Dziennik Urzędowy

DZIENNIK URZĘDOWY

WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Łódź, dnia 2 kwietnia 2019 r.

Poz. 1869

UCHWAŁA NR V/33/2019 RADY GMINY DALIKÓW

z dnia 26 lutego 2019 r.

w sprawie przyjęcia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2019-2022 z perspektywą do 2026 r.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 994, 1000, 1349, 1432 oraz 2500) oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 779, z 2009 r. Nr 130, poz. 1070, z 2016 r. poz. 2255, z 2017 r. poz. 1999, z 2018 r. poz. 650, 1722, 2161 z 2019 r. poz. 42) uchwala się, co następuje: § 1. Przyjmuje się Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2019-2022 z perspektywą do 2026 r. w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Dalików. § 3. Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego oraz podaniu do publicznej wiadomości na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy w Dalikowie i w Biuletynie Informacji Publicznej.

Przewodniczący Rady Gminy Dalików

Danuta Walczak

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 2 – Poz. 1869

Załącznik do uchwały Nr V/33/2019 Rady Gminy Dalików z dnia 26 lutego 2019 r.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DALIKÓW

na lata 2019-2022 z perspektywą do 2026 r.

Dalików, 2018 r. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 3 – Poz. 1869

Spis treści 1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA 2. METODYKA OPRACOWANIA 3. UWARUNKOWANIA PRAWNE 4. SPÓJNOŚĆ Z DOKUMENTAMI WYŻSZEGO RZĘDU 4.1. SPÓJNOŚĆ NA SZCZEBLU KRAJOWYM 4.2. SPÓJNOŚĆ NA SZCZEBLU REGIONALNYM 4.3. SPÓJNOŚĆ NA SZCZEBLU LOKALNYM 5. OPIS INWENTARYZOWANEGO OBSZARU 5.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY 5.1.1. KLIMAT 5.2. STRUTKURA DEMOGRAFICZNA 5.3. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA I ROLNICTWO 5.4. INFRASTRUKTURA INŻYNIERYJNO – TECHNICZNA 5.4.1. SIEĆ CIEPLNA I GAZOWA 5.4.2. SIEĆ DROGOWA 6. OCENA STANU ŚRODOWISKA W POSZCZEGÓLNYCH KOMPONENTACH 6.1. OCHRONA KILMATU I JAKOŚCI POWIETRZA 6.1.1. STAN AKTUALNY 6.1.2. ANALIZA SWOT 6.1.3. ZAGROŻENIA 6.2. ZAGROŻENIA HAŁASEM 6.2.1. STAN WYJŚCIOWY 6.2.2. ANALIZA SWOT 6.2.3. ZAGROŻENIA 6.3. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 6.3.1. STAN WYJŚCIOWY 6.3.2. ANALIZA SWOT 6.4. GOSPODAROWANIE WODAMI 6.4.1. STAN WYJŚCIOWY 6.4.1.1. WODY POWIERZCHNIOWE 6.4.1.2. WODY PODZIEMNE 6.4.2. ANALIZA SWOT 6.4.3. ZAGROŻENIA 6.5. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA 6.5.1. STAN WYJŚCIOWY 6.5.2. ANALIZA SWOT 6.5.3. ZAGROŻENIA Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 4 – Poz. 1869

6.6. ZASOBY GEOLOGICZNE 6.6.1. STAN WYJŚCIOWY 6.6.1.1. SUROWCE MINERALNE 6.6.2. ANALIZA SWOT 6.6.3. ZAGROŻENIA 6.7. GLEBY 6.7.1. STAN WYJŚCIOWY 6.7.2. ANALIZA SWOT 6.7.3. ZAGROŻENIA 6.8. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW 6.8.1. STAN WYJŚCIOWY 6.8.2. ANALIZA SWOT 6.8.3. ZAGROŻENIA 6.9. ZASOBY PRZYRODNICZE 6.9.1. STAN WYJŚCIOWY 6.9.1.1. OBSZARY CHRONIONE 6.9.1.2. LASY 6.9.2. ANALIZA SWOT 6.9.3. ZAGROŻENIA 6.10. WPŁYW ZMIAN KLIMATU I ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI 6.10.1. WPŁYW ZMIAN KLIMATU 6.10.2. ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI 6.11. DZIAŁANIA EDUKACYJNE 7. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 7.1. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE 7.1.1. CELE, KIERUNKI ZADANIA INTERWENCJI 7.1.2. HARMONOGRAM RZECZOWO - FINANSOWY 8. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA 9. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 9.1. MONITORING I KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 9.2. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA 10. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM SPIS TABEL SPIS RYSUNKÓW SPIS WYKRESÓW

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 5 – Poz. 1869

1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Celem sporządzenia Programu Ochrony Środowiska (POŚ) jest realizacja przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) polityki ochrony środowiska zgodnie z założeniami najważniejszych dokumentów strategicznych i programowych na szczeblu krajowym, wojewódzkim i powiatowym. POŚ powinny stanowić podstawę funkcjonowania systemu zarządzania środowiskiem i być spójne ze wszystkimi dokumentami dotyczącymi zagadnień ochrony środowiska na szczeblu danej JST. Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przyczyni się do zrównoważonego rozwoju gminy Dalików uwzględniając pierwszorzędnie kwestie związane z ochroną środowiska. Niniejszy dokument zawiera analizę stanu środowiska naturalnego na terenie gminy, na podstawie której określono cele, kierunki i zadania wynikające z zagrożeń i problemów dla poszczególnych obszarów interwencji. Wskazano również źródła finansowania zaproponowanych działań oraz określono system realizacji Programu. 2. METODYKA OPRACOWANIA Metodyka opracowania Programu polegała na:  zebraniu materiałów źródłowych niezbędnych do opracowania Programu, na podstawie których dokonano oceny stanu aktualnego gminy,  określeniu celów i kierunków wynikających ze zdiagnozowanych problemów i zagrożeń,  sformułowaniu zadań oraz wskazaniu jednostek odpowiedzialnych za ich realizację z podziałem na zadania własne oraz zadania monitorowane,  wskazaniu wskaźników monitorowania realizacji Programu,  wskazaniu możliwych źródeł finansowania,  opracowaniu systemu realizacji Programu. Źródłem informacji do Programu były dane pochodzące z dokumentów udostępnianych przez wyspecjalizowane jednostki zajmujące się ochroną środowiska, np. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ), Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (RDOŚ), Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (GDOŚ), dane statystyczne opracowywane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), dane pozyskane z Urzędu Gminy Dalików. Do opisu stanu środowiska wykorzystano najbardziej aktualne dostępne dane, w głównej mierze określające stan na rok 2017. Program Ochrony Środowiska został opracowany w oparciu o najnowsze „Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” sporządzone przez Ministerstwo Środowiska. Do opracowania dokumentu wykorzystano model D-P-S-I-R, czyli model „siły naprawcze – presja – stan – wpływ – reakcja”. Polega on na opisaniu poszczególnych elementów oraz przedstawieniu jakie są przyczyny obecnego stanu środowiska, a także jak środowisko wpływa m.in. na życie społeczne i gospodarcze. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, projekt dokumentu poddany został procedurom konsultacji społecznych, opiniowania oraz uzgadniania. 3. UWARUNKOWANIA PRAWNE Opracowany dokument jest zgodny z obowiązującymi przepisami prawnymi w zakresie ochrony środowiska. Podstawę prawną sporządzenia niniejszego opracowania stanowią m.in. wymienione poniżej ustawy oraz akty wykonawcze tych ustaw:  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (t.j. Dz. U. 2018 r., poz. 799 ze zm.),  Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. 2018 poz. 2081 ze zm.),  Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. 2018 r., poz. 1614 ze zm.), Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 6 – Poz. 1869

 Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 788 ze zm.),  Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 1161 ze zm.),  Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo Wodne (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 1566 ze zm.),  Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz. U. 2018 r., poz. 1152),  Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 2126 ze zm.),  Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 992 ze zm.),  Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz. U. 2018 r., poz. 1454 ze zm.),  Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. 2017 r., poz. 1073 ze zm.),  Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz. U. 2018 r., poz. 954). 4. SPÓJNOŚĆ Z DOKUMENTAMI WYŻSZEGO RZĘDU „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2019-2022 z perspektywą do 2026 r.” został opracowany w oparciu o założenia wynikające z dokumentów strategicznych i programowych wyższego rzędu na szczeblu gminnym, powiatowym, wojewódzkim i krajowym, w szczególności z następującymi dokumentami:  strategicznymi:  Długookresową Strategią Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności,  Strategią Rozwoju Kraju 2020,  Strategią „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko”,  Strategią innowacyjności i efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”,  Strategią rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku),  Strategią zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020,  Strategią „Sprawne Państwo 2020”,  Strategią rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczpospolitej Polskiej 2022,  Krajową strategią rozwoju regionalnego 2010 – 2020: regiony, miasta, obszary wiejskie,  Strategią Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020,  Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego 2020,  Polityką Energetyczną Polski do 2030 roku,  sektorowymi:  Krajowym Programem Ochrony Powietrza do roku 2020,  Aktualizacją Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych,  Krajowym planem gospodarki odpadami 2014,  Krajowym programem zapobiegania powstawaniu odpadów,  Programem ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata 2015–2020, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 7 – Poz. 1869

 Strategicznym Planem Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030,  Programem wodno-środowiskowym kraju,  programowymi:  Zaktualizowaną Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007 – 2020,  Planem Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Dalików,  Strategią Rozwoju Gminy Dalików na lata 2016 – 2020,  Programem Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Gminy Dalików na lata 2010-2032. Ochrona środowiska jest przedmiotem planów, programów i strategii na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Najważniejsze cele i kierunki interwencji w zakresie problemów środowiskowych, wymienionych wyżej dokumentów, przedstawiają się następująco: 4.1. SPÓJNOŚĆ NA SZCZEBLU KRAJOWYM Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności 1. Cel 7 – Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska; kierunki interwencji:  modernizacja infrastruktury i bezpieczeństwo energetyczne,  modernizacja sieci elektroenergetycznych i ciepłowniczych,  realizacja programu inteligentnych sieci w elektroenergetyce,  wzmocnienie roli odbiorców finalnych w zarządzaniu zużyciem energii,  stworzenie zachęt przyspieszających rozwój zielonej gospodarki,  zwiększenie poziomu ochrony środowiska. 2. Cel 8 – Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych; kierunki interwencji:  rewitalizacja obszarów problemowych w miastach,  stworzenie warunków sprzyjających tworzeniu pozarolniczych miejsc pracy na wsi i zwiększaniu mobilności zawodowej na linii obszary wiejskie – miasta,  zrównoważony wzrost produktywności i konkurencyjności sektora rolno-spożywczego zapewniający bezpieczeństwo żywnościowe oraz stymulujący wzrost pozarolniczego zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich,  wprowadzenie rozwiązań prawno-organizacyjnych stymulujących rozwój miast. 3. Cel 9 – Zwiększenie dostępności terytorialnej Polski; kierunek interwencji:  udrożnienie obszarów miejskich i metropolitarnych poprzez utworzenie zrównoważonego, spójnego i przyjaznego użytkownikom systemu transportowego. Strategia Rozwoju Kraju 2020 1. Obszar strategiczny I Sprawne i efektywne państwo: a) Cel I.1. Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem:  Priorytetowy kierunek interwencji I.1.5 – Zapewnienie ładu przestrzennego. b) Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela:  Priorytetowy kierunek interwencji I.3.3. – Zwiększenie bezpieczeństwa obywatela. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 8 – Poz. 1869

2. Obszar strategiczny II Konkurencyjna gospodarka: a) Cel II.2. Wzrost wydajności gospodarki:  Priorytetowy kierunek interwencji II.2.3. – Zwiększenie konkurencyjności i modernizacja sektora rolno-spożywczego, b) Cel II.5. Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych:  Priorytetowy kierunek interwencji II.5.2. – Upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych, c) Cel II.6. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko:  Priorytetowy kierunek interwencji II.6.1. – Racjonalne gospodarowanie zasobami,  Priorytetowy kierunek interwencji II.6.2. – Poprawa efektywności energetycznej,  Priorytetowy kierunek interwencji II.6.3. – Zwiększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii,  Priorytetowy kierunek interwencji II.6.4. – Poprawa stanu środowiska,  Priorytetowy kierunek interwencji II.6.5. – Adaptacja do zmian klimatu, d) Cel II.7. Zwiększenie efektywności transportu:  Priorytetowy kierunek interwencji II.7.1. – Zwiększenie efektywności zarządzania w sektorze transportowym,  Priorytetowy kierunek interwencji II.7.2. – Modernizacja i rozbudowa połączeń transportowych,  Priorytetowy kierunek interwencji II.7.3. – Udrożnienie obszarów miejskich. 3. Obszar strategiczny III Spójność społeczna i terytorialna: a) Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych:  Priorytetowy kierunek interwencji III.2.1. – Podnoszenie jakości i dostępności usług publicznych, b) Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych:  Priorytetowy kierunek interwencji III.3.1. – Tworzenie warunków instytucjonalnych, prawnych i finansowych dla realizacji działań rozwojowych w regionach,  Priorytetowy kierunek interwencji III.3.2. – Wzmacnianie ośrodków wojewódzkich,  Priorytetowy kierunek interwencji III.3.3. – Tworzenie warunków dla rozwoju ośrodków regionalnych, subregionalnych i lokalnych oraz wzmacniania potencjału obszarów wiejskich,  Priorytetowy kierunek interwencji III.3.4. – Zwiększenie spójności terytorialnej. Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” 1. Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska; kierunki interwencji:  racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin,  gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody,  zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna,  uporządkowanie zarządzania przestrzenią. 2. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię; kierunki interwencji:  lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii,  poprawa efektywności energetycznej,  wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 9 – Poz. 1869

 rozwój energetyczny obszarów podmiejskich i wiejskich,  rozwój systemu zaopatrywania nowej generacji pojazdów wykorzystujących paliwa alternatywne. 3. Cel 3. Poprawa stanu środowiska; kierunki interwencji:  zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki,  racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne,  ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki,  wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych,  promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” 1. Cel 1: Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki: a) Kierunek działań 1.2. – Koncentracja wydatków publicznych na działaniach prorozwojowych i innowacyjnych:  Działanie 1.2.3. – Identyfikacja i wspieranie rozwoju obszarów i technologii o największym potencjale wzrostu,  Działanie 1.2.4. – Wspieranie różnych form innowacji,  Działanie 1.2.5. – Wspieranie transferu wiedzy i wdrażania nowych/nowoczesnych technologii w gospodarce (w tym technologii środowiskowych), b) Kierunek działań 1.3. – Uproszczenie, zapewnienie spójności i przejrzystości systemu danin publicznych mające na względzie potrzeby efektywnej i innowacyjnej gospodarki:  Działanie 1.3.2. – Eliminacja szkodliwych subsydiów i racjonalizacja ulg podatkowych. 2. Cel 3: Wzrost efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i surowców: a) Kierunek działań 3.1. – Transformacja systemu społeczno-gospodarczego na tzw. „bardziej zieloną ścieżkę”, zwłaszcza ograniczanie energo- i materiałochłonności gospodarki:  Działanie 3.1.1. – Tworzenie warunków dla rozwoju zrównoważonej produkcji i konsumpcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej,  Działanie 3.1.2. – Podnoszenie społecznej świadomości i poziomu wiedzy na temat wyzwań zrówno- ważonego rozwoju i zmian klimatu,  Działanie 3.1.3. – Wspieranie potencjału badawczego oraz eksportowego w zakresie technologii śro- dowiskowych, ze szczególnym uwzględnieniem niskoemisyjnych technologii węglowych (CTW),  Działanie 3.1.4. – Promowanie przedsiębiorczości typu „business & biodiversity”, w szczególności na obszarach zagrożonych peryferyjnością, b) Kierunek działań 3.2. – Wspieranie rozwoju zrównoważonego budownictwa na etapie planowania, projektowania, wznoszenia budynków oraz zarządzania nimi przez cały cykl życia:  Działanie 3.2.1. – Poprawa efektywności energetycznej i materiałowej przedsięwzięć architektoniczno- budowlanych oraz istniejących zasobów,  Działanie 3.2.2. – Stosowanie zasad zrównoważonej architektury. Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) 1. Cel strategiczny 1. - Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego: a) Cel szczegółowy 1. – Stworzenie nowoczesnej i spójnej sieci infrastruktury transportowej, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 10 – Poz. 1869

b) Cel szczegółowy 4. – Ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020 1. Cel szczegółowy 2: Poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz poprawa ich dostępności prze- strzennej: a) Priorytet 2.1. – Rozwój infrastruktury gwarantującej bezpieczeństwo energetyczne, sanitarne i wodne na obszarach wiejskich:  Kierunek interwencji 2.1.1. – Modernizacja sieci przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej,  Kierunek interwencji 2.1.2. – Dywersyfikacja źródeł wytwarzania energii elektrycznej,  Kierunek interwencji 2.1.3. – Rozbudowa i modernizacja ujęć wody i sieci wodociągowej,  Kierunek interwencji 2.1.4. – Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków,  Kierunek interwencji 2.1.5. – Rozwój systemów zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,  Kierunek interwencji 2.1.6. – Rozbudowa sieci przesyłowej i dystrybucyjnej gazu ziemnego, a) Priorytet 2.2. – Rozwój infrastruktury transportowej gwarantującej dostępność transportową obszarów wiejskich:  Kierunek interwencji 2.2.1. – Rozbudowa i modernizacja lokalnej infrastruktury drogowej i kolejowej,  Kierunek interwencji 2.2.2. – Tworzenie powiązań lokalnej sieci drogowej z siecią dróg regionalnych, krajowych, ekspresowych i autostrad,  Kierunek interwencji 2.2.3. – Tworzenie infrastruktury węzłów przesiadkowych, transportu kołowego i kolejowego, b) Priorytet 2.5. Rozwój infrastruktury bezpieczeństwa na obszarach wiejskich:  Kierunek interwencji 2.5.1. – Rozwój infrastruktury wodno-melioracyjnej i innej łagodzącej zagrożenia naturalne. 2. Cel szczegółowy 3: Bezpieczeństwo żywnościowe: a) Priorytet 3.2. – Wytwarzanie wysokiej jakości, bezpiecznych dla konsumentów produktów rolno‐spożywczych:  Kierunek interwencji 3.2.2. – Wsparcie wytwarzania wysokiej jakości produktów rolno‐spożywczych, w tym produktów wytwarzanych metodami integrowanymi, ekologicznymi oraz tradycyjnymi metodami produkcji z lokalnych surowców i zasobów oraz produktów rybnych, b) Priorytet 3.4. – Podnoszenie świadomości i wiedzy producentów oraz konsumentów w zakresie produkcji rolno‐spożywczej i zasad żywienia:  Kierunek interwencji 3.4.3. – Wsparcie działalności innowacyjnej ukierunkowanej na zmiany wzorców produkcji i konsumpcji. 3. Cel szczegółowy 5: Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich: a) Priorytet 5.1. – Ochrona środowiska naturalnego w sektorze rolniczym i różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich:  Kierunek interwencji 5.1.1. – Ochrona różnorodności biologicznej, w tym unikalnych ekosystemów oraz flory i fauny związanych z gospodarką rolną i rybacką,  Kierunek interwencji 5.1.2. – Ochrona jakości wód, w tym racjonalna gospodarka nawozami i środka- mi ochrony roślin,  Kierunek interwencji 5.1.3. – Racjonalne wykorzystanie zasobów wodnych na potrzeby rolnictwa i rybactwa oraz zwiększanie retencji wodnej, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 11 – Poz. 1869

 Kierunek interwencji 5.1.4. – Ochrona gleb przed erozją, zakwaszeniem, spadkiem zawartości materii organicznej i zanieczyszczeniem metalami ciężkimi,  Kierunek interwencji 5.1.5. – Rozwój wiedzy w zakresie ochrony środowiska rolniczego i różnorodno- ści biologicznej na obszarach wiejskich i jej upowszechnianie, b) Priorytet 5.2.- Kształtowanie przestrzeni wiejskiej z uwzględnieniem ochrony krajobrazu i ładu przestrzennego:  Kierunek interwencji 5.2.1. – Zachowanie unikalnych form krajobrazu rolniczego,  Kierunek interwencji 5.2.2. – Właściwe planowanie przestrzenne,  Kierunek interwencji 5.2.3. – Racjonalna gospodarka gruntami, c) Priorytet 5.3. – Adaptacja rolnictwa i rybactwa do zmian klimatu oraz ich udział w przeciwdziałaniu tym zmianom (mitygacji):  Kierunek interwencji 5.3.1. – Adaptacja produkcji rolnej i rybackiej do zmian klimatu,  Kierunek interwencji 5.3.2. – Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie i całym łańcuchu rolno‐żywnościowym,  Kierunek interwencji 5.3.3. – Zwiększenie sekwestracji węgla w glebie i biomasie wytwarzanej w rolnictwie,  Kierunek interwencji 5.3.4. – Badania w zakresie wzajemnego oddziaływania rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa na zmiany klimatu,  Kierunek interwencji 5.3.5. – Upowszechnianie wiedzy w zakresie praktyk przyjaznych klimatowi wśród konsumentów i producentów rolno‐spożywczych, d) Priorytet 5.4. Zrównoważona gospodarka leśna i łowiecka na obszarach wiejskich:  Kierunek interwencji 5.4.1. – Racjonalne zwiększenie zasobów leśnych,  Kierunek interwencji 5.4.2. – Odbudowa drzewostanów po zniszczeniach spowodowanych katastrofami naturalnymi,  Kierunek interwencji 5.4.3 – Zrównoważona gospodarka łowiecka służąca ochronie środowiska oraz rozwojowi rolnictwa i rybactwa,  Kierunek interwencji 5.4.4. – Wzmacnianie publicznych funkcji lasów, e) Priorytet 5.5. - Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich:  Kierunek interwencji 5.5.1. – Racjonalne wykorzystanie rolniczej i rybackiej przestrzeni produkcyjnej do produkcji energii ze źródeł odnawialnych, Kierunek interwencji 5.5.2. – Zwiększenie dostępności cenowej i upowszechnienie rozwiązań w zakresie odnawialnych źródeł energii wśród mieszkańców obszarów wiejskich. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 12 – Poz. 1869

Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 1. Cel 3: Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego: a) Priorytet 3.1. – Zwiększanie odporności infrastruktury krytycznej:  Kierunek interwencji 3.1.3. – Zapewnienie bezpieczeństwa funkcjonowania energetyki jądrowej w Pol- sce. 2. Cel 4: Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa: a) Priorytet 4.1. – Integracja rozwoju społeczno-gospodarczego i bezpieczeństwa narodowego:  Kierunek interwencji 4.1.1. – Wzmocnienie relacji między rozwojem regionalnym kraju, a polityką obronną,  Kierunek interwencji 4.1.2. – Koordynacja działań i procedur planowania przestrzennego uwzględnia- jących wymagania obronności i bezpieczeństwa państwa,  Kierunek interwencji 4.1.3. – Wspieranie rozwoju infrastruktury przez sektor bezpieczeństwa,  Kierunek interwencji 4.1.4. – Wspieranie ochrony środowiska przez sektor bezpieczeństwa. Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie 1. Cel 1: Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów: a) Kierunek działań 1.1. – Wzmacnianie funkcji metropolitalnych ośrodków wojewódzkich i integracja ich obszarów funkcjonalnych:  Działanie 1.1.1. – Warszawa – stolica państwa,  Działanie 1.1.2. – Pozostałe ośrodki wojewódzkie, b) Kierunek działań 1.2. – Tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania procesów rozwojowych i zwiększa- nia ich absorpcji na obszary poza ośrodkami wojewódzkimi:  Działanie 1.2.1. – Zwiększanie dostępności komunikacyjnej wewnątrz regionów,  Działanie 1.2.2. – Wspieranie rozwoju i znaczenia miast subregionalnych,  Działanie 1.2.3. – Pełniejsze wykorzystanie potencjału rozwojowego obszarów wiejskich,  Kierunek działań 1.3. – Budowa podstaw konkurencyjności województw – działania tematyczne,  Działanie 1.3.5. – Dywersyfikacja źródeł i efektywne wykorzystanie energii oraz reagowanie na zagro- żenia naturalne,  Działanie 1.3.6. – Wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego. 2. Cel 2: Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych: a) Kierunek działań 2.2. – Wspieranie obszarów wiejskich o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe:  Działanie 2.2.3. – Zwiększanie dostępności i jakości usług komunikacyjnych,  Działanie 2.2.4. – Usługi komunalne i związane z ochroną środowiska, b) Kierunek działań 2.3. – Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych obszarów tracących dotychczaso- we funkcje społeczno-gospodarcze, c) Kierunek działań 2.4. – Przezwyciężanie niedogodności związanych z położeniem obszarów przygra- nicznych, szczególnie wzdłuż zewnętrznych granic UE, d) Kierunek działań 2.5. – Zwiększanie dostępności transportowej do ośrodków wojewódzkich na obszarach o najniższej dostępności. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 13 – Poz. 1869

Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 1. Cel szczegółowy 4: Poprawa zdrowia obywateli oraz efektywności systemu opieki zdrowotnej: a) Kierunek interwencji – kształtowanie zdrowego stylu życia poprzez promocję zdrowia, edukację zdro- wotną oraz prośrodowiskową oraz działania wspierające dostęp do zdrowej i bezpiecznej żywności. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 1. Cel szczegółowy 4: Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego: a) Priorytet Strategii 4.1. – Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójności społecznej:  Kierunek działań 4.1.2. – Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku 1. Kierunek – poprawa efektywności energetycznej: a) Cel główny – dążenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, tj. rozwoju gospodarki następującego bez wzrostu zapotrzebowania na energię pierwotną, b) Cel główny – konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE 15. 2. Kierunek – wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii: a) Cel główny – racjonalne i efektywne gospodarowanie złożami węgla, znajdującymi się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, b) Cel główny – zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez dywersyfikację źródeł i kierun- ków dostaw gazu ziemnego. 3. Kierunek – wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej oraz ciepła: a) Cel główny – zapewnienie ciągłego pokrycia zapotrzebowania na energię przy uwzględnieniu maksymal- nego możliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii. 4. Kierunek – dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej: a) Cel główny – przygotowanie infrastruktury dla energetyki jądrowej i zapewnienie inwestorom warunków do wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach, z po- parciem społecznym i z zapewnieniem wysokiej kultury bezpieczeństwa jądrowego na wszystkich eta- pach: lokalizacji, projektowania, budowy, uruchomienia, eksploatacji i likwidacji elektrowni jądrowych. 5. Kierunek – rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw: a) Cel główny – wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych, b) Cel główny – osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwięk- szenie wykorzystania biopaliw II generacji, c) Cel główny – ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowa- dzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biolo- giczną, d) Cel główny – wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stano- wiących własność Skarbu Państwa, e) Cel główny – zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. 6. Kierunek – rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii: a) Cel główny – zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania rynków paliw i energii, a przez to przeciw- działanie nadmiernemu wzrostowi cen. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 14 – Poz. 1869

7. Kierunek – ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko:

a) Cel główny – ograniczenie emisji CO2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeń- stwa energetycznego,

b) Cel główny – ograniczenie emisji SO2 i NOx oraz pyłów (w tym PM10 i PM2,5) do poziomów wynikają- cych z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, c) Cel główny – ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, d) Cel główny – minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, e) Cel główny – zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. 4.2. SPÓJNOŚĆ NA SZCZEBLU REGIONALNYM Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007 - 2020 OBSZAR PRIORYTETOWY: OCHRONA ŚRODOWISKA. Cel strategiczny: Poprawa warunków życia mieszkańców regionu poprzez poprawę jakości środowiska. Dotychczasowy rozwój województwa łódzkiego skutkował niedostosowaniem istniejącej infrastruktury technicznej do współczesnych standardów w zakresie ochrony środowiska. Kierując się zasadą zrównoważone- go rozwoju, należy podjąć działania zmierzające do zdecydowanej poprawy sytuacji w tej dziedzinie. Zapewni to lepszą jakość życia następnym pokoleniom oraz zwiększy atrakcyjność województwa jako miejsca zamieszkania i pracy. Do najważniejszych problemów województwa zliczyć należy: niedostateczny stopień skanalizowania i oczyszczania ścieków (zwłaszcza na obszarach wiejskich), niewłaściwą gospodarkę odpadami, zanieczyszczenie powietrza, występujące lokalnie przekroczenie norm hałasu, zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, niedostateczną ilość zbiorników małej retencji, niską lesistość województwa oraz mono- kulturę drzewostanu. Cele szczegółowe: - Ochrona i poprawa stanu środowiska oraz przeciwdziałanie zagrożeniom naturalnym i antropogenicz- nym, - Zrównoważony rozwój gospodarki zasobami naturalnymi, - Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Główne działania: Wspieranie działań w zakresie:  wdrożenie systemowej gospodarki wodno-ściekowej,  wykorzystania odnawialnych źródeł energii,  selektywnej zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania odpadów przede wszystkim komunalnych i niebezpiecznych,  ochrony przed powodziami,  ochrony przed hałasem,  ochrony przed promieniowaniem niejonizującym,  ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery,  poprawy czystości wód powierzchniowych i podziemnych,  wzrostu lesistości,  ochrony gleb. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 15 – Poz. 1869

4.3. SPÓJNOŚĆ NA SZCZEBLU LOKALNYM Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Dalików Do 2020 roku zakłada się osiągnięcie poniższych celów strategicznych:  redukcję emisji gazów cieplarnianych,  zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych,  redukcję zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej,  do osiągnięcia zmierzonych celów gmina Dalików będzie dążyła uwzględniając kierunki działań: ter- momodernizację obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej, usługowej,  wymianę oświetlenia,  racjonalne korzystanie z transportu,  wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii,  edukację społeczeństwa,  zamówienia publiczne,  planowanie przestrzenne. Strategia Rozwoju Gminy Dalików na lata 2016 - 2020 Cel operacyjny I.2. – Ochrona środowiska i gospodarka wodna Planowane działania:  rozbudowa kanalizacji w miejscowości Dalików i oczyszczalni ścieków w Dalikowie,  budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków w Domaniewie,  budowa przydomowych oczyszczalni ścieków,  rozbudowa infrastruktury technicznej związanej z gospodarką wodną,  modernizacja i wyposażenie stacji uzdatniania wody na terenie gminy Dalików,  budowa zbiorników małej retencji,  usprawnienie funkcjonowania systemu zbiórki odpadów ze szczególnym uwzględnieniem zbiórki selektywnej,  usuwanie wyrobów zawierających azbest,  budowa instalacji do produkcji energii ze źródeł odnawialnych,  termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej,  wsparcie jednostek przeciwdziałających zagrożeniom ekologicznym i klęskom żywiołowym,  wyposażenie jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych będących w Krajowym Systemie Ratowniczo- Gaśniczym w sprzęt niezbędny do prowadzenia akcji ratunkowych,  edukacja ekologiczna. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 16 – Poz. 1869

5. OPIS INWENTARYZOWANEGO OBSZARU 5.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Dalików położona jest w północno-zachodniej części województwa łódzkiego, we wschodniej części powiatu poddębickiego. Dalików jest jedną z 134 gmin wiejskich województwa łódzkiego i jedną z 6 gmin powiatu poddębickiego.

Rysunek 1. Granice administracyjne gminy Dalików. Źródło: www.google.com/maps

Graniczy z dwoma gminami miejsko-wiejskimi i trzema gminami wiejskimi.  od północy z gminą wiejską Wartkowice (powiat poddębicki),  od północnego-wschodu z gminą wiejską Parzęczew (powiat zgierski),  od południowego wschodu z gminą miejsko-wiejską Aleksandrów Łódzki (powiat zgierski),  od południa z gminą wiejską Lutomiersk (powiat pabianicki),  od zachodu z gmina miejsko-wiejską Poddębice (powiat poddębicki). Położenie gminy Dalików na tle powiatu przedstawiono na poniższym rysunku. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 17 – Poz. 1869

Rysunek 2. Położenie gminy Dalików na tle powiatu poddębickiego. Źródło: Katalog OSP

Na jej terenie znajduje się 19 sołectw: Bardzynin, Brudnów, Budzynek, Dalików, Domaniew, Domaniewek, Dąbrówka Nadolna, Gajówka, Idzikowice, Krzemieniew, Krasnołany, Kuciny, Madaje Stare, Oleśnica, Psary, Sarnów, Wilczyca, Zdrzychów, Złotniki. 5.1.1. KLIMAT Warunki klimatyczne obserwowane na terenie gminy Dalików są typowe dla obszaru centralnej Polski. Gminę Dalików charakteryzuje duża zmienność elementów meteorologicznych. Do określenia warunków klimatycznych panujących na obszarze gminy wybrano charakterystykę dla najbliżej położonej stacji meteorologicznej w Łodzi – Lublinku. Na podstawie danych z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej można określić, iż w ciągu roku w regionie jest około 42 dni pogodnych oraz około 140 dni pochmurnych. Średnia wieloletnia suma godzin słonecznych waha się w granicach 1460 – 1680, co stanowi 33 – 37% usłonecznienia możliwego. W lecie usłonecznienie wynosi około 45%, a w miesiącach zimowych około 15%. Średnie roczne wartości temperatury obliczone na podstawie wieloletnich obserwacji wynoszą około 8,1°C, średnie letnie wartości temperatury wynoszą około 14,6°C, natomiast średnie zimowe temperatury wynoszą około 1,7°C. Pewne różnice klimatyczne zaznaczają się okresowo na terenach wysoczyznowych oraz większych dolin rzecznych. W rejonie dolin rzecznych okresowo zalegają chłodniejsze masy powietrza o zwiększonej wilgotności oraz częściej występują przygruntowe przymrozki. Doliny rzeczne pełnią więc okresowo rolę korytarzy umożliwiających spływ chłodnego powietrza. Zjawiska podwyższonej wilgotności powietrza oraz większej częstotliwości występowania mgieł i zamgleń towarzyszą również płytko występującym wodom gruntowym, podmokłościom i stawom. Pewien swoisty mikroklimat wprowadzają również kompleksy leśne. Cechuje je większa wilgotność powietrza, zaciszność i zacienienie. Wpływają łagodząco na dobowe i roczne wahania temperatur. (Oddziaływanie lasów na klimat terenów sąsiednich dotyczy przede wszystkim pasa o szerokości 50 – 100 m – wokół kompleksu leśnego). W większości roku przeważają wiatry zachodnie, południowo-zachodnie, wschodnie i północno-zachodnie. Dość często zdarzają się cisze, które występują głównie w miesiącach letnich. Rozkład prędkości i częstości występowania kierunków wiatru zarejestrowanych w okresie wieloletnim dla stacji Łódź Lublinek przedstawiono na poniższym rysunku w postaci „róży wiatrów”. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 18 – Poz. 1869

Rysunek 3. Roczna róża wiatrów dla stacji Łódź Lublinek. Źródło: Program Ochrony Środowiska dla gminy Dalików na lata 2010 – 2013 z perspektywą do roku 2017 5.2. STRUTKURA DEMOGRAFICZNA Liczba mieszkańców gminy Dalików w ostatnich latach wykazuje wahania wartości, co przedstawia poniższy wykres. Od roku 2014 na terenie gminy Dalików zauważyć można wzrost liczby mieszkańców. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 19 – Poz. 1869

Wykres 1. Liczba ludności na terenie gminy Dalików w latach 2010 – 2017. Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS.

Największą liczbę ludności posiada miejscowość Dalików, pełniąca funkcję głównego ośrodka lokalnego oraz wsie Złotniki, Krzemieniew, Budzynek oraz Przekora, których liczba mieszkańców przekracza 130 osób. Najmniej zaludnionymi miejscowościami są: Huta Bardzyńska, Bardzynin, Madaje Stare oraz Wilków, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 osób. Niekorzystnym zjawiskiem zarówno w skali krajowej jak i lokalnej jest utrzymujący się przez ostatnie lata ujemny przyrost naturalny. Przyczynę tego zjawiska upatruje się z jednej strony w pogarszającej się sytuacji ekonomicznej części społeczeństwa wraz rozwijającym się konsumpcyjnym stylem życia z drugiej. Mając na uwadze ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo migracji wyznaczonym celem działań rewitalizacji Gminy Dalików powinno być takie uatrakcyjnienie przestrzeni publicznej, stworzenie nowych miejsc pracy, zaplecza mieszkalnego, warunków dla dalszego rozwoju aby młodzi mieszkańcy widzieli swoją przyszłość w tej gminie, chcieli tu pozostać, tutaj pracować i zakładać rodziny a ludzie starsi mieli zapewnioną możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. 5.3. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA I ROLNICTWO Gmina Dalików jest gminą rolniczą. Na jej terenie nie ma wielkich ośrodków przemysłowych. Rozwija się za to handel i usługi świadczone przez niewielkie rodzinne przedsiębiorstwa. Analizując liczbę podmiotów gospodarczych w ostatnich latach można zauważyć wahania wartości. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 20 – Poz. 1869

Wykres 2. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na terenie gminy Dalików w latach 2012 – 2017 Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS Podmioty wg PKD przedstawiono w poniższej tabeli. Przeważają podmioty gospodarcze z sekcji G – 24,6% wszystkich przedsiębiorstw. Tabela 1. Podmioty wg PKD 2007 i rodzajów działalności na terenie gminy Dalików

Podmioty wg PKD 2007 i rodzajów działalności

OGÓŁEM 244

A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 7

B. Górnictwo i wydobywanie 1

C. Przetwórstwo przemysłowe 42

D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę 0 wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych

E. Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dzia- 0 łalność związana z rekultywacją

F. Budownictwo 34

G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodo- 60 wych, włączając motocykle

H. Transport i gospodarka magazynowa 14

I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastrono- 5 micznymi

J. Informacja i komunikacja 2

K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 2

L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 21 – Poz. 1869

M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 10

N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 6 wspierająca

O. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 14 zabezpieczenia społeczne

P. Edukacja 9

Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 17

R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 5

S. Pozostała działalność usługowa w tym sekcja i 16 T. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL (dane na 31.12.2017 r.) Najwięcej podmiotów gospodarczych skupia miejscowość Dalików, jako główny ośrodek lokalny gminy oraz miejscowości Kuciny, Złotniki, Brudnów oraz Krzemieniew. Działalność gospodarcza realizowana jest głównie przez niewielkie podmioty gospodarcze, zatrudniające od 1 do 5 osób. Kluczowe firmy działające na terenie gminy Dalików:  Zakład Elektroniki Przemysłowej ENIKA Sp. z o.o., Złotniki – zakład produkcyjny,  INTER AUTO spółka jawna, Sykuła Damian i Roman, Brudnów – żwirownia,  STOLWIT, Witczak Mirosław, Idzikowice – stolarnia,  TRAKO, Stempień Janusz, Zdrzychów – stolarnia,  Usługi stolarskie, Kajszczak Dariusz, Wilczyca – stolarnia,  DALPAK, Szczech Mariusz, Dalików – produkcja opakowań drewnianych,  DREW-POL, Stańczyk Zbigniew, Dalików – produkcja wyrobów tartacznych, usuwanie wyrobów za- wierających azbest, wywóz nieczystości,  RENOVO s.c., Łoziński Krzysztof, Malinowski Piotr, Wilczyca– usuwanie wyrobów zawierających azbest,  ROLWET s.c., Andrysiak Mirosław i Iwona, Brudnów Trzeci – handel art. do produkcji rolnej,  WOJTEX, Goduński Wojciech, Złotniki – handel,  WENUS-M, Katusza Leszek, Domaniew,– produkcja wyrobów pończoszniczych,  WOJTEX, Sylwestrzak Wojciech, Dalików– produkcja dzianin, sala bankietowa,  FELINIAK s.c., Feliniak Tomasz i Kazimiera, Dalików – piekarnia,  SMAK, Madaj Ewa, Psary, - catering,  Auto Mar-Bet, Płoszyński Marek, Domaniew– warsztat samochodowy,  Auto-Naprawa, Kurczewski Radosław, Krzemieniew– warsztat samochodowy,  ZELMASZ, Grubski Zbigniew, Dalików– roboty budowlane,  MARCO, Zawlik Marek, Oleśnica– roboty budowlane, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 22 – Poz. 1869

 Roman Bednarek, Oleśnica – roboty budowlane, żwirownia,  DREW-BET, Cyjer Paweł, Brudnów Stary – roboty budowlane, produkcja elementów betonowych. Na terenie gminy funkcjonują 724 indywidualne gospodarstwa rolne. Niestety wielkość większości z nich wynosi mniej niż 15 hektarów. Warunki glebowe i klimatyczne mają główny wpływ na strukturę upraw. Naj- większą część gminy Dalików stanowią gleby V klasy – gleby orne słabe, znaczący udział mają również gleby IV klasy – gleby orne średnie. W związku z tym na przeważającej części gruntów ornych prowadzona jest uprawa zbóż, w mniejszym stopniu ziemniaków, rzepaku i warzyw. Najpowszechniej uprawiane jest żyto ozi- me oraz mieszanki zbożowe jare. Na terenie gminy większość gospodarstw prowadzi tylko produkcję roślinną. W produkcji zwierzęcej przeważająca gałęzią jest produkcja mleka, następnie żywca wieprzowego oraz woło- wego. 5.4. INFRASTRUKTURA INŻYNIERYJNO – TECHNICZNA 5.4.1. SIEĆ CIEPLNA I GAZOWA Zaopatrzenie w energię cieplną Zaopatrzenie w ciepło na terenie gminy Dalików odbywa się poprzez lokalne źródła ciepła tj. lokalne ko- tłownie i indywidualne źródła ciepła wbudowane u poszczególnych odbiorców -opalane głównie węglem oraz kotłownie olejowe (przy Zespole Szkół w Domaniewie, przy Zespole Szkół w Dalikowie, przy byłej Szkole Podstawowej w Kucinach, przy Urzędzie Gminy Dalików, przy Gminnej Bibliotece Publicznej w Dalikowie, przy SP ZOZ w Dalikowie). Energia elektryczna Teren gminy przynależy do zakładu PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź – Teren Rejon Energetyczny Sie- radz. Na terenie gminy nie funkcjonuje Główny Punkt Zasilania (GPZ) - stacja 110/15 KV. Zasilanie w energię elektryczna odbiorców odbywa się poprzez sieć napowietrzno - kablową 15 kV powiązaną z GPZ w Poddębi- cach, Szadku i Aleksandrowie Łódzkim. Ze stacji transformatorowych 15/4,0 energia elektryczna dostarczana jest bezpośrednio do odbiorców liniami napowietrznymi lub kablowymi. Przez północny obszar gminy Dali- ków przebiega równoleżnikowo linia elektroenergetyczna o napięciu 220 kV relacji Zgierz – Adamów. Stan techniczny sieci rozdzielczej zasilającej odbiorców w gminie jest dostateczny, remontów wymagają niektóre odcinki sieci 15 kV (głównie linie zasilające) oraz linie napowietrzne niskiego napięcia, w celu zwiększenia przepustowości sieci i zmniejszenia strat sieciowych. Elektroenergetyczne linie 15 kV i 0,4 kV są własnością PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź - Teren. Sieć gazowa Na terenie gminy nie występuje system gazu przewodowego. Ewentualne potrzeby gazu dla celów socjal- nych i grzewczych realizowane są z butli bądź ze zbiorników napełnianych gazem płynnym. Do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego pochodzącego z sektora mieszkalnictwa przyczyni się w znacz- nym stopniu budowa systemu zaopatrującego mieszkańców gminy w energie cieplną opartego na wykorzystaniu gazu. Możliwości rozwoju gazyfikacji przewodowej zaistnieją po wybudowaniu stacji redukcyjno- pomiarowej oraz sieci rozdzielczej średniego ciśnienia. Źródłem zasilania w gaz będzie istniejący gazociąg wysokiego ciśnienia przebiegający przez teren gminy. Przez centralną część gminy przebiega gazociąg prze- mysłowy DN 250 Turek – Łódź. 5.4.2. SIEĆ DROGOWA Na terenie gminy Dalików znajdują się 3 kategorie dróg publicznych:  drogi krajowe,  drogi powiatowe,  drogi gminne. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 23 – Poz. 1869

Drogi krajowe Przez teren gminy Dalików przebiega droga krajowa nr 72 Konin – Rawa Mazowiecka. Zarządcą drogi jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad. Długość odcinka położonego na terenie gminy Dalików to 8,2 km. W północnej części gminy przebiega autostrada A2 o długości 1,036 km. Najbliższy zjazd z autostrady znajduje się w odległości ok. 10 km od granicy gminy. Drogi powiatowe Zarządcą tych dróg jest Zarząd Powiatu Poddębickiego. Długość sześciu ciągów drogowych położonych na terenie gminy wynosi 47,031 km. Drogi gminne Na terenie gminy znajdują się dwadzieścia cztery ciągi dróg gminnych o łącznej długości 80,7880 km. Za- rządcą tych dróg jest Wójt Gminy Dalików. Pozostałe drogi – drogi wewnętrzne. Ponadto na terenie gminy znajdują się drogi dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych (wewnętrzne) – Za- rządcą tych dróg jest Gmina Dalików. Łączna długość dróg dojazdowych to 132 km. Drogi te wraz z drogami gminnymi utrzymywane są ze środków budżetowych Gminy Dalików. Tabela 2. Długość dróg publicznych na terenie gminy z podziałem na zarządy i rodzaj nawierzchni.

Rodzaj nawierzchni

Twarda Gruntowa Długość Lp. Rodzaj drogi (km) Wzmocniona Naturalna Bitumiczna Betonowa Tłuczniowa żwirem, żuż- (z gruntu lem rodzimego)

1 Droga krajowa 8,20 8,20 - - - -

2 Drogi powia- 47,0310 41,7110 - 2,6000 - - towe

3 Drogi gminne 50,7530 14,7650 0,1140 2,5360 28,0740 5,2640

4 Razem 105,9840 64,6760 0,1140 5,1360 28,0740 5,3640

Źródło: Opracowanie własne 6. OCENA STANU ŚRODOWISKA W POSZCZEGÓLNYCH KOMPONENTACH 6.1. OCHRONA KILMATU I JAKOŚCI POWIETRZA 6.1.1. STAN AKTUALNY Zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. 2018 r. poz. 799 ze zm.), Państwowy Monitoring Środowiska stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Podstawowym celem monitoringu jakości powietrza jest uzyskanie informacji o poziomach stężeń substancji w otaczającym powietrzu oraz wyników ocen jakości powietrza. Roczna ocena jakości powietrza pozwala uzyskać informacje na temat stężeń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu. Uzyskane informacje umożliwiają sklasyfikowanie strefy w oparciu o przyjęte kryteria, ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, tj. poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 24 – Poz. 1869

dla ozonu, poziomy alarmowe oraz poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie na terenie strefy jest zaliczenie strefy do jednej z poniżej wymienionych klas:  klasa A – jeżeli stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych,  klasa B – jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają po- ziomów dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji,  klasa C – jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne albo przekraczają poziomy docelowe. W przypadku poziomów celów długoterminowych dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas:  klasa D1 – jeżeli stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego,  klasa D2 – jeżeli stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego. W celu oceny jakości powietrza na terenie województwa łódzkiego, wyznaczono 2 strefy:  Aglomeracja łódzka,  Strefa łódzka, do której należy gmina Dalików.

Wyniki klasyfikacji stref jakości powietrza wynikające z Rocznej oceny jakości powietrza w Województwie Łódzkim za rok 2017 z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzkiego przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 3. Wynikowe klasy dla strefy łódzkiej uzyskane w ocenie rocznej za 2017 r. dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia.

Symbol klasy wynikowej Nazwa strefy SO2 NO2 CO C6H6 O3 PM10 Pb As Cd Ni BaP PM2,5

Strefa łódzka A A A A C C A A A A C C

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim za rok 2017, WIOŚ Łódź. Wynik oceny strefy łódzkiej za rok 2017, w której położona jest gmina Dalików wskazuje, że dotrzymane są poziomy dopuszczalne lub poziomy docelowe substancji w powietrzu (klasa A) ustanowione ze względu na ochronę zdrowia dla następujących zanieczyszczeń:  dwutlenku siarki,  dwutlenku azotu,  ołowiu,  benzenu,  tlenku węgla,  ozonu, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 25 – Poz. 1869

 arsenu,  kadmu,  niklu. Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim dla strefy łódzkiej wskazała, iż przekroczone zo- stały dopuszczalne poziomy dla:  pyłu PM10,  pyłu PM2.5,  benzo(a)pirenu. Stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy łódzkiej, ze względu na ochronę roślin, nie zostały przekroczone. Stan jakości powietrza na terenie gminy Dalików kształtowany jest głównie przez rozproszone źródła cie- pła: indywidualne kotłownie w zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, ruch samochodowy, lokalny prze- mysł i usługi. W zakresie źródeł „niskiej emisji” główną przyczyną zanieczyszczeń są paleniska domowe, których negatywny wpływ na powietrze wynika głównie z ich liczebności, bliskiej lokalizacji, niskich gatunków opałów oraz częstego spalania różnego rodzaju odpadów. Lokalizacja źródeł niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery związana jest z terenami zabudowanymi poszczególnych wsi. Z kolei źródła „wysokiej emisji” wiążą się przede wszystkim z przemysłem, w tym usługi stolarskie, tartacznictwo, wytwarzanie wyrobów drewnianych i dziewiarstwo. Kolejnym istotnym źródłem emisji do atmosfery jest transport, wytwarzający tlenki węgla, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, związki ołowiu i tlenki azotu. Przyczynia się do tego przede wszystkim intensywny rozwój komunikacji, cechujący cały obszar kraju, niski poziom techniczny pojazdów oraz ogólnie zły stan sieci dróg. Rozmieszczenie przestrzenne tego rodzaju emisji w gminie jest ściśle związany z rozmieszczeniem ob- ciążeń transportowych dróg, proporcjonalnym do ich rangi w krajowej sieci drogowej. Na terenie gminy Dali- ków zagrożenie ze strony komunikacji stanowią przede wszystkim drogi krajowe: odcinek autostrady A2 i droga Nr 72 Rawa Mazowiecka – Łódź – Aleksandrów Łódzki – Poddębice – Balin – Konin, jak również drogi powiatowe oraz drogi gminne. Odnawialne źródła energii na terenie gminy Dalików Wzrost gospodarczy, zmiany klimatyczne, ciągle wzrastające zapotrzebowanie na energię oraz zapewnienie bezpieczeństwa jej dostaw są głównym motorem rozwoju czystej, przyjaznej środowisku energii. W szczegól- ności niekorzystne zmiany klimatu, związane z emisją dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń, z procesów spalania paliw kopalnych, do atmosfery. Dlatego w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju i poprawy jakości życia mieszkańców, istotna jest maksymalizacja udziału odnawialnych źródeł energii w strukturze energetycznej. Energia odnawialna pochodzi z naturalnych, niewyczerpywanych źródeł wykorzystujących w procesie przetwarzania energię z wiatru, promieniowania słonecznego, ciepła ziemi, czyli geotermalną oraz energię pozyskiwaną z biomasy. W granicach Gminy w zakresie rozwoju Odnawialnych Źródłach Energii założono lokalizację urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej wraz z towarzyszącą im infrastrukturą, służących do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, w tym m. in.: energii słońca, wiatru itp. Obecnie energie wiatrową pozyskuje się z 1 turbiny wiatrowej o mocy 0,6 MW zlokalizowanej w miejsco- wości Bardzynin. Planowana jest budowa farmy wiatrowej składającej się z 5 turbin wiatrowych o mocy jed- nostkowej nie większej niż 3,5 MW każda, zlokalizowanej w miejscowości Budzynek, Woźniki. Na terenie gminy Dalików zlokalizowana jest jedna farma fotowoltaiczna w miejscowości Krzemieniew (4251 sztuk paneli). Obecnie trwają przygotowania do budowy sześciu farm fotowoltaicznych tj. polegających na posadowieniu wolnostojących kolektorów słonecznych wytwarzających energię elektryczną za pomocą zjawiska fotowoltaicznego w miejscowościach: Wilczyca (3700 szt.), Przekora (2 x 3700 szt.), Zdrzychów I (3700 szt.), Zdrzy- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 26 – Poz. 1869

chów II (3700) oraz Dalików (4166 sztuk). Moc nominalna pojedynczego panelu fotowoltaicznego wynosić będzie od 240 W do 500 W. Gmina Dalików jest gminą typowo rolniczą z zabudową jednorodzinną rozproszoną, w związku z tym, real- ne jest również zastosowanie kolektorów słonecznych służących do konwersji fotochemicznej energii słonecz- nej w ciepło użyteczne, do wykorzystania dla potrzeb ogrzewania pomieszczeń (c.o.), produkcji ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), a także do produkcji energii elektrycznej. W ostatnich latach montowano instalacje fotowoltaiczne na budynkach użyteczności publicznej i budynkach mieszkalnych:  2015 - 10 szt. (w tym 1 szt. na budynku użyteczności publicznej),  2017 - 1 szt. na budynku użyteczności publicznej, 2018 - 70 szt. (w tym 3 szt. na budynkach użyteczności publicznej). 6.1.2. ANALIZA SWOT

OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- aktywna postawa gminy w zakresie gospodarki niskoemisyjnej - stosowanie niskosprawnych źródeł ciepła - opracowany Plan Gospodarki Niskoemisyjnej

SZANSE ZAGROŻENIA

- wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne technolo- - możliwość wykorzystania zewnętrznych źródeł gii niskoemisyjnych finansowania - wzrost emisji gazów związany ze wzrostem - wzrost zainteresowania mieszkańców zagadnieniami zwią- natężenia ruchu komunikacyjnego zanymi ze zmianami klimatycznymi, niską emisją i OZE - niska świadomość ekologiczna społeczeństwa w zakresie zmian klimatu i skutków niskiej emisji

6.1.3. ZAGROŻENIA Główne problemy emisyjne w gminie Dalików obejmują ogrzewanie budynków indywidualnymi źródłami ciepła, co generuje głównie emisję dwutlenku węgla, pyłu zawieszonego oraz tlenków azotu. Obiekty wykorzy- stujące indywidualne źródła ciepła wykorzystują głównie paliwa stałe. Kolejnym obszarem problemowym występującym w gminie Dalików jest też niewielka świadomość społe- czeństwa w zakresie oszczędności energii, alternatywnych źródeł energii, szkodliwości spalania w piecach i kominkach wszelkiego rodzaju materiałów czy wpływu emisji szkodliwych gazów i pyłów na atmosferę, a tym samym na zdrowie mieszkańców. Wraz z brakiem świadomości ww. zagadnień występują również obawy przed znaczącymi kosztami jakiejkolwiek modernizacji czy zmiany. 6.2. ZAGROŻENIA HAŁASEM 6.2.1. STAN WYJŚCIOWY Kryteria dopuszczalności hałasu drogowego określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 paź- dziernika 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014, poz. 112). Zgodnie z definicją określoną w ustawie Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.), hałas to dźwięki o częstotliwości od 16 do 16 000 Hz. Hałas jest jednym z poważniejszych zagrożeń wpływają- cych na stan zdrowia człowieka i jego otoczenia. Nadmierny hałas może wywoływać niekorzystne zmiany w organizmie człowieka, m.in. zaburzenia snu i wypoczynku, wpływa niekorzystnie na układ nerwowy, utrudnia pracę i naukę, zwiększa podatność na choroby psychiczne. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 27 – Poz. 1869

W związku ze stwierdzoną uciążliwością akustyczną hałasów komunikacyjnych Państwowy Zakład Higieny opracował skalę subiektywnej uciążliwości zewnętrznych tego rodzaju hałasów. Zgodnie z dokonaną klasyfi- kacją uciążliwość hałasów komunikacyjnych zależy od wartości poziomu równoważnego LAeq i wynosi odpowiednio:  mała uciążliwość LAeq< 52 dB,  średnia uciążliwość 52 dB 70 dB. Źródła hałasu możemy podzielić w następujący sposób:  komunikacyjne,  przemysłowe i rolnicze,  pozostałe. Hałas komunikacyjny Hałas komunikacyjny ma dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska. Czynniki wpływające na poziom hałasu komunikacyjnego to: natężenie i płynność ruchu, udział pojazdów ciężarowych w strumieniu pojazdów, prędkość strumienia pojazdów, położenie dróg oraz rodzaj nawierzchni, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, charakter obudowy trasy i rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy. Hałas ten koncentruje się wzdłuż szlaków komunikacyjnych, ma więc charakter liniowy. Dla hałasu drogowego, dopuszczalne wartości poziomów hałasu wynoszą w porze dziennej w zależności od funkcji terenu – od 50 do 65 dB, w porze nocnej 45 do 56 dB. W ostatnich latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi nie prowadził pomiarów doty- czących poziomu hałasu na terenie gminy Dalików. Układ dróg publicznych tworzą: drogi krajowe: odcinek autostrady A2 i droga krajowa 72 Rawa Mazowiec- ka – Łódź – Aleksandrów Łódzki – Poddębice – Balin – Konin, jak również drogi powiatowe oraz drogi gminne. Najbardziej uciążliwe pod względem akustycznym jest droga krajowa i autostrada A2 przebiegające przez teren gminy Dalików. W 2015 r. przeprowadzono pomiary dróg krajowych i wojewódzkich Generalnego Pomiaru Ruchu Drogo- wego. Generalny pomiar ruchu posłużyć może pośrednio do oceny narażenia na hałas ze źródeł komunikacyjnych na danym obszarze. Pomiary przeprowadzane są co 5 lat. W poniższej tabeli przedstawiono informacje na temat zbadanego ruchu kołowego. Pomiary te mogą w sposób pośredni przybliżyć oddziaływanie hałasu na teren gminy. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 28 – Poz. 1869

Tabela 4. Średni dobowy ruch pojazdów na terenie dróg tranzytowych przebiegających przez teren gminy Dalików

Średni dobowy ruch pojazdów [poj./doba] SDRR Nr Nazwa punktu poj. drogi pomiarowego Sam. Sam. silnik. Lekkie Sam. Osob. Ciężarowe Ciężarowe ogółem Motocykle sam. Autobusy /mikrobusy z przycze- bez przy- ciężarowe pą czepy

WĘZEŁ WART- A2 KOWICE-WĘZEŁ 27 13146 1699 6312 998 97 22279 EMILIA

PODDĘBICE- DK72 ALEKSANDRÓW 40 6576 832 389 263 5 8125 Ł.

Źródło: www.gddkia.gov.pl Największa uciążliwość związana z hałasem jest generowana przez autostradę A2, jednakże odcinek autostrady na terenie gminy Dalików wynosi około 1 km. Hałas przemysłowy Hałas instalacyjny obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez różnego rodzaju maszyny i urządzenia, a także części procesów technologicznych, jak i instalacje oraz wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Do hałasów instalacyjnych zalicza się także dźwięki emitowane przez urządzenia obiektów handlowych (wentylatory, urządzenia klimatyzacyjne itp.), a także - urządzenia nagłaśniające w lokalach gastro- nomicznych i rozrywkowych. Na terenie gminy Dalików nie ma większych zakładów przemysłowych, funk- cjonują przedsiębiorstwa, warsztaty oraz podmioty gospodarcze oferujące usługi o charakterze komercyjnym, w tym jednostki handlu detalicznego, spółki prawa handlowego i osoby fizyczne. 6.2.2. ANALIZA SWOT

ZAGROŻENIA HAŁASEM

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- brak monitoringu poziomu hałasu komunikacyjnego na terenie gminy - bieżące remonty dróg - hałas komunikacyjny generowany przez drogi tranzytowe przebiegające przez teren gminy

SZANSE ZAGROŻENIA

- uwzględnianie problemów związanych z hałasem w planach zagospodarowania przestrzennego - konieczność prowadzenia ocen oddziaływania inwestycji na środowisko i monitoringu środowiska - rosnąca liczba pojazdów na drogach w zakresie zagrożenia hałasem - dostępność zabezpieczeń akustycznych dla budynków (np. dźwiękoszczelne okna) Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 29 – Poz. 1869

6.2.3. ZAGROŻENIA Głównym czynnikiem mającym wpływ na poziom hałasu na terenie gminy Dalików jest hałas komunikacyjny. Do głównych problemów można zaliczyć:  zagrożenia hałasem na wskutek przebiegu dróg tranzytowych przebiegających przez teren gminy,  zagrożenia hałasem związane z przebiegiem dróg powiatowych i gminnych na terenie gminy. 6.3. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 6.3.1. STAN WYJŚCIOWY Pola elektromagnetyczne występujące w środowisku mogą negatywnie oddziaływać na poszczególne jego elementy, w tym na organizmy żywe. Właściwości pola, a więc i jego oddziaływanie na otoczenie, zmieniają się w zależności od częstotliwości pola, w związku z tym wyróżnia się promieniowanie jonizujące (promienie X, gamma, ultrafiolet) lub niejonizujące (promieniowanie widzialne, podczerwień, radiofale, promieniowanie do urządzeń elektrycznych linii przesyłowych). Promieniowanie jonizujące nie stanowi zagrożenia w gminie, poza niewielkim promieniowaniem naturalnym. Do źródeł promieniowania niejonizującego zaliczyć można: • elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia, • stacje elektroenergetyczne, • stacje radiowe i telewizyjne, • łączność radiowa, radiotelefony, telefonia komórkowa i inne urządzenia powszechnego użytku, np. ku- chenki mikrofalowe, • stacje radiolokacji i radionawigacji. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych może mieć negatywy wpływ na życie człowieka i przebieg róż- nych procesów życiowych. Wystąpić mogą m.in. zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układu rozrodczego, hormonalnego i krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecność pól elektromagnetycznych może mieć również niekorzystny wpływ na rośliny i zwierzęta: u roślin – opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt – zaburzenia neurologiczne, zakłócenia wzrostu, żywotności i płodności. Ograniczenia lub sposoby korzystania z obszarów położonych bezpośrednio pod liniami elektromagnetycznymi oraz w ich sąsiedztwie są zapisane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na utrzymaniu poziomów pól elektromagnetycznych poniżej poziomów dopuszczalnych lub na tych poziomach oraz poprzez zmniejszenie poziomów tych pól do wartości dopuszczalnych jeśli zostały przekroczone. Szczegółowe zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi występującymi w otoczeniu linii elektroenergetycznych zostały zapisane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania do- trzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883). Sieci i urządzenia wysokiego, średniego i niskiego napięcia Na terenie gminy nie funkcjonuje Główny Punkt Zasilania - stacja 110/15 kV. Zasilanie w energię elek- tryczną odbiorców odbywa się poprzez linie napowietrzne 15kV powiązane ze stacjami 110/15 kV „ Poddębi- ce” oraz „ Szadek” (będących własnością PGE Dystrybucja Łódź – Teren S.A.) i w Aleksandrowie Łódzkim (będącej własnością PGE Dystrybucja Łódź Sp. z o.o). Energia elektryczna dostarczana jest ww. liniami do stacji transformatorowych 15/0,4 kV zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie odbiorców. Bezpośrednie dostarczenie energii elektrycznej do odbiorców odbywa się ze stacji transformatorowych 15/0,4 kV liniami napowietrznymi, bądź kablowymi pracującymi na napięciu 230/400V. Przez teren gminy przebiega linia napowietrzna 220 kV relacji Zgierz – Adamów. Sieć elektroenergetyczna jest administrowana, zarządzana i eksploatowana przez:  pracujące na napięciu 220 kV – Polskie Sieci Elektroenergetyczne – Centrum S.A., Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 30 – Poz. 1869

 pracujący na napięciu 15 kV oraz 230/400V PGE Dystrybucja Łódź – Teren S.A. – Rejon Energetycz- ny Sieradz. Stan techniczny sieci rozdzielczej zasilającej odbiorców w gminie jest dostateczny, remontów wymagają niektóre odcinki 15 kV (dotyczy to głównych linii zasilających 15 kV) oraz linie napowietrzne niskiego napię- cia. Przez teren gminy Dalików przebiega sieć energetyczna o długości 235 kilometrów. Stacje bazowe Źródłem promieniowania niejonizującego na terenie gminy są także stacje bazowe. Lokalizację stacji na terenie gminy Dalików przedstawia poniższy rysunek.

Rysunek 4. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie gminy Dalików Źródło: www.btsearch.pl

Na terenie gminy Dalików zlokalizowanych jest 5 bazowych stacji telefonii komórkowych:  Stacja bazowa zlokalizowana w Złotnikach 16 - maszt własny Plusa,  Stacja bazowa zlokalizowana w Dalikowie – maszt własny T-Mobile’,  Stacja bazowa zlokalizowana w Dalikowie, ul. Wschodnia 84 – maszt własny Play,  Stacja bazowa zlokalizowana w Brudnów Trzeci 18 - maszt własny T- Mobile na terenie OSP,  Stacja bazowa zlokalizowana w miejscowości Brudnów Drugi 11 - maszt własny Plusa. Na terenie powiatu poddębickiego pomiary promieniowania elektromagnetycznego prowadzono ostatni raz w roku 2015. Lokalizacja punktów pomiarowych na terenie województwa w roku 2015 została przedstawiona na poniższym rysunku. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 31 – Poz. 1869

Rysunek 5. Rozmieszczenie punktów pomiarowych PEM na terenie woj. łódzkiego w latach 2014-2016 r. Źródło: WIOŚ, Łódź W ostatnich latach na terenie gminy Dalików nie prowadzono pomiarów promieniowania elektromagnetycznego. Pomiary wykonane na terenie gminy w 2017 roku nie wykazały przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych na terenie województwa łódzkiego. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych dla gmin wiejskich podobnych do gminy Dalików miały wartości < 0,3 V/m, przy wartości dopuszczalnej 7 V/m. W związku z powyższym na terenie gminy Dalików jak i na terenie całego województwa brak jest realnego zagrożenia nadmiernym poziomem pól elektromagnetycznych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 32 – Poz. 1869

6.3.2. ANALIZA SWOT

POLE ELEKTROMAGNETYCZNE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- istniejące źródła promieniowania - brak przekroczeń natężeń pól elektromagnetycznego elektromagnetycznych - brak pomiarów na terenie gminy Dalików

SZANSE ZAGROŻENIA

- utrzymanie wartości natężenia pola elektromagnetycz- - wzrost natężeń pól elektromagnetycznych nego na terenie gminy na stałym poziomie

6.4. GOSPODAROWANIE WODAMI 6.4.1. STAN WYJŚCIOWY 6.4.1.1. WODY POWIERZCHNIOWE Teren gminy Dalików położony jest w całości w zlewni Neru, gdzie dopływy rzeki Bełdówka i Gnida pro- wadzą wody w kierunku wschodnim i północnym:  rzeka Bełdówka, płynąca przez południową część obszaru gminy, ze wschodu na zachód; wraz z pra- wobrzeżnym dopływem Kucinką i innymi, bezimiennymi dopływami, odwadnia południową część obszaru gminy,  rzeka Gnida, która wpływa z gminy Parzęczew, płynie przez północno-wschodnie tereny i poza obszarem gminy uchodzi do rzeki Zian (dopływ spod Domaniew w kierunku gminy Wartkowice); odwadnia północną część obszaru gminy. Doliny rzeczne uformowane są łagodnie bez tarasów zalewowych. W południowej części gminy w rejonie m. Sarnów znajduje się wielki obszar zbiorników wodnych przeznaczonych do hodowli ryb. Na rzeczkach spływających w kierunku północnym znajduje się kilka niewielkich stawków – piętrzonych lub wykopanych na istniejących ciekach. Sieć rzeczna na terenie gminy Dalików została przedstawiona na poniższym rysunku. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 33 – Poz. 1869

Rysunek 6. Sieć rzeczna na terenie gminy Dalików. Źródło: Program Ochrony Środowiska dla gminy Dalików na lata 2010 – 2013 z perspektywą do roku 2017 Obszar gminy pozbawiony jest jezior. Występują tu sztuczne zbiorniki wody stojącej: stawy hodowlane i sadzawki oraz śródpolne oczka wodne. Największe powierzchnie wód stojących występują w zlewni rzeki Beł- dówki – zespół 24 stawów gospodarczych w Sarnowie. Zbiorniki pełnią funkcję retencyjną i gospodarczą (stawy hodowlane) oraz rekreacyjną. Ocena JCWP Regulacje odnośnie oceny stanu wód powierzchniowych zawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1187) oraz rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 258, poz. 1549). Ocenę JCWP na terenie województwa łódzkiego przedstawiono na poniższym rysunku. Stan JCWP na terenie województwa jest zły. Podobna sytuacja występuje na terenie gminy Dalików. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 34 – Poz. 1869

Rysunek 7. Wyniki ogólnej oceny stanu JCWP na terenie woj. łódzkiego– ocena 2017 r. Źródło: WIOŚ, Łódź. Na terenie gminy Dalików zlokalizowane są następujące jednolite części wód powierzchniowych:  Bełdówka RW600017183269,  Dopływ z Tarnowa RW600017183274, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 35 – Poz. 1869

 Gnida do Kanału Łęka-Dobrogosty RW600017183285,  Ner od Dopływu spod Łężek do Kanału Zbylczyckiego RW600020183275. W poniższej tabeli przedstawiono ocenę jednolitych części wód powierzchniowych płynących znajdujących się na terenie gminy Dalików. Tabela 5. Ocena JCWP płynących na terenie gminy Dalików w roku 2015 r.

Klasa Stan/ Nazwa i kod Klasa elementów hy- Klasa elementów Stan elementów Stan JCWP dromorfologicznych fizykochemicznych Potencjał chemiczny biologicznych ekologiczny

Bełdówka III I PSD UMIARKOWANY DOBRY ZŁY RW600017183269

Dopływ z Tarno- PONIŻEJ DO- wa - - III DOBRY ZŁY BREGO RW600017183274

Gnida do Kanału Łęka-Dobrogosty III I PSD UMIARKOWANY DOBRY ZŁY RW600017183285

Ner od Dopływu spod Łężek do PONIŻEJ Kanału IV II PPD SŁABY ZŁY DOBREO Zbylczyckiego RW600020183275

Źródło: WIOŚ, Łódź Wyznaczone cele środowiskowe dla JCWP znajdujących się na terenie gminy przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 6. Wyznaczone cele środowiskowe dla JCWP na terenie gminy Dalików.

Ryzyko nieosiągnięcia Nazwa i kod JCWP Cel środowiskowy celów środowiskowych

dobry stan ekologiczny, Bełdówka RW600017183269 Zagrożona dobry stan chemiczny

Dopływ z Tarnowa dobry stan ekologiczny, Zagrożona RW600017183274 dobry stan chemiczny

Gnida do Kanału Łęka- dobry stan ekologiczny, Zagrożona Dobrogosty RW600017183285 dobry stan chemiczny

Ner od Dopływu spod Łężek do dobry stan ekologiczny, Kanału Zbylczyckiego Zagrożona dobry stan chemiczny RW600020183275

Źródło: Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry

Zagrożenie powodziowe W gminie Dalików nie zostały wyznaczone obszary zalewowe. Przez obszar gminy nie przepływają rzeki, dla których opracowane zostały studia zagrożenia powodziowego. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 36 – Poz. 1869

Rysunek 8. Mapa zagrożenia powodziowe na terenie gminy Dalików. Źródło: http://mapy.isok.gov.pl/imap/

Zagrożenie suszą Obszar gminy Dalików zaliczony został do obszaru problemowego wskazanego w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, jako obszar największego deficytu wód. Problem deficytu wód jest szczególnie odczuwalny w północno-zachodniej części województwa łódzkiego. Jest to obszar o najkorzyst- niejszych warunkach dla rozwoju rolnictwa jednak charakteryzujący się niską lesistością jak i niską zdolnością retencjonowania wody. Jest to obszar problemowy w skali kraju, obejmujący również część województwa ku- jawsko-pomorskiego oraz całą Wielkopolskę. Dla ograniczenia ujemnych skutków suszy w tych obszarach działania winny być ukierunkowane na zwiększenie retencji naturalnej i sztucznej oraz na racjonalną gospodar- kę wodną. Zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa w celu ograniczenia negatywnych skut- ków suszy w obszarach największego deficytu wód wskazane jest:  zwiększenie naturalnej retencji: wprowadzenie zalesień i zadrzewień oraz ochrona stawów, oczek wodnych i mokradeł,  prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej, dostosowanie struktury upraw, agrotechniki i gatunków w rolnictwie do występującego deficytu wód przy ograniczonych możliwościach retencjonowania wód, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 37 – Poz. 1869

 odbudowa istniejących systemów nawodnień oraz budowa urządzeń melioracji wodnych, zgodnie z Planem nawodnień rolniczych dla województwa łódzkiego,  realizacja zbiorników małej retencji, ujętych w Wojewódzkim Programie Małej Retencji dla Woje- wództwa Łódzkiego i Aneksie do programu. W ramach ww. programu, projektowany w gminie Dalików, zbiornik „Wilczyca” został uznany za jeden z priorytetowych zbiorników o powierzchni powyżej 5 ha, przy czym równie ważna jest realizacja pozostałych zbiorników (o powierzchni poniżej 5 ha) oraz urządzeń wodnych retencji korytowej. Na terenie gminy Dalików, zgodnie z Wojewódzkim programem małej retencji dla województwa łódzkiego, przewidziano budowę zbiorników małej retencji, w ramach działań na rzecz zwiększenia zasobów wodnych i oszczędnego nimi gospodarowania. Tabela 7. Przewidziane obiekty małej retencji (zbiorniki).

Średnia Nazwa Powierzchnia Pojemność Nr obiektu Rzeka głębokość Funkcja obiektu (ha) (tyś. m3) (m)

Programowe obiekty małej retencji o powierzchni powyżej 5 ha

38 Wilczyca Bełdówka 56,0 1,5 896,0 -

Programowe obiekty małej retencji o powierzchni poniżej5 ha

p. powodziowy, 37 Domaniew Zian 3,0 1,5 45,0 retencja, wędkar- stwo

p. powodziowy, 38 Gajówka Kucinka 2,5 1,5 37,5 retencja

p. powodziowy, 39 Psary Rów 2,0 1,5 30,0 retencja

p. powodziowy, 40 Woźniki Rów 2,5 1,5 37,5 retencja

Źródło: opracowanie własne na podstawie Wojewódzkiego programu małej retencji dla województwa łódzkiego 6.4.1.2. WODY PODZIEMNE Na terenie gminy Dalików wydziela się dwa podstawowe użytkowe poziomy wód podziemnych: czwarto- rzędowy i górnokredowy. Wody podziemne występują także w utworach trzeciorzędowych i dolnokredowych, to jednak nie mają one znaczenia dla potrzeb zaopatrzenia w wodę: w trzeciorzędzie z uwagi na jego ograni- czony zasięg występowania, natomiast w dolnej kredzie ze względu na zbyt dużą głębokość zalegania warstw wodonośnych. Utwory górnej kredy na terenie gminy Dalików cechują się korzystnymi parametrami wydajno- ściowymi. Wody podziemne w utworach czwartorzędowych gromadzą się w osadach piaszczystożwirowych występu- jących w dolinach rzecznych oraz na wysoczyznach. Są to wody porowe. Warstwy wodonośne w dolinach rzecznych prowadzą wody o zwierciadle swobodnym, płytko występują- cym w stosunku do powierzchni terenu. Są one zasilane poprzez infiltrację wód opadowych i powierzchniowych oraz drogą dopływu podziemnego z otaczających doliny wysoczyzn. Są to wody podatne na zanieczyszczenia. Przy wysokich stanach wód powierzchniowych ujawnia się pierwszy rodzaj zasilania, natomiast przy niskich stanach uruchamia się zwiększony dopływ podziemny, a to powoduje drenaż warstw wodonośnych z otaczających doliny rzeczne wysoczyzn. Miąższość wodonośnych warstw w dolinach rzecznych osiąga kilka metrów. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 38 – Poz. 1869

Wody podziemne na wysoczyznach gromadzą się w osadach piaszczysto-żwirowych występujących bezpo- średnio od powierzchni terenu nad glinami, wśród glin zwałowych oraz pod nimi. Wody w warstwie wodono- śnej, występującej nad glinami, cechują się swobodnym zwierciadłem, na ogół płytko zalegającym w stosunku do powierzchni terenu. Podobnie jak warstwy wodonośne w dolinach rzecznych, warstwa nadglinowa zasilana jest bezpośrednio przez opady atmosferyczne, więc zazwyczaj są to wody niskiej jakości. Z tej warstwy wody ujmują gospodar- skie studnie kopane. Warstwy śródglinowa i podglinowa, z reguły posiadają napięte zwierciadło. Miąższość ich jest zróżnicowa- na. Na ogół znaczne miąższości kompleksów piaszczysto-żwirowych obserwuje się w rejonach pagórkowatych. Najczęściej uzyskiwane wydajności wynoszą 30 - 80 m3/h, natomiast w części zachodniej – od 10 do 30 m3/h i tylko sporadycznie osiąga się wydajności wyższe. Podobnie, jak w całym powiecie, utwory górnokredowe stanowią podstawowy poziom użytkowy w gminie Dalików. Głównie na tym poziomie opiera się zaopatrzenie w wodę ludności i przemysłu. Większość ujęć wód podziemnych założona jest w utworach górnej kredy. Gmina Dalików występuje w obrębie Jednolitych Części Wód Podziemnych nr 72 (na podstawie nowego podziału obszaru Polski na 172 części wód podziemnych). Tabela 8. Charakterystyka JCWPd nr 72.

Powierzchnia 1831.0

Dorzecze Odry

Gminy na terenie województwa łódzkiego w obrębie Dalików, Poddębice (miasto), Poddębice (obszar wiejski), JCWPd Uniejów (miasto), Uniejów (obszar wiejski), Wartkowice, Zadzim

Liczba pięter wodonośnych 2

Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 39 – Poz. 1869

Rysunek 9. Lokalizacja JCWPd nr 72. Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna Na szczeblu krajowym monitoringiem wód podziemnych zajmuje się GIOŚ, natomiast na szczeblu regionalnym WIOŚ, uzupełniając pomiary prowadzone w skali kraju. Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryte- riów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 85). Klasyfikacja ele- mentów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć klas jakości wód podziemnych:  Klasa I – wody bardzo dobrej jakości, w których: a) wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów za- chodzących w wodach podziemnych i mieszczą się w zakresie wartości stężeń charakterystycznych dla badanych wód podziemnych (tła hydrogeochemicznego), b) wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka:  Klasa II – wody dobrej jakości, w których: a) wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów za- chodzących w wodach podziemnych, b) wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby:  Klasa III – wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyż- szone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka,  Klasa IV – wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są pod- wyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka,  Klasa V – wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 40 – Poz. 1869

W poniższej tabeli przedstawiono wyniki pomiarów jednolitej części wód podziemnych znajdującej się na terenie gminy Dalików. Tabela 9. Ocena jednolitych części wód podziemnych znajdujących się na terenie gminy Dalików.

Ryzyko nieosią- Nr JCWPd Stan chemiczny Stan JCWPd Cel środowiskowy gnięcia celów śro- dowiskowych

dobry stan chemiczny, 72 DOBRY DOBRY Niezagrożona dobry stan ilościowy

Źródło: WIOŚ Łódź, Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry Stan JCWPd na terenie gminy Dalików oceniono jako dobry. Wody te nie są także zagrożone nieosiągnię- ciem celów środowiskowych. 6.4.2. ANALIZA SWOT

GOSPODAROWANIE WODAMI

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- istniejące zasoby wód powierzchniowych i podziemnych - brak ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez - zły stan wód powierzchniowych na terenie gminy wody podziemne - ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych przez - dobry stan wód podziemnych wody powierzchniowe zlokalizowane na terenie gminy - brak zagrożenia powodzią

SZANSE ZAGROŻENIA

- regulacje ogólnokrajowe i międzynarodowe zobowiązujące do podniesienia jakości środowiska - spływy z gleb, na których stosowane są środki ochrony - edukacja ekologiczna mieszkańców w zakresie ochrony roślin obciążające wody powierzchniowe i podziemne jakości wód i racjonalnego korzystania z zasobów wodnych

6.4.3. ZAGROŻENIA Poważnym źródłem zanieczyszczenia wód w gminie Dalików są zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia rolniczego. Są one odprowadzane do wód w sposób niezorganizowany, trudny do określenia pomiarowego. Zanieczyszczenia te powstają na skutek stosowania nawozów mineralnych i organicznych oraz chemiczna ochrona roślin. Transport tych substancji z terenu zlewni odbywa się przez wody roztopowe, opadowe i infil- tracyjne na całej długości rzeki. Istotny wpływ na stan wód wywołuje również intensywna hodowla zwierząt prowadzona na tym terenie. Powyższy zespół zagrożeń doprowadza do nadmiernego wzbogacenia wód w substancje biogenne. Przeżyźnienie wód powoduje nadmierny rozwój organizmów, a ich masowy rozkład obniża parametry biochemiczne wód. Zagrożenie dla wód na terenie gminy stanowi nieuporządkowana gospodarka ściekami komunalnymi na terenach wiejskich. Lokalnie na jakość wód negatywny wpływ ma również funkcjonowanie dróg o dużym natężeniu komunika- cyjnym. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 41 – Poz. 1869

6.5. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA 6.5.1. STAN WYJŚCIOWY Zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy Dalików z sieci wodociągowej korzysta 99,3% mieszkańców. Charakterystyka sieci wo- dociągowej została przedstawiona w poniższej tabeli. Gmina Dalików posiada jeden z wyższych wskaźników zwodociągowania w województwie łódzkim Tabela 10. Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie gminy Dalików (stan na 31.12.2017 r.).

Lp. Wskaźnik Jednostka Wartość

1 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 161,2

Przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych 2 szt. 1430 i zbiorowego zamieszkania

3 Woda dostarczona gospodarstwom domowym dam3 157,0

4 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 3875

5 % ludności korzystający z instalacji % 99,3

6 Zużycie wody na jednego mieszkańca m3 40,4

Źródło: BDL Znaczny rozwój w zakresie budowy nowych wodociągów nastąpił od 1991 roku i trwa do dziś. Wodociągi budowane po tym roku wykonywane są z rur PCV. Funkcjonujące na terenie gminy systemy wodociągów wiejskich oparte są o ujęcia wód podziemnych wykonane w miejscowościach: Dalików, Zdrzychów. Ujęcie wody dla wodociągu Dalików posiada zespół dwóch czwartorzędowych studni w Dalikowie o zatwierdzonych zasobach w kat. B w ilości Q=55,8 m3/h przy depresji 4,15 m. Ujęcie wody dla wodociągu Zdrzychów posiada ze- spół dwóch górnokredowych studni w Zdrzychowie o zatwierdzonych zasobach w kat.B w ilości Q=65,4 m3/h przy depresji 7,40 m. Ujęcie Budzynek jest ujęciem czwartorzędowym, w kategorii B, Q=15 m3/h, przy depresji 4,0 m. Ujęcia głębinowe wód podziemnych, zaopatrujące mieszkańców w wodę pitną zlokalizowane są we wsiach: Dalików, Zdrzychów i Budzynek. Na pograniczu gminy Dalików i Parzęczew znajduje się ujęcie wody „Boruta” - Zgierz w Sokolej Górze. Ujęcie składa się z 6 studni głębinowych, w tym 4 zlokalizowanych na terenie gminy Dalików (wieś Bardzy- nin, Gajówka). W latach 80-tych opracowana została koncepcja zagospodarowania ujęcia, obejmująca budową stacji uzdatniania wody na terenie gminy Parzęczew oraz poprowadzenie rurociągów przemysłowych do Zgie- rza. Koncepcja nie została zrealizowana i obecnie ujęcie w Sokolej Górze pozostaje w dyspozycji miasta Zgie- rza, jako alternatywne źródło wody. Melioracje Na terenie gminy Dalików znajdują się urządzenia melioracji wodnych terenów rolnych o funkcjach od- wadniających. Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi Delegatura w Poddę- bicach obszar zmeliorowany urządzeniami melioracji wodnych szczegółowych zajmuje powierzchnię 3169,44 ha (36%). Gmina posiada 2381,02 ha zmeliorowanych gruntów ornych oraz 788,42 ha zmeliorowanych użytków zielonych. Sieć drenarska obejmuje obszar 2660,15 ha, z czego 2340,82 ha na terenach ornych oraz 319,33 ha na użytkach zielonych. Melioracje są niewystarczające. Nie zmeliorowane są grunty wsi Sarnówi Gajówka. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 42 – Poz. 1869

Długość rowów melioracyjnych wynosi ponad 113 km. Natomiast ziemne stawy rybne zajmują powierzch- nię 138,80 ha. Tylko rzeka Bełdówka (bez dopływów) posiada naturalny przepływ. Pozostałe cieki przepływa- jące przez teren gminy Dalików są uregulowane i włączone w sieć melioracji. Większość zmeliorowanych (ok. 60%) użytków rolnych w gminie objętych jest działalnością Gminnej Spółki Wodnej, w zakresie konserwacji urządzeń melioracyjnych (usuwanie awarii sieci drenarskiej, utrzymy- wanie rowów melioracyjnych). Sieć kanalizacyjna Gmina Dalików w większości miejscowości nie posiada uporządkowanej gospodarki wodno – ściekowej. Charakterystykę sieci kanalizacyjnej na terenie gminy przedstawiono w poniższej tabeli. W roku 2018 sieć kanalizacyjna została wybudowana w miejscowości Dalików. Tabela 11. Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Dalików (stan na 31.12.2017 r.).

Lp. Wskaźnik Jednostka Wartość

1 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 4,25

Przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych 2 szt. 51 i zbiorowego zamieszkania

3 Ścieki odprowadzone dam3 -

4 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba -

Źródło: BDL Ze względu na rolniczy charakter gminy, głównym źródłem zanieczyszczeń wszystkich wód podziemnych są ścieki bytowo-gospodarcze. Nieczystości gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych i okresowo wy- wożone. W 2018 r. istniało na terenie gminy 256 bezodpływowych zbiorników oraz 193 przydomowych oczyszczalni ścieków. Oczyszczanie ścieków Na terenie gminy funkcjonują trzy oczyszczalnie ścieków:  Biologiczno-Mechaniczna Oczyszczalnia Ścieków w Sarnowie (Ilość odbieranych ścieków ok. 11 m3/dobę; Przepustowość [m3/d]. 12,1 m3/d, obciążenie RLM]),  Biologiczno -Mechaniczna Oczyszczalnia Ścieków w Dalikowie (Ilość odbieranych ścieków ok. 4,7 m3/dobę; Przepustowość [m3/d]. 5,6 m3/d, obciążenie [RLM]),  Biologiczno Oczyszczalnia Ścieków w Domaniewie (Ilość odbieranych ścieków ok. 5 m3/dobę; Przepusto- wość [m3/d]. 7,6 m3/d, obciążenie [RLM). W czerwcu 2019 planowana jest do oddania oczyszczalnia ścieków miejscowości Dalików o następujących parametrach:  Przepustowość max. 84 m3/d,  Przepustowość śr. 60 m3/d,  Obciążenie RLM= 850. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 43 – Poz. 1869

6.5.2. ANALIZA SWOT

GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- istniejące oczyszczalnie ścieków - brak skanalizowania gminy - wysoki poziom zwodociągowania gminy

SZANSE ZAGROŻENIA

- nieprawidłowa gospodarka ściekami na terenie gminy - bieżąca modernizacja sieci wodociągowo – kanalizacyjnej - nieszczelne zbiorniki bezodpływowe - rozbudowa sieci kanalizacyjnej - brak działań w zakresie rozbudowy sieci wodociągowo - kanalizacyjnej

6.5.3. ZAGROŻENIA W związku z niskim skanalizowaniem gminy Dalików ścieki gromadzone są najczęściej w zbiornikach bez- odpływowych, które w dużej części są nieszczelne, a w krańcowych sytuacjach nie posiadają dna. Ścieki byto- we z tych zbiorników niejednokrotnie wywożone są na pola, do lasu albo do cieków wodnych wyczerpując ich zdolność do samooczyszczania. Do głównych zagrożeń w zakresie gospodarki wodno – ściekowej należy brak działań w zakresie rozbudowy sieci kanalizacyjnej powodujące zanieczyszczenia wód oraz innych komponentów środowiska na terenie gminy. 6.6. ZASOBY GEOLOGICZNE 6.6.1. STAN WYJŚCIOWY Warunki środowiska geograficznego Pod względem geograficznym gmina Dalików położona jest na Niżu Polskim. Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne według Kondrackiego (Geografia fizyczna Polski) obszar gminy należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowicji Niziny Środkowopolskie. Gmina położona jest w obszarze mezoregionów: Wysoczyzny Łaskiej oraz od północy Kotliny Kolskiej. Tereny te tworzą rozległe rów- niny morenowe stanowiące dolinę Warty i Neru. Cały makroregion ma rzeźbę terenu kształtowaną zasięgiem lodowca stadiału Warty, modyfikowaną w różnym stopniu procesami denudacyjnymi. Teren jest w większości mało zróżnicowany, kształtowany układem dolin cieków prowadzących wody w kierunku północnym i zachodnim do Neru. Wyrazistsze uformowania (moreny i pagórki kemowe) występują w układzie równoleżniko- wym między Włodzimierzowem a Krzemieniewem, z zachowaniem spadków w kierunku zachodnim.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 44 – Poz. 1869

Rysunek 10. Położenie gminy Dalików wg podziału Kondrackiego Źródło: Program Ochrony Środowiska dla gminy Dalików na lata 2010 – 2013 z perspektywą do roku 2017 Warunki geologiczne terenu Gmina Dalików położona jest w obrębie jednostki geologiczno-strukturalnej zwanej Synklinorium Łódzkim (Niecką Łódzką) w jej osiowej części. Niecka Łódzka przebiega przez obszar województwa łódzkiego z pół- nocnego-zachodu na południowy - wschód i nazwana jest także Synklinorium Szczecińsko – Łódzko – Mie- chowskim. Gmina położona jest w obrębie występowania wychodni mezozoicznych kredy górnej, natomiast w podłożu na głębokości 1300 – 1600 m pod terenem występuje kreda dolna stanowiąca na obszarze wschodniego frag- mentu gminy GZWP 401 pod nazwą niecka łódzka. Prowadzi on wody porowe w piaskowcach albu. Ze wzglę- du na urozmaiconą powierzchnię utworów mezozoicznych w zagłębieniach osadziły się utwory czwartorzędu. Nie występują tu utwory trzeciorzędu. W okresie plejstocenu obszar został przykryty utworami glacjalnymi w postaci glin zwałowych, a następnie glacyfluwialnymi w postaci różnorodnych piasków i mułków. W tym okresie powstawały na równinach morenowych kemy, sandry a w dolinach gromadziły się piaski i mułki. W holocenie tworzyły się wydmy a w dolinach i zagłębieniach bezodpływowych powstawały torfowiska. Miąż- szość utworów czwartorzędu wynosi około 30 m, kredy górnej ponad 1000 m. Kreda dolna występuje na głę- bokościach 1200 – 1400 m. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 45 – Poz. 1869

Rysunek 11. Położenie gminy Dalików w układzie geologicznym Źródło: Program Ochrony Środowiska dla gminy Dalików na lata 2010 – 2013 z perspektywą do roku 2017 Zagrożenie osuwania się mas ziemnych W zakresie zagrożenia osuwania się mas ziemnych w gminie Dalików nie stwierdzono występowania tere- nów osuwiskowych (zgodnie z danymi Państwowego Instytutu Geologicznego - baza danych geologicznych SOPO). 6.6.1.1. SUROWCE MINERALNE Mając na uwadze uwarunkowania geologiczne terenu gminy Dalików założyć można, że na jej terenie wy- stępują następujące grupy surowców mineralnych:  surowce ilaste,  surowce okruchowe,  torfy. Do surowców ilastych zalicza się: iły trzeciorzędowe – plioceńskie oraz gliny zwałowe. Do surowców okru- chowych należy zaliczyć kruszywa naturalne: piaski, żwiry i piaski ze żwirem (pospółki). Surowce te wykorzy- stywane są do różnych celów w budownictwie. Na terenie gminy Dalików występują piaski wydmowe, rzeczne oraz akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej. Piaski wydmowe występują w formach nieregularnych o różnej miąższości, przeważnie porośniętych lasa- mi. W dolinach rzecznych występują złoża piasków. Są to na ogół czyste piaski kwarcowe. Piaski lodowcowe i wodnolodowcowe występują na wysoczyznach w formie różnej wielkości płatów. Są to przeważnie piaski drobnoziarniste z zawartością pyłów mineralnych. Lokalnie posiadają domieszkę żwirów. Występujące lokalnie złoża torfów ze względu na małą miąższość podkładów torfowych oraz popielność powyżej 20% zaliczono do pozabilansowych. Ze względu na rolę torfów w bilansie wodnym i ich wysokie Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 46 – Poz. 1869

walory przyrodnicze należy rozpatrzyć objęcie tych miejsc aktywna ochroną, niż traktować je jako potencjalne źródło kopaliny. Na terenie gminy Dalików zostały rozpoznane i udokumentowane następujące złoża kruszywa naturalnego przedstawione w poniższej tabeli. W roku 2017 prowadzono wydobycie tylko w obrębie złoża Zagrodniki. Tabela 12. Złoża kopalin na terenie gminy Dalików.

Złoża geologiczne Stan Nazwa złoża Kopalina Wydobycie [t] bilansowe [t] zagospodarowania

KRUSZYWA złoże rozpoznane Brudnów I 367 - NATURALNE szczegółowo

KRUSZYWA złoże eksploatowane Budzynek 763 - NATURALNE okresowo

KRUSZYWA złoże eksploatowane Dąbrówka I 10 - NATURALNE okresowo

KRUSZYWA złoże rozpoznane szcze- Kazimierzów 519 - NATURALNE gółowo

KRUSZYWA złoże rozpoznane szcze- Kontrewers II - - NATURALNE gółowo

KRUSZYWA złoże eksploatowane Przekora I 35 - NATURALNE okresowo

KRUSZYWA eksploatacja złoża Psary II 88 - NATURALNE zaniechana

KRUSZYWA Zagrodniki 48 5 złoże zagospodarowane NATURALNE

KRUSZYWA złoże eksploatowane Złotniki 60,7 - NATURALNE okresowo

Źródło: Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31.XII.2017 r. 6.6.2. ANALIZA SWOT

ZASOBY GEOLOGICZNE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- złoża na terenie gminy Dalików - tereny poeksploatacyjne

SZANSE ZAGROŻENIA

- przemyślane działanie i korzystanie z zasobów - nielegalna eksploatacja kopalin geologicznych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 47 – Poz. 1869

6.6.3. ZAGROŻENIA Do podstawowych problemów związanych z eksploatacją kopalin na terenie gminy Dalików zaliczyć można nielegalne wydobycie surowców, głównie kruszyw – bez posiadania stosownych koncesji, w sposób niezgodny ze sztuką i niegwarantujący zepsucia złoża oraz naruszający zasady ochrony środowiska i przyrody. 6.7. GLEBY 6.7.1. STAN WYJŚCIOWY W poniższej tabeli przedstawiono strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy Dalików. Tabela 13. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Dalików.

Kierunek wykorzystania gruntu Powierzchnia [ha] % powierzchni gminy

Użytki rolne ogółem, 9 512 82,99 w tym grunty orne 6 959 60,71

Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione 1 527 13,32

Grunty pod wodami 23 0,20

Grunty zabudowane i zurbanizowane 267 2,33

Nieużytki 130 1,13

Tereny różne 3 0,03

Razem 9720 100%

Źródło: BDL

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 48 – Poz. 1869

Rysunek 12. Użytkowanie terenu w gminie Dalików Źródło: Program Ochrony Środowiska dla gminy Dalików na lata 2010 – 2013 z perspektywą do roku 2017 Użytki rolne (grunty orne, sady, łąki, pastwiska) zajmują w gminie Dalików 9512,00 hektarów, co stanowi 82,99% powierzchni. Ochronie podlegają gleby klas III (wyższe klasy bonitacyjne na terenie gminy nie występują). Zlokalizowane są one w rejonie miejscowości Sarnów, Dalikowa, Brudnowa. Na terenie gminy występuje również inna grupa gleb chronionych – gleby pochodzenia organicznego. Znajdują się one niemal wyłącznie w dolinach rzecznych na całym obszarze gminy, z największymi skupiskami w południowej części w dolinie rzeki Bełdówki i jej dopływów oraz w części północnej – w widłach dwóch cieków tworzących rzekę Gnidę. Na terenie gminy dominują gleby słabe. Pod względem bonitacyjnym klasyfikowane są od III do VI klasy na gruntach ornych i użytkach zielonych. Na terenie gminy nie występują gleby klas najwyższych – I i II klasy bonitacyjnej. Gleby III klasy bonitacyjnej zajmują zaledwie 6% powierzchni gleb gminy Dalików. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 49 – Poz. 1869

Wykres 3. Struktura gruntów według klas bonitacyjnych. Źródło: Wykaz gruntów – dane Starostwo Powiatowe w Poddębicach Na terenie gminy Dalików przeważają gleby kwaśne i bardzo kwaśne stanowiąc łącznie 87% wszystkich gleb. Zmiany degradacyjne gleb, objawiające się zakwaszeniem wpływają na zmniejszenie i pogorszenie jakości uzyskiwanych plonów.

Wykres 4. Odczyn gleb gminy Dalików. Źródło: Opracowanie własne. Potrzeby wapnowania – 80% Wn* gleb:  konieczne – 42,  potrzebne – 31,  wskazane – 13,  ograniczone – 6, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 50 – Poz. 1869

 zbędne – 8. Zawartość fosforu w glebie – 57% Wn*:  bardzo niska – 8,  niska – 30,  średnia – 38,  wysoka – 13,  bardzo wysoka – 11. Zawartość potasu w glebie – 86% Wn*:  bardzo niska – 30,  niska – 49,  średnia – 14,  wysoka – 4,  bardzo wysoka – 2. Zawartość magnezy w glebie - 62% Wn*:  bardzo niska – 28,  niska – 20,  średnia – 30,  wysoka – 14,  bardzo wysoka – 9. Wn* - wskaźnik bonitacji negatywnej (suma procentów gleb wymagających wapnowania koniecznego i potrzebnego oraz 50% gleb o wapnowaniu wskazanym). Na terenie gminy Dalików nie ma zlokalizowanego punktu pomiarowego w ramach prowadzonego Monitoringu chemizmu gleb ornych Polski. 6.7.2. ANALIZA SWOT

GLEBY

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- stosowanie środków ochrony roślin i nawozów w rolnictwie

- gleby III klasy bonitacyjnej występujące na terenie gminy - przewaga gleb słabych klas bonitacyjnych - brak gleb I i II klasy - przewaga gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych

SZANSE ZAGROŻENIA

- edukacja ekologiczna mieszkańców w zakresie ochrony - degradacja gleb związana z rolnictwem powierzchni ziemi - zakwaszenie gleb - rozwój ekologicznego rolnictwa - zanieczyszczenia gleb związane z transportem

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 51 – Poz. 1869

6.7.3. ZAGROŻENIA Z uwagi na fakt, iż znaczna przeważająca część gminy Dalików to tereny uprawne, istotny wpływ na środowisko glebowe ma rolnictwo. Wynika to z faktu, iż obejmuje ono swoim oddziaływaniem duży obszar i powoduje zasadnicze zmiany w środowisku naturalnym. Najbardziej istotne zagrożenia związane z rolniczym użytkowaniem gruntów to:  stosowanie na całej powierzchni upraw polowych środków ochrony roślin, powodujące ubożenie i zanikanie roślinności segetalnej,  zakwaszenie gleb na terenie gminy Dalików,  dewastacja i degradacja gleb. Zwiększenie kwasowości gleby, jej struktury, obniżenie jakości i ilości próchnicy powoduje spadek żyzności i urodzajności gleby prowadząc w efekcie do jej degradacji. Degradacja gleb spowodowana jest zarówno negatywnym oddziaływaniem człowieka na środowisko jak i naturalnymi procesami takimi jak zmiany klimatyczne, zmiany szaty roślinnej, naturalna erozja itp. W porównaniu jednak do niszczącej działalności człowieka polega na wyjaławianiu gleby ze składników pokarmowych, naruszeniu równowagi jonowej, zakwaszeniu lub alkalizacji poprzez nieumiejętne nawożenie, zasolenie, przesuszenie lub zawodnienie czy zniekształcenie rzeźby terenu. Wśród czynników pochodzenia antropogenicznego istotny wpływ na zanieczyszczenie gleb mają emisję pyłów i gazów ze źródeł przemysłowych, energetycznych i motoryzacyjnych, górnictwo, zwłaszcza odkrywkowe i wydobycie surowców chemicznych, a także niewłaściwe składowanie odpadów i niewłaściwa gospodarka rolna. Terenami najbardziej narażonymi na ciągłe, ponadnormatywne zanieczyszczenie są obszary wzdłuż szlaków komunikacyjnych. W wyniku spalania paliw powstają szkodliwe tlenki azotu, węglowodory i pierwiastki śladowe, w tym ołów. Eksploatacja dróg i pojazdów jest przyczyną przenikania do gleby związków organicznych i metalicznych: kadmu, niklu, miedzi i cynku. Niebezpieczne są również kolizje drogowe z udziałem pojazdów transportujących substancje niebezpieczne, które powodują lokalne zagrożenia dla środowiska glebowego przez skażenia substancjami ropopochodnymi, kwasami i innymi. 6.8. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW 6.8.1. STAN WYJŚCIOWY Podstawą prawną regulującą gospodarowanie odpadami na terenie województwa łódzkiego jest „Plan gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem lat 2023-2028”, jest to jeden z elementów służących do osiągnięcia celów założonych w polityce ekologicznej państwa oraz wypełnienie wymogu ustawowego wyrażonego w nowej ustawie o odpadach. Obowiązująca ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. (t.j. Dz. U. 2018 poz. 992 ze zm.) zniosła obowiązek opracowywania gminnych i powiatowych planów gospodarki odpadami.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 52 – Poz. 1869

Rysunek 13. Podział województwa łódzkiego na regiony gospodarki odpadami komunalnymi Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem lat 2023-2028 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 53 – Poz. 1869

Gmina Dalików należy do regionu pierwszego gospodarowania odpadami komunalnymi w województwie łódzkim, co przedstawia poniższy rysunek.

Rysunek 14. Gminy wchodzące w skład RGOK I wraz z lokalizacją regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem lat 2023-2028

Wykaz instalacji regionalnych na terenie Regionu Gospodarowania Odpadami Komunalnymi I przedstawiono w poniższych tabelach. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 54 – Poz. 1869

Tabela 14. Instalacje regionalne do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych

Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem lat 2023-2028 Tabela 15. Istniejąca regionalna kompostownia selektywnie zbieranych odpadów zielonych i innych odpadów ulegających biodegradacji

Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem lat 2023-2028

Tabela 16. Istniejące regionalne składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne

Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata 2016-2022 z uwzględnieniem lat 2023-2028 Gospodarka odpadami na terenie gminy Dalików System gospodarki odpadami komunalnymi działa poprawnie. Głównym celem gospodarki odpadami w gminie Dalików jest pozyskanie całkowitego strumienia odpadów komunalnych od wytwórców tych odpadów i zagospodarowanie go zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Gmina Dalików na bieżąco podejmuje działania, których celem jest objęcie wszystkich nieruchomości za- mieszkałych i niezamieszkałych gminnym systemem odbioru odpadów komunalnych. Na terenie gminy Dalików stosowany jest pojemnikowy system zbierania odpadów komunalnych. Selek- tywne zbieranie odpadów prowadzone jest „u źródła” oraz w punkcie selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK). Odpady komunalne z gminy odbierane są w systemie workowym oraz w systemie pojemnikowym. W systemie pojemnikowym odbierane są odpady komunalne zmieszane oraz pozostałości z sortowania. W systemie workowym odbierane są odpady komunalne zbierane w sposób selektywny:  Worek niebieski – papier i tektura, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 55 – Poz. 1869

 Worek zielony – szkło,  Worek żółty – tworzywa sztuczne, metale i opakowania wielomateriałowe,  Worek brązowy – odpady zielone. Ponadto na terenie gminy Dalików działa PSZOK, do którego mieszkańcy mogą w ramach opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi dostarczać we własnym zakresie odpady komunalne. Punkt mieści się w Dalikowie przy Placu Powstańców 1 i jest czynny w poniedziałki w godzinach 8.00 – 10.00. Osiągnięte poziomy recyklingu Osiągnięte poziomy recyklingu na terenie gminy w ostatnich latach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 17. Osiągnięte poziomy recyklingu na terenie gminy Dalików.

Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metalu, tworzyw sztucznych, szkła - wyrażone w%

2015 2016 2017 2018 2019 2020

Określone poziomy recyklingu na ko- lejne lata według Rozporządzenia Mi- 16 18 20 30 40 50 nistra Środowiska

Poziom osiągnięty przez gminę Dali- 28,66 24,94 25,20 ków

Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia innych niż niebez-

pieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych - wyrażone w%

Określone poziomy recyklingu na ko- lejne lata według Rozporządzenia Mi- 40 42 45 50 60 70 nistra Środowiska

Poziom osiągnięty przez gminę Dali- 100,00 100,00 100,00 ków

Dopuszczalny poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzo- nych w 1995 r. - wyrażony w%

Określone poziomy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do 50 45 45 40 40 35 składowania, według Rozporządzenia Ministra Środowiska

Poziom osiągnięty przez gminę Dali- 21,23 24,82 28,16 ków

Źródło: Urząd Gminy Dalików Jak wynika z przedstawionych powyżej danych, gmina Dalików w ostatnich latach wypełniła ustawowy ob- owiązek i osiągnęła wymagane poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku, a także ograniczenia ilości odpadów ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 56 – Poz. 1869

Gmina Dalików posiada opracowany Program Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Gminy Dali- ków na lata 2010-2032. Główne cele ww. programu to usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, dzięki czemu będzie możliwe skuteczne wyeliminowanie negatywnego wpływu i niebezpiecznych dla zdrowia skutków działania azbestu oraz likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Pro- gram wskazuje między innymi cele i zadania a także ramy prawne w odniesieniu do zagadnień gospodarowania azbestem. Program zawiera również aktualne dane w zakresie wyrobów zawierających azbest na terenie gminy Dalików oraz określa harmonogram realizacji działań. Tabela 18. Masa wyrobów azbestowych [kg] na terenie gminy Dalików.

Masa wyrobów azbesto- Razem Osoby fizyczne Osoby prawne wych [kg]

Zinwentaryzowane 3 110 254 3 062 630 47 624

Unieszkodliwione 263 937 257 595 6 342

Pozostałe do unieszkodli- 2 846 317 2 805 035 41 282 wienia

Źródło: Baza azbestowa Gmina Dalików corocznie prowadzi działania w zakresie usuwania wyrobów azbestowych. 6.8.2. ANALIZA SWOT

GOSPODARKA ODPADAMI

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- selektywna zbiórka odpadów - PSZOK na terenie gminy - wyroby azbestowe na terenie gminy - osiągnięte poziomy recyklingu

SZANSE ZAGROŻENIA

- niewystarczający poziom selektywnie zebranych odpa- - zwiększenie poziomów selektywnie zebranych odpadów i dów i odpadów bio odpadów bio - brak inwestycji związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych z terenu gminy

6.8.3. Zagrożenia Do zagrożeń jakie mogą wystąpić na terenie gminy Dalików, związanych z gospodarką odpadami można zaliczyć:  nieprawidłowe praktyki dotyczące gospodarowania odpadami przez mieszkańców (np. spalanie odpa- dów komunalnych, pozbywanie się odpadów w sposób niezgodny z przepisami prawa),  dzikie wysypiska śmieci,  niewystarczający poziom selektywnej zbiórki odpadów oraz mały poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania,  występowaniem wyrobów zawierających azbest. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 57 – Poz. 1869

6.9. ZASOBY PRZYRODNICZE 6.9.1. STAN WYJŚCIOWY 6.9.1.1. OBSZARY CHRONIONE Na terenie gminy Dalików występują następujące formy ochrony przyrody:  pomniki przyrody,  obszar chronionego krajobrazu. Obszar chronionego krajobrazu Część gminy Dalików położona jest w granicach Puczniewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Je- go powierzchnia w granicach gminy wynosi 2 738 hektarów. Na Puczniewski Obszar Chronionego Krajobrazu składa się między innymi 2 425 hektarów lasów oraz 3 218 hektarów użytków rolnych. Obszar obejmuje wy- różniające się krajobrazowo różne typy ekosystemów. Pomniki przyrody Na terenie gminy znajduje się 18 pomników przyrody, objętych ochroną na mocy Rozporządzenia Wojewo- dy Sieradzkiego z dnia 3 lutego 1998 r. w sprawie uznania za pomnik przyrody (Dz. Urz. Woj. Sieradzkiego Nr 3, poz. 9). Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Dalików przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 19. Pomniki przyrody na terenie gminy Dalików

Nazwa pomnika Lp. Lokalizacja Obowiązująca podstawa prawna przyrody/Opis

Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 Aleja Grabów Dalików, park zabytkowy 1 r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Zwyczajnych Działka 63/10 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Dalików, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 2 Jesion wyniosły r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Działka 63/10 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Dalików, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 3 Jesion wyniosły r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Działka 63/10 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Dalików, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 4 Jesion wyniosły r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Działka 63/24 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Grupa Drzew Dalików, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 5 6 Lip drobnolist- r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Działka 63/24 nych Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Dalików, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 6 Lipa drobnolistna r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Działka 63/24 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Dalików, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 7 Lipa drobnolistna r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Działka 63/24 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Dalików, przy drodze do m. Ga- 8 Dąb szypułkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 jówka dz. Nr 375 r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 58 – Poz. 1869

Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 9 Jesion wyniosły r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 10 Dąb szypułkowy r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 11 Topola biała r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 12 Dąb szypułkowy r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 13 Dąb szypułkowy r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Leśnictwo Mianów oddz. 6 a Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 14 Dąb szypułkowy r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. N - ctwo Poddębice Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 15 Klon zwyczajny r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 16 Topola biała r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Grupa Drzew Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 17 5 Dębów szypuł- r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 kowych Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Sarnów, park zabytkowy Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego 3 lutego 1998 18 Jesion wyniosły r w sprawie uznania za pomnik przyrody Dz. Urz. woj. dz. Nr 69 Sieradzkiego Nr 3, poz. 9

Źródło: RDOŚ w Łodzi, (stan na 03.10.2018 r.) Parki Szczególnie cenne zadrzewienia występują w obrębie zabytkowego parku w Dalikowie. Cennym drzewo- stanem charakteryzują się także parki wiejskie w Sarnowie i Gajówce. Obiekty w Dalikowie i Sarnowie obfitu- ją w drzewa o charakterze pomnikowym. 6.9.1.2. LASY Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, iż powierzchnia lasów na terenie gminy Dalików wynosi 1 500,31 ha, co daje lesistość na poziomie 13,1%. Wskaźnik lesistości dla omawianego obszaru jest zatem niższy niż średnia krajowa, która wynosi 30,0%. Strukturę gruntów leśnych na terenie gminy przedstawiono w poniższej tabeli.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 59 – Poz. 1869

Tabela 20. Struktura gruntów leśnych na terenie gminy Dalików.

Powierzchnia [ha]

Lasy publiczne, z czego: 712,01

Lasy publiczne Skarbu Państwa, z czego: 709,89

Lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych 709,39

Lasy publiczne Skarbu Państwa w zasobie Własności Rolnej SP 0,50

Lasy gminne 2,12

Lasy prywatne 788,30

Lasy ogółem 1 500,31

Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS Lasy gminy Dalików położone są na terenach o bardzo ubogich glebach, wśród których przeważają piaski. Najbardziej rozpowszechnionymi typami siedliskowymi lasów są bór świeży i bór mieszany świeży. Lasy pań- stwowe charakteryzują się przewagą nasadzeń sosnowych, lasy prywatne sosnowych i brzozowych zaś w za- głębieniach dolinnych olszowych. Obecnie prowadzona gospodarka leśna ukierunkowana jest na zróżnicowa- nie i wzbogacenie składu gatunkowego zadrzewień. Nadzór nad gospodarką leśną sprawuje Nadleśnictwo Poddębice oraz Nadleśnictwo Grotniki (obręb Bar- dzynin, Sarnów, Kontrewers). Nadleśnictwo Poddębice Udział siedlisk leśnych:  62% stanowią siedliska borowe, czyli z gatunkami iglastymi (sosną, jodłą, modrzewiem, i świerkiem),  37% stanowią siedliska lasowe, z panującymi gatunkami liściastymi (dębami, bukiem, olszą, brzozą i in.),  1% to olsy, czyli żyzne, bagienne lasy (z olszą, brzozą, dębem i jesionem). Pod względem wilgotności siedliska zajmują: suche 0,1%, świeże 86,3%, wilgotne i bagienne 13,6% powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna pospolita, zajmująca jako gatunek panujący 85% powierzchni leśnej, występując na wszystkich zinwentaryzowanych typach siedliskowych z wyjątkiem olsu jesionowego. Ponadto znaczenie gospodarcze ma dąb szypułkowy i bezszypułkowy (7,2%), brzoza brodawkowata (2,9%), olsza czarna (3,0%) oraz jodła pospolita (1%). Pozostałe gatunki panujące: modrzew europejski, świerk pospo- lity, sosna banksa, sosna czarna, sosna smołowa, sosna wejmutka, buk zwyczajny, dąb czerwony, klon jawor, jesion wyniosły, grab zwyczajny, topola czarna, topola osika, lipa drobnolistna, robinia akacjowa zajmują łącz- nie 0,9% powierzchni leśnej. Nadleśnictwo Grotniki Udział siedlisk leśnych na terenie nadleśnictwa:  50 proc. – borowe, czyli drzewostany z przewagą gatunków iglastych, najczęściej sosny i świerku,  48 proc. – lasowe, czyli drzewostany z przewagą gatunków liściastych,  2 proc. – olsy, czyli lasy porastające żyzne, bagienne tereny. Udział gatunków lasotwórczych na terenie nadleśnictwa:  79,5 proc. – sosna, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 60 – Poz. 1869

 6,6 proc. – dąb,  5,7 proc. – brzoza,  4,6 proc. – olsza. 6.9.2. ANALIZA SWOT

ZASOBY PRZYRODNICZE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- lesistość niższa od średniej krajowej - obszary cenne przyrodniczo i parki - dominacja zbiorowisk silnie zantropogenizowanych i ubogich

SZANSE ZAGROŻENIA

- możliwość uzyskania zewnętrznych środków finansowa- nych na realizację zadań związanych z ochroną zasobów - niska świadomość ekologiczna społeczeństwa przyrodniczych

6.9.3. ZAGROŻENIA Do zagrożeń na terenie gminy Dalików można zaliczyć proces urbanizacji postępujący na obszarach polnych co powoduje:  ubożenie składu florystycznego i zanik zespołów segetalnych,  wzrost udziału w zbiorowiskach roślinnych gatunków o szerokiej amplitudzie ekologicznej, głównie antropofitów, a zanik gatunków charakterystycznych,  zanik i spadek liczebności wielu gatunków ptaków dominujących na obszarach polnych oraz wymianę ich na gatunki synantropijne. Do zagrożeń siedlisk leśnych na terenie gminy Dalików należą:  Pożary – źródłem pożarów lasów z uwagi na rolniczy charakter gminy może być wypalanie traw. In- nym zagrożeniem jest niewłaściwa gospodarka leśna. Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpie- nia pożaru zaleca się przeprowadzanie akcji mających na celu edukacje ludności w zakresie przeciw- działania pożarom,  Szkodniki oraz pasożyty – choroby wywoływane przez owady oraz grzyby stanową duże zagrożenie dla terenów leśnych zwłaszcza, że w dalszym ciągu ich duża część to monokultury, które sprzyjają ich rozprzestrzenianiu. Zapobiega się temu zjawisku poprzez wprowadzania do zalesień domieszek innych gatunków drzew. 6.10. WPŁYW ZMIAN KLIMATU I ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI 6.10.1. WPŁYW ZMIAN KLIMATU Skutki zmian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, częstotliwości i nasilenia zjawisk ekstremalnych, wy- stępujące w ostatnich kilku dekadach pogłębiają się i z tego względu stały się przedmiotem zainteresowania rządów i społeczności międzynarodowej. Wyniki badań naukowych jednoznacznie wskazują, że zjawiska po- wodowane przez zmiany klimatu stanowią zagrożenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju wielu krajów na świecie, w tym także dla Polski. W Polsce przygotowano „Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obsza- rów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030” (SPA 2020) z myślą o zapewnieniu warunków stabilnego rozwoju społeczno-gospodarczego w obliczu ryzyk, jakie niosą ze sobą zmiany klimatu, ale również z myślą o wykorzystaniu pozytywnego wpływu, jaki działania adaptacyjne mogą mieć nie tylko na stan polskiego środowiska, ale również wzrost gospodarczy. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 61 – Poz. 1869

Wyniki prognoz pokazują, że do roku 2030 zmiany klimatu będą miały dwojaki, pozytywny i negatywny wpływ na gospodarkę i społeczeństwo. Wzrost średniej temperatury powietrza będzie miał pozytywne skutki m.in. w postaci wydłużenia okresu wegetacyjnego, skrócenia okresu grzewczego oraz wydłużeniu sezonu tury- stycznego. Dominujące są jednak przewidywane negatywne konsekwencje zmian klimatu. Ze zmianami klimatycznymi wiążą się niekorzystne zmiany warunków hydrologicznych. Wprawdzie roczne sumy opadów nie ulegają zasadniczym zmianom, jednak ich charakter staje się bardziej losowy i nierównomierny, czego skutkiem są dłuższe okresy bezopadowe, przerywane gwałtownymi i nawalnymi opadami. Poziom wód grunto- wych będzie się obniżał, co negatywnie wpłynie na różnorodność biologiczną i formy ochrony przyrody, w szczególności na zbiorniki wodne i tereny podmokłe. Zmiany będą do zaobserwowania również w porze zi- mowej, gdzie skróci się okres zalegania pokrywy śnieżnej i jej grubość. Jednocześnie efektem zmian klimatu będzie zwiększanie częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof, które będą miały istotny wpływ na obszary wrażliwe i gospodarkę kraju. Podstawowe znaczenie będą miały ulewne desz- cze niosące ryzyko powodzi i podtopień, a także osuwisk – głównie na obszarach górskich i wyżynnych, ale również na zboczach dolin rzecznych. Coraz częściej będzie można zaobserwować silne wiatry, a nawet towa- rzyszące im incydentalnie trąby powietrzne i wyładowania atmosferyczne, które mogą znacząco wpłynąć m.in. na budownictwo oraz infrastrukturę energetyczną i transportową. Bezpośrednie negatywne skutki zmian klimatu to również nasilenie się zjawiska eutrofizacji wód śródlądowych, zwiększenie zagrożenia dla życia i zdrowia w wyniku stresu termicznego i wzrostu zanieczyszczeń powietrza, większe zapotrzebowanie na energię elek- tryczną w porze letniej, zmniejszenie potencjału chłodniczego elektrowni czego skutkiem będzie spadek mocy produkcyjnej i wiele innych. Wpływ zmian klimatu: Niewłaściwa gospodarka przestrzenna, w szczególności inwestowanie na terenach zagrożonych, w tym w strefach zalewowych rzek oraz zbyt niska pojemność retencyjna naturalna jak i sztucznych zbiorników, nie tylko w dolinach rzek, ogranicza skuteczne działania w sytuacjach nadmiaru lub deficytu wód powierzchniowych. Istnieje ryzyko, że w przyszłości zjawiska te będą występować ze zwiększoną częstotliwością. Wyniki przeanalizowanych scenariuszy wskazują na zwiększone prawdopodobieństwo występowania powodzi błyska- wicznych wywołanych silnymi opadami mogących powodować zalewanie obszarów, na których nieodpowied- nio prowadzona jest gospodarka przestrzenna. 6.10.2. ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI Zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo Ochrony Środowiska (t.j. Dz. U. 2018 r. poz. 799 ze zm.) mówiąc o: a) „poważnej awarii – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem”, b) „poważnej awarii przemysłowej – rozumie się przez to poważną awarię w zakładzie”. Jak wynika z definicji poważnej awarii, jej źródłami mogą być:  procesy przemysłowe i magazynowanie substancji niebezpiecznych,  transport materiałów niebezpiecznych. Na obszarze gminy Dalików nie występują zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Zagrożenie na terenie gminy może stanowić także transport materiałów niebezpiecznych. Transport i stosowanie materiałów niebezpiecznych stwarzają niebezpieczeństwo ich niekontrolowanego uwolnienia do otoczenia, a także wystąpienia zapłonu i wybuchu. Skutkami tych zdarzeń mogą być: skażenie środowiska, zagro- żenie dla zdrowia i życia ludzi, zniszczenie konstrukcji budowlanych, rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obszary oraz wytworzenie dużej ilości gazów pożarowych. 6.10.3. DZIAŁANIA EDUKACYJNE W zakresie edukacji ekologicznej najważniejszym celem, który należy osiągnąć jest wykształcenie świado- mości ekologicznej i przekonanie ludzi o konieczności myślenia i działania według zasad ekorozwoju. Jest to Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 62 – Poz. 1869

cel dalekosiężny, wykraczający poza horyzont 2024 roku, do którego można się zbliżać poprzez stopniowe podnoszenie świadomości ekologicznej. Ustawa Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 799 ze zm.) narzuca obowiązek uwzględniania problematyki ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w programach nauczania wszystkich typów szkół, a także kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych. 7. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 7.1.CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE 7.1.1. CELE, KIERUNKI ZADANIA INTERWENCJI Dla obszarów wymagających interwencji wyznaczono cele, kierunki oraz zadania, które służyć mają poprawie stanu środowiska, co przedstawiono w poniższej tabeli. Oprócz tego wyznaczono zadania, które służyć mają ochronie i zachowaniu obecnego stanu pozostałych komponentów środowiska. Do każdego zadania przypisano jednostkę odpowiedzialną za wykonanie zadania, zaproponowano wskaźnik monitorowania oraz przypisano możliwe ryzyka, jakie wiążą się z realizacją danego zadania.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 63 – Poz. 1869

Tabela 21. Cele Programu ochrony środowiska, kierunki interwencji, zadania.

Wskaźnik Podmiot Obszar Cel Lp. Kierunek interwencji Zadania odpowie- Ryzyka interwencji długookresowy Wartość Wartość Nazwa dzialny bazowa docelowa

GŁÓWNE OBSZARY INTERWENCJI

Termomodernizacja - Nieotrzymanie Gmina Liczba ztermomodernizowanych budynków miesz- dofinansowania Dalików, budynków kalnych w gminie ze środków ze- mieszkańcy Dalików wnętrznych

Modernizacja źró- - Nieotrzymanie Gmina Liczba wymienionych źródeł spalania deł ciepła w budyn- dofinansowania Realizacja założeń Planu Dalików, paliw [szt.] kach mieszkalnych ze środków ze- Gospodarki Niskoemisyj- mieszkańcy nej dla Gminy Dalików na terenie gminy wnętrznych

- Nieotrzymanie Budowa i moderni- dofinansowania zacja oświetlenia Gmina Liczba opraw energooszczędnych [szt.] ze środków ze- Ochrona Spełnienie norm ulicznego (energo- Dalików wnętrznych klimatu jakości powietrza oszczędne) 1. i jakości atmosferycznego powietrza na terenie gminy Budowa instalacji do produkcji energii Liczba wymienionych źródeł spalania Ograniczenie niskiej Gmina - Brak zrealizo- ze źródeł odnawial- paliw [szt.] emisji na terenie gminy Dalików wania inwestycji nych na terenie gminy Dalików

Długość przebudowanych dróg gmin- Modernizacja dróg Gmina - Brak zrealizo- nych [km] gminnych Dalików wania inwestycji Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego Modernizacja i Powiat - Brak zrealizo- Długość przebudowanych dróg [km] przebudowa dróg Poddębicki wania inwestycji powiatowych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 64 – Poz. 1869

Tworzenie zabez- pieczeń przed od- działywaniem hała- su komunikacyjnego poprzez wpro- - brak wprowa- wadzanie odpo- Gmina dzania odpowied- Liczba rozpisanych przetargów na mo- wiednich zapisów w Dalików, dernizację/przebudowę dróg, które SIWZ uwzględnia- nich zapisów w uwzględniają takie zapisy jące m.in. monto- zarządcy SIWZ dróg wanie dźwiękosz- czelnych okien, kładzenie cichej Ograniczenie Podniesienie komfortu nawierzchni i bu- uciążliwości aku- życia mieszkańców gminy dowę ekranów 2. stycznej dla Zagrożenia poprzez eliminację zagro- akustycznych mieszkańców hałasem żeń hałasem gminy - Przedłużająca Aktualizacja inwen- się procedura Istnienie rejestru źródeł uciążliwości taryzacji źródeł Gmina wprowadzania akustycznej uciążliwości aku- Dalików zmian do przepi- stycznej sów prawa miej- scowego

Kontrola emisji hałasu do środowi- WIOŚ - Brak prowadze- Liczba przeprowadzonych kontroli [szt.] ska z obiektów w Łodzi nia kontroli działalności gospodarczej

Gromadzenie danych nt. instalacji Kontrola niejoni- Podniesienie komfortu Istnienie rejestru źródeł promieniowania emitujących pola Gmina zującego promie- życia mieszkańców - Pola elektroma- niowania elektro- elektromagnetycznego gminy poprzez eliminację elektromagnetyczne Dalików 3 gnetyczne magnetycznego do zagrożeń promieniowa- wymagających środowiska na niem elektromagnetycz- zgłoszeń terenie gminy nym Uwzględnienie - Przedłużająca Odpowiednie zapisy w planach zago- Gmina zapisów dotyczą- się procedura Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 65 – Poz. 1869

spodarowania przestrzennego cych ochrony przed Dalików wprowadzania ponadnormatyw- zmian do przepi- nym promieniowa- sów prawa miej- niem elektromagne- scowego tycznym w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gminy

- Brak prowadze- Prowadzenie stałe- nia monitoringu WIOŚ w Zrównoważone Liczba przeprowadzonych kontroli jako- go lokalnego Łodzi, inne - Zanieczyszcze- gospodarowanie ści wód na terenie gminy i regionalnego mo- jednostki nia ze strony wodami po- nitoringu wód mieszkańców wierzchniowymi i przedsiębiorców i podziemnymi Dobry stan wód po- Gospodarowa- umożliwiające wierzchniowych 4 i podziemnych Propagowanie zanie wodami zaspokojenie po- chowań sprzyjają- trzeb wodnych cych oszczędzaniu gminy przy wody przez działa- - Brak zaintere- Gmina utrzymaniu co Liczba akcji promocyjnych nia edukacyjno- sowania ze strony Dalików najmniej dobrego promocyjne (akcje, mieszkańców stanu wód kampanie skierowane do wszystkich grup społecznych) Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 66 – Poz. 1869

Bieżąca modernizacja sieci wodocią- Gmina - Brak realizacji Długość sieci wodociągowej [km] gowej Dalików inwestycji i kanalizacyjnej

Budowa przydo- - Brak kontroli Liczba przydomowych oczyszczalni mowych oczysz- Gmina nad przydomo- ścieków czalni ścieków na Dalików, wymi oczyszczal- i szam [szt.] terenie Gminy Dali- mieszkańcy niami ścieków i ków szambami

Budowa sieci kanalizacyjnej Gmina - Brak realizacji Długość sieci kanalizacyjnej [km] Podniesienie kom- w miejscowości Dalików inwestycji fortu życia miesz- Budzynek Woźniki kańców gminy Rozbudowa i moderniza- poprzez stworze- cja infrastruktury Gospodarka Budowa sieci kana- 5 nie nowoczesnej związanej wodno-ściekowa lizacyjnej infrastruktury z gospodarką wodno – Gmina - Brak realizacji Długość sieci kanalizacyjnej [km] w miejscowości związanej z go- ściekową Dalików inwestycji Złotniki i Krzemie- spodarką wodno- niew ściekową Rozbudowa sieci Gmina - Brak realizacji Długość sieci kanalizacyjnej [km] kanalizacyjnej Dalików, inwestycji w Dalikowie mieszkańcy

Budowa przyłączy Gmina - Brak realizacji Długość sieci kanalizacyjnej [km] kanalizacyjnych w Dalików, inwestycji Dalikowie mieszkańcy

Renowacja i mo- Gminna - Brak realizacji - dernizacja urządzeń Spółka inwestycji melioracyjnych Wodna Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 67 – Poz. 1869

Ochrona zasobów - brak kontroli złóż kopalin ponad złożami natu- Zapobieganie degradacji przez uwzględnia- Gmina Powierzchnia surowców naturalnych ralnymi, zasobów złóż naturalnych nie ich Dalików w dokumentach - degradacja za- planistycznych sobów złóż Racjonalne i efektywne go- Zasoby Uwzględnianie w 6 spodarowanie geologiczne miejscowych pla- zasobami kopalin - Przedłużająca Efektywne wykorzysty- nach zagospodaro- ze złóż się procedura wanie eksploatowanych wania przestrzenne- Odpowiednie zapisy w planach zago- Gmina wprowadzania złóż oraz ochrona zaso- go zapisów doty- spodarowania przestrzennego Dalików zmian do przepi- bów złóż nieeksploatowa- czących ochrony sów prawa miej- nych naturalnego ukształ- scowego towania powierzchni ziemi

- Brak zaintere- Wdrażanie zasad sowania właści- „Dobrych Praktyk Gmina Dali- cieli gruntów Rolnicy biorący udział w kampanii Rolniczych” oraz ków, właści-

promowanie rolnic- ciele gruntów - Brak zaintere- twa ekologicznego sowania inwesto- rów

- Brak prowadzenia monitoringu Łączna powierzchnia gruntów ornych na Polepszanie kultury Ochrona gleb przed de- Właściciele których stosowane jest zmianowanie rolnej oraz zmiano- - Niewłaściwe gradacją i dewastacją gruntów upraw [ha] wanie upraw użytkowanie ze 7 Gleby strony właścicieli Racjonalne wyko- gruntów rzystanie zasobów glebowych Instytut Brak prowadzenia Uprawy, monitoringu Liczba przeprowadzonych kontroli Prowadzenie moni- Nawożenia - Niewłaściwe jakości gleb na terenie gminy toringu jakości gleb i Gleboznaw- użytkowanie ze

stwa, Główny strony właścicieli Inspektorat gruntów Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 68 – Poz. 1869

Ochrony Środowiska

- Brak zainteresowania właści- Wspieranie i pro- Liczba działań w ramach realizacji Gmina cieli gruntów mowanie rolnictwa inwestycji Dalików ekologicznego - Brak zainteresowania inwesto- rów

Zwiększenie po- - Brak możliwości ziomu recyklingu - technicznych do przygotowania do realizacji zadania ponownego użycia następujących frak- - Ograniczenie Osiągnięty poziom recyklingu [%] cji odpadów komu- Mieszkańcy masy odpadów nalnych: papieru, komunalnych metali, tworzyw ulegających bio- sztucznych i szkła degradacji prze- oraz innych niż kazywanych do Gospodarka niebezpieczne składowania odpadami Racjonalne go- Prawidłowe prowadzenie 8 i zapobieganie spodarowanie gospodarki odpadami Uszczelnianie powstawaniu odpadami gminnego systemu - Brak możliwości odpadów technicznych do gospodarowania realizacji zadania odpadami komunalnymi – - Ograniczenie Gmina masy odpadów Osiągnięty poziom recyklingu [%] weryfikacja miesz- Dalików komunalnych kańców uchylają- ulegających bio- cych się degradacji prze- od obowiązku zło- kazywanych do żenia deklaracji i składowania wnoszenia opłat Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 69 – Poz. 1869

- Nieotrzymanie Gmina dofinansowania Usuwanie wyrobów Dalików, ze środków ze- Masa usuniętych wyrobów azbestowych Realizacja Programu azbestowych z mieszkańcy, wnętrznych [Mg] Usuwania Azbestu terenu gminy inne - Małe zaintere- jednostki sowanie miesz- kańców

- Dewastacja ze

Bieżąca pielęgnacja strony mieszkań- zasobów przyrodni- Gmina ców Powierzchnia obiektów i obszarów czych wraz Dalików, i turystów prawnie chronionych [ha] z ochroną obszarów RDOŚ - brak zgody i obiektów prawnie chronionych posiadaczy nieru- chomości

Modernizacja i urządzanie terenów zielonych, parków, Gmina - brak realizacji Powierzchnia terenów zielonych [ha] zieleńcowi skwe- Dalików inwestycji rów, nowe nasadze- Ochrona zieleni, zasobów nia drzew i krze- leśnych oraz obszarów wów o szczególnych walorach

przyrodniczych - Dewastacja ze

Zarządcy strony Ochrona zasobów Zasoby Zachowanie, od- lasów, mieszkańców, leśnych oraz pro- przyrodnicze tworzenie w tym lasów 9 wadzenie stałego - szkodniki, i zrównoważone Powierzchnia gruntów leśnych [ha] stanowiących monitoringu w celu - niekorzystne użytkowanie bio- własność zapobiegania zagro- warunki atmosfe- różnorodności Skarbu żeniom ryczne (wichury) i georóżnorodno- Państwa

ści oraz ochrona - pożary przyrody Uwzględnianie - Przedłużająca

Odpowiednie zapisy w planach zago- w miejscowych Gmina się procedura spodarowania przestrzennego Dalików planach zagospoda- wprowadzania rowania przestrzen- zmian do przepi- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 70 – Poz. 1869

nego zapisów doty- sów prawa miej- czących ochrony scowego

zadrzewień poprzez wymóg inwentary- zacji zieleni oraz przyjmowania w miarę możliwości zasady omijania istniejących drzew, przy projektowaniu oraz realizacji inwestycji budowy systemu komunikacyjnego

Uwzględnienie w planach zagospo- - Przedłużająca darowania prze- się procedura strzennego obsza- Odpowiednie zapisy w planach zago- Gmina wprowadzania rów przeznaczo- spodarowania przestrzennego Dalików zmian do przepi- nych pod zalesianie sów prawa miej- (słabe gleby V, VI scowego klasy oraz wielolet- Zwiększanie powierzchni nie odłogi) obszarów chronionych i leśnych Gmina Tworzenie nowych Powierzchnia obszarów prawnie chro- Dalików, - Brak działań w obszarów chronio- nionych [ha] RDOŚ, inne tym zakresie nych jednostki

Nadleśnic- Zalesianie gruntów - Brak środków Powierzchnia lasów [ha] two, Gmina porolnych finansowych Dalików

Minimalizacja Gmina Zagrożenia Zapobieganie skutkom Szkolenia z zakresu - brak zaintereso- potencjalnych Dalików, 10 poważnymi Liczba przeprowadzonych szkoleń poważnych awarii i za- ratowniczo- wania społeczeń- negatywnych OSP, inne awariami grożeniom naturalnym gaśniczego stwa skutków awarii jednostki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 71 – Poz. 1869

Zwiększenie świadomości ekologicznej społe- czeństwa gminy, Działania kształtowanie Edukacja Zwiększanie świadomości edukacyjne Gmina - Brak działań w 11 postaw proekolo- Liczba przeprowadzonych szkoleń ekologiczna ekologicznej w szkołach na tere- Dalików tym zakresie gicznych jego nie gminy mieszkańców oraz poczucia odpo- wiedzialności za jakość środowiska

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 72 – Poz. 1869

7.1.2. HARMONOGRAM RZECZOWO - FINANSOWY W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram rzeczowo-finansowy zadań własnych gminy Dalików oraz zadań monitorowanych, opracowany w celu ochrony środowiska na terenie gminy. Pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy. Natomiast pod zadaniami monitorowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków samorządów gminnych, instytucji i przedsiębiorstw, osób fizycznych oraz ze środ- ków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wyższego, bądź instytucji działają- cych na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom centralnym.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 73 – Poz. 1869

Tabela 22. Harmonogram realizacji zadań własnych oraz zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem

Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania (zł) odpowiedzialny Obszar Źródła Lp. Zadanie za realizację interwencji finansowania (+ jednostki 2019 2020 2021 2022 2023-2026 razem włączone)

Zadania własne

Termomodernizacja W miarę budynków mieszkal- Gmina Dalików, środki własne, dostępnych nych w gminie Dali- mieszkańcy środków inne środki ków

Modernizacja źródeł W miarę ciepła w budynkach Gmina Dalików, środki własne, dostępnych mieszkalnych na mieszkańcy środków inne środki terenie gminy Ochrona klimatu 1 Budowa instalacji do i jakości produkcji energii ze środki własne, powietrza źródeł odnawialnych Gmina Dalików 1 000 000 na terenie gminy inne środki Dalików

Budowa i modernizacja oświetlenia ulicz- środki własne, Gmina Dalików 120 000,00 nego (energoosz- inne środki czędne)

Modernizacja dróg środki własne, Gmina Dalików 2 000 000 gminnych inne środki Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 74 – Poz. 1869

Zadania monitorowane

Modernizacja i prze- W miarę Powiat Poddę- środki własne, budowa dróg powia- dostępnych bicki towych środków inne środki

Zadania własne

Tworzenie zabezpie- czeń przed oddziały- waniem hałasu komunikacyjnego poprzez wprowadzanie W miarę odpowiednich zapi- sów w SIWZ Gmina Dalików, potrzeb środki własne, i dostępnych uwzględniające m.in. zarządcy dróg inne środki montowanie dźwię- środków koszczelnych okien, finansowych kładzenie cichej nawierzchni i budowę Zagrożenia ha- 2 ekranów akustycz- łasem nych

W miarę Aktualizacja inwenta- potrzeb środki własne, ryzacji źródeł uciąż- Gmina Dalików i dostępnych inne środki liwości akustycznej środków finansowych

Zadania monitorowane

Kontrola emisji hała- su do środowiska z W miarę środki własne, WIOŚ w Łodzi obiektów działalności potrzeb inne środki gospodarczej Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 75 – Poz. 1869

Zadania własne

Gromadzenie danych nt. instalacji emitujących pola środki własne, Gmina Dalików 2 000,00 elektromagnetyczne inne środki wymagających zgło- szeń Pola elektro- 3 magnetyczne Uwzględnienie zapi- sów dotyczących ochrony przed po- nadnormatywnym Brak kosztów promieniowaniem dodatkowych, Gmina Dalików - elektromagnetycznym w ramach w miejscowych pla- prac nad pzp nach zagospodarowania przestrzennego gminy

Zadania własne i monitorowane

Prowadzenie stałego W ramach lokalnego WIOŚ w Łodzi, środki własne, monitoringu i regionalnego moni- inne jednostki inne środki toringu wód państwowego

Gospodarowanie 4 Propagowanie za- wodami chowań sprzyjających oszczędzaniu wody przez działania edu- środki własne, kacyjno-promocyjne Gmina Dalików 10 000,00 (akcje, kampanie inne środki skierowane do wszystkich grup społecznych) Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 76 – Poz. 1869

Zadania własne i monitorowane

Bieżąca modernizacja środki własne, sieci wodociągowej Gmina Dalików 1 500 000,00 i kanalizacyjnej inne środki

W miarę Budowa sieci kanalizacyjnej potrzeb środki własne, Gmina Dalików i dostępnych w miejscowości Bu- inne środki dzynek Woźniki środków finansowych

W miarę Budowa sieci kanalizacyjnej potrzeb środki własne, Gmina Dalików i dostępnych Gospodarka w miejscowości Złot- inne środki 5 wodno - niki i Krzemieniew środków ściekowa finansowych

W miarę Rozbudowa sieci Gmina Dalików, potrzeb środki własne, kanalizacyjnej i dostępnych mieszkańcy inne środki w Dalikowie środków finansowych

Budowa przyłączy Gmina Dalików, środki własne, kanalizacyjnych 200 000,00 mieszkańcy w Dalikowie inne środki

Renowacja i moder- Gminna Spółka W miarę Środki własne, nizacja urządzeń Wodna inne środki melioracyjnych potrzeb Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 77 – Poz. 1869

Budowa przydomowych oczyszczalni Gmina Dalików, W miarę środki własne,

ścieków na terenie mieszkańcy potrzeb inne środki Gminy Dalików

Zadania własne

Brak kosztów Ochrona zasobów dodatkowych, złóż kopalin poprzez w ramach uwzględnianie ich Gmina Dalików - prac nad pzp i w dokumentach pla- innymi do- nistycznych kumentami Zasoby geolo- 6 giczne Uwzględnianie w miejscowych pla- Brak kosztów nach zagospodaro- dodatkowych, wania przestrzenne- w ramach go zapisów dotyczą- Gmina Dalików - prac nad pzp i cych ochrony natu- innymi do- ralnego ukształto- kumentami wania powierzchni ziemi

Zadania własne i monitorowane

Wdrażanie zasad „Dobrych Praktyk Gmina Dalików, W miarę środki własne, Rolniczych” oraz właściciele inne środki promowanie rolnic- gruntów potrzeb twa ekologicznego

7 Gleby Polepszanie kultury Właściciele W miarę środki własne rolnej oraz zmiano- gruntów wanie upraw potrzeb Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 78 – Poz. 1869

Instytut Upra- wy, Nawożenia Prowadzenie monito- i Gleboznaw- W miarę środki własne stwa, Główny ringu jakości gleb potrzeb Inspektorat Ochrony Śro- dowiska

Wspieranie i promo- środki własne, wanie rolnictwa eko- Gmina Dalików 5 000 logicznego inne środki

Zadania własne

środki własne Gminy Dali- Usuwanie wyrobów Gmina Dalików, ków oraz dofi- azbestowych z terenu mieszkańcy, 1 500 000,00 nansowanie z gminy inne jednostki WFOSiGW w Łodzi

Gospodarka Uszczelnianie gmin- odpadami nego systemu 8 i zapobieganie gospodarowania powstawaniu odpadami komunal- odpadów nymi – W miarę dostępnych środki własne Gmina Dalików weryfikacja miesz- środków gminy Dalików kańców uchylających finansowych się od obowiązku złoże- nia deklaracji i wnoszenia opłat

Zadania monitorowane Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 79 – Poz. 1869

Zwiększenie poziomu recyklingu - przygotowania do ponownego użycia następują- cych frakcji odpadów W miarę środki własne, Mieszkańcy komunalnych: papie- możliwości inne środki ru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, oraz innych niż niebezpieczne

Zadania własne

Bieżąca pielęgnacja zasobów przyrodniczych wraz Gmina Dalików, środki własne, 20 000,00 z ochroną obszarów RDOŚ inne środki i obiektów prawnie

chronionych

9 Zasoby przy- Modernizacja i urzą- rodnicze dzanie terenów zielonych, parków, zieleń- Gmina Dalików 50 000,00 Środki własne cowi skwerów, nowe nasadzenia drzew i

krzewów

Uwzględnienie w Planach Zagospo- darowania Prze- Brak kosztów strzennego obszarów dodatkowych, przeznaczonych pod Gmina Dalików - w ramach zalesianie (słabe prac nad pzp gleby V i VI klasy

oraz wieloletnie odłogi)

Uwzględnianie Gmina Dalików Brak kosztów - Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 80 – Poz. 1869

w miejscowych pla- dodatkowych, nach zagospodarowa- w ramach nia przestrzennego prac nad pzp zapisów dotyczących ochrony zadrzewień poprzez wymóg in- wentaryzacji zieleni oraz przyjmowania w miarę możliwości zasady omijania ist- niejących drzew, przy projektowaniu oraz realizacji inwestycji budowy systemu komunikacyjnego

W miarę Tworzenie nowych Gmina Dalików, potrzeb i środki własne, obszarów chronio- RDOŚ, inne dostępnych inne środki nych jednostki środków finansowych

Zadania monitorowane

Ochrona zasobów Zarządcy lasów, W miarę leśnych oraz prowa- w tym lasów potrzeb i środki własne, dzenie stałego moni- stanowiących dostępnych inne środki toringu w celu zapo- własność Skar- środków biegania zagrożeniom bu Państwa finansowych

W miarę

Zalesianie gruntów potrzeb i środki własne, Nadleśnictwo dostępnych porolnych inne środki środków finansowych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 81 – Poz. 1869

Zadania własne i monitorowane Zagrożenia po- 10 ważnymi awa- Szkolenia z zakresu Gmina Dalików, Środki własne, riami ratowniczo- OSP, inne jed- 5 000,00 inne środki gaśniczego nostki

Zadania własne Edukacja ekolo- 11 Działania edukacyjne Środki własne, giczna w szkołach na terenie Gmina Dalików 10 000,00 inne środki gminy (WFOŚiGW)

Źródło: Opracowanie własne

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 82 – Poz. 1869

8. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA Realizacja zadań określonych w Programie Ochrony Środowiska wiąże się z wysokimi nakładami finansowymi. Wdrażanie Programu powinno być zatem możliwe dzięki stworzeniu odpowiedniego systemu finansowego. Podstawowymi źródłami finansowania są środki publiczne (budżetowe państwa, gminy lub pozabudżetowe instytucji publicznych), prywatne (np. fundusze inwestycyjne) oraz prywatno-publiczne (np. ze spółek handlowych z udziałem gminy). Do głównych instrumentów finansowych gminy w zakresie ochrony środowiska należą opłaty oraz kary za korzystanie ze środowiska. Potencjalne źródła finansowania zadań określonych w niniejszym Programie przedstawiono poniżej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) Publiczna instytucja finansowa, działająca jako państwowa osoba prawna. Głównym jej celem działania jest udzielanie wsparcia finansowego przedsięwzięciom służącym ochronie środowiska i gospodarce wodnej. Podstawą do przyjmowania i rozpatrywania wniosków o dofinansowanie są programy priorytetowe, które określają zasady udzielania wsparcia oraz kryteria wyboru przedsięwzięć. Listę priorytetowych programów NFOŚiGW zatwierdza corocznie Rada Nadzorcza NFOŚiGW. Zgodnie z „Listą priorytetowych programów NFOŚiGW na 2018 r.”, ustala się następujące programy: 1. Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi:  Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach,  Budowa, przebudowa i odbudowa obiektów hydrotechnicznych,  Inwestycje w gospodarce ściekowej poza granicami kraju, w zlewni rzeki Bug. 2. Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi:  Racjonalna gospodarka odpadami,  Ochrona powierzchni ziemi,  Geologia i górnictwo. 3. Ochrona atmosfery:  Poprawa jakości powietrza,  System zielonych inwestycji (GIS – Green Investment Scheme). 4. Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów:  Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej. 5. Międzydziedzinowe:  Wsparcie Ministra Środowiska w zakresie realizacji polityki ochrony środowiska,  Zadania wskazane przez ustawodawcę,  Wspieranie działalności monitoringu środowiska,  Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska z likwidacją ich skutków,  Edukacja ekologiczna,  Współfinansowanie programu LIFE,  SYSTEM - Wsparcie działań ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych przez partnerów zewnętrznych,  Wsparcie przedsięwzięć w zakresie niskoemisyjnej i zasobooszczędnej gospodarki,  Gekon – Generator Koncepcji Ekologicznych,  Wzmocnienie działań społeczności lokalnych dla zrównoważonego rozwoju, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 83 – Poz. 1869

 Wsparcie dla Innowacji sprzyjających zasobooszczędnej i niskoemisyjnej gospodarce. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi (WFOŚiGW) Podstawowym zadaniem wojewódzkich funduszy jest finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych i poza- inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważo- nego rozwoju. Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi przewidzianych do dofinansowania w roku 2018 OCHRONA PRZYRODY I RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ 1.1 Prace rewaloryzacyjne realizowane na terenach lub obiektach objętych ochroną, zgodnie z:  ustawą o ochronie przyrody,  ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – dotyczy terenów publicznie dostępnych. 1.2 Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę cennych siedlisk przyrodniczych, cennych gatun- ków zwierząt, roślin, grzybów i ich siedlisk na obszarach NATURA 2000, w parkach krajobrazowych, re- zerwatach, obszarach chronionego krajobrazu i na innych formach obszarowych ochrony przyrody. 1.3 Zwalczanie gatunków inwazyjnych. 1.4 Wspieranie rozwoju urządzonej zieleni na terenach zurbanizowanych. OCHRONA POWIETRZA 2.1 Inwestycje zmierzające do ograniczenia niskiej emisji oraz wzrostu efektywności energetycznej realizowane na terenach objętych programami ochrony powietrza. 2.2 Inwestycje w odnawialne źródła energii. GOSPODARKA ODPADAMI I OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI 3.1 Punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych. 3.2 Instalacje do doczyszczania selektywnie zebranych frakcji odpadów. 3.3 Instalacje do recyklingu poszczególnych frakcji materiałowych. 3.4 Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest. 3.5 Rekultywacja składowisk odpadów. 3.6 Selektywne zbieranie bioodpadów i instalacje do ich przetwarzania. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODNYMI 4.1 Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki ściekowej realizowanych w aglomeracjach ujętych w aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. 4.2 Budowa infrastruktury z zakresu gospodarki ściekowej na terenach o zabudowie rozproszonej. 4.3 Poprawa jakości wody pitnej oraz utrzymanie ciągłości jej dostaw poprzez budowę rozbudowę i moderni- zację stacji uzdatniania wody. 4.4 Przedsięwzięcia i działania ujęte w dokumentach strategicznych: Programie Wodno-Środowiskowym Kra- ju, Planie Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, Planie Utrzymania Wód, Planie Przeciwdziałania Skut- kom Suszy. 4.5 Utrzymanie i przebudowa urządzeń i obiektów hydrotechnicznych. INNE DZIAŁANIA OCHRONY ŚRODOWISKA I PROJEKTY MIĘDZYDZIEDZINOWE 5.1 Wspomaganie realizacji zadań Państwowego Monitoringu Środowiska. 5.2 Monitoring siedlisk przyrodniczych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 84 – Poz. 1869

5.3 Realizacja zadań związanych z zapobieganiem i likwidacją skutków działania żywiołów oraz poważnych awarii i ich skutków między innymi z uwzględnieniem zapisów planów zarządzania ryzykiem powodziowym i planów przeciwdziałania skutkom suszy. 5.4 Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej mająca na celu wzrost wiedzy z zakresu ochrony środo- wiska oraz kształtowanie postaw proekologicznych. Oficjalny serwis internetowy: http://wfos.com.pl. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ) Krajowy program wspierający gospodarkę niskoemisyjną, ochronę środowiska, przeciwdziałanie i adaptację do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne. Głównym źródłem finansowania Programu są środki unijne z Funduszu Spójności. Najważniejszymi beneficjentami Programu są podmioty publiczne (w tym JST) oraz podmioty prywatne (przede wszystkim duże przedsiębiorstwa). W ramach Programu realizowanych będzie 10 osi priorytetowych: 1. Zmniejszenie emisyjności gospodarki. 2. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. 3. Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego. 4. Infrastruktura drogowa dla miast. 5. Rozwój transportu kolejowego w Polsce. 6. Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach. 7. Poprawa bezpieczeństwa energetycznego. 8. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. 9. Wzmocnienie strategicznej infrastruktury i rozwoju zasobów kultury. 10. Pomoc techniczna. Zakres finansowania w obszarze energetyki i środowiska przedstawiono poniżej. I Oś priorytetowa - Zmniejszenie emisyjności gospodarki:  produkcja, dystrybucja oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (OZE), np. budowa, rozbudowa farm wiatrowych, instalacji na biomasę bądź biogaz,  poprawa efektywności energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym,  rozwój i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji, np. budowa sieci dystrybucyjnych średniego i niskiego napięcia. II Oś priorytetowa - Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu:  rozwój infrastruktury środowiskowej (np. oczyszczalnie ścieków, sieć kanalizacyjna oraz wodociągo- wa, instalacje do zagospodarowania odpadów komunalnych, w tym do ich termicznego przetwarzania),  ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, poprawa jakości środowiska miejskiego (np. re- dukcja zanieczyszczenia powietrza i rekultywacja terenów zdegradowanych),  dostosowanie do zmian klimatu, np. zabezpieczenie obszarów miejskich przed niekorzystnymi zjawi- skami pogodowymi, zarządzanie wodami opadowymi, projekty z zakresu małej retencji oraz systemy zarządzania klęskami żywiołowymi. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Łódzkiego na lata 2014 – 2020 (RPO WŁ) Celem Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020 jest podniesienie konkurencyjności regionu w oparciu o wewnętrzne potencjały, sprzyjające zwiększeniu spójności spo- łecznej i terytorialnej. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 85 – Poz. 1869

Poniżej przedstawiono główne osie priorytetowe, w ramach których gmina będzie mogła ubiegać się o środ- ki na realizację działań ujętych w opracowaniu. Oś priorytetowa IV – Gospodarka niskoemisyjna Priorytet inwestycyjny 4.a. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Typy przedsięwzięć:  budowa, przebudowa lub modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i dystrybucji energii (sieci niskiego napięcia poniżej 110 kV), pochodzącej ze źródeł odnawialnych (ze szczególnym nastawie- niem na produkcję energii elektrycznej), w oparciu o moc instalowanej jednostki: energia wodna (wy- łącznie na już istniejących budowlach piętrzących, wyposażonych w hydroelektrownie, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnej drożności budowli dla przemieszczeń fauny wodnej), energia wiatru, energia słoneczna, energia geotermalna, energia biogazu, energia biomasy. Wielkość mocy wynikać będzie z zapisów Linii demarkacyjnej. Priorytet inwestycyjny 4.c. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Typy przedsięwzięć:  głęboka modernizacja energetyczna budynków użyteczności publicznej lub wielorodzinnych budyn- ków mieszkalnych wraz z wymianą wyposażenia tych obiektów na energooszczędne (ocieplenie obiektu, wymiana okien, drzwi zewnętrznych oraz oświetlenia na energooszczędne, przebudowa systemów grzewczych wraz z wymianą i podłączeniem do źródła ciepła), modernizacja systemów wentylacji i klimatyzacji, instalacja OZE w modernizowanych energetycznie budynkach. W ramach przedsięwzię- cia możliwa będzie wymiana źródła ciepła z opartego na paliwach konwencjonalnych na źródła ciepła wytwarzające energię ze źródeł odnawialnych bądź na przyłącza sieciowe oraz najbardziej wydajne urządzenia grzewcze wykorzystujące paliwa konwencjonalne. Zastosowanie pieców węglowych nie będzie przedmiotem dofinansowania. Priorytet inwestycyjny 4.e. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu. Typy przedsięwzięć:  inwestycje w zakresie budownictwa o znacznie podwyższonych parametrach energetycznych, polega- jące na projektach pilotażowych, demonstracyjnych dotyczących budynków użyteczności publicznej,  inwestycje w ramach modernizacji źródeł ciepła (kompleksowa wymiana lub renowacja), rozbudowy systemów zaopatrzenia w ciepło oraz doprowadzenia źródeł ciepła do budownictwa jednorodzinnego i wielorodzinnego oraz budynków użyteczności publicznej. Zastosowanie pieców węglowych nie będzie przedmiotem dofinansowania,  inwestycje w zakresie oświetlenia publicznego z wykorzystaniem urządzeń energooszczędnych i ekologicznych jako element szerszego projektu infrastrukturalnego. Oś priorytetowa V – Ochrona środowiska Priorytet inwestycyjny 5.b. Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami. Typy przedsięwzięć:  budowa, przebudowa lub modernizacja obiektów małej retencji, w tym retencji naturalnej,  rozwój systemów wczesnego ostrzegania lub prognozowania zagrożeń oraz wsparcie w zakresie dzia- łań zapobiegawczych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 86 – Poz. 1869

Priorytet inwestycyjny 6.a. Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zo- bowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie.  projekty skierowane na poprawę gospodarki odpadami komunalnymi przez zapobieganie powstawaniu odpadów, promowanie ponownego użycia, wdrażanie technologii odzysku, w tym recyklingu i ostatecznego unieszkodliwiania odpadów w procesach innych niż składowanie, w tym związane z budową, modernizacją lub przebudową zakładów zagospodarowania odpadów - w oparciu o WPGO oraz plany inwestycyjne,  kompleksowe projekty skierowane na poprawę gospodarki odpadami innymi niż komunalne przez zapobieganie powstawaniu odpadów, promowanie ponownego użycia, wdrażanie technologii odzysku, w tym recyklingu lub ostatecznego unieszkodliwiania odpadów, a także likwidacji dzikich wysypisk śmieci. Priorytet inwestycyjny 6.b. Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań okre- ślonych w dorobku prawnym Unii zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiąza- nia potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie.  budowa, przebudowa, modernizacja oczyszczalni ścieków bądź poprawa parametrów już istniejących oczyszczalni, w tym wsparcie dla gospodarki osadami ściekowymi (np. poprzez kompostowanie, przyrodnicze wykorzystanie, termiczne przekształcanie),  budowa, modernizacja kanalizacji ściekowej, przy spełnieniu wymogu dotyczącego współczynnika koncentracji na poziomie 120 osób na kilometr bieżącej sieci kanalizacyjnej, w celu zapewnienia efek- tywności ekonomicznej budowanej sieci; współczynnik ten w przypadku obszarów chronionych nie może być mniejszy od 90 mieszkańców na 1 kilometr sieci. Możliwa jest również realizacja inwestycji dotyczących budowy, rozbudowy sieci wodociągowej (w tym m.in. ujęcia lub stacje uzdatniania wody oraz zakup lub remont urządzeń służących gromadzeniu, odprowadzaniu, uzdatnianiu lub przesyłowi wody), tylko w przypadku realizacji projektów kompleksowych, w aglomeracjach poniżej 10 tys. RLM lub gdy na danym terenie zapewniona jest sieć kanalizacyjna. Przewiduje się także wspieranie inwestycji z zakresu zakupu urządzeń lub aparatury (np. mobilne laboratoria, instalacje kontrolno-pomiarowe). Priorytet inwestycyjny 6.d. Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000” i zieloną infrastrukturę.  podniesienie standardu bazy technicznej lub wyposażenia parków krajobrazowych lub rezerwatów przyrody (w tym położonych na obszarach Natura 2000),  budowa, przebudowa, infrastruktury służącej utrzymaniu lub utworzeniu centrów ochrony różnorodno- ści biologicznej na obszarach miejskich lub pozamiejskich w oparciu o gatunki rodzime np. banki ge- nowe, parki miejskie, ogrody botaniczne, ekoparki, oraz modernizacja lub doposażenie ośrodków pro- wadzących działalność w zakresie edukacji ekologicznej (np. w parkach krajobrazowych), oraz prowadzenie, komplementarnych i uzupełniających do ogólnopolskich, kampanii informacyjnoedukacyjnych,  budowa lub modernizacja niezbędnej infrastruktury związanej z ochroną, przywróceniem właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i gatunków (również na terenach chronionych),  budowa lub modernizacja niezbędnej infrastruktury mającej na celu ograniczenie degradacji środowi- ska przyrodniczego w miejscach wypoczynku, na szlakach turystycznych lub wypoczynkowych oraz promowanie form ochrony przyrody (np. platformy widokowe, ścieżki dydaktyczne wykorzystujące lokalne zasoby przyrodnicze), opracowanie dokumentów planistycznych z zakresu ochrony przyrody jako element szerszego projektu przewidzianego do realizacji w ramach PI. Szczegółowe informacje na temat zasad dofinansowania można uzyskać na stronie http://www.rpo.lodzkie.pl. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 (PROW 2014-2020) Celem głównym PROW 2014 – 2020 jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 87 – Poz. 1869

Program będzie realizował wszystkie sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obsza- rów wiejskich na lata 2014 – 2020, a mianowicie:  ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich,  poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych,  poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie,  odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa,  wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i od- porną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym,  zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Pomoc finansowa ze środków Programu będzie skierowana głównie do sektora rolnego. Sektor ten jest szczególnie istotny z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i wymaga znacznego i odpowiednio ukierunkowanego wsparcia. Planowane w Programie instrumenty pomocy finansowej będą miały na celu przede wszystkim rozwój gospodarstw rolnych (modernizacja gospodarstw rolnych, restrukturyzacja małych gospodarstw rolnych, premie dla młodych rolników, płatności dla rolników przekazujących małe gospodarstwa rolne). Program LIFE Jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej poświęcony wyłącznie współfinansowaniu projektów z dziedziny ochrony środowiska i klimatu. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnoto- wego prawa ochrony środowiska, realizacja unijnej polityki w tym zakresie, a także identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących środowiska w tym przyrody. Program LIFE na lata 2014-2020 podzielono na dwa podprogramy: na rzecz środowiska oraz na rzecz klimatu. Obszary priorytetowe Programu przedstawiają się następująco: Program na rzecz środowiska:  ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami,  przyroda i różnorodność biologiczna,  zarządzanie i informacja w zakresie środowiska. Program na rzecz klimatu:  ograniczenie wpływu człowieka na klimat,  dostosowanie się do skutków zmian klimatu,  zarządzanie i informacja w zakresie klimatu. Wśród pozostałych funduszy i programów, mogących stanowić źródło finansowania w ramach zadań zwią- zanych z ochroną środowiska, wymienić można m.in.:  środki norweskie i EOG – Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy (fundusze norweskie), w ramach których funkcjonują Programy Operacyjne: „Ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów”, „Wzmocnienie monitoringu środowiska oraz działań kontrolnych”, „Oszczę- dzanie energiii promowanie odnawialnych źródeł energii”,  Bank Ochrony Środowiska – oferuje kredyty na rzecz inwestycji proekologicznych,  Bank Gospodarstwa Krajowego – stanowi ważne ogniwo w zakresie finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska, w tym rynku oszczędności energii. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 88 – Poz. 1869

9. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 9.1.MONITORING I KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Monitoring dostarcza informacji, w oparciu o które ocenić można, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu, a także jest podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej. Rozróżniamy dwa rodzaje monitoringu:  monitoring jakości środowiska,  monitoring polityki środowiskowej. Obydwa rodzaje monitoringu są ze sobą ściśle powiązane. Monitoring jakości środowiska jest wykorzystywany w definiowaniu polityki ochrony środowiska. W okresie wdrażania niniejszego programu, monitoring także będzie wykorzystywany dla uaktualnienia polityki ochrony środowiska. Celem monitoringu jest zwiększenie efektywności polityki środowiskowej poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących jakości środowiska i zachodzących w nim zmian. Informacja o stanie środowiska jest niezbędna do ustanawiania priorytetów ochrony środowiska, do monitorowania, egzekwowaniai przestrzegania przepisów ochrony środowiska, do integrowania polityki. Powinien służyć zarówno podejmującym decyzje, jak i społeczeństwu, sektorowi prywatnemu, pozarządowym organizacjom ekologicznym i wszystkim zainteresowanym grupom. W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram wdrażania programu ochrony środowiska dla gminy Dalików. Tabela 23. Harmonogram wdrażania Programu ochrony środowiska dla gminy Dalików.

Monitoring realizacji Programu

2019 2020 2021 2022 Itd.

Monitoring stanu środowiska X X X

Monitoring polityki środowiskowej

Mierniki efektywności Programu X X

Ocena realizacji planu operacyjnego X X

Raporty z realizacji Programu X X

Ocena realizacji celów i kierunków działań X

Aktualizacja Programu ochrony środowiska X

Źródło: Opracowanie własne Kontrola i monitoring realizacji celów i zadań Programu ochrony środowiska winny obejmować:  określenie stopnia wykonania poszczególnych działań,  określenie stopnia realizacji przyjętych celów,  ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem,  analizę przyczyn rozbieżności. Listę proponowanych wskaźników monitorowania dla gminy Dalików przedstawiono w poniższej tabeli. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 89 – Poz. 1869

Tabela 24. Zestawienie wskaźników dla monitorowania osiąganych celów dla gminy Dalików.

Lp. Wskaźniki Jednostka Wartość bazowa Wartość miary docelowa

Ochrona klimatu i jakości powietrza

1 Liczba przeprowadzonych działań szt. 0 >0 w zakresie ochrony powietrza przez gminę

2 Liczba instalacji OZE na terenie gminy szt. 925 >925 (na budynkach gminnych)

3 Liczba ztermodernizowanych budynków Szt. 0 >0 gminnych

4 Długość zmodernizowanych dróg km 0 >0 gminnych/powiatowych

Zagrożenia hałasem

1 Długość zmodernizowanych dróg gmin- km 0 >0 nych/powiatowych

Pola elektromagnetyczne

1 Liczba bazowych stacji telefonii komórkowych szt. 5 5

Gospodarowanie wodami/gospodarka wodno-ściekowa

1 Długość sieci kanalizacyjnej km 0,7 >0,7

2 Długość sieci wodociągowej km 161,2 >161,2

3 Liczba przyłączy wodociągowych szt. 1430 >1430

4 Przydomowe oczyszczalnie ścieków szt. 256 >256

5 Liczba mieszkańców korzystająca z sieci wodo- liczba osób 3875 >3875 ciągowej

6 Liczba mieszkańców korzystająca z kanalizacji liczba osób 142 >142 sanitarnej

Zasoby geologiczne

1 Liczba uwzględnionych złóż w dokumentach szt. 8 8 planistycznych

Gleby

1 Powierzchnia gruntów zrekultywowanych ha 0 >0

Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

1 Ilość usuniętych wyrobów zawierających azbest Mg 0 >0

2 Poziomy recyklingu i przygotowania do ponow- % 25,20 >25,20 nego użycia papieru, metalu, tworzyw sztucznych, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 90 – Poz. 1869

szkła

3 Odsetek mieszkańców gminy objętych zorgani- % 100,00 100,00 zowanym systemem zbierania i odbierania odpa- dów komunalnych

4 Odsetek mieszkańców gminy objętych zorgani- % 100,00 100,00 zowanym systemem selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych

Zasoby przyrodnicze

1 Lesistość Gminy % 13,1 >13,1

2 Liczba form ochrony przyrody szt. 19 >19

Zagrożenia poważnymi awariami

1 Liczba inwestycji w zakresie rozbudowy i moder- szt. 0 >0 nizacji OSP w gminie wraz z nowoczesnym dopo- sażeniem

Źródło: Opracowanie własne 9.2. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Program ochrony środowiska dla gminy Dalików zostaje przyjęty do realizacji na podstawie uchwały Rady Gminy. Efektywne wdrożenie i zarządzanie niniejszym programem wymaga dużego zaangażowania admini- stracji samorządowej, a także współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami (organizacjami) zaangażowanymi w zagadnienia ochrony środowiska. Za realizację programu odpowiedzialne są Władze Gminy, które powinny wyznaczyć koordynatora wdraża- nia programu. Taką rolę, w imieniu Wójta Gminy Dalików, pełni osoba odpowiedzialna za ochronę środowiska, współpra- cująca z pracownikami Urzędu Gminy Dalików oraz ściśle współpracująca z Radą Gminy. W latach 2019-2022 koordynator wdrażania Programu co dwa lata oceniał będzie postęp w zakresie wdra- żania zdefiniowanych działań, a pod koniec 2022 r. nastąpi ewentualna ocena rozbieżności między celami zde- finiowanymi w Programie wraz z analizą przyczyn tych rozbieżności. Wyniki oceny będą stanowiły wykładnię dla kolejnego Programu, w którym zostaną zdefiniowane cele i zadania. Program będzie wdrażany przy udziale wielu partnerów, wśród których należy wymienić:  poszczególne jednostki organizacyjne i samodzielne stanowiska Urzędu Gminy,  zakłady przemysłowe i podmioty gospodarcze,  instytucje kontrolujące,  organizacje pozarządowe,  rolników,  nauczycieli,  mieszkańców,  innych. Wszystkie jednostki będą musiały ze sobą współpracować poprzez stałą wymianę informacji i wiedzy. Jed- nocześnie każdy z partnerów powinien być informowany o postępach we wdrażaniu Programu. W celu usprawnienia tych działań zaleca się opracować szczegółowy harmonogram spotkań partnerów uczestniczących we wdrażaniu Programu. Bardzo ważna jest również współpraca z sąsiednimi gminami i miastami, bowiem Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 91 – Poz. 1869

zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale mogą one oddziaływać także na znacznie większych obszarach. Stąd też wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę międzygminną, np. w zakresie gospodarki odpadami. Współpraca taka, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieść także korzyści ekonomiczne. Aktywność społeczna wspierana jest również poprzez niezależną prasę ekologiczną, różnorodne wydawnic- twa, programy telewizyjne, akcje edukacyjne i promocyjne oraz internet. Duże znaczenie dla ekspansji obywa- telskiej aktywności ma nowe ustawodawstwo stwarzając powszechny dostęp do informacji o środowisku i pro- cedury udziału społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem (ustawa prawo ochrony środowiska oraz ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko). 10. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2019-2022 z perspektywą do 2026 r.” został opracowany zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 799 ze zm.) jako narzędzie prowadzenia polityki ochrony środowiska w gminie.  Gmina Dalików położona jest w północno-zachodniej części województwa łódzkiego, we wschodniej części powiatu poddębickiego. Dalików jest jedną z 134 gmin wiejskich województwa łódzkiego i jedną z 6 gmin powiatu poddębickiego,  Stan jakości powietrza na terenie gminy Dalików kształtowany jest głównie przez rozproszone źródła ciepła: indywidualne kotłownie w zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, ruch samochodowy, lokalny przemysł i usługi. W zakresie źródeł „niskiej emisji” główną przyczyną zanieczyszczeń są paleniska domowe, których negatywny wpływ na powietrze wynika głównie z ich liczebności, bliskiej lokalizacji, niskich gatunków opałów oraz częstego spalania różnego rodzaju odpadów. Lokalizacja źródeł niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery związana jest z terenami zabudowanymi poszczególnych wsi. Z kolei źródła „wysokiej emisji” wiążą się przede wszystkim z przemysłem, w tym usługi stolarskie, tartacznictwo, wytwarzanie wyrobów drewnianych i dziewiarstwo,  W ostatnich latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi nie prowadził pomiarów dotyczących poziomu hałasu na terenie gminy Dalików. Układ dróg publicznych tworzą: drogi krajowe: odcinek autostrady A2 i droga krajowa 72 Rawa Mazowiecka – Łódź – Aleksandrów Łódzki – Poddębice – Balin – Konin, jak również drogi powiatowe oraz drogi gminne. Najbardziej uciążliwe pod względem akustycznym jest droga krajowa i autostrada A2 przebiegające przez teren gminy Dalików,  W ostatnich latach na terenie gminy Dalików nie prowadzono pomiarów promieniowania elektromagnetycznego. Pomiary wykonane na terenie gminy w 2017 roku nie wykazały przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych na terenie województwa łódzkiego. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych dla gmin wiejskich podobnych do gminy Dalików miały wartości < 0,3 V/m, przy wartości dopuszczalnej 7 V/m,  Teren gminy Dalików położony jest w całości w zlewni Neru, gdzie dopływy rzeki Bełdówka i Gnida prowadzą wody w kierunku wschodnim i północnym. Stan jednolitych części wód przepływających przez teren gminy Dalików oceniono jako zły. Ponadto zdecydowana większość wód powierzchniowych jest narażona na nieosiągnięcie celów środowiskowych. Stan wód podziemnych na terenie gminy oceniono jako dobry,  Łącznie z sieci wodociągowej korzysta 99,3% mieszkańców. Gmina Dalików posiada jeden z wyższych wskaźników zwodociągowania w województwie łódzkim. Gmina Dalików w większości miejscowości nie posiada uporządkowanej gospodarki wodno – ściekowej. Ze względu na rolniczy charakter gminy, głównym źródłem zanieczyszczeń wszystkich wód podziemnych są ścieki bytowo- gospodarcze. Nieczystości gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych i okresowo wywożone. W 2018 r. istniało na terenie gminy 256 bezodpływowych zbiorników oraz 193 przydomowych oczyszczalni ścieków,  Na terenie gminy występują kopaliny pospolite, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 92 – Poz. 1869

 Na terenie gminy dominują gleby słabe. Pod względem bonitacyjnym klasyfikowane są od III do VI klasy na gruntach ornych i użytkach zielonych. Na terenie gminy nie występują gleby klas najwyższych – I i II klasy bonitacyjnej. Gleby III klasy bonitacyjnej zajmują zaledwie 6% powierzchni gleb gminy Dalików,  Na terenie gminy Dalików występują następujące formy ochrony przyrody: pomniki przyrody, obszary chronionego krajobrazu,  Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, iż powierzchnia lasów na terenie gminy Dalików wynosi 1 500,31 ha, co daje lesistość na poziomie 13,1%. Wskaźnik lesistości dla omawianego obszaru jest zatem niższy niż średnia krajowa, która wynosi 30,0%,  Na obszarze gminy Dalików nie występują zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,  W placówkach oświatowych na terenie gminy organizowane są liczne działania edukacyjne, konkursy oraz akcje ekologiczne. W ramach opracowania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Dalików, przedstawiono cele i kierunki działań jakie musi realizować gmina w celu poprawy jakości środowiska. W ramach opracowania dokumentu przedstawiono także szczegółowy harmonogram realizacji działań. Realizacja zadań inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska wymaga nakładów finansowych znacznie przewyższających możliwości budżetowe jednostek samorządu terytorialnego. Istnieje zatem potrzeba pozyskania zewnętrznych źródeł finansowego wsparcia przedsięwzięć inwestycyjnych. W tym celu wskazano potencjalne źródła finansowania wyznaczonych zadań. Właściwe wykorzystanie możliwych rozwiązań o charakterze organizacyjnym ma istotne znaczenie w procesie wdrażania Programu i jego realizacji. Wprowadzenie zasad monitoringu umożliwi sprawną realizację działań, jak również pozwoli na bieżącą aktualizację celów Programu. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 93 – Poz. 1869

SPIS TABEL TABELA 1. PODMIOTY WG PKD 2007 I RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 2. DŁUGOŚĆ DRÓG PUBLICZNYCH NA TERENIE GMINY Z PODZIAŁEM NA ZARZĄDY I RODZAJ NAWIERZCHNI TABELA 3. WYNIKOWE KLASY DLA STREFY ŁÓDZKIEJ UZYSKANE W OCENIE ROCZNEJ ZA 2017 R. DOKONANEJ Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIÓW USTANOWIONYCH W CELU OCHRONY ZDROWIA TABELA 4. ŚREDNI DOBOWY RUCH POJAZDÓW NA TERENIE DRÓG TRANZYTOWYCH PRZEBIEGAJĄCYCH PRZEZ TEREN GMINY DALIKÓW TABELA 5. OCENA JCWP PŁYNĄCYCH NA TERENIE GMINY DALIKÓW W ROKU 2015 R TABELA 6. WYZNACZONE CELE ŚRODOWISKOWE DLA JCWP NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 7. PRZEWIDZIANE OBIEKTY MAŁEJ RETENCJI (ZBIORNIKI) TABELA 8. CHARAKTERYSTYKA JCWPD NR 72 TABELA 9. OCENA JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD PODZIEMNYCH ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 10. CHARAKTERYSTYKA SIECI WODOCIĄGOWEJ NA TERENIE GMINY DALIKÓW (STAN NA 31.12.2017 R.) TABELA 11. CHARAKTERYSTYKA SIECI KANALIZACYJNEJ NA TERENIE GMINY DALIKÓW (STAN NA 31.12.2017 R.) TABELA 12. ZŁOŻA KOPALIN NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 13. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 14. INSTALACJE REGIONALNE DO MECHANICZNO-BIOLOGICZNEGO PRZETWA- RZANIA ZMIESZANYCH ODPADÓW KOMUNALNYCH TABELA 15. ISTNIEJĄCA REGIONALNA KOMPOSTOWNIA SELEKTYWNIE ZBIERANYCH ODPADÓW ZIELONYCH I INNYCH ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI TABELA 16. ISTNIEJĄCE REGIONALNE SKŁADOWISKO ODPADÓW INNYCH NIŻ NIEBEZ- PIECZNE I OBOJĘTNE TABELA 17. OSIĄGNIĘTE POZIOMY RECYKLINGU NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 18. MASA WYROBÓW AZBESTOWYCH [KG] NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 19. POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 20. STRUKTURA GRUNTÓW LEŚNYCH NA TERENIE GMINY DALIKÓW TABELA 21.CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, KIERUNKI INTERWENCJI, ZADANIA TABELA 22. HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ WŁASNYCH ORAZ ZADAŃ MONITORO- WANYCH WRAZ Z ICH FINANSOWANIEM TABELA 23. HARMONOGRAM WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DALIKÓW TABELA 24. ZESTAWIENIE WSKAŹNIKÓW DLA MONITOROWANIA OSIĄGANYCH CELÓW DLA GMINY DALIKÓW

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 94 – Poz. 1869

SPIS RYSUNKÓW RYSUNEK 1. GRANICE ADMINISTRACYJNE GMINY DALIKÓW RYSUNEK 2. POŁOŻENIE GMINY DALIKÓW NA TLE POWIATU PODDĘBICKIEGO RYSUNEK 3. ROCZNA RÓŻA WIATRÓW DLA STACJI ŁÓDŹ LUBLINEK RYSUNEK 4. LOKALIZACJA STACJI BAZOWYCH TELEFONII KOMÓRKOWEJ NA TERENIE GMINY DALIKÓW RYSUNEK 5. ROZMIESZCZENIE PUNKTÓW POMIAROWYCH PEM NA TERENIE WOJ. ŁÓDZ- KIEGO W LATACH 2014-2016 R RYSUNEK 6. SIEĆ RZECZNA NA TERENIE GMINY DALIKÓW RYSUNEK 7. WYNIKI OGÓLNEJ OCENY STANU JCWP NA TERENIE WOJ. ŁÓDZKIEGO– OCENA 2017 R. RYSUNEK 8. MAPA ZAGROŻENIA POWODZIOWE NA TERENIE GMINY DALIKÓW RYSUNEK 9. LOKALIZACJA JCWPD NR 72 RYSUNEK 10. POŁOŻENIE GMINY DALIKÓW WG PODZIAŁU KONDRACKIEGO RYSUNEK 11. POŁOŻENIE GMINY DALIKÓW W UKŁADZIE GEOLOGICZNYM RYSUNEK 12. UŻYTKOWANIE TERENU W GMINIE DALIKÓW RYSUNEK 13. PODZIAŁ WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO NA REGIONY GOSPODARKI ODPA- DAMI KOMUNALNYMI RYSUNEK 14. GMINY WCHODZĄCE W SKŁAD RGOK I WRAZ Z LOKALIZACJĄ REGIONAL- NYCH INSTALACJI DO PRZETWARZANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH

SPIS WYKRESÓW WYKRES 1. LICZBA LUDNOŚCI NA TERENIE GMINY DALIKÓW W LATACH 2010 – 2017 WYKRES 2. LICZBA ZAREJESTROWANYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH NA TERENIE GMINY DALIKÓW W LATACH 2012 – 2017 WYKRES 3. STRUKTURA GRUNTÓW WEDŁUG KLAS BONITACYJNYCH WYKRES 4. ODCZYN GLEB GMINY DALIKÓW