan yetkililer Libya makam- On February 3, 2017, Italian Prime Minister larıyla daha yakın çalışmaya başlamıştır. Paolo Gentiloni and Libyan Prime Minister 3 Şubat 2017 tarihinde İtalya Başbakanı Fayez Serraj signed an agreement regarding Paolo Gentiloni ve Libya Başbakanı Fayez the reduction of the migration flow with - It Serraj, göç akışının azaltılması konusunda aly agreeing to send €220 million to Libya bir anlaşmayı imzalamışlardır. İtalya, Libya in order to support the efforts of the Liby- hükümetinin Libya’dan İtalya’ya göç akışı- an government to curb the migration influx nı engellemeye yönelik çabalarını destek- from Libya to Italy. According to the agree- lemek amacıyla Libya’ya 220 milyon avro ment, alongside with the financial assistance, göndermeyi kabul etmiştir. Anlaşmaya Italy will train the Libyan coast guard forces göre, İtalya, mali yardımların yanı sıra Lib- and contribute to the construction of refugee ya sahil güvenlik güçlerini eğitecek ve Lib- ya’da mülteci kamplarının inşasına katkıda camps in Libya. bulunacaktır. According to international law, if illegal Uluslararası hukuka göre, kaçak göç- migrants are caught within the Libyan sea menler Libya deniz sınırında yakalanırsa border they could be sent back to Libya. Libya’ya geri gönderilebilirler. Ancak, göç- However, if they are captured in international menlerin uluslararası sularda yakalanması waters, they need to be brought to Italy in durumunda, sığınma başvurularını işlem- order to process their asylum applications. den geçirmek için İtalya’ya getirilmeleri Due to a large number of arrivals, the pro- gerekmektedir. Çok sayıda mülteci olması cedural period has taken quite a long time, nedeniyle, başvuru işlem süreci olduk- and during this period refugees have settled ça uzun bir zaman alabilmektedir ve bu in refugee camps in Italy. It could be said that dönemde mülteciler İtalya’daki mülteci the efforts by the Italian and Libyan author- kamplarına yerleştirilmektedirler. İtalya ve ities have surely improved the capability of Libya makamlarının çabaları sahil güvenlik coastal forces to catch more migrants, but güçlerinin daha fazla göçmen yakalaması-

136 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER they have not solved the issue of the illegal na katkıda bulunmasına rağmen, yasadışı migration flow. göç akışı sorununu çözememiştir. Moreover, the situation in the Libyan case Ayrıca, Libya’daki durum, Türkiye’deki was more complicated than the Turkish case. durumdan daha karmaşık hale gelmiştir. While the majority of migrants using the Tur- Türkiye-Yunanistan rotasını kullanan göç- key-Greece route were Syrians who were es- menlerin çoğunluğu, daha güvenli ve daha caping from the civil war in search of safer iyi yaşam koşulları arayışında iç savaştan and better living conditions, the majority of kaçan Suriyeliler iken, Libya-İtalya rotasını illegal migrants using the Libya-Italy route kullanan kaçak göçmenlerin çoğu, Kuzey were mostly labor migrants from North Af- Afrika, Orta Doğu, Afganistan ve Pakistan rica, the Middle East and countries like Af- gibi ülkelerdeki yoksulluktan kaçan göç- ghanistan and Pakistan who were escaping menlerdir. Başka bir konu da göçmenlerin from poverty. Another issue was that trans- taşınmasının insan kaçakçıları için kazançlı porting migrants became a lucrative busi- bir iş haline gelmesi olmuştur. Göçmen- ness for people smugglers. It is reported that lerin, kaçakçılara, kişi başına en az 1,000 migrants paid at least $1,000 per person to dolar ödeme yaptıkları ve bu durumun Li- smugglers, which contributed to the increase bya’dan İtalya’ya gelen mülteci sayısındaki in the number of arrivals from Libya to Italy. artışa katkıda bulunduğu belirtilmektedir. This trend continued until July 2017 when Bu eğilim, Trablus hükümetinin Libya’da insan kaçakçılarının merkezi olan Sabrat- the Tripoli government struck a deal with ha kentindeki en büyük kaçakçı olan Al Ahmed Al Dabbashi, also known as Al Ammu Ammu (Amca) olarak da bilinen Ahmed (the Uncle), the top smuggler in the city of el-Dabbaşi ile bir anlaşma yaptığı Temmuz Sabratha, which is the hub for people smug- 2017’ye kadar devam etmiştir. Anlaşmadan glers in Libya. After the deal, the monthly sonra, İtalya’ya aylık gelenlerin sayısı, Ha- arrivals to Italy fell dramatically from 22,993 ziran 2017’de 22,993 iken Ağustos 2017’de in June 2017 to 3,914 in August 2017, and 3,914’e düşmüştür. Bu rakam, 2018’de yak- in 2018 the figures stabilized around 1,000, laşık 1,000 göçmen seviyelerine inmiş olup increasing to about 3,000 only in the sum- yaz sezonunda yaklaşık 3,000 civarına yük- mer season. However, although the deal has selmektedir. Ancak, anlaşma, Avrupa’ya gi- sharply decreased the arrivals to Europe, the rişi keskin bir şekilde azalttıysa da, göç akışı migration flow has changed its course to özellikle Türkiye-AB anlaşmasından sonra more diversified routes, especially after the olduğu gibi daha çeşitli yollara yönelmiş- Turkey-EU agreement. With the closure of tir. İki ana yolun kapatılmasıyla göçmenler the two main routes, migrants have shifted farklı güzergâhlara kaymış ve 54,099 göç- towards several different routes, and Spain men ile İspanya ana giriş noktası olmuştur. with 54,099 people has become the main en- Bu, bir önceki yıla göre 2.5 kat daha faz- try point, which is 2.5 times more compared ladır. Ocak-Ekim 2018 döneminde İspan- with the previous year. During January-Octo- ya’ya ulaşan kaçak göçmenler, Avrupa’ya ber 2018, Spain accounted for 44% of total gelenlerin toplam %44’ünü oluşturmuştur. arrivals to Europe. Moreover, the arrivals to Ayrıca, Yunanistan’a gelenlerde ise önemli Greece significantly increased from 28,340 bir artış kaydedilerek 2017’de 28,340 olan people in 2017 to 43,135 people in 2018. sayı 2018’de 43,135 kişiye ulaşmıştır. Although with the Turkey-EU Refugee Türkiye-AB Mülteci Anlaşması sonrasın- Agreement arrivals from Turkey to Greece da Türkiye’den Yunanistan’a gelen mülteci have sharply decreased, and with Hungary sayısında keskin bir düşüş yaşanmasına strictly controlling its borders, the opening rağmen Arnavutluk’tan Hırvatistan’a insan of a new route across Albania to Croatia by kaçakçıları tarafından yeni bir rotanın açıl- people smugglers has turned the Balkans ması Balkanlar’ı, iç Avrupa’ya yeni bir tran-

137 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA into a new transit route to inner Europe. This sit güzergâh haline getirmiştir. Bu noktada new trend in the illegal migration process has Macaristan’ın kendi sınırlarını sıkı bir şekil- put more pressure on Greece as an entrance de kontrol etmesi de bu eğilimde etkili ol- point. According to registered irregular ap- maktadır. Yasadışı göç sürecindeki bu yeni prehension reports between January-Octo- eğilim Avrupa’ya giriş noktalarından birisi ber 2018, the number of migrants detained olan Yunanistan rotası üzerinde daha fazla in the Balkan countries has rapidly increased, baskı yapmaktadır. Ocak-Ekim 2018 arasın- with Bosnia Herzegovina taking the lead with da kayıtlı düzensiz tutuklama raporlarına 20,879, compared to only 812 in the same göre, Balkan ülkelerinde gözaltına alınan period of 2017. The similar increasing trend göçmen sayısı hızla artmaktadır. Bu ülke- could be seen in other Balkan countries like ler arasında 20,879 gözaltına alınan kişi ile Slovenia, Serbia, Croatia and Montenegro Bosna Hersek birinci sırada yer almaktadır. with 7,456, 7,257, 6,152, and 4,071 detained Bu rakam, 2017 yılının aynı döneminde migrants, respectively. sadece 812 olmuştur. Benzer artış eğilimi The current trends indicate that the mi- Slovenya, Sırbistan, Hırvatistan ve Karadağ gration flow in terms of migrant profiles has gibi diğer Balkan ülkelerinde de görülmek- become a mixture of Syrians and labor mi- tedir. Bu ülkelerde sırasıyla 7,456, 7,257, grants from different countries, mostly North 6,152 ve 4,071 kişi gözaltına alınmıştır. African ones. As for the preferred path, the Mevcut eğilimler, göçmen profilleri açı- Libya-Italy route has divided into two parts sından göç akışının Suriyeliler’in ve çoğun- where some travel all the way to Gibraltar lukla Kuzey Afrika olmak üzere farklı ülke- and pass to Spain, while others use new tran- lerden gelen göçmen işçilerin bir karışımı sit corridors in the Balkans aiming to reach haline geldiğini göstermektedir. Tercih edilen yola gelince, Libya-İtalya rotası iki bö- Albania through Greece in order to travel to lüme ayrılmıştır. Bazıları Cebelitarık’a ulaş- inner parts of Europe. tıktan sonra İspanya’ya geçerken, diğerleri Avrupa’nın iç bölgelerine geçmek için Yu- nanistan üzerinden Arnavutluk’a ulaşmayı hedefleyerek Balkanlar’daki yeni transit ko- ridorlarını kullanmaktadırlar.

138 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER SYRIA CRISIS: TURKEY PREVENTS NEW POTENTIAL MIGRATION WAVE SURİYE KRİZİ: TÜRKİYE YENİ POTANSİYEL BİR GÖÇ DALGASINI ÖNLEMİŞTİR

Zhengizkhan Zhanaltay *

The civil war in Syria in seven years has Suriye’de yedi yıldır süren iç savaş, 13 forced more than 13 million Syrians to leave milyondan fazla Suriyeli’yi güvenlik kaygı- their homes due to security concerns. Among ları nedeniyle evlerini terk etmek zorunda them, as of 27 September 2018, 5,628,350 bırakmıştır. Birleşmiş Milletler Mülteciler people are seeking refuge abroad accord- Yüksek Komiserliği (BMMYK) tarafından ing to the figures registered by the United belirtilen rakamlara göre, 27 Eylül 2018 Nations High Commissioner for Refugees itibariyle 5,628,350 kişi kayıtlı olarak yurt- (UNHCR), including almost one million Syr- dışındaki ülkelere sığınmıştır. Bunların ara- ians who chose to reach the European soil sında Avrupa topraklarında daha güvenli searching safer and better life opportunities. ve daha iyi yaşam fırsatları arayan yaklaşık Around 6.6 million of Syrian refugees have bir milyon Suriyeli bulunmaktadır. Yaklaşık internally relocated to safer regions in the 6.6 milyon Suriyeli ise, ülke içinde daha gü- country. venli bölgelere yerleşmişlerdir. This migration flow has caused a major mi- Bu göç akışı, Ortadoğu, Kuzey Afrika, gration crisis, which covered the Middle East, Türkiye ve Avrupa’yı kapsayan büyük bir North Africa, Turkey and Europe. During this göç krizine neden olmuştur. Bu insani kriz humanitarian crisis, Turkey with its open door sırasında Türkiye, “açık kapı” politikasıy- policy has accepted until September 27, 2018 la 27 Eylül 2018 tarihi itibariyle 3,567,658 3,567,658 Syrians, who account for around Suriyeli’yi kabul etmiştir. Bu, BMMYK tara- 61% of the total number of Syrian refugees fından kaydedilen toplam Suriyeli mülteci registered by the UNHCR. In order to provide sayısının yaklaşık %61’ini oluşturmaktadır. humanitarian assistance to Syrian refugees, Suriyeli mültecilere insani yardım sağlamak the Turkish government has spent more than amacıyla Türk hükümeti, 2011’den bu yana $25 billion since 2011, which puts the country 25 milyar dolardan fazla kaynak harcamış- on top of the list of the most generous coun- tır. Bu durum, ülkenin, insani yardım harca- tries in terms of the share of GDP allocated malarının GSYİH içindeki payı bakımından for humanitarian assistance. en cömert ülkeler listesinin başında yer al- With the escalation of the conflict in 2015, masını sağlamıştır. the number of migrants who reached Europe 2015 yılında çatışmaların şiddetlenme- through illegal ways has significantly in- siyle Avrupa’ya yasadışı yollardan gelen creased to 1.16 million. In order to control the göçmenlerin sayısında hızlı bir artış yaşan- irregular migration flow to Europe through mış ve bu sayı 1.16 milyona çıkmıştır. Tür- the main Turkey-Greece route, the European kiye-Yunanistan arasındaki ana güzergâh Union and Turkey signed the Turkey-EU refu- üzerinden Avrupa’ya düzensiz göç akışını gee deal on March 19, 2016. According to the kontrol etmek amacıyla Avrupa Birliği ve agreement, Turkey strengthened its control Türkiye, 19 Mart 2016 tarihinde Türkiye-AB over its Aegean Sea borders thereby reduc- mülteci anlaşmasını imzalamıştır. Anlaşma- ya göre Türkiye, Ege Denizi sınırları üzerin- ing the number of arrivals through this route deki kontrolünü güçlendirmiştir. Böylece by 98% comparing January 2016 and Janu-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

139 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ary 2018. Nevertheless, without ending the bu güzergâh üzerinden gelenlerin sayısı, conflict it was clear that the migration flow Ocak 2016 ve Ocak 2018 karşılaştırıldığın- would continue through different routes. For da %98 oranında azalmıştır. Bununla birlik- example, the closure of the Turkey-Greece te, çatışma sona ermezse göç akışının farklı route has shifted many Syrian migrants who yollardan devam edeceği aşikâr bir durum- aim to reach Europe to the more dangerous dur ve öyle de olmuştur. Örneğin, Türki- Libya-Italy direction. ye-Yunanistan güzergâhının kapatılması, In order to find a peaceful diplomatic solu- Avrupa’ya ulaşmak isteyen birçok Suriyeli tion to the Syrian crisis, the Geneva peace göçmenin daha tehlikeli Libya-İtalya gü- talks were organized with the aim to bring zergâhını tercih etmesine neden olmuştur. the parties to the negotiation table. However, Suriye krizine barışçıl bir diplomatik çözüm bulmak için, tarafları müzakere between 2012 and 2017, seven Geneva meet- masasında bir araya getirmeyi amaçlayan ings organized under the United Nations Cenevre barış görüşmeleri düzenlenmiştir. (UN) auspices in order to stop the conflict Ancak, 2012 ile 2017 yılları arasında çatış- failed because the parties were not able to manın sona erdirilmesi için Birleşmiş Mil- reach a durable agreement. In these gather- letler (BM) himayesinde düzenlenen yedi ings, as the UN tried to start the negotiations Cenevre toplantısı başarısızlıkla sonuçlan- between the regime and the opposition, on mıştır. Çünkü taraflar, sağlam bir anlaşmaya December 2015, the UN Security Council ad- varamamışlardır. Bu toplantılarda BM, rejim opted Resolution 2254, which lays down the ve muhalefet arasında müzakereleri başlat- basis for negotiations. However, following maya çalışma amacıyla, Aralık 2015’te BM the Geneva III meeting in February 2016, the Güvenlik Konseyi 2254 sayılı kararı kabul talks were suspended due to disagreements ederek görüşmelerin temelini atmıştır. An- between the parties. The following Geneva cak, Şubat 2016’da yapılan 3. Cenevre top- meetings also ended without any significant lantısının ardından, taraflar arasındaki an- results because of similar insurmountable dif- laşmazlıklar nedeniyle görüşmeler askıya ferences. alınmıştır. Sonraki Cenevre toplantıları da While the Geneva meetings continued, benzer aşılmaz farklılıklar nedeniyle önemli Turkey and Russia got more involved in the bir sonuca ulaşılamamıştır. process and arranged a nation-wide ceasefire Cenevre toplantıları devam ederken, between the regime and opposition forces Türkiye ve Rusya bu sürece daha fazla dâhil in December 2016. To build on this event, olmuş ve Aralık 2016’da rejim ve muhalefet the Astana talks were initiated in January güçleri arasında ulusal çapta bir ateşkesin 2017 bringing both opposing parties to the oluşturulmasına katkı sağlamıştır. Daha negotiation table to discuss a peaceful solu- sonrasında ise Ocak 2017’de Astana görüş- tion face to face for the first time. Moreover, meleri başlamıştır. Böylece, taraflar ilk kez Turkey, Russia and Iran agreed to monitor barışçıl çözümü yüz yüze görüşmek üzere the ceasefire agreed in December 2016. In bir araya gelmişlerdir. Ayrıca, Türkiye, Rus- ya ve İran, Aralık 2016’da kabul edilen ateş- the following rounds of the Astana talks, the kesin izlenmesi konusunda anlaşmışlardır. parties agreed on a number of issues such as Astana görüşmelerinin sonraki turlarında the prisoner exchange and maintaining the taraflar, mahkûm değişimi ve ateşkesi sür- ceasefire. During the sixth Astana meeting dürme gibi bir dizi konuda anlaşmışlardır. in September 2017, Turkey, Russia and Iran Eylül 2017’de düzenlenen altıncı Astana agreed on establishing de-escalation zones, toplantısında Türkiye, Rusya ve İran; Doğu which included Eastern Ghouta, the provinces Guta bölgesinin yanı sıra İdlib, Humus, Laz- of Idlib, Homs, Latakia, Aleppo and Hama, for kiye, Halep ve Hama eyaletlerinde çatışma- six months with the possibility of an exten- sızlık bölgelerinin kurulması konusunda sion. anlaşmışlardır. Bunun da altı ay boyunca

140 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER The diplomatic initiatives of Turkey, Russia geçerli olması ve gerektiğinde sürenin and Iran managed to reduce the escalation uzatılması öngörülmektedir. of violence which also had a positive impact Türkiye, Rusya ve İran’ın diplomatik on the migration dynamics: starting from inisiyatifleri, şiddetin tırmanmasını azal- 2017 the number of return migrants has tabilmiştir. Bu, göç dinamikleri üzerinde gradually increased, and it is indicated that de olumlu bir etki yaratmıştır. Örneğin, so far around 200,000 Syrians has returned 2017’den itibaren geri dönen göçmenle- back to their country. rin sayısı giderek artmış ve şu ana kadar However, the recent preparations of the 200,000 civarında Suriyeli ülkelerine geri regime forces for a military assault against dönmüştür. Ancak, rejim güçlerinin İdlib’e yönelik Idlib has strained the cooperative atmo- son askeri saldırı hazırlıkları, Türkiye ve sphere between Turkey and Russia. Turkey Rusya arasında işbirliği ortamını gergin- has explicitly expressed its concern about leştirmiştir. Türkiye, İdlib’de kara saldırı- potential negative consequences of a ground sının olası olumsuz sonuçları hakkında assault in Idlib, which is the last stronghold of endişelerini açıkça dile getirmiştir. Muha- the opposition forces and, with the popula- liflerin son kalesi olan İdlib’de, 3.5 milyon tion of 3.5 million people, hosts many inter- kişi yaşamakta olup, bu kent, ülke içinde nally displaced Syrians. yerlerinden edilmiş birçok Suriyeli’ye ev In order to prevent a major humanitarian sahipliği yapmaktadır. crisis from occurring, Turkey has sped up its Yeni büyük bir insani krizin ortaya çık- diplomatic talks with Russia and Iran. Turkey masını önlemek için Türkiye; Rusya ve has proposed to establish a 15-20 kilometer İran ile diplomatik görüşmelerini hızlan- weapons-free zone around Idlib, which will dırmıştır. Türkiye, İdlib civarında Türk ve be controlled by the Turkish and Russian Rus kuvvetleri tarafından kontrol edilecek forces. Turkey’s 12 observation posts in the 15-20 kilometrelik silahsız bir bölge kur- area will remain, and Turkey will reinforce mayı önermiştir. Öneriye göre, Türkiye’nin these units. In addition to that, the extremist bölgedeki 12 gözlem noktası kalacak ve groups, which could potentially escalate the Türkiye bu birimleri güçlendirecektir. Buna conflict, will be separated from the opposi- ek olarak, çatışma ortamını kızıştırma po- tion forces, and, in return, Russia will make tansiyeli olan aşırı uçtaki gruplar muhalif sure that there will be no military assault güçlerden ayrıştırılacak ve Rusya da, rejim against Idlib by the regime forces. güçleri tarafından İdlib’e karşı askeri bir On September 7, 2018, the leaders of the harekâtın olmasını önleyecektir. 7 Eylül 2018’de üç ülkenin liderleri, Tah- three countries met in Tehran to discuss the ran’da bir araya gelerek İdlib’de operasyo- ways to stop the operation in Idlib but failed nu durdurma yollarını tartışmışlar, ancak to reach an agreement thus increasing the anlaşmaya varamamışlardır. Böylece kara possibility of a ground assault scenario and saldırısı senaryosu ve İdlib’den Türkiye’ye a new massive migration flow from Idlib to yeni bir göç akışı olasılığı artmıştır. Bunun- Turkey. Nevertheless, President of Turkey Re- la birlikte, 17 Eylül 2018’de Soçi’de Türki- cep Tayyip Erdogan met with Russian Feder- ye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ation President Vladimir Putin on September Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir 17, 2018, in Sochi to continue the talks on araya gelerek İdlib konusunda görüşme- the Idlib issue. As a result of the meeting, the lere devam etmiştir. Toplantı sonucunda Russian side accepted the Turkish proposal, Rus tarafı Türkiye’nin teklifini kabul etmiş and Defense Minister of the Russian Federa- ve Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, tion Sergey Shoygu stated that there would İdlib’e askeri saldırı yapılmayacağını belirt- be no military assault on Idlib. miştir.

141 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Due to its diplomatic efforts, Turkey has Diplomatik çabaları sayesinde Türkiye, managed to find a peaceful solution of the İdlib sorununun barışçıl bir yol ile çözerek Idlib issue and also prevented a potential new hem yeni bir insani dramı önlemiş hem de massive migration flow from Syria’s Idlib to Suriye’nin İdlib kentinden Türkiye’ye yeni Turkey. Otherwise, Turkey would have dealt göç akışını engellemiştir. Bu noktada Tür- with another enormous wave of migrants, kiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, askeri saldırı even though President Erdogan stated that senaryosu durumunda büyük göç dalgası- in case of a military assault the Turkish side nın Türkiye’ye yönlenmesi halinde ülkenin would continue accepting refugees from izlediği “açık kapı” politikasının sürdürü- Syria due to the country’s open door policy. lerek yeni gelenleri de kabul edeceklerini, However, Ankara needed to try stopping it by lakin öncelikli olarak bunu diplomatik yol- using diplomatic channels, and through nu- larla barışçıl bir şekilde çözmeye çalışmaları merous meetings and negotiations with the gerektiğini ifade etti. Dahası Türk yönetimi leaders of Russia and Iran, the Turkish leader- almış olduğu inisiyatif ve kararlı duruşu ship managed to halt the military operation sayesinde, Rusya ve İran’ın liderleriyle ya- against Idlib and prevented another major pılan görüşmeler ve müzakereler sonrasın- humanitarian crisis. da İdlib’e karşı askeri harekâtı durdurarak önemli bir diplomatik başarıya imza atmış olup bir başka muhtemel büyük bir insani krizi önlemeyi başarabilmiştir.

142 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER UNDECIDED FATE OF ILLEGAL MIGRANTS IN EUROPEAN UNION AVRUPA BİRLİĞİ’NDE YASADIŞI GÖÇMENLERİN BELİRSİZ KADERİ

Zhengizkhan Zhanaltay *

As of 2016, there were 65.6 million peo- 2016 itibariyle küresel çapta 65,6 milyon ple across the world who had been forced kişi çeşitli nedenlerle evlerinden uzaklaş- to leave their homes due to various reasons. mak zorunda kalmıştır. Bunların 22,5 mil- Among them, 22.5 million were reported to yonu başka ülkelere sığınırken, 10 milyonu seek refuge abroad, while 10 million people vatansız olarak kaydedilmiştir, geri kalan- were registered as stateless persons, and ları ise ülkelerinde farklı bölgelere göç et- the rest were relocated to a different region mişlerdir. Birleşmiş Milletler istatistiklerine in their country. According to the United göre, her gün 42,500 kişi evlerini terk etmek zorunda kalmaktadır. Bu rakam, 2014-2016 Nations statistics, every day 42,500 people döneminde önemli ölçüde artmıştır. Çün- have to leave their homes. This number has kü bu dönemde Suriye’deki iç savaş doruk significantly increased during the 2014-2016 noktasına ulaşmış olup, milyonlarca insanı period, during which the civil war in Syria has mülteci konumuna düşürmüştür. Bu çatış- reached its peak forcing millions of people to ma nedeniyle 13,2 milyon Suriyeli yardıma become refugees. This conflict has put 13.2 muhtaç hale gelmiş, 6,6 milyon kişi ülke million Syrians in need, with 6.6 million mi- içinde daha güvenli bölgelere göç etmiş ve grating to safer regions in the country and 5,6 milyon kişi dünyanın çeşitli ülkelerine 5.6 million searching a refuge abroad. As of sığınmak zorunda kalmıştır. 2018 itibariy- 2018, Turkey hosts more than 63% of Syrian le Türkiye, Suriyeli mültecilerin %63’ünden refugees, or 3.58 million, followed by Leba- fazlasına veya 3.58 milyon kişiye, Lübnan non (986,942 people), Jordan (666,113 peo- 986,942, Ürdün 666,113, Irak 249,641 ve ple), Iraq (249,641 people) and Egypt (128,956 Mısır 128,956 kişiye ev sahipliği yapmakta- people). However, many refugees try to reach dır. Ancak, birçok mülteci, Avrupa’nın Batı Europe, mainly its Western part, with coun- bölgesinde bulunan Almanya, İngiltere ve tries like Germany, the United Kingdom and Fransa gibi ülkelere ulaşmaya çalışmaktadır. France being their desired main destinations. Avrupa’nın gelişmiş ülkelerinde daha iyi An attempt on searching a better life in bir yaşam arayışı Avrupa ülkelerinin yetkili developed countries of Europe officially starts makamlarına mülteci başvurusunun gön- derilmesi ile başlamaktadır. Ancak, büyük with sending an application of a refugee to miktarda başvuru sayısı ve uzun süren bü- the competent authorities of European coun- rokratik süreçten dolayı, Avrupa’ya yasal tries. However, due to the massive amount of yollarla ulaşmak uzun zaman alabilmekte- applications and bureaucracy, reaching Eu- dir. Bu nedenle, iç savaştan kaçan milyon- rope through legal ways could take quite a larca Suriyeli ve diğer “sıcak noktalardan” long time. Therefore, millions of Syrians who kaçan mülteciler, Avrupa’ya yasadışı yol- are escaping from the civil war and refugees lardan ulaşmaya çalışmaktadır. Bu durum, from other “hot spots” try to reach Europe Avrupa’nın deniz kıyı sınırında bulunan ve illegally. This has caused a serious challenge ön cephe olarak tabir edilen ülkeleri (Güney for the frontline countries of Europe (South Kıbrıs, Yunanistan, İtalya, Malta ve İspanya) Cyprus, Greece, Italy, Malta and Spain) and ve Avrupa’ya göç koridorunda yer alan ül- for the countries located in the migration keler (Türkiye-Yunanistan ve Libya-İtalya

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

143

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakstan. [email protected] EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA corridor to Europe (Turkey-Greece and Lib- güzergâhları) için ciddi bir soruna neden ya-Italy routes). olmaktadır. By 2015, over 1.16 million people illegally 2015 yılına kadar 1.16 milyondan faz- reached Europe via the main Turkey-Greece la kişi, Türkiye-Yunanistan ve Libya-İtalya and Libya-Italy routes. The massive increase güzergâhları aracılığıyla Avrupa’ya yasadışı in the number of arrivals has caused a seri- yollardan ulaşmıştır. Gelenlerin sayısında ous concern for many European countries, büyük artış, başta ön cephe ve ana hedef especially for the frontline and main des- ülkeler olmak üzere birçok Avrupa ülke- tination countries. In order to regulate the si için ciddi bir endişe yaratmıştır. Türkiye uncontrolled migration influx to Europe via üzerinden Avrupa’ya kontrolsüz göç akışını Turkey, on March, 19, 2016, Turkey and the düzenlemek için, 19 Mart 2016 tarihinde European Union (EU) reached an agreement. Türkiye ve Avrupa Birliği (AB) bir anlaşma- This agreement allowed establishing a legal ya varmıştır. Bu anlaşma, uluslararası ko- mechanism for accepting refugees who are rumaya ihtiyaç duyan mültecileri kabul et- in need of international protection and re- mek ve Türkiye-Yunanistan güzergâhından ducing the number of arrivals from the Tur- gelenlerin sayısını azaltmak için yasal bir key-Greece route. According to the agree- mekanizmanın oluşturulmasını sağlamıştır. ment, Turkey strengthened border controls in Anlaşmaya göre, Türkiye Ege Denizi’nde the Aegean Sea and reduced the arrivals by sınır kontrollerini güçlendirerek gelenlerin 98%. The arrivals dropped from 1,700 people sayısını %98 oranında azaltmıştır. Günlük in January 2016 to 45 in January 2017 and 31 gelenlerin sayısı Ocak 2016’da 1,700 kişiden Ocak 2017’de 45’e ve Mayıs 2018’de 31’e in May 2018. düşmüştür. As for the mechanism for accepting ref- Mültecileri kabul etme mekanizmasında ugees, there has been a limited success. ise önemli bir başarı sağlanamamıştır. 20 According to the agreed resettlement and Temmuz 2015 planı olarak da bilinen yerleş- relocation scheme also known as the July tirme ve yer değiştirme planına göre, Eylül 20, 2015 scheme, it was planned to resettle 2017’ye kadar 22,504 kişinin yerleştirilmesi 22,504 and relocate 160,000 people by Sep- ve 160,000 kişinin yer değiştirmesi öngörül- tember 2017. Due to various reasons, the par- müştür. Çeşitli nedenlerle taraflar belirlenen ties were not able to reach the targeted num- tarihe kadar hedeflenen rakamlara ulaşa- bers until the defined timeline. In fact, as of mamışlardır. Nitekim Mart 2018 itibariyle, March 2018, the number of resettled persons 20 Temmuz 2015 planı kapsamında 19,432 totaled 29,314, including 19,432 people un- kişi ve AB-Türkiye anlaşması çerçevesinde der the July 20, 2015 scheme and 8,027 un- 8,027 kişi dâhil olmak üzere toplam 29,314 der the EU-Turkey agreement. In case of relo- kişi yerleştirilmiştir. Yer değiştirmeye ge- cations, by March 2018, only 33,846 people lince, Mart 2018’e kadar Yunanistan’dan have been relocated, including 21,847 people 21,847 ve İtalya’dan 11,999 kişi dâhil olmak from Greece and 11,999 from Italy. However, üzere sadece 33,846 kişi yer değiştirmiştir. the figure is far below the target amount of Ancak, bu rakam, 160,000 kişi olarak belir- 160,000 people. lenen hedef miktarın çok altındadır. There are a range of reasons that slowed Planlanan zaman çizelgesinde hedefle- down the resettlement process to reach the nen sayıya ulaşmak için yerleştirme süreci- targeted number within the planned timeline. ni yavaşlatan bir dizi sebep bulunmaktadır. Long bureaucratic regulations mostly related Genellikle güvenlik kontrolleri ile ilgili uzun to security background controls has extend- bürokratik düzenlemeler kabul sürecinin ed the period for the acceptance process. The süresini uzatmıştır. AB Komisyonu’nun bu EU member countries were reluctant to soft- işlem süresinin birkaç aydan 2 haftaya ka- en their security background checks to fas- dar azaltılmasını ve güvenlik kontrollerinin ten the process despite the fact that the EU gerekli görüldüğü takdirde uygulanmasını Commission recommended to apply security tavsiye etmesine rağmen, AB üyesi ülkeler background checks only if it seems necessary süreci hızlandırmak için güvenlik kontrolle-

144 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER to reduce the time for this procedure from rini yumuşatma konusunda isteksiz davran- several months to 2 weeks. mışlardır. In addition to that, countries like Poland, Buna ek olarak, Polonya, Avusturya ve Austria and Hungary stood strongly against Macaristan gibi ülkeler, mültecileri kabul accepting refugees, which greatly slowed etmeye karşı çıkmıştır. Bu, süreci büyük the process. Despite the pressure from the ölçüde yavaşlatmıştır. AB Komisyonu’nun EU Commission, Poland and Hungary did baskısına rağmen, Polonya ve Macaristan not accept any refugee for the resettlement, yerleştirilmesi için herhangi bir mülteci ka- whereas Austria, though being defined as an bul etmemiştir. Avusturya ise göçe karşı bir anti-migrant country, has complied with its ülke olarak tanımlanmakla birlikte, 20 Tem- pledged number of 1,900 resettling people muz 2015 planına göre 1,900 kişiyi yerleş- under the July 20, 2015 scheme. However, tirerek taahhüdünü yerine getirmiştir. An- after the October 2017 federal elections, the cak, Ekim 2017 federal seçimlerinden sonra balance between the country’s left and right ülkenin sol ve sağ siyasi güçleri arasındaki political forces has been changed in favor of denge, yerleştirme amaçları için mültecileri the right-wing parties, which do not plan to kabul etmeye devam etmeyi planlamayan continue accepting refugees for the resettle- sağcı partiler lehine değişmiştir. ment purposes. Yerleştirme konusuna bir çözüm bulmak In order to find a solution to the resettle- amacıyla Haziran 2018’e kadar AB Konse- ment issue, Bulgaria, which leads the rotating yi’nin dönem başkanlığını yürüten Bul- presidency of the EU Council until June 2018, garistan, mültecilerin uluslararası koruma has offered a modified version of the Dublin başvurularının işlenmesinde sorumlulukları düzenleyen Dublin Sözleşmesi’nin değişti- Regulation aimed at regulating responsibil- rilmiş bir versiyonunu önermiştir. Bu belge- ities in processing applications of refugees ye göre, altı aylık sığınma işlem süresinin 10 seeking international protection. Under the yıla uzatılması önerisi AB üye ülkeleri ara- revised document, a six-month time-limit sında büyük tartışmalara neden olmuştur. asylum procedure could be extended to 10 Mevcut Dublin Sözleşmesi’ne göre, mül- years, which caused a major debate among tecilerin ilk varış ülkesinde kayıtlı olmaları the EU member countries. According to the gerekmekte ve 6 aydan önce başka bir ül- current Dublin Regulation, refugees need to kede sığınma talebinde bulunamamakta- be registered in the first arrival country and dır. Ayrıca, kabul edilen mültecilere yönelik cannot seek asylum in another country be- ödemelerin artırılması ve yerleştirme için fore the 6-month time limit. Moreover, it is zorunlu kotaların değiştirilmesi önerilmek- proposed to increase payments for accepted tedir. Dublin Sözleşmesi’ne göre, kalıcı yer- refugees and change mandatory quotas for leştirme için mültecileri almayı kabul eden their resettlement. According to the Dublin AB ülkeleri, her bir kişi için AB bütçesinden Regulation, the EU countries, which agreed 10,000 avro almaktadır. Yeni öneri, bu tutarı to accept refugees for permanent settlement, 30,000 avroya yükseltmeyi amaçlamaktadır. receive a €10,000 for every single person Yeni öneriye göre, Eylül 2017’de sona eren from the EU budget. The new proposal aims ve gönüllü bir kabul sürecine dönüşen yer- to increase this amount to €30,000. Under leştirme ve yer değiştirme için zorunlu ko- the new proposal, the mandatory quotas for talar, başka bir büyük göç akışı olması duru- resettlement and relocation, which ended in munda tekrar devreye girebilecektir. September 2017 and turned into a voluntary Bulgaristan’ın önerisi, mültecileri kabul acceptance process, will be implied if there is etmeye yönelik mali desteği artırarak cephe another major inflow of migrants. ülkelerini memnun etmeyi ve kayıtlı ülkede The Bulgarian proposal aimed to please kalış süresini 10 yıla kadar uzatarak Polon- the frontline countries by increasing the fi- ya, Avusturya ve Macaristan’ın eleştirilerini nancial support for accepting refugees and azaltmayı amaçlamıştır. Ancak, bu durum, reduce the criticism of Poland, Austria and üye ülkeler arasında daha büyük bir bölün- Hungary by increasing the duration of stay in meye yol açmıştır. Ön cephe ülkelerinin bu

145 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the registered country up to 10 years. Howev- öneri konusundaki ana eleştirileri, belgenin er, it has led to a greater division among the siyasi dayanışma üzerine fazlaca yoğun- member countries. The main criticism of the laşmış olup, yükü paylaşma konusunda frontline countries about the proposal states yetersiz kaldığını belirtmektedir. Diğer bir that the document is heavily concentrated on ifadeyle, cephe ülkeleri, kalış süresinin 10 searching the political solidarity but lack on yıla çıkarılmasının bu ülkelerin mali yükü- sharing the burden. In other words, the front- nü çoğaltacağını belirtmektedir. Bu ülkeler, line countries indicate that increasing the söz konusu sürenin en fazla 2 yıla kadar duration of stay to 10 years will multiply the uzatılmasına yönelik bir karşı öneri yapmış- financial burden of these countries, which has lardır. Bunun yanı sıra, öneri, bu ülkelerde made a counter offer of increasing the term mültecilere ev sahipliği ile ilgili acil mali so- up to the maximum 2-year limit. Moreover, runlara çözüm getirilmemesi nedeniyle de the proposal has been also criticized for not eleştirilmiştir. Polonya, Avusturya ve Ma- providing any solution to the immediate fi- caristan bloğu, zorunlu yönetmeliğin uy- nancial problems related to hosting refugees gulanmasına dair karar verme konusunda in these countries. The bloc of Poland, Austria endişelerini dile getirerek “büyük bir akış and Hungary expressed their concern with olursa” ifadesinin, göçmenlere, çok sayıda the decision-making point on implementing geldiklerinde, AB ülkelerinin kendilerini ka- the mandatory regulation, stating that the bul edeceklerini belirten bir davet olarak words “if there will be a major inflow” could görülebileceğini belirtmiştir. be seen as an invitation to migrants saying Avrupa genelinde bir milyondan fazla that if they come in large numbers the EU mültecinin yerleştirilmeyi beklemesi ne- countries will definitely accept them. deniyle AB Konseyi’nin dönem başkanlığı- nı yürüten Bulgaristan’ın başlıca endişesi The main concern of Bulgaria as the rotat- yerleştirme sürecini hızlandırmaktır. Ayrıca, ing president of the EU Council is to speed AB Konseyi’nde dönem başkanlığı görevini up the resettlement process since over a mil- devralacak ülke Avusturya olduğu için yer- lion of refugees across Europe are waiting to leştirme sürecini hızlandırmak isteyen ül- be resettled. Moreover, the countries in favor keler, bu teklifin kabul edilmesi konusunda of speeding up the process of the resettle- baskı yapmaktadır. Avusturyalı sağ partiler, ment have been pushing this proposal to göçmenlerin Avrupa’ya gelişini engelleme be accepted since Austria is the next coun- niyetlerini belirtmişlerdir. try to hold the rotating presidency in the EU Sonuç olarak, Avusturya’nın Haziran Council. The Austrian right-wing parties have 2018 tarihinden itibaren önümüzdeki altı already indicated their intention to block the ay için dönem başkanlığını üstleneceği AB arrival of migrants to Europe. Zirvesi öncesinde Dublin Sözleşmesi üze- In conclusion, it was assumed that a new rinde bir uzlaşıya varılması beklenmektey- agreement on the Dublin Regulation would di. Lakin mevcut siyasi durumda cephe ül- be concluded before the EU Summit planned keleri ve Polonya, Avusturya ve Macaristan for June 2018, during which Austria will as- bloğu belirli bir uzlaşma sağlayıp anlaşma- sume the presidency for the next six months. ya varana kadar AB’de yerleştirme sürecine However, under the current political situation ilişkin tartışmaların devam etmesi beklen- it seems that debates on the resettlement mektedir. process in the EU will be prolonged until the frontline countries and the bloc of Poland, Austria and Hungary could make certain compromises and reach an agreement.

146 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER RUSSIA’S DEMOGRAPHIC CRISIS: IS THERE A WAY OUT? RUSYA’NIN DEMOGRAFİK KRİZİ: ÇIKIŞ YOLU VAR MI?

Zhengizkhan Zhanaltay *

Ensuring sustainable population growth Sürdürülebilir nüfus artışının sağlanma- has entered the list of challenges for a large sı, çok sayıda ülkenin karşılaştığı sorunlar number of countries. In today’s world, many arasında yer almaktadır. Günümüzde başta developed economies, primarily in the West, Batı ülkeleri olmak üzere pek çok gelişmiş are in the list of countries whose populations ekonomi, nüfusu hızlı bir şekilde daralan are shrinking at a rapid pace. According to ülkeler listesine girmiştir. Birleşmiş Millet- the United Nations standard for sustainable ler’in sürdürülebilir büyüme standardına growth, the total fertility rate (TFR), the aver- göre, bir kadının yaşamı boyunca dünyaya age number of children that would be born getirdiği ortalama çocuk sayısı olan ‘top- by a woman over her lifetime, that ensures a lam doğurganlık hızı’ (TDH) genel olarak is- broadly stable population is around 2.1 births tikrarlı bir nüfus dinamiği sağlanması adına per woman. Currently, the world average TFR kadın başına yaklaşık 2.1 çocuk olmalıdır. is 2.5 children per woman, while this figure Şu anda, dünyanın ortalama TDH’si kadın for Europe is 1.54 children per woman. In or- başına 2.5 çocukken, Avrupa için bu rakam der to avoid the negative effects of depop- kadın başına 1.54 çocuktur. İşgücünün ye- ulation such as the workforce shortage and tersizliği ve ekonomik gerileme gibi nüfus economic decline, every country uses differ- azalışının olumsuz etkilerinden kaçınmak ent methods and policies to encourage fami- için her ülke, ailelerin daha fazla çocuğa sa- lies to have more children. hip olmalarını teşvik etme konusunda farklı Distinguishing features of the fertility yöntem ve politikalar kullanmaktadır. decline are also evident in Russia. During Doğurganlıktaki düşüş eğilimi Rusya’da the Soviet period, the TFR has gradually de- da görülmektedir. Sovyet döneminde TDH, clined from 2.52 births per woman in 1960 1960’da kadın başına 2.52 doğum iken to 2.22 births per woman in 1987. The col- 1987’de kadın başına 2.22 doğuma kade- lapse of the Soviet Union further accelerat- meli olarak düşmüştür. Sovyetler Birliği’nin ed the TFR decline, and within the next de- çöküşü TDH düşüşünü daha da hızlandır- cade the TFR dropped from 2.22 births per mıştır. Bir sonraki on yıl içinde TDH, 1987’de woman in 1987 to 1.38 births per woman in kadın başına 2.22 çocuk iken 1993’de 1.38’e 1993 hitting a bottom low in 1999 with 1.15 düşmüş ve 1999’da kadın başına 1.15 ço- births per woman. This sharp fall in the TFR cukla en düşük seviyesine inmiştir. TDH’de- has also pulled down the natural increase of ki bu keskin düşüş, ülke nüfusunun doğal the country’s population. Over the past two artışını da azaltmıştır. Son yirmi yılda Rusya decades, Russia’s population has continu- nüfusu, sürekli düşüş göstermiştir. Ülke nü- ously declined falling from its peak point of fusu 1992’de 148.6 milyon kişi iken 2000’de 148.6 million people in 1992 to 146.5 million 146.5 milyon kişiye gerilemiştir. Doğum citizens in 2000. Due to an immense decrease oranlarındaki büyük düşüşe bağlı olarak in the birth rates, the difference between the ölüm sayısı ve doğum sayısı arasındaki fark number of deaths and births reached an all- 2000 yılında tüm zamanların en yüksek time high of 1 million in 2000, and there were seviyesi olan 1 milyona ulaşmış ve 2000- no significant changes during 2000-2005. 2005 yılları arasında önemli bir değişiklik However, starting in 2005 there was a strong olmamıştır. Bununla birlikte, 2005 yılından population increase trend. The difference be- itibaren güçlü bir nüfus artış eğilimi yaşan- tween births and deaths has fallen to 239,500 mıştır. Doğumlar ve ölümler arasındaki fark

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

147 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA people in 2010, and starting in 2012 there 2010 yılında 239,500 kişiye düşmüş olup, was even a surplus of births. As a result, the 2012’den itibaren doğumların sayısı ölüm- Russian government managed to boost the lerin sayısını geçmiştir. Sonuç olarak, Rus TFR to 1.69 births per woman in 2012. hükümeti, 2012 yılında TDH’yi kadın başına One of the main reasons for this signifi- 1.69 çocuğa çıkarmayı başarmıştır. cant increase could be associated with the Bu önemli artışın ana nedenlerinden biri Russian government’s efforts to improve the de Rus hükümetinin demografik durumu demographic situation. According to a num- iyileştirme çabalarıyla ilişkili olabilir. Bir dizi ber of surveys, due to mainly economic con- araştırmaya göre, başta ekonomik kaygılar cerns many families in Russia decided to have nedeniyle Rusya’daki birçok aile, ikinci ço- only one child despite being positive about cuğa sahip olma konusunda olumlu düşün- having a second child. For example, survey mesine rağmen sadece bir çocuğa sahip results indicate that approximately 50% of olmaya karar vermişlerdir. Örneğin, anket the survey participants expressed their will- sonuçları, katılımcılarının yaklaşık %50’si- ingness to have a second child but only 15% nin ikinci bir çocuğa sahip olmaya istekli of them actually have a second child. This olduğunu, fakat yalnızca %15’inin ikinci bir defines the gap between actual and potential çocuğa sahip olduğunu göstermektedir. fertility in Russia. In order to ease concerns Bu, Rusya’daki fiili ve potansiyel doğur- of families, in 2007 the Russian government ganlık arasındaki boşluğu belirlemektedir. introduced the family support package that Ailelerin endişelerini azaltmak için, 2007’de aims at raising the proportion of families with Rus hükümeti iki veya daha fazla çocuğu two and more children. The package program olan ailelerin oranını artırmayı amaçlayan includes complex financial support from tax aile destek paketini tanıtmıştır. Paket prog- deductions to kindergarten subsidies and ramı, vergi kesintilerinden anaokulu süb- aims to improve the conditions of child sup- vansiyonlarına kadar kapsamlı mali desteği port assistance. One of the most important içermekte olup çocuk destek yardım koşul- initiatives implemented within the package is larını iyileştirmeyi amaçlamaktadır. Paket the maternity capital, which is administered in içinde uygulanan en önemli girişimlerden the form of a certificate issued upon the birth biri, ikinci veya daha sonraki bir çocuğun of a second or subsequent child. In 2007, the doğumuyla birlikte verilen doğum serma- maternity capital amount was set at 250,000 yesi olarak tanımlanan yardım sertifikasıdır. rubles ($9,772), and gradually this figure was 2007’de doğum sermayesi tutarı 250,000 increased to 429,000 rubles ($11,158) in 2014. ruble (9,772 dolar) olarak belirlenmiş ve However, families could use these allocated kademeli olarak bu rakam 2014’te 429,000 money only three years after the birth date. rubleye (11,158 dolar) yükseltilmiştir. An- Therefore, by providing large lump-sum pay- cak, aileler bu tahsis edilen parayı sadece ments and certain improvements in the child doğumdan üç yıl sonra kullanabilmektedir- support assistance system the Russian gov- ler. Dolayısıyla, Rus hükümeti, büyük toplu ernment aimed to increase the overall birth ödemeler sağlayarak ve çocuk destek yar- rate. As a result, having reached its lowest dım sisteminde belirli iyileştirmeler yapa- point of 142.7 million people in the post-So- rak genel doğum oranını artırmayı amaçla- viet period in 2009, the population of Russia mıştır. Sonuç olarak, Rusya nüfusu, 2009’da increased to 143.7 million in 2014 with a fur- Sovyet sonrası dönemde gördüğü en dü- ther growth to 146.8 million in 2017. şük seviye olan 142.7 milyon kişiye ulaşmış However, there are some more issues that ve 2014 yılında 143.7 milyona, 2017 yılında should be also taken into account. In fact, de- ise 146.8 milyon kişiye yükselmiştir. spite the upward trend in the natural popu- Bununla birlikte, dikkate alınması gere- lation growth caused by the family support ken başka konular da bulunmaktadır. Nite- policy, the TFR in Russia has not grown sig- kim aile destek politikasının neden olduğu nificantly over the past years and remained at doğal nüfus büyümesindeki artış eğilimine the average level of 1.75 births per woman in rağmen, Rusya’daki TDH geçtiğimiz yıllarda

148 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER 2013-2016. It means that the large lump-sum önemli bir artış göstermemiş olup, 2013- money initiatives have not succeeded prop- 2016 yılları arasında kadın başına düşen erly, and many economic concerns of Russian ortalama doğum sayısı 1.75’te kalmıştır. families remain. Indeed, Russia’s authorities Bu, büyük toplu para girişimlerinin başarıy- with their family policies focused on finan- la tamamlanmadığı ve Rus ailelerinin eko- cial assistance follow the example of Ger- nomik kaygılarının devam ettiği anlamına many, which invested heavily in lump-sum gelmektedir. Gerçekten de, mali yardıma grants and tax incentives for married couples. odaklanan aile politikalarını uygulayan Rus However, Berlin still struggles with a very low yetkililer, evli çiftler için toplu hibe ve vergi TFR despite the allocation over $80 billion, teşviklerine ağırlık veren Almanya örneğini or around 2% of its GDP, for the family sup- izlemektedir. Ancak, Berlin, her yıl aile des- port policy annually. Indeed, in 1998-2009, tek politikası için 80 milyar doların üzerin- Germany’s TFR remained stable at the level de veya GSYİH’nın yaklaşık %2’si oranında of 1.36 births per woman only reaching 1.5 ödenek tahsis etmesine rağmen hala çok births per woman in 2015. To compare, with düşük TDH ile mücadele etmektedir. Zira, relatively less funds the Russian government 1998-2009’da Almanya’daki TDH, kadın ba- managed to increase the TFR from 1.41 births şına 1.36 doğum düzeyinde sabit kalarak per woman in 2007 to 1.76 births per woman 2015’te kadın başına 1.5 doğuma ulaşmış- in 2016. tır. Karşılaştırmak için, Rus hükümeti, nispe- In order to avoid the trap that Germany ten daha az para ile TDH’yi artırabilmiştir. has fallen into, Russia could refer to France’s 2007’de kadın başına düşen doğum sayısı experience in stimulating childbearing. In fact, 1.41 iken 2016’da bu rakam 1.76’ya ulaş- unlike Germany and Russia, the French gov- mıştır. ernment heavily supports its daycare funds Almanya’nın içine düştüğü tuzaktan creating a well-developed network of state- kaçınmak için Rusya, Fransa’nın çocuk do- run childcare centers, tax breaks for nannies, ğurmayı teşvik etme deneyimini örnek ala- etc. The family support system established bilir. Aslında, Almanya ve Rusya’nın aksine, in the country allows mothers to rejoin the Fransız hükümeti, çocuk bakımı fonlarına labor force easily avoiding the family-work ciddi destek sağlayarak gelişmiş devlet dilemma. Allocating almost the same amount destekli çocuk bakım merkezleri oluştur- of resources as Germany, France managed to mayı başarabilmiştir. Ayrıca dadılar için pull its TFR from 1.7 births per woman in 1997 vergi indirimleri sağlayarak çocuk bakım to 2 births per woman in 2006, being able to fonlarını yoğun bir şekilde desteklemek- preserve this ratio since then. With this ap- tedir. Ülkede kurulan aile destek sistemi, proach, the French government created a annelerin aile-iş ikileminden kaçınarak tailored model, under which the opportunity yeniden işgücüne katılmalarını sağlamak- cost of having a child for women decreases tadır. Almanya ile neredeyse aynı miktarda since the authorities provide an opportunity kaynak ayıran Fransa’nın, doğum oranları- to take care of their babies with daycare cen- nı artırmada daha başarılı olduğunu ifade ters subsidized by the government through edebiliriz. Fransa’daki TDH, 1997 yılında its centralized Family Allowance Fund. 1.7 çocuk iken 2006’da 2 çocuğa yükselmiş In case of Russia, which focuses mainly on olup, adı geçen ülke günümüze kadar bu providing material support to mothers with oranı korumayı başarabilmiştir. Bu yakla- children up to 18 months, a further strength- şımla Fransız hükümeti, kadınlar için çocuk ening of the childcare system is a matter of sahibi olma fırsat maliyetinin azaldığı özel great concern. Indeed, traditionally, Russia is bir model oluşturmuştur. Çünkü yetkili ma- a country with high rates of the female labor kamlar, merkezi Aile Yardımı Fonu aracılı- force participation, however, the employment ğıyla hükümet tarafından sübvanse edilen of mothers with children aged three or un- çocuk bakım merkezleri ile bebeklerinin der is rather low. In fact, many mothers of bakımları konusunda uygun koşulları sağ- 18-month-olds have to remain on unpaid lamaktadırlar.

149 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA maternity leaves joining a long queue for Ağırlıklı olarak 18 aydan küçük çocuklu public kindergartens. As a result, a low cov- annelere maddi destek sağlamaya odak- erage and availability of formal childcare in lanan Rusya’da, çocuk bakım sisteminin Russia, which prevent Russian women from daha da güçlendirilmesi hakkında belir- the labor force participation, have a major gin endişeler mevcuttur. Geleneksel olarak impact on the intention of families to have a Rusya, kadınların işgücüne katılma oranla- second child. rının yüksek olduğu bir ülke olmasına kar- In conclusion, it should be admitted that şın, üç ya da daha küçük yaştaki çocukları the recent population growth in Russia was olan annelerin istihdamı oldukça düşüktür. ensured by both the natural population in- Bu noktada, 18 aylık çocukları olan birçok crease and migration. The favorable age anne, kamu anaokulları için uzun bir kuyru- structure, namely, the large female cohort ğa girerek ücretsiz annelik iznini kullanmak born in the 1980s entering the peak repro- zorundadır. Sonuç olarak, çocuk bakımında ductive years, coupled with the family sup- gösterilen düşük kapasiteli yardımlar Rus port policy, triggered the increase in births kadınlarının işgücüne katılımını engelle- in the early 2010s. However, the number of mesi nedeniyle ailelerin ikinci bir çocuğa births has again started to decline after 2015 sahip olma niyetleri üzerinde önemli bir since the number of women of the peak re- etkiye sahiptir. productive age has started to decrease. Tak- Sonuç olarak, Rusya’daki son dönem ing into account the fact that the family-relat- nüfus artışının hem doğal nüfus artışı ed norms and attitudes, including the timing hem de göçle sağlandığı kabul edilmelidir. of having children, have significantly changed 1980’lerde doğan ve üreme çağının zirve- in post-Soviet Russia, it is expected that in the sine giren kadınların büyük bir grubunun midterm perspective there would be a further olumlu yaş yapısı ve aile destek politikası- reduction in the natural population growth. nın, 2010’un başında gözlemlenen doğum Since Russia has entered the population ag- artışını tetiklediği belirtilebilir. Bununla bir- ing period, its family support policy, which likte, üreme çağının doruğundaki kadınla- undoubtedly creates a positive environment rın sayısının azalmaya başlaması nedeniyle, for people to expand their families, will have doğum sayısı 2015 yılından sonra yeniden only short-lived effects on fertility. As a re- düşmeye başlamıştır. Çocuk sahibi olma sult, policies shaping future fertility dynamics zamanlaması dâhil olmak üzere aile ile il- should be developed, taking into account the gili normların ve tutumların Sovyet sonrası current age structure of the Russian popula- Rusya’da belirgin bir biçimde değiştiği dik- tion. kate alındığında, orta vadeli perspektifte doğal nüfus artışında daha fazla bir azalma olacağı beklenmektedir. Rusya nüfusunun yaşlandığı bir sürece girdiği dönemde, ül- kenin insanlara ailelerini genişletmek için olumlu bir ortam yaratan aile destek po- litikası, doğurganlık üzerinde sadece kısa süreli bir etkiye sahip olmuştur. Sonuç olarak, Rus nüfusunun mevcut yaş yapısını göz önüne alarak gelecekteki doğurganlık dinamiklerini şekillendiren politikalar geliş- tirilmelidir.

150 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER

SECURITY ISSUES AND COOPERATION IN MILITARY SECTOR

ASKERİ ALANDA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ

151 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

152 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER TURKMENISTAN-NATO: COOPERATION UNHINDERED BY NEUTRALITY TÜRKMENİSTAN-NATO: TARAFSIZLIKTAN ETKİLENMEMİŞ İŞBİRLİĞİ

Dauren Aben *

Ashgabat’s interaction with the North At- Aşgabat’ın Kuzey Atlantik Antlaşması lantic Treaty Organization (NATO) started in Örgütü (NATO) ile olan etkileşimi, Sovyetler March 1992, shortly after the collapse of the Birliği’nin çöküşünden kısa bir süre sonra Soviet Union, when Turkmenistan, along with 1992 yılının Mart ayında başlamıştır. Türk- other post-Soviet states, joined the North menistan, diğer Sovyet sonrası devletler ile Atlantic Cooperation Council, which was birlikte Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi’ne later renamed the Euro-Atlantic Partnership katılmıştır. Bu teşkilat daha sonra Avru- Council (EAPC). In July 1992, at the Helsinki pa-Atlantik Ortaklık Konseyi (EAPC) olarak Summit of the Conference on Security and adlandırılmıştır. Temmuz 1992’de Avrupa Cooperation in Europe, first Turkmen Presi- Güvenlik ve İşbirliği Konferansı Helsinki dent Saparmurat Niyazov declared that Turk- Zirvesi’nde ilk Türkmenistan Cumhurbaş- menistan would adhere to the principle of kanı Saparmurat Niyazov, Türkmenistan’ın positive neutrality as the basis of its foreign dış politikasının temeli olarak pozitif taraf- policy, but this did not prevent Turkmenistan sızlık ilkesine bağlı kalacağını açıklamıştır. from becoming the first Central Asian coun- Ancak bu, Mayıs 1994’te Türkmenistan’ın try to join the alliance’s Partnership for Peace ittifakın Barış İçin Ortaklık (BİO) progra- (PfP) program in May 1994. Boris Shikhmu- mına katılan ilk Orta Asya ülkesi olmasını engellememiştir. Brüksel’de BİO çerçeve radov, then Turkmen Deputy Prime Minister, belgesini imzalayan o zamanki Türkmenis- who signed the PfP framework document tan Başbakan Yardımcısı Boris Şihmuradov, in Brussels, stated that “Turkmenistan is not Türkmenistan’ın NATO’nun yardımını iste- seeking NATO’s help, but is striving to devel- mediğini, ancak ittifak ile karşılıklı yarara op partnership with the alliance on a mutual- dayalı ortaklık kurmaya çalıştığını belirt- ly advantageous basis”. miştir. With positive neutrality evolving into Pozitif tarafsızlıktan daimi tarafsızlığa permanent neutrality, the status officially dönüşen statü, Aralık 1995’te Birleşmiş recognized by the United Nations General Milletler Genel Kurulu tarafından resmen Assembly in December 1995, Turkmenistan, tanınmıştır. Buna rağmen, Türkmenistan, nevertheless, continued to engage with NATO aynı yıl BİO kapsamında ilk bireysel ortaklık having agreed its first individual partnership programını kabul ederek NATO ile birlikte program under the PfP the same year. The al- çalışmaya devam etmiştir. İttifakın ülkeye liance’s growing interest in the country was il- artan ilgisi, Ocak 2001’de NATO Genel Sek- lustrated by NATO Secretary General George reteri George Robertson’un Türkmenistan’a Robertson’s visit to Turkmenistan in January yaptığı ziyaret ve Ağustos 2003’te Hazar 2001 and the participation of NATO observ- sahillerindeki Türkmenbaşı kenti yakınla- ers in a major antiterrorism military exercise rında düzenlenen 2,500 Türkmen askerin named “Asuda Watan” involving 2,500 Turk- katıldığı “Asuda Watan” adlı büyük bir an- men servicemen, which was held near the city titerör askeri tatbikatına NATO gözlemcile- of Turkmenbashi on the Caspian coast in Au- rinin katılımı ile açıklanmıştır. Ancak, Orta gust 2003. However, unlike its Central Asian Asya komşularının aksine Türkmenistan, neighbors, Turkmenistan has never partici- NATO’nun himayesi altında düzenlenen as- pated in military exercises organized under keri tatbikatlara hiç katılmamış, sadece ara

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

153 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the aegis of NATO, only occasionally sending sıra gözlemciler göndermiştir. Bu, her türlü observers. This was in line with its neutrality bölgesel ekonomik, siyasi ya da güvenlik iş- status and isolationist foreign policy pursued birliği düzenlemelerine katılmayı reddeden by President Niyazov who consistently re- Cumhurbaşkanı Niyazov’un izlediği izolas- fused to join any regional economic, political yoncu dış politika ve tarafsızlık statüsü ile or security cooperation arrangements. uyumlu olmuştur. Compared to other Central Asian states, Diğer Orta Asya ülkelerine kıyasla Türk- practical bilateral cooperation between Turk- menistan ile ittifak arasındaki karşılıklı iş- menistan and the alliance remained more birliği, örneğin, ABD Uluslararası Askeri limited focusing on the training of military Eğitim ve Öğretim (IMET) programı aracılı- personnel, for example, through the U.S. In- ğıyla askeri personel eğitimine odaklanarak ternational Military Education and Training daha sınırlı kalmıştır. Türkmenistan için IMET (IMET) program. The IMET program for Turk- programı, tüm hizmet dallarından genç su- menistan included the English language train- baylar için İngilizce eğitimi, politika planla- ing, policy planning, civil-military relations, ması, sivil-asker ilişkileri ve mesleki gelişim and professional development for junior içermiştir. NATO-Türkmenistan işbirliğinin officers from all branches of service. Other diğer öncelikleri, afet önleme ve müdaha- priorities of NATO-Turkmenistan cooperation lesi, çevre koruma ve bilimsel işbirliği gibi included humanitarian issues, such as disas- insani konuları içermektedir. Örneğin, Eylül ter prevention and response, environmental 2002’de Aşkabat, NATO tarafından düzen- protection, and scientific collaboration. For lenen sivil olağanüstü hal planlaması ve instance, in September 2002, Ashgabat host- sivil-askeri işbirliği konusunda bölgesel bir ed a regional training seminar on civil emer- eğitim seminerine ev sahipliği yapmıştır. Ay- gency planning and civil-military cooperation rıca, seminer katılımcıları, ittifakın güvenlik organized by NATO. Among other things, the politikası, yapısı ve misyonlarının yanı sıra seminar participants were introduced to the kriz yönetimi operasyonları sırasında uygu- alliance’s security policy, structure and mis- lanan ilgili uygulamalar ve prosedürler ile sions, as well as relevant practices and pro- tanıtılmıştır. Bunların arasında sivil toplum- cedures applied during crisis management ların kimyasal, biyolojik ve radyoaktif mad- operations, such as the protection of civilian delerin kullanımının sonuçlarına karşı ko- populations against the consequences of runması yer almaktadır. Bireysel NATO üyesi the use of chemical, biological and radiolog- ülkeler, taşıt araçları, uyuşturucu test kitleri ical agents. Individual NATO member states ve kaçakçılık ve uyuşturucu ile mücadele cooperated with Turkmenistan by providing amaçlı diğer ekipmanın yanı sıra sınır geçiş- vehicles, drug test kits, and other equipment leri için radyasyon detektörleri ve konteyner for anti-smuggling and counter-narcotics tarayıcılarını sağlayarak Türkmenistan ile iş- purposes, as well as radiation detectors and birliği yapmıştır. container scanners for border crossings. Türkmenistan, Afganistan’da ABD lider- Turkmenistan rendered low-profile sup- liğindeki muharebe misyonuna ve NATO port to the U.S.-led combat mission and the liderliğindeki Uluslararası Güvenlik Yardım NATO-led International Security Assistance Gücü’ne (ISAF) küçük bir destek vermiştir. Force (ISAF) in Afghanistan by selling aviation Örneğin, koalisyona havacılık yakıtını satmış fuel to the coalition as well as permitting the ve Türkmen hava sahasının kullanılmasına use of the Turkmen airspace and the over- izin vermenin yanı sıra kendi toprakları bo- land supply of operational rations, bottled yunca yemek, şişelenmiş su ve inşaat mal- water and construction materials through its zemeleri arzını sağlamıştır. ABD tarafından territory. It is worth mentioning that prior to Taliban’a karşı uygulanan yaptırımlara rağ- September 11, 2001, Ashgabat maintained men 11 Eylül 2001’den önce Aşkabat’ın bu political and economic ties with the Taliban, hareket ile siyasi ve ekonomik ilişkileri sür- despite the U.N.-imposed sanctions against dürdüğünü belirtmek gerekmektedir. Bunu the movement. By doing so, Turkmenistan yaparak Türkmenistan sadece Taliban ile was not only earning money by trading with ticaret yaparak para kazanmakla kalmamış, aynı zamanda Afganistan ile olan 800 km’lik

154 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the Taliban, but was also trying to ensure the sınırının güvenliğini sağlamaya çalışmıştır. security of its 800-km long border with Af- Afganistan’daki savaşın sonraki aşamala- ghanistan. At the later stages of the war in rında Türkmenistan, Afganistan’da savaşan Afghanistan, Turkmenistan became one of ABD ve NATO güçleri için ölümcül olmayan the major transport hubs for non-lethal sup- silahların en büyük taşımacılık merkezlerin- plies to U.S. and NATO forces fighting in Af- den biri haline gelmiştir. ABD Hava Kuvvet- ghanistan, while a small contingent of U.S. Air leri personelinden küçük bir grup ise ABD Force personnel was deployed at the Ashga- ulaştırma uçaklarının iniş ve yakıt ikmaline bat international airport to assist the landing yardımcı olmak için Aşkabat uluslararası ha- and refueling of U.S. transport planes. vaalanına konuşlandırılmıştır. After the sudden death of President Ni- Aralık 2006’da Cumhurbaşkanı Niya- yazov in December 2006, his successor Gur- zov’un ani ölümünden sonra halefi Gur- banguly Berdymuhammedov took steps to banguli Berdimuhamedov, Türkmenistan’ın reinvigorate Turkmenistan’s relations with the NATO’yu da içeren dış dünyayla ilişkilerini outside world, including NATO. In Novem- yeniden canlandırmak için adımlar atmış- ber 2007, he visited the NATO headquarters tır. Kasım 2007’de Berdimuhamedov, Brük- in Brussels and met with NATO Secretary sel’deki NATO karargâhını ziyaret etmiş ve General Jaap de Hoop Scheffer. During the NATO Genel Sekreteri Jaap de Hoop Sc- negotiations, they discussed the regional se- heffer ile bir araya gelmiştir. Müzakereler curity situation in Central Asia and agreed to sırasında taraflar, Orta Asya’daki bölgesel enhance practical cooperation between Turk- güvenlik durumunu ele almışlardır. Ayrıca, menistan and NATO under the PfP program taraflar, BİO programı çerçevesinde ve itti- fakın Afganistan’daki ISAF misyonunun bir and as part of the alliance’s ISAF mission in parçası olarak Türkmenistan ile NATO ara- Afghanistan. In April 2008, President Berdy- sında pratik işbirliğini geliştirmeyi kabul muhammedov attended the NATO Summit etmişlerdir. Nisan 2008’de Cumhurbaşkanı meeting in Bucharest, which was seen as an Berdimuhamedov, Bükreş’teki NATO Zir- effort to improve Ashgabat’s international vesi toplantısına katılmıştır. Bu, Aşgabat’ın image, reduce its isolation and widen Turk- uluslararası imajını geliştirmek, izolasyonu- menistan’s foreign-policy options. nu azaltmak ve Türkmenistan’ın dış politika Currently, Turkmenistan continues to in- seçeneklerini genişletmek çabaları olarak teract with the alliance on issues of common kabul edilmiştir. interest. Turkmen officials participate in a Hâlihazırda Türkmenistan ortak ilgi alan- range of courses provided by NATO and its ları konusunda ittifakla etkileşime devam member states on such topics as arms con- etmektedir. Türkmen yetkililer, NATO ve üye trol, disarmament and nonproliferation, the devletler tarafından düzenlenen çeşitli kurs- law of armed conflicts, counterterrorism, bor- lara katılmaktadırlar. Kurs konuları arasında der security, illegal trafficking, transnational silah kontrolü, silahsızlanma ve nükleer si- crime, defense planning and budgeting, and lahların yayılmasını önleme, silahlı çatışma- other areas. Civil emergency planning and lar yasası, terörle mücadele, sınır güvenliği, disaster-relief coordination remain key areas yasadışı ticaret, uluslararası suç, savunma of cooperation as Turkmenistan develops its planlaması ve bütçeleme, ve başka alanlar civil response capacity for natural and man- yer almaktadır. Sivil acil durum planlaması made emergency situations. In November ve afet yardımı koordinasyonu temel iş- 2014, the NATO delegation visited Ashgabat birliği alanları olmaya devam etmektedir. to meet with government officials and discuss Çünkü Türkmenistan, doğal ve insan yapı- ways to enhance bilateral cooperation within mı acil durumlar için sivil tepki kapasitesini the PfP framework and regional security de- geliştirmektedir. Kasım 2014’te NATO heyeti velopments, including in Afghanistan and Aşgabat’ı ziyaret etmiştir. Ziyaret çerçeve- Ukraine. In March 2015, Turkmenistan hosted sinde NATO heyeti, hükümet yetkilileriyle a NATO-sponsored high-level regional con- görüşmüş olup, BİO kapsamında ikili işbirli- ference titled “Peace and Stability in Central ğini geliştirmenin yollarını ve Afganistan ve Asia and Afghanistan: a View from Neutral Ukrayna dâhil olmak üzere bölgesel güven-

155 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Turkmenistan”, involving experts from the lik gelişmelerini tartışmıştır. Mart 2015’te United States, five Central Asian countries, Türkmenistan, “Orta Asya ve Afganistan’da Afghanistan and a number of international Barış ve İstikrar: Tarafsız Türkmenistan’dan organizations. Bir Görünüm” başlıklı NATO destekli üst Turkmenistan has been actively engaged düzey bir bölgesel konferansa ev sahipli- with NATO within the framework of the alli- ği yapmıştır. Bu konferansa ABD, beş Orta ance’s Science for Peace and Security (SPS) Asya ülkesi, Afganistan ve bir dizi uluslara- program. Since 2002, Turkmenistan’s aca- rası kuruluştan uzmanlar katılmıştır. demic institutions and universities have ben- Türkmenistan, ittifakın Barış ve Güven- efited from internet connectivity, distance lik için Bilim (SPS) programı çerçevesinde learning, networking equipment and infor- NATO ile aktif olarak işbirliği yapmaktadır. mation technology provided through the 2002’den bu yana Türkmenistan’ın akade- SPS Virtual Silk Highway initiative and other mik kurumları ve üniversiteleri, SPS Sanal projects. The resulting improvements gave a İpek Yolu girişimi ve diğer projeler aracılı- major boost to the internet communication ğıyla sağlanan internet bağlantısı, uzaktan infrastructure in Turkmenistan and provided eğitim, ağ ekipmanı ve bilgi teknolojisin- Turkmen academicians and young scientists den faydalanmıştır. Ortaya çıkan gelişmeler, with a possibility to develop research part- Türkmenistan’daki internet iletişim altyapı- nerships with the international scientific com- sına büyük bir destek sağlamış ve Türkmen munity. Mutual cooperation under the SPS akademisyenlere ve genç bilim adamlarına program also contributed to capacity-build- uluslararası bilimsel topluluk ile araştırma ing among Turkmen engineers in charge of ortaklıkları geliştirme olanağı sağlamıştır. systems management at energy enterprises SPS programı kapsamında karşılıklı işbirliği, and public utilities. Turkmen and French sci- enerji işletmelerinde ve kamu kuruluşların- entists also collaborated on a study for safe da sistem yönetiminden sorumlu Türkmen management of radioactive sites in Turkmen- mühendisleri arasında kapasite geliştirme- istan to address the problem of handling the ye de katkıda bulunmuştur. Türkmen ve radioactive waste accumulated at sites in Fransız bilim adamları da Hazar Denizi ci- Khazar and Balkanabat as a consequence of varında iyot ve brom madenciliğinin bir so- mining iodine and bromine in the vicinity of nucu olarak Hazar ve Balkanabat sahaların- the Caspian Sea. da birikmiş radyoaktif atıkların ele alınması Turkmenistan’s official status as a neutral sorununu çözmek için Türkmenistan’daki country has not impeded its cooperation radyoaktif sahaların güvenli bir şekilde yö- with NATO, but it is highly unlikely that in the netilmesi için bir çalışma üzerinde işbirliği near future Ashgabat will reconsider its policy yapmışlardır. of limited engagement and intensify its ties Türkmenistan’ın tarafsız bir ülke olarak with the alliance. It is clear that permanent resmi statüsü NATO ile işbirliğini engelle- neutrality helps Turkmenistan to maintain a memiş, ancak yakın gelecekte Aşkabat’ın balance in its relations with Russia, China and sınırlı katılım politikasını yeniden gözden the West and avoid membership in any re- geçirmesi ve ittifakla olan ilişkilerini yoğun- gional blocks. However, the country’s recent laştırması pek mümkün görünmemektedir. efforts to integrate into the global economy Daimi tarafsızlık, Türkmenistan’ın Rusya, and open itself up to greater cooperation and Çin ve Batı ile ilişkilerinde bir denge sağ- dialogue with the neighboring countries and lamasına ve herhangi bir bölgesel blokta international organizations, as well as Presi- üyelikten kaçınmasına yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, ülkenin küresel ekonomi- dent Berdymuhammedov’s desire to com- ye entegre olmaya ve kendisini komşu ül- plete military reform and modernization, may keler ve uluslararası örgütler ile daha fazla present opportunities for enhanced coopera- işbirliği ve diyaloğa açmaya yönelik çabala- tion with NATO. rının yanı sıra Cumhurbaşkanı Berdimuha- medov’un askeri reform ve modernizasyonu tamamlama arzusu NATO ile daha iyi bir işbirliği için fırsatlar sunabilmektedir.

156 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER IRAN-PAKISTAN COOPERATION IN ENSURING REGIONAL SECURITY: THE BALOCHISTAN PROBLEM BÖLGESEL GÜVENLİK KONUSUNDA İRAN VE PAKİSTAN ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ: BELUCİSTAN SORUNU

Dinara Taldybayeva *

At present, the issues of ensuring and Günümüzde bölgesel güvenliğin sağ- strengthening regional security, as well as lanması ve güçlendirilmesinin yanı sıra te- intensifying the fight against the threat of rörizme ve ayrılıkçılığa karşı mücadelenin terrorism and separatism, remain among yoğunlaştırılması, İran ve Pakistan dâhil the main strategic priorities of many states. olmak üzere birçok devletin başlıca stra- In this respect, Iran and Pakistan are no ex- tejik öncelikleri arasında yer almaktadır. ception. Over the past decades, Tehran and Son yıllarda Tahran ve İslamabad güvenlik Islamabad have faced similar challenges and konusunda benzer zorluklar ve tehditler security threats more than once which caus- ile karşı karşıya kalmıştır. Bu, komşu böl- es a need for the two countries to develop gelerdeki durumu istikrarlı hale getirmek cooperation for stabilizing the situation in için iki ülkenin karşılıklı işbirliğini geliştirme their adjacent regions. Thus, in July 2018, the ihtiyacını belirlemektedir. Böylece, Temmuz countries reached an agreement on a com- 2018’de ülkeler, güvenlik, terörizmle mü- prehensive framework for expanding bilateral cadele ve bilgi alışverişi alanında ikili iliş- ties in the areas of security, the fight against kilerin genişletilmesi için kapsamlı bir çer- terrorism, and information exchange that çeve üzerinde anlaşmaya varmışlardır. Bu would strengthen cross-border cooperation anlaşma, ortak sınırlarda barışı, ticareti ve dostluğu sağlamak için sınır ötesi işbirliğini for peace, trade and friendship on common güçlendirecektir. Terörist gruplara ve aşırı- borders. Having set a goal to fight terrorist lıkçı akımlara karşı mücadele hedefini be- groups and extremist movements, the par- lirleyen taraflar, silahlı militanların faaliyet- ties are interested in ensuring stability on the lerini sürdürdüğü ve güvenlik durumunun Iran-Pakistan border, where armed militants son derece ciddi olduğu İran-Pakistan sı- continue their activity and the issue of securi- nırında istikrarı sağlamakla ilgilenmektedir. ty remains extremely serious. One of the rea- İran ve Pakistan arasındaki sınırda güvenlik sons for the escalation of security threats on tehditlerinin tırmanmasının nedenlerinden the border between Iran and Pakistan is the biri, Beluci ayrılıkçılığı sorunudur. problem of Baloch separatism. Resmi olarak bu sorun 1948 yılında This problem officially arose in 1948 due Pakistan devletinin oluşumuyla bağlantılı to the formation of Pakistan as a state that olarak ortaya çıkmıştır. Daha önce İngiliz acquired a significant part of the territory of himayesi altında olan Belucistan toprakla- Balochistan, which had formerly been under rının önemli bir kısmı Pakistan’a geçmiştir. the British protectorate. However, it should Beluci topraklarının bölünmesinin başlan- also be noted that the Baloch territorial di- gıç tarihi İran, Afganistan ve İngiltere ara- vision began in the late XIX century when sında ilgili anlaşmaların yapıldığı 19. yüz- relevant agreements were reached between yılın sonuna denk gelmektedir. Böylece, Iran, Afghanistan and Great Britain. Thus, Belucistan; Afganistan (Helmand Eyaleti Balochistan is a historical territory divided ve Kandahar Eyaleti), Pakistan (Belucistan among Afghanistan (Helmand Province and Eyaleti) ve İran (Sistan ve Belucistan Eyaleti) Kandahar Province), Pakistan (Balochistan arasında bölünmüş olan tarihi bir bölgedir. Province) and Iran (Sistan and Balochistan Belucilerin etnik topraklarının alanı yaklaşık

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

157 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Province). The area of the ethnic Baloch ter- 500 bin kilometre karedir ve bunların çoğu, ritory is about 500,000 km², most of which, yani 347 bin kilometre karesi Pakistan top- or 347,000 km², belongs to Pakistan. Having raklarındadır. Kendi kaderini tayin etme failed to exercise their right to self-determi- hakkını gerçekleştiremedikleri için milliyet- nation, the radical Baloch, who underwent çilik ve ayrılıkçılık fikirlerinin etkisi altında the influence of the ideas of nationalism and kalan radikal Beluciler, bağımsızlıklarını ka- separatism, began an insurgency for gaining zanmak için ayaklanma mücadelesini baş- their independence. latmışlardır. The Baloch problem is the most acute for Beluci sorunu özellikle de Pakistan’ın Pakistan, where insurgencies broke out sev- önünde duran zor bir sorundur. Ülkede bir- eral times during which the Baloch claimed kaç kez ayaklanmalar yaşanmış ve bu isyan- their special rights ranging from autonomy lar sırasında Beluciler özerklikten ayrılmaya to secession. To suppress any insurrection, kadar kendilerine özel hakların verilmesini Islamabad launched full-scale military op- talep etmişlerdir. İsyanları bastırmak için erations. In the 1970s, the Baloch People’s İslamabad tam ölçekli askeri operasyonlar Liberation Front (BPLF) led the Baloch fight- düzenlemiştir. 1970’lerde Beluci Halk Kur- ing against the Government of Pakistan. The tuluş Cephesi (BHKC), Belucilerin Pakistan situation in the province became complicat- Hükümeti’ne karşı askeri operasyonlarına ed during the Afghan war of 1979-1989, as öncülük etmiştir. Eyaletteki durum 1979- a result of which millions of Afghan refugees 1989 Afgan savaşına bağlı olarak daha moved to Pakistan, gravely destabilizing the karmaşık bir hale gelmiştir. Savaş sonucun- situation throughout the region. Although da milyonlarca Afgan mülteci Pakistan’a the situation in Pakistan’s Balochistan has taşınmış ve bu, bölgedeki durumu ciddi anlamda istikrarsızlaştırmıştır. 1989 yılın stabilized after the withdrawal of the Soviet - da Sovyet birliklerinin Afganistan’dan geri troops from Afghanistan in 1989 and the re- çekilmesinden ve bazı Afgan mültecilerin turn of some of the Afghan refugees to their vatanlarına geri dönmesinden sonra Pakis- homeland, the socio-economic situation in tan’ın Belucistan Eyaleti’ndeki durum nor- the province continues to be difficult. De- male dönmeye başlamış olsa da, eyaletin spite the presence of significant reserves of sosyo-ekonomik durumu hala belirli zor- mineral resources, including natural gas, the luklarla karşılaşmaktadır. Üretim hacimleri production of which accounts for about 85% ülkedeki toplam üretimin yaklaşık %85’ini of the country’s total gas extraction, and ex- oluşturan doğal gaz dâhil önemli miktarda istence of the Gwadar port, which is the key mineral rezervlerinin olmasına ve Çin-Pa- transport and logistics facility of the Chi- kistan Ekonomik Koridoru’nun (ÇPEK) na-Pakistan Economic Corridor (CPEC), the önemli nakliye ve lojistik tesisi olan Gvadar socio-economic development level of the limanının bu bölgede olmasına rağmen, Balochistan Province remains low. The eco- Belucistan eyaletinin sosyo-ekonomik ge- nomic backwardness, along with the clearly lişimi düşük düzeyde kalmaktadır. Ekono- demonstrated terrorist activity, leads to the mik geri kalmışlık ve aşırı terörist faaliyet- isolation of the region, threatening the terri- leri, bölgenin izolasyonuna yol açmakta ve torial integrity of Pakistan and the stability of Pakistan’ın toprak bütünlüğü ile bölgenin the region as a whole. istikrarını tehdit etmektedir. Since the beginning of the 2000s, sepa- 2000’lerin başında Pakistan eyaletinde- ratist activities in the Pakistani province have ki ayrılıkçı faaliyetler Belucistan Kurtuluş fiercely resumed under the leadership of the Ordusu’nun (BKO) öncülüğünde yeniden so-called Balochistan Liberation Army (BLA). şiddetlenmiştir. Örgütün 1980’lerde ortaya It is assumed that the organization appeared çıktığı zamanlarda ilk başlarda sol görüşlü in the 1980s, uniting leftist-minded youth, gençleri birleştirdiği farz edilmekte olup, which later fell under the power of the rad- günümüzde ise radikal grupların hâkimi- icals. Unverified reports suggest that the yeti altında kaldığı belirtilmektedir. Doğ- number of BLA militants ranges from 5,000 rulanmamış verilere göre, BKO’nun gücü 5

158 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER to 10,000. The reason of its creation was the ila 10 bin militan arasında değişmektedir. intensification of economic activities by the Bunun nedeni, Belucistan topraklarında central authorities, which sought to imple- bir dizi altyapı projesinin hayata geçiril- ment a number of infrastructure projects in mesinin yanı sıra minerallerin çıkarılması- the territory of Balochistan as well as to move nın iyileştirilmesi için merkezi yetkililerin forward with the extraction of minerals. How- ekonomik faaliyetlerinin yoğunlaştırılması ever, according to the local population, Islam- olmuştur. Ancak, yerel halka göre, İslama- abad has not focused enough on the devel- bad doğal gaz sevkiyatından ve doğal kay- opment of the region, which has not received nakların geliştirilmesinden somut faydalar tangible benefits from the gas transit and alamayan bölgenin kalkınmasına yeterin- natural resources development. As a result, ce önem vermemektedir. Sonuç olarak, since 2015, namely, after the signing of the 2015’te ÇPEK anlaşmasının imzalanmasın- treaty on CPEC, there has been an increase in dan sonra eyalette radikal grupların terö- the terrorist activity of radical groups in the rist faaliyetlerinde artış gözlemlenmiştir. province. For example, in late August 2015, Örneğin, Ağustos 2015’in sonlarında si- armed militants attacked an airport in the lahlı militanlar, Pakistan ve İran sınırlarına coastal city of Jiwani in the Gwadar district, yakın olması nedeniyle stratejik öneme sa- which is of strategic importance due to its hip Gvadar bölgesinde sahil kenti Jivani’de location near the border between Pakistan havalimanına saldırmışlardır. Saldırı so- and Iran. The BLA claimed responsibility for rumluluğunu BKO üstlenmiş ve eyaletteki the terrorist act continuing a series of attacks güvenlik güçleri ve altyapıya yönelik bir on security forces and infrastructure in the dizi saldırı düzenlemiştir. Bunun yanı sıra, province. Moreover, signs of the presence of Pakistan’ın Belucistan Eyaleti’nde 2014’ten bu yana İŞİD terör örgütünün bulunduğu- the Islamic State have appeared since 2014 in na dair işaretlerde ortaya çıkmıştır. Pakistani Balochistan. Yaklaşık 2,5 milyon Belucinin yaşadığı A similar situation is observed in the Irani- İran’ın Sistan ve Belucistan Eyaleti’nde de an province of Sistan and Balochistan where benzer bir durum söz konusudur. Ancak, about 2.5 million Balochs live. However, the Belucilerin İran toplumundaki konumu et- status of the Balochs in the Iranian society nik ve dinsel bir faktöre bağlı olarak kar- is complicated by the existence of the eth- maşıklaşmaktadır. İran’da yaşayan Beluci- no-confessional factor. The Baluchi commu- ler, dünyadaki Müslümanların çoğu gibi nity residing in Iran, like most Muslims in the Sünnilerdir. İran halkının büyük çoğunluğu world, are Sunni, unlike the vast majority of ise Şiilerdir. Bu durumda dine dayalı ayrım- the Iranian population who profess Shiism. In cılık vakaları sık görülmektedir. İran’ın Sis- the present circumstances, cases of discrimi- tan ve Belucistan Eyaleti’nde radikal ulusal nation based on religion are not uncommon. grupların silahlı asi hareketi 1960-1980’lı The formation and development of the armed yıllarda oluşup gelişmiştir. Bu dönemde rebel movement of radical national groups in Beluci Kurtuluş Cephesi ve Beluci Özerk- the Iranian province of Sistan and Balochistan likçi Hareketi gibi radikal hareketler ülke took place in the 1960s and 1980s. During this topraklarında istikrarı bozucu faaliyetler- period, such radical movements as the Baloch de bulunmuştur. İkincisinin çöküşünden Liberation Front and the Baloch Autonomist sonra “İran Halk Direnişi Hareketi” olarak Movement led the destabilizing activity on da adlandırılan “Cundallah” adlı terör gru- the territory of the country. After the collapse bu sahneye çıkmıştır. Bu terör grubu, İran of the latter, the terrorist group Jundallah, ordusuna, polise ve sivillere yönelik sal- also called the Movement of People’s Resis- dırılarıyla tanınmıştır. Bu örgütün büyük tance of Iran, which is known for its attacks on saldırıları arasında 2005 yılında Belucis- the Iranian military, police and civilians, has tan’a yaptığı ziyarette İran Cumhurbaşka- taken a guiding role. Among the high-profile nı Mahmud Ahmedinejad’ın konvoyuna actions of this organization are the attack on yapılan saldırı, 2006 yılında Tasuki köyü Iranian President Mahmoud Ahmadinejad’s yakınlarında karayolu üzerinde terör eyle-

159 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA convoy during his visit to Balochistan in 2005 mi ve 2007 yılında İran Devrim Muhafızları and the terrorist attack on the highway near Ordusu’nun (İDMO) askerleri bulunan oto- the village of Tasuki in 2006, as well as the büsün bombalanması yer almaktadır. Artan bombing of the bus with the soldiers of the saldırılar nedeniyle İran hükümeti, “Cun- Islamic Revolutionary Guard Corps (IRGC) in dallah” savaşçılarına karşı büyük çaplı bir 2007. In the view of the increased attacks, the kampanya başlatmış ve etkinliğini önemli Iranian government launched a large-scale ölçüde azaltmıştır. campaign against the Jundallah militants Pakistan’da olduğu gibi, İran’ın Sistan substantially reducing their activity. ve Belucistan Eyaleti’nin, İran’ın diğer eya- It should be noted that, as in the case of letleri arasında sosyo-ekonomik açıdan en Pakistan, the Iranian province is one of the az gelişmiş bir eyalet olduğu belirtilmelidir. most backward among other provinces of Yüksek işsizlik oranı, Beluci gençlerinin ra- Iran from the socio-economic point of view. dikal gruplara katılmalarına neden olmak- The high level of unemployment forces the ta ve bu, bölgenin ekonomik potansiyelini Baloch youth to join the radical groups, which açığa çıkarma olanakları üzerinde olumsuz negatively impacts the possibilities of unlock- etki yaratmaktadır. Son yıllarda İran Hükü- ing the economic potential of the region. De- meti’nin önceliklerinden biri petrokimya spite the fact that in recent years the priorities endüstrisinin geliştirilmesi, Çabahar li- of the Iranian government were the strength- manının inşa edilmesi ve Kerman-Zahe- ening of the economy and the stabilization of dan-Çabahar dâhil olmak üzere demir yolu the social situation in the Sistan and Baloch- ağının kurulması yoluyla Sistan-Belucis- istan Province through the development of tan’ın ekonomisini güçlendirmek ve sosyal the petrochemical industry, the construction durumunu istikrara kavuşturmak olsa da, bölgedeki gergin durum devam etmekte- of the Chabahar port, as well as railway net- dir. Sonuç olarak, İran, İDMO komutası al- works, including Kerman-Zahedan-Chabahar, tında ek askeri birimler yerleştirmek ile Sis- the situation on the ground remains tense. As tan-Belucistan’ın Şii ve Sünni toplulukları a result, Iran had to deploy additional military arasında anlaşmazlıkları ortadan kaldırmak units commanded by the IRGC in the prov- için tedbirler almak zorunda kalmıştır. ince, as well as to take measures to bridge İran’ın Pakistan ile karşılaştırıldığında the differences between the Shiite and Sunni sınırda bulunan eyaletteki durumu daha communities of Sistan and Balochistan. iyi kontrol altında tuttuğu ifade edilebilir. It must be noted that as Iran better mon- Tehran sık sık Pakistan tarafına kendi böl- itors the situation in the province bordering gesinde de, İran topraklarında da terörist with Pakistan Tehran often addresses com- saldırıları düzenleyebilecek radikal silahlı plaints to Islamabad regarding its failure to oluşumların faaliyetlerini zamanında en- timely stop activities of radical armed forma- gelleyememesi yüzünden duyduğu mem- tions deployed on its territory, which have nuniyetsizliği dile getirmektedir. Ancak, the opportunity to organize terrorist attacks, İran-Pakistan sınırının korunması hakkında including on the Iranian territory. However, belirli eleştirilere rağmen taraflar, ortak gü- despite the grievances related to the unsatis- venlik önlemlerinin alınması konusundaki factory protection of their mutual border, the ihtiyacın önemini kavramışlardır. Bu, gü- parties have reached a common understand- venlik alanında mevcut düzenleyici çerçe- ing that joint activities in response to the veyi genişletme niyetiyle açıkça kanıtlan- current security situation are needed, which mıştır. is clearly demonstrated by their intention to Bu nedenle taraflar, komşu bölgelerde- expand the existing agreements and regula- ki istikrarı sağlamak için ortak operasyo- tions in this area. nel-taktik işbirliğini genişletme konusunda Thus, the parties express their interest in ilgilerini dile getirmektedir. Yüksek ve üst extending joint operational and tactical coop- düzeyde yapılan toplantılar, İran ve Pakis- eration to ensure stability in their adjacent re- tan arasında düzenlenen Ortak Sınır Ko- gions. Through the existing negotiating plat- misyonu ve Güvenlik Özel Komitesi toplan-

160 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER forms, which include high-level and top-level tıları dâhil mevcut müzakere platformunu meetings, as well as meetings of the Ad Hoc kullanarak taraflar, sınır ötesi terörizm ve Committee on Security and the Joint Border uyuşturucu kaçakçılığı ile mücadelede ça- Commission of Iran and Pakistan, the parties balarını güçlendirmeye devam etmektedir. continue to increase their efforts in combat- Şubat 2013’te İran ve Pakistan arasında te- ing cross-border terrorism and drug traf- rörizm ve uyuşturucu kaçakçılığıyla müca- ficking. For example, there is an agreement dele anlaşması imzalanmıştır. 2014 yılında on combating terrorism and illicit drug traf- İslamabad’da ülkeler, güvenlik alanında iş- ficking between Iran and Pakistan signed in birliğini genişletmek için mutabakat anlaş- February 2013. In 2014, the countries signed masını imzalamıştır. Buna ek olarak, 2017 a Memorandum of Understanding (MoU) yılında Gvadar’da Ortak Sınır Komisyonu in Islamabad to expand cooperation in the toplantısında Pakistan ve İran, sınır yöneti- field of security. In addition, in 2017, during mi alanında karşılıklı işbirliğini artırmak için a meeting of the Joint Border Commission in mutabakat anlaşmasını imzalamıştır. Şu Guadar, Pakistan and Iran signed the MoU in anda ülkeler, İran-Pakistan sınırı boyunca order to further expand mutual cooperation düzenli devriyeler yapılması adına sınır po- lisi ile güvenlik güçleri arasında etkileşim in the field of border management. Currently, kurmaktadırlar. Tarafların ortak tehditlerle the countries are establishing interaction be- mücadele konusunda aldığı önlemler, uy- tween their border police and security forc- gun şekilde ve zamanında uygulandığında, es to conduct regular joint patrols along the bölgesel güvenliğin sağlanmasına ve sınır Iran-Pakistan border. The measures taken by kuşağının korunmasına olumlu katkıda bu- the parties to combat common threats can lunabilir. positively contribute to ensuring regional security and protecting the border belt, if properly and timely implemented.

161 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

162 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER UNDERSTANDING THE NUCLEAR WEAPONS BAN TREATY NÜKLEER SİLAHLARIN YASAKLANMASI ANLAŞMASI’NI ANLAMAK

Abulkhairkhan Zhunisbek *

On July 7, 2017, following three interna- Norveç, Meksika ve Avusturya’da 2013- tional conferences on the humanitarian im- 2014 yıllarında düzenlenen nükleer silahla- pact of nuclear weapons, which were held in rın insani etkisi üzerindeki üç uluslararası Norway, Mexico and Austria in 2013-2014, konferansın ve New York’taki Birleşmiş and two rounds of negotiations at the head- Milletler’in (BM) genel merkezinde dü- quarters of the United Nations (UN) in New zenlenen iki müzakere turunun ardından 7 York, UN member states adopted the first le- Temmuz 2017’de BM üyesi ülkeler, Nükleer gally binding instrument to ban nuclear arms Silahların Yasaklanması Anlaşması (NSYA) officially known as the Treaty on the Prohibi- olarak bilinen nükleer silahları yasaklayan tion of Nuclear Weapons (TPNW). On the vot- ilk yasal bağlayıcılığı olan belgeyi kabul ing day, 122 UN member states approved the etmişlerdir. Oylama gününde 122 BM üye treaty, one voted against (the Netherlands) ülkesi anlaşmayı onaylarken, bir ret oyu and one abstained (Singapore). It is worth (Hollanda) ve bir çekimser (Singapur) oy noting that all five de jure nuclear powers kullanılmıştır. Beş de jure nükleer silahlı (China, France, Russia, the United Kingdom devletin tamamının (Çin, Fransa, Rusya, İn- and the United States) and all four de facto giltere ve ABD) ve de facto nükleer silahlı nuclear states (India, Israel, North Korea and devletlerin (Hindistan, İsrail, Kuzey Kore ve Pakistan) müzakereleri boykot ettiği ve Pakistan) boycotted the talks and declined to anlaşmanın onaylanmasını reddettiği be- endorse the treaty. The TPNW was opened lirtilmelidir. NSYA, 20 Eylül 2017’de imzaya for signature on September 20, 2017 and açılmış ve 59 ülke tarafından imzalanmış has since been signed by 59 countries with olmasına rağmen şu ana kadar sadece 10 10 of them ratifying it. The treaty will come ülkede hükümetler tarafından onaylanmış- into force once 50 states have ratified it. On tır. Anlaşma, 50 devlet hükümetinin onay- October 6, 2017, the International Campaign lamasının ardından yürürlüğe girecektir. 6 to Abolish Nuclear Weapons also known as Ekim 2017’de dünyanın dört bir yanından ICAN, a coalition of civil society organizations sivil toplum örgütlerinden oluşan bir koa- from across the world, was awarded the No- lisyon olan ve kısaca ICAN olarak bilinen bel Peace Prize for spearheading the process Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kal- of achieving a treaty-based prohibition of dırılması İçin Uluslararası Kampanya, bu such weapons. tür silahların anlaşmaya dayalı bir şekilde Until now, unlike other types of weapons yasaklanmasına öncülük ettiği için Nobel of mass destruction, biological (Biological Barış Ödülü’nü kazanmıştır. Weapons Convention, 1972) and chemical Şimdiye kadar biyolojik (Biyolojik Silah- (Chemical Weapons Convention, 1997), nular Sözleşmesi, 1972) ve kimyasal (Kimyasal clear weapons have not been subject to a Silahlar Sözleşmesi, 1997) gibi diğer kitle prohibition under the international law. The imha silahlarından farklı olarak nükleer si- proponents of the treaty believe that outlaw- lahlar uluslararası hukuk uyarınca bir yasa- ing nuclear weapons altogether is necessary ğa tabi tutulmamıştır. Anlaşmanın savunu- to avoid disastrous consequences that any cuları, hâlihazırda dünya çapında stoklanan use of one of about 15,000 nuclear warheads yaklaşık 15,000 nükleer savaş başlığından currently stockpiled worldwide would entail, herhangi birinin bile kullanılmasının insan-

* MA, Center for Advanced Research and Development, Kazakhstan. [email protected]

163 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA potentially threatening the survival of hu- lığın hayatta kalma potansiyelini tehdit et- manity. Although in its 1996 Advisory Opin- mesi nedeniyle nükleer silahların tamamen ion the International Court of Justice conclud- yasaklanması gerektiğini belirtmektedir. ed that the threat or use of nuclear weapons Uluslararası Adalet Divanı, 1996 tarihli Da- is contrary to the international humanitarian nışma Görüşü’nde nükleer silahların tehdi- law – a set of rules that governs the use of dinin veya kullanımının, silahlı çatışmalarda all weapons in armed conflicts, it nevertheless bütün silahların kullanımını yöneten kural- left undecided if threatening to use or using lar olan uluslararası insani hukuka aykırı ol- nuclear weapons is lawful in extreme cases of duğu sonucuna varmıştır. Bununla birlikte, self-defense in which the survival of a state is bir devletin hayatta kalmasının söz konu- at stake. The TPNW, therefore, fills this grey su olduğu kendini savunma durumlarında area as it clearly establishes in Article 1.1 (d) nükleer silah kullanmanın veya kullanma that it is prohibited under any circumstances tehdidinin yasal olup olmadığı hususun- to use or threaten to use nuclear weapons, da kararsız kalmıştır. Bu nedenle, NSYA, as well as to develop, test, produce, acquire, 1.1. (d) Maddede açıkça belirtildiği gibi, possess or stockpile it, as stated in Article 1.1 her koşulda nükleer silah kullanmak veya (a). Other main provisions of the TPNW also kullanma tehdidinde bulunmak, ve 1.1. (a) include the prohibition of a transfer of nucle- Maddede belirtildiği gibi, nükleer silahları ar weapons to other countries and their re- geliştirmek, test etmek, üretmek, elde et- ceipt (Article 1.1 (b) and (c)) or a deployment mek, sahip olmak ya da stoklamanın yasak of such weapons in the territory of a state olduğunu ifade ederek bu eksikliği tamam- party (Article 1.1 (g)) and provide for victim lamaktadır. NSYA’nın diğer temel hükümle- assistance (Article 6.1) and environmental re- ri arasında nükleer silahların başka ülkelere aktarılmasının ve alınmasının (1.1. (b) ve (c) mediation (Article 6.2). Madde) veya taraf devletin topraklarında There are, however, those who attack the bu tür silahların dağıtımının yasaklanması treaty on the ground that even if it enters (1.1. (g) Madde), kurbanlara yardımın sağ- into force it can never be implemented since lanması (6.1. Madde), ve çevre ıslahı (6.2. no nuclear-armed state was involved in its Madde) bulunmaktadır. drafting nor intends to sign it. In the wake of Bununla birlikte, yürürlüğe girmesi du- the treaty’s adoption, the United States, the rumunda bile hiçbir zaman uygulanamaya- United Kingdom and France, who emerged cağını iddia ederek anlaşmayı eleştirenler as the leaders of the treaty’s opponents, is- de mevcuttur. Çünkü belgenin tasarlanma- sued a joint statement declaring that they sında hiçbir nükleer silahlı devlet yer alma- will never sign, ratify, or adhere to it. Their mış ve imzalama niyetinde bulunmamıştır. opposition is based on the view that instead Anlaşmanın kabul edilmesinin ardından of addressing genuine international security buna karşı çıkan önde gelen ülkeler ABD, concerns posed by the nuclear rogue states İngiltere ve Fransa, belgeyi hiçbir zaman like North Korea, the document erodes the imzalamayacaklarını, onaylamayacaklarını Non-proliferation Treaty (NPT), a landmark veya buna uymayacaklarını bildiren ortak document addressing the global prolifera- bir bildiri yayınlamışlardır. Bu ülkelerin karşı tion of nuclear weapons as it limits the sta- çıkmaları, belgenin, Kuzey Kore gibi nükle- tus of nuclear-weapon states (NWS) to China, er ‘‘haydut’’ devletlerin oluşturduğu gerçek France, Russia, the United Kingdom and the uluslararası güvenlik sorunlarını ele almak United States. Once in force, the TPNW will yerine nükleer silahların küresel çapta ya- make it unlawful for any state party to en- yılmasını ele alan önemli belgelerden biri gage in any security relationship with a coun- olan Nükleer Silahların Yayılmasını Önle- try that relies in part upon nuclear weapons me Anlaşması’nı (NPT) aşındırdığı ve Çin, for its own security. This particular consid- Fransa, Rusya, İngiltere ve ABD’nin nükleer eration made those non-nuclear weapons silahlı devletler (NSD) statüsünü sınırlan- states, including all of the NATO members dırdığı görüşüne dayanmaktadır. Yürürlüğe and East Asian countries that rely on the U.S. girdiğinde NSYA taraf devletin kendi gü-

164 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER nuclear umbrella for their security to oppose venliği için nükleer silahlara kısmen daya- the treaty. It is even argued that the TPNW nan bir ülke ile herhangi bir güvenlik iliş- risks damaging the cause of non-prolifera- kisine girmesini yasa dışı hale getirecektir. tion since without the U.S. security umbrella Bu durum, tüm NATO üyeleri ve Doğu Asya some East Asian state may be forced to re- ülkeleri dâhil olmak üzere güvenlikleri için consider their non-nuclear status. Instead, ABD nükleer şemsiyesine güvenen nük- it is suggested to further strengthen the al- leer olmayan devletlerin anlaşmaya karşı ready existing framework of the NPT, which çıkmalarına yol açmıştır. Hatta NSYA’nın, calls for the NWS “to pursue negotiations in nükleer silahların yayılmasını engelleyen good faith on effective measures relating to nedenlere zarar verme riski taşıdığı iddia cessation of the nuclear arms race ... and to edilmektedir. Çünkü ABD güvenlik şem- nuclear disarmament” (NPT, Article 6). siyesi olmadan bazı Doğu Asya devletleri It is also argued that the TPNW poses a nükleer olmayan statülerini yeniden göz- risk to the global security architecture by deden geçirmek zorunda kalabilirler. Bunun railing the deterrence effect of nuclear weap- yerine NSD’nin “nükleer silahlanma yarışı- ons, which led to the decline in inter-state nın sona ermesi ve nükleer silahsızlanma wars since 1945, especially between major ile ilgili etkili önlemlere iyi niyetle müzake- powers, out of fear that conventional wars releri sürdürmesini” öngören mevcut NPT may escalate into nuclear wars. Critics dismiss çerçevesinin daha da güçlendirilmesi öne- the treaty on its failure to recognize this and rilmektedir (NPT, 6. Madde). the fact that currently there is no momentum Ayrıca, NSYA’nın, nükleer silahların cay- for disarmament as the global major powers dırıcı etkisini ortadan kaldırarak küresel in their strategic calculus still rely on the pos- güvenlik yapısı için risk oluşturduğu da ileri sürülmektedir. Bu durum, geleneksel session of nuclear weapons for ensuring their savaşların nükleer savaşlara dönüşebile- security. To illustrate, the United States in its ceği korkusu ile 1945’ten beri özellikle de new Nuclear Posture Review, which describes büyük güçler arasında devletlerarası savaş- the role of nuclear weapons in the U.S. na- larda düşüşe neden olmuştur. Anlaşmayı tional security strategy, declared a willingness eleştirenler nükleer caydırıcılığın önemini to heavily invest in developing sophisticated tanımaması ve küresel güçlerin stratejik nuclear capabilities, while Russian President hesapları arasında silahsızlanma yönün- Vladimir Putin in his latest address to the de bir eğilimin bulunmadığını ve güvenlik Federal Assembly presented advanced mod- açısından hala nükleer silah bulundurmayı els of nuclear weapons delivery systems. The gerekli gördüklerini ifade ederek anlaşma- growing rivalry between the two major NWS yı eleştirmektedir. Örnek olarak, ABD’nin does not provide the level of confidence re- milli güvenlik stratejisinde nükleer silahla- quired for the abolition of nuclear weapons. rın rolünü tanımlayan yeni Nükleer Duruş This leads to another criticism, which is İncelemesi’nde ABD, nükleer kapasitesini the lack of rigorous verification and enforce- geliştirmeye dönük büyük yatırım yap- ment conditions in the TNPW. Although, it is maya istekli olduğunu açıklarken, Rusya clear that no NWS would disarm unless their Devlet Başkanı Vladimir Putin, son Federal peers did, the provisions of the treaty stip- Meclis konuşmasında nükleer silah dağıtım ulate that a state that possesses or controls sistemlerinin gelişmiş modelini sunmuştur. nuclear weapons at the time that it becomes İki büyük NSD arasında artan rekabet, nük- a state party must immediately remove its leer silahsızlanma için gerekli olan güveni weapons from operational status not later sağlamamaktadır. than a deadline to be established by the first Bu, NSYA’da sıkı bir tetkik ve icra şart- meeting of states parties, in accordance with larının olmaması gibi başka eleştirileri de a legally binding, time-bound plan (Article gündeme getirmektedir. Her ne kadar hiç- 4.2). This leaves open the possibility that each bir NSD’nin başka bir NSD silahsızlanma nuclear state would interpret the timeline in işlemine başlamadan kendisinin bu adımı its own way leading to a different speed of atmayacağı açık olsa da anlaşma hüküm-

165 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA fulfillment of disarmament obligations. Con- lerine göre taraf devlet olunduktan son- sequently, mutual distrust may arise between ra nükleer silaha sahip olan veya kontrol the NWS preventing them from disarming. eden bir devletin silahlarını derhal operas- Moreover, the treaty does not clearly assign yonel durumdan çıkarması gerektiğini şart the body, which would verify the elimination koşmaktadır. Bu, yasal olarak bağlayıcı ve of nuclear weapons as it gives the role to a zamana bağlı bir plana uygun olarak, ta- vague “competent international authority”. raf devletlerin ilk toplantısında belirlene- Therefore, it can also be argued that the text cek bir son tarihten önce yapılmalıdır (4.2. of the treaty itself does not withstand the test Madde). Bu, her bir nükleer devletin zaman of being carefully drafted. çizelgesini kendi yolunda yorumlama olası- All in all, it is clear the TPNW is no instant lığını açık bırakmakta ve silahsızlanma yü- panacea in achieving a world without nuclear kümlülüklerinin yerine getirilmesinin farklı weapons – one of the UN’s longest-standing hızlarda gerçekleşmesine imkan sağlamak- objectives, first declared in 1946. Although tadır. the global stock of nuclear weapons has sig- Bu nedenle, NSD’ler arasında karşılıklı nificantly dropped over the last three decades güvensizlik ortaya çıkabilir ve bu ülkelerin silahsızlanmalarına engel olabilir. Ayrıca, from a peak of 70,000 in mid-1980s to less anlaşma, nükleer silahların ortadan kaldı- than 15,000 as of today, still much remains rılmasını doğrulayacak olan kurulu açıkça to be done, and the TPNW is viewed to be tayin etmemektedir. Çünkü bu rolü belirsiz only one approach in realizing the global zero bir “yetkili uluslararası otoriteye” bırak- goal. Many express their skepticism about maktadır. Ayrıca, bu tür nedenlerden dolayı how and if this goal can ever be reached. anlaşma metninin özenle hazırlanmış bir But those who strive for achieving universal tasarı olmadığı da iddia edilebilir. denuclearization by looking at the successful Her şeyden önce, BM’nin ilk olarak examples of the treaties outlawing biological 1946’da ilan edilen en eski hedeflerinden weapons, chemical weapons and land mines, biri olan nükleer silahsız bir dünyaya ulaş- goals once also viewed as utopic, hold the mada NSYA’nın hemen her derde deva view that the TPNW is a big leap forward in olamayacağı açıktır. Her ne kadar küresel the disarmament process. nükleer silah stoku son 30 yılda 1980’lerin ortalarındaki 70,000 zirvesinden bugün itibariyle 15,000’in altına düşmüş olsa da, hala yapılması gereken çok şey vardır. Bu noktada NSYA, küresel sıfır nükleer silah hedefinin gerçekleştirilmesinde yegâne yaklaşım olarak görülmektedir. Pek çok kişi bu hedefe nasıl ulaşılabileceğine dair şüp- helerini dile getirmektedirler. Ancak, zama- nında biyolojik silahlar, kimyasal silahlar ve kara mayınlarını yasaklamanın ütopik hedefler olarak görülmesine rağmen - günü müzde bu silahların kullanımını yasaklayan anlaşmaların başarılı örneklerine bakarak dünyanın nükleer silahlardan arındırılması için çabalayanlar, NSYA’nın silahsızlanma sürecinde ileriye doğru büyük bir atılım ol- duğunu düşünmektedirler.

166 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER TAJIKISTAN AND NATO: ASSISTANCE-BASED PARTNERSHIP TACİKİSTAN VE NATO: DESTEK TEMELLİ ORTAKLIK

Dauren Aben *

Unlike other Central Asian states, Tajikistan Tacikistan, diğer Orta Asya devletlerin- was quite late in starting practical coopera- den farklı olarak, çoğunlukla 1990’ların ilk tion with the North Atlantic Treaty Organiza- yarısında ülkede şiddetlenen iç savaş ne- tion (NATO), mostly due to the civil war that deniyle Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü raged in the country in the first half of 1990s. (NATO) ile uygulamalı işbirliğini başlatma- It became a member of the North Atlantic da oldukça geç kalmıştır. Tacikistan, 1992 Cooperation Council, which was later re- yılında diğer eski Sovyet cumhuriyetleriyle named the Euro-Atlantic Partnership Council birlikte daha sonra Avrupa-Atlantik Ortak- (EAPC), in 1992, along with other former So- lık Konseyi (EAPC) olarak adlandırılan Ku- zey Atlantik İşbirliği Konseyi’ne üye olmuş- viet republics, but joined the alliance’s Part- tur. Ancak ittifakın Barış İçin Ortaklık (BİO) nership for Peace (PfP) program only in Feb- programına ancak Şubat 2002’de katılmış- ruary 2002. The bilateral political dialogue is tır. İkili siyasi diyalog, EAPC çerçevesinde ve maintained within the framework of the EAPC NATO Genel Sekreteri’nin Kafkasya ve Orta and through regular visits of the NATO Secre- Asya Özel Temsilcisi’nin Tacikistan’a düzenli tary General’s Special Representative for the ziyaretleri ve Tacik üst düzey yetkililerinin Caucasus and Central Asia to Tajikistan as well Brüksel’deki NATO karargâhına ziyaretle- as visits of Tajik high-ranking officials to the ri çerçevesinde sürdürülmektedir. Taraflar NATO headquarters in Brussels. The interac- arasındaki etkileşim, Tacikistan’ın her iki tion between the parties is based on Tajiki- yılda bir güncellenen bireysel ortaklık ve stan’s individual partnership and cooperation işbirliği programına dayanmakta ve terörle program, which is updated every two years, mücadele, sınır güvenliği, kriz yönetimi ve and covers a number of security related ar- sivil olağanüstü hal planlaması gibi bir dizi eas, such as counter-terrorism, border secu- güvenlikle ilgili alanı kapsamaktadır. rity, crisis management, and civil emergency Tacikistan ile NATO arasındaki işbirli- planning. ği 11 Eylül 2001 terör saldırıları ve Afga- Cooperation between Tajikistan and nistan’da NATO öncülüğündeki terörle NATO intensified after the September 11, mücadele kampanyasının başlamasından 2001 terrorist attacks and the beginning of sonra yoğunlaşmıştır. Afganistan’a komşu the NATO-led anti-terrorism campaign in olan Tacikistan NATO Uluslararası Güvenlik Destek Gücü’nün askeri operasyonlarına Afghanistan. To provide support to military destek sağlamak için Fransız Hava Kuv- operations of NATO’s International Security vetleri’nin Aralık 2001’de Duşanbe havaa- Assistance Force in the neighboring country, lanında konuşlandırılmasına izin vermiştir. Tajikistan allowed the French Air Force to be Ayrıca, Ekim 2004’te NATO Genel Sekreteri stationed at the Dushanbe airport in Decem- Jaap de Hoop Scheffer ve Tacik Dışişleri ber 2001. In addition, in October 2004, NATO Bakanı Talbak Nazarov, ev sahibi ülke des- Secretary General Jaap de Hoop Scheffer and teği ve transit anlaşmasını imzalamışlardır. Tajik Foreign Minister Talbak Nazarov signed Böylece, Tacikistan, NATO ile bu tür bir a host nation support and transit agreement, anlaşmayı imzalayan ilk Orta Asya ülkesi with Tajikistan becoming the first Central olmuştur. Ayrıca, Tacikistan, NATO kuvvet- Asian country to sign such an agreement with lerinin Afganistan’dan çekilmesiyle ilgili NATO. Consequently, Tajikistan also signed olarak ülke topraklarından kargoların tran- agreements with individual NATO member sit geçişini düzenlemek için bireysel NATO

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

167 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA countries to regulate the transit of cargos üyesi ülkelerle anlaşmalar imzalamıştır. through the territory of the country in rela- Ekim 2014’teki ayrılışlarına kadar, Duşan- tion to the withdrawal of NATO forces from be havaalanında Afganistan’a giden ya da Afghanistan. Until their eventual departure in Afganistan’dan gelen NATO askeri uçak- October 2014, the number of French troops larının onarım ve bakımını yapmak üzere deployed at the Dushanbe airport to perform görevlendirilen Fransız birliklerinin sayısı, repair and maintenance of NATO military air- 150 ile 300 arasında değişmiştir. Fransız craft on route to or from Afghanistan ranged Hava Kuvvetleri, bu havaalanını Afgan sa- from 150 to 300. The French Air Force used vaşı sırasında tüm Fransız misyonlarının the airport to accomplish almost 11,000 air %60’ını oluşturan yaklaşık 11,000 hava gö- missions that account for 60% of all French revini gerçekleştirmek için kullanmıştır. Bu- missions during the Afghan war. Moreover, nun yanı sıra, kampanya sırasında 89,000 89,000 NATO servicemen and 14,500 tons of NATO askeri ve 14,500 ton kargo Duşanbe cargo transited the Dushanbe airport during havaalanından transit geçiş yapmıştır. Ta- the campaign. In appreciation of the Tajik cik tarafının desteğini takdir eden Fransa, side’s support, France funded the reconstruc- Duşanbe havaalanının altyapısının yeniden tion of the Dushanbe airport’s infrastructure, inşasını finanse ederek pistini, taksi yolla- upgrading its runway, taxiways and parking rını ve park alanlarını iyileştirmiş, yeni bir areas, constructed a new international pas- uluslararası yolcu terminalini inşa etmiş ve senger terminal and in March 2018 began Mart 2018’de yeni bir kontrol kulesini inşa building a new control tower. etmeye başlamıştır. As NATO’s partner country, Tajikistan NATO’nun ortağı olarak Tacikistan, itti- makes use of the alliance’s assistance mech- fakın BİO Güven Fonları gibi destek meka- nizmalarından yararlanmaktadır. Bu fonlar, anisms, such as the PfP Trust Funds. These askersizleştirme, savunma dönüşümü veya funds are established jointly by individual kapasite geliştirme alanlarında özel yardım NATO member states and partners request- isteyen bireysel NATO üyesi devletler ve ing specific assistance in the areas of demili- ortaklar tarafından müştereken oluşturul- tarization, defense transformation or capacity maktadır. Fonlar, teçhizat veya uzmanlık building. The funds collect voluntary financial gibi gönüllü mali veya ayni katkılar topla- or in-kind contributions, such as equipment yıp, daha sonra diğer uluslararası kuruluş- or expertise, and then provide resources to ların katılımı ile ortak ülkelerin uygulama help partner countries implement practical projelerini hayata geçirmelerine yardımcı projects, frequently with the involvement of olacak kaynaklar sağlamaktadır. Tacikistan, other international organizations. In 2004, 2004 yılında 1,261 anti-personel kara mayı- Tajikistan participated in the PfP Trust Fund nının güvenli bir şekilde imha edilmesi için project, the first in Central Asia, for safe de- Kanada ve Hollanda’nın finansal desteği ile struction of 1,261 anti-personnel landmines, Tacikistan Savunma Bakanlığı ve Birleşmiş which was implemented by the Tajik Ministry Milletler Kalkınma Programı tarafından uy- of Defense and the United Nations Develop- gulanan Orta Asya’daki ilk BİO Güven Fonu ment Program with funding from Canada and projesine katılmıştır. Tacikistan, bu stokunu the Netherlands. By destroying this stockpile, yok ederek Anti-personel Mayınların Kulla- Tajikistan met its obligations under the Ot- nımı, Depolanması, Üretimi ve Transferinin tawa Convention on the Prohibition of the Yasaklanması ve Bu Mayınların Yok Edilme- Use, Stockpiling, Production and Transfer of si Üzerine Ottawa Sözleşmesi’nin yükümlü- Anti-Personnel Mines and on their Destruc- lüklerini yerine getirmiştir. Buna ek olarak, tion. In addition, in 2009, Tajikistan request- Tacikistan, 2009 yılında silah ve cephane ed NATO assistance in improving the phys- depolama alanlarının fiziki güvenliğini ve ical security and stockpile management of stok yönetimini geliştirmek için NATO’dan weapons and ammunition storage sites, with yardım istemiş ve özellikle de ülkenin Af- a particular focus on identifying abandoned ganistan sınırı yakınlarındaki Tacikistan iç and hidden caches of munitions located savaşından sonra kalan gizli mühimmat-

168 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER ların yerlerini belirlemeye odaklanmıştır. close to its southern border with Afghanistan, Japonya tarafından finanse edilen fizibilite which were the legacy of the Tajik civil war. çalışması ve NATO İkmal ve Bakım Ajan- After the Japan-funded feasibility study and sı’nın yurt içi ziyaretinden sonra taraflar, the NATO Maintenance and Supply Agency’s uygulama anlaşmasını imzalamış ve Ocak in-country visit, the parties signed an im- 2012’de ilgili güven fonunu oluşturmuştur. plementing agreement and established the Mühimmatların yasadışı sınır ötesi ticareti- corresponding trust fund in January 2012. ni engellemeye yardımcı olmayı amaçlayan This United Kingdom-led project that aimed İngiltere öncülüğündeki bu proje, yeter- to help prevent illegal cross-border trade in li fon sağlandıktan sonra başlamış olup, munitions began once sufficient funding was 2015 yılında başarılı bir şekilde tamamlan- secured and was successfully completed in mıştır. Halen kullanılmakta olan silahlar ve 2015. Weapons and ammunition that were mühimmatlar düzgün korunan depolama still usable were secured and transferred to tesislerine aktarılmış, eski stoklar ise gü- properly guarded storage facilities, while venli bir şekilde bertaraf edilmiştir. Proje obsolete stocks were safely disposed of. The ekibi ayrıca güney Tacikistan’da mühimmat project team also conducted a survey of am- depoları araştırması yapmış ve onların gü- munition depots in southern Tajikistan and venliklerini iyileştirme yollarını önermiştir. recommended ways to improve their safety BİO’ya geç katılan Tacikistan, 1996 yılın- and security. dan beri NATO Barış ve Güvenlik için Bilim While being late in joining the PfP, Tajik- (SPS) programına aktif olarak katılmakta- istan has been actively engaging with the dır. 2003 yılından itibaren Tacikistan, diğer NATO Science for Peace and Security (SPS) Orta Asya ve Güney Kafkasya ülkeleriyle program since 1996. Starting in 2003, to- birlikte akademik ve araştırma toplulukları- gether with other Central Asian and Southern nın internet erişilebilirliğini ve bağlantısını Caucasus states, Tajikistan participated in a teşvik etmeyi amaçlayan NATO’nun “Sanal flagship project aimed at promoting Internet İpek Yolu” ana projesine katılmıştır. Proje, availability and connectivity of academic and yaklaşık 35 akademik ve yükseköğrenim research communities, known as the “Virtual kurumunda Tacik bilim adamları ve araştır- Silk Highway”. The project involved installing macılar için güvenli internet sağlayan son state-of-the-art satellite-based networks that teknoloji uydu tabanlı ağların kurulmasını provided reliable Internet access to Tajik sci- içermiştir. Böylece, bu bilim adamlarının dünyadaki meslektaşları ile bilgi ve uzman- entists and researchers at about 35 academic lık alışverişinde bulunmalarına, uluslararası and higher education institutions enabling bilimsel ve eğitsel kaynaklara erişmeleri- them to exchange information and expertise ne imkân sağlanmıştır. Tacikistan ile ittifak with their counterparts around the world, as arasındaki bilimsel işbirliğine yönelik diğer well as access international scientific and ed- öncelikli alanlar, çevre güvenliği ve afet yö- ucational resources. Other primary areas for netimi, özellikle Orta Asya’da sağlık riskle- scientific collaboration between Tajikistan rinin ve çevresel zararların önlenmesi için and the alliance are environmental security radyoaktif atık ve toksik kirleticiler ve sınır and disaster management, in particular, proj- aşan su kirliliği ile ilgili projelerdir. ects related to radioactive waste and toxic Tacikistan, savunma ve güvenlik sektö- pollutants and transboundary water pollution rünü yeniden yapılandırmada NATO ile iş- in Central Asia for the prevention of health birliği yapmanın yanı sıra BİO Planlama ve risks and environmental damage. Gözden Geçirme Süreci mekanizmasına da Tajikistan also cooperates with NATO in re- katılmaktadır. Sınır güvenliğinin güçlendiril- forming its defense and security sector, but mesi, terörle mücadele ve başta uyuşturucu is still to join the PfP Planning and Review kaçakçılığı olmak üzere sınır ötesi suçların Process mechanism. As strengthening border önlenmesi hem Tacikistan hem de NATO security, countering terrorism and preventing için stratejik bir öneme sahip olduğu için, cross-border crime, especially drug traffick- ilgili Tacik hükümet kurumlarının temsilci-

169 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ing, are of strategic importance for both Ta- leri düzenli olarak NATO tarafından organi- jikistan and NATO, representatives of relevant ze edilen ve desteklenen sınır yönetimi, te- Tajik government agencies regularly attend rörle mücadele ve uyuşturucu ile mücadele border management, counter-terrorism and eğitimi kurslarına katılmaktadırlar. Tacikis- counter-narcotics training courses organized tan, NATO/BİO tatbikatlarına katılırken aynı and sponsored by NATO. While Tajikistan par- zamanda NATO kuvvetleri ile barış koruma ticipates in NATO/PfP exercises, it is also in- operasyonlarına katılmakla ilgilenmekte ve terested in taking part in peacekeeping oper- bu tür operasyonlar için mevcut olan bir ations alongside NATO forces and has listed dizi birimi sıralamaktadır. Ayrıca, taraflar, a number of units as available for such oper- dil eğitimi dâhil olmak üzere müfredat ve ations. The parties also cooperate in improv- kursları ortaklaşa geliştirerek Tacikistan’ın ing Tajikistan’s military education by jointly askeri eğitimini iyileştirmede işbirliği yap- developing curricula and courses, including maktadırlar. Duşanbe, ülkenin askeri eğitim language training, with Dushanbe consid- programlarına NATO’nun standartlarının ering the possible introduction of NATO’s muhtemel tanıtımını ele almaktadır. Afet standards in the country’s military education yardımı alanında NATO, doğal afetler için erken uyarı sistemi, afet yardımı operasyon programs. In the field of disaster relief, NATO merkezi ve NATO uyumlu bir müdahale bi- assists Tajikistan in developing its national rimi şeklinde Tacikistan’a ulusal kapasitesi- capabilities in the form of an early warning ni geliştirmede yardımcı olmaktadır. NATO, system for natural disasters, a disaster-relief Tacikistan’da güvenlik ve savunma konuları operation center and a NATO-compatible re- ile ilgili eğitim faaliyetlerini desteklemekte sponse unit. NATO supports educational ac- ve 2005’ten beri NATO Kamu Diplomasisi tivities relevant to security and defense issues Bölümü, bölgesel ve küresel güvenlik ko- in Tajikistan, and since 2005 NATO’s Public nularını öğrenmek ve tartışmak için Tacik Diplomacy Division has sponsored an annual ve uluslararası öğrencileri bir araya getiren summer academy which brings together Tajik yıllık yaz akademisine sponsor olmuştur. and international students to learn about and Rusya’nın yakın müttefiki ve Kolektif discuss regional and global security issues. Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün üyesi olan It is understandable that being a close ally Duşanbe’nin ana güvenlik sağlayıcısı ola- of Russia and a member of the Collective Se- rak Moskova’ya güvenmeye devam etmesi curity Treaty Organization Dushanbe will con- açıktır. Bununla birlikte, özellikle de Afga- tinue to rely on Moscow as its main security nistan’daki sürekli istikrarsız durum göz provider. However, as security will remain one önüne alındığında, Tacikistan’ın temel en- of the primary concerns of the Tajik govern- dişelerinden biri güvenlik olduğu için, Taci- ment, especially given the permanently un- kistan öngörülebilir gelecekte NATO dâhil stable situation in Afghanistan, Tajikistan will olmak üzere diğer dış oyuncularla işbirliği keep cooperating with other outside players, yapmaya devam edecektir. Buna karşılık, including NATO, in the foreseeable future. In zor finansal koşullarla karşı karşıya kalan it- its turn, the alliance facing tough financial tifak, Tacikistan ile işbirliğini önemli ölçüde conditions does not have resources to signifi- genişletecek kaynaklara sahip olmasa da, cantly expand its cooperation with Tajikistan Afganistan’ın istikrarı, sınır güvenliği, terör- but will keep its engagement with the coun- le mücadele ve diğer uluslararası tehditler try in several key areas of partnership, such as gibi pek çok önemli alanda ülke ile ilişkile- stability of Afghanistan, border security, the rini sürdürecektir. fight against terrorism and other transnational threats.

170 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER LATEST DEVELOPMENTS IN EUROPEAN UNION’S SECURITY AND DEFENSE POLICY AVRUPA BİRLİĞİ’NİN GÜVENLİK VE SAVUNMA POLİTİKASI’NDA SON GELİŞMELER

Abulkhairkhan Zhunisbek *

11 Aralık 2017’de Avrupa Birliği (AB) 11 Aralık 2017’de Avrupa Birliği (AB) Konseyi, 25 AB üyesi ülkenin katıldığı Kalıcı Konseyi, 25 AB üyesi ülkenin katıldığı Kalıcı Yapılandırılmış İşbirliği Savunma Anlaşması Yapılandırılmış İşbirliği Savunma Anlaşması (PESCO) adlı bir mekanizma kurmuş olup (PESCO) adlı bir mekanizma kurmuş olup buna Danimarka, Malta ve İngiltere katıl- buna Danimarka, Malta ve İngiltere katıl- mamıştır. PESCO, AB üye ülkeleri arasında mamıştır. PESCO, AB üye ülkeleri arasında ortak güvenlik sorunları ile daha verimli bir ortak güvenlik sorunları ile daha verimli bir şekilde ilgilenilmesine olanak sağlama ve şekilde ilgilenilmesine olanak sağlama ve savunma işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan savunma işbirliğini güçlendirmeyi amaç- anlaşmanın imzalanması ile kurulmuştur. PES- layan anlaşmanın imzalanması ile kurul- CO, katılımcı devletleri her bir projede farklı muştur. PESCO, katılımcı devletleri her bir ülke gruplarının yer aldığı 17 ortak projenin projede farklı ülke gruplarının yer aldığı 17 uygulanması konusunda yasal olarak bağla- ortak projenin uygulanması konusunda ya- maktadır. Genel olarak, bu projeler, iki birbir- sal olarak bağlamaktadır. Genel olarak, bu ine bağlı ana grup altında toplanabilir. Bunlar projeler, iki birbirine bağlı ana grup altın- kapasite geliştirme ve AB üyeleri arasında da toplanabilir. Bunlar kapasite geliştirme savunma işbirliğinin artırılması gruplarıdır. ve AB üyeleri arasında savunma işbirliğinin artırılması gruplarıdır. Uygulamada bu sis- Uygulamada bu sistemin üye devletlerin si- temin üye devletlerin silahlı kuvvetlerinin lahlı kuvvetlerinin ortak askeri operasyonlar- ortak askeri operasyonlarda daha kolay bir da daha kolay bir şekilde konuşlandırılması şekilde konuşlandırılması beklenmektedir. beklenmektedir. Askeri işbirliğinin bu şekilde kurulması, Askeri işbirliğinin bu şekilde kurulması, Haziran 2016’da açıklanan AB’nin Dış ve Haziran 2016’da açıklanan AB’nin Dış ve Güvenlik Politikası (EUGS) Küresel Strateji- Güvenlik Politikası (EUGS) Küresel Strateji- si’nin bir parçasıdır. Bu stratejinin asıl amacı, si’nin bir parçasıdır. Bu stratejinin asıl amacı, dış kriz yönetimi konusunda AB’nin “stra- dış kriz yönetimi konusunda AB’nin “stratejik tejik özerkliğini” sağlamaktır. Avrupa’nın özerkliğini” sağlamaktır. Avrupa’nın güney güney komşularında (Orta Doğu ve Afrika) komşularında (Orta Doğu ve Afrika) artan artan istikrarsızlık ve süregelen krizlerin istikrarsızlık ve süregelen krizlerin yanı sıra yanı sıra ABD’nin Avrupa NATO müttefikleri ABD’nin Avrupa NATO müttefikleri üze- üzerindeki artan baskısı, AB’nin insani kriz- rindeki artan baskısı, AB’nin insani krizlere lere ve başarısız devletlere yanıt olarak be- ve başarısız devletlere yanıt olarak belirli lirli askeri ve sivil görevleri bağımsız olarak askeri ve sivil görevleri bağımsız olarak üs- üstlenebilme kapasitesinin güçlendirilmesi tlenebilme kapasitesinin güçlendirilmesi kavramını meydana getirmiştir. NATO’dan kavramını meydana getirmiştir. NATO’dan farklı olarak bu stratejinin kolektif savunma farklı olarak bu stratejinin kolektif savunma anlaşmasının yapılmasını sağlamadığını anlaşmasının yapılmasını sağlamadığını ve ve öncelikli olarak yalnızca Kuzey Atlantik öncelikli olarak yalnızca Kuzey Atlantik Ant- Antlaşması’nın 5. Maddesi eşiğinin altında laşması’nın 5. Maddesi eşiğinin altında ka- kalan sorunlara cevap vermeye odaklandı- lan sorunlara cevap vermeye odaklandığını ğını belirtmek önemlidir. Bu nedenle belge,

* MA, Center for Advanced Research and Development, Kazakhstan. [email protected]

171 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA belirtmek önemlidir. Bu nedenle belge, NA- NATO’yu Avrupa savunmasının temeli ola- TO’yu Avrupa savunmasının temeli olarak rak kabul etmektedir. Genel olarak, EUGS kabul etmektedir. Genel olarak, EUGS güven- güvenlik ve savunma bileşeni üç stratejik lik ve savunma bileşeni üç stratejik öncelik öncelik kapsamında kurulmuştur: 1) Dış ça- kapsamında kurulmuştur: 1) Dış çatışmalara tışmalara ve krizlere karşılık verebilmek; 2) ve krizlere karşılık verebilmek; 2) AB’nin or- AB’nin ortak ülkelerinin kapasitelerini artır- tak ülkelerinin kapasitelerini artırmak ve 3) mak ve 3) AB’yi ve vatandaşlarını korumak. AB’yi ve vatandaşlarını korumak. Bu stratejik Bu stratejik öncelikleri yerine getirirken Ka- öncelikleri yerine getirirken Kasım 2016’da AB sım 2016’da AB Dış İşleri ve Güvenlik Politi- Dış İşleri ve Güvenlik Politikasından Sorumlu kasından Sorumlu Yüksek Temsilci ve Avru- Yüksek Temsilci ve Avrupa Komisyonu Başkan pa Komisyonu Başkan Yardımcısı Federica Yardımcısı Federica Mogherini, Güvenlik ve Mogherini, Güvenlik ve Savunma Uygu- Savunma Uygulama Planını sunmuştur. Buna lama Planını sunmuştur. Buna ek olarak ek olarak 2017’de dört mekanizmanın ku- 2017’de dört mekanizmanın kurulmasını rulmasını sağlamıştır: 1) Savunma alanının sağlamıştır: 1) Savunma alanının koordineli koordineli biçimde yıllık gözden geçirilmesi biçimde yıllık gözden geçirilmesi (CARD); (CARD); 2) PESCO; 3) Avrupa Savunma Fonu 2) PESCO; 3) Avrupa Savunma Fonu (EDF); (EDF); ve 4) Askeri Planlama ve Yönetim Kap- ve 4) Askeri Planlama ve Yönetim Kapasi- asitesi (MPCC). tesi (MPCC). PESCO, CARD ve EDF gibi girişimler ile PESCO, CARD ve EDF gibi girişimler ile bağlantılı olup, bunları tamamlayacak şekilde bağlantılı olup, bunları tamamlayacak şe- tasarlanmıştır. Kasım 2018’de çıkacak olan ilk kilde tasarlanmıştır. Kasım 2018’de çıkacak CARD raporu, AB üye ülkelerinden kapasite olan ilk CARD raporu, AB üye ülkelerinden kapasite eksikliklerini ve işbirliği beklenti eksikliklerini ve işbirliği beklentilerini belir- - lerini belirlemeye yardımcı olan gelecek lemeye yardımcı olan gelecek savunma har- savunma harcama planları hakkında en cama planları hakkında en güncel ve detaylı güncel ve detaylı bilgileri sunması beklen- bilgileri sunması beklenmektedir. EDF, PESCO mektedir. EDF, PESCO çerçevesinde yürü- çerçevesinde yürütülen kapasite geliştirme tülen kapasite geliştirme projelerinin top- projelerinin toplam maliyetinin %30’unu lam maliyetinin %30’unu karşılayarak mali karşılayarak mali teşvikler sağlayacaktır. MP- teşvikler sağlayacaktır. MPCC’nin rolü, tüm CC’nin rolü, tüm askeri yönetim gerektirmey- askeri yönetim gerektirmeyen görevleri en görevleri (ev sahibi ülkelerin operasyon- (ev sahibi ülkelerin operasyonlarda sadece larda sadece danışmanlık ile desteklenmesi) danışmanlık ile desteklenmesi) koordineli koordineli ve uyumlu bir şekilde planlamak ve uyumlu bir şekilde planlamak ve yürüt- ve yürütmektir. mektir. Bu nedenle, seçilen 17 PESCO projesi, ask- Bu nedenle, seçilen 17 PESCO proje- eri kapasitelerin güçlendirilmesinin yanı sıra si, askeri kapasitelerin güçlendirilmesinin (örneğin, gelecek nesil tankların prototipini yanı sıra (örneğin, gelecek nesil tankların oluşturmak için projeler veya deniz mayınları- prototipini oluşturmak için projeler veya na karşı önlemler için bir sistem, vs.) kuvvetler deniz mayınlarına karşı önlemler için bir arası entegrasyonun artırılması planlanmak- sistem, vs.) kuvvetler arası entegrasyonun tadır. Böylece ek kapasiteler komuta, lojistik artırılması planlanmaktadır. Böylece ek ka- ve eğitim için tek bir yapı tarafından yönetile- pasiteler komuta, lojistik ve eğitim için tek bilecektir. AB devletleri arasında somut ask- bir yapı tarafından yönetilebilecektir. AB eri işbirliğinin ne ölçüde olacağı henüz net devletleri arasında somut askeri işbirliğinin olmamasına rağmen, günümüzde mevcut ne ölçüde olacağı henüz net olmamasına olan Belçika ve Hollanda deniz işbirliği, bu tür rağmen, günümüzde mevcut olan Belçika işbirliğinin nasıl yürütülebileceğinin örneğidir. ve Hollanda deniz işbirliği, bu tür işbirli- Şu anda, her iki devletin donanması aynı tür ğinin nasıl yürütülebileceğinin örneğidir. gemileri satın alarak bakım tesislerini paylaş- Şu anda, her iki devletin donanması aynı makta ve birlikte denizcilerini eğitmektedir. tür gemileri satın alarak bakım tesislerini

172 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER Dolayısıyla, yeni kuvvetler ayrı devletlere ait ol- paylaşmakta ve birlikte denizcilerini eğit- masına rağmen, tek bir yapı tarafından yöneti- mektedir. Dolayısıyla, yeni kuvvetler ayrı lecektir. Gözlemciler tarafından tartışıldığı devletlere ait olmasına rağmen, tek bir yapı gibi, bu projeler yalnızca üye devletlerin silahlı tarafından yönetilecektir. Gözlemciler tara- kuvvetlerini güçlendirmekle kalmayıp, aynı fından tartışıldığı gibi, bu projeler yalnızca zamanda Ortak Güvenlik ve Savunma Politi- üye devletlerin silahlı kuvvetlerini güçlen- kası (CSDP) mekanizması tarafından onayla- dirmekle kalmayıp, aynı zamanda Ortak nan sivil ve askeri misyonlarda daha kolay bir Güvenlik ve Savunma Politikası (CSDP) şekilde konuşlandırılabilmesini sağlayacak- mekanizması tarafından onaylanan sivil ve tır. Mart 2002’de Bosna Hersek’teki AB Polis askeri misyonlarda daha kolay bir şekilde Misyonu’nun kuruluşundan bu yana, CSDP konuşlandırılabilmesini sağlayacaktır. Mart kapsamında 30 sivil ve askeri misyon ve op- 2002’de Bosna Hersek’teki AB Polis Misyo- erasyon başlatılmıştır. nu’nun kuruluşundan bu yana, CSDP kap- PESCO’nun başlatılmasını destekleyen bir samında 30 sivil ve askeri misyon ve ope- diğer önemli faktör, askeri kapasitelere daha rasyon başlatılmıştır. etkili savunma yatırımların yapılmasıdır. Pro- PESCO’nun başlatılmasını destekleyen jelerin başlatılması, PESCO’ya katılan dev- bir diğer önemli faktör, askeri kapasitelere letlerden önemli yatırımlar gerektirmektedir. daha etkili savunma yatırımların yapılması- Bu çerçevede katılımcı devletler, rakamları dır. Projelerin başlatılması, PESCO’ya katı- ve zaman sürelerini belirtmeden gerçek an- lan devletlerden önemli yatırımlar gerektir- lamda savunma bütçelerini artırmayı taah- mektedir. Bu çerçevede katılımcı devletler, hüt etmektedir. Ancak, bu ülkelerin savunma rakamları ve zaman sürelerini belirtmeden harcamalarının GSYİH’nın %2’sine çıkartılması gerçek anlamda savunma bütçelerini ar- tırmayı taahhüt etmektedir. Ancak, bu ül- ile ilgili NATO’nun kararına katılması dikkate kelerin savunma harcamalarının GSYİH’nın alındığında, PESCO kapsamındaki rakamların %2’sine çıkartılması ile ilgili NATO’nun ka- NATO kapsamındakilerden daha az olmaya- rarına katılması dikkate alındığında, PESCO cağını varsaymak mantıklı görünmektedir. Bu kapsamındaki rakamların NATO kapsamın- bağlamda ele alınması gereken daha önem- dakilerden daha az olmayacağını varsay- li olan husus, PESCO çerçevesinin katılımcı mak mantıklı görünmektedir. Bu bağlamda ülkelerin toplam savunma bütçelerinin %20 ele alınması gereken daha önemli olan hu- ’sini ekipman alımına (%35’i Avrupa’daki sus, PESCO çerçevesinin katılımcı ülkele- işbirlikçi ekipmanlara harcanacak) ve %2’sini rin toplam savunma bütçelerinin %20’sini araştırma ve teknolojiye harcamasını gerek- ekipman alımına (%35’i Avrupa’daki işbir- tirmesidir. PESCO gelecekteki tüm ana ekip- likçi ekipmanlara harcanacak) ve %2’sini manların birlikte tasarlanması, inşası ve tedar- araştırma ve teknolojiye harcamasını ge- ik edilmesini sağladığı için, uzmanlar bu ortak rektirmesidir. PESCO gelecekteki tüm ana kaynakların “birleştirilmesi ve paylaşılmasının” ekipmanların birlikte tasarlanması, inşası ekonomik faydalarından yararlanmaya ve tedarik edilmesini sağladığı için, uzman- yardımcı olacağını, katılan ordular arasında lar bu ortak kaynakların “birleştirilmesi ve birlikte çalışabilirliği geliştireceğini ve Avrupa paylaşılmasının” ekonomik faydalarından savunma sanayi üssünü güçlendireceğini be- yararlanmaya yardımcı olacağını, katılan lirtmektedirler. Eski Almanya Dışişleri Bakanı ordular arasında birlikte çalışabilirliği geliş- Sigmar Gabriel, “birlikte çalışmak herkesin tireceğini ve Avrupa savunma sanayi üssü- aynı şeyi yapmasından daha tasarruflu” sö- nü güçlendireceğini belirtmektedirler. Eski zleri ile bu girişimi akıllıca harcama olarak Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel, değerlendirmiştir. “birlikte çalışmak herkesin aynı şeyi yap- Sonuç olarak, PESCO henüz gelişiminin ilk masından daha tasarruflu” sözleri ile bu aşamasındadır. Uygunsuzluk için yaptırımlar girişimi akıllıca harcama olarak değerlen- dâhil olmak üzere ortak projelerin uygulan- dirmiştir. masına yönelik yönetim mekanizmaları hala Sonuç olarak, PESCO henüz gelişiminin gelişim aşamasındadır. Bazı gözlemciler, Liz- ilk aşamasındadır. Uygunsuzluk için yaptı-

173 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA bon Antlaşması’nın 42 (6) ve 46. maddelerinde rımlar dâhil olmak üzere ortak projelerin ortaya konan PESCO’nun gerçekleştirilmesi- uygulanmasına yönelik yönetim meka- nin, ABD Başkanı Trump’ın NATO’yu “modası nizmaları hala gelişim aşamasındadır. Bazı geçmiş bir kurum” olarak nitelendirmesinden gözlemciler, Lizbon Antlaşması’nın 42 (6) ve Avrupa ülkelerini düşük savunma har- ve 46. maddelerinde ortaya konan PES- camaları konusunda eleştirmesinden sonra CO’nun gerçekleştirilmesinin, ABD Başkanı Transatlantik toplulukta ortaya çıkan belirsiz- Trump’ın NATO’yu “modası geçmiş bir ku- lik nedeniyle hızlandığını ileri sürmektedirler. rum” olarak nitelendirmesinden ve Avrupa Bu, Avrupa ülkelerinin, ABD’nin Avrupa’dan ülkelerini düşük savunma harcamaları ko- çekildiğine inanmasına neden olmuştur. nusunda eleştirmesinden sonra Transat- Buna Brexit eşlik etmiştir, çünkü İngiltere’nin lantik toplulukta ortaya çıkan belirsizlik “daha birleşik bir Avrupa”dan şüphesi olduğu nedeniyle hızlandığını ileri sürmektedirler. için, artık, AB içinde daha yakın güvenlik ve Bu, Avrupa ülkelerinin, ABD’nin Avrupa’dan savunma işbirliğini engelleme kapasitesinde çekildiğine inanmasına neden olmuştur. değildir. Ancak, AB’nin silahlı kuvvetlerinin Buna Brexit eşlik etmiştir, çünkü İngilte- yakın entegrasyonuna kesin bir adım at- re’nin “daha birleşik bir Avrupa”dan şüphe- si olduğu için, artık, AB içinde daha yakın maksızın ya da kapasite gelişimine büyük güvenlik ve savunma işbirliğini engelleme ölçüde katkıda bulunmaksızın dar tanımlan- kapasitesinde değildir. Ancak, AB’nin silahlı mış alanlarda işbirliğini öngören PESCO’nun kuvvetlerinin yakın entegrasyonuna kesin yapısı göz önüne alındığında, EUGS’nin be- bir adım atmaksızın ya da kapasite gelişi- lirttiği gibi Avrupa’nın “tek başına hareket mine büyük ölçüde katkıda bulunmaksızın etme” nihai hedefinin ifadelerin ötesine geçip dar tanımlanmış alanlarda işbirliğini öngö- geçmeyeceği henüz belli değildir. ren PESCO’nun yapısı göz önüne alındığın- da, EUGS’nin belirttiği gibi Avrupa’nın “tek başına hareket etme” nihai hedefinin ifadelerin ötesine geçip geçmeyeceği henüz belli değildir.

174 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER KYRGYZSTAN-NATO COOPERATION: CONSTRUCTIVE BUT LIMITED KIRGIZİSTAN-NATO İŞBİRLİĞİ: YAPICI FAKAT SINIRLI

Dauren Aben *

Kyrgyzstan began developing cooper- Kırgızistan, Aralık 1991’de ortaya çıkan ation with the North Atlantic Treaty Orga- ortaklarıyla güvenlik konularını tartışmak nization (NATO), along with other Central ve koordine etmek için Kuzey Atlantik Ant- Asian states, in 1992 after joining the North laşması Örgütü (NATO) tarafından bir fo- Atlantic Cooperation Council (NACC), which rum olarak kurulan Kuzey Atlantik İşbirliği was established by the alliance in December Konseyi’ne (KAİK) katıldıktan sonra 1992’de 1991 as a forum to discuss and coordinate diğer Orta Asya ülkeleriyle birlikte ittifak ile security issues with its emerging partners. işbirliğini geliştirmeye başlamıştır. Bişkek’in Bishkek’s practical cooperation with NATO NATO ile pratik işbirliği, Barış İçin Ortaklık (BİO) programının bir çerçeve belgesinin started in June 1994 when Kyrgyzstan signed Kırgızistan tarafından imzalanmasıyla Hazi- a framework document of the Partnership ran 1994’te başlamıştır. Bu program, Ocak- for Peace (PfP) program launched in Janu- 1994’te Avrupa-Atlantik bölgesinde NATO ary 1994 to boost interaction between NATO üyeleri ve üye olmayan ülkeler arasında et- and non-member states in the Euro-Atlantic kileşimi artırmak için başlatılmıştır. 1997’de area. Consequently, in 1997 the NACC was KAİK adı, karşılıklı güvenlik diyaloğu için renamed the Euro-Atlantic Partnership Coun- çok taraflı bir siyasi platform haline gelen cil, which has become a multilateral political Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi olarak platform for mutual security dialogue. At the değiştirilmiştir. İkili düzeyde Kırgızistan ile bilateral level, cooperation between Kyrgyz- NATO arasında işbirliği, Brüksel’de NATO stan and NATO is maintained via the Kyrgyz Karargâhı’ndaki Kırgız diplomatik misyo- diplomatic mission at the NATO Headquar- nu ve Bişkek’te NATO’nun irtibat noktası ters in Brussels and the Turkish embassy in olan Türkiye Büyükelçiliği aracılığıyla sağ- Bishkek serving as NATO’s contact point. In lanmaktadır. Buna ek olarak, Kırgızistan addition, a liaison officer from the State Com- Devlet Savunma İşleri Komisyonu’ndan mittee for Defense Affairs (former Ministry of (eski Savunma Bakanlığı) bir irtibat subayı, Defense) of Kyrgyzstan is represented in the ülkenin askeri eğitim ve tatbikatlarda katı- Military Partnership Division at NATO’s Allied lımını kolaylaştırmak için Belçika’nın Mons Command Operations based in Mons, Bel- kentinde bulunan NATO Müttefik Harekât gium, to facilitate the country’s participation Komutanlığı’nın Askeri Ortaklık Bölümü’n- de temsil edilmektedir. 1996’dan bu yana in military training and exercises. Since 1996, Kırgızistan-NATO ilişkileri, karşılıklı etkileşi- Kyrgyzstan-NATO relations have been pro- min spesifik amaç ve önceliklerini belirle- moted on the basis of the regularly updated yen, ve düzenli olarak güncellenen birey- individual partnership and cooperation pro- sel ortaklık ve işbirliği programı temelinde gram, which sets out specific objectives and ilerletilmektedir. priorities of bilateral interaction. Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardın- Following the collapse of the Soviet dan Kırgızistan, güvenliğini kolektif güven- Union, Kyrgyzstan favored ensuring its secu- lik mekanizmaları yoluyla sağlamayı tercih rity through collective security mechanisms, etmiştir. Ancak Rusya’nın Mayıs 1992’deki but after Russia’s May 1992 decision to es- kendi ordusunu kurma kararı sonrasında tablish its own army Bishkek was confronted Bişkek, bağımsız silahlı kuvvetler oluştur- with a challenging task of creating indepen- mak gibi zorlu bir görevle karşı karşıya

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

175 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA dent armed forces. Having inherited several kalmıştır. Eski silah ve teçhizatla silahlan- military units armed with outdated weapons mış birkaç askeri birime sahip olan ülke, and equipment, the country lacked trained eğitimli askeri personelden yoksun olmuş military personnel and faced tough finan- olup, zorlu mali kısıtlamalarla karşılaş- cial constraints, which made it dependent mıştır. Bu durum, ülkeyi 1999 yılına kadar on external assistance, with Russian troops, Kırgızistan sınırlarını korumakla sorumlu for instance, being responsible for guarding olan Rus askerleri gibi dış yardıma bağımlı Kyrgyz borders until 1999. Under such con- hale getirmiştir. Bu şartlar altında Kırgızis- ditions, Kyrgyzstan looked at NATO as one tan, NATO’yu askeri işbirliğini geliştirmek of its potential partners for developing mil- ve yeni güvenlik zorluklarını ele almak için itary cooperation and addressing new se- potansiyel ortaklarından biri olarak gör- curity challenges. Thus, starting in 1995, the müştür. Böylelikle, 1995 yılından itibaren Kyrgyz units participated in a series of U.S. Kırgız birlikleri, Cooperative Nugget, Coo- and NATO sponsored multinational military perative Osprey ve Cooperative Zenith gibi exercises conducted under the PfP program, BİO programı kapsamında yürütülen bir such as Cooperative Nugget, Cooperative dizi ABD ve NATO destekli çok uluslu askeri Osprey, and Cooperative Zenith, including tatbikata katılmıştır. Ayrıca, Kazakistan, Kır- as part of the Central Asian Peacekeeping gızistan ve Özbekistan’ın birlikte oluştur- Battalion formed together by Kazakhstan, duğu Orta Asya Barış Gücü Taburu’nun bir Kyrgyzstan, and Uzbekistan. During these parçası olmuştur. Bu tatbikatlarda Kırgız as- exercises, Kyrgyz servicemen improved their kerleri, barış desteği, insani yardım ve ara- skills applicable in realistic war situations, fo- ma kurtarma operasyonlarına odaklanarak cusing on peace support, humanitarian relief, gerçekçi savaş durumlarında uygulanabilir becerilerini geliştirebilmişlerdir. Bununla and search and rescue operations. However, birlikte, Kırgızistan’ın Batken bölgesinde the 1999-2000 armed incursions of the Islam- Özbekistan İslami Hareketi’nin 1999-2000 ic Movement of Uzbekistan in the country’s silahlı saldırıları, yeni oluşan Kırgız ordusu- Batken Oblast clearly exposed fundamental nun temel zayıflıklarını açıkça ortaya koy- weaknesses of the nascent Kyrgyz army and muş olup, askeri komuta ve kontrol yapıları demonstrated that Kyrgyzstan had a long dâhil olmak üzere güçlü bir ulusal savunma way to go to develop a strong national de- yeteneğini geliştirmek için ülkenin önünde fense capability, including military command hala daha uzun bir yol bulunduğunu gös- and control structures. termiştir. Kyrgyzstan-NATO cooperation culminated Kırgızistan-NATO işbirliği, 11 Eylül 2001 following the September 11, 2001 terrorist terörist saldırılarının ardından doruğa çık- attacks as Kyrgyzstan, with Russia’s approv- mıştır. Çünkü Bişkek, Afganistan’da ABD’nin al, gave its consent to the opening of a U.S. başlattığı Sonsuz Özgürlük Operasyonu’nu air base at the Manas International Airport, ve NATO liderliğindeki Uluslararası Güven- located 25 km from Bishkek, to support the lik Destek Gücü’nün (ISAF) sonraki askeri U.S. Operation Enduring Freedom and sub- kampanyasını desteklemek için Rusya’nın sequent military campaign of the NATO-led onayı ile Bişkek’ten 25 km uzaklıkta bu- International Security Assistance Force (ISAF) lunan Manas Uluslararası Havalimanı’nda in Afghanistan. Leased by the United States ABD hava üssünün açılmasına izin vermiş- since December 2001, the Manas air base tir. Aralık 2001’den bu yana ABD tarafından served as a transportation and logistics hub kiralanan Manas hava üssü, Afganistan’dan for U.S. and NATO military personnel transit- geçen ABD ve NATO askeri personeli için ing to/from Afghanistan. In February 2009, ulaşım ve lojistik merkezi olarak hizmet the Kyrgyz Parliament voted to close the base etmiştir. Şubat 2009’da Kırgız Parlamen- citing economic considerations and negative tosu, ekonomik kaygıları ve ülke içindeki public attitude inside the country, as well as olumsuz toplumsal tutumu gerekçe gös- reacting to external pressure from Moscow termenin yanı sıra Moskova ve Pekin’in dış and Beijing. However, in June 2009 the U.S. baskısına tepki olarak bu üssü kapatmaya

176 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER and Kyrgyz governments concluded a new karar vermiştir. Bununla birlikte, Haziran lease agreement, which increased the an- 2009’da ABD ve Kırgızistan hükümetleri nual payment for the continued use of the yeni bir kira sözleşmesi imzalamıştır. Bu airport more than three-fold to $60 million sözleşme, havalimanının sürekli kullanımı and renamed the air base to a transit cen- için yıllık ödemeyi üç katına çıkararak 60 ter. In November 2011, newly elected Kyrgyz milyon dolara yükseltmiş olup, hava üs- President Almazbek Atambayev promised to sünü transit bir merkez haline getirmiştir. permanently shut down the Manas transit Yeni seçilen Kırgızistan Cumhurbaşkanı center, and, indeed, by July 2014 the United Almazbek Atambayev Kasım 2011’de Ma- States handed it over to the Kyrgyz author- nas transit merkezini kalıcı olarak kapatma ities. Nevertheless, it is worth noting that sözü vermiş ve Temmuz 2014’e kadar ABD Manas played an important role during NA- bu merkezi Kırgız makamlarına teslim et- TO’s Afghan mission as a major regional tran- miştir. Buna rağmen, Manas’ın, özellikle sit facility, especially after the eviction of U.S. 2005 yılında Özbekistan’ın Karşi-Hanabad forces from Uzbekistan’s Karshi-Khanabad hava üssünden ABD kuvvetlerinin tahli- air base in 2005. The transit center moved ye edilmesinden sonra NATO’nun Afgan more than 5.3 million servicemen in and out misyonunda önemli bir bölgesel transit of Afghanistan, handled about 700 thousand tesisi olarak büyük bir rol oynaması dikkat tons of cargo and completed 33,000 refuel- çekicidir. Transit merkezinden 5.3 milyon- ing missions. Despite the controversy over dan fazla asker sevk edilmiştir. Ayrıca, bu Manas, at the NATO Summit in Chicago in merkez 700 bin ton kargonun sevkiyatını May 2012, Kyrgyzstan signed a reverse tran- ve 33,000 yakıt ikmal görevini gerçekleş- sit agreement with NATO allowing the use of tirmiştir. Manas üzerinde tartışmalar sürer- overland transport routes for the transporta- ken Mayıs 2012’de Chicago’da düzenlenen NATO Zirvesi’nde Kırgızistan, ISAF’ın Af- tion of non-lethal cargo as part of the ISAF ganistan’dan çekilmesinin bir parçası ola- drawdown from Afghanistan. rak ölümcül olmayan kargonun taşınması As early as in 2007, Kyrgyzstan made a için kara nakil yollarının kullanılmasına izin decision to join the PfP Planning and Re- vermiş ve NATO ile ters transit anlaşmasını view Process (PARP), which envisages NATO imzalamıştır. assistance in preparing and implementing Kırgızistan, 2007 yılı başında BİO Plan- military reforms, as well as in enhancing the lama ve Değerlendirme Süreci’ne (PARP) interoperability of the Kyrgyz armed forces katılma kararı almıştır. Bu, NATO’nun as- with NATO units, including in peacekeeping keri reformların hazırlanması ve uygulan- missions. The inability of the Kyrgyz army masında ve barış gücü misyonlarında Kır- and security services to cope with the ethnic gız silahlı kuvvetlerinin NATO birimleriyle clashes in the country’s south in June 2010 birlikte çalışabilirliğinin arttırılmasında showcased an urgent need for military re- yardım etmesini öngörmektedir. Kırgız or- forms. Currently, the Kyrgyz government still dusunun ve güvenlik hizmetlerinin Hazi- needs foreign financial, technical and expert ran 2010’da ülkenin güneyinde meydana assistance to succeed in efforts to modern- gelen etnik çatışmalarla başa çıkamaması ize its armed forces. Therefore, Kyrgyzstan askeri reformlara acilen ihtiyaç duyuldu- continues to participate in NATO exercis- ğunu göstermiştir. Kırgız hükümeti, silahlı es and experience sharing, including in the kuvvetlerini modernize etme çabalarında PfP Peace Shield, Combined Endeavor, and başarılı olmak için halen dış mali, teknik Steppe Eagle exercises, while military edu- ve uzman yardımına ihtiyaç duymaktadır. cation remains an important area of mutual Böylelikle, Kırgızistan, BİO Barış Kalkanı, cooperation. Kyrgyz officers are educated at Birleşik Çaba ve Bozkır Kartalı gibi NATO NATO military schools and participate in nu- tatbikatlarına katılmaya ve paylaşımda merous training events on a wide variety of bulunmaya devam ederken, askeri eğitim topics ranging from language training, hu- karşılıklı işbirliğinin önemli bir alanı olma- man rights, and the law of armed conflicts to yı sürdürmektedir. Kırgız subayları, NATO

177 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA mountain search and rescue, border security askeri okullarında eğitim görmekte ve dil and control, counter-narcotics, and counter- eğitimi, insan hakları, silahlı çatışmalar terrorism. For instance, from February 2015 yasası, dağ arama kurtarma, sınır güven- to April 2016, at the request of the Kyrgyz au- liği ve kontrolü, uyuşturucuyla mücadele thorities, the Center for Continuing Education ve terörle mücadele gibi çeşitli konularda of the Bishkek-based American University of çok sayıda eğitim etkinliğine katılmakta- Central Asia (AUCA) conducted the first NA- dırlar. Örneğin, Şubat 2015 - Nisan 2016 TO-funded English language course for serv- arasında Bişkek merkezli Orta Asya Ame- ing military personnel. Kyrgyz officers who rikan Üniversitesi (AUCA) Sürekli Eğitim successfully completed this course can now Merkezi, Kırgız yetkililerinin talebi üzerine choose from more than 1,400 training op- askeri personel için NATO tarafından finan- portunities offered by NATO to upgrade their se edilen ilk İngilizce dersi düzenlemiştir. professional capacity, as well as attend other Bu kursu başarıyla tamamlayan Kırgız su- international military cooperation events. In bayları, mesleki kapasitelerini yükseltmek addition, to raise public awareness of the alli- için NATO tarafından sunulan 1,400’den ance in Kyrgyzstan, NATO’s depository library fazla eğitim fırsatından birisini seçebilirler ve diğer uluslararası askeri işbirliği etkin- was inaugurated at the Diplomatic Academy liklerine katılabilirler. Ayrıca, Kırgızistan’da in Bishkek in February 2009, while in Novem- ittifak konusunda halkın bilinçlenmesini ber 2014 the NATO Multimedia Corner was sağlamak için Şubat 2009’da NATO’nun opened at the AUCA. Since 2009, NATO has depo kütüphanesi Bişkek Diplomasi Aka- also been running the resettlement and re- demisinde açılmış, Kasım 2014’te ise NATO training program for released Kyrgyz military Multimedya Köşesi AUCA’da açılmıştır. personnel, which provides retraining oppor- Ayrıca, 2009 yılından beri NATO, görevine tunities to former and active officers who are son verilen Kırgız askeri personeli için ye- due to be discharged to learn English, IT and niden yerleşim ve yeniden eğitim progra- business skills, thus helping them find civilian mını yürütmektedir. Bu program, ordudan jobs in any region of the country. By mitigat- uzaklaştırılacak olan aktif ve eski subaylara ing the socio-economic consequences of the İngilizce, bilgi teknolojileri ve iş becerile- army’s restructuring, the program contributes rini öğrenmek için yeniden eğitim imkânı to Kyrgyzstan’s ongoing military reforms. sağlamakta ve böylece ülkenin herhangi Kyrgyzstan has been an active participant bir bölgesinde sivil iş bulmalarına yardımcı of the NATO Science for Peace and Security olmaktadır. Program, ordunun yeniden ya- (SPS) program since 1993, focusing on disas- pılanmasının sosyo-ekonomik sonuçlarını ter prevention and environmental security hafifleterek Kırgızistan’ın sürmekte olan as the leading areas for cooperation. In June askeri reformlarına katkıda bulunmaktadır. 2008, under the SPS program’s Project on Kırgızistan, 1993 yılından bu yana NATO Uranium Legacy and Environmental Security Barış ve Güvenlik için Bilim (SPS) progra- in Central Asia, NATO initiated a remediation mının aktif bir katılımcısı olarak afet ön- project to assist Kyrgyzstan with the remov- leme ve çevre güvenliği gibi işbirliği için al of about 100 kg of radioactive waste from önde gelen alanlara odaklanmıştır. Hazi- the Minkush settlement in the Naryn Region. ran 2008’de SPS programının Orta Asya’da Since late 1960s, local residents had unknow- Uranyum Mirası ve Çevre Güvenliği Proje- ingly been using radioactive filtration cloths si kapsamında NATO, Narın bölgesindeki taken from a former uranium mill plant in Minkuş köyünden yaklaşık 100 kg radyo- their homes, thus exposing themselves and aktif atık çıkarma konusunda Kırgızistan’a their family members to high doses of ion- yardımcı olmak için bir iyileştirme proje- izing radiation. As part of the project, Slove- sini başlatmıştır. 1960’ların sonundan bu nian and Kyrgyz experts cooperated with the yana yerel sakinler, bilmeden eski uranyum Ministry of Ecology and Emergencies, the fabrikasından alınmış radyoaktif filtrasyon Ministry of Health and the Chu Ecological bezlerini evlerinde kullanarak kendilerini Laboratory to collect and transfer radioactive ve aile üyelerini yüksek doz iyonize rad-

178 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER materials from Minkush to the central radio- yasyona maruz bırakmışlardır. Projenin bir active waste depository near Bishkek. Other parçası olarak Sloven ve Kırgız uzmanla- relevant joint projects implemented under rı, radyoaktif maddeleri toplamak ve bu the SPS program included the development maddeleri Minkuş köyünden Bişkek yakın- of prevention and mitigation measures in larındaki merkezi radyoaktif atık deposu- relation to rockslide dam hazards in the Tien na aktarmak için Ekoloji ve Acil Durumlar Shan mountains, the evaluation of seismic Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Çu Ekolojik risks for the Toktogul hydropower plant, and Laboratuvarı ile işbirliği yapmışlardır. SPS the study of trans-boundary water pollution programı kapsamında uygulanan diğer il- in Central Asia. Another key area of Kyrgyz- gili ortak projeler, Tanrı dağlarında kayalık stan’s cooperation with NATO is civil emer- baraj tehlikelerine karşı önleme ve azalt- gency planning and disaster response. Apart ma tedbirlerinin geliştirilmesini, Toktogul from capacity building activities, the country hidroelektrik santrali için sismik risklerin received assistance from the alliance’s Eu- değerlendirilmesini ve Orta Asya’da sınır ro-Atlantic Disaster Response Coordination ötesi su kirliliğinin incelenmesini içermek- Center on several occasions – following the tedir. Kırgızistan’ın NATO ile olan işbirliği- nin diğer bir önemli alanı, sivil acil durum June 2005 heavy floods, the January-February planlaması ve afete müdahaledir. Kapasite 2006 heavy snowfalls, and the October 2008 geliştirme faaliyetlerinin yanı sıra ülke, Ha- earthquake, all occurring in southern Kyrgyz- ziran 2005’de güney Kırgızistan’da meyda- stan, as well as during the crisis situation that na gelen şiddetli sel, Ocak-Şubat 2006’da the Kyrgyz interim government faced after şiddetli kar yağışı ve Ekim 2008’de deprem the April 2010 ousting of President Bakiyev. gibi çeşitli olaylarda ve Kırgız geçici hü- In conclusion, it is important to note than kümetinin Nisan 2010’da Cumhurbaşkanı NATO has never been Kyrgyzstan’s main se- Bakiyev’in devrilmesinden sonra karşılaştı- curity provider since Bishkek was and re- ğı kriz durumunda NATO Avrupa-Atlantik mains politically, economically and militarily Afet Yardımı Eşgüdüm Merkezi’nden yar- dependent on Moscow – the situation that dım almıştır. Kyrgyzstan has not attempted to change, Sonuç olarak, NATO’nun hiçbir zaman unlike other Central Asian states. Being the Kırgızistan’ın ana güvenlik sağlayıcısı ol- weakest country of the region in terms of madığı belirtilmelidir. Çünkü Bişkek, Mos- military power, Kyrgyzstan continues to rely kova’ya siyasi, ekonomik ve askeri açıdan on Russia’s protection against possible ex- bağımlı kalarak diğer Orta Asya devletleri ternal threats, and newly elected President gibi bu durumu değiştirmeye çalışmamış- Sooronbay Jeenbekov is unlikely to reduce tır. Bölgenin askeri güç açısından en zayıf ties with Russia or seek closer relations with ülkesi olan Kırgızistan, olası dış tehditlere other major powers or blocks. Nevertheless, karşı Rusya’nın korumasına güvenmeye Kyrgyzstan values its partnership with NATO, devam etmektedir. Dolayısıyla, yeni seçi- especially the latter’s assistance in the coun- len Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbe- try’s military reform efforts, and will try to at kov’un Rusya ile olan bağları azaltması least maintain the existing level of coopera- ya da diğer büyük güçler veya ittifaklarla tion with the alliance. daha yakın ilişkiler kurması pek mümkün görünmemektedir. Bununla birlikte, Kırgı- zistan, NATO ile olan ortaklığına, özellikle de ittifakın ülkenin askeri reform çabala- rında yaptığı yardıma değer vermekte ve en azından ittifak ile işbirliğinin mevcut düzeyini korumaya çalışmaktadır.

179 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

180 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER UZBEKISTAN AND NATO: UNEASY PARTNERSHIP ÖZBEKİSTAN VE NATO: ZOR ORTAKLIK

Dauren Aben *

Uzbekistan has been developing bilateral Özbekistan’ın Kuzey Atlantik Antlaşma- relations with the North Atlantic Treaty Or- sı Örgütü (NATO) ile ikili ilişkileri 1992 yı- ganization (NATO) since 1992 through the lından itibaren devam etmektedir. İlişkiler, North Atlantic Cooperation Council estab- önceki adı Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi lished in December 1991 and renamed as the olan ve 1997 yılında Avrupa-Atlantik İş- Euro-Atlantic Partnership Council in 1997. In birliği Konseyi olarak değiştirilen konsey July 1994, Uzbekistan signed a framework aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Tem- document of NATO’s Partnership for Peace muz 1994’de Özbekistan NATO’nun Barış (PfP) program, and its PfP membership was İçin Ortaklık (PfP) programı kapsamında activated in August 1995 when Tashkent çerçeve anlaşmasını imzalamıştır. Ağustos signed a security agreement with NATO. Since 1995’de Taşkent, NATO ile güvenlik an- 1996, security interaction between NATO laşması imzalamasının ardından PfP üyesi and Uzbekistan has been implemented on olmuştur. 1996 yılından bu yana Özbekis- the basis of the regularly updated individual tan ve NATO arasındaki ilişkiler genelde, partnership program, which sets out specific spesifik amaç ve öncelikleri olan, karşılıklı objectives and priorities of mutual practical pratik işbirliğine dayanan, ve düzenli olarak cooperation. yenilenen bireysel ortaklık programları çer- In the early years of independence, Uz- çevesinde gerçekleştirilmektedir. Bağımsızlığın ilk yıllarında Özbekistan bekistan’s partnership with NATO contributed ile NATO arasındaki işbirliği bu genç devle- to the young state’s attempts to balance its tin Rusya ve diğer büyük güçlerle olan dış relations with Russia and other major exter- politika ve güvenlik konularındaki kararla- nal powers and maintain a relative degree of rında dengeli bir siyaset yürütmesine yar- autonomy in its foreign-policy and security dımcı olmaktaydı. PfP programı çerçeve- decision-making. Under the PfP program, Uz- sinde Özbek birlikleri Cooperative Nugget, bek troops took part in a number of the U.S. Cooperative Osprey and Balance Ultra gibi and NATO sponsored multinational military birçok ABD ve NATO’nun sponsorluğunda exercises, such as Cooperative Nugget, Co- düzenlenen uluslararası askeri tatbikatlar- operative Osprey and Balance Ultra, includ- da yer almanın yanı sıra Orta Asya Barış ing as part of the Central Asian Peacekeeping Gücü Taburuna katılmakta, ve Özbekistan, Battalion, while Uzbek officers were sent to subaylarını NATO’nun eğitim kurumlarına the NATO education institutions for training. tecrübe kazanmaları için göndermekteydi. The September 11, 2001 attacks and NATO’s 11 Eylül 2001 saldırısı ve NATO’nun Afga- subsequent engagement in Afghanistan nistan’a müdahalesi müttefikler açısından turned Uzbekistan into a key element of the Özbekistan’ı bölgedeki anti-terörizm kam- alliance’s anti-terrorism campaign in the re- panyasının kilit ülkesi haline getirmiştir. gion as Tashkent hosted the U.S. and German ABD Karshi-Khanabad’da Almanya ise Ter- air bases in Karshi-Khanabad and Termez, re- mez’de hava üslerine ev sahipliği yapmış- spectively, which supported missions carried tır. Bu üsler Uluslararası Güvenlik Destek out by the International Security Assistance Gücü’nün (ISAF) El-Kaide ve Taliban’a karşı Force (ISAF) against al-Qaeda and Taliban. düzenlenen operasyonlara destek sağla- Moreover, NATO and Uzbekistan strength- mıştır. Dahası, Özbekistan’ın 2002 yılında ened defense-related cooperation after Tash- kendi silahlı güçleri ile NATO’ya üye ülke- kent began participating in the PfP Planning lerin askeri birlikleri arasında birlikte çalışa-

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

181 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA and Review Process in 2002 to improve in- bilirliğin artırılması adına PfP’nin Planlama teroperability between its armed forces and ve İnceleme Sürecine katılması, NATO ve military units of the NATO member states. Af- Özbekistan arasındaki savunma alanındaki ter the 2004 NATO Istanbul Summit’s decision işbirliklerini güçlendirmiştir. 2004 yılındaki to place a special focus on the strategically NATO İstanbul Zirvesi kararları doğrultu- important regions of the Caucasus and Cen- sunda stratejik öneme sahip Kafkasya ve tral Asia, the alliance increased its support for Orta Asya’ya daha fazla önem verilmesi domestic defense and security sector reforms kararının ardından ittifakın Özbekistan’ın in Uzbekistan. iç güvenliğine ve güvenlik sektöründeki re- However, relations between Uzbekistan formlara olan desteği artmıştır. and NATO significantly worsened following Lakin Özbekistan ile NATO arasındaki the controversy over the May 2005 events in ilişkiler, Mayıs 2005’de yaşanan Andijan Andijan. After the United States and NATO olayları üzerindeki anlaşmazlık nedeniyle raised concerns about what they considered önemli ölçüde zarar görmüştür. ABD ve a disproportionate use of force and called NATO Andijan olaylarının bastırılmasın- for an independent international investiga- da kullanılan orantısız güçden duydukları tion into the violence in Andijan, Tashkent rahatsızlığı belirterek uluslararası bağım- scaled down its participation in the PfP and sız bir soruşturmanın açılmasını istemiştir. demanded Washington to evict the Kar- Taşkent ise buna karşılık olarak PfP’ye ka- shi-Khanabad base within six months, which tılım düzeyini azaltmanın yanı sıra Washin- it did by November 2005. While the alliance gton’dan Karshi-Khanabad üssünü altı ay announced that it would keep its relationship içerisinde boşaltmasını talep etmiştir. ABD with Uzbekistan “under close review”, the askerleri üssü Kasım 2005’de terk etmiştir. Uzbek government did not cut all the ties, İttifak tarafından yapılan açıklamalarda Öz- permitting Germany to continue its use of bekistan ile olan ilişkilerin “yakın takip”te the Termez base. The participation of Uzbek tutulacağı belirtilmiştir. Özbekistan hükü- President Karimov in the April 2008 NATO meti ise ittifak ile tüm bağlarını koparma- Summit in Bucharest, where he shared his yarak Almanya’nın Termez üssünde kal- vision on prospects for stabilizing the situ- masına izin vermiştir. 2008 yılında Özbek ation in Afghanistan, signified the parties’ Cumhurbaşkanı Karimov’un Bükreş’teki willingness to gradually mend their relations NATO Zirvesi’ne katılarak Afganistan’daki and resume security cooperation. Indeed, durumun dengelenmesi adına vizyonunu NATO was interested in Uzbekistan’s active paylaşması, tarafların aralarındaki ilişkileri involvement in the Northern Distribution kademeli olarak iyileştirmeye hazır olduk- Network (NDN) established to supplement larını ve güvenlik işbirliğine devam etme the unreliable Pakistan route for non-military isteğini göstermiştir. supplies to the ISAF, while Tashkent sought Aslında NATO, ISAF’a gönderilen askeri political and commercial gains from serving olmayan malzemelerin gönderiminde kul- as a transit country. In addition, Washington lanılan ve güvenilir olmayan Pakistan ro- and its NATO allies encouraged Uzbekistan to tasına destek olarak kurduğu Kuzey Dağı- participate in infrastructure projects related tım Şebekesi’ne (NDN) Özbekistan’ın aktif to Afghanistan, including building railways, olarak katılmasını istemekteydi. Bu yüzden bridges, and power transmission lines. Özbekistan ile ilişkilerin düzeltilmesi konu- In 2009, Uzbekistan joined the NDN by suna ilgi duymaktaydı. Taşkent ise transit allowing NATO to use the Navoi airport for ülke olarak politik ve ticari kazanımlar elde transporting non-lethal cargos into Afghan- etmeyi amaçlamaktaydı. Dahası Washing- istan, while in 2011 the Hairatan-Mazar-i- ton ve NATO müttefik güçleri Özbekistan’ı Sharif railway line constructed by Uzbekistan Afganistan’daki demiryolları, köprüler ve Railways became an important NDN supply enerji nakil hatlarının altyapı çalışmalarına route. In the subsequent years, Uzbekistan’s dahil olması için cesaretlendirmeyi de he- significance for NATO continued to grow as deflemekteydi.

182 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER the alliance used the country’s territory as 2009’da Özbekistan NDN’e katılarak an alternative transportation option for its NATO’nun Navoi havalimanını tehlikeli ol- phased withdrawal from Afghanistan based mayan kargoların Afganistan’a ulaştırılma- on a reverse transit agreement signed in June sı için kullanmasına izin vermiştir. 2011’de 2012. As the United States and other NATO ise Özbek Demiryolları tarafından inşa edi- states realized that the cost of shipping used len Hairatan-Mezar-ı-Şerif demiryolu NDN military vehicles and equipment back to their için önemli tedarik yollarından biri haline home bases often exceeded their value, the gelmiştir. İlerleyen yıllarda Özbekistan’ın Uzbek government offered to keep NATO’s NATO için önemi giderek artmıştır. Örne- military surplus in exchange for transit rights. ğin Haziran 2012’de Afganistan’dan çekil- Eventually, despite the arms sales restrictions me sürecinde Özbekistan ile geri dönüş in place against Uzbekistan and concerns transit anlaşması imzalanarak Özbekistan about its poor human rights record, Tashkent toprakları alternatif ulaşım seçeneği olarak succeeded in persuading NATO to transfer kullanılmıştır. parts of its excess military equipment used ABD ve diğer NATO üyeleri askeri araç- in Afghanistan to Uzbekistan, including un- ların ve ekipmanların geldikleri üslere geri manned aerial vehicles, armored vehicles, gönderilme sürecindeki nakliye masrafının navigation equipment, mine detectors, and gönderilecek olan teçhizatın değerini ge- night-vision goggles. It was announced that çeceğini fark etmiştir. Aynı zamanda Öz- this military aid would only be used for de- bek hükümeti NATO’ya fazla kalan askeri fensive purposes, helping Uzbekistan to im- araç ve ekipmanını transit haklarından do- prove its border security and capacity to carry ğan alacaklarına karşılık olarak kendisine out counterterrorism and counter narcotics bırakmasını teklif etmiştir. Netice olarak Özbekistan’a karşı silah satış kısıtlamaları operations. olmasına rağmen, ve her ne kadar zayıf in- With the revival of strategic ties between san hakları siciline sahip olsa da Taşkent, NATO and Uzbekistan, the alliance’s Science NATO’yu Afganistan’da kullanılan ve aşırı for Peace and Security (SPS) program that miktarda kalan askeri teçhizatının bir bö- offers funding, expert advice and technical lümünü kendisine bırakması konusunda support for result-oriented security-relevant ikna etmeyi başarmıştır. Bunların arasında joint projects involving scientists and officials insansız hava araçları, zırhlı araçlar, navi- has become one of the important conduits gasyon ekipmanları, mayın dedektörleri ve of bilateral cooperation. Under the SPS pro- gece görüşü gözlükleri bulunmaktadır. Ya- gram, NATO assisted the country in dispos- pılan açıklamada, verilen askeri ekipmanlar ing of 1,023 tons of mélange, a highly toxic askeri yardım olarak nitelendirilerek sade- substance used as a liquid rocket fuel oxidizer ce savunma amaçlı kullanılacağı belirtilmiş in Soviet small and medium range missiles. olup Özbekistan’ın sınır güvenliği, anti-te- The “Uzbekistan Mélange” project was imple- rörizm ve narkotik kaçakçılığı operasyon- mented following the request of the Uzbek larına katkı sağlayacağı ifade edilmiştir. government at the Oqtosh military base in İlişkilerin iyileşmeye başlaması ile NATO the Samarkand region from November 2008 ve Özbekistan arasındaki stratejik bağlar to October 2010. It involved safe neutraliza- yeniden canlanmıştır. İkili ilişkilerde müt- tion of mélange that had posed a risk to the tefiklerin finansal kaynak ve tecrübe pay- local population and environment due to de- laşımının yanı sıra devlet yetkilileri ve bilim teriorating storage conditions by means of adamlarını bir araya getiren sonuç odaklı the NATO mobile conversion plant previously güvenlik alanı ile ilgili teknik destek sağla- used in Azerbaijan. The SPS program covered mada ortak projeleri organize eden Barış the operational costs, while the NATO Main- ve Güvenlik Bilim (SPS) programı önemli tenance and Supply Agency supervised the iletişim kanallarından biri haline gelmiş- project and the Turkish MD2 company oper- tir. SPS programı altında NATO Sovyetler ated the plant with the help of locally trained Birliği’nde küçük ve orta menzilli füzelerde experts. The Uzbek government provided an roket yakıtı oksidan maddesi olarak kulla-

183 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA in-kind contribution in the form of neces- nılan oldukça zehirli bir madde olan 1,023 sary chemicals, infrastructure and logistical ton mélange’ın imha edilmesine yardımcı support. In addition, as part of the SPS pro- olmuştur. “Özbek Mélange” projesi Özbe- gram, Uzbekistan has received grant awards kistan hükümetinin isteği üzerine Semer- for a number of scientific projects of social, kant bölgesindeki Oqtosh askeri üssünde economic and environmental importance Kasım 2008 ile Ekim 2010 arasında gerçek- covering various areas, including disaster leştirilmiştir. Proje, mélange’ı güvenli nötr- prevention, transboundary water pollution, leştirme işlemini de kapsamıştır, çünkü sak- drinking water safety, food security, and in- lama koşullarının kötüleşmeye başlaması ternet access. hem yerel halk hem de çevre için risk oluş- In May 2014, the Office of the NATO Liai- turmaktaydı. Bu işlemin gerçekleştirilmesi son Officer for Central Asia previously based için daha önce Azerbaycan’da da kullanılan in Astana was officially opened in Tashkent NATO’nun mobil tesisi Özbekistan’da da (it functioned de facto since the summer of kurulmuştur. SPS programı operasyonel 2013) during a visit by James Appathurai, maliyetleri karşılamış olup NATO Bakım ve the NATO Secretary General’s Special Repre- Tedarik Ajansı projenin gidişatını denetle- sentative for the Caucasus and Central Asia. miştir. Türk MD2 firması ise yerel uzman- Along with the regional office, Appathurai ların yardımıyla tesisi işletmiştir. Özbek also inaugurated the NATO Depository Li- hükümeti de gerekli kimyasalları, altyapı brary at the University of World Economy ve lojistik desteği sağlamıştır. Ayrıca, SPS and Diplomacy in Tashkent. Some observers, programı çerçevesinde Özbekistan, afet especially in Moscow, perceived the opening önleme, sınır aşan su kirliliği, içme suyu of the office as a geopolitical move by the al- güvenliği, gıda güvenliği ve internet erişi- mi de dahil olmak üzere çeşitli alanları kap- liance, as well as an evidence of Uzbekistan’s sayan sosyal, ekonomik ve çevresel öneme further drift away from Russia, but, according sahip pek çok proje için hibe almıştır. to NATO officials, this decision was not polit- Daha önce Astana’da bulunan NATO ically motivated and was part of a regular re- Orta Asya İrtibat Görevlisi Ofisi, Mart gional rotation process. Small in size, the of- 2014’de NATO Genel Sekreteri Kafkaslar fice served as NATO’s diplomatic focal point ve Orta Asya Özel Temsilcisi James Ap- on the ground and supported the alliance’s pathurai’nin ziyareti sırasında resmi olarak engagement with the Central Asian govern- Taşkent’te açıldı (2013 yazından itibaren fi- ments strengthening bilateral relations across ilen çalışmaktaydı). Bölge ofisinin yanı sıra all partnership areas. The Liaison Officer was Appathurai, Taşkent’teki Dünya Ekonomisi also responsible for coordinating NATO’s ac- ve Diplomasi Üniversitesi’nde Derleme Kü- tivities in the region with other international tüphanesi’nin de açılışını yaptı. Bazı göz- actors, including the missions of the United lemciler, özellikle Moskova’dakiler, ofisin Nations, the Organization for Security and açılışını hem müttefiklerin jeopolitik bir Cooperation in Europe, the European Union, hamlesi hem de Özbekistan’ın Rusya’dan and the International Committee for the Red uzaklaştığının kanıtı olarak değerlendirdi- Cross, as well as the embassies of the NATO ler. Ancak NATO yetkilileri bu kararın politik member states. However, in November 2016, inisiyatif içermemekte olduğunu belirterek as a result of the internal budgetary review, kararı rutin bölgesel ofis rotasyonu olarak the NATO Secretary General cancelled the değerlendirdiler. Her ne kadar küçük bo- position of a NATO Liaison Officer for Central yutta olsa da ofis NATO’nun sahadaki dip- Asia, which led to the closure of the Tashkent lomatik odak noktası olarak müttefiklerin office starting April 1, 2017. Orta Asya devletleri ile irtibatlarına destek Nevertheless, Uzbekistan and NATO con- verilmesi ile tüm ortaklık alanlarında ikili tinue to redevelop and enhance their political ilişkilerin güçlendirilmesine katkı sağla- dialogue and practical relations through the maktadır. NATO Headquarters and military structures. İrtibat Görevlisi, NATO’nun Birleşmiş The parties cooperate in a broad range of Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teş-

184 CHAPTER 2. POLITICAL AND ECONOMIC COOPERATION OF THE EURASIAN COUNTRIES: INTERNATIONAL AND REGIONAL ASPECTS BÖLÜM 2. AVRASYA ÜLKELERİNDE SİYASİ VE EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ: ULUSLARARASI VE BÖLGESEL YÖNLER areas, including the development of armed kilatı, Avrupa Birliği ve Uluslararası Kızılhaç forces, defense policy and strategy, counter- Komitesi ve NATO üye ülkelerinin elçilikleri ing current security threats, civil emergency gibi uluslararası aktörlerle de aktivitelerinin planning, and disaster-relief coordination. organize edilmesinden sorumludur. Fakat Since 2013, under its Defense Education Kasım 2016’da iç bütçe incelemesi sonu- Enhancement Program, the alliance contrib- cunda NATO Genel Sekreterliği’nin NATO utes to the professionalization of the Uzbek Orta Asya İrtibat Görevlisi pozisyonunu ip- officer corps, and mutual military education tal etmesi üzerine, Taşkent’teki ofis 1 Nisan exchanges have intensified with the open- 2017’de kapatılmıştır. ing of the PfP Training Center at Uzbekistan’s Ne var ki, Özbekistan ve NATO politik Ministry of Defense. While the new leader- diyaloglarını ve pratikteki ilişkilerini yeni- ship in Tashkent keeps pursuing the policy of den geliştirmeye ve güçlendirmeye NATO non-alignment with any military or political Karargahı ve askeri kurumları aracılığı ile bloc, comprehensive and pragmatic cooper- devam etmektedir. Taraflar, silahlı kuvvet- ation with NATO appears to be in the coun- lerin geliştirilmesi, savunma politikası ve try’s interest to be able to maintain equidis- strateji, mevcut güvenlik tehditlerine kar- şı tedbirler, sivil acil durum planlaması ve tance from the major centers of power. In its afet yardımı koordinasyonu gibi geniş bir turn, NATO is expected to increase the level alanda işbirliklerini sürdürmektedir. 2013 of cooperation with Uzbekistan assisting it in yılında Savunma Eğitimini Geliştirme Prog- defense capacity building, given Tashkent’s ramı kapsamında Özbekistan Savunma essential role in ensuring regional security Bakanlığında PfP Eğitim Merkezi açılmış- and promoting integration among the Cen- tır. Merkezin açılmasıyla müttefikler Özbek tral Asian states. subay birliklerinin profesyonelleşmesine katkı sağlama çalışmaları ile karşılıklı askeri eğitim değiş tokuşları artırmaktadır. Taşkent’teki yeni liderlik herhangi bir askeri veya politik bloğa katılmayarak bağımsızlık politikasını devam ettirmektedir. Yanı sıra, NATO ile kapsamlı ve pragmatik işbirliği içerisinde olmak, önemli güç merkezlerine eşit mesafede durmasına yardımcı olan bir ülke çıkarıdır. Buna karşılık olarak, Taşkent’in bölgesel güvenliğin sağlanması ve Orta Asya devletleri arasındaki entegrasyonun sağlanmasındaki önemli rolünü göz önüne alarak NATO, Özbekistan’ın savunma kapasitesini artırmasına katkı sağla- makta ve Özbekistan ile işbirliğini artırmayı amaçlamaktadır.

185 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK

CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION

BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK DEVELOPMENTS IN TRANSPORTATION INFRASTRUCTURE

TAŞIMACILIK ALTYAPISINDA GELİŞMELER EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

190 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK FIFTH ANNIVERSARY OF BELT AND ROAD INITIATIVE: RESULTS AND PROSPECTS KUŞAK VE YOL GİRİŞİMİNİN BEŞİNCİ YILDÖNÜMÜ: SONUÇLAR VE BEKLENTİLER

Asset Ordabayev *

In September 2013, at Nazarbayev Univer- Eylül 2013’te Astana’daki Nazarbayev sity in Astana, Chinese President Xi Jinping Üniversitesi’nde Çin Devlet Başkanı Xi Jin- spoke of the need for cooperation between ping, Orta Asya ve Çin arasındaki işbirliği Central Asia and China and proposed the de- ihtiyacından söz etmiş ve Çin’den başlaya- velopment of the Silk Road Economic Belt, rak Orta Asya üzerinden Avrupa’ya kadar which would revive a land route from China uzanan kara yolunu yeniden canlandıracak to Europe via Central Asia. Further, in October İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’nın geliştirilme- 2013, Xi spoke at the Indonesian Parliament sini önermiştir. Ekim 2013’te Xi, Endonez- and announced the creation of the 21st Cen- ya Parlamentosu’nda yaptığı konuşmada tury Maritime Silk Road that would expand Çin’in denizcilik stratejik alanını her yönde China’s maritime strategic space in every di- genişletecek olan 21. Yüzyıl Deniz İpek Yo- rection. Thus, a new initiative was born, which lu’nun inşa edilmesini duyurmuştur. Böy- experienced several rebranding attempts be- lece, Kuşak ve Yol Girişimi (KYG) olarak fore being named the Belt and Road Initia- adlandırılmadan önce birkaç kere mar- tive (BRI). The global objectives of the BRI is kalandırıldıktan sonra bu yeni bir girişim to connect regions and continents with each ortaya çıkmıştır. KYG’nin küresel hedefleri, other by building new trade routes and to en- yeni ticaret yolları inşa ederek bölgeleri ve able landlocked countries to become part of kıtaları birbirine bağlamak ve denize kıyısı world trade. olmayan ülkelerin dünya ticaretinin bir par- Today the BRI is a gigantic project in which çası haline gelmesini sağlamaktır. 70 countries are involved, while total Chinese Bugün KYG, 70 ülkenin dâhil olduğu investment could reach about $4 trillion, devasa bir proje olup toplam Çin’in yatı- with some experts believing that its full im- rımının yaklaşık 4 trilyon dolara ulaşma plementation would cost approximately $8 potansiyeli bulunmaktadır. Bazı uzmanlara trillion. During these five years, the initiative göre, KYG’nin tam olarak uygulanmasının has significantly evolved, and its goal is not maliyeti yaklaşık 8 trilyon dolar civarında only to develop transport infrastructure. Oth- olması tahmin edilmektedir. Bu beş yıl bo- er goals include the creation of industries, for yunca girişim önemli ölçüde gelişmiş ve bu example, the transfer of about 50 enterpris- girişimin hedefi sadece ulaşım altyapısını es to Kazakhstan, the construction of “soft” geliştirmekle kalmayarak, bunun ötesine infrastructure through trade promotion, the geçmektedir. Diğer hedefler arasında ise development of financial ties, cultural inter- endüstrilerin oluşturulması, örneğin 50’ye action, and “people-to-people” relations. So, yakın işletmenin Kazakistan’a transferi, ti- five years are the first milestone, which gives caretin geliştirilmesi yoluyla “yumuşak” a reason to sum up some achievements and altyapının inşası, finansal bağların gelişti- draw preliminary conclusions. rilmesi, kültürel etkileşim ve insanlar arası Immediately after its announcement, the ilişkiler yer almaktadır. Yani, beş yıl, bazı ba- Chinese initiative triggered geopolitical and şarıları özetlemek ve ön sonuçların incelen- geo-economic shifts throughout the Eurasian mesi noktasında ilk dönüm noktasıdır.

* PhD student, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

191

* Eurasian Research Institute, Kazakstan. [email protected] EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA continent. Foreseeing such course of events, Açıklanmasının hemen ardından Çin the Chinese leadership tried to disavow it by girişimi, Avrasya kıtası boyunca jeopolitik prioritizing only the pursuit of mutual eco- ve jeo-ekonomik değişimleri tetiklemiştir. nomic interests and proclaiming win-win co- Bu tür olayları öngören Çin liderliği, tüm operation for all participants. Subsequently, katılımcılar için bu projenin ortak kazanç Chinese President Xi Jinping expanded this sağlayacağını ve kazan-kazan bir işbirliği rhetoric, presenting the BRI as support for olduğunu ilan etmektedir. Çin Devlet Baş- the liberalization of world trade and glo- kanı Xi Jinping, bu retoriği genişleterek balization. It looked particularly impressive KYG’yi dünya ticaretinin serbestleşmesi ve against the background of Trump’s policy, küreselleşme sürecine destek olacak olan bir proje olarak sunmuştur. Bu, ticaret sa- which initiated trade wars, indicating that the vaşlarını başlatan ve ABD’nin artık küre- United States no longer intends to sponsor selleşmeyi desteklemeyi amaçlamadığını globalization. belirten Trump’ın politikası çerçevesinde The BRI has created opportunities for özellikle dikkat çekici bulunmuştur. poor and developing countries to open up to KYG, yoksul ve gelişmekte olan ülkeler the world and become part of global trade, için dünyaya açılma ve küresel ticaretin and all this happens at a time when capital bir parçası olma fırsatları yaratmış ve tüm outflows have begun from the economies bunlar, bu ülkelerin ekonomilerinden ser- of these countries. A comparison with the maye çıkışlarının başladığı bir zamanda Marshall Plan creates a positive background gerçekleşmiştir. Marshall Planı ile yapılan for China around its initiative. Similar to the karşılaştırma, Çin’in girişimi için olumlu United States after World War II, when Wash- bir arka plan oluşturmaktadır. İkinci Dün- ington assumed responsibility for restoring ya Savaşı’ndan sonra Avrupa’yı eski haline Europe, now China takes on the burden to getirme sorumluluğunu üstlenen ABD’ye evolve the transport and logistics infrastruc- benzer şekilde Çin, dünya ticaretinin çıkar- tures in countries that are left out of the ben- ları dışında kalan ülkelerde ulaşım ve lojis- efits of world trade. tik altyapılarını geliştirme sorumluluğunu However, not everything is as good as it üstlenmektedir. seems. China gives loans on specific condi- Ancak, her şey göründüğü gibi iyi du- tions that do not always contribute to the rumda değildir. Çin, belirli koşullarda kre- development of local economies. Beijing diler vermektedir. Bu, yerel ekonomilerin commits to working with Chinese companies gelişimine her zaman katkıda bulunma- and buying materials in China. At the same yabilir. Pekin, Çin şirketleri ile çalışmayı ve time, access to international and local com- malzemeleri Çin’de satın almayı taahhüt etmektedir. Aynı zamanda, açık rekabetin iş panies for participation in the construction of maliyetini azaltma ve kalitesini artırma im- infrastructure is almost always denied, even kânı bulunmasına rağmen, uluslararası ve though open competition could reduce the yerel şirketlerin altyapı inşaatına katılımına cost of work and improve its quality. More- erişim neredeyse her zaman reddedilmek- over, Chinese companies get cheap loans in tedir. Ayrıca, Çin şirketleri kendi bankala- their banks, which gives them an opportunity rından ucuz krediler almakta, bu da onlara to develop the related infrastructure around ilgili demiryolları ve otoyollarının altyapıla- railways and highways. We have seen this rını geliştirmelerine fırsat vermektedir. Bu, very clearly in Central Asia where local small yerel küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni and medium businesses do not have an op- bir işe başladığında maliyetlerini karşılama portunity to defray costs when starting a new fırsatına sahip olmadıkları Orta Asya’da business. açıkça görülmektedir. In the meantime, China is actively issuing Bu arada Çin, büyük miktarda dış borcu loans to countries that already have large ex- olan ülkelere aktif olarak kredi vermekte- ternal debts. Thus, these countries may face dir. Dolayısıyla, altyapı planlanan faydaları

192 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK a threat of default, if the infrastructure does sağlayamadığı durumlarda, bu ülkeler iflas not bring the planned benefits. For example, tehdidi ile karşı karşıya kalabilir. Örneğin, Sri Lanka was forced to hand over the seaport Sri Lanka, borçlarını ödemek için Hamban- of Hambantota to China for rent to pay off its tota limanını Çin’e kiraya vermek zorunda debts. Moreover, part of this debt was formed kalmıştır. Ayrıca, bu borcun bir kısmı, Çin’in because of the loans which China gave for limanın inşası için verdiği krediler nedeniy- the construction of the seaport. It is worth le oluşmuştur. Pek çok uzman, Asya’daki en noting that Beijing had not tried to dissuade büyük on liman arasında yer alan Colombo the Sri Lankan leadership from constructing limanının Hambantota’daki projeyi telafi it, although a number of experts warned that etmeye imkân sağlamayacağı konusunda uyarıda bulunmasına rağmen, Pekin, Sri the nearby port of Colombo, which is among Lanka liderliğini bunu inşa etme kararından the ten largest in Asia, would not allow re- döndürmeye çalışmamıştır. couping the project in Hambantota. Aynı zamanda, Çin, kısa bir süre önce At the same time, China has recent- Cibuti’de ülke tarihinin ilk denizaşırı üssünü ly opened a naval base in Djibouti, the first açmıştır. Bu nedenle, Pakistan’daki Ham- overseas base in the country’s history, so to- bantota ve Gwadar’la birlikte, Çin’in Hint gether with Hambantota and Gwadar in Paki- Okyanusu’nda üç limanı bulunmaktadır. stan, it turns out that China already has three Gwadar ve Hambantota’nın gelecekte Çin ports in the Indian Ocean. There is no guar- savaş gemilerine hizmet etmeyeceği konu- antee that Gwadar and Hambantota will not sunda herhangi bir garanti bulunmamak- service Chinese warships in the future. All this tadır. Bütün bunlar, Pekin’in “İnciler Dizisi” fits into the logic of Beijing’s strategy called stratejisinin mantığına uymaktadır. “İnci- “String of Pearls”. The term “String of Pearls” ler Dizisi” terimi, ilk kez 2004 yılında ABD itself was first mentioned in the report titled Savunma Bakanlığı için ABD danışmanlık “Energy Futures in Asia”, which was prepared firması Booz Allen Hamilton tarafından by the U.S. consulting firm Booz Allen Ham- hazırlanan “Energy Futures in Asia” baş- ilton for the U.S. Department of Defense in lıklı raporda bahsedilmiştir. Burada “dizi”, 2004. A “string” designated a number of ports gelecekte Çin Donanması’nın üs için kul- in the Indian Ocean, which could be used in lanılabileceği Hint Okyanusu’ndaki bir dizi the future for basing by the Chinese Navy. It limana işaret etmektedir. Çin’in Hint Ok- was assumed that China would expand its yanusu’ndaki varlığını genişleteceği öne presence in the Indian Ocean, which is a key sürülmüştür. Çünkü Çin-Avrupa ticaretinin to Chinese-European trade and in providing gelişimi ve Çin’e enerji kaynaklarının ulaştı- China with energy resources. rılması konusunda oldukça önemlidir. Çin’in Hint Okyanusu’ndaki faaliyetleri In the first place China’s activity in the Indi- Hindistan’ı ve ABD’yi endişelendirmekte- an Ocean worries India and the United States. dir. Burada Çin Donanmasının ortaya çıkışı, The appearance of the Chinese Navy here Hindistan’ın ulusal güvenliğine doğrudan is a direct threat to India’s national security. bir tehdit oluşturmaktadır. Pekin ile Delhi There is enough disagreement between Bei- arasında doğrudan askeri çatışmalara yol jing and Delhi that could lead to direct mili- açabilecek kadar anlaşmazlık söz konusu- tary clashes. For example, in the summer of dur. Örneğin, 2017 yazında Çin ile Hindis- 2017, the controversy over Plateau Doklam, tan’ın müttefiki Bhutan arasında tartışılan an area disputed between China and India’s bir bölge olan Doklam Yaylası üzerindeki ally Bhutan, almost led to war. Therefore, Del- hak iddiaları neredeyse savaşa yol açmıştır. hi is inclined to view the actions of China in Bu nedenle, Delhi, Çin’in Hint Okyanusu’n- the Indian Ocean as an attempt at strategic daki eylemlerini stratejik kuşatma girişimi encirclement. olarak görmeye eğilimlidir. Meanwhile, Washington’s interests in the Bu arada, Washington’un Hint Okyanu- Indian Ocean are linked to its global domi- su’na olan ilgileri, küresel hâkimiyet strate-

193 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA nation strategy. All key trade routes between jisiyle bağlantılıdır. Asya ve Avrupa arasın- Asia and Europe pass through the Indian daki tüm ticaret yolları Hint Okyanusu’ndan Ocean, and the United States has the monop- geçmekte ve ABD bu yolları koruma tekeli- oly on protecting these routes. Protection of ne sahiptir. Okyanusta ticaretin korunması trade and ensuring peace, security and free- ve barış, güvenlik ve seyir özgürlüğünün dom of navigation in the ocean are among sağlanması, dünyada Amerikan üstünlü- the key pillars of American supremacy in the ğünün temel unsurları arasındadır. Dolayı- world. Consequently, the Chinese navy in sıyla, Hint Okyanusu’ndaki Çin donanması, the Indian Ocean is one of the factors in the Çin ve ABD arasında ortaya çıkan küresel emerging global confrontation between Chi- çatışmanın etkenlerinden biridir. Genel olana and the United States. Overall, the imple- rak, KYG projelerinin uygulanması, Çin’in mentation of the BRI projects will be directly artan etkisi ve büyüyen dış politika hedef- related to the rising influence of China and its leri ile doğrudan ilişkili olacaktır. growing foreign policy ambitions. Aynı zamanda, son beş yılda KYG’nin uy- At the same time, over the past five years, gulanmasına eşlik eden bir başka faktörü daha açıklamak mümkündür ki bu da proje it is possible to single out yet another factor değerlendirme kriterleri eksikliğidir. Girişim accompanying the implementation of the kapsamında geniş bir etkileşim yelpazesi, BRI, which is the lack of project evaluation cri- değerlendirilme sürecindeki kriterlerin net teria. A wide range of interaction within the olmaması nedeniyle bulanık bir yapıdadır. initiative blurs any criteria for its evaluation. Başlangıçta KYG, ortaya çıkmadan önce In the beginning, the BRI collected all the göz önünde bulundurulan tüm devletlera- interstate projects that were under consider- rası projeleri toplamıştır. Daha sonra odak ation before its emergence. Then the focus noktası, KYG döneminde geliştirilen pro- has turned to the projects developed during jelere kaymıştır. Ancak, ne kadarının ve ne the BRI time. However, it is very difficult to zaman uygulanacağını kesin olarak söyle- say unequivocally how many of them will be mek çok zordur. implemented and when. Bununla birlikte, detayların eksikliğinin However, the lack of specifics has its Çin liderleri için olumlu ve olumsuz yanla- positive and negative sides for the Chinese rı bulunmaktadır. Bu format, manevra için leaders. This format provides a room for bir yer sağlamaktadır: örneğin, hem ülke maneuver: for example, you can operate içinde hem de ülke dışında izleyicileri etki- with a total amount of investment, which is leyen büyük yatırım miktarı ile çalışabilirsi- enormous and impresses audiences both in- niz. Bulanık kriterler, herhangi bir projenin side and outside of the country. The blurry başarılı olarak konumlandırılmasına imkân criteria allow to position any project as suc- tanımaktadır. Yukarıda sözü edilen Çin iş- cessful. With regard to the above- mentioned letmelerinin Kazakistan’a devredilmesi ile transfer of Chinese enterprises to Kazakhstan, ilgili olarak, Kazakistan’ın ilgili hükümet there is still no clarity how the number 50 kurumlarından bazı uzmanlar ve yetkililer appeared, although some experts and offi- en az 100 belki daha fazla girişimin oldu- cials from Kazakhstan’s relevant government ğunu belirtmesine rağmen, 50 sayısının agencies noted that there were at least 100 nasıl ortaya çıktığı konusunda henüz netlik enterprises, if not more. Then, against the bulunmamaktadır. Kazakistan vatandaşla- background of the negative reaction of Ka- rının olumsuz tepkilerinin ardından Çin’in zakhstan’s citizens, the rhetoric has changed, “kirli” üretiminin kaçınılmaz transferi hak- with rumors spreading on the internet about kında internette yayılan söylentiler ile re- the imminent transfer of China’s “dirty” pro- torik değişmiştir. Artık sadece transferden duction. Now the conversation is not about değil, Kazakistan’da üretim yapmak için the transfer, but about joint projects to create ortak projelerden de söz edilmektedir. Aynı production in Kazakhstan. At the same time, zamanda, herhangi bir işbirliği çalışması bu nominal 50 işletmenin bir parçası ola-

194 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK any collaborative work will be conducted as rak yapılacaktır. Her durumda kriterlerin ve part of these nominal 50 enterprises. In any göstergelerin bulanıklaşması, tamamlan- case, the blurring of criteria and indicators mış olan çalışmaları değerlendirmeyi zor- makes it difficult to evaluate work that has laştırmakta ve KYG kapsamında gelecekte- been completed and can affect the develop- ki projelerin gelişimini etkileyebilir. ment of future projects under the BRI. Sonuç olarak, KYG’nin, jeopolitik ve de- To sum up, we can distinguish two key ğerlendirmede göstergelerin eksikliği gibi trends of the BRI, which are geopolitics and iki temel eğilimini ayırt edebilmektedir. the lack of indicators to assess. They in turn Bunlar, girişimin başlıca sorunlarının orta- lead to the emergence of the main problems ya çıkmasına neden olmakta: borç tuzağı, of the initiative: debt trap, opacity, poor im- opaklık, nüfus arasında kötü imaj ve birçok age among the population and association ülkede yüksek düzeyde yolsuzluklar ile iliş- with high levels of corruption in a number ki, ABD dâhil olmak üzere Batı ülkelerinde of countries, a change of attitude towards KYG’ye karşı tutumun olumludan olumsu- the BRI from positive to negative among za değişmesi ve bir dizi bölgesel aktörle büyüyen tartışmalardır. KYG’nin etkin bir the Western countries, including the Unit- şekilde uygulanabilmesi için, Çin’in yakın ed States, and a growing controversy with a gelecekte gerginlik derecesini azaltması ve number of regional players. For effective im- projelerin şeffaflığını arttırması gerekecek- plementation of the BRI, China will most like- tir. Bugün, Pekin, KYG’nin amacının sade- ly need to reduce the degree of tension and ce Çin’in jeopolitik gündemi değil, küresel increase the transparency of projects in the kalkınma olduğunu dünyaya ikna etme near future. Today, Beijing faces the challenge zorluğuyla karşı karşıya kalmaktadır. of convincing the world that the BRI’s aim is global development, and not just China’s geopolitical agenda.

195 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

196 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK THE ROLE OF PAKISTAN IN CHINA’S TRANSPORTATION PROJECTS ÇİN’İN ULAŞIM PROJELERİNDE PAKİSTAN’IN ROLÜ

Dinara Taldybayeva *

Within the framework of the New Silk Yeni İpek Yolu stratejisi bünyesinde Çin, Road strategy, China is focused on the im- İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21. Yüzyıl plementation of its long-term strategic Belt Deniz İpek Yolu projelerini içeren uzun va- and Road Initiative (BRI), which includes the deli stratejik Kuşak ve Yol Girişimi’nin (KYG) Silk Road Economic Belt and the 21st Century hayata geçirilmesine odaklanmaktadır. Çin Maritime Silk Road projects. Unveiled during Devlet Başkanı Xi Jinping’in Eylül 2013’te Chinese President Xi Jinping’s visit to Astana Astana’ya yaptığı ziyaret kapsamında açık- in September 2013, the BRI was presented as lanan KYG, Avrasya’da altyapı ve ekono- a development strategy to boost infrastruc- mik bağlantıyı artırmak için bir kalkınma ture and economic connectivity throughout stratejisi olarak sunulmuştur. KYG projesi Eurasia. The BRI project covers a large geo- Doğu’da Çin’den başlayarak Kuzey’de Rus- graphical area extending from China in the ya, Güney’de Myanmar ve Batı’da Atlantik east to the Atlantic Ocean in the west, Russia okyanusuna kadar büyük bir coğrafyayı in the north and Myanmar in the south, and kapsamakta olup, güzergâh üzerindeki ül- is designed to increase mutual trade between keler arasında karşılıklı ticareti artırmak için the countries along the route. tasarlanmıştır. Since China attaches great importance Çin, Avrupa ile ticaret hacminin geniş- to the transport infrastructure development, lemesine katkıda bulunabilecek ulaşım which could contribute to trade expansion altyapısının geliştirilmesine büyük önem between China and Europe, Pakistan occu- vermektedir ve bu doğrultuda ülkenin ti- pies a special place in Beijing’s plans towards cari ilişkilerinin iyileştirilmesi planları çer- improving trade flows. Due to its geostrategic çevesinde Pakistan önemli bir yer tutmak- location, rich human and natural resources, tadır. Jeostratejik konumu, zengin insani as well as enormous potential for economic ve doğal kaynakları ile ekonomik büyüme growth, Pakistan plays a special role in the için muazzam potansiyeli nedeniyle Pakis- revitalization of the Silk Road. In fact, the Chi- tan, İpek Yolu’nun yeniden canlandırılma- na-Pakistan Economic Corridor (CPEC) is one sında özel bir rol oynamaktadır. Nitekim of the key projects in the field of transport Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC), and communications that is funded by Chi- KYG kapsamında Çin tarafından finanse na under the BRI. An idea to create the CPEC edilen ulaşım ve iletişim alanındaki önemli was first expressed by Premier of the State projelerden biridir. CPEC’yi oluşturma fikri Council of China Li Keqiang during his visit to ilk olarak Mayıs 2013’te Pakistan’a yaptığı Pakistan in May 2013. In July 2013, during the ziyarette Çin Devlet Konseyi Başbakanı Li visit of then Prime Minister of Pakistan Mu- Keqiang tarafından dile getirilmiştir. Tem- hammad Nawaz Sharif to China, the parties muz 2013’te dönemin Pakistan Başbakanı signed a memorandum of understanding on Muhammed Navaz Şerif’in Çin’e yaptığı the CPEC, which has given a new impetus to ziyarette taraflar, CPEC hakkında bir- mu bilateral cooperation. Finally, during Xi Jin- tabakat anlaşmasını imzalamışlardır. Bu ping’s official visit to Pakistan in April 2015, anlaşma, ikili işbirliğine yeni bir ivme ka- the parties inked agreements aimed at in- zandırmıştır. Son olarak, Xi Jinping’in Nisan vesting $46 billion towards the establishment 2015’te Pakistan’a yaptığı resmi ziyarette

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

197 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA of the CPEC. A detailed master plan for the taraflar, CPEC’yi kurma amacında 46 milyar CPEC for 2017-2030 was officially made pub- dolarlık yatırım anlaşmalarını imzalamışlar- lic on May 15, 2017. dır. CPEC için 2017-2030 yıllarını kapsayan The CPEC covers China’s Xinjiang Uyghur ayrıntılı bir ana plan resmi olarak 15 Mayıs Autonomous Region (XUAR) and the entire 2017’de kamuoyuna açıklanmıştır. territory of Pakistan. Through the joint plan- CPEC, Çin’in Xinjiang Uygur Özerk Böl- ning and development of highways, railways, gesi’ni (XUAR) ve Pakistan’ın tamamını ports, aviation and other infrastructure, Bei- kapsamaktadır. Karayolları, demiryolları, li- jing intends to further advance its Western manlar, havacılık ve diğer altyapıların ortak Development strategy and promote eco- planlanması ve geliştirilmesi yoluyla Pekin, nomic and social development in XUAR. The Batı Kalkınma stratejisini ilerletmeyi ve XU- following road and rail projects were initiated AR’da ekonomik ve sosyal gelişmeyi teşvik within the CPEC: 1) Karakoram Highway (KKH) etmeyi amaçlamaktadır. CPEC bünyesinde Phase II (120-kilometer long Thakot-Have- aşağıdaki yol ve demiryolu projeleri başla- lian Section); 2) Peshawar-Karachi Motorway tılmıştır: 1) Karakurum Karayolu’nun (KKK) (392- kilometer long Multan-Sukkur Section); ikinci aşaması (120 kilometre uzunluğun- 3) Khuzdar-Basima Road N-30 (110 kilome- daki Takot-Havelian kısmı); 2) Peşaver-Ka- ters); 4) D.I. Khan (Yarik) - Zhob (N-50) Phase-I raçi Otoyolu (392 kilometre uzunluğundaki (210 kilometers); 5) KKH Thakot-Raikot N35 Multan-Sukkur kısmı); 3) Huzdar-Basima (136 kilometers); 6) Line ML-1 expansion; 7) Yolu N-30 (110 kilometre); 4) D.İ.Han (Ya- Havelian Dry port. rik) - Job (N-50) birinci aşaması (210 kilo- It is not a secret that one of the core CPEC metre); 5) KKK Takot-Raykot N35 (136 kilo- projects is the construction of the second metre); 6) ML-1 hattının genişletilmesi; 7) phase of the KKH. In December 2015, the Havelian Kuru limanı. Pakistan National Highway Authority and the CPEC projelerinin en önemlilerinden China Road and Bridge Corporation signed birisi KKK’nin ikinci aşamasının inşasıdır. a contract worth $1.315 billion for the con- Aralık 2015’te Pakistan Ulusal Karayolları struction of a 120-kilometer long highway İdaresi ve Çin Karayolu ve Köprü Şirketi, between Havelian and Thakot, which is aimed Havelian ile Takot arasında 120 kilometre at expanding and upgrading Pakistan’s trans- uzunluğundaki otoyolun inşası için 1.315 port infrastructure, deepening its econom- milyar dolarlık bir sözleşme imzalamıştır. ic ties with China. In fact, the KKH Phase I, Bu, Pakistan’ın ulaşım altyapısını geniş- also known as the China-Pakistan Friendship letmenin ve geliştirmenin yanı sıra Çin ile Highway, is one of China’s most import- ekonomik bağlarını derinleştirmeyi amaç- ant transportation projects in Pakistan, the lamaktadır. Aslında, Çin-Pakistan Dostluk construction of which started in 1966 with Karayolu olarak da bilinen KKK 1. aşaması, financial support from China and was com- Çin’in Pakistan’daki en büyük taşımacılık pleted after 20 years in 1986. Beijing invested projelerinden biridir. 1966 yılında Çin’in almost $3 billion in the construction of the maddi desteği ile başlayan bu projenin in- 1300-kilometer long highway, 806 kilometers şası 20 yıl sonra 1986’da tamamlanmıştır. of which runs across the territory of Pakistan. Pekin, 806 kilometresi Pakistan toprakların- The remaining 494 kilometers of the highway dan geçen 1300 kilometre uzunluğundaki pass through China’s Xinjiang region. yolun inşasına 3 milyar dolar yatırım yap- The construction of the Gwadar seaport mıştır. Karayolunun kalan 494 kilometresi is another key project within the CPEC. The Çin’in Xinjiang bölgesinden geçmektedir. Gwadar port is strategically important due to CPEC kapsamında bir başka önemli pro- its proximity to the Persian Gulf and the Strait je ise Gwadar limanının inşasıdır. Gwadar of Hormuz, through which 40% of the world’s limanı coğrafi olarak dünyada tüketilen oil supply passes. By launching direct trans- petrolün %40’ının geçtiği Basra Körfezi ve portation links between the XUAR and the Hürmüz boğazına yakınlığı nedeniyle stra- Gwadar seaport, China reduces the distance tejik bir öneme sahiptir. XUAR ve Gwadar

198 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK to the Persian Gulf by 2,500 kilometers. Thus, limanı arasındaki doğrudan ulaşım bağlan- the CPEC will help to reduce the shipping tılarını başlatarak Çin, İran Körfezi’ne olan time from nearly 45 days to as short as 10 mesafeyi 2,500 kilometre azaltmaktadır. days. Pakistan awarded the contract for the Böylelikle, CPEC, nakliye süresinin yaklaşık port’s construction and operation to China in 45 günden 10 güne düşürülmesine imkân 2013. The China Overseas Port Holding Com- sağlamaktadır. Pakistan, 2013 yılında li- pany (COPHC) with investments amounting manı inşa etme ve işletme haklarını Çin’e to $1.62 billion plans to expand the seaport, vermiştir. China Overseas Port Holding constructing nine new multipurpose berths Company (COPHC), toplamda 1.62 milyar along 3.2 kilometers of the seafront to the dolarlık yatırım ile limanı genişletmeyi ve east of the existing berths. In addition, the mevcut rıhtımların doğusundaki sahil- COPHC is committed to increasing the sea- de 3.2 kilometre boyunca dokuz yeni çok port’s capacity to 400 million tons of cargo amaçlı rıhtım inşa etmeyi planlamaktadır. per year. It should also be stated that the Buna ek olarak, COPHC, limanın kapasitesi- state-owned Chinese company will operate ni yılda 400 milyon tona çıkarmayı taahhüt the strategic Gwadar port for a period of 40 etmektedir. Devlete ait olan Çin şirketinin years. In fact, this is the second phase of the stratejik konumdaki Gwadar limanının iş- seaport construction. The first phase was letim haklarına 40 yıl süreli sahip olduğu conducted between 2002 and 2006. belirtilmelidir. Aslında, bu, liman inşaatının Under these circumstances, it is under- ikinci aşamasıdır. İnşaatın ilk aşaması 2002 standable that China has become the largest ve 2006 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. source of foreign capital for Pakistan. As of Bu koşullar altında Çin’in, Pakistan için today, the China-financed energy and infra- en büyük yabancı sermaye kaynağı haline structure projects in Pakistan amount to more gelmesi anlaşılabilir bir durumdur. Günü- than $62 billion in assistance and invest- müzde, Çin tarafından Pakistan’da finanse ments. Moreover, in the past five years, the edilen enerji ve altyapı projelerine yapılan China-Pakistan trade has continued to grow yardım ve yatırımlar toplamda 62 milyar rapidly with the annual growth rate of 18.8% doları aşmaktadır. Ayrıca, son beş yılda on average. According to the Chinese statis- Çin-Pakistan arasındaki ticaret hacmi, yıl- tical data, the trade turnover between China lık olarak ortalama %18.8’lik bir büyüme and Pakistan totaled $87.7 billion in 2017. oranı ile hızla artmaya devam etmektedir. To conclude, the goal of the CPEC is to Çin istatistik verilerine göre, Çin ile Pakistan strengthen economic ties and cooperation arasındaki ticaret hacmi 2017 yılında 87.7 between China and Pakistan by improving milyar dolara tekabül etmektedir. the infrastructure connectivity throughout Sonuç olarak, CPEC’nin hedefi, bölgede the region. In fact, the project is expected to altyapı bağlantısını artırarak Çin ve Pakis- contribute to the economic and social devel- tan arasındaki ekonomik ilişkileri ve işbir- opment of the countries of South and Cen- liğini güçlendirmektir. Aslında, projenin tral Asia, North Africa and the Persian Gulf toplamda üç milyarı aşan bir nüfusu olan by stimulating trade in the area with a total bölgede ticareti teşvik ederek Güney ve population of more than three billion people. Orta Asya, Kuzey Afrika ve Basra Körfezi Therefore, it can be stated with confidence ülkelerinin ekonomik ve sosyal gelişimine that the CPEC is a flagship project of the Belt katkıda bulunması beklenmektedir. Bu ne- and Road Initiative. denle, CPEC’nin Kuşak ve Yol Girişimi içeri- sinde ana projesi olduğunu ifade edebiliriz.

199 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

200 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK DEVELOPMENTS IN CHINA’S RAILWAY DIPLOMACY ÇİN’İN DEMİRYOLU DİPLOMASİSİNDEKİ GELİŞMELER

Omirbek Hanayi *

In recent years, China’s overseas high- Son yıllarda Çin’in yurt dışında yoğun- speed rail (HSR) projects have been of great laşan yüksek hızlı tren (YHT) projeleri, ül- importance for shaping the country’s new kenin yeni diplomatik stratejisi olan de- diplomatic strategy, namely, railway diploma- miryolu diplomasisini şekillendirmek için cy, which has become a new form of Beijing’s büyük önem taşımaktadır. Çin’in demiryolu foreign policy along with ping-pong diplo- diplomasisi, Pingpong diplomasisi, Panda macy, panda diplomacy, and energy diplo- diplomasisi ve Enerji diplomasisi ile birlikte macy. The high-speed rail projects, which are Pekin’in dış politikasının yeni bir biçimi haline gelmiştir. Çin’e komşu ülkelerde ve di- carried out in China’s neighbors and other ğer ülkelerde teknik, finansal ve ekonomik foreign countries by means of technical, fi- destekle gerçekleştirdiği söz konusu yük- nancial and economic support, reflect both sek hızlı demiryolu projeleri, aynı zamanda short-term and long-term geo-economic and Çin’in kısa ve uzun vadeli jeoekonomik ve geo-strategic goals of China. In recent years, jeostratejik hedeflerini de yansıtmaktadır. the HSR lines, which were initially introduced Son yıllarda, başlangıçta 1964’te Japon- in Japan in 1964 and later spread all over Eu- ya’da tanıtılan ve daha sonra Avrupa’ya rope, have become a symbol of China’s tech- yayılmış olan YHT hatları, Çin’in teknolo- nological progress and a significant source jik ilerlemesinin bir sembolü ve önemli bir of national pride. In 2009, China officially put ulusal gurur kaynağı haline gelmiştir. 2009 its railway diplomacy to the national strategy yılında demiryolu diplomasisini resmen level, and by 2013, Beijing signed a number ulusal strateji düzeyine çıkaran Çin, 2013 of HSR cooperation agreements totaling $26 yılına kadar dünyanın 50’den fazla ülkesi billion with more than 50 countries of the ile toplam 26 milyar dolar tutarındaki bir- world. In an attempt to connect the countries çok YHT işbirliği anlaşmalarını imzalamıştır. along the re-emerging Silk Road within the 2013’te başlatılan “Tek Kuşak Tek Yol” gi- Belt and Road Initiative launched in 2013, rişimi çerçevesinde canlandırılan İpek Yolu China has advanced its rail diplomacy invest- güzergâhında bulunan ülkeleri birbirine ing heavily in the railway infrastructure of the bağlamaya çalışan Çin, güzergâh üzerin- countries along the route. Though a latecom- deki ülkelerin demiryolu altyapısına büyük oranda yatırımlar yaparak demiryolu dip- er, China has already overtaken Japan and Eu- lomasisini daha öteye taşımaktadır. Yüksek rope in the high-speed rail sector by building hızlı demiryolu sektörüne geriden gelme- the world’s largest HSR network. Having suc- sine rağmen Çin, dünyanın en büyük YHT ceeded in developing its own advanced tech- şebekesini kurarak Japonya ve Avrupa’yı nologies in this field, China has significantly geride bırakmıştır. Çünkü bu alanda kendi lowered construction costs creating favorable ileri teknolojilerini geliştirmeyi başaran Çin, conditions for investments, joint production inşaat maliyetlerini önemli ölçüde düşü- and technology transfers. For example, ac- rerek yatırımlar, ortak üretim ve teknoloji cording to the World Bank report, China’s transferi için uygun koşullar yaratmakta- HSR construction costs are around $1.7-2.1 dır. Örneğin, Dünya Bankası’nın raporuna million per km, while in Europe this figure is göre, Çin’in YHT inşaat maliyeti kilometre around $2.5-3.8 million per km. bazında 1.7-2.1 milyon dolar arasında iken,

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

201 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA China’s railway diplomacy went through a bu rakam Avrupa’da 2.5-3.8 milyon dolar series of development steps. The construc- civarındadır. tion of the 1860-km long Tanzania-Zambia Çin’in demiryolu diplomasisi, bir dizi ge- Railway Authority (TAZARA) line, which was lişim aşamalarından geçmiştir. 1970-1976 built by China in 1970-1976, was the first yılları arasında Çin tarafından yaptırılan step taken by Beijing in developing its rail- 1860 km uzunluğundaki Tanzanya-Zam- way diplomacy. The TAZARA project became biya demiryolunun (TAZARA), Pekin yö- China’s gateway into Africa ensuring political netiminin demiryolu diplomasisinde at- support of the African countries. Since that tığı ilk adım olduğu söylenebilir. TAZARA time, the African continent has become one projesi, Çin’e Afrika kapısını açarak Afrika of the most important targets for the Chi- ülkelerinin siyasi desteğini sağlamıştır. O nese railway diplomacy. The construction of zamandan beri, Afrika kıtası Çin demiryolu diplomasisi için en önemli hedeflerden biri the 752.7-km long Ethiopia-Djibouti railway haline gelmiştir. 752.7 km uzunluğundaki line was a further achievement of China’s rail- Etiyopya-Cibuti demiryolu hattının inşası, way diplomacy in the region. The project was Çin demiryolu diplomasisinin bölgedeki started in May 2014 and completed in June diğer bir önemli başarısı olmuştur. Mayıs 2015 attracting $4 billion of investments, 70% 2014’te başlatılan ve Haziran 2015’te ta- of which were financed by the Chinese side. mamlanan projenin 4 milyar dolarlık ma- In July 2017, the China Railway Construc- liyetinin %70’ı Çin’in yatırımıdır. Temmuz tion Corporation (CRCC) subsidiary, name- 2017’de Çin Demiryolu İnşaat Şirketi’nin ly, the China Civil Engineering Construction (CRCC) yan kuruluşu Çin Sivil Mühendislik Corporation (CCECC), was officially awarded İnşaat Şirketi (CCECC) resmi olarak demir- the right to operate the railway for six years. yolunu 6 yıl işletme hakkını kazanmıştır. This Chinese-built railway linking the Ethio- Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’yı Aden pian capital Addis Ababa and the port city Körfezi’ndeki Cibuti liman kentine bağla- of Djibouti in the Gulf of Aden is the second yan bu Çin yapımı demiryolu, Çin’in TA- longest railway built by China in Africa after ZARA’dan sonra Afrika’da yaptığı ikinci en TAZARA. uzun demiryoludur. Moreover, in November 2014, a cooper- Ayrıca, Kasım 2014’de CCECC ile Nijerya ation agreement for the construction of the Federal Ulaştırma Bakanlığı arasında top- 1400-km long Lagos-Calabar coastal railway, lam 10 eyalet ve Nijer Nehri deltasındaki running through a total of 10 states and the petrol üreten bölge üzerinden geçen 1400 oil-producing region in the Niger River del- km uzunluğundaki Lagos-Calabar kıyı de- ta, was signed between the CCECC and the miryolunun inşasına yönelik işbirliği anlaş- Federal Ministry of Transportation of Nigeria. ması imzalanmıştır. Demiryolu projesine ilk It was initially planned that the CCECC would başta CCECC tarafından 11.97 milyar dolar invest $11.97 billion in the railway project, yatırım yapılması öngörülmüşken, 2016’da but the figure was reduced to $11.1 billion bu rakam 11.1 milyar dolara indirilmiştir. in 2016. Within the framework of this proj- Bu proje çerçevesinde Çin’den Nijerya’ya toplam 4 milyar dolar tutarındaki demiryo- ect China exported $4 billion worth of rail- lu araçları, çelik, mekanik ve elektrikli ürün- way vehicles, steel, mechanical and electrical lerin ihracatı yapılmıştır. 2017’de ise Çin’in products to Nigeria. In 2017, a total of $7.5 Nijerya’daki diğer demiryolu projesi olan billion was provided for China’s another rail- Lagos-İbadan-İlorin-Minna-Kaduna-Kano way project in Nigeria, namely, the Lagos- demiryolu hattı için toplam 7.5 milyar do- Ibadan-Ilorin-Minna-Kaduna-Kano railway lar kredi sağlanmıştır. Ayrıca, Eylül 2014’de line. In addition, the 472-km long Momba- başlayıp Ekim 2016’da kullanıma verilen sa-Nairobi railway line is one of China’s larg- 472 km uzunluğundaki Mombasa-Nairobi est projects in East Africa, the construction demiryolu hattı, Çin’in Doğu Afrika’da yap- of which was started in September 2014 and tığı en büyük projelerinden biridir. Toplam completed in October 2016. China financed 3.8 milyar dolara mal olan demiryolu hat-

202 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK 90% of the project’s total cost estimated at tının %90’ı Çin tarafından, kalan %10’u ise $3.8 billion, with the Kenyan government Kenya tarafından finanse edilmiştir. Demir- covering the remaining 10%. The right to op- yolunu işletme hakkı ilk 5 yıl için Çin İletişim erate the railway for the first five years be- İnşaat Şirketi’ne (CCCC) aittir. Sonuç olarak, longs to the China Communication Construc- Çin demiryolu diplomasisi çerçevesinde tion Company (CCCC). As a result, since China Afrika’nın ulaşım altyapısına büyük oranda has invested heavily in Africa’s transportation yatırım yapmış olduğundan Çin’in Afrika’da infrastructure in the framework of its railway yaptığı demiryolu projeleri, Pekin ile poli- diplomacy, the China-led railway projects in tik ve ekonomik işbirliğini aşamalı olarak Africa have revitalized social development genişleten bölgedeki ülkelerde sosyal kal- and economic growth in the regional coun- kınmayı ve ekonomik büyümeyi yeniden tries that have progressively expanded their canlandırmıştır. Bu nedenle, Çin’in 2017’de yurtdışındaki ilk askeri üssünü Afrika’nın Ci- political and economic cooperation with Bei- buti kentinde kurması şaşırtıcı değildir. jing. Therefore, it is not surprising that it is in Güneydoğu Asya, son yıllarda Çin’in de- Africa’s city of Djibouti where China opened miryolu diplomasisini başarıyla tatbik etti- its first overseas military base in 2017. ği diğer bir bölgedir. Örneğin, Güneybatı Southeast Asia is another region where Çin sınırındaki Kuzey Laos kasabası Boten’i China has successfully implemented its rail- Laos’un başkenti Vientiane’ye bağlayacak way diplomacy in recent years. For example, olan 414 km uzunluğundaki Çin-Laos de- the 414-km long China-Laos railway line, miryolu hattı, doğrudan Çin demiryolu ağı- which will link Boten, the northern Lao town na bağlanacak bir yurtdışı demiryolu pro- bordering southwest China, and Vientiane, jesidir. Aralık 2016’da inşaatına başlanan ve the capital of Laos, is an overseas railway proj- Aralık 2021’de tamamlanması planlanan 6 ect that will be connected directly to the Chi- milyar dolar değerindeki Çin-Laos demir- nese railway network. 70% of the total cost of yolu hattının toplam maliyetinin %70’ini the $6 billion worth China-Laos railway line, Çin, yüzde %30’unu da Laos sağlamaktadır. the construction of which began in Decem- Çin’i anakaradaki Güneydoğu Asya’ya, yani ber 2016 and is planned to be completed in Trans-Asya Demiryolları (TAR) projesine December 2021, is financed by China, while bağlayan daha uzun demiryolu projesinin Laos is responsible for the remaining 30%. As bir parçası olarak Çin-Laos demiryolu- part of a longer rail project that will link Chi- nun Çin-Tayland demiryoluna bağlanması na to mainland Southeast Asia, namely, the beklenmektedir. CRCC, yıllarca süren ge- Trans-Asian Railway (TAR) project, the Chi- cikmelerden sonra Aralık 2017’de Bang- na-Laos railway is expected to be connected kok’u Nakhon Ratchasima kuzeydoğu Tay to the Chinese-Thailand railway. After years of eyaletine bağlayan 253 km uzunluğundaki delays, in December 2017, the CRCC officially demiryolu hattının inşaatını resmi olarak launched the construction of the 253-km long başlatmıştır. Bu, 11.36 milyar dolar yatı- railway line linking Bangkok to the northeast- rımla kuzeydoğu Tayland şehri olan Nong ern Thai province of Nakhon Ratchasima, Khai’de Tayland ve Laos’u bağlayan 873 km uzunluğundaki demiryolunun 1. eta- which is the first phase of the 873-km long bıdır. Ayrıca, Ekim 2015’te Endonezya hü- railway line linking Thailand and Laos at the kümeti, Çin’in toplam maliyeti 5.135 milyar northeastern Thai city of Nong Khai with an doları aşan Jakarta-Bandung YHT hattını investment of $11.36 billion. Moreover, in inşa etme teklifini kazandığını açıklamıştır. October 2015, the Indonesian government Bu duyuru, Çin’in Güneydoğu Asya’daki announced that China had won the bid to demiryolu diplomasisinin bir başka başa- build the Jakarta-Bandung HSR line, the to- rılı örneği olarak görülmüştür. Endonez- tal cost of which is over $5.135 billion. This ya’nın ilk YHT projesinin maliyetinin %60’ı announcement was viewed as yet another Endonezya tarafından karşılanırken kalan successful illustration of China’s railway diplo- %40’lık kısmı Çin tarafından finanse edil- macy in Southeast Asia. 60% of Indonesia’s mektedir. Çin ve Endonezya’nın ortaklaşa

203 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA first HRS project cost is covered by Indonesia, kurdukları Kereta Cepat Indonesia-China while the remaining 40% is financed by Chi- şirketi tarafından Ocak 2016’da inşaatına na. It is expected that the construction of the başlanılan demiryolunun 2019’da tamam- railway, which was started in January 2016 by lanması beklenmektedir. Bu ortak girişim, the Indonesian-Chinese joint venture Kereta Jakarta-Bandung demiryolunu 50 yıldır iş- Cepat Indonesia-China, will be completed in letme hakkına sahip olmuştur. 2019. The joint venture received the exclusive Afrika ve Asya ülkelerinde demiryolu right to operate the Jakarta-Bandung railway projelerini uygulamayı başardıktan sonra, for 50 years. Çin şu anda Amerika ve Avrupa ülkele- Having succeeded in implementing rail- riyle demiryolu işbirliği içine girmektedir. way projects in African and Asian countries, Bununla birlikte, Kuzey Amerika’da, Çin’in demiryolu diplomasisi bazı zorlukları ya- China is now entering into railway coopera- şamıştır. Örneğin, Kasım 2014’te Meksika, tion with American and European nations. Çin ile olan 3.75 milyar dolarlık YHT söz- However, in North America, China’s railway leşmesini iptal etmiştir. Haziran 2016’da ise diplomacy has suffered some failures. For ex- ABD’li West Express şirketi, Çin Uluslararası ample, in November 2014, Mexico canceled Demiryolu Grubu (CRIG) ile imzalanan Las the $3.75 billion HSR contract with China. In Vegas-Los Angeles YHT projesine yönelik June 2016, the American West Express com- 100 milyon dolarlık yatırım anlaşmasını ip- pany canceled the $100 million investment tal etmiştir. Toplam 12.7 milyar dolarlık bu agreement for the Las Vegas-Los Angeles proje Çin’in ABD’deki ilk yüksek hızlı de- high-speed train project, which had been miryolu projesi olacaktı. Ne var ki, hayata signed with the China International Railway geçirilemeyen projelerin yanı sıra bazı ile- Group (CRIG). This project, totaling $12.7 riye dönük anlaşmalar da sağlanmaktadır. billion, would have been China’s first high- Çünkü Çin birkaç Latin Amerika ülkesinde speed rail project in the United States. Never- demiryolu diplomasisini uygulamaya ça- theless, apart from these failed projects, there lışmaktadır. Örneğin, Aralık 2017’de Çin ve are some prospective agreements as China is Panama arasında Atlas Okyanusu ile Büyük trying to implement its rail diplomacy in sev- Okyanus kıyılarını birbirine bağlayacak de- eral Latin American countries. For instance, in miryolu projesine yönelik ön anlaşma im- December 2017, China and Panama signed a zalanmıştır. preliminary agreement for a railway project Avrasya ve Avrupa ise, Çin demiryo- connecting the Pacific and Atlantic oceans’ lu diplomasisinin en çok etkinleştiği böl- coasts. gelerdir. Çin, Avrasya’da Çin-Kazakistan, Eurasia and Europe are the most attrac- Kazan-Moskova ve Çin-Kırgızistan-Öz- tive regions for China’s railway diplomacy. bekistan demiryolu projeleri gibi bir dizi demiryolu projesini hayata geçirmeye ça- China is interested in implementing a num- lışmaktadır. Avrupa’da ise Çin’in yatırım ber of railway projects in Eurasia such as the yaptığı Budapeşte-Belgrad demiryolunun China-Kazakhstan, Kazan-Moscow, and Chi- Sırbistan’daki 184 kilometresinin inşaatı na-Kyrgyzstan-Uzbekistan railway projects. CRIG tarafından başlanmışken, Macaris- As for Europe, the CRIG started the construc- tan’daki 166 kilometresinin inşaatı bu yıl tion of the 184-km long Serbian section of başlanması söz konusudur. Macaristan the Chinese-backed Budapest-Belgrade rail- kısmının 1.8 milyar Avroluk maliyetinin way project, while the construction of 166- %85’ini Çin yıllık faiz oranı %2.5 olan 18 km long railway section in Hungary is expect- yıllık krediyle finansman edecektir. Nisan ed to start this year. 85% of the €1.8 billion 2017’de ise Çin; Beyaz Rusya, Almanya, Ka- worth Hungarian section will be provided zakistan, Moğolistan, Polonya ve Rusya ile, by China through a preferential 18-year loan Çin ve Avrupa arasındaki karışık demiryolu with an annual interest rate of 2.5%. In April taşımacılığı hizmetlerinde karşılıklı işbirliği- 2017, China signed an agreement with Belar- nin derinleştirilmesi için bir anlaşma imza- us, Germany, Kazakhstan, Mongolia, Poland, lamıştır.

204 CHAPTER 3. ENERGY TRANSPORTATION AND LOGISTICS IN THE EURASIAN REGION BÖLÜM 3. AVRASYA BÖLGESİNDE ENERJİ TAŞIMACILIĞI VE LOJİSTİK and Russia to deepen mutual cooperation Sonuç olarak, son yıllarda Tek Kuşak on intermodal rail freight services between Tek Yol girişimi çerçevesinde Pekin’in de- China and Europe. miryolu diplomasisinin önemli gelişme- To conclude, it can be observed that Bei- ler kaydederek Çin’in dünyadaki siyasi ve jing’s railway diplomacy has made significant ekonomik etkisini artırdığını görmekteyiz. progress in the framework of the Belt and Demiryolu diplomasisini yurtdışı yatırım Road Initiative leading to China’s broader ve diplomatik stratejinin ana araçlarından political and economic influence in the world biri haline getiren Pekin, Çin mallarının in recent years. By making railway diploma- yurt dışı pazarlarına kesintisiz ulaşımını cy one of the main tools of its overseas in- sağlamayı, artan doğal yeraltı kaynaklarına vestment and diplomatic strategy, Beijing is ihtiyacını karşılamayı ve ülkenin istikrarlı planning to ensure uninterrupted access of ve sürekli ekonomik büyümesini sağlama- yı planlamaktadır. Chinese goods to overseas markets, meet the growing need for natural resources, and provide stable and sustained economic growth of the country.

205 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ

CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES

BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ

POLITICAL SYSTEMS AND ELECTIONS

SİYASİ SİSTEMLER VE SEÇİMLER

209 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

210 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ JUNE 2018 PRESIDENTIAL AND PARLIAMENTARY ELECTIONS IN TURKEY TÜRKİYE’DE HAZİRAN 2018’DE YAPILAN CUMHURBAŞKANLIĞI VE MİLLETVEKİLLİĞİ SEÇİMLERİ

Zhengizkhan Zhanaltay *

On June 24, 2018, the presidential and 24 Haziran 2018 tarihinde Türkiye’de parliamentary elections were held in Turkey. cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçim- The fact that the voter turnout was high at leri yapılmıştır. Seçimlere katılımın yak- almost 87% indicates that the Turkish people laşık %87 oranında olması, Türk halkının, have shown a keen interest in voting in or- ülkesinin siyasi kaderini belirleyecek olan der to make a decision on the political fate of seçimlerde kendi kararını belirtmek için their country. According to the official results sandığa giderek oy kullanmaya büyük bir announced by the Supreme Election Council, ilgi gösterdiğini işaret etmektedir. Yüksek incumbent President Recep Tayyip Erdogan Seçim Kurulu tarafından ilan edilen resmi secured the majority of votes winning in the sonuçlara göre, görevdeki Cumhurbaşka- first round with 52.59% (26,324,482) of the nı Recep Tayyip Erdoğan, ilk turda %52.59 votes cast. His main opponent Muharrem (26,324,482) oy ile oyların çoğunluğunu Ince came in the second place gaining 30.64% kazanmıştır. En yakın rakibi Muharrem İnce (15,336,594) of votes, followed by Selahaddin ise %30.64 (15,336,594) oy ile ikinci olmuş- Demirtas, Meral Aksener, Temel Karamollao- tur. Selahattin Demirtaş, Meral Akşener, glu, and Dogu Perincek with 8.4% (4,205,219), Temel Karamollaoğlu ve Doğu Perinçek sı- 7.29% (3,649,233), 0.89% (443,766) and 0.20% rasıyla %8.4 (4,205,219), %7.29 (3,649,233), (98,926) of votes, respectively. %0.89 (443,766) ve %0.20 (98,926) oy al- As for the parliamentary elections, the mışlardır. coalition between the ruling Justice and De- Milletvekilliği seçimlerinde ise iktidar- velopment Party (AKP) and the Nationalist daki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) Movement Party (MHP) called as the Peo- ve Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) arasın- ple’s Alliance has won the majority of seats daki Cumhur İttifakı olarak adlandırılan with 53.66% of votes (AKP – 42.56%, MHP koalisyon, %53.66 (AK Parti – %42.56, MHP – 11.10%), while the so-called Nation Alli- – %11.10) oy oranıyla sandalye çoğunlu- ance, which includes three opposition par- ğunu kazanmıştır. Üç muhalif partiyi, yani ties, namely, the Republican People’s Party Cumhuriyet Halk Partisi’ni (CHP), İyi Parti’yi (CHP), the Good Party (IYI) and the Felicity (İYİ) ve Saadet Partisi’ni (SP) içeren Millet Party (SP), secured 33.94% of votes (CHP – İttifakı, oyların %33.94’ünü (CHP – 22.64%, 22.64%, IYI – 9.95%, and SP – 1.35%). In to- İYİ – 9.95%, SP – 1.35%) almıştır. Toplam tal, the People’s Alliance comprising the AKP olarak, AK Parti’nin (295) ve MHP’nin (49) (295) and the MHP (49) gained 344 seats in oluşturduğu Cumhur İttifakı mecliste 344 the parliament, while the Nation Alliance won sandalye kazanmıştır. Millet İttifakı’nın ise 189 seats distributed as follows: the CHP and kazandığı 189 sandalye sayısının dağılımı the IYI gained 146 and 43 seats, respectively, şu şekildedir. CHP ve İYİ sırasıyla 146 ve while the SP did not succeed in winning par- 43 sandalye kazanırken, SP hiçbir sandal- liamentary seats. Despite the fact that being ye kazanamamıştır. İttifakta olmak SP’nin in the coalition allowed the SP to bypass the %10’luk barajı aşmasını sağlamış olmasına 10% threshold, they were not able to win any rağmen, meclisteki sandalye dağılımında- seats because of the peculiarities of the seat ki sistem nedeniyle bu parti herhangi bir

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

211 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA distribution in the parliament. Alongside with sandalye kazanamamıştır. Bu iki ittifakın these two coalitions, the Peoples’ Democratic dışında Halkların Demokratik Partisi (HDP) Party (HDP) entered the parliament securing oyların %11.70’ini alarak mecliste 67 san- 11.70% of votes and gaining 67 seats. dalye kazanmıştır. In accordance with the current legisla- Mevcut mevzuata göre, cumhurbaşkan- tion, the presidential and parliamentary elec- lığı ve milletvekilliği seçimlerinin tarihi ilk tions had initially been set for November 3, başta 3 Kasım 2019 olarak belirlenmiştir. 2019. However, in mid-April 2018, the date Ancak, Nisan 2018 ortasına gelindiğinde has been changed to June 24, 2018. In fact, tarih 24 Haziran 2018 olarak değiştirilmiş- Turkey’s elections surprised many observers tir. Aslında, Türkiye’deki seçimlerin sonuç- in terms of their outcomes. For instance, the ları birçok gözlemciyi şaşırtmıştır. Örne- People’s Alliance comprising the AKP and the ğin, AK Parti ve MHP’den oluşan Cumhur MHP experienced a 7.74% decrease in the İttifakı, Kasım 2015 seçimlerinin sonuçları total votes in comparison with the Novem- ile karşılaştırıldığında toplam oy sayısın- ber 2015 election where the alliance received da %7.74’lük bir düşüş yaşamıştır. Kasım 61.4% of votes. The major drop occurred in 2015 seçimlerinde AK Parti ve MHP’nin the AKP’s votes, which fell by 6.94%. On the toplam oyların %61.4’ünü almıştır. Bu açı- other hand, the MHP managed to gather al- dan bakıldığında en büyük düşüş %6.94 most the same amount of votes, which de- oranında azalış gösteren AK Parti’nin oy- creased only by 0.8% compared to the 2015 larında gerçekleşmiştir. Öte yandan, MHP, election, even despite the fact that the IYI bazı eski MHP üyeleri tarafından kurulan İyi Parti’nin 2018 seçimlerine katılmış ol- established by some former MHP members masına rağmen, 2015 seçimlerine kıyasla also took part in the 2018 election. Being in sadece %0.8’lik düşüş ile neredeyse aynı the coalition has allowed the MHP to com- miktarda oy toplamıştır. AK Parti ve MHP pensate for its lost votes at the expense of arasındaki koalisyon, 2018 seçimlerinde the AKP’s voters, thus causing a significant AK Parti’den MHP’ye geçen oylarla birlik- reduction in the number of votes casted for te MHP adına olumlu etki yaratırken, AK the AKP. As for the CHP, as a result of the Parti’nin oylarında ise belirgin bir düşüşe 2018 parliamentary election, the party lost neden olmuştur. CHP ise 2018 milletve- 2.49% of votes in comparison with the 2015 killiği seçimlerinde 2015 seçimlerine kı- election. This situation could be explained yasla oylarının %2.49’unu kaybetmiştir. Bu by a number of reasons. For instance, some durum bir takım nedenlerle açıklanabilir. CHP’s voters decided to support their ally Örneğin, bazı CHP seçmenleri müttefik party, while some left-wing CHP’s voters are partilerini destekleme kararı alırken, bazı dissatisfied with the fact that their party has CHP seçmenleri ise partilerinin sağ kanat entered a coalition with the right wing par- partileriyle koalisyona girmesinden mem- ties. In addition to that, it is being argued that nun olmamıştır. Buna ek olarak, bazı CHP some CHP’s voters voted for the HDP in order seçmenlerinin HDP’nin %10’luk barajı aş- to help the party to pass the 10% threshold masına yardımcı olmak ve mecliste AK Parti and reduce the number of the AKP members üye sayısını azaltmak için HDP’ye oy ver- in the parliament. Therefore, when compar- dikleri iddia edilmektedir. Bu nedenle, 2018 ing the 2018 parliamentary election with the milletvekilliği seçimleri bir önceki seçimle previous election, it looks like around 0.9% kıyaslandığında, toplam oyların yaklaşık and 1% of total votes have shifted towards %0.9’u ve %1’i sırasıyla HDP’ye ve İYİ’ye the HDP and the IYI, respectively. When it doğru kaymış görünmektedir. Meclis san- comes to the distribution of parliament seats, dalyelerinin dağılımına gelince, AK Parti 23 the AKP has lost 23 seats, while its coalition sandalye kaybetmiş, koalisyon ortağı MHP partner, the MHP, has gained 9 seats. The CHP ise 9 sandalye kazanmıştır. CHP ve HDP sı- and the HDP have added 12 and 8 seats, re- rasıyla 12 ve 8 sandalye eklemiştir. İyi Parti spectively. It should be noted that following ise 43 sandalye ile mecliste yerini almıştır.

212 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ the 2017 referendum the number of parlia- Bu noktada belirtilmelidir ki 2017 referan- ment seats was increased from 550 to 600. dumunun ardından meclis sandalyelerinin The presidential election results also show sayısı 550’den 600’e yükselmiştir. that both President Recep Tayyip Erdogan, Cumhurbaşkanlığı seçim sonuçları, AK who is the current leader of the AKP, and his Parti’nin şu anki lideri olan Cumhurbaşkanı main competitor, the CHP’s candidate Mu- Recep Tayyip Erdoğan’ın ve en yakın raki- harrem Ince, have outperformed the voting bi olan CHP’nin adayı Muharrem İnce’nin results of their parties. Erdogan surpassed his partilerinin aldıkları sonuçlardan daha iyi party’s votes by almost 10% receiving support performans gösterdiğini işaret etmektedir. from the MHP’s voters since the party had not Erdoğan, MHP’nin kendi adayını gösterme- nominated its own candidate. On the other mesi nedeniyle bu partinin seçmenlerin- hand, Ince as the representative of the CHP den destek alarak AK Parti’nin milletvekili has passed the psychological barrier for his seçimlerindeki oylarından neredeyse %10 party reaching more than 30% of votes, which daha fazla oy almıştır. CHP’nin temsilcisi was a great success for his political career. By olan İnce ise, oyların %30’undan fazlasını portraying a conservative, educated profile alarak partisinin uzun yıllardır aşamadığı and with his lively debates and speeches, he psikolojik sınırı geçmiştir. Bu, Muharrem managed to earn a positive image with both İnce’nin siyasi kariyeri için büyük bir ba- left and right wing voters. It is important to şarı olmuştur. Muhafazakâr ve eğitimli bir mention that he ran against CHP leader Ke- profilinin yanı sıra canlı tartışmaları ve ko- mal Kilicdaroglu in the party election but lost. nuşmaları sayesinde hem sol hem de sağ In order to enter the presidential election, he kanat seçmenler nezdinde olumlu bir imaj gave away an opportunity to become a party yaratabilmiştir. Parti seçimlerinde CHP lide- leader by resigning from his member of par- ri Kemal Kılıçdaroğlu’na karşı aday olduğu- liament’s position. His current success revives nu, ancak kaybettiğini belirtmek önemlidir. the discussions of him being the new CHP Cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılabilmek leader and enlarges the voters’ base of the için meclis görevinden istifa ederek parti party. As for Aksener, she has faced the big- lideri olma ihtimalini de şimdilik reddet- gest disappointment by receiving only half of miştir. Şu anki başarısı, yeni CHP lideri ol- what was being expected from her according ması konusunda görüşmeleri yeniden can- to the pre-election poll results. There are a landırmakta ve partinin seçmen tabanını number of reasons indicating why IYI leader genişletmektedir. Akşener’e gelince, seçim Meral Aksener was not able to reach the ex- öncesi anket sonuçlarına göre kendisinden pected outcome. One of the reasons is that beklenen oranın sadece yarısını alarak en some right-wing voters who were dissatisfied büyük hayal kırıklığıyla karşı karşıya kal- with the AKP and the MHP and were ready mıştır. İYİ lideri Meral Akşener’in neden to vote for Aksener decided not to support beklenen sonuca ulaşamadığıyla ilgili bir her after the party established the National dizi sebep bulunmaktadır. Bunun nedenle- Alliance with the left-wing CHP. In addition to rinden biri, AK Parti ve MHP’den memnun that, the IYI failed to collect votes in the cen- olmayan ve Akşener için oy vermeye hazır tral part of Turkey where the right-wing AKP olan bazı sağ kanat seçmenlerin, partisinin and MHP have a strong vote base. sol bir parti olan CHP ile Millet İttifakı kur- In conclusion, the 2018 elections in Turkey masından dolayı fikrini değiştirdikleri be- have become one of the most strategically lirtilmektedir. Buna ek olarak, İyi Parti; AK motivated elections in the context of voters’ Parti ve MHP’nin güçlü olduğu, ülkenin İç decisions. Since Turkish citizens were given bölgelerinden yeterince oy toplayamamış- the opportunity to vote simultaneously at tır. the presidential and parliamentary elections, Sonuç olarak, Türkiye’deki 2018 seçim- some shifts took place in preferences of the leri, seçmen kararları bağlamında stratejik parties’ voters. In short, the consolidation of açıdan motivasyonu en yüksek seçimlerden the right-wing voters under the People’s Al- biri haline gelmiştir. Türk vatandaşlarına

213 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA liance has been successful in both elections, cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçim- while the alliance established between the lerinde eş zamanlı olarak oy verme imkânı left and right-wing opposition parties failed verildiğinden, parti seçmenlerinin tercih- to reach their desired results. Nevertheless, lerinde bazı değişiklikler gerçekleşmiştir. since Recep Tayyip Erdogan will continue to Kısacası, Cumhur İttifakı kapsamında sağcı lead the country until 2023 with much larger seçmenlerin konsolidasyonu her iki seçim- power assigned to the president under the de de başarılı olmuş, sol ve sağ muhalefet newly adopted presidential system, in the partileri arasında kurulan ittifak ise istenen mid-term perspective Turkey will witness the sonuçlara ulaşamamıştır. Recep Tayyip Er- transition process from one governance sys- doğan, yeni kabul edilen cumhurbaşkanlığı tem to another. As a result, there is a strong sistemi kapsamında cumhurbaşkanına ve- need to further strengthen the governmental rilen daha kapsamlı yetkiler ile 2023 yılına institutions drafting new rules for regulating kadar ülkeyi yönetmeye devam edecektir. the political processes inside the country. Orta vadeli perspektifte ekonomik ve politik açıdan keskin değişiklikler beklenmemektedir. Türkiye’nin yeni Başkanlık yöne- tim sistemine geçiş sürecinde yaşananları izleyip göreceğiz. Sonuç olarak, ülke için- deki politik süreçlerin düzenlenmesinde ve yeni kural ile uygulamaların hazırlanma- sında hükümet kurumlarının daha da güç- lendirilmesi yönünde çalışmalar yapılması gerekmektedir.

214 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ POLITICAL TURBULENCE IN ARMENIA: THE TRIUMPH OF “STREET DEMOCRACY” ERMENİSTAN’DA SİYASİ TÜRBÜLANS: “SOKAK DEMOKRASİSİNİN” ZAFERİ

Lidiya Parkhomchik *

In 2018, Armenia entered the final phase 2015 yılında Ermeni seçmenlerin baş- of the political transition initiated in 2015 af- kanlık sisteminden parlamenter sisteme ter Armenian voters approved the shift from geçişi onaylamasının ardından 2018’de the presidential to the parliamentary system Ermenistan’da 2017-2018 seçim dönemin- of government with the changes to take ef- de yaşanan değişikliklerle birlikte, siyasi fect during the 2017-2018 electoral cycle. By geçişin son aşamasına gelinmiştir. Nisan winning the April 2017 parliamentary elec- 2017’de yapılan parlamento seçimlerinde tion with 49.17% of the votes and gaining oyların %49.17’sini alan ve 105 sandalyeli 58 seats in the 105-seat National Assembly, Milli Meclis’te 58 sandalye kazanan ikti- the ruling Republican Party of Armenia (RPA) dardaki Ermenistan Cumhuriyetçi Partisi secured its positions in the country’s new (ECP), yeni politik düzende de hâkimiyeti- political system laying the foundation for its ni korumayı başarmıştır. Daha önce emsali dominance. In order to complete the unprec- görülmemiş bir dönüşümü tamamlayabil- edented transformation, there was a need to mek için dolaylı başkanlık ve başbakanlık hold indirect presidential and prime ministe- seçimlerinin yapılması gerekiyordu, çünkü rial elections, since both positions no longer her iki pozisyon için artık halk doğrudan oy require a national direct vote. In March 2018, veremeyecekti. Mart 2018’de Milli Meclis, the National Assembly successfully chose Ar- eski başbakan ve eski Londra Büyükelçisi men Sarkissian, a former prime minister and Armen Sarkisyan’ı yedi yıllık bir süre için former Armenia’s ambassador to Great Brit- ülkenin yeni cumhurbaşkanı olarak seçmiş- ain, to serve a seven-year term as the coun- tir. Yenilenmiş Ermeni anayasasının şartları try’s new president, the role of whom under altında cumhurbaşkanının rolü daha çok the terms of the revised Armenian constitu- törensel görevlere dayanmaktadır. Çözül- tion is based more on the ceremonial duties. mesi gereken tek sorun, başbakanlık seçimi The only issue then left to be addressed was olmuştur. the prime ministerial election. 17 Nisan 2018’de ülkenin cumhurbaşka- On April 17, 2018, Serzh Sargsyan, 63-year- nı olarak on yılı aşkın süredir görev yapan old politician who had served for more than a 63 yaşındaki siyasetçi Serj Sarkisyan, Erme- decade as the country’s president, was elect- nistan Milli Meclisi’nin özel oturumunda ed as the prime minister at the special session başbakan olarak seçilmiştir. Sarkisyan ECP of Armenia’s National Assembly. Sargsyan was ve koalisyon ortağı Daşnaktsutyun Partisi nominated by the RPA and its coalition part- tarafından aday gösterilmiştir. Sarkisyan ner, the Dashnaktsutyun Party. A total of 77 lehine toplam 77 Ermeni parlamenter oy Armenian parliamentarians voted in favor of verirken, 17 milletvekili karşı oy kullan- Sargsyan, while 17 lawmakers voted against. mıştır. Ancak, Sarkisyan’ın başbakanlık gö- However, Sargsyan’s decision to take on the revini üstlenme kararı, muhalefet partileri post of the prime minister provoked consid- ve halkın büyük bir kısmı tarafından ciddi erable discontent among the opposition par- ölçüde hoşnutsuzluğa neden olmuştur. ties and a large part of the population since Çünkü Sarkisyan, cumhurbaşkanlığı döne- he broke his 2014 promise not to become minin sona ermesinin ardından başbakan

* Institute of World Economics and Politics, Kazakhstan. [email protected]

215 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA a prime minister after his presidential term olmayacağına dair 2014’te verdiği sözünü expired. Sargsyan’s new appointment was tutmamıştır. Sarkisyan’ın yeniden başba- widely perceived as an attempt to extend his kan olarak atanması yaygın olarak iktida- grip on power. Accusing Sargsyan of chang- rı ele geçirme çabası olarak algılanmıştır. ing the system to ensure his own retention Sarkisyan’ı kendi iktidarını sağlamak için of power, opposition supporters led by Nikol sistemi değiştirmekle suçlayarak Ermenis- Pashinyan, the Head of the Civil Contract Par- tan Sivil Sözleşme Partisi Başkanı ve Yelq ty of Armenia and leader of the parliamentary İttifakı lideri Nikol Paşinyan öncülüğündeki Yelq Alliance, gathered in the center of Yere- muhalefet taraftarları, seçim tarihine dört van for a large-scale demonstration four days gün kala 13 Nisan 2018’de büyük ölçekli bir prior to the election date – on April 13, 2018. gösteri düzenlemek adına Erivan’ın merke- On the day of the election, Pashinyan zinde toplanmışlardır. called protesters to make a “non-violent Seçimlerin yapıldığı gün Paşinyan, pro- velvet revolution” aimed at preventing any testoculara Sarkisyan’ın iktidarını elinde possibility of cementing Sargsyan’s hold on tutma olasılığını engellemeyi amaçlayan power. In order to obstruct the first cabinet “şiddetsiz kadife devrim” çağrısı yapmıştır. meeting of the Sargsyan-led government, the Sarkisyan liderliğindeki hükümetin ilk kabi- opposition movement tried to block the ma- ne toplantısını engellemek için, muhalefet jor government building compound. This led hareketi büyük hükümet bina kompleksine girişleri engellemeye çalışmıştır. Bu durum to clashes with police, which resulted in some polis ile çatışmalara yol açarak 120 gösteri- 120 demonstrators being detained. After a cinin gözaltına alınmasına neden olmuştur. day of scuffles between protesters and police, Protestocular ve polis arasındaki çatışma- new President of Armenia Armen Sarkissian lardan bir gün sonra Ermenistan’ın yeni called for dialogue and peaceful settlement. Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan, diyalog However, his appeal did not succeed in con- ve barışçıl çözüm çağrısında bulunmuştur. vincing demonstrators to stop the anti-gov- Ancak Sarkisyan’ın çağrısı, göstericileri hü- ernment protests. kümet karşıtı protestoları durdurmaya ikna The confrontation intensified on April 22 edememiştir. after police detained Pashinyan and two oth- Yeni başbakan ile televizyonda yapı- er Yelk Alliance parliamentarians, shortly after lan kısa bir toplantıda geri çekilmeyi red- the opposition leader rejected demands to deden muhalefet lideri Paşinyan ve diğer back down during a short televised meeting iki Yelk İttifakı milletvekili polis tarafından with the new prime minister. Nearly 200 pro- gözaltına alınmıştır. Bu durum sonrasında testers were also detained. On the next, 11th protesto eylemleri 22 Nisan’da yoğunlaş- day of mass protests, April 23, hundreds of mış olup yaklaşık 200 gösterici daha gö- uniformed soldiers joined anti-government zaltına alınmıştır. Kitlesel protestoların 11. demonstrators, despite the Defense Minis- günü olan 23 Nisan’da yüzlerce üniformalı try’s warning of punishment for participat- asker, Savunma Bakanlığı’nın protestolara ing in the protests. Due to a renewed wave katılma cezası uyarısına rağmen hükümet of thousands of demonstrators, the situation karşıtı göstericilere katılmıştır. Katılımcı sa- could have spiraled out of control. However, yısı binlerce yeni kişinin katılımıyla devamlı on the same day, Sargsyan resigned from the artan gösterilerin kontrolden çıkma ihtima- position of Armenia’s prime minister prefer- li bulunmaktaydı. Sarkisyan güç kullanarak ring to step down peacefully rather than to gösterileri bastırmak yerine barışçıl bir use force with unpredictable consequences adım atmayı tercih ederek Ermenistan baş- for the country’s future. Sargsyan’s resigna- bakanlığından istifa etmiştir. Paşinyan ser- tion statement came hours after Pashinyan best bırakıldıktan saatler sonra Sarkisyan’ın was released. In his final address as the head istifa haberi gelmiştir. Ülke başkanı olarak of the country, Sargsyan acknowledged that yaptığı son konuşmada Sarkisyan, başba- he had been wrong to become the prime kanlığı kabul etmesinin yanlış olduğunu

216 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ minister and satisfied the street movement’s bildirerek sokak hareketinin istifa talebini demand to resign. yerine getirmiştir. Following the resignation, the government İstifadan sonra hükümet, Sarkisyan’ın appointed Sargsyan’s ally Karen Karapetian as müttefiki Karen Karapetyan’ı geçici- baş the acting prime minister. In accordance with bakan olarak atamıştır. Ermenistan anaya- Armenia’s constitution, the National Assem- sasına göre, Milli Meclis 1 Mayıs 2018’de bly gathered to elect a new prime minister yeni başbakanı seçmek üzere toplanmış- on May 1, 2018. After a compromise agree- tır. Potansiyel bir aday üzerinde uzlaşma ment over a potential nominee was reached, sağlandıktan sonra Paşinyan, ülkenin en Pashinyan became the only candidate for the güçlü görevi için tek aday olmuştur. An- country’s most powerful post. However, since cak, Paşinyan sandalyelerin çoğunluğunu Pashinyan lacked a large power base with- kontrol eden iktidardaki ECP dâhil olmak in the parliament, including the ruling RPA, üzere mecliste büyük bir seçmen grubun- which controls a majority of seats, he received dan yoksun olduğu için 45 oyda kalmış, 45 votes, while 56 deputies from the RPA vot- ECP’nin 56 milletvekili karşı oy kullanmıştır. ed against. This necessitated the holding of Bu, seçimin ikinci turunun düzenlenmesini the second round of the election. gerektirmiştir. It was everyone’s expectation that Pash- Uzun süre iktidarda kalan Sarkisyan’ın inyan, who headed the nationwide protest istifa etmesine yönelik kitle mitinglerine movement that forced longstanding leader öncülük eden Paşinyan’ın yeni başbakan Sarksyan to resign, would continue to assert olarak seçilme hakkını ileri sürmesi oldukça his right to be elected as a new prime minis- beklenen bir durumdur. Milli Meclis kitle- ter. After the National Assembly voted against sel protesto hareketinin liderine karşı oy the leader of the mass protest movement, verdikten sonra Paşinyan, ülke çapında ba- Pashinyan called for peaceful protests to take rışçıl protesto gösterilerinin yapılmasını ve place nationwide asking his supporters to destekçilerinin sivil itaatsizlik eylemlerine continue acts of civil disobedience. As a re- devam etmelerini istemiştir. Sonuç olarak, sult, on May 2, 2018, thousands of Armenians 2 Mayıs 2018’de ülkenin dört bir yanında responded to the call for a nationwide gener- binlerce Ermeni, genel grev çağrısına cevap al strike, blocking key roads and government vererek ülke çapında ana yolları kapatmış buildings across the country. For instance, in ve hükümet binalarına girişleri engellemiş- the capital Yerevan demonstrators closed en- tir. Örneğin, ülke başkenti Erivan’da göste- trances to several ministry buildings, stopped riciler birkaç bakanlık binasına girişleri ka- traffic on the route to the main airport, and patmış olup, ana havalimanına giden yolda disrupted the rail and metro services. Protests trafiği durdurmuş, demiryolu ve metro also took place in the second largest city of hizmetlerini aksatmıştır. Protestolar ayrıca the country, Gyumri, while in the city of Va- ülkenin en büyük ikinci şehri Gümrü’de de nadzor demonstrators blockaded the mayor’s gerçekleşirken, Vanadzor kentinde göste- office and other public buildings. riciler belediye başkanının ofisini ve diğer Since Armenia’s constitution stipulates kamu binalarına girişleri engellemişlerdir. that in case a prime minister is not elected Ermenistan’ın anayasasına göre, ikinci by a majority of votes after the second round tur seçimlerden sonra başbakanın oy ço- of an election the National Assembly should ğunluğuyla seçilmemesi durumunda Milli be dissolved, which was disadvantageous for Meclis’in feshedilmesi gerektiği ve bu, ik- parliamentarians from the ruling party, the tidar partisinin milletvekilleri için dezavan- RPA wisely decided to support Pashinyan’s tajlı olduğu için, ECP, Paşinyan’ın başbakan- bid to become a prime minister. As a result, lık teklifini desteklemeye karar vermiştir. the next day after the National Assembly’s Sonuç olarak, Milli Meclis’in olağanüstü extraordinary session the RPA announced its toplantısının ardından ertesi gün ECP, seçi- decision to vote for Pashinyan during the sec- min ikinci turunda Paşinyan lehine oy kul- ond round of the election. Therefore, on May lanma kararını duyurmuştur. Bu nedenle,

217 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA 8, 2018, leader of parliamentary Yelq Alliance 8 Mayıs 2018’de parlamenter Yelq İttifakı Pashinyan was elected as the country’s new lideri Paşinyan Ermenistan’ın yeni başbaka- prime minister. In a vote at the National As- nı olarak seçilmiştir. Milli Meclis’te yapılan sembly, 59 parliamentarians backed Pashin- oylamada 59 milletvekili Paşinyan’ın aday- yan’s candidacy with 42 voting against, while lığını desteklerken, 42 milletvekili karşı oy to be elected the 42-year-old politician need- kullanmıştır. 42 yaşındaki siyasetçinin baş- ed at least 53 votes. bakan seçilebilmesi için en az 53 oy alması However, there is no guarantee that the gerekiyordu. RPA will further support Pashinyan’s politi- Bununla birlikte, ECP’nin Paşinyan’ın po- cal and economic initiatives. In fact, the rul- litik ve ekonomik girişimlerini daha fazla ing party endorsed Pashinyan for the prime destekleyeceğine dair bir garanti bulunma- ministerial post only to preserve the national maktadır. Nitekim iktidar partisi, Paşinyan’ı unity of Armenia, but it has concerns about başbakanlık görevini sadece Ermenistan’ın his ability to run the country. Therefore, after ulusal birliğini korumak için onaylamış taking the office, the new leader of Armenia olup, ülkeyi yönetebilmesi konusunda en- announced that his priority would be to hold dişeleri bulunmaktadır. Bu nedenle, Erme- an early parliamentary election, which would nistan’ın yeni lideri, göreve geldikten sonra make it possible to rebalance the power in önceliğinin erken parlamento seçimlerinin the National Assembly now dominated by yapılması olacağını duyurmuştur; bu da the allies of his predecessor. However, before selefinin müttefiklerinin hâkim olduğu appointing a new election date, there is a Milli Meclis’teki iktidarı yeniden denge- need to form a new viable and effective gov- lemeyi mümkün kılacaktır. Ancak, yeni bir ernment and prepare an action plan, which seçim tarihi tayin etmeden önce, yeni bir would cover both domestic and international uygulanabilir ve etkili hükümetin kurulması policies. It is already known that the new lead- ve hem iç hem de uluslararası politikaları ership does not intend to review the format kapsayacak bir eylem planının hazırlan- of the Armenian-Russian relations, stating ması gerekmektedir. Yeni liderliğin Erme- that Moscow will remain Yerevan’s strategic nistan-Rusya ilişkilerinin formatını gözden partner and ally within the Eurasian Economic geçirme niyetinde olmadığı, Moskova’nın Union and the Collective Security Treaty Or- Erivan’ın stratejik ortağı ve Avrasya Ekono- ganization. Along with this, the Pashinyan-led mik Birliği ve Kolektif Güvenlik Anlaşması government will definitely focus on deepen- Örgütü’ndeki müttefiki olarak kalacağını ing relations with the European Union further belirttiği bilinmektedir. Ayrıca, Paşinyan opening Armenia to foreign businesses and öncülüğündeki hükümet, Ermenistan’ı ya- capital. bancı işletmelere ve sermayeye daha da In conclusion, the newly formed govern- açarak kesinlikle Avrupa Birliği ile ilişkilerin ment has to face serious challenges in order derinleştirilmesine odaklanacaktır. to meet expectations held by the Armenian Sonuç olarak, yeni kurulan hükümet, citizens, who publicly demand to reduce eşitsizliklerin azaltılmasına, yoksulluğun, disparities, and eradicate poverty, high un- yüksek işsizlik oranının düşürülmesine ve employment, and widespread corruption. yaygınlaşan yolsuzluğun ortadan kaldı- Despite the fact that Pashinyan has formed rılmasına yönelik talepte bulunan Ermeni a new government out of a diverse crew of vatandaşların beklentilerini karşılamakta political allies, he will have to work with the ciddi zorluklarla karşılaşacaktır. Çeşitli si- National Assembly controlled by his politi- yasi müttefiklerden oluşan yeni bir hükü- cal opponents. Therefore, it could take time met kurmasına rağmen Paşinyan, siyasi to initiate highly expected political and so- muhalifleri tarafından kontrol edilen Milli cial transformations. Nevertheless, unlike Meclis ile çalışmak zorunda kalacaktır. Bu the previous “color revolutions” in Georgia, nedenle, oldukça beklenen politik ve sos- Kyrgyzstan, and Ukraine, Armenia’s peaceful yal dönüşümleri başlatması zaman alabilir. velvet revolution is, without exaggeration, a Bununla birlikte, Gürcistan, Kırgızistan ve

218 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ unique case of a nonviolent change of gov- Ukrayna’daki gibi “renkli devrimlerin” ak- ernment in the former Soviet countries. The sine, Ermenistan’ın barışçıl kadife devrimi, Armenian example clearly shows that no po- eski Sovyet ülkelerinde şiddetsiz hükümet litical leadership is able to tackle a crisis of değişikliğinin daha önce benzeri olmayan legitimacy without the willingness to launch bir örneğidir. Ermenistan örneği, geniş far-reaching political reforms. kapsamlı siyasi reformları başlatma isteği olmadan hiçbir siyasi liderliğin meşruiyet kriziyle başa çıkamayacağını açıkça gös- termektedir.

219 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

220 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ APRIL 2018 PRESIDENTIAL ELECTION IN AZERBAIJAN AZERBAYCAN’DA NİSAN 2018 CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ

Lidiya Parkhomchik *

On April 18, 2018, Azerbaijani leader Ilham 18 Nisan 2018’de Azerbaycan lide- Aliyev was sworn in for the fourth term as the ri İlham Aliyev, dördüncü kez Azerbaycan president of Azerbaijan after a landslide vic- Cumhurbaşkanı olarak yemin etmiştir. İlk tory in a snap election that had been resched- olarak 17 Ekim 2018’de yapılması düşü- uled from October 17, 2018, to an earlier date nülen seçimler daha sonra 11 Nisan 2018 and took place on April 11, 2018. The inaugu- tarihine alınmıştı. Göreve başlama töreni, ration marks the start of a seven-year term 2003 yılından beri enerji açısından zengin for the 56-year old president who has been Hazar devletini yöneten 56 yaşındaki cum- ruling the energy-rich Caspian state since hurbaşkanının yedi yıllık yeni döneminin 2003. According to the presidential election başlangıcına işaret etmektedir. 17 Nisan results approved by the Constitutional Court 2018’de Azerbaycan Anayasa Mahkemesi of Azerbaijan on April 17, Aliyev secured tarafından onaylanan cumhurbaşkanlığı more than four-fifths of the votes leaving the seçim sonuçlarına göre, Aliyev oyların beş- nearest competitor far behind. Extending his te dördünden fazlasını kazanarak en yakın rule until 2025, Ilham Aliyev created favorable rakibini geride bırakmıştır. 2025 yılına ka- conditions for further strengthening his lead- dar görevde kalacak olan İlham Aliyev, li- ership, thereby narrowing the field of action derliğini daha da güçlendirmek için elveriş- for his political opponents. li koşullar yaratmış olup, siyasi rakiplerinin Unlike the 2013 presidential election, in eylem alanlarını daraltmıştır. which Aliyev was challenged by another nine 2013 yılındaki Aliyev’e rakip olan 9 ada- politicians, the Central Election Commission yın çıktığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinden (CEC) registered eight candidates out of 15 farklı olarak Merkez Seçim Komisyonu people, whose applications had been sub- (MSK), başvuru sunan 15 kişiden 8 ada- mitted to the CEC. Six of the candidates were yı kaydetmiştir. İktidardaki Yeni Azerbay- nominated by the political parties, including can Partisi’ni (YAP) temsil eden görevdeki the incumbent president who represented cumhurbaşkanı dâhil olmak üzere altı aday the ruling New Azerbaijan Party (NAP), one siyasi partiler tarafından aday gösterilmiş candidate was a self-nominee, while the olup, bir kişi bağımsız aday olarak katılır- eighth candidate was nominated by an ini- ken, sekizinci aday inisiyatif grubu tara- tiative group. Right after President Aliyev, the fından aday gösterilmiştir. Şubat 2018’in NAP’s chairman, signed the decree on an ear- başında erken seçim kararını imzaladık- ly election in the beginning of February 2018, tan hemen sonra YAP başkanı olan Cum- he was officially adopted as the party’s candi- hurbaşkanı Aliyev, 8 Şubat’ta düzenlenen date for the April presidential election during YAP’ın 6. Kongresi’nde resmi olarak Nisan the 6th Congress of the NAP held on Febru- ayında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçim- ary 8. The nomination of Aliyev was officially leri için aday olarak kabul edilmiştir. Ali- approved by the CEC on February 27. As a yev’in adaylığı 27 Şubat’ta MSK tarafından result, he became the first officially registered resmen onaylanmıştır. Sonuç olarak ilk res- candidate. mi kayıtlı aday olmuştur. Since the announcement of the NAP’s in- YAP’ın Aliyev’i cumhurbaşkanlığı adayı tention to nominate Aliyev as a candidate for olarak gösterme niyetinin duyurulmasın-

* Institute of World Economics and Politics, Kazakhstan. [email protected]

221 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the presidency, there was little doubt that the dan bu yana, görevdeki cumhurbaşkanının incumbent president was going to win the Nisan seçimlerini kazanacağı konusunda April election. The only uncertainty was how hiç bir şüphe duyulmamıştır. Tek belirsiz- big a gap between Aliyev and his closest con- liğin Aliyev ile en yakın rakibi arasındaki tender would be. According to some expert farkın ne kadar büyük olacağı ile ilgili ol- estimates, more than 80% of the population muştur. Bazı uzmanların tahminlerine göre, was supposed to support Aliyev, while all halkın %80’inden fazlasının Aliyev’i destek- other candidates were expected to get less lemesi ve diğer tüm adayların her birinin than 2% of the votes each. The official elec- oyların %2’sinden azını alması beklenmiştir. tion results issued by the CEC indicated that MSK tarafından yayınlanan resmi seçim so- three candidates were able to overcome the nuçları, üç adayın %3 barajını aşabildiğini, 3% threshold, while the remaining four were kalan dört adayın ise %2 hedefine ulaşa- not able to reach the target of 2%. The official madığını göstermiştir. MSK’nın resmi pro- protocol of the CEC shows that incumbent tokolü, 11 Nisan 2018 cumhurbaşkanlığı President and Chairman of the NAP Ilham seçimlerinde görevdeki Cumhurbaşkanı Aliyev gained 86.02% of votes in the April 11, ve YAP Başkanı İlham Aliyev’in %86.02 oy 2018 presidential election. Chairman of the aldığını göstermektedir. Bütün Azerbaycan Whole Azerbaijan Popular Front Party Gudrat Halk Cephesi Partisi Başkanı Gudrat Hasan- Hasanguliyev garnered 3.02% of votes, while guliyev oyların %3.02’sini toplarken, Mil- self-nominee, member of the Milli Mejlis li Meclis Üyesi olan bağımsız aday Zahid Zahid Oruj and Chairman of the Azerbaijan Oruj ve Azerbaycan Demokrat Partisi Baş- Democratic Party Sardar Mammadov gained kanı Sardar Mammadov sırasıyla %3.12 ve 3.12% and 3.03% of votes, respectively. Oth- %3.03 oy almışlardır. Diğer adaylar, Çağdaş er candidates, Chairman of Modern Musavat Müsavat Partisi Başkanı Hafız Hacıyev, Sos- Party Hafiz Hajiyev, Chairman of the Social yal Demokrat Partisi Başkanı Araz Alizade Democratic Party Araz Alizadeh, and Chair- ve Milli Uyanış Hareketi Partisi Başkanı Fe- man of the National Revival Movement Par- rec Guliyev, sırasıyla %1.52,% 1.38 ve %1.17 ty Faraj Guliyev, received 1.52%, 1.38% and oy alırken, Azerbaycan Halk Cephesi’ndeki 1.17% of votes, respectively, while Razi Nurul- muhaliflerin adayı Razi Nurullayev oyların layev nominated by the Frontists Initiative %0.74’ünü kazanmıştır. Group gained 0.74% of votes. Seçmen katılımının %74.51 oranında It was noted that the voter turnout gerçekleştiği, yani 5,332,817 seçmenin amounted to 74.51%, meaning that 3,962,123 3,962,123’ünün seçimlerde oy kullandı- out of 5,332,817 voters cast ballot in the elec- ğı belirtilmiştir. Oylama gününde ülkenin tion. On the voting day, 5,641 polling stations 125 seçim bölgesinde 5,641 oy kullanma in 125 constituencies operated in the country. noktası görev yapmıştır. Azerbaycan MSK According to Deputy Chairman of the CEC of Başkan Vekili Natik Mammadov’a göre, Azerbaijan Natig Mammadov, 41 polling sta- ülke dışında 13,820 Azerbaycan vatandaşı tions were established outside the country için cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oy kul- giving opportunity for 13,820 Azerbaijani lanma fırsatı veren 41 seçim merkezi kurul- citizens to vote in the presidential election. muştur. Azerbaycan MSK, 11 Nisan 2018 The CEC of Azerbaijan registered 894 inter- cumhurbaşkanlığı seçimlerini izlemek üze- national observers representing 59 countries re 59 ülkeyi ve 61 uluslararası örgütü tem- and 61 international organizations to mon- sil eden 894 uluslararası gözlemci kaydet- itor the April 11, 2018 presidential election. miştir. Ayrıca, MSK 58,175 yerel gözlemciyi In addition, the CEC registered 58,175 local kaydetmiştir. observers. Cumhurbaşkanlığı adayları arasında oy The distribution of votes among the pres- dağılımı, Aliyev’in muhaliflerinin Azerbay- idential candidates clearly demonstrate that can vatandaşları arasında hiçbir zaman çok Aliyev’s opponents have never enjoyed much fazla destek almadıklarını açıkça göster- support among Azerbaijani citizens. Taking mektedir. Ülkenin muhalefet siyasetçileri ve

222 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ into account the fact that the country’s op- aktivistlerinin seçimleri boykot ettiği gerçe- position politicians and activists boycotted ği göz önüne alındığında, Aliyev’in yeniden the election, Aliyev’s reelection appeared to seçilmesi beklenen bir sonuç olmuştur. As- be a highly expected outcome. In fact, most lında, oylarını kullanan Azerbaycan vatan- of Azerbaijani citizens who cast their votes daşlarının çoğu, şu anki Azerbaycan lideri- support the policy carried out by the current nin yürüttüğü politikayı desteklemektedir. leader of Azerbaijan. Indeed, during their Nitekim seçim öncesi kampanyalarda cum- pre-election campaign, the other seven can- hurbaşkanlığı seçimleri için diğer yedi aday, didates running for presidency placed special ülkedeki sosyo-politik durumun istikrara emphasis on the role of Ilham Aliyev in stabi- kavuşturulmasında İlham Aliyev’in rolüne lizing the socio-political situation in the coun- özel bir vurgu yaparak cumhurbaşkanı için try, thereby showing an indirect support for dolaylı bir destek göstermişlerdir. Bu ne- the president. Therefore, it is not surprising denle, Cumhurbaşkanı Aliyev’in aday ola- that even despite the fact that President Ali- rak kampanya yürütmek yerine resmi kapa- yev as a candidate did not campaign himself, sitesiyle ülke çapında ziyaretler yapmasına but instead made visits across the country in rağmen, halkından büyük bir destek alması his official capacity, he received the greatest şaşırtıcı değildir. endorsement from the population. Nisan 2018 cumhurbaşkanlığı seçim so- The results of the April 2018 presidential nuçları, ülkenin anayasasına ve Seçim Ya- election gave Aliyev the fourth consecutive sası’na aykırı olmayan bir şekilde Aliyev’in term in office, which does not contradict the dördüncü kez cumhurbaşkanı seçilmesini country’s Constitution and Electoral Code. In sağlamıştır. Aslında, iktidara geldiğinden fact, since coming to power, Aliyev initiated beri Aliyev iki anayasa referandumu başlat- two constitutional referenda. Under the 2009 mıştır. 2009 yılı referandumunda iki dönem referendum, a two-term presidential limit was başkanlık sınırı kaldırılmış, 2016 yılında ise eliminated, while in 2016 the constitution was anayasa, cumhurbaşkanlığı süresini 5’den amended by extending the presidential term 7 yıla uzatılması şeklinde değiştirilmiştir. duration from five to seven years. These de- Bu gelişmeler, insan hakları ihlalleriyle ilgi- velopments coupled with the publication of li raporların yayınlanmasıyla birleştiğinde, reports on human rights violations made it özellikle de AGİT Demokratik Kurumlar ve problematic for international observers, es- İnsan Hakları Bürosu’ndan (ODHR) ulusla- pecially, from the OSCE Office for Democrat- rarası gözlemcilerin 11 Nisan cumhurbaş- ic Institutions and Human Rights (ODHR), to kanlığı seçimleriyle ilgili eleştiri yapmaktan avoid criticism over the April 11 presidential kaçınmalarını sorunlu hale getirmiştir. Nite- election. Indeed, according to the Statement kim ODHR tarafından hazırlanan Ön Bulgu- of Preliminary Findings and Conclusions pre- lar ve Sonuçlar Bildirgesi’ne göre, Azerbay- pared by the ODHR, the 2018 early presiden- can’da 2018’deki erken cumhurbaşkanlığı tial election in Azerbaijan was held within a seçimleri, kısıtlayıcı bir siyasi ortam içinde restrictive political environment and under ve temel hak ve özgürlükleri kısıtlayan bir a legal framework that curtails fundamen- yasal çerçeve içinde gerçekleştirilmiştir. tal rights and freedoms. Such an evaluation Böyle bir değerlendirme, MSK’nın seçim prompted negative reactions on the part of sonuçlarının yasallığını sorgulayan ciddi bir the Azerbaijani authorities, which claimed ihlal bulamadığını iddia eden Azerbaycan that the CEC had not found any serious viola- makamlarının olumsuz tepkilerine yol aç- tions calling into question the legality of the mıştır. election results. Sonuç olarak, cumhurbaşkanlığı seçim In conclusion, it is apparent that the pres- sonuçlarının Azerbaycan halkının iradesini idential election results fully reflect the will of tam olarak yansıttığı açıktır. Nitekim Azer- the Azerbaijani people. In fact, all of Azerbai- baycan’ın son üç cumhurbaşkanlığı seçim- jan’s last three presidential elections indicated lerinin tamamı, Aliyev lehine oy veren top- the high level of support for the incumbent lam vatandaş sayısının sürekli olarak %80’in

223 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA president given that the total number of res- üzerinde, yani 2008’de %88.73 ve 2013’te idents who voted in favor of Aliyev was con- %84.54 olduğu göz önüne alındığında, gö- sistently above 80%, namely, 88.73% in 2008 revdeki cumhurbaşkanına verilen desteğin and 84.54% in 2013. It was only in 2003 when yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Ilham Aliyev gained less than 80% – 75.38% İlham Aliyev, sadece 2003 yılında toplam of total votes. For today, the president’s fami- oyların %80’inden daha az alarak %75.38 ly enjoys great popularity among Azerbaijani kazanmıştır. Günümüzde cumhurbaşkanı- citizens. In fact, it is reported that ordinary nın ailesi, Azerbaycan vatandaşları arasın- people really like their first lady, Mehriban da çok popülerdir. Aslında halk arasındaki Aliyeva, who is known for her social activities. sosyal aktiviteleriyle tanınan Cumhurbaş- She was appointed as the First Vice President kanının eşi ilk hanım Mehriban Aliyeva’yı in February 2017 becoming an adviser to the gerçekten çok sevdikleri bildirilmektedir. head of state on domestic and foreign poli- Şubat 2017’de iç ve dış politika konula- cy issues. This has also played an important rında devlet başkanlığına danışman Birin- role in the positive image of President Aliyev. ci Başkan Yardımcısı olarak atanmıştır. Bu, Therefore, there was no political risk for Ali- Cumhurbaşkanı Aliyev’in olumlu imajında yev in running for presidency since the possi- da önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle, bility of being reelected was really high. Aliyev’in yeniden seçilmesi olasılığı gerçek- ten yüksek olduğundan cumhurbaşkanlığı- na aday olması için herhangi bir siyasi risk olmamıştır.

224 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ MARCH 2018 PRESIDENTIAL ELECTION IN RUSSIA RUSYA’DA MART 2018 DEVLET BAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ

Lidiya Parkhomchik *

During recent presidential election in 18 Mart 2018’de Rusya’da yapılan son Russia held on March 18, 2018, incumbent devlet başkanlığı seçimlerinde görevdeki President Vladimir Putin secured a vote of Devlet Başkanı Vladimir Putin, oyların ço- confidence by winning a landslide re-election ğunu kazanarak bir kez daha halktan gü- victory. As a result, 65-year-old Vladimir Pu- venoyu almıştır. Sonuç olarak, 65 yaşındaki tin will extend his rule as a head of Russia for Vladimir Putin, altı yıl daha 2024 yılına ka- another six years until 2024. In fact, Putin has dar Rusya devlet başkanlığı görevini sür- been president since 2000, stepping aside for dürebilecektir. Aslında, Putin, 2000 yılından one term as prime minister in order to com- beri devlet başkanlığı yapmakta olup Rus ply with the Russian legislation, according to mevzuatına uymak için bir dönem başba- which presidents in Russia can’t serve more kanlık görevini üstlenmiştir. Çünkü Rusya than two consecutive terms. Anayasası’na göre, devlet başkanları bu Despite the fact that Putin’s re-election göreve iki dönemden fazla üst üste seçi- was never in question, almost 109 million lemez. Russians who were eligible to vote at more Putin’in tekrar seçileceği konusunda than 97,000 polling stations nationwide had a hiçbir şüphe olmamasına rağmen, ülke ça- choice of eight candidates. In fact, the recent pında 97 binden fazla noktada oy kullanma election set the record for both the num- hakkı olan 109 milyon Rus vatandaşı, sekiz ber of registered candidates running for the aday arasından seçim yapmıştır. Nitekim presidency and the number of applications son seçimlerde hem devlet başkanlığı için submitted. The Central Election Commission kayıtlı olan adayların sayısı hem de sunu- (CEC) of Russia has received 34 applications lan başvuruların sayısı açısından rekor kırıl- to run for the presidency, 16 of which were mıştır. Rusya’nın Merkez Seçim Komisyonu from the political parties, while the remaining (MSK), devlet başkanlığı için 16 siyasi parti 18 were filed by self-nominated candidates. adayı ve 18 bağımsız aday olmak üzere 34 However, the majority of applicants were de- başvuru almıştır. Ancak, muhalefet lideri nied registration, including opposition leader Aleksey Navalnıy dâhil olmak üzere aday- Alexei Navalny, who had already been barred lık başvurularının çoğu reddedilmiştir. Şu- from running in the March elections de jure bat 2017’de birçoğu tarafından politik bir due to a criminal conviction in February 2017 hamle olarak kabul edilen yolsuzluk suç- for embezzlement, which many consider to lamaları ile mahkûm edilmesi nedeniyle be politically motivated. As for Putin, he was Aleksey Navalnıy’nin Mart seçimlerine ka- registered as a self-nominated candidate, and tılması yasal olarak engellenmiştir. Putin ise it was his third time running individually, while seçimlere üçüncü kez bağımsız aday olarak the ruling party United Russia, on behalf of katılmıştır. 2012’deki başkanlık seçimi için which Putin was nominated in the 2012 elec- Putin’i aday gösteren iktidar partisi Birleşik tion, extended its support to his re-election. Rusya, Putin’in tekrar seçilmesini destekle- Unlike other candidates, Putin’s team did miştir. not engage in traditional political campaign- Diğer adaylardan farklı olarak, Putin’in ing during the pre-election period. The re- ekibi seçim öncesi dönemde geleneksel fusal to debate his opponents coupled with siyasi kampanyalara katılmamıştır. Muha- the lack of clarity over the key message of lifleri ile tartışmayı reddetmesi ve seçim his election platform clearly demonstrat- platformunun önemli ve net bir mesajının

* Institute of World Economics and Politics, Kazakhstan. [email protected]

225 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA ed that the major goal of Putin’s re-election olmaması, Putin’in yeniden seçim kampan- campaign was not to hold an aggressive ag- yasının asıl amacının saldırgan bir kışkırtma itation, but to boost the turnout in Russia, yapmak olmadığını, bunun yerine özellikle especially in the large cities. The incumbent Rusya’nın büyük şehirlerinde katılımı ar- president’s reportedly high rating served as tırmak olduğunu göstermiştir. Görevdeki a factor supporting the shift in the focus of devlet başkanının halk nezdinde notunun Putin’s campaign to ensuring a high level of yüksek olması, Putin’in kampanyasının the voter turnout. In fact, even though Putin odak noktasının yüksek katılımlı bir seçim did not release an official electoral program, olması yolunda bir strateji izlemesine ne- the latest opinion surveys before the election den olduğu belirtilebilir. Aslında, Putin res- date showed that his support reached 69%, mi bir seçim programı yayınlamamış olsa which particularly fit the Kremlin’s “70/70” da, seçim tarihinden önce yapılan en son scheme, where the election turnout should kamuoyu anketleri desteğin %69’a ulaştı- reach 70% with 70% of all votes going to Pu- ğını göstermiştir. Bu, özellikle Kremlin yö- tin. netiminin Putin’in %70 katılımlı bir seçimde In order to prevent the recurrence of the %70 oy almasına dayalı bir “70/70” planına 2016 parliamentary election situation, when uymaktadır. the turnout dropped below 50%, the Kremlin Katılım oranının %50’nin altına düştüğü pursued a proactive policy. For instance, the 2016 parlamento seçimlerindeki durumun CEC hired consultants to help promote the tekrarlanmasını önlemek için Kremlin önle- election, while influential state mass media yici bir politika izlemiştir. Örneğin, seçim- networks were widely used to build a patriot- lerin desteklenmesine yardımcı olmak için ic enthusiasm over the vote. It is worth not- MSK tarafından danışmanlar işe alınırken, ing that even the election date was moved halkın seçime katılması yönünde vatanse- in advance from March 11 to March 18, the ver bir coşku oluşturmak için devlet kitle day when Russia celebrates its reunification iletişim ağları etkili ve yaygın olarak kulla- with Crimea, which is widely recognized nılmıştır. Seçim tarihinin bile, 11 Mart’tan, among Russian citizens as Putin’s greatest Rus vatandaşları tarafından Putin’in en achievement. Finally, Putin’s annual state of büyük başarısı olarak tanınan Rusya’nın the nation address to the Federal Assembly Kırım’la yeniden birleşmesinin kutlandığı held on March 1, 2018, the format of which 18 Mart’a önceden alınması dikkat çekici- underwent a number of changes in connec- dir. Son olarak, Putin’in devlet başkanlığı tion with the presidential election, was aimed seçimleriyle bağlantılı bir dizi değişikliğe at generating a deep sense of national pride uğrayan 1 Mart 2018’deki Federal Meclis and patriotism that was supposed to find its üyelerine yaptığı yıllık konuşması, derin bir expression through the ballot box. milli gurur ve vatanseverlik duygusu yarat- Moreover, there was an additional external mayı amaçlamış, ve bunun da sandıklara factor that helped to mobilize the turnout. yansıması hedeflenmiştir. Recent confrontation between Russia and the Ayrıca, katılım oranının artırılmasına yar- United Kingdom over the poisoning of for- dımcı olan ek bir dış faktör olmuştur. Eski mer double agent Sergei Skripal triggered a çift taraflı ajan Sergey Skripal’ın zehirlen- patriotic response by Russian citizens. Being mesi üzerine Rusya ve İngiltere arasındaki pressured by London’s accusations that Rus- son tartışmalar Rus vatandaşlarının vatan- sia was behind the attack on Skripal, Moscow severlik duygularını tetiklemiştir. Rusya’nın took advantage of the hype redirecting pub- Skripal’e yapılan saldırının arkasında ol- lic attention to the voting process. As a result, duğu yönündeki Londra’nın suçlamaların- the voter turnout at the March presidential dan dolayı baskı altında kalan Moskova, election reached 67.54%, close to the 70% kamuoyunun dikkatini oy verme sürecine ambition of the Kremlin. Opposition leader yönlendirerek bu abartılı durumdan yarar- Alexei Navalny’s appeal to boycott the elec- lanmıştır. Sonuç olarak, Mart ayında yapı- tion did not significantly affect the situation. lan devlet başkanlığı seçimlerinde katılım

226 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ According to the CEC, Vladimir Putin has oranı %67.54’e ulaşarak Kremlin’in %70’lik gained 76.69% of votes, showing his best planına yakın bir orana ulaşmıştır. Muha- election result compared to 53% of votes in lefet lideri Aleksey Navalnıy’nın seçimleri the 2000 presidential election, 71% in 2004 boykot etme talebi, durumu önemli ölçüde and 64% in 2012. 56.43 million voters out of etkilememiştir. 73.62 million people voted supported Putin’s MSK verilerine göre, Vladimir Putin oyla- candidacy, which is about 10 million more rın %76.69’unu alarak en iyi seçim sonucu- than in 2012, when Putin faced a serious nu elde etmiştir. Bu rakam, 2000’deki dev- opposition movement and massive protest let başkanlığı seçimlerinde %53, 2004’te marches that took place in Moscow and other %71 ve 2012’de %64 olmuştur. Oy kullanan large cities after a massive voter fraud at the 73.62 milyon seçmenden 56.43 milyonu December parliamentary elections in 2011. Putin’in adaylığını desteklemiştir. Bu, 2012 Unlike the 2012 election, where Putin won yılına göre yaklaşık 10 milyon daha fazla- just 47% of votes in Moscow, which is consid- dır. 2012’de Putin, Aralık 2011 parlamento ered to be the main stronghold of the oppo- seçimlerinde hile yapıldığı iddiaları sonrası sition, the 2018 election results show that the Moskova ve diğer büyük şehirlerde mey- president-elect received the higher number dana gelen ciddi bir muhalefet hareketi ve of votes, gaining 70% of votes in the capital büyük protesto yürüyüşleriyle karşı karşıya city. Moreover, the regions of the so-called kalmıştır. Putin’e karşı muhalefetin ana ka- “red belt”, which comprise the predominantly lesi olarak kabul edilen Moskova’da oyların agricultural areas of central Russia, a number sadece %47’sini kazandığı 2012 seçimle- of the southern regions of Siberia and the rinden farklı olarak 2018 seçim sonuçları, Far East, where the Communist Party is tradi- seçilen devlet başkanının başkentte %70 tionally strong, shifted their support to Putin. oy oranı ile oylarını artırdığı görülmektedir. Similar to the previous elections, the highest Ayrıca, Rusya’nın coğrafi olarak ortasın- figures were recorded in the North Caucasus. da yer alan ağırlıklı olarak tarım alanlarını Over 93.38% of voters supported Putin in oluşturan “kırmızı kuşak” bölgeleri, Ko- Kabardino-Balkaria, while the percentage of münist Parti’nin geleneksel olarak güçlü Putin’s supporters in Chechnya and Dagestan olduğu Sibirya ve Uzak Doğu’nun güney amounted to 91.44% and 90.76%, respective- bölgelerinin bir kısmı desteklerini Putin’e ly. In addition to the North Caucasian repub- kaydırmıştır. Önceki seçimlere benzer şekil- lics, three more regions registered the num- de en yüksek rakamlar Kuzey Kafkasya’da ber of votes in favor of Putin exceeding 90%, kaydedilmiştir. Kabardino-Balkarya’da namely, Crimea (92.15%), Tyva (91.98%), and %93.38’den fazla seçmen Putin’i destekler- Sevastopol (90.19%). ken, Çeçenistan ve Dağıstan’daki destekçi- Putin’s nearest competitor, Communist lerinin yüzdesi sırasıyla %91.44 ve %90.76 Party candidate Pavel Grudinin, got 11.77% olarak gerçekleşmiştir. Kuzey Kafkasya of votes, marking the worst ever result for cumhuriyetlerine ek olarak, Kırım (%92.15), Russia’s left-wing party, while leader of the Tuva (%91.98) ve Sivastopol (%90.19) gibi far-right Liberal Democratic Party of Russia üç bölgede Putin lehine %90’ı aşan oy Vladimir Zhirinovsky got 5.65% of votes. The oranları kaydedilmiştir. only candidate to openly and strongly criti- Putin’in en yakın rakibi olan Komünist cize Putin during the campaign, well-known Parti adayı Pavel Grudinin, Rusya’nın sol media personality and liberal political activist partisinin aldığı en kötü sonuçlardan biri- Ksenia Sobchak nominated by the Civil Ini- si olarak oyların %11.77’sini almıştır. Rus- tiative Party garnered 1.68% finishing in the ya’nın aşırı sağcı Liberal Demokrat Parti- fourth place. She was followed by head of si’nin lideri Vladimir Jirinovskiy ise %5.65 the Yabloko Party Grigory Yavlinsky (1.05%), oy almıştır. Kampanya sırasında Putin’i Chairman of the Party of Growth Boris Titov açıkça ve güçlü bir şekilde eleştiren tek (0.76%), Maxim Suraikin nominated by the aday ve Sivil Girişim Partisi tarafından aday Communists of Russia Party (0.68%), and gösterilen tanınmış medya kişiliği ve libe-

227 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA head of the Russian People’s Union Party ral siyasi eylemci Kseniya Sobçak, oyların Sergei Baburin (0.65%). Despite a number of %1.68’ini alarak dördüncü sırada kalmıştır. irregularities recorded at some polling sta- Diğer adaylar olan Yabloko Partisi lideri tions across Russia, the CEC recognized the Grigori Yavlinskiy %1.05, Büyüme Partisi li- election as valid. In a change from his posi- deri Boris Titov %0.76, Rusya Komünistleri tion in the past, the president-elect met with Partisi tarafından aday gösterilen Maksim his seven defeated presidential challengers in Suraykin %0.68 ve Rusya Halk Birliği Partisi the Kremlin in order to map out his main pri- lideri Sergey Baburin %0.65 oy almışlardır. orities for the forthcoming presidential term, Rusya genelinde bazı oy verme istasyonla- which would be focused on improving the rında kaydedilen düzensizliklere rağmen, living standards of the Russian population by MSK seçimleri geçerli olarak kabul etmiştir. ensuring innovation development and eco- Geçmişteki pozisyonundan bir değişiklikle, nomic growth. As a result, the Kremlin has seçilen devlet başkanı önümüzdeki baş- finally dotted the i’s and crossed the t’s in re- kanlık dönemindeki başlıca önceliklerini gard to Russia’s internal and external policies belirlemek için Kremlin’de devlet başkanlığı for the next six-year period. seçiminde kendine rakip olan yedi aday ile It could be concluded that despite Russia’s bir araya gelmiştir. Önümüzdeki başkanlık two-year recession amid lower oil prices and dönemi, inovasyon gelişimi ve ekonomik the country’s deteriorating relations with the büyüme sağlayarak Rus halkının yaşam West Putin’s dominance over the domestic standartlarını iyileştirmeye odaklanacaktır. political landscape has grown. The victory Sonuç olarak, Kremlin, nihayet önümüzde- that was widely predicted completes the con- ki altı yıllık dönem için Rusya’nın iç ve dış centration of power in his hands providing politikalarını açıklamıştır. a necessary room for geopolitical and eco- Petrol fiyatlarındaki düşüş ve Rusya’nın nomic maneuvers. Unless Putin decides oth- Batı ile olan ilişkilerinin bozulması nedeniy- erwise and opts for constitutional changes, le ülkenin iki yıllık ekonomik durgunluğuna in 2024 Russia will face the need to choose rağmen, Putin’in iç siyasi manzara üzerin- another leader that highlights the problem of deki egemenliği büyümüştür. Geniş çapta the forthcoming power transit in the country. öngörülen zafer, jeopolitik ve ekonomik According to some political analysts, during manevralar için gerekli bir alan sağlayarak his fourth and, presumably, last term Vladimir elindeki güç yoğunluğunu tamamlamakta- Putin will most likely prepare his successor, dır. Putin fikrini değiştirmedikçe veya ana- with a person to be appointed as the prime yasada değişiklikler yapmadıkça, 2024 yı- minister as the most probable candidate. lında Rusya, ülkede iktidar devri sürecinde In fact, it is already known that the presi- başka bir lider seçme ihtiyacı ile karşı kar- dent-elect will announce the composition of şıya gelecektir. Bazı siyasi analistlere göre, the future government after his inauguration. dördüncü ve muhtemelen son döneminde On the other hand, there is still a chance that Vladimir Putin büyük olasılıkla, en muhte- Putin could decide to extend his rule beyond mel aday olarak başbakan olarak atanacak 2024 by abolishing term limits or by shifting bir kişi ile halefini hazırlayacaktır. Aslında, into another position of power. seçilen devlet başkanının göreve başlama töreninden sonra gelecekteki hükümet üyelerini açıklayacağı bilinmektedir. Öte yandan, Putin’in dönem sınırlarını kaldıra- rak veya başka bir pozisyona geçerek kendi egemenliğini 2024’ün ötesine uzatmaya karar verme şansı hala bulunmaktadır.

228 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ MAIN OUTCOMES OF KAZAKHSTAN’S UNSC PRESIDENCY KAZAKİSTAN’IN BMGK DÖNEM BAŞKANLIĞININ ANA SONUÇLARI

Abulkhairkhan Zhunisbek *

January 31, 2018, marked the end of Ka- 31 Ocak 2018 tarihinde Kazakistan’ın bir zakhstan’s month-long presidency at the ay süren Birleşmiş Milletler Güvenlik Kon- United Nations Security Council (UNSC). seyi (BMGK) dönem başkanlığı sona ermiş- Kazakhstan’s presidency in the world’s most tir. Kazakistan’ın dünyanın en önemli siyasi important political body for the month of organının Ocak ayı dönem başkanlığı, ül- January was a culmination of its non-per- kenin BMGK daimi olmayan üyeliğinin zir- manent UNSC membership and a significant vesi haline gelerek küresel barış ve güvenin milestone in its strategy of building a positive yanı sıra uluslararası itibarı için olumlu bir momentum for global peace and security, as ivme yaratma stratejisinde önemli bir dö- well as its international reputation. At present, nüm noktası olmuştur. Şu anda Kazakistan, Kazakhstan is known as a country that is at nükleer silahların yayılmasının önlenmesi the forefront of the nonproliferation debate ile ilgili tartışmaların başında yer alan ülke and hailed as an “honest broker” involved in ve İran’ın nükleer programından Suriye’de- efforts to resolve some of the most pressing ki iç savaşa kadar dünyada yaşanan en acil challenges facing the world from Iran’s nucle- sorunları çözme çabalarına katılan “dürüst ar program to the civil war in Syria. However, aracı” olarak bilinmektedir. Ancak, dönem the significance of the presidency is not limit- başkanlığının önemi sembolizmle sınırlı ed to symbolism as it has also been a tool for kalmayıp, aynı zamanda kararları tüm BM Kazakhstan to promote national and regional üye ülkeleri için zorunlu olan güçlü kon- priorities using its mandate for calling meet- seyin gündemini belirleme ve toplantılara ings and setting the agenda of the powerful çağırma yetkisini kullanan Kazakistan için council, whose decisions are mandatory for ulusal ve bölgesel öncelikleri teşvik etme all the U.N. member states. Accordingly, Ka- aracı olmuştur. Buna göre, Orta Asya coğ- zakhstan being the first ever country in Cen- rafyasından bu görevi üstlenen ilk ülke ola- tral Asia to assume this position prioritized rak Kazakistan, bölgesel güvenlik için bü- the situation in and around Afghanistan that yük bir endişe kaynağı olan Afganistan’daki is of great concern to regional security, and ve çevresindeki duruma ve nükleer silahla- issues related to nonproliferation. Overall, rın yayılmasının önlenmesi ile ilgili konula- during the course of the month, Kazakhstan ra öncelik vermiştir. Genel olarak, Ocak ayı held over 40 events in the form of sessions, boyunca Kazakistan, dört BMGK kararı, iki meetings, and consultations, which resulted cumhurbaşkanı bildirgesi ve 12 basın bildi- in four UNSC resolutions, two presidential risi ile sonuçlanan oturumlar, toplantılar ve statements, and 12 press statements. istişareler olmak üzere 40’dan fazla etkinlik The first event of Kazakhstan’s presidency düzenlemiştir. was held on January 2, 2018, in which Kairat Kazakistan’ın dönem başkanlığının ilk Umarov, the Permanent Representative of Ka- etkinliği, 2 Ocak 2018’de yapılmıştır. Top- zakhstan, outlined the UNSC work program lantıda Kazakistan Daimi Temsilcisi Kairat for January. This program was based on Pres- Umarov, Ocak ayı için BMGK çalışma prog- ident of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev’s ramını sunmuştur. Bu program, Kazakistan policy address to the UNSC called “Kazakh- Cumhurbaşkanı Sayın Nursultan Nazar- stan’s Conceptual Vision of Strengthening bayev’in BMGK’ye sunduğu “Güvenli, Adil Global Partnership for a Secure, Just and ve Müreffeh Bir Dünya için Kazakistan’ın

* MA, Center for Advanced Research and Development, Kazakhstan. [email protected]

229 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA Prosperous World”. This document points Sürdürülebilir Küresel İşbirliği Konsepti ve out the following seven priority areas: mov- Vizyonu” başlıklı siyasi mesajına dayanmış- ing towards a world free of nuclear weapons; tır. Bu belgenin temel öncelikleri arasında creating conditions to prevent the threat of a nükleer silahlardan arındırılmış bir dünyaya global war and settle local conflicts; promot- doğru ilerleme; küresel savaş tehdidini or- ing peace, security and development in Cen- tadan kaldırma ve yerel çatışmalara çözüm tral Asia, including Afghanistan; facilitating getirme koşulları yaratma; Afganistan dâhil the formation of a global antiterrorist coali- olmak üzere Orta Asya’da barışı, güvenliği tion (network) under the UN auspices; assist- ve kalkınmayı teşvik etme; BM himayesinde ing the peaceful development of Africa; con- küresel bir terör karşıtı koalisyonun (ağın) tributing to the UN sustainable development oluşturulmasını kolaylaştırma; Afrika’nın goals; and adapting the UN system to the barış içinde gelişmesine yardımcı olma; needs and realities of the 21st century. With- BM’nin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine in the framework of this monthly program, a katkıda bulunma ve BM faaliyetlerini 21. number of important events took place. The yüzyılın ihtiyaçlarına göre şekillendirme yer highlight of Kazakhstan’s presidency was a almaktadır. Bu aylık program çerçevesinde high-level thematic briefing titled “Nonpro- bir takım önemli etkinlikler gerçekleşmiş- liferation of Weapons of Mass Destruction tir. Kazakistan’ın dönem başkanlığının zir- (WMD): Confidence-Building Measures” held ve noktası, Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in on January 18, 2018, and chaired by Presi- başkanlığında 18 Ocak 2018 tarihinde ger- dent Nazarbayev. In fact, pursuing nonpro- çekleştirilen “Kitle İmha Silahlarının (KİS) liferation is a cornerstone of Kazakhstan’s Yayılmasının Önlenmesi: Güven Artırıcı Ön- foreign policy as activities aimed at achieving lemler” başlıklı üst düzey toplantı olmuştur. a world free of WMD are emphasized in the Aslında, KİS’siz bir dünyayı hedefleyen faa- Foreign Policy Concept of Kazakhstan and liyetler Kazakistan Cumhuriyeti Dış Politika the Kazakhstan-2050 Strategy. Therefore, the Konsepti’nde ve Kazakistan-2050 Strate- country has once again drawn attention of jisi’nde vurgulanmış olduğundan, nükleer the world community to this issue in order to silahların yayılmasının önlenmesi, Kazakis- boost efforts for getting rid of nuclear weap- tan’ın dış politikasının önemli unsurların- ons by the UN’s 100 anniversary in 2045, the dan biridir. Bu nedenle, ülke, BM’nin 100. goal proclaimed by President Nazarbayev yıldönümü olan 2045 yılına kadar nükleer during the 70th session of the UN General silahlardan arınma çabalarını hızlandırmak Assembly in September 2015. Therefore, the amacıyla, dünya kamuoyunun dikkatini bu aim of the above mentioned briefing was to konuya bir kez daha çekmiştir. Bu hedef, find ways of building confidence and trust Eylül 2015’te düzenlenen BM Genel Ku- around the globe so that states no longer rulu’nun 70. oturumunda Cumhurbaşkanı feel the need to develop and possess WMD Nazarbayev tarafından açıklanmıştır. Dola- to ensure their security. On the same day, Ka- yısıyla, yukarıda adı geçen üst düzey top- zakhstan also held a special high-level event lantının amacı, devletlerin artık kendi gü- related to the presentation of the draft Code venliklerini sağlamak için KİS’leri geliştirme of Conduct for the Achievement of a Terror- ve sahip olmaya ihtiyaç duymamaları adına ism-Free World. This document puts an em- tüm dünyada güven ortamının oluşturma- phasis on social development to fight poverty sının yollarını bulmaktır. Aynı gün, Kaza- and hunger, the factors leading to radicaliza- kistan, Terörden Arınmış bir Dünya’ya Ka- tion. In this regard, Kazakhstan proposed to vuşmak için Davranış Kuralları Taslağı’nın establish a special UN Fund for sustainable sunumu ile ilgili özel bir üst düzey etkinlik development, which would be funded by the düzenlemiştir. Bu belge, yoksulluk, açlık ve UN member states through transferring 1% radikalleşmeye yol açan faktörlerle müca- of their annual defense budgets. dele etmek için sosyal kalkınmaya vurgu Recognizing its responsibility as the first yapmaktadır. Bu bağlamda Kazakistan, yıl- Central Asian country to be elected to the lık savunma bütçelerinin %1’ini aktarmak

230 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ UNSC and the fact that it chairs the UNSC suretiyle BM üye ülkeleri tarafından finan- Committee on Afghanistan, Kazakhstan has se edilecek sürdürülebilir kalkınma için also put an increased focus on the Afghan özel bir BM Fonu kurmayı önermiştir. problem. According to the UN, 2017 is ac- BMGK’ye seçilen ilk Orta Asya ülkesi knowledged as the most violent year in Af- olma sorumluluğunu taşıyan ve BMGK’nin ghanistan with more than 18,000 civilians Afganistan Komitesine başkanlık eden killed or wounded. This is the highest figure Kazakistan, Afgan sorununa da odaklan- since the beginning of the U.S.-led Opera- maktadır. BM’ye göre 2017, Afganistan’da tion Enduring Freedom in 2001. Afghanistan’s 18,000’den fazla sivilin öldürüldüğü veya continuing downturn in security has a direct yaralandığı en şiddetli yıl olarak kabul negative impact on the stability, security and edilmiştir. Bu, ABD’nin Sonsuz Özgürlük economic development of Central Asia. Con- Operasyonu’nu başlattığı 2001 yılından sidering this fact, on January 19, 2018, Ka- beri en yüksek rakam olmuştur. Afganis- zakhstan held a ministerial debate entitled tan’da güvenlik alanında devam eden dur- “Building Regional Partnerships in Afghan- gunluk, Orta Asya’nın istikrarı, güvenliği ve istan and Central Asia as a Model for the ekonomik kalkınması üzerinde doğrudan Security-Development Nexus” to express rel- olumsuz bir etkiye sahiptir. Bu gerçeği göz evant concerns of the regional states and dis- önüne alan Kazakistan bölgesel devletle- cuss possible solutions. Following the event rin ilgili endişelerini dile getirmek ve olası attended by the foreign ministers of the Cen- çözüm önerilerini tartışmak amacıyla 19 tral Asian states, Afghanistan and the UNSC Ocak 2018’de ülkeleri toplantıya çağırmış- members, the Statement by the UNSC Presi- tır. Bu kapsamda “Güvenlik ile Kalkınma- dent (S/PRST/2018/2) was adopted. The doc- nın Karşılıklı Bağımlılık İçinde Olduğunun ument draws attention to the following three Örneği Olarak Orta Asya ve Afganistan’da main aspects in addressing the instability in Bölgesel Ortaklık” konulu dışişleri bakan- Afghanistan: the close relationship between ları yuvarlak masa toplantısı düzenlenmiş- security and development; the regional ap- tir. Orta Asya ülkeleri, Afganistan ve BMGK proach to solving various problems; and a üyelerinin dışişleri bakanlarının katıldığı comprehensive development strategy coor- etkinliğin ardından BMGK Başkanı bildirisi dinated among the UN structures. It is worth (S/PRST/2018/2) kabul edilmiştir. Belge- mentioning that ahead of this debate Kazakh- de, Afganistan’daki istikrarsızlığı ele alan stan organized, for the first time in almost üç ana hususa dikkat çekilmektedir: gü- seven years, a three-day visit of the UNSC venlik ve kalkınma arasındaki yakın ilişki; delegation to Afghanistan in order to “get çeşitli sorunları çözmeye yönelik bölgesel the update of the situation on the ground”. yaklaşım ve BM yapıları arasında koordi- As noted by UN Assistant Secretary-General ne edilen kapsamlı bir kalkınma stratejisi. for Political Affairs Miroslav Jenca, “although Bu tartışma öncesinde Kazakistan’ın, ne- the council has been previously working on redeyse yedi yıl içinde ilk kez “sahadaki Afghanistan, Kazakhstan’s emphasis on tying durum hakkında güncel bilgiler edinmek” the situation in Afghanistan to Central Asia için BMGK heyetinin Afganistan’a üç gün- opens up a new sight to the issue”. lük ziyaret gerçekleştirdiğini belirtmek ge- Apart from the UNSC work program for rekmektedir. BM Siyasi İşlerden Sorumlu January prepared by Kazakhstan, the work Genel Sekreter Yardımcısı Miroslav Jen- of the council also included regular sessions, ca’nın belirttiği gibi, “Konsey’in daha önce such as the quarterly open debate held on Afganistan üzerinde çalışmasına rağmen, January 25, 2018, to discuss the situation in Kazakistan’ın Afganistan’daki durumu the Middle East with the focus on the Israe- Orta Asya’ya bağlama vurgusu konu için li-Palestinian conflict, as well as unplanned yeni bir görüş açısı” getirmektedir. meetings that were convened in response to Ocak ayı için Kazakistan tarafından emergency situations in the world, such as hazırlanan BMGK çalışma programının the discussions on the protests in Iran and dışında, Konsey’in çalışmaları arasında

231 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the situation on the Korean Peninsula held on aşağıdaki oturum yer almıştır. İsrail-Filistin January 5 and January 10, respectively. The çatışması üzerine odaklanarak Ortado- month-long presidency of Kazakhstan was ğu’daki durumu görüşmek üzere 25 Ocak concluded by the visit of the UNSC delegation 2018’de üç ayda bir yapılan açık tartışma to Washington, where the representatives of gibi düzenli oturumların yanı sıra İran’daki the 15 council members had a meeting with protestolar ve Kore Yarımadası’ndaki du- U.S. President Donald Trump and visited the rum üzerine sırasıyla 5 Ocak ve 10 Ocak’ta Holocaust Memorial Museum and the Joint yapılan tartışmalar gibi acil durumlara tep- Base Anacostia-Bolling. ki olarak düzenlenen plansız toplantılar da Overall, Kazakhstan being at the forefront yer almıştır. Kazakistan’ın bir aylık dönem of multilateral diplomacy and setting the başkanlığı, BMGK heyetinin Washington’a agenda of the most influential global body ziyareti ile sonuçlanmıştır. Bu ziyaret kap- has gained a notable recognition and status samında 15 Konsey üyesinin temsilcileri for itself, while also managing to attract at- ABD Başkanı Donald Trump ile bir görüşme tention to its priority issues from some of the yaparak Holokost Anıtı Müzesi ve Anacos- world’s major powers. Therefore, its presiden- tia-Bolling Ortak Üssü’nü ziyaret etmişler- cy at the UNSC has allowed Astana to further dir. strengthen its international standing of the Genel olarak, Kazakistan, çok taraflı responsible partner in the issues of regional diplomasinin en etkili küresel kurumunun and international security. gündemini belirlemede ve dünyanın en büyük güçlerinin kendisinin öncelik ver- diği konulara dikkatini çekmeyi başararak kayda değer bir takdir ve statüye sahip olmuştur. Bu nedenle, BMGK dönem baş- kanlığı, Astana’ya, bölgesel ve uluslararası güvenlik konularında sorumluluk sahibi bir ortak olarak, uluslararası konumunu daha da güçlendirme imkânı sağlamıştır.

232 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ ONE YEAR OF THE MIRZIYOYEV PRESIDENCY: WHAT HAS CHANGED IN UZBEKISTAN? MİRZİYOYEV BAŞKANLIĞININ 1. YILDÖNÜMÜ: ÖZBEKİSTAN’DA NELER DEĞİŞTİ?

Abulkhairkhan Zhunisbek *

It has been more than a year since Shavkat Özbekistan’ı yaklaşık 25 yıldır yönetmiş Mirziyoyev came to power in Uzbekistan fol- olan İslam Karimov’un ölümünün ardından lowing the death of its long-standing lead- Şavkat Mirziyoyev’in iktidara gelmesinin er Islam Karimov who ruled the country for üzerinden bir yıldan fazla bir süre geçmiş- nearly 25 years. Mirziyoyev was initially ap- tir. Geçiş sürecinde geçici cumhurbaşkanı pointed as an interim president, and then, olarak atanan Mirziyoyev 4 Aralık 2016 on December 4, 2016, he was elected as the tarihinde yapılan cumhurbaşkanlığı seçim- president following a snap presidential elec- lerinde %88.6 oy alarak Özbekistan’ın yeni tion securing 88.6% of votes. Many experts cumhurbaşkanı olmuştur. Konuyla ilgilenen had been right to predict the smooth transi- birçok uzman, ülkedeki iktidar değişiminin tion of power in the country. However, they sorunsuz bir şekilde gerçekleşeceğini be- did not expect from the new Uzbek leader, lirtmekteydi. Ancak, Karimov döneminde who had served as the prime minster under başbakanlık görevini 13 yıldır üstlenen yeni Karimov for 13 years, to undertake drastic Özbek liderin bugüne kadar pek çok kişi reforms in the economic sector, as well as in tarafından olumlu gelişmeler olarak görü- domestic and foreign policy that so far are len ekonomik sektörün yanı sıra iç ve dış viewed by many as positive developments. politikada köklü reformlar yapmasını kimse Among them are reforms aimed at liberaliz- beklemiyordu. Bunların arasında ekonomi- ing the economy, improvements in ties with nin liberalleştirilmesi, Özbekistan’ın kom- Uzbekistan’s neighbors, and democratization şuları ile olan ilişkilerinin geliştirilmesi ve of all spheres of social life. If implemented ap- toplumsal yaşamın her alanda demokra- propriately, these changes may have positive tikleşmesi ile ilgili reformlar yer almaktadır. implications for Uzbekistan and across the Uygun bir şekilde uygulanması halinde, bu wider region. değişiklikler Özbekistan ile sınırlı kalmaya- On February 2, 2017, President Mirziyo- rak daha geniş bir coğrafyada olumlu so- yev signed a decree approving Uzbekistan’s nuçlar doğurabilir. Development Strategy for 2017-2021 that 2 Şubat 2017’de Cumhurbaşkanı Mir- outlines large scale reforms covering a wide ziyoyev, birçok alanda geniş kapsamlı range of areas. The economic sphere is, per- reformları kapsayan Özbekistan’ın 2017- haps, the area where the most comprehen- 2021 yıllarına yönelik Kalkınma Stratejisi’ni sive and far-reaching structural changes have onaylayan bir kararı imzalamıştır. Bugüne so far occurred. Recent statistics show that in kadar en kapsamlı yapısal değişikliklerin just one year the new president initiated and ekonomik alanda gerçekleştiği ifade edile- signed into law almost 40 regulations aimed bilir. Son istatistikler, yeni cumhurbaşkanı- at liberalizing the economy that previously nın sadece bir yıl içinde daha önce devletin suffered from state domination and overreg- baskın rolünden ve aşırı düzenlemeden za- ulation. In this myriad of laws introduced by rar gören ekonominin liberalleştirilmesine the new Uzbek government currency reform yönelik neredeyse 40 düzenlemeyi başlat- particularly stands out. The devaluation made tığını ve imzaladığını göstermektedir. Yeni Uzbekistan’s national currency, the som, more Özbek hükümeti tarafından tanıtılan çok convertible. The full convertibility is expected sayıda yasa arasında para birimi reformu

* MA, Center for Advanced Research and Development, Kazakhstan. [email protected]

233 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA to be in place by 2019. This reform has in- özellikle öne çıkmaktadır. Devalüasyon, spired foreign investors, who had previously Özbekistan’ın ulusal para birimi olan som’u faced difficulties in repatriating their profits, daha değiştirilebilir (convertible) hale ge- and put an end to the multiple-tier system for tirmiştir. Tam değiştirilebilirliğin 2019 yılına currency exchange, in which the black market kadar gerçekleştirilmesi beklenmektedir. dominated the formal economy. These eco- Bu reform, daha önce kârlarını kendi ülke- nomic reforms are already bearing fruits. To lerine göndermekte zorluk çeken yabancı illustrate, Azim Akhmedkhodjaev, Head of the yatırımcılara ilham vermenin yanı sıra ka- State Committee for Investments, has recent- raborsanın resmi ekonomiye egemen ol- ly reported that the country attracted $4.2 duğu çok katmanlı döviz kuru sistemine billion of foreign capital this year, including de son vermiştir. Bu ekonomik reformlar $3.7 billion of foreign direct investment (FDI), şimdiden meyvelerini vermektedir. Örne- compared with $1.9 billion of FDI in 2016. ğin, Özbekistan Devlet Yatırım Komite- Moreover, the World Bank’s latest Doing si Başkanı Azim Ahmedhocayev, ülkenin Business Report named Uzbekistan among 2017 yılında 3.7 milyar dolarlık doğrudan the top 10 global improvers this year. As a yabancı yatırım (DYY) dâhil olmak üzere 4.2 result, the country moves up from the 87th milyar dolarlık yabancı sermayeyi çektiğini to the 74th place in this year’s ease of doing bildirmiştir. 2016 yılında bu miktar 1.9 mil- business global rankings. yar dolar civarında olmuştur. Ayrıca, Dünya Changes have been no less dramatic in the Bankası’nın son Doing Business Raporu’na foreign policy of Uzbekistan. Under Karimov’s göre, bu yıl Özbekistan, dünyada en faz- rule the country’s foreign policy was largely la iyileşme kaydeden ilk 10 ülke arasında based on self-reliance that prioritized na- yer almıştır. Sonuç olarak ülke, bu yılki İş tional sovereignty over regional cooperation, Yapma Kolaylığı küresel sıralamasında 87. thus making concessions and compromises sıradan 74. sıraya yükselmiştir. with the neighboring states a difficult task. Özbekistan’ın dış politikasında yer alan Unresolved issues related to the land disputes değişiklikler de önemli olmuştur. Kari- and use of water in Uzbekistan’s relations mov’un yönetimi altında ülkenin dış poli- with Tajikistan and Kyrgyzstan often led to tikası ulusal egemenliğe öncelik vermesi border closures, economic blockades such as ve bölgesel işbirliklerinin oluşturulmasında halting gas and electricity supplies, and even belirli zorluklar çıkarmaktaydı. Bu noktada occasional skirmishing along the borders. komşu ülkelere fazla taviz vermeyen bir Mirziyoyev, on the other hand, seems will- stratejinin izlenmesi uzlaşmaya varılmasını ing to departure from the isolationist policy zorlaştırmaktaydı. Özbekistan’ın Tacikistan of his predecessor and improve ties with the ve Kırgızistan ile olan ilişkilerinde toprak regional partners. In fact, establishing good anlaşmazlıkları ve suyun kullanımı ile ilgili and stable relations with the surrounding çözülmemiş sorunlar, sıklıkla sınırların ka- states occupies a central place in Uzbekistan’s panması, doğalgaz ve elektrik akışlarının above-mentioned development strategy. The durdurulması gibi ekonomik engellere ve fact that the newly elected president visited hatta sınırlarda ara sıra meydana gelen ça- Turkmenistan (March 6-7, 2017) as a destina- tışmalara neden olmuştur. Öte yandan Mir- tion of his first foreign visit illustrated the im- ziyoyev, selefinin izolasyon politikasından portance he attaches to enhancing regional vazgeçmeye ve bölgesel ortaklarıyla olan ties. Over the last 14 months his schedule was bağları iyileştirmeye istekli görünmektedir. mainly filled with meetings with the leaders Nitekim, yakın coğrafyadaki devletlerle iyi of the Central Asian states: he met with the ve istikrarlı ilişkiler kurmak, Özbekistan’ın Kazakh president six times and with the Turk- yukarıda bahsedilen kalkınma stratejisin- men and Kyrgyz presidents three times each, de önemli bir yer tutmaktadır. Yeni seçilen while less frequently travelling abroad, name- cumhurbaşkanının 6-7 Mart 2017’de ilk ly, twice to Russia and once to the United yurtdışı ziyaretini Türkmenistan’a yapması, States, China, Saudi Arabia, Turkey, and South bölgesel bağların güçlendirilmesine ver-

234 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ Korea. As a result of these intense interac- diği önemi göstermektedir. Son 14 ayda tions with the neighboring states, significant Mirziyoyev’in programı ağırlıklı olarak breakthroughs were achieved in Tashkent’s Orta Asya devletlerinin liderleriyle yaptığı relations with Bishkek and Dushanbe. To illus- görüşmelerle dolu olmuştur: Kazakistan trate, 85% of the 1,280-kilometer long border Cumhurbaşkanı’yla altı kez, Türkmenistan between Uzbekistan and Kyrgyzstan were five Kırgızistan Cumhurbaşkanları’nın her nally demarcated in 2017 with the remaining biriyle üçer kez bir araya gelmiştir. Bölge 15% expected to be finally resolved in the dışına yaptığı ziyaretler, bölgesel ziyaret- nearest future. Mirziyoyev is also actively ap- lere nispetle daha azdır: Rusya’yı iki kez, proaching Tajikistan’s leadership. This is evi- Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Suudi Ara- dent from the increase in the bilateral trade bistan, Türkiye ve Güney Kore’yi bir kez turnover that exceeded $110 million in 2017, ziyaret etmiştir. Komşu devletlerle olan bu which is almost a twofold increase compared yoğun etkileşimin bir sonucu olarak, Taş- to $70 million in 2016 and a tenfold increase kent’in, Bişkek ve Duşanbe ile olan ilişkile- compared to $10 million in 2015. Greater rinde önemli atılımlar sağlanmıştır. Örnek political trust between the countries also led vermek gerekirse, Özbekistan ile Kırgızis- to the resumption of direct flights between tan arasındaki 1,280 kilometrelik sınırın the capital cities of Tashkent and Dushanbe, %85’i nihai olarak 2017’de belirlenmiş olup which had been suspended since 1992, and geri kalan %15’inin en yakın gelecekte çö- the simplification of visa requirements. zülmesi beklenmektedir. Bunun yanı sıra, In fact, Uzbekistan’s efforts to improve re- Mirziyoyev’in Tacikistan başkanlığı ile olan lations with the neighboring states provide ilişkilerinde de aktif bir yakınlaşma göz- a new direction and fresh momentum for lemlenmektedir. Bu, ikili ticaret hacminin regional cooperation. On November 10-11, 2015’te 10 milyon dolardan 2016’da 70 2017, an international conference on secu- milyon dolara ve 2017’de ise neredeyse iki rity and sustainable development in Central kat artarak 110 milyon dolara ulaşmasın- Asia under the auspices of the United Nations dan açıkça görülmektedir. Ülkeler arasında was held in Samarkand, Uzbekistan’s sec- siyasi güvenin artması, Taşkent ve Duşan- ond-largest city. During the two-day meet- be arasında 1992 yılından bu yana askıya ing, the parties agreed to hold a summit of alınan doğrudan uçuşların yeniden başla- the leaders of the five Central Asian nations tılmasına ve vize şartlarının basitleştirilme- in Astana in 2018, on the eve of the Nowruz sine yardımcı olmuştur. festival. In fact, this expanding cooperation Aslında, Özbekistan’ın komşu ülkelerle among the regional states could help cre- olan ilişkilerini geliştirme çabaları, bölgesel ate the conditions necessary for building a işbirliği için yeni bir yön ve ivme sağlamak- common Central Asian agenda without the tadır. 10-11 Kasım 2017 tarihinde Özbe- influence of Russia and China. It seems that kistan’ın en büyük ikinci kenti olan Semer- Tashkent’s current willingness to cooperate kand’da Birleşmiş Milletler himayesinde is mostly driven by economic considerations. Orta Asya’da Güvenlik ve Sürdürülebilir Given its location at the center of the region Kalkınma konulu bir uluslararası konferans bordering all four other Central Asian states, düzenlenmiştir. İki gün süren görüşmede Uzbekistan can benefit from becoming the taraflar, 2018 yılında Nevruz Festivali- ön regional trade hub. cesinde Astana’da beş Orta Asya ülkesinin In domestic politics, Shavkat Mirziyoyev liderlerinin zirvesini düzenlemeye karar has initiated a number of steps towards lib- vermişlerdir. Bölge devletleri arasında ge- eralization and protection of human rights. nişleyen bu işbirliği, Rusya ve Çin’in etkisi This is noted by Human Rights Watch and olmadan ortak bir Orta Asya gündeminin Freedom House, which in their reports have oluşturulması için gerekli şartların yara- mentioned some positive steps taken during tılmasına yardımcı olabilir. Taşkent’in şu Mirziyoyev’s first year in the improvement of andaki işbirliği yapma konusundaki istekli the country’s human rights record. Among tavrının arkasında ekonomik düşünceler

235 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the positive changes are the opening up of yatmaktadır. Bölgenin merkezinde ve Orta the media space, concrete steps at eliminat- Asya’nın diğer dört ülkesine de yakın bir ing forced labor in agriculture, and the de- konumda bulunması göz önüne alındığın- cision to abolish exit visas that prevent Uz- da, Özbekistan coğrafi avantajını kullana- bek nationals from traveling abroad without rak bölgesel bir ticaret merkezi haline ge- the government permission starting January lebilir. 1, 2019. The most recent initiative was an- İç siyasette Şavkat Mirziyoyev, liberal- nounced on December 23, 2017, in an end- leşme ve insan haklarının korunması yo- of-the-year address to the Uzbek parliament. lunda bir takım adımlar atmıştır. Bu durum, In his speech, Mirziyoyev announced his plan Human Rights Watch ve Freedom House of curbing the powers of the National Secu- örgütleri tarafından rapor edilmiştir. Bu rity Service that for over a quarter of century raporlarda Mirziyoyev’in ilk yılında ülkede had controlled many aspects of life in Uzbeki- insan haklarının iyileştirilmesine yönelik stan, including economy, political and public atılan bazı olumlu adımlar belirtilmiştir. spheres, thus violating the principle of checks Olumlu değişiklikler arasında medyaya and balances. Experts see this as an attempt daha fazla özgürlük alanı tanınması, tarım- to increase the power of the executive branch da zorunlu işçiliğin ortadan kaldırılmasına of the government vis-a-vis the strong secu- ilişkin somut adımlar ve 1 Ocak 2019’dan rity apparatus in order to allow for a more ef- itibaren hükümet izni olmaksızın Özbek ficient implementation of the reform agenda. vatandaşlarının yurtdışına çıkmalarını en- To sum up, Uzbekistan under the rule of gelleyen çıkış vizelerini kaldırma kararı yer Mirziyoyev has definitely changed, with re- almaktadır. En son girişim 23 Aralık 2017 forms earning mainly positive feedback from tarihinde Özbek parlamentosuna sesleniş within and outside the country. Although it is konuşmasında ilan edilmiştir. Mirziyoyev still too early to predict where these changes yaptığı konuşmada, çeyrek yüzyıl boyunca would eventually lead the country to, Presi- ekonomi, siyasi ve kamusal alanlar dâhil dent Mirziyoyev’s recent efforts of overhaul- olmak üzere Özbekistan’da yaşamın birçok ing counter-productive practices already look yönünü kontrol altına alarak güçler ayrılığı promising. ilkesini ihlal eden Milli Güvenlik Hizmeti’nin yetkilerini kısıtlama planını ilan etmiştir. Uzmanlar, bunu, reform gündeminin daha etkin bir şekilde uygulanmasına olanak ta- nımak için, güçlü güvenlik aparatı karşısın- da hükümetin yürütme organının gücünü artırma girişimi olarak görmektedirler. Sonuç olarak, Mirziyoyev’in yönetimin- deki Özbekistan, ülke içinden ve dışından reformlar hakkında olumlu eleştiriler al- maktadır ve bu fikirden yola çıkarak - Öz bekistan’ın kesinlikle değişmekte olduğu- nu ifade edebiliriz. Önümüzdeki süreçte reformların devam ettirilmesi durumunda bahsi geçen olumlu ekonomik etkilerin katlanarak ülkenin kalkınmasına katkı sağ- layacağı beklenebilir.

236 SOCIO-CULTURAL DEVELOPMENTS

SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

238 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ OPEN ACCESS FOR RESEARCH PUBLICATIONS: CHALLENGES AND PROSPECTS ARAŞTIRMA YAYINLARI İÇİN AÇIK ERİŞİM: ZORLUKLAR VE BEKLENTİLER

Gulnar Nadirova *

In the present-day academic community, Günümüz akademik topluluğunda ya- publications are a means of communication yınlar; araştırma çevrelerinde, ve bilim in the research environment, as well as be- adamları ile bilimsel araştırma sonuçlarıy- tween scientists and those consumers who la ilgilenen tüketiciler arasında bir iletişim are interested in the results of their research. aracıdır. Aynı zamanda, yazarlar, bilimsel At the same time, by publishing results of araştırma sonuçlarını yayınlayarak hem their research, authors accomplish both high bilimsel ilerlemeye katkıda bulunma gibi goals of advancing scientific progress and yüksek hedeflere hem de fikri mülkiyet more pragmatic goals of protecting their in- haklarını koruma ve atıf yoluyla bireysel tellectual property and obtaining their indi- itibar kazanma gibi daha pragmatik hedef- vidual reputation through citation. For many lere ulaşabilmektedirler. Birçok bilim insanı scientists, publications have turned into re- için çalışmalarını yayın haline getirmek şart quirements, on fulfilling which their further olmuş, ve bu durum kariyerlerinde yüksel- career depends. menin adeta bir yükümlülüğü durumuna Traditionally, results of all types of research gelmiştir. have been published and continue to be Geleneksel olarak, her tür araştırmanın sonuçları bilimsel hakemli dergilerde ve published in scientific peer-reviewed paper konferans bildiri kitaplarında yayınlanma- journals and conference proceedings. How- ya devam etmektedir. Ancak, internetin ve ever, the advent of the Internet and digital dijital teknolojilerin ortaya çıkışı, bilimsel technologies has made revolutionary chang- bilginin (ve genel olarak diğer bilgilerin) es in the process of publishing scientific in- yayınlanması sürecinde devrim niteliğinde formation (as well as any other information in değişiklikler yaratmaktadır. Böylece gele- general). A new format has emerged – open neksel yayın türlerinden farklı olarak açık access journals, which have a number of dif- erişimli dergiler gibi yeni bir format da or- ferences from traditional types of publica- taya çıkmıştır. tions. Açık erişimli yayın; çoğu telif hakkı ve li- An open access publication is defined as sans kısıtlamalarından muaf tutulan, dijital, digital, online information, free of most copy- çevrimiçi bilgiler olarak tanımlanmaktadır. right and licensing restrictions. As opposed Geleneksel dergilerin aksine, açık erişimli to traditional journals, open access journals dergiler abonelik ücreti veya görünüm ba- do not charge a subscription fee or a pay per şına ücret talep etmemektedir. Yazarlar, ku- view. Authors, their agencies or funding or- rumlar veya finansman kuruluşları, okuyu- ganizations pay for “open access” to make it cuların ücretsiz şekilde okuyabilmesi adına free for readers. As a result of a number of “açık erişim” için ödeme yapmaktadırlar. studies, it has been proved that publications Yapılan çalışmaların sonuçlarına göre, açık in open access journals are viewed more of- erişimli dergilerdeki yayınlar, gelenek- ten than those published in traditional jour- sel dergilerde çıkan yayınlardan daha sık nals. Accordingly, this may lead to a greater okunmaktadır. Bu, daha fazla atıf sayısına number of citations and an increase in the ve bilim adamının performansının göster-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

239 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA h-index, which is the indicator of a scientist’s gesi olan h-endeksinde bir artışa katkı sağ- performance. layabilir. An obvious benefit of open access -jour Açık erişimli dergilerin okuyuculara ve nals to readers and libraries is that there is kütüphanelere yönelik ana avantajı, ma- no need to pay for a single article or a journal kale veya dergi aboneliği için herhangi subscription. This is important for research- bir ödeme yapmanın gerekmemesidir. Bu, ers from low-income countries. Open access düşük gelirli ülkelerdeki araştırmacılar için can help scientists in such countries partic- önemlidir. Açık erişim, bu ülkelerdeki bilim ipate in the international research commu- adamlarının uluslararası araştırma toplulu- nity. Important advantages of open access ğunda yer almasına yardımcı olabilir. Açık publications, along with increased availability erişimli yayınların diğer önemli avantajları and visibility, are shorter publication times arasında daha fazla kullanılabilirlik ve gö- compared to non-open access journals. Stud- rünürlük, ve açık erişimli olmayan dergile- ies show that the number of readers is also re kıyasla daha kısa yayın süresi sayılabilir. constantly increasing. From the social point Çalışmalar, okuyucuların sayısının da sü- of view, it is assumed that if information and rekli arttığını göstermektedir. Sosyal açı- ideas are free, they contribute to improved dan bakıldığında, bilgi ve fikirlere erişimin research, education, and economic growth. ücretsiz olması, daha iyi araştırma, eğitim Open access is not limited to the academic ve ekonomik büyümeye katkıda buluna- world. Enterprises and business structures bilir. Açık erişim akademik dünyayla sınırlı also have access to research results, which kalmamaktadır. İşletmeler ve iş yapıları da can help them contribute to economic bilimsel araştırma sonuçlarına erişebilir. Bu, growth and the development of the knowl- ekonomik büyümeye ve bilgi ekonomisinin edge economy, thus leading to a greater gelişmesine katkıda bulunmalarına yar- economic impact. Finally, if research fund- dımcı olabilir, böylece daha büyük bir eko- ing comes from a government wallet, that nomik etki yaratabilir. Açık erişim savunu- is, from taxpayers, advocates of open access cularına göre, eğer araştırma fonu devlet argue, then almost all members of society cüzdanından yani vergi mükelleflerinden should have the right to scientific information geliyorsa, hemen tüm toplum üyeleri bu obtained from this research. True, not every araştırmadan elde edilen bilimsel bilgiye government in the world fully supports R&D; erişim hakkına sahip olmalıdır. Ancak, dün- for example, the governments in Japan and yadaki her hükümet Ar-Ge’yi tam olarak Switzerland pay only about 10%. In such cas- desteklememektedir. Örneğin, Japonya ve es, possibilities for publishing research results İsviçre hükümetleri sadece yaklaşık %10 commissioned by corporations are definitely ödemektedir. Bu gibi durumlarda, şirketler lower. tarafından yaptırılan araştırma sonuçlarını If government agencies or professional yayınlama olanakları kesinlikle düşüktür. communities do not subsidize open access Devlet kurumları ya da profesyonel top- journals, then authors themselves should pay luluklar, açık erişimli dergileri desteklemi- for the publication of their articles in jour- yorsa, yazarların makalelerini dergilerde nals, with some experts citing such figures as yayınlamaları için ödeme yapmaları gerek- $1,000-3,000 for an article in a serious open mektedir. Bazı uzmanlara göre, bir makale- access journal. In addition, there is an arti- nin ciddi bir açık erişimli dergide yayınlan- cle processing charge to be paid at the pre- masının ücreti 1,000-3,000 dolar arasında liminary stage of the article review process. olabilir. Ayrıca, makale inceleme sürecinin However, some open access journals offer a ön aşamasında ödenecek makale işleme discount or waive a fee for articles submitted ücreti de bulunmaktadır. Ancak, bazı açık by authors from low-income countries. erişimli dergiler, düşük gelirli ülkelerden However, it should be recognized that yazarlar tarafından sunulan makaleler için today’s subscription journals, which are pub- indirim yapmakta ya da herhangi bir ücret lished in the traditional format, still have a talep etmemektedir.

240 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ higher level of prestige and value in accor- Bununla birlikte, günümüzde geleneksel dance with their impact factor. Many open formatta çıkan abonelik dergilerin, etki fak- access journals have greatly enhanced their törlerine göre hala yüksek bir prestij ve de- reputation, and they publish fresh content on ğer seviyesine sahip olduğu belirtilmelidir. new topics with innovative approaches, while Birçok açık erişimli dergi, itibarlarını büyük print journals with established traditions, ex- ölçüde artırmış ve yenilikçi yaklaşımlarla perience, and a certain degree of prejudice yeni konular üzerine makaleler yayınlarken, can sometimes narrow possibilities for pub- yerleşik gelenekler, tecrübeler ve belli bir lishing trial or too innovative materials. Yet önyargı derecesine sahip basılı dergiler, de- many researchers and readers do not dare neme ya da çok yenilikçi materyaller yayın- to publish in or consider open access jour- lama olanaklarını bazen kısıtlayabilmekte- nals, because they question the quality of a dir. Yine de, birçok araştırmacı ve okuyucu, published work. There are certain grounds yayınlanan çalışmanın kalitesini sorguladık- for this distrust. Since such journals have to ları için açık erişimli dergilerde makale ya- cover their expenses, and a significant part yınlamaya cesaret edememektedir. Bu gü- of their income comes from publication fees, vensizlik için belli sebepler bulunmaktadır. they may want to publish as many articles as Bu tür dergiler masraflarını karşılamak zo- possible, which adversely affects the overall runda kaldıklarından ve gelirlerinin önemli quality. In addition, there are cases of online bir kısmı yayın ücretlerinden geldiğinden, pusher companies or predatory journals that mümkün olduğunca çok makale yayınla- mostly charge money to put research on the mak isteyebilir. Bu, genel kaliteyi olumsuz Internet. etkileyebilir. Buna ek olarak, internet üze- Open access journals do not always have rinde yayın ücreti karşılığında herhangi bir a peer review level like established print yazıyı yayınlayabilen dergi ve şirketler de journals that have strict quality criteria and bulunmaktadır. experienced reviewers. In this situation, the Açık erişimli dergiler, her zaman sıkı format of journals combining both versions kalite kriterleri ve deneyimli denetmenle- of publications seems to be expedient. There- ri olan yerleşik baskı dergileri gibi hakem fore, some publishers have created a hybrid değerlendirmesi seviyesine sahip değildir. system of publication levels. The so-called Bu durumda, yayınların her iki versiyonunu “Golden Open Access” means that once an birleştiren dergilerin formatı uygun görün- article is published in a traditional journal, its mektedir. Bu nedenle, bazı yayıncılar bir- final version will be freely available directly leşik bir yayın sistemini oluşturmuşlardır. from a journal website. Another option is that “Altın Açık Erişim” sistemine göre, gele- publishers give authors the choice of whether neksel dergide yayınlanan makalenin nihai they want to publish their article for free in versiyonu doğrudan dergi web sitesinden the traditional way with a subscriber access – ücretsiz olarak kullanılabilmektedir. Bunun or pay a commission to make an article avail- yanı sıra, yayıncılar, yazarlara, makalelerini able on an open access basis. Most academic abonelik erişimi ile geleneksel şekilde üc- societies continue to publish their journals retsiz olarak yayınlama, veya makalelerin simultaneously in print and on the Internet, açık erişim ortamında herkesin kullanımına charging for “print on demand”. sunulması için komisyon bazında ödeme Along with this practice, open access is seçeneklerini sunmaktadır. Çoğu akademik also often seen as a solution to difficult sit- dernek, dergilerini hem basılı olarak hem uations with periodicals, when many libraries de internette yayınlamaya devam etmekte are forced to reduce journal subscriptions ve “talep üzerine basım” ücretini almakta- due to price increases, or in another rare, but dır. possible situation, when a journal is forced Ayrıca, açık erişim, çoğu kütüphanenin to stop accepting articles for publication due fiyat artışları nedeniyle dergi aboneliklerini to a large amount of accumulated materials. azaltmaya mecbur olduğu veya dergilerin However, academic publishing is an expen- büyük miktarda birikmiş malzeme nedeniy-

241 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA sive service. Experts believe that any emerg- le yayınlanacak makaleleri kabul etmekten ing models must be economically stable in vazgeçtiği başka bir nadir, ama olası bir du- order to have chances for successful devel- rumda dergi ile ilgili zor durumlara çözüm opment, and the open access system does olarak görülmektedir. Ancak, akademik not yet provide a stable and tangible income yayıncılık pahalı bir hizmettir. Uzmanlara for publishers. Meanwhile, few people know göre, gelişmekte olan tüm modeller, başa- that the publishing system is a large-scale rılı bir gelişim için ekonomik açıdan istik- business that earns a lot of money owing rarlı olmalıdır, ve açık erişim sistemi henüz to publications of researchers; some experts yayıncılar için istikrarlı bir maddi gelir sağ- estimate profits of publishers at more than lamamaktadır. Bu arada, yayın sisteminin, 35%. Therefore, a publication policy that does araştırmacıların yayınları sayesinde çok not guarantee a steady income is unlikely to para kazanan büyük ölçekli bir iş olduğunu exist for a long time. az sayıda kişi bilmektedir. Bazı tahminlere Proponents of open access to scientific lit- göre, yayıncıların kârı %35’ten fazladır. Bu erature often optimistically portray it as the nedenle, istikrarlı bir geliri garanti etmeyen ultimate and inevitable model for academic bir yayın politikasının varlığını uzun süre publishing, but obviously it is only one of the devam ettirmesi pek olası görülmemekte- possible options for the development of the dir. publishing activity and will further develop in Bilimsel literatüre açık erişim savunucu- search of new solutions, ways and opportuni- ları, genellikle akademik yayıncılık için nihai ties for researchers. In Kazakhstan, many aca- ve kaçınılmaz bir model olarak görülen açık demic journals use a hybrid form of publica- erişime olumlu bakmaktadır. Fakat bu, ya- tions, that is, they have a subscription paper yıncılık faaliyetinin gelişmesi için mümkün version of a journal and an electronic website olan seçeneklerden sadece bir tanesidir ve with open access to published articles. As for araştırmacılar için yeni çözümler, yollar ve foreign journals, Kazakhstani users are under fırsatlar arayışı içinde daha da gelişecektir. the same conditions as researchers and read- Kazakistan’da birçok akademik dergi hibrit ers from other countries of the world. bir yayın formunu kullanmakta, yani dergi- nin abone olunabilen kâğıt versiyonuna, ve yayınlanmış makalelere açık erişim sağla- yan elektronik web sitesine sahiptir. Yaban- cı dergilere gelince, Kazakistanlı kullanıcılar dünyanın diğer ülkelerinden araştırmacılar ve okuyucularla aynı şartlardadır.

242 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ THE RESULTS OF EDUCATIONAL REFORMS IN KAZAKHSTAN KAZAKİSTAN’DA EĞİTİM REFORMLARININ SONUÇLARI

Gulnar Nadirova *

The social responsibility of education Kazakistan’da ve dünya genelinde eğiti- in Kazakhstan, and indeed throughout the min sosyal sorumluluğu giderek daha açık world, is becoming increasingly clear and hale gelmekte ve y eni koşulları hesaba kat- requires taking into account new conditions. mayı gerektirmektedir. Dönüşümlere olan The sooner the awareness of the need for ihtiyacın bilinmesi ne kadar erken olursa, transformations comes, the more chances the Kazak eğitim sisteminin küresel ilerleme- Kazakh education system will not stand aside den uzak kalmama şansı o kadar artacaktır. from the global progress. 2018’de Kazakistan Eğitim ve Bilim Ba- In 2018, the Ministry of Education and kanlığı, öğrencilere 53,594 devlet eğitim Science of Kazakhstan allocated 53,594 state bursu tahsis etmiştir. Tahsis edilen bursla- educational grants for students. Looking at rın dağılımına bakıldığında, önceliğin tek- the distribution of the allocated grants it be- nik mesleklere verildiği ortay a çıkmakta- comes obvious that the priority is given to dır. Örneğin, burslar arasında aslan p ay ı the specialties of technical sciences. For instance, the lion’s share of grants, or 20,439, 20,439 teknik meslekler için tahsis edilir- were allocated for technical specialties, while ken, tıbbi meslekler, fen bilimler i alanında- medical specialties, natural sciences special- ki meslekler ve öğretim meslekleri sırasıyla ties, and teaching specialties received 8,167, 8,167, 3,161 ve 2,700 burs almıştır. Tarımsal, 3,161 and 2,700 grants, respectively. Agri- sosyal ve beşeri bilimler de çok daha küçük cultural, social and human sciences also did miktarda olsa da devlet desteğini almıştır. not remain without the state support, but in Bu anlaşılabilir bir durumdur, çünkü her şey a much smaller amount. This is understand- den önce ülke mühendislere, öğretmenlere able, since first and foremost the country ve doktorlara ihtiyaç duymaktadır. “Man- needs engineers, teachers, and doctors. A gilik el jastarı – industriyaga” (“Endüstriye number of special educational programs, Yönelik Ebedi Ülke Gençleri”) devlet inisi- such as “Serpin-2050” as part of the state ini- yatifinin bir parçası olarak “Serp in-2050” tiative “Mangilik yel zhastary - industriyagha”, (“Hamle-2050”) gibi bir dizi özel eğitim are aimed at this task. The program aims to programı bu amaca yöneliktir. Bu program, provide grants for young people from the la- işsizliği azaltmak ve pedagojik, teknik ve bor surplus southern regions of the country tarım alanlarında personel sıkıntısını önle- in secondary and higher educational institu- mek amacıyla Kazakistan’ın işgücü fazlası tions of the labor-deficit northern, western olan güney bölgelerinden gençlere, ülke- and eastern regions of Kazakhstan in order nin işgücü açığı olan kuzey, batı ve doğu to reduce unemployment and to prevent a bölgelerindeki orta ve yükseköğretim ku- shortage of staff in pedagogical, technical and agricultural fields. Moreover, akimats of rumlarında burs vermeyi amaçlamaktadır. regions and cities are also actively involved Ayrıca, bölge ve şehir akimatları (yöne- in the process of training personnel for their timleri) da, kendi ihtiyaçları için personel needs. The akimat of Astana, for example, al- eğitim sürecine aktif olarak katılmaktadır. located funds through 1000 grants for grad- Örneğin, Astana akimatı, okul mezunları uates of schools for medical, architectural de- ve İngilizce öğretebilecek öğretmenler için sign, IT, and engineering specialties, as well as tıp, mimari tasarım, bilişim teknolojileri ve teachers capable of teaching in English. The mühendislik alanlarında 1000 burs ayırmış- akimat of the Atyrau region has allocated 222 tır. Atırau bölgesindeki akimat, 178 öğret-

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

243 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA educational grants for training 178 teachers, men, 35 doktor ve 9 veteriner eğitimi için 35 doctors, and 9 veterinarians. 222 eğitim bursu tahsis etmiştir. However, experts and analysts believe that Ancak, uzmanlar ve analistler, Kaza- Kazakhstan today needs more professionals kistan’ın bugün, mezun olan beyaz yakalı in the field of applied technology and- ser çalışanlardan daha ziyade uygulamalı tek- vice than graduated white-collar workers. noloji ve hizmet alanında profesyonellere The Ministry of Labor and Social Protection ihtiyaç duyduğunu belirtmektedirler. Kaza- of Population conducted a survey of more kistan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı- than 3,700 employers and found out that ğı, 3,700’den fazla işveren ile bir anket ger- more than 95% of the demand is related to çekleştirmiş ve talebin %95’inden fazlasının specialties of low and medium qualification. düşük ve orta nitelikli uzmanlıklarla ilişkili At the same time, 90% of managers who olduğunu tespit etmiştir. Aynı zamanda, have difficulties in filling vacancies explain boş pozisyonları doldurmakta zorlanan this situation either by the lack of staff with yöneticilerin %90’ı bu durumu ya gerek- the necessary qualifications or by a low lev- li niteliklere sahip personel eksikliği ya da el of training. In this regard, the involvement of young people in vocational education in düşük eğitim seviyesi ile açıklamaktadır. Bu colleges should be supported and expand- bağlamda, gençlerin mesleki eğitim ala- ed. Although modern youth tends to regard nında kolejlere katılımı desteklenmeli ve technical education as less prestigious and genişletilmelidir. Her ne kadar günümüz in demand than higher education, new facts gençleri teknik eğitimi yükseköğretimden or arguments completely refute this assess- daha az prestijli ve popüler olarak görme- ment. Germany, for example, has a highly ye eğilimli olsa da, yeni olgular veya argü- effective system of vocational education and manlar bunun tam tersini kanıtlamaktadır. training (VET). This is a very common way Örneğin, Almanya’da son derece etkili bir to acquire skills and build a successful ca- mesleki eğitim ve öğretim sistemi (M EÖ) reer. For instance, in 2016, almost half of the mevcuttur. Bu, beceriler kazanmanın ve ba- German population, or 47.2%, received for- şarılı bir kariyer oluşturmanın çok yaygın mal professional qualifications. In 2017, 1.3 bir yoludur. Örneğin, 2016 yılında Alman million students entered the VET program. nüfusunun %47.2’si resmi mesleki nitelik This system gives Germany huge econom- sahibidir. 2017’de 1.3 milyon öğrenci MEÖ ic benefits, since it helps to minimize youth programına girmiştir. Bu sistem Almanya unemployment to 6.4%, which is one of the ekonomisine de önemli faydalar sağla- lowest indicators in the European Union. As maktadır, çünkü gençler arasında işsizlik for Switzerland, there are eight universities oranını %6.4’e düşürmektedir. Bu, Avrupa of applied sciences that have appeared since Birliği’nin en düşük oranlarından biridir. 1997 because of the unification and special- İsviçre’de ise 70’ten fazla ileri teknik oku- ization of over 70 advanced technical schools. lun birleşmesi ve uzmanlaşması say esinde They combine elements of general vocational 1997’den beri sekiz uygulamalı bilim üni- education with practice, and offer specialized versitesi ortaya çıkmıştır. Bu üniversiteler, programs for professionals in the framework genel mesleki eğitimin unsurlarını pratik- of lifelong learning. le birleştirmekte ve yaşam boyu öğrenme The Ministry of Education and Science of Kazakhstan declares that there are no restric- çerçevesinde profesyoneller için özel prog- tions for obtaining work specialties neither by ramlar sunmaktadır. age, nor by sex, nor by place of residence, nor Kazakistan Eğitim ve Bilim Bakanlığı, by other parameters. To make the system of yaş, cinsiyet, ikamet yeri ya da diğer pa- technical and vocational training (TVT) more rametrelere göre iş uzmanlığı elde etmek attractive and able to fill the market with için herhangi bir kısıtlamanın olmadığını the required specialists, in 2017 Kazakhstan beyan etmektedir. Teknik ve mesleki eğitim launched the project “Free Vocational Educa- (TME) sistemini daha çekici hale getirmek tion for All”, which enables graduates who are ve bu sistemin piyasayı gerekli uzmanlar- trained at the expense of local and republi- la doldurabilmesini sağlamak için 2017’de

244 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ can budgets to obtain up to three work qual- Kazakistan, “Herkes için Ücretsiz Mesleki ifications. It is expected to spend 86.5 billion Eğitim” projesini başlatmıştır. Bu proje, ye- tenge for a well-trained labor force in Kazakh- rel ve cumhuriyet bütçelerinden sağlanan stan covering tuition fees, travel expenses and kaynaklar ile eğitim gören mezunların üç housing rent for non-residents, as well as pro- iş niteliği kazanması sağlanmaktadır. Ka- viding a one-time hot meal and scholarship. zakistan’da iyi eğitimli bir işgücü için 86.5 However, according to the high-ranking offi- milyar tenge harcanması beklenmektedir. cials, despite all the promises, the population Bu program, okul ücreti, seyahat ve geçim remains passive and does not seek to get the masrafların ı karşılamakta ve aynı zamanda first working specialty for free. The social sur- bir kerelik sıcak yemek ve burs sağlamak- vey showed that 91.4% of the school-leavers tadır. Ancak, üst düzey yetkililere göre, tüm surveyed do not plan to receive a vocational vaatlere rağmen, halk pasif kalmakta ve ilk education, and only 22% of the population çalışma uzmanlığını ücretsiz olarak almak believe that TVT is prestigious. istememektedir. Sosyal anket sonuçlarına However, there are still a number of con- göre, mezunların %91.4’ü mesleki eğitim cerns over the system of Kazakhstan’s vo- almayı planlamamakta ve nüfusun sadece cational education such as the insufficient number of colleges, outdated equipment, %22’si TME’nin prestijli olduğuna inanmak- and inappropriate scholarships. In addition, tadır. the most popular technical courses in TVT, for Bununla birlikte, Kazakistan’ın mesleki the most part, remain paid and inaccessible to eğitim sistemi konusunda; yetersiz kolej the young people from low-income families. sayısı, eski ekipman ve uygun olmayan Obviously, the creation of the respected na- burslar gibi bir takım endişeler bulunmak- tional system of vocational training requires tadır. Buna ek olarak, TME’deki en popüler not only economic incentives, but also certain teknik kurslar çoğunlukla ücretli olduğu cultural and value shifts in the society. For the için, düşük gelirli ailelerden gelen gençler present, traditions, family expectations, public bu kurslara erişememektedirler. Açıkça- perceptions transmitted by the media are not sı, itibarlı ulusal mesleki eğitim sisteminin aimed at the high appreciation of the status oluşturulması sadece ekonomik teşviklerle of working professions. The choice of a spe- değil, aynı zamanda toplumda belirli kül- cialty is dictated primarily by prestige, but not türel ve değer değişimlerle gerçekleşe- by the real needs of the economy. It is not bilecektir. Şu an için, gelenekler, aile bek- customary for parents and their children to lentileri ve medya tarafından iletilen halkın study the demand for labor force and conjec- algıları, mavi yakalı mesleklerin statüsünün ture of the labor market before entering the yüksek takdir görmesini amaçlamamakta- university application process. That is why the dır. Bir meslek seçimi öncelikle ekonomi- wrongly oriented choice of the entrant turns nin gerçek ihtiyaçlarına göre değil, prestije into a social problem of unemployment in the göre belirlenmektedir. Ebeveynlerin ve ço- country. cuklarının üniversite başvuru sürecine gir- In conclusion, the citizens of Kazakhstan meden önce işgücü talebini incelemesi ve do not find blue-collar jobs attractive, given işgücü piyasası tahmini alışılmış bir durum that there is still no strategy for promoting the değildir. Bu nedenle, adayların yanlış yön- image of professional training. The foreign lendirilmiş seçimi ülkede sosyal bir işsizlik experience offers various types of policies to shape the attractiveness of TVT. For instance, sorununa dönüşmektedir. this educational sphere could be supported Sonuç olarak, mesleki eğitimin imajını through effective specific programs, presen- tanıtmaya yönelik bir strateji bulunmadı- tations of certain (flagship) institutions, vivid ğından, Kazakistan halkı mavi yakalı işleri promotion of certain certificates, social mar- çekici bulmamaktadır. Yabancı deneyim, keting of large companies and national hold- TME’nin çekiciliğini şekillendirmek için çe- ings. Particularly, the attraction of talented şitli politikalar sunmaktadır. Örneğin, bu and motivated young people and business eğitim alanı, etkili özel programlar, belirli or political institutions whose participation in (en iyi) kurumların sunumları, belirli ser-

245 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA the vocational training institutions enhances tifikaların canlı tanıtımı, büyük şirketlerin the quality of education has the potential to ve ulusal holdinglerin sosyal pazarlaması contribute to the long-term improvement of aracılığıyla desteklenebilmektedir. Özel- the TVT image. Obviously, in order to over- likle, mesleki eğitim kurumlarında eğitim come the economic and social challenges kalitesini artıran yetenekli ve motive olmuş that Kazakhstan faces, an effective and long- gençlerin ve iş veya politik kurumların çe- term strategy for improving the educational kilmesi, TME imajının uzun vadede iyileş- quality of technical and professional cadres is mesine katkıda bulunabilir. Açıkçası, Kaza- needed. kistan’ın karşı karşıya kaldığı ekonomik ve sosyal zorlukların üstesinden gelmek için, teknik ve profesyonel kadroların eğitim kalitesini yükseltebilen etkili ve uzun vadeli bir stratejinin oluşturulması gerekmektedir.

246 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ SOCIAL ASPECTS OF POPULATION AGING IN EURASIA AVRASYA’DA NÜFUSUN YAŞLANMASININ SOSYAL YÖNLERİ

Gulnar Nadirova *

The aging of the population becomes one Nüfusun yaşlanması, bu yüzyılın en of the most significant and inevitable social önemli ve kaçınılmaz sosyal güçlüklerinden challenges of this century, the consequences biri haline gelmiştir. Bunun sonuçları, işgü- of which will affect labor markets, the pro- cü piyasalarını, mal ve hizmet üretimini ve duction of goods and services, as well as insanlar arasındaki iletişimi etkileyebilmek- the subtle scope of human interconnections. tedir. Birleşmiş Milletler’in (BM) 2017’de According to the report “World Population yayınladığı Dünya Nüfus Tahmini raporuna Prospects: The 2017 Revision” published by göre, 2050 yılında, 60 yaş ve üstü yaşlıların the United Nations (UN), it is expected that sayısının ikiye ve 2100’e kadar üçe katlan- by 2050 the number of elderly people – aged ması beklenmektedir. Yani, 60 yaş ve üstü 60 and over – will more than double, and by insanların sayısının, 2017 yılında dünya ça- 2100 will triple, increasing from 962 million pında 962 milyondan, 2050’de 2.1 milyara globally in 2017 to 2.1 billion in 2050 and 3.1 ve 2100’de 3.1 milyara yükselmesi tahmin billion in 2100. The largest percentage of the edilmektedir. Dünya’da 60 yaş ve üstü nü- population aged 60 and over currently re- fusun en büyük bölümü şu anda Avrupa’da sides in Europe. It is expected that almost all yaşamaktadır. 2050 yılına kadar Avrasya’nın regions of Eurasia will reach the same share of hemen hemen bütün bölgelerinin yaşlı in- elderly people (25%) by 2050. sanların payının günümüzdeki Avrupa sevi- It is well known that three demographic yesine (%25) ulaşması beklenmektedir. factors determine the size and age compo- Doğum oranı, ölüm oranı ve göç gibi üç sition of the population: the birth rate, mor- demografik faktörün nüfusun büyüklüğünü tality and migration. Since 1950, a significant ve yaş yapısını belirlediği iyi bilinmektedir. increase in life expectancy has been observed 1950’den bu yana dünyanın her bölgesinde in all regions of the world. While declining fer- beklenen yaşam süresinde önemli bir artış tility and increasing longevity are key factors gözlenmektedir. Doğurganlığın azalması ve in the aging of the population, international insan ömrünün artması nüfusun yaşlanma- migration also contributes to changing the sında önemli faktörler iken, uluslararası göç demographic patterns of the population. In de nüfusun demografik modellerinin deği- the European countries that accept large im- şimine katkıda bulunmaktadır. Büyük göç migration flows, international migration can akımlarının yaşandığı Avrupa ülkelerinde slow the aging process, at least for a while, as uluslararası göç, göçmenlerin genellikle migrants tend to be young. gençlerden oluşması nedeniyle -en azın- During the first World Assembly on Aging dan bir süre- yaşlanma sürecini yavaşlata- in 1982, the UN General Assembly called for bilir. concrete action on issues such as the health 1982’de yapılan ilk Dünya Yaşlanma and nutrition of older people, their protec- Konseyi’nde BM Genel Kurulu, yaşlıların tion, housing, environment, family, social se- sağlığı ve beslenmesi, korunması, barınma, curity, income, employment, and education. çevre, aile, sosyal güvenlik, gelir, istihdam These problems were formulated in the Vien- ve eğitim gibi konularda somut eylem na International Plan of Action on Aging. In çağrısında bulunmuştur. Bu sorunlar, Vi- 1991, the General Assembly adopted the UN yana Uluslararası Yaşlanma Eylem Planı’n- Principles for Older Persons, enumerating 18 da belirtilmiştir. 1991 yılında Genel Kurul, rights of older persons – with regard to inde- bağımsızlık, katılım, bakım, kendini tanıma

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

247 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA pendence, participation, care, self-realization ve geliştirme ile haysiyet konularıyla ilgili and dignity. In 2002, the World Assembly on olarak yaşlı kişilerin 18 hakkını belirten Yaş- Aging in Madrid adopted the Political Decla- lılar için BM İlkeleri’ni kabul etmiştir. 2002 ration and the Madrid International Plan of yılında Madrid’de yapılan Dünya Yaşlanma Action on Aging. The Plan of Action calls for Toplantısı, Politik Deklarasyon’u ve Madrid changes in approaches, policies and practices Uluslararası Yaşlanma Eylem Planı’nı kabul at all levels to ensure the enormous potential etmiştir. Eylem Planı, yirmi birinci yüzyılda for aging in the twenty-first century. yaşlılık sürecinde yaşlılara büyük bir po- Social aspects of aging, that is, changes in tansiyel sağlamak için her düzeyde atılım, the roles and relationships of older people, politika ve uygulamalarda değişikliklerin are a concern of society, and, moreover, an yapılmasını öngörmektedir. indicator of the civilization level of society. Yaşlanmanın sosyal boyutları konusun- If some society considers aging respectfully, da yaşlı insanların toplum içindeki rollerin- elderly people will be more positive and ac- de ve ilişkilerinde değişiklikler, toplumlar tive socially than in a society that treats aging için bir endişe kaynağı olmakla beraber negatively. toplumun uygarlık düzeyinin göstergesi- There is no doubt that the attitude of soci- dir. Herhangi bir toplum yaşlanmayı saygılı ety depends on different kinds of conditions. bir şekilde değerlendirirse, yaşlı insanlar, The rapid aging of the population means that yaşlanmayı olumsuz yönde etkileyen bir fewer people of working age are employed toplumdan ziyade daha pozitif, ve sosyal in the economy. This leads to a shortage of olarak aktif olacaktırlar. skilled workers, lower productivity, higher la- Toplumun tutumunun farklı koşullara bor costs, a slowdown in the economy and bağlı olduğu şüphesizdir. Nüfusun hızlı reduction of international competitiveness. yaşlanması, ekonomide, çalışma çağındaki Countries with a rapidly aging population daha az insanın istihdam edildiği anlamına should allocate more money and resources gelmektedir. Bu, yetenekli işçilerin eksikli- to their health systems. The combination of ğine, daha düşük üretkenliğe, daha yüksek lower tax revenues and higher spending on işçilik maliyetlerine, ekonomideki yavaş- health, pensions and other benefits is a seri- lamaya ve uluslararası rekabet gücünün ous test even for the developed countries of azalmasına yol açmaktadır. Hızla yaşlanan the Eurasian region. nüfusa sahip ülkeler, sağlık sistemlerine The ways in which they try to solve the ag- daha fazla para ve kaynak ayırmalıdır. Dü- ing related problems are different. In a num- şük vergi gelirleri ve sağlık, emekli maaşları ber of European countries, the strategy of en- ve diğer faydalar için daha yüksek harca- couraging older workers to stay longer in the malar, Avrasya bölgesinin gelişmiş ülkeleri workforce is common. A phased retirement de dâhil olmak üzere ciddi bir sınavdır. entails a scheme, according to which older Ülkeler, yaşlılık ile ilgili sorunları faklı şe- workers can choose fewer hours of work, but killerde çözmeye çalışmaktadırlar. Bir dizi remain employed longer, including after re- Avrupa ülkesinde yaşlı işçilerin işgücünde tirement. Besides, gradual retirement may be daha uzun kalmalarını teşvik eden strateji- useful in many respects for companies, em- ler yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Aşa- ployers and workers. malı bir emeklilik çalışma programı yaşlı- It is effective to attract older people to ların çalışma saatlerini azaltarak emeklilik work in childcare, cooking and cleaning or to sonrasında dahi işgücünde daha uzun süre help other older people or people with dis- kalmalarını içermektedir. Ayrıca, kademeli abilities. In addition, creative work related to emeklilik; şirketler, işverenler ve işçiler için painting, music or writing is stimulated and pek çok açıdan yararlı olabilir. encouraged; it may also be useful for society Yaşlıların çocuk bakmaları, yemek pişir- and prevent social isolation. Art and crafts are meleri ve temizlik yapmaları, veya diğer taught in social clubs or community centers yaşlılara veya engelli kişilere yardım etme- for older participants. lerinin teşvik edilmesi gerekmektedir. Ayrı-

248 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ If some European countries encourage im- ca resim, müzik veya yazı ile ilgili yaratıcı migration to solve their demographic crises, çalışmalar teşvik edilmelidir. Bu, toplum such “old” country as Japan has instead de- için yararlıdır ve sosyal izolasyonu engel- veloped an extraordinary range of high-tech leyebilir. Daha yaşlı katılımcılar için sosyal products and services. In the society strongly kulüplerde veya toplum merkezlerinde sa- opposed to immigration, robotic technolo- nat ve el sanatları öğretilmelidir. gies are seen as a solution to the problem of Bazı Avrupa ülkeleri göçü kendi demog- labor shortage, and many countries like this rafik krizlerini çözmek için teşvik ederken, Japanese alternative to immigration. Medical Japonya gibi “yaşlı” bir ülke, bunun yerine care provided at home through a computer, birçok yüksek teknoloji ürün ve hizmetleri rather than at hospitals or nursing homes, geliştirmiştir. Göçmenliğe güçlü bir şekil- becomes common, which in part helps Japan de karşı çıkan toplumda robotik teknolo- to control the growth in public health spend- jiler, işgücü sıkıntısı sorununun bir çözü- ing. Moreover, telemedicine is already a big mü olarak görülmekte ve birçok ülke bu business, although researchers have found Japon alternatifini göçe tercih etmektedir. that older people do not really like computer Hastanelerden ya da bakım evlerinden zi- keyboards. yade evde bilgisayar aracılığıyla sağlanan It should be noted that many of the tıbbi bakım yaygınlaşmakta ve bu kısmen above-mentioned age programs being de- Japonya’da kamu sağlık harcamalarındaki veloped in European communities now ex- büyümeyi kontrol etmeye yardımcı olmak- ist in the countries of Central Asia, although tadır. Ayrıca, hâlihazırda “tele tıp” sektörü in the traditional form, and are perceived şimdiden büyük bir iş alanı haline gelmiş- by society as something quite natural, since tir, ancak araştırmacılar yaşlı insanların bil- the age here is not so much a biological as gisayar klavyelerini kullanmayı sevmedik- a status characteristic. The main function of lerini bulmuşlardır. the elderly is not the participation in produc- Avrupa toplumlarında geliştirilmekte tive labor, but the storage and reproduction olan yukarıda bahsedilen yaşlılık program- of traditions and control over adherence to larının çoğunun, geleneksel formda Orta them, that is, what is available to them by Asya ülkelerinde mevcut olduğu belirtil- status and life experience. This is one of the melidir. Bu bölgede yaş biyolojik bir özel- distinctive features of the extended family likten ziyade statü göstergesi olduğu için, type, which includes more than two genera- bu programlar toplum tarafından oldukça tions of relatives. Younger generations should doğal bir şey olarak algılanmaktadır. Yaşlı- show maximum concern for elders; neighbors ların temel işlevi, üretken işgücüne katılım should help each other, and in many contro- değil, geleneklerin, yani statü ve yaşam versial situations the decisive word belongs tecrübesi ile elde edilen bilgilerin korun- to the elderly. State support in the form of ması ve yeniden üretilmesi ve onlara uyu- pensions and health care are not ignored, but mun kontrolüdür. Bu, ikiden fazla kuşağı it is assumed that a family remains the main kapsayan genişletilmiş aile tipinin ayırt guarantor of a happy old age. edici özelliklerinden biridir. Genç nesiller However, because of the gradual destruc- yaşlılara azami ilgi göstermeli; komşular tion of the patriarchal family model and the birbirilerine yardım etmelidir; ve birçok transformation of the Central Asian states tartışmalı durumda son sözü söyleyecek into post-industrial societies, the role of gov- kişiler yaşlılardır. Devlet tarafından sağla- ernment agencies in caring for the aging gen- nan emeklilik ve sağlık bakımlarının yaşlı- eration will increase. We observe this trend in ların yaşamlarına katkısı göz ardı edilme- Kazakhstan, where public policy is gradually mektedir, ancak mutlu bir yaşlılığın ana becoming more oriented towards maintain- garantörünün aile olduğu söylenebilir. ing active longevity and healthy productive Bununla birlikte, ataerkil aile modeli- aging. This includes the pension reform, the nin kademeli olarak yıkımı ve Orta Asya shift of the emphasis to preventive health devletlerinin sanayi sonrası toplumlara

249 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA care, and a number of concrete projects un- dönüşümü nedeniyle, ilgili hükümet ku- der the “Active Longevity” Roadmap to sup- rumlarının yaşlanan nesillerin bakımındaki port the older generation. Moreover, in the rolleri artacaktır. Bu eğilim, kamu politika- current economic situation, for many families, sının aktif uzun ömürlülük ve sağlıklı üret- especially in rural areas, old-age pensions ken yaşlanma üzerine giderek daha odaklı have become the only official source of in- hale geldiği Kazakistan’da gözlemlenmek- come. In recent years, the Eurasian commu- tedir. Bu, emeklilik reformunda ilginin sağ- nity has begun to realize that old age is not lık koruyucu hizmetlere kaymasını, ve yaşlı a synonym for illness or disability. Elderly cit- nesli desteklemek için “Aktif Uzun Ömür” izens can create added value for society, and Yol Haritası kapsamında bir dizi somut meeting their needs can become the driving projeyi içermektedir. Ayrıca, mevcut eko- force of economic growth. A new concept nomik durumda özellikle kırsal bölgelerde was born – the Silver Economy, which is an birçok aile için yaşlılık emekli maaşları, tek economy focused on the elderly. It encour- resmi gelir kaynağı haline gelmiştir. Son ages innovation and supports aging people, yıllarda Avrasya toplumu yaşlılığın hasta- gradually losing their independence. Accord- lık ya da engellilikle eşanlamlı olmadığını ing to the World Health Organization, the fark etmeye başlamıştır. Yaşlı vatandaşlar practice of involving pensioners in active life topluma deneyimleri ile katkıda buluna- is the most effective tool for improving the rak ve kendi ihtiyaçlarını karşılayarak eko- quality and duration of their lives. The oppor- nomik büyümenin itici güçlerinden birisi tunity to get a job, communicate with each olabilirler. Yaşlılara odaklı bir ekonomi olan other and enjoy their time is not just an act Gümüş Ekonomi adlı yeni bir kavram orta- of charity on the part of society, but rather an ya çıkmıştır. Gümüş Ekonomi, inovasyonu effort to ensure the right of elderly people to teşvik etmekte ve bağımsızlıklarını giderek a decent life. In this context, the Central Asian kaybeden yaşlı insanları desteklemektedir. governments have a long way to go to create Dünya Sağlık Örgütü’nden yapılan açıkla- favorable conditions for real economic par- maya göre, emeklilerin aktif yaşamda yer ticipation and social engagement of elderly alma pratikleri, yaşamlarının kalitesini ve people. süresini iyileştirmek için en etkili araçtır. Bir iş bulma, birbirleriyle iletişim kurma ve zamanlarının tadını çıkarma fırsatı, sadece toplumun hayır işi değil, yaşlıların iyi bir yaşama sahip olma haklarını sağlama ça- basıdır. Bu bağlamda, Orta Asya hükümet- lerinin, yaşlıların gerçek anlamda ekonomik katkı ve sosyal katılımı için elverişli koşullar yaratma konusunda daha kat etmesi gereken uzun bir yolun olduğunu ifade edebiliriz.

250 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ ECONOMICS OF DEMOGRAPHICS IN CENTRAL ASIA ORTA ASYA’DA DEMOGRAFİ EKONOMİSİ

Kanat Makhanov *

As of January 2018, the population of Ocak 2018 tarihi itibariyle beş Orta Asya the five Central Asian countries, Uzbekistan, ülkesi olan Özbekistan, Kazakistan, Tacikis- Kazakhstan, Tajikistan, Kyrgyzstan and Turk- tan, Kırgızistan ve Türkmenistan’ın nüfusu menistan, reached a landmark figure of 71 71 milyon kişiye ulaşmıştır. Bölgenin en million people. Uzbekistan, being the most kalabalık ülkesi olan Özbekistan’ın nüfusu populated country in the region, has a pop- 32.12 milyon kişidir ve bunu 18.16 milyon ulation of 32.12 million people, followed by kişi ile Kazakistan izlemektedir. Tacikistan, Kazakhstan with 18.16 million people, while Kırgızistan ve Türkmenistan’ın nüfusu sıra- the population of Tajikistan, Kyrgyzstan and sıyla 8.99 milyon, 6.2 milyon ve 5.55 mil- Turkmenistan is 8.99 million, 6.2 million and yon kişidir. 1990’lı yılların başında bölgenin 5.55 million, respectively. Taking into account toplam nüfusunun yaklaşık 50 milyon kişi that in the early 1990s the combined popu- olduğu göz önüne alındığında Orta Asya lation of the region was around 50 million, in ülkelerinin nüfusunun hızla arttığı görül- terms of demography, Central Asia is a rapidly mektedir. Bölgede yıllık toplam nüfus artışı expanding region. The overall annual popula- şu an yaklaşık %1.51’dir; bu, dünya ortala- tion growth in the region is currently about ması olan %1.18’den biraz daha yüksek ve 1.51%, which is a bit higher than the world Çin (%0.54) ile Rusya’daki (%0.17) oranlar- average of 1.18% and substantially higher dan önemli derecede yüksektir. Tacikistan than in China (0.54%) or Russia (0.17%). Ta- (%2.18) ve Kırgızistan (%2.11), bölgenin en jikistan (2.18%) and Kyrgyzstan (2.11%) have hızlı büyüyen nüfusuna sahiptir. Özbekis- the region’s fastest growing populations. Uz- tan ve Türkmenistan’da nüfus artış hızı sı- bekistan and Turkmenistan have nearly the rasıyla %1.76 ve %1.75 iken, Kazakistan en same population growth rates of 1.76% and düşük %1.4’lük büyüme oranına sahiptir. 1.75%, respectively, whereas Kazakhstan has Ayrıca, kadın başına düşen toplam doğum the lowest growth rate of 1.4%. Moreover, sayısı olan doğurganlık oranı, bölgenin bir- the fertility rate, which is the total number of çok ülkesinde, 2.45 olan dünya ortalama- births per woman, remains above the world sının üzerinde kalmıştır. Örneğin, 2017’de average of 2.45 in most countries of the re- Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan ve Özbe- gion. For instance, in 2017, the fertility rate kistan’da doğurganlık oranı sırasıyla 3.35, in Tajikistan, Kyrgyzstan, Kazakhstan and Uz- 2.97, 2.55 ve 2.35 olmuştur. bekistan amounted to 3.35, 2.97, 2.55 and Orta Asya’nın demografik yapısını - ka 2.35, respectively. rakterize eden ve belli bir dereceye kadar There are several factors that character- benzersiz bir bölge haline getiren çeşitli ize the demographic landscape of Central faktörler bulunmaktadır. İlk olarak, diğer Asia making it to a certain degree a unique tüm Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) region. Firstly, similar to all other CIS coun- ülkelerinde olduğu gibi, II. Dünya Savaşı tries, the demography in the Central Asian sonrasında yaşanan 20-25 yıldaki nüfus countries is still subject to a сyclicity charac- artışı döngüsü Orta Asya ülkelerindeki de- terized by an increased number of births that mografik durum üzerinde halen etkilidir. comes every 20-25 years, which is basically İkinci olarak, Orta Asya’da nüfus dağılımı, the echo of the World War II. Secondly, the örneğin, nüfus yoğunluğunun kilometre- population distribution across Central Asia is kareye 360 kişi olduğu Fergana vadisi gibi highly disproportionate with extremely high bazı bölgelerde nüfus yoğunluğunun aşırı

* MA, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

251

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected] EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA population densities in certain regions, like, yüksek olması ve nüfus yoğunluğunun ki- for instance, the Fergana valley where the lometrekareye sadece 3.4 kişi olduğu Ka- population density is 360 people per square zakistan’ın batı kesimi ve Türkmenistan’ın kilometer, and very low population densities çölleri gibi geniş alanlarda nüfus yoğunlu- in vast areas like the deserts of Turkmenistan ğunun çok düşük olması nedeniyle olduk- and the western part of Kazakhstan, where ça orantısızdır. Üçüncü olarak, tarihsel, et- the population density is only 3.4 people per nik, dilsel ve dinsel açıdan çok sayıda ortak square kilometer. Thirdly, despite the vast faktör ve benzerliklere rağmen, bölge ülke- number of common factors and similarities, leri demografik açıdan birbirinden belirgin like historical, ethnic, linguistic and religious olarak farklılık göstermektedirler. ones, the countries of the region differ a sig- Demografik geçiş, bir ülkenin ya da böl- nificantly from each other when it comes to genin sanayi öncesi ekonomiden sanayi demographic patterns. sonrası ekonomi sistemine geçerken karşı- Demographic transition is an evolution laştığı yüksek doğumdan düşük doğum ve from higher to lower birth and death rates ölüm oranlarına doğru bir gelişmedir. De- that a country or region experiences when mografik geçiş, geçiş öncesi, erken geçiş, transiting from a pre-industrial to a post-in- geç geçiş ve geçiş sonrası olmak üzere dört dustrial economic system. There are four aşamadan oluşmaktadır. Şu anda, Orta stages of demographic transition – pre-tran- Asya bölgesi, demografik geçişin üçüncü sition, early transition, late transition, and aşamasının ilk yarısındadır. Bu, düşük do- post-transition. Currently, Central Asia as a ğum ve ölüm oranlarından kaynaklanan gi- whole is in the first half of the third stage of derek azalan nüfus artış hızı ile karakterize the demographic transition, which is charac- edilmektedir. Bununla birlikte, Orta Asya’da terized by a gradually decreasing population doğal nüfus artışının, 2055-2060 yılları ara- growth rate caused by lowering birth rates sında 90 milyon kişiye ulaşana kadar de- and falling mortality. However, the natural in- vam etmesi beklenmektedir. Öte yandan, crease of the population in Central Asia is ex- bölgedeki demografik ekonomik durumun pected to continue for several more decades ülkeden ülkeye değiştiğini unutmamalıyız. before peaking at 90 million people by 2055- Böylece, demografik geçişin olgun üçüncü 2060. On the other hand, we should bear in aşamasında olan ve son dördüncü aşama- mind that the demographic economic situa- ya yaklaşan Kazakistan’daki nüfus artışı tion within the region differs a lot from coun- önümüzdeki on yıl içinde dengeye gele- try to country. Thus, the population growth in cektir. Bu nedenle, demografik süreçlerdeki Kazakhstan, which is currently at the mature farklılıklardan dolayı bölgedeki göç baskı- third stage of the demographic transition and sının artmasını bekleyebiliriz. approaches the final fourth stage, will already Ayrıca, demografinin “temel kuralları- stabilize within the next decade. Therefore, na” göre, bu, Rusya gibi daha az nüfuslu we can expect increasing migration pressures ve ekonomik olarak daha gelişmiş komşu within the region due to differences in demo- ülkelere doğru göç akımlarını hızlandıra- graphic processes. caktır. 2014 yılında Rus rublesinin değer Moreover, according to the demography’s kaybetmesi ve Rusya’ya karşı uygulanan “basic rules”, this will accelerate migration ekonomik yaptırımlar Orta Asya’dan Rus- flows towards less populated and more eco- ya’ya göç akımlarında 2015 yılında %21.3, nomically developed neighboring countries, 2016’da ise %0.8’lik bir düşüşe neden olsa which is, first of all, Russia. Despite the fact da, 2017’de tekrar olumlu dinamikler gö- that the depreciation of the Russian ruble rülmüştür. Göç edenlerin sayısı %15.8 ora- in 2014 and economic sanctions imposed nında artmıştır, ve Rusya’ya net göç akımla- against Russia caused a decrease of the mi- rının devam etmesi beklenmektedir. Bunun gration flows from Central Asia to Russia by birkaç nedeni bulunmaktadır. İlk olarak, 21.3% in 2015 and 0.8% in 2016, the dynam- Rusya’daki ekonomik krize, yaptırımlara vb. ics turned positive again in 2017. The num- rağmen, Rusya ve birçok Orta Asya ülkesi

252 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ ber of migrants increased by 15.8%, and it arasında gelir ve iş olanaklarındaki farklar is expected that the net migration flows to hâlâ oldukça büyüktür. İkinci olarak, Rusya Russia will continue. There are a number of (38.9) ve Orta Asya (26.7) arasında nüfusun reasons for that. Firstly, differences in income ortalama yaşındaki fark, daha genç bir iş- and job opportunities between Russia and gücü talebi yaratarak göçü desteklemek- many Central Asia countries are still signifi- tedir. Üçüncü olarak, Rusya bölgeyi politik cant despite the crisis of the Russian econo- etki alanı olarak gördüğü için Moskova, vi- my, sanctions, etc. Secondly, the difference in zesiz rejimi koruyarak ve çalışma izni kon- the median age of the population between tenjanı vererek Orta Asya ülkeleri ile dost- Russia (38.9) and Central Asia (26.7) favors ça ilişkilerini sürdürmeye devam edecektir. migration by creating a demand for younger Sonuç olarak, geçmişe göre daha az yoğun labor force. Thirdly, since Russia considers the olmasına rağmen, Orta Asya’dan Rusya’ya region as the sphere of its political influence, göç akımları yakın gelecekte artış trendini Moscow will continue to maintain friendly re- yaşayacaktır. lations with the Central Asian countries keep- Bölgenin demografik yapısını aktif - bi ing the visa-free regime and granting large çimde şekillendiren bir diğer önemli faktör, work permit quotas. As a result, despite being genel olarak Orta Asya’da hızlanan kent- less intensive than in the past, the migration leşme sürecidir. Orta Asya’daki nüfusun flows from Central Asia to Russia will experi- %38.4’ü şehirlerde yaşamaktadır. Bu rakam, ence the upward trend in the near future. Kazakistan’da %57.2 ve Türkmenistan’da ise Another important factor that actively re- %50.4’tür. Öte yandan, Özbekistan (%36.5), shapes the demographic landscape of the Kırgızistan (%35.9) ve Tacikistan (%26.9) region is the urbanization process, which, in daha az şehirleşmiş ülkelerdir. Genel ola- general, is accelerating in Central Asia. Thus, rak, Orta Asya’daki kentleşme süreci hala 38.4% of the population in Central Asia live in erken bir aşamadadır. 2017’de bölgede cities. This figure is 57.2% in Kazakhstan and kent nüfusunun artışı yarım milyonu geç- 50.4% in Turkmenistan. On the other hand, miştir. İşçi göçmenlerin Rusya’ya ve diğer Uzbekistan (36.5%), Kyrgyzstan (35.9%) and ülkelere akışı kısmen kentleşme sürecini Tajikistan (26.9%) are much less urbanized. In sınırlamaktadır. Bununla birlikte, kentleşme overall terms, the process of urbanization in süreci, kırsal alanlardaki yoksulluktan ka- Central Asia is still at an early stage. In 2017, çınmak amacıyla daha iyi imkânlar sunan the urban population of the region grew by kentlere göç etmeyi düşünen gençler ne- slightly more than half a million people. The deniyle nüfusun yaş yapısındaki değişiklik- outflow of labor migrants to Russia and other lerin hızlanması beklenmektedir. Şu anda, countries partially restrains the urbanization Orta Asya’da ikinci büyük yaş grubu, böl- process. Nevertheless, it will accelerate due gesel hükümetlerin demografiyi ekonomi to changes in the age structure of the pop- politikalarıyla eşleştiremediklerinden za- ulation in favor of youth searching for urban rar gören 25-29 yaş arasındaki insanlardır. amenities in an effort to avoid poverty in ru- Yani, son yirmi yılda Orta Asya ülkelerinde ral areas. At present, the second largest age özellikle gençlerin payı yüksek olan ülkeler, group in Central Asia is people aged 25-29, bu grubu düşük maliyetli emek kaynakları- who suffer from the regional governments’ nı olarak kullanmakta olup ekonomilerinin failure to match demography with economic emek yoğun sektörlerinin geliştirilmesine policies. Namely, during the last two decades, odaklanmamış ve insan sermayesine doğ- the Central Asian countries, especially those ru yatırım yapmamıştır. Sonuç olarak, bu with a high share of youth, did not focus on ülkeler, çalışma çağındaki nüfusun payının the development of labor intensive sectors çalışma çağı dışındaki nüfusun payını geç- of their economies taking advantage of low- tiği dönemi ekonomik büyüme potansiye- cost labor resources and did not properly in- line dönüştürme fırsatını kaçırmıştır. Ancak, vest in human capital. As a result, they missed Orta Asya’da ekonomik büyümeyi sağla- an opportunity to turn shifts in the popula- mak için hala demografik fırsatını kullanma

253 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA tion’s age structure, when the share of the şansına sahiptir. Hâlihazırda, Orta Asya’da working-age population exceeded the share en büyük yaş grubu dokuz yaşın altında of the non-working-age population, into the olan gruptur. 10 sene sonra bu yaş grubu economic growth potential. However, there is emek piyasasına katılarak Orta Asya eko- still a chance for Central Asia to use the de- nomilerinin ana itici gücü haline gelecektir. mographic window of opportunity to ensure Dolayısıyla, orta ve uzun vadeli perspektif- economic growth. Currently, the largest age lerde bölgenin ekonomik refahı, insan ser- group in Central Asia is the group aged be- mayesine yapılan yatırımlara ve ekonomik low nine years. In 10 years, this age group will politikanın mevcut demografik gerçeklere start entering the labor market and become uygun olarak değiştirilmesine büyük ölçü- the main driving force of the Central Asian de bağımlıdır. economies. Hence, the economic welfare of Bölgede devam eden demografik deği- the region in the mid and long-term perspec- şimlerden yararlanmak için demografik te- tives is highly dependent on investments in mettüleri elde etmeyi amaçlayan ekonomi human capital and modification of the eco- politikaları kabul edilmeli ve yalnızca eko- nomic policy in accordance with the existing nomik alanda değil aynı zamanda sosyal, demographic realities. kültürel ve politik alanlarda kapsamlı ted- It appears that in order to benefit from birler alınmalıdır. Çünkü önümüzdeki 5-10 ongoing demographic changes in the re- yıl demografik büyümenin avantajlı olduğu gion economic policies aimed at retrieving son dönemlerden birisi olabilir ve şu anki demographic dividends should be adopted, yaş yapısının avantaja çevrilmesi için son which would imply comprehensive measures fırsat olabilir. İnsan sermayesi, eğitim, sağ- not only in economic, but also social, cultural lık hizmeti, cinsiyet eşitliği politikası vb. ko- and political spheres. The uniqueness of the nularda yeterli politikalar izlemek suretiyle situation lies in the fact that the demograph- Orta Asya ülkeleri, ciddi sosyo-ekonomik ic expansion that occurred in Central Asia zorlukların üstesinden gelerek demogra- within the past 5-10 years might be the last fik temettüleri kullanabilir ve sürdürülebilir opportunity for the region to gain from such ekonomik kalkınmayı sağlayabilir. a favorable age structure. Through pursuing adequate policies on such issues as human capital, education, healthcare, gender policy, etc., the Central Asian countries can harness demographic dividends overcoming serious socio-economic challenges and attaining sustainable economic development.

254 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ LIBRARIES OF THE DIGITAL AGE: EXAMPLES FROM KAZAKHSTAN DİJİTAL ÇAĞ KÜTÜPHANELERİ: KAZAKİSTAN’DAN ÖRNEKLER

Gulnar Nadirova *

In the age of digital technologies, when in- Bilgilerin internette daha fazla ulaşılabi- formation becomes more available on the In- lir hale geldiği ve geleneksel kütüphane- ternet and traditional libraries lose popularity, lerin popülerliğini kaybettiği dijital tekno- many people have doubts about their ability lojiler çağında birçok kişi, kütüphanelerin to withstand competition with new informa- yeni bilgiye ulaşma merkezleri ile rekabe- tion carriers. Surveys of students show that te dayanabileceğinden şüphe etmektedir. many of them consider paper books archaic, Araştırmalara göre, öğrencilerin birçoğu less environmentally friendly than e-books, uygunluğunu hızla kaybetmekte olan kâ- and quickly losing their relevance. Googling ğıt kitapları eski, ve e-kitaplardan daha az on the Internet, they believe, provides mod- çevre dostu bulmaktadır. Öğrencilere göre, ern and constantly updated information, al- Google’da arama yapma, özgünlüğünün though its authenticity needs to be checked. kontrol edilmesi gerekmesine rağmen, mo- However, rumors about the imminent disap- dern ve sürekli güncellenen bilgileri sağla- pearance of the library are clearly exagger- maktadır. Bununla birlikte, kütüphanelerin ated. Rather, they are in some new – trans- yakın gelecekte ortadan kaybolması ile il- formational – period, giving up the old and gili söylentiler abartılıdır. Aksine, kütüpha- searching for new opportunities and ways of neler eski yaklaşımları bırakıp yeni fırsatlar being. No doubt, to some extent, book col- ve faaliyetlerini sürdürmenin farklı yollarını lections have lost their importance, and they aradıkları yeni bir dönüşüm dönemindedir- have been replaced by digital libraries, but ler. Şüphesiz, bir ölçüde kitap koleksiyon- most of the information in the world is still ları önemini kaybetmiş ve bunların yerine printed. dijital kütüphaneler gelmiştir. Ancak, dün- Libraries of the digital age are character- yadaki bilgilerin çoğu halen basılı haldedir. ized by the emergence of a number of new Dijital çağın kütüphaneleri, bir takım trends. They no longer seek to increase the yeni trendlerin ortaya çıkmasıyla karakte- number of books on their shelves; on the rize edilmektedir. Artık raflarındaki kitap contrary, many books are removed from halls sayısını artırmaya çalışmamaktadır; aksine, to distant storage or even beyond library birçok kitap, salonlardan uzaktaki depolara buildings. The digital revolution have most veya hatta kütüphane binalarının dışına çı- affected university libraries. Their budgets are karılmaktadır. Dijital devrim en çok üniver- shifted from the purchase of printed books site kütüphanelerini etkilemiştir. Üniversite to the creation of digital materials, new tech- bütçeleri, basılmış kitapların satın alınma- nologies are actively introduced into the pro- sından ziyade dijital materyallerin oluşturul- cessing and use of books, and the physical masına ayrılmaktadır. Kitapların işlenmesi space of buildings is released for education- ve kullanılmasına aktif olarak yeni teknolo- al purposes. As a rule, in university libraries jiler tanıtılmakta ve binaların fiziksel alanı you can see the space for teamwork, where eğitim amaçlı kullanılmaktadır. Genellikle, students can freely communicate, brainstorm üniversite kütüphanelerinde öğrencilerin and prepare presentations, conference rooms serbestçe iletişim kurarak beyin fırtınası ya- with glass walls, on which you can make pabilecekleri, sunum hazırlayabilecekleri ve

* PhD, Eurasian Research Institute, Kazakhstan. [email protected]

255 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA notes, special furniture designed for space ekip olarak çalışabilecekleri yerler ile üzeri- reconfiguration. Students can also use free ne not yazabilecekleri cam duvarlara sahip projectors, iPads, laptops, chargers and bring konferans salonları ve alanların yeniden ya- drinks and snacks. This is possible due to suc- pılandırması için tasarlanmış özel mobilya- cessful design solutions of modern projects: lar görebilirsiniz. Öğrenciler ayrıca ücretsiz mobile furniture, space that is expanded or projektörleri, iPad’leri, dizüstü bilgisayarla- narrowed depending on the number of par- rı, şarj cihazlarını kullanıp, içecekler ve atış- ticipants in the group and the task they are tırmalıklar getirebilmektedirler. Tüm bunlar working on. At the same time, architects also modern projelerin başarılı dizayn çözümle- keep the “silence” zones on separate floors or ri ile mümkün olmaktadır. Örneğin, mobil isolated premises for those who are used to mobilyalar, üzerine çalışan kişinin isteğine working alone. Thus, the functions of tradi- veya işe göre genişletilebilmekte veya da- tional libraries and librarians in modern soci- raltılabilmektedir. Aynı zamanda mimarlar, ety are changing. Having a stable information yalnız çalışmaya alışkın olan insanlar için technology infrastructure, the research library ayrı katlarda “sessizlik” bölgeleri ve izo- provides a reliable platform and many skills le odalara da yer vermektedirler. Böylece, necessary to create new forms of knowledge günümüzde geleneksel kütüphanelerin ve and disseminate them to a wide audience of kütüphanecilerin işlevleri değişmektedir. users. İstikrarlı bilgi teknolojisi altyapısına sa- It is well known that the academic com- hip olan araştırma kütüphanesi, yeni bilgi munity in Kazakhstan desperately needs new biçimleri oluşturmak ve bunları geniş bir models of academic publication. The mech- kullanıcı kitlesine yaymak için gerekli olan anisms for creating, searching and evaluat- güvenilir bir platform ve birçok beceri sun- ing scientific content are rapidly evolving maktadır. and changing in today’s digital environment. Kazakistan’daki akademik topluluğun Some kind of arbiters of content quality are yeni akademik yayın modellerine ihtiyaç needed, and libraries can play an important duyduğu bilinmektedir. Bilimsel içeriğin role here – to create and implement systems oluşturulması, araştırılması ve değerlendi- for assessing the reliability and dissemina- rilmesi için mekanizmalar günümüz dijital tion of scientists’ work, to help in finding ortamında hızla gelişmekte ve değişmek- new forms of knowledge, cooperation and tedir. Bu yüzden içerik kalitesi konusunda participation in community networks and hakemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bilim multimedia technologies, and in develop- adamlarının çalışmalarının güvenilirliğini ing new scientific resources. Some scientists ve yayılmasını değerlendirmek için sis- demonstrate the ability and willingness to temler yaratılması, yeni bilgi biçimlerinin independently and freely explore and use bulunması konusunda toplum ağları ve opportunities and tools available on the In- multimedya teknolojilerinde işbirliği ile ternet, but for most students and young re- yeni bilimsel kaynakların geliştirilmesinde searchers, in many cases, a certain level of kütüphaneler önemli bir rol oynayabilir- selectivity and recommendations are needed ler. Bazı bilim adamları, internette bulunan on how to identify and then evaluate the in- fırsatları ve araçları özgürce keşfetmek ve formation they find. kullanmak için kabiliyetini ve istekliliğini Another area of activity of university librar- gösterirken, birçok öğrenci ve genç araş- ies can be the selection and analysis of edu- tırmacı için, çoğu durumda, bulduğu bilgiyi cational and methodological materials as dic- tanımlama ve değerlendirme yöntemleri tated by the demand on the part of students konusunda belirli bir düzeyde seçici olma- and teachers. In 2017, President Nursultan ları gerekmekte ve araştırmacılar önerilere Nazarbayev initiated the project “New Hu- ihtiyaç duymaktadırlar. manitarian Knowledge: 100 New Textbooks Üniversite kütüphanelerinin bir diğer fa- in the Kazakh Language” within the frame- aliyet alanı, öğrencilerin ve öğretmenlerin work of the state program “Modernization of talebi doğrultusunda belirlenen eğitimsel

256 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ Public Consciousness”. The project provides ve metodolojik materyallerin seçimi ve for the selection and translation of the 100 analizi olabilir. 2017 yılında Cumhurbaşka- best textbooks in the humanities into the nı Sayın Nursultan Nazarbayev “Kamu Bi- Kazakh language. In the selection of relevant lincinin Modernizasyonu” devlet programı educational literature for the translation on çerçevesinde “Yeni Sosyal Bilimler: Kazak the most popular topics, librarians’ opinion Dilindeki 100 Yeni Ders Kitabı” projesini should be decisive. başlatmıştır. Projenin amacı, beşeri bilim Under these conditions, the competence alanındaki en iyi 100 ders kitabının seçilme- requirements for the library personnel have si ve Kazak diline çevrilmesini sağlamaktır. become more demanding. They must pos- Eğitici olması düşünülen ilgili literatürdeki sess special knowledge and skills of active en popüler konularda çevrilecek eserlerin communication with students and teaching seçilmesinde kütüphanecilerin görüşleri staff, since now their function is not only to belirleyici olmalıdır. conduct training on how to find information Bu koşullar altında kütüphane persone- and evaluate what they find, but also be aware linden beklenilen yeterlilik seviyesi de daha of security measures on the Internet, target- talepkar olmalıdır. Kütüphaneciler, öğren- ed use of social networking sites and online ciler ve öğretim elemanları ile aktif iletişim collaboration tools. In addition, librarians are kurma konusunda özel bilgi ve becerilere responsible for making decisions in the pro- sahip olmalıdırlar; çünkü artık onların gö- cess of replacing traditional high-priced text- revleri yalnızca bilgi bulma ve bulduklarını books, because they are the ones who buy değerlendirmeyle sınırlı kalmamakta, aynı licenses for things like scientific journals, vid- zamanda internetteki güvenlik önlemle- eo libraries, or other open access resources ri, sosyal paylaşım sitelerinin ve çevrimiçi that students and professors may need, and işbirliği araçlarının maksadına uygun şe- thus save considerable money for them. Con- kilde kullanımı konusunda bilgi sahibi ol- ceptually, libraries are transformed from the malıdırlar. Buna ek olarak, kütüphaneciler, archives and depositories into teaching and geleneksel yüksek fiyatlı ders kitaplarını educational centers where you can co-work, değiştirme sürecinde karar almaktan so- communicate, and cooperate. rumludur, çünkü onlar, bilimsel dergiler, However, academic libraries are not the video kütüphaneleri veya öğrencilerin ve only type of libraries where the change hap- profesörlerin ihtiyaç duyabileceği diğer pens or where people come together to açık erişim kaynakları ile ilgili lisansları satın share ideas. Many foreign public libraries be- almakta ve böylece önemli miktarda para gan to develop much broader programs for tasarruf etmektedirler. Kavramsal olarak children and adults, as well as older people, kütüphaneler, arşivler ve depolarla birlikte with each library trying to build its activities çalışma, iletişim kurma ve işbirliği yapabi- depending on the needs of the community lecek eğitim ve öğretim merkezlerine dö- that it serves. In an area where there are many nüşmektedir. adolescents, libraries should respond to their Bununla birlikte, akademik kütüphane- need for extracurricular space. In an area with ler, değişimin gerçekleştiği ya da insanların many pensioners, the library staff is commit- fikirlerini paylaşmak için bir araya geldiği ted to take into account their needs, such as tek kütüphane türü değildir. Birçok yabancı when someone needs a quiet place to read, halk kütüphanesi, çocuklar, yetişkinler ve while others want to attend training courses yaşlılar için daha geniş programlar geliş- or seminars on digital literacy. To do this, the tirmeye başlamıştır. Her kütüphane, hizmet library staff develops a client-oriented policy, ettiği topluluğun ihtiyaçlarına göre faali- collects quantitative and qualitative data on yetlerini geliştirmeye çalışmaktadır. Birçok the social groups of visitors, their number, ergenin bulunduğu bölgedeki kütüphane- time of possible visits, needs, feelings of com- ler, ders dışı alan gereksinimlerine de ce- fort or discomfort. Thus, the main reasons vap vermelidir. Birçok emeklinin bulunduğu why people use public libraries are meeting, bölgede ise kütüphane personeli, emeklile-

257 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA learning and reading. Public libraries have rin ihtiyaçlarını göz önüne almalıdır. Çünkü become a venue for festivals, conferences, bazı okuyucular okumak için sakin bir yere meetings with interesting people and oth- ihtiyaç duyarken diğerleri dijital okuryazar- er cultural events, attracting people from all lığı üzerine eğitim kurslarına veya seminer- over the world. Moreover, some libraries have lere katılmak istemektedirler. Bunu yapmak serious plans to provide specific support and için kütüphane personeli, müşteri odaklı bir services for low-income groups such as un- politika geliştirip, ziyaretçilerin sosyal grup- employed youth, immigrants or the home- ları, sayıları, olası ziyaret saatleri, ihtiyaçları less, and expand their social projects to the hakkında nicel ve nitel veriler toplamakta- level of participation in addressing the most dır. Böylece insanlar halk kütüphanelerini difficult social problems, such as youth vio- birbirleriyle görüşmek, öğrenmek ve oku- lence, for example. mak için kullanabilirler. Halk kütüphanele- Being a part of the global community Ka- ri, festivaller, konferanslar, ilginç insanlarla zakhstan aims to keep abreast of the latest yapılan toplantılar ve diğer kültürel etkin- technological innovations. According to the likler için bir mekân haline gelerek dünya- Ministry of Culture and Sports, it is planned nın dört bir yanından insanları çekmekte- to make libraries a center of leisure for Ka- dir. Ayrıca, bazı kütüphaneler işsiz gençler, zakhstani citizens in the nearest future. Along göçmenler veya evsizler gibi düşük gelirli with reading rooms, libraries will have, for in- gruplara özel destek ve hizmetler sunma- stance, cinemas and children’s rooms. To serve ya çalışmanın yanı sıra sosyal projelerini de this infrastructure, library workers receive hayata geçirmeye çalışmaktadır. Bunların special training. For instance, the A.S. Push- da arasında, gençler arası şiddet gibi en zor kin East Kazakhstan regional library already sosyal problemleri ele alan ciddi planlama- offers English courses and IT-yurts equipped lar yapmaktadırlar. with computers with Internet access for the Küresel topluluğun bir parçası olan Ka- unemployed, while special advisers help the zakistan, en son teknolojik yenilikleri yakın- unemployed find jobs, practically carrying dan takip etmeyi amaçlamaktadır. Kültür out the function of an employment center. ve Spor Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya However, it is still too early to talk about the göre, en yakın gelecekte kütüphanelerin digital revolution in the library services in Ka- Kazakistan vatandaşları için boş vakit ge- zakhstan. Recent statistics show that in 2016 çirme merkezi haline getirilmesi planlan- only 1,577 out of 4,118 libraries in the coun- maktadır. Okuma odaları ile birlikte kütüp- try were connected to the Internet, providing hanelerde sinemalar ve çocuk odaları yer access to 260 Internet resources via 9,304 alacaktır. Bu altyapıya hizmet etmek için computers. According to the Committee on kütüphane çalışanları özel eğitim almak- Statistics of Kazakhstan, only 174,715 out of tadırlar. Örneğin, Puşkin Doğu Kazakistan 2,254,015 publications were received in the bölgesel kütüphanesi, işsizlere İngilizce electronic form in 2016. Moreover, in late kursları ve internet erişimi olan bilgisayar- 2016 the number of prints and movie-pho- larla donatılmış IT yurtları sunmuş olup, to-audio documents at the libraries amount- işsizlerin iş bulmalarına yardım eden bir is- ed to 118,961,842 units, while the number of tihdam merkezi işlevini yerine getirmekte- publications on electronic media reached just dir. Ancak, Kazakistan’daki kütüphane hiz- 1,350,622 units. Nevertheless, the employees metlerinde dijital devrimden söz etmek için of the National Library have started creating henüz erkendir. Son istatistikler, 2016 yılın- a Kazakhstani electronic library; they convert da ülkedeki 4,118 kütüphaneden yalnızca the written cultural heritage into an electronic 1,577’sinin internete bağlı olduğunu ve format so that museum and library rarities are 9,304 bilgisayarla 260 internet kaynağına made available to readers. They collaborate erişim sağladığını göstermektedir. Kazakis- at the international level with the libraries, tan İstatistik Komitesi verilerine göre, 2016 archives, and museums of various countries. yılında 2,254,015 yayın arasından sadece 174,715 yayın elektronik şekilde alınmıştır.

258 CHAPTER 4. SOCIO-POLITICAL DIMENSIONS OF THE EURASIAN COUNTRIES BÖLÜM 4. AVRASYA ÜLKELERİNİN SOSYO-POLİTİK ÖZELLİKLERİ It can be summarized that in an era Ayrıca, 2016 yılının sonlarında kütüphane- where everyone can access global informa- lerde baskı ve film-fotoğraf-ses belgele- tion through their pocket gadget, the role of rinin toplam sayısı 118,961,842 adet iken physical libraries has not diminished, but has elektronik ortamdaki yayın sayısı sadece become even more important. Libraries of 1,350,622 adete ulaşmıştır. Bununla bir- the XXI century provide space, which still cre- likte, Milli Kütüphane çalışanları Kazakis- ates an opportunity for knowledge, research, tan elektronik kütüphanesini oluşturmaya cooperation, communication and creation. başlamış olup, müze ve kütüphanelerde yer alan nadide eserlerinde okuyuculara sunmak üzere yazılı kültürel mirası olarak elektronik biçime dönüştürmektedirler. Dahası, Milli Kütüphane çeşitli ülkelerdeki kütüphaneler, arşivler ve müzeler ile ulus- lararası düzeyde işbirliği yapmaktadır. Sonuç olarak, herkesin cep aygıtıyla küresel bilgilere erişebildiği bir dönemde fiziksel kütüphanelerin rolü azalmamış, aksine daha da önem kazanmıştır. 21. yüzyı- lın kütüphaneleri, bilgi, araştırma, işbirliği, iletişim ve yaratım için hala fırsat yaratan alanlar sağlamaktadır.

259 VAKUR SUMER

Assoc. Prof. Vakur Sumer has received his Doç. Dr. Vakur Sümer, Doktorasını Orta Ph.D. on International Relations, from Middle Doğu Teknik Üniversitesi Uluslararası iliş- East Technical University, Ankara, Turkey. He is kiler Bölümü’nde tamamlamıştır. Selçuk a faculty member at Department of Interna- Üniversitesi Uluslararası ilişkiler Bölümü’n- tional Relations, Selcuk University, Konya, Tur- de öğretim üyesidir. Dr. Sümer, University key. He has worked as a post-doctoral fellow of North Carolina-Chapel Hill’de doktora at the Global Research Institute at University sonrası araştırmalarda bulunmuştur. Ayrıca of North Carolina-Chapel Hill, NC, USA, and University of California-Davis’te de misafir as a visiting scholar at the Department of En- uzman olarak bir yıl süreyle araştırmalarını vironmental Science and Policy, University of sürdürmüştür. California-Davis, CA, USA. Max Planck Enstitüsü’nde de misafir Sumer has been a researcher at Max Planck öğretim üyesi olarak çalışmalarda bulunan Institute in Heidelberg, Germany in 2012. He Sümer’in makaleleri, ‘Uluslararası ilişkiler”, has published articles in journals such as “Water International” ve “Journal of Peace- Uluslararası İlişkiler, Water International, and building and Development” gibi dergiler- Journal of Peacebuilding and Development. de, ve kitap bölümü olarak birçok kitapta Sumer has recently coedited a volume, Sus- yayınlanmıştır. 2015 yılında editörlüğünü tainable Water use and Management, pub- (Walter Leal ile birlikte) yaptığı “Sustainab- lished by Springer in 2015. He has also pub- le Water Use and Management” adlı kitap lished a book from I.B. Tauris in 2016: Water Springer tarafından basılmıştır. Ayrıca, ‘Tür- and Politics in Turkey: Structural Change and kiye’de Su ve Siyaset: Yapısal Dönüşüm ve EU Accession. He also has attended a num- Avrupa Birliği’ne katılım başlıklı kitabı IB ber of international and national academic Tauris tarafından basılmıştır. Sümer çok sa- conferences. He served as a referee/expert yıda uluslararası ve ulusal konferans ve ça- for the European Commission in evaluation lıştaya katılmış, pek çoğu basılı olan bilim- of numerous projects. His areas of research sel tebliğler sunmuştur. Avrupa Komisyonu include water issues, transboundary rivers, nezdinde uzman olarak da görevlendirilmiş environmental politics, and Turkey’s accession bulunan Sümer, pek çok projenin değer- to the European Union. Sumer is a member lendirilmesinde hakem/jüri üyesi olarak rol of ISA (International Studies Association), En- almıştır. Çalışma alanları arasında sınıraşan vironmental Studies Section of ISA, and the su politikaları, çevresel siyaset, iklim deği- International Water Association (IWA). şikliği, ve Türkiye’nin AB’ye üyeliği bulun- maktadır. Sümer, Uluslararası Çalışmalar Derneği ISA (International Studies Associa- tion), ve Uluslararası Su Derneği-Internati- onal Water Association (IWA) üyesidir.

260 ZHENGIZKHAN ZHANALTAY

Zhengizkhan Zhanaltay completed his Cengizhan Canaltay, 2010 yılında lisans bachelor’s degree at international relations eğitimini KIMEP Üniversitesi Uluslararası department of KIMEP University in 2010. He İlişkiler Bölümü’nde tamamlamıştır. Yük- completed his master thesis named ‘Oral- sek lisans eğitimini 2014 yılında sunduğu mans integration into Kazakhstani Society: “Oralmanlar’ın Kazakistan Toplumuna En- Turkish Kazakh Case’ in International Re- tegrasyonu: Türkiye Kazakları” konulu yük- lations department of KIMEP University in sek lisans teziyle tamamlamıştır. Cengizhan 2014. Zhengizkhan Zhanaltay started to work Canaltay, Ocak 2015’te Avrasya Araştırma at Eurasian Research Institute in January 2015 Enstitüsü’nde araştırmacı olarak görevine as a junior research fellow. Since September başlamıştır. Eylül 2017’den bu yana müdür 2017 working as a deputy director. yardımcısı olarak çalışmaktadır. Zhengizkhan Zhanaltay has published sev- Cengizhan Canaltay’ın çeşitli Kazakistan eral articles in different Kazakhstani journals dergilerinde yazıları yayınlanmış olup Bilig, and scientific papers in foreign journals like Perception ve Central Asia Program gibi Bilig, Perception, and Central Asia Program. yabancı dergilerde de birkaç bilimsel ma- He recently co-authored a paper titled “Anal- kalesi yayınlanmıştır. Yakın dönemde çıkan ysis of Bilateral Trade Relations between Tur- yazıları arasında “Türkiye ve Rusya Federas- key and Russia Federation”. Currently, he is yonu Arasında İkili Ticari İlişkilerin Analizi” co-authoring a book on “External and Internal başlıklı bir makalenin eş yazarı olmuştur. Migration in Central Asia”. His research inter- Hâlihazırda Canaltay, “Orta Asya’da Dış ve ests include migration, labor market, inter- İç Göç” konulu kitabın ortak yazarlarından national migration politics, labor economics, birisidir. Cengizhan Canaltay’ın ilgi alanları migrant workers and ethnic migrants’ social arasında göç, işgücü piyasası, uluslararası and economic integration into society, remit- göç politikası, emek ekonomisi, göçmen tance dynamics and bilateral trade relations. işçiler ve etnik göçmenlerin topluma sosyal ve ekonomik entegrasyonu, göçmen işçile- rin para aktarımı dinamikleri ve ikili ticaret ilişkileri yer almaktadır.

261 DAUREN ABEN

Dauren Aben is a senior research fellow Dauren Aben, Avrasya Araştırma Ensti- at the Eurasian Research Institute. He holds a tüsü’nde uzman araştırmacı olarak görev Master’s in International Relations from Kain- yapmaktadır. Dauren Aben, Kaynar Üniver- ar University, Almaty, Kazakhstan, and a Mas- sitesi’nden (Almatı, Kazakistan) Uluslararası ter’s in International Policy Studies and cer- İlişkiler alanında yüksek lisans ve Monterey tificates in nonproliferation studies, conflict Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü’nden (Ka- resolution, and commercial diplomacy from liforniya, ABD) Uluslararası Politika Araştır- the California-based Monterey Institute of In- maları alanında yüksek lisans yapmıştır ve ternational Studies. He previously worked as nükleer silahların yayılmasını önleme ça- a senior project manager and researcher at lışmaları, çatışma çözümü ve ticaret diplo- the Nazarbayev University Graduate School masisinde sertifikalara sahiptir. Daha önce of Education. Nazarbayev Üniversitesi Eğitim Bilimleri In 2011-2014, Dauren worked as a senior Enstitüsü’nde uzman proje yöneticisi ve research fellow at the Kazakhstan Institute for araştırmacı olarak çalışmıştır. Strategic Studies under the President of the Dauren, 2011-2014 yılları arasında Ka- Republic of Kazakhstan. In 2008-2010, he su- zakistan Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı pervised accreditation and ranking activities Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nde uzat the Al-Farabi Kazakh National University. man araştırmacı olarak çalışmıştır. 2008- In 2003-2009, Dauren served as the program 2010 yılları arasında Al-Farabi Kazak Milli coordinator and executive director of the Al- Üniversitesi’nde Akreditasyon ve Sıralama maty office of the Monterey Institute’s James faaliyetlerini yönetmiştir. 2003-2009 yılları Martin Center for Nonproliferation Studies, arasında ise Monterey Enstitüsü’nün James whose monthly newsletter International Ex- Martin Silahsızlanma Çalışmaları Merke- port Control Observer he co-edited. zi’nin Almatı ofisinde program koordinatö- Dauren’s research interests cover various rü ve yönetici müdürü olarak görev yapmış aspects of international security, as well as olup, bu Merkez’in “Uluslararası İhracat regional security in Central Asia and the Cau- Kontrol Gözlemcisi” aylık bülteninin yar- casus, as reflected in a number of academic dımcı editörü olmuştur. papers and book chapters. He also serves as Dauren Aben’in ilgi alanları, bir dizi aka- an expert advising the Government of Ka- demik çalışmada ve kitap bölümlerinde zakhstan on nuclear nonproliferation, nuclear yansıtıldığı gibi, uluslararası güvenliğin ve security, and export controls. Orta Asya ve Kafkasya’daki bölgesel gü- venliğin çeşitli sorunlarını kapsamaktadır. Ayrıca, Dauren Aben, nükleer silahların yayılmasını önleme, nükleer güvenlik ve ihracat kontrolleri konularında Kazakistan Hükümeti’ne danışmanlık hizmeti vermektedir.

262 EURASIA OUTLOOK 2018: ECONOMIC, SOCIAL AND POLITICAL PERSPECTIVES IN EURASIA

264