,661

1U 



 6HULDERWLPH./6+ 7LUDQs KONTROLLI I LARTË I SHTETIT

Experentia mutua omnibus prodest

AUDITIMI PUBLIK

REVISTË KATËRMUJORE kërkimore-shkencore-informative shqip -anglisht

Nr. 7/2014, Tiranë ISSN 2308-6106 Viti i III-të i botimit 2014 Janar-Prill 2014 Seria : botime KLSH - 03/2014/24

Titulli:

AUDITIMI PUBLIK NR.7

Redaktore : Irena Islami

Art Design: Kozma Kondakçiu

Seria : botime KLSH - 03/2014/24

^ŚƚLJƉƵƌŶģ^ŚƚLJƉƐŚŬƌŽŶũģŶ͟DŝƌŐĞĞƌĂůď͟

Tiranë 2014

ALBANIAN SUPREME AUDIT INSTITUTION ʹ ALSAI

Experentia mutua omnibus prodest

PUBLIC AUDIT

EVERY FOUR MONTHS MAGAZINE of reseach, science and information in Albanian and in English

No. 7/2014, Tirana ISSN 2308-6106 January-April 2014 Series:Publications ALSAI - 03/2014/24

BORDI SHKENCOR

Dr. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH Kryetar

Prof. Dr. Omer Stringa Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) (Kryeredaktor) Anëtar

Prof. Dr. Jorgji Bollano, Kryetar i Këshillit Kombëtar të Kontabilistëve Anëtar

Prof.Dr. Skënder Osmani, Fakulteti i Gjeologjisë dhe Minierave Anëtar

Prof. Dr. Ardian Nuni, Anëtar i Gjykatës së Lartë Anëtar

Prof. Dr. Sotiraq Dhamo, Përgjegjës i Departamentit të Kontabilitetit FE (UT) Anëtar

Prof. Dr. Aurela Anastasi, Akademik, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

Prof. Dr. Argita Berisha, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

Prof. Dr. Lindita Lati, Kryetare e Autoritetit të Konkurrencës Anëtar

Prof. Dr. Heinz-Dieter Wenzel, Profesor, Universiteti i Bambergut, Gjermani Anëtar

Dr. Igor Sholtes, ish-President i Gjykatës së Auditimit të Sllovenisë Anëtar Prof. Dr. Tonin Kola, Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar

Prof. As. Dr. Sazan Guri, Instituti ͞'Θ''ƌŽƵƉ͟ Anëtar Prof.As. Dr. Manjola Naço, Drejtore Departamenti, KLSH Anëtar Prof.As.Dr. CPA Hysen Çela, Kryetar i IEKA, Managing Partner,nH Anëtar EuroConsult Prof. As.Dr. Flutura Kola, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

SEKRETARIATI

1. Irena Islami Sekretare Kolegjiumi

2. Fatos Çoçoli Redaktor

I NDERUAR LEXUES !

Me iniciativën e Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit, Revista Shkencore periodike 4-mujore ´$XGLWLPL 3XEOLN´ SR vjen tek ju me numrin e 7-të të saj, duke ruajtur me rigorozitet cilësinë e shkrimeve dhe duke u dhënë mundësinë personaliteteve të fushës së ekonomisë dhe veçanërisht të auditimit, por edhe të rinjve që po konfirmohen me dinjitet ne këto fusha, të shprehin mendimet dhe idetë e tyre.

Në këtë numër kanë kontribuar me shkrimet e tyre personalitete të fushës së Ekonomisë por edhe nga fusha të tjera si Prof.Ass.Dr.Hysen Çela, Prof.Ass.Dr.Leontiev Çuçi, Dr.Adriatik Kotorri, Prof.Ass.Dr. Sazan Guri, si dhe personalitete të njohura dhe me eksperience nga Institucionet Supreme të Auditimit (SAI) të vendeve evropiane si Franca dhe Polonia.

Janë të ftuar të publikojnë punimet dhe opinionet e tyre kontabilistë, financierë, ekonomistë të përgjithshëm, specialistë të enteve publike dhe private, akademikë, eksperte të shoqërisë civile, profesionistë të pavarur si dhe çdo i interesuar që gjen me vend trajtimin e një çështjeje të caktuar me interes ne auditimin dhe vlerësimin e administrimit publik të vendit, bazuar në moton e INTOSAI ³([SHUHQWLD PXWXD RPQLEXV SURGHVW (Eksperienca e Përbashkët ju shërben të gjithëve ´

Bordi Editorial i Revistës ju fton të shprehni vërejtjet dhe sugjerimet tuaja në funksion të përmirësimit, të rritjes së cilësisë dhe efikasitetit të saj me qëllim që kjo Revistë Shkencore, të jetë një mundësi më shumë për zhvillimin e debatit në fushën e auditimit dhe më gjerë.

Me respekt, Bordi Editorial

Adresa e redaksisë Kontrolli i Lartë i Shtetit ƵůĞǀĂƌĚŝ͞ģƐŚŵŽƌģƚĞ<Žŵďŝƚ͕͟Ŷƌ͘ϯ͕ Tiranë Tel./ Fax. 04/ 228485, Tel. 04/ 251267 Web-site: www.klsh.org.al, E-mail: [email protected], [email protected]

PËRMBAJTJA

Titulli AUTORI FAQE

Roli dhe përdorimi i gjykimit dhe i Prof.Ass. Dr. Hysen Çela, IEKA skepticizmit profesional në 11 Prof.Ass. Dr.Manjola Naço, KLSH auditimin e pasqyrave financiare Pavarësia e Institucioneve Supreme Jean Raphaël Alventosa 21 të Auditimit Gjykata Franceze e Llogarive Mbi modelin ekonomik të rritjes së Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi ekonomisë shqiptare Rektor, hŶŝǀĞƌƐŝƚĞƚŝ͞<ƌŝƐƚĂů͟ 33 Hapësirat publike në fokusin e të Prof.Ass.Dr. Sazan Guri drejtës së qytetarit, pse jo dhe të 45 KLSH-së Një vështrim mbi koston relative të Dr.Adriatik Kotorri bonove të thesarit ʹ viti 2013 55 Modeli i përshtatshëm i qeverisjes Msc. Evis Gjebrea së korporatave në sektorin e Dr. Ermela Kripa 67 ujësjellës kanalizimeve në Shqipëri Universiteti Europian i Tiranës Shpërblimi i dëmit jopasuror në Msc.Silvana Bello ůŝŐũŝŶ͞WģƌƐŝŐƵƌŝŵŝŶĞĚĞƚLJƌƵĂƌŶģ 77 Avokate ƐĞŬƚŽƌŝŶĞƚƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟ Inicimi i auditimit nga indicie të Prof.Ass.Dr.Helga Vukaj legjitimuara, njohja dhe ruajtja e Kontrolli i Lartë i Shtetit 81 kufijve të diskrecionit ligjërisht të autorizuar Rëndësia e zbatimit me rigorozitet e Fatos Çoçoli standardeve të INTOSAI-t (ekspert i jashtëm, KLSH) 87

AUDITIMI PUBLIK Përmbajtja

Parimi i piramidës së Barbara Dr.Rinald Muça Minto, logjika e të menduarit dhe të Kontrolli i Lartë i Shtetit 95 shkruarit Mbyllja e hendekut të Përgjegjësisë: Botim i INTOSAI Agjencitë e Auditimit si partnerë Institucionet Supreme të Auditimit dhe Këshilltarë të parlamenteve në Carlos Santiso 101 mbikëqyrjen e procesit të Buxhetimit Si të rrisin impaktin e auditimeve të Përkthimi nga INTOSAI Journal (prill Performancës në fushën e mjedisit 2014) John Reed Jean Cinq-Mars 125 Info nga vendi Aktivitete të KLSH-së (janar-prill 2014) 133 Gjykata Federale Gjermane e Profil Auditimit 157 Gjykata Spanjolle e Llogarive Profil 167

Zyra Kombëtare e Auditimit të Profil Hungarisë 175

Nr.7, janar-prill 2014

CONTENT

Titulli AUTORI FAQE

The role and use of judgment and Prof.Ass. Dr. Hysen Çela professional skepticism in auditing of Chairman of IEKA 181 financial statements Prof.Ass. Dr.Manjola Naço ALSAI The Independence of the external control Jean Raphaël Alventosa of States French Court of Accounts 191

On economic growth model of albanian Prof.Dr. Leontiev Çuçi 203 economy Rector ͞<ƌŝƐƚĂů͟hŶŝǀĞƌƐŝƚLJ͟

Public spaces in the focus of citizen's right, Prof.Ass.Dr. Sazan Guri why not even in the focus of ALSAI 215 An overview on the relative cost of the Dr.Adriatik Kotorri treasury bills-2013 225 An adequate model of corporate Msc. Evis Gjebrea governance in the water supply and Dr. Ermela Kripa 237 sewerage in Albania European University of Tirana Remuneration of non-pecuniary damage in Msc.Silvana Bello ƚŚĞ ůĂǁ ͞ŽŵƉƵůƐŽƌLJ ŝŶƐƵƌĂŶĐĞ ŝŶ Advocate 247 ƚƌĂŶƐƉŽƌƚƐĞĐƚŽƌ͟ The initiate audit of legitimate indications Prof.Ass.Dr.Helga Vukaj and the legally recognition and retention ALSAI 251 limits authorized discretioninicimi

The importance of rigorous Fatos Çoçoli implementation of the INTOSAI standards External Expert 257 ALSAI

PUBLIC AUDIT

CONTENT

The Pyramid Principle of Barbara Minto, Dr.Reinald Muça The logic of thinking and writing ALSAI 265 Closing the Accountability Gap: Audit INTOSAI Agencies as Partners and Advisors of Supreme Audit Institutions Parliament in the Oversight of the Budget Carlos Santiso 271 Process How to increase the impact of INTOSAI Journal, April 2014 Environmental Performance Audits John Reed 291 and Jean Cinq-Mars Events and activities of ALSAI during INFO January-April 2014 299 The German Federal Court of Audit Profile 321

The Spanish Court of Accounts Profile 331

Hungary State Audit Office Profile 339 Zyra Kombëtare e Auditimit të Hungarisë

Nr.7, January-April 2014

ROLI DHE PËRDORIMI I GJYKIMIT DHE I SKEPTICIZMIT PROFESIONAL NË AUDITIMIN E PASQYRAVE FINANCIAR

Duke qënë një qëndrim, skepticizmi profesional është krejtësisht një mendim skeptik i cili udhëheq sjelljen e audituesit për të përcaktuar një metodë/qasje dyshuese, kur ai shqyrton/vlerëson informacionet dhe formon konkluzionet.

Nga: Prof.Ass.Dr.Hysen ÇELA, IEKA disa nga këndvëshreimet që IFAC ka në lidhje me skepticizmin professional. Prof.Ass.Dr.Manjola NAÇO, KLSH 1. Ç`është skepticizmi professional dhe

a është i rëndësishëm në auditimin e Standardet Ndërkombetare të Auditimit pasqyrave financiare (ISA) dhe Standardi Ndërkombëtar i Kontrollit të Cilësisë (SNKC 1)1, të Bazuar në SNA-të, skepticizmi profesional publikuara në fomën e tyre të qartësuar përkufizohet si "një qëndrim që përfshin nga IFAC (Federata Ndërkombëtare e një mendim dyshues, të qënurit vigjilent Kontabilistëve) e vendosin theksin për ekzistenën e kushteve, të cilat mund gjithnje e më shumë në disa çështje që të tregojnë për anomali të mundshme janë kritike për auditimin, siç janë për shkak të gabimit apo të mashtrimit, vlerësimi dhe reagimi ndaj rrezikut, dhe si një qëndrim që bën një vlerësim gjykimi dhe skepticizmi professional, etj. kritik të evidencës së auditimit"2. SNA-të Në këtë artikull do të sjellim për lexuesin kërkojnë që audituesi të planifikojë dhe

1 SNKC 1 Kontrolli i cilësisë për firmat që kryejnë 2 SNA 200 Objektivat e përgjithshme të auditime dhe rishikime të pasqyrave financiare Audituesit të Pavarur dhe kryerja e një auditimi dhe angazhime të të tjera të dhënies së sigursë në pajtim me Standardet Ndërkombëtare të dhe shërbime të lidhura. Auditimit, paragrafi 13 (l) AUDITIMI PUBLIK 11

AUDITIMI PUBLIK Roli dhe përdorimi i gjykimit dhe i skepticizmit profesional në auditimin e pasqyrave financiare kryejë një auditim me skepticizëm për të mbajtur një qëndrim të profesional duke pranuar se mund të skepticizmit professional5. ekzistojnë rrethana, të cilat mund të Skepticizmi profesional përfshin shkaktojnë anomali materiale 3në gjithashtu, të qënurit vigjilent në lidhje pasqyrat financiare. me evidencën e auditimit që bie në Ashtu si edhe me koncepte të tjera, është kundërshtim me evidencën tjetër të e vështirë që një përkufizim i vetëm të siguruar, ose informacionin që vë në mbulojë plotësisht kuptimin e pikëpyetje besueshmërinë e skepticizmit profesional. Për më tepër, dokumenteve ose të përgjigjeve ndaj nuk ka një mënyrë të vetme në të cilën të pyetjeve, të cilat do të përdoren si mund të demonstrohet skepticizmi evidencë auditimi. Më tej, ai përfshin të profesional. Megjithatë, përkufizimet në qënurit vigjilent për kushtet që mund të SNA-të përshkruajnë elemente të tregojnë mashtrimin e mundshëm dhe rëndësishme, të cilat ndihmojnë që të për rrethanat që sugjerojnë nevojën për kuptohet se cdo të thotë skepticizëm kryerjen e procedurave shtesë të profesional. auditimit, përveç atyre që kërkohen nga SNA-të6. Duke qënë një qëndrim, skepticizmi profesional është krejtësisht një mendim Skepticizmi profesional përfshin skeptik i cili udhëheq sjelljen e audituesit gjithashtu, një vlerësim kritik të evidencës për të përcaktuar një metodë/qasje së auditimit, që përfshin qoftë dyshuese, kur ai shqyrton/vlerëson informacionin, i cili mbështet dhe informacionet dhe formon konkluzionet. vërteton pohimet e drejtimit, ashtu edhe Në këtë drejtim, skepticizmi profesional çdo informacion tjetër që bie në është i lidhur në mënyrë të pandashme kundërshtim me këto pohime. Në këtë me parimet themelore etike të kuptim, aplikimi i skepticizmit profesional objektivitetit dhe me pavarësinë e do të thotë dyshim dhe vlerësim përsa i audituesit4.Pavarësia e audituesit takon mjaftueshmërisë dhe përmirëson aftësinë e tij për të vepruar përshtatshmërisë së evidencës së me integritet, për të qënë objektiv dhe auditimit të marrë në dritën e rrethanave, kur për shembull, ekzistojnë faktorë të

3 rrezikut për mashtrim dhe një dokument i SNA 200 paragrafi 15 vetëm, i një natyre që është i ndjeshëm 4 Kodi i Etikës për Profesionistët Kontabël i Bordit të Standardeve Ndërkombëtare të Etikës (Kodi ndaj mashtrimit, është e vetmja evidencë IESBA), paragrafi 290.6, shpjegon se pavarësia mbështetëse për një shumë materiale të përfshin si pavarësinë në të menduar ashtu edhe paraqitur në pasqyrat financiare7. pavarësinë në dukje. Në lidhje me pavarësinë në të menduar, ajo është gjendje e të menduarit që lejon shprehjen e një konkluzioni pa u influencuar nga ndikimet që kompromentojnë gjykimin profesional, duke lejuar kështu që një 5 SNA 200, paragrafi A1 individ të veprojë me integritet dhe të ushtrojë 6 SNA 200, paragrafi A18 objektivitetin dhe skepticizmin profesional. 7 SNA 200, paragrafi A20 12 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr.Hysen ÇELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NAÇO, KLSH Në rast dyshimi mbi besueshmërinë e profesional është i ndërlidhur ngushtë me informacionit ose në rast të indikacioneve gjykimin profesional 12. Të dyja këto të mashtrimit të mundshëm, SNA-të aspekte janë thelbësore për kryerjen e kërkojnë që audituesi të duhur të auditimit, gjithashtu ato janë hetojë/investigojë më tej dhe të edhe inputet kryesore të cilësisë së përcaktojë se çfarë modifikimesh apo auditimit. shtesash në procedurat e auditimit do të Skepticizmi profesional ndihmon ishin të nevojshme për të zgjidhur audituesit për ushtrimin e duhur të cështjen në shqyrtim8. gjykimit professional, veçanërisht për Cështjet të tilla si vështirësitë, koha apo vendimet në lidhje me: kostot nuk përbëjnë në vetvete një bazë ͻ Natyrën, afatet dhe shtrirjen e të vlefshme për audituesin që ai të heqë procedurave të auditimit që duhen kryer. një procedurë të auditimit për të cilën ͻ Vlerësimin nëse është siguruar evidenca nuk ka asnjë alternative tjetër, përvecse e nevojshme e auditimit dhe nëse duhet të mbështetet në evidencën e auditimit të bëhet më shumë për të arritur që është më pak se bindëse9. objektivat e SNA-ve. Ndonëse nuk pritet që audituesi të ͻ Vlerësimin e gjykimeve të drejtimit shpërfillë përvojën e tij në të shkuarën, lidhur me aplikimin e kuadrit të me drejtimin dhe me personat e ngarkuar me qeverisjen (PNQ), një besim i tij se ata veçanti kërkon që kërkesat për aftësitë brenda janë të ndershëm dhe me integritet, nuk programit të edukimit dhe zhvillimit për e cliron audituesin nga nevoja për të profesionistët e auditimit, të përfshijnë, në mbajtur skepticizëm profesional ose për mesin e çështjeve të tjera, edhe zhvillimin e t`u bazuar në evidencë auditimi më pak aftësive profesionale në një nivel të avancuar në se bindëse, kur ai merr siguri të një mjedis auditimi. Këto aftësi përfshijnë 10 arsyeshme . zbatimin e standardeve përkatëse të auditimit Skepticizmi profesional luan një rol mjaft dhe të udhëzimeve; vlerësimin e kërkesave të të rëndësishëm në auditim. Ai është një standardeve përkatëse të raportimit financiar, pjesë integrale e paketës së aftësive që duke demonstruar kapacitet për kërkime, mendim abstrakt logjik dhe analiza kritike, duke duhet të ketë audituesi 11. Skepticizmi demonstruar skepticizmin profesional, duke aplikuar gjykimin profesional dhe përballuar e 8 SNA 240, Përgjegjësitë e Audituesit në lidhje zgjidhur konfliktet. me Mashtrimin në një Auditim të Pasqyrave 12 SNA 200, paragrafi 13 ( k ), e përcakton Financiare, paragrafi 13 dhe SNA 500, Evidenca e gjykimin profesional si "aplikimin e trajnimit të auditimit, paragrafi 11 9 SNA 200, paragrafi A48 duhur dhe të njohurive e të eksperiencës, 10 SNA 200, paragrafi A22 brenda kontekstit të dhënë nga standardet e 11 Standardi Ndërkombëtar i Edukimit Nr. 8 (IES auditimit, kontabilitetit dhe ato etike, për 8) i Bordit të Standardeve Ndërkomëtare të marrjen e vendimeve të informuara në lidhje me Edukimit Kontabël - Kërkesat për kompetenën kryerjen e veprimeve që janë të përshtatshme për profesionistët e auditimit, paragrafi 42, në për rrethanat e angazhimit të auditimit"

AUDITIMI PUBLIK 13

AUDITIMI PUBLIK Roli dhe përdorimi i gjykimit dhe i skepticizmit profesional në auditimin e pasqyrave financiare zbatueshëm të raportimit financiar të auditimit), ashtu edhe në nivel të përdorur nga entiteti. angazhimit . Nxjerrjen e konkluzioneve që bazohen ͻ Lidershipi i firmës profesionale dhe në evidencën e auditimit të grumbulluar, shembujt që ajo vendos ndikojnë në për shembull, vlerësimin e arsyeshmërisë mënyrë të konsiderueshme në kulturën e së çmuarjeve kontabël të bëra nga brendshme të saj 15. Prandaj, vendosja e drejtimi gjatë përgatitjes së pasqyrave "tonit në krye" dhe përforcimi i financiare 13. vazhdueshëm i ndjeshmërisë për Aplikimi i skepticizmit profesional rëndësinë e skepticizmit profesional në përmirëson efektivitetin e një procedure angazhimet e auditimit, ka ndikim të auditimi dhe zbatimi i tij, zvogëlon rëndësishëm në sjelljen e individëve. mundësinë që audituesi të mund të Mundësitë e firmës për të vendosur zgjedhë një procedurë auditimi të pritshmëritë e saj dhe për të theksuar papërshtatshme, të keq zbatojë një rëndësinë e skepticizmit profesional procedurë auditimi të përshtatshme, ose përfshijnë, midis të tjerash, rastet kur: të keqinterpretojë rezultatet e auditimit 14. ͻ Përcaktohen politikat dhe procedurat që synojnë të nxisin një kulturë të 2. Si mund të rritet ndërgjegjësimi i brendshme që pranon se cilësia është firmave të auditimit dhe audituesve në thelbësore në kryerjen e angazhimeve16. përdorimin e skepticizmit profesional ͻ Promovohet një kulturë e brendshme Skepticizmi profesional influencohet nga e orientuar tek cilësia, përmes veprimeve tiparet e sjelljes personale (për shembull, të qarta, të qëndrueshme dhe të qëndrimet dhe vlerat etike) si edhe nga shpeshta, dhe mesazheve nga të gjitha niveli i kompetencës (d.m.th., njohuritë) nivelet e drejtimit të firmës. Kjo mund të së individëve që kryejnë auditimin. Këto, komunikohet nga, por nuk kufizohet nga ana tjetër, janë të ndikuara nga vetëm në, seminaret trajnuese, takimet, edukimi arsimor, trajnimi dhe dialogun formal ose joformal, deklaratat e përvoja/eksperienca. Skepticizmi misionit, publikimet periodike profesional brenda grupit të angazhimit (newsletters), apo memorandumet ndikohet gjithashtu, nga veprimet e përmbledhëse. Këto veprime dhe lidershipit të firmës, të ortakut të mesazhe inkurajojnë një kulturë që njeh angazhimit dhe nga kultura e mjedisi i dhe shpërblen punën me cilësi të lartë; biznesit të firmës. SNA-të dhe SNKC 1 ato mund të përfshihen, për shembull, në përfshijnë kërkesa dhe udhëzime që dokumentacionin e brendshëm, në synojnë të ndihmojnë në krijimin e një materialet e trajnimit dhe në procedurat mjedisi skeptik në dy nivele si në nivel të e vlerësimit të partnerëve dhe të stafit, të firmës profesionale (shoqërisë së atilla që ato të mbështesin dhe

13 Shiko SNA 200, paragrafi A23. 15 SNKC1, paragrafi A4 14 Shiko SNA 200, paragrafi A43 16 SNKC1, paragrafi 18 14 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr.Hysen ÇELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NAÇO, KLSH përforcojnë pikëpamjen e firmës për përgjegjësi për cilësinë e përgjithshme në rëndësinë e cilësisë dhe të mënyrës se si çdo angazhim të auditimit për të cilin ai ajo duhet të arrihet në praktikë.17 emërohet21. Veprimet e ortakut të ͻ Vendosja e politikave dhe angazhimit dhe mesazhet e duhura për procedurave që kanë për qëllim t`i japin anëtarët e tjerë të ekipit të angazhimit e firmës sigurinë e arsyeshme se ajo ka vendosin theksin tek cilësia, e cila është personel të mjaftueshëm me thelbësore në kryerjen e angazhimeve të kompetencat e nevojshme, aftësitë dhe auditimit dhe tek rëndësia e cilësisë së angazhimin për të respektuar parimet auditimit, e cila shprehet për shembull, etike18. ne aftësinë e ekipit të angazhimit për të ͻ Promovohet një kulture e brendshme folur për shqetësimet pa patur frikën e që bazohet tek cilësia, e cila mund të hakmarrjes dhe në lëshimin e raporteve arrihet nëpërmjet vendosjes së politikave të audituesit, të cilat janë të dhe procedurave që adresojnë përshtatshme për rrethanat22. performancën, vlerësimin, kompensimin, Një mundësi ideale për të trajtuar dhe për dhe nxitjen (duke përfshirë sistemet të theksuar me ekipin e angazhimit stimuluese), që japin njohjen dhe rëndësinë e mbajtjes së skepticizmit shpërblimin e duhur për zhvillimin dhe profesional gjatë gjithë auditimit është mbajtjen e kompetencës19. momenti kur bëhen diskutime midis

ͻ Zhvillimin dhe implementimin e partnerit të angazhimit dhe anëtarëve të trajnimit të brendshëm dhe të tjerë të rëndësishëm të ekipit të programeve të edukimit të vazhdueshëm angazhimit, lidhur me dyshimet që për të gjitha nivelet e personelit të firmës. pasqyrat financiare të entitetit mund të Kjo mund të arrihet përmes, për kenë anomali materiale. Ky diskutim shembull, eksperiencës në punë, trajnimit përfshin aplikimin e kuadrit të përmes punës, të qënurit në patronazh zbatueshëm të raportimit financiar në nga stafi me më shumë përvojë (për kushtet dhe rrethanat e entitetit, dhe shembull, anëtarët e tjerë të grupit të vendos një theks të veçantë në mënyrën angazhimit), dhe edukimi i pavarur. Është se si dhe ku pasqyrat financiare mund të vërejtur se kompetenca e vazhdueshme e dyshohet që përmbajnë anomali personelit të firmës varet në një masë të materiale për shkak të mashtrimit, duke konsiderueshme nga niveli i përfshirë analizën se si mund të ndodhë përshtatshëm i zhvillimit profesional të 20 mashtrimi (kjo kërkon lënien mënjanë të vazhdueshëm . besimit që anëtarët e ekipit të angazhimit Në nivelin e angazhimit, ortakut të mund të kenë lidhur me ndershmërinë angazhimit i kërkohet të marrë dhe integritetin e drejtimit dhe PNQ). Ky diskutim gjithashtu, ofron një bazë mbi të

17 Shiko SNKC1, paragrafi A4 18 Shiko SNKC1, paragrafi 29 21 SNA 220, Kontrolli i cilësisë për auditimin e 19 Shiko SNKC1, paragrafët A5 dhe A25-A28 pasqyrave financiare, paragrafi 8 20 Shiko SNKC1, paragrafët 29 dhe A25-A26 22 Shih SNA 220, paragrafi A3. AUDITIMI PUBLIK 15

AUDITIMI PUBLIK Roli dhe përdorimi i gjykimit dhe i skepticizmit profesional në auditimin e pasqyrave financiare cilën anëtarët e ekipit të angazhimit të përfundimet e arritura nga këto komunikojnë dhe të shkëmbejnë konsultime janë zbatuar26 informacione të reja të cilat mund të Megjithëse aktivitetet në nivel të firmës ndikojnë në vlerësimin e rrezikut ose të dhe në nivel të angazhimit kontribuojë në procedurave të auditimit që duhet të krijimin e mentalitetit të skepticizmit kryhen23. profesional, përsëri është përgjegjësi e Mundësi të mëtejshme për partnerin e çdo audituesi individual për të mbajtur angazhimit për të përcaktuar pritshmëritë një qëndrim të skepticizmit profesional. në lidhje me, skepticizmin profesional Ashtu si edhe gjykimi profesional, përfshijnë, për shembull, rastet kur skepticizmi profesional duhet të merret përgjegjësia për: ushtrohet gjatë gjithë auditimit. Mbajtja e skepticizmit profesional gjatë të gjithë Drejtimin, mbikëqyrjen dhe auditimit bën të munduar që audituesi të performancën e angazhimit të auditimit24 reduktojë rreziqet e shpenzimit të një

Rishikimet e punës së kryer. Në këtë kohe të madhe në shikimin e disa drejtim, partneri i angazhimit në veçanti, rrethanave të pazakonta, duke i mbi ka shumë njohuri dhe përvojë që përgjithësuar ato, kur ai nxjerr ndihmon anëtarët e ekipit me më pak konkluzionet nga vëzhgimet e auditimit përvojë, me qëllim që ata të zhvillojnë një ose duke përdorur supozime të mendim kritik dhe dyshues nëpërmjet papërshtatshme në përcaktimin e rishikimit, ndër të tjera, të fushave kritike natyrës, kohës dhe shtrirjes së të gjykimit dhe të rreziqeve të mëdha. procedurave të auditimit dhe vlerësimit Rishikimet në kohë lejojnë gjithashtu, që 27 të rezultatet me anën e tyre. çështje të rëndësishme (për shembull, zonat kritike të gjykimit, veçanërisht ato 3. Skepticizmi profesional është i që kanë të bëjnë me çështjet e vështira nevojshëm gajtë gjithë fazave të ose të diskutueshme, të identifikuara auditimit gjatë kryerjes së angazhimit ) të zgjidhen Skepticizmi profesional është i në ose para datës së raportit të 25 përshtatshëm dhe i nevojshëm gjatë audituesit gjithë gjithë auditimit, edhe pse referenca

Ekipin e angazhimit që ai të ndërmarrë tek ai nuk përsëritet në çdo SNA28. Për konsultime të përshtatshme për çështje shembull : të vështira ose të diskutueshme dhe se Pranimi i Angazhimit ʹ Në rastin, kur shqyrtohen çështje të tilla si integriteti i pronarëve kryesorë dhe i drejtimit29

23 Shih SNA 315, Identifikimi dhe Vlerësimi rreziqeve të Anomalisë materiale nëpërmjet 26 njohjes së Entitetit dhe mjedisit të tij, paragrafët SNA 220, paragrafi 18. 27 10 dhe A14, dhe ISA 240, paragrafi 15 . SNA 200, paragrafi A19 24 Shih SNA 220, paragrafi 15. 28 Shih SNA 200, paragrafi A69 . 25 Shih SNA 220, paragrafët 16 dhe A18. 29 SNA 220, paragrafi A8

16 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr.Hysen ÇELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NAÇO, KLSH Identifikimi dhe vlerësimi i rreziqeve marrjen e evidencës konfirmuese nga një të anomalisë materiale - Për shembull, numër burimesh të tjera të pavarura31. kur: o Përcaktohen dhe kryhen procedurat o Kryhen procedurat e vlerësimit të analitike thelbësore, duke përfshirë, rreziqeve (duke përfshirë diskutimin rastet kur vlerësohet besueshmëria e të brenda ekipit të angazhimit lidhur me dhënave nga të cilat burojnë pritshmëritë dyshimin që pasqyrat financiare të e audituesit, dhe kur identifikohen e entitetit mund të kenë anomali materiale, investigoghen luhatjet apo marrëdhëniet sikurse është trajtuar në P3 më lart). që nuk janë në koherencë me o Rishikohen vlerësimet e audituesve informacionet përkatëse të tjera, ose që për rreziqet e anomalisë materiale dhe ndryshojnë nga vlerat që priten, me një modifikohen procedurat e mëtejshme të shumë të konsiderueshme32. Pritshmëritë planifikuara të auditimit në përputhje me e audituesit kanë një rol të rëndësishëm rrethanat - sipas rastit, për shembull, si kur vlerësohen rezultatet e procedurave rezultat i informacionit të ri që nuk është analitike dhe sfidojnë pritshmëritë e në koherencë me evidencën e auditimit, drejtimit për devijimet nga rezultatet e në të cilën audituesi ka bazuar fillimisht pritura . vlerësimin, ose duke qenë vigjilent ndaj o Adresohen rrethana të tilla siç janë ndryshimit të rrethanave, të dhënave të rastet kur drejtimi refuzon të lejojë reja, apo të një ndryshimi në të kuptuarit audituesin për të dërguar një kërkesë për që audituesi ka në lidhje me entitetin dhe konfirmim.33 operacionet e tij, si rezultat i kryerjes së Formimi i një opinioni për faktin nëse 30 procedurave të mëtejshme të auditimit . pasqyrat financiare janë përgatitur, në të Përcaktimi i natyrës, afateve dhe gjitha aspektet materiale, në përputhje shtrirjes së procedurave të mëtejshme të me kuadrin e zbatueshëm të raportimit auditimit që ju përgjigjen rreziqeve të financiar - për shembull, kur: vlerësuara të anomalisë materiale dhe o Konkludohet nëse është marrë siguria vlerësimit të evidencës së auditimit - Për e arsyeshme dhe nëse është siguruar shembull, kur : evidenca e nevojshme e auditimit për të o Mbajtja parasysh, për zonat e mbështetur këtë konkluzion.34 vlerësuara me rreziqe që janë të o Merren parasysh ndikimet në opinion vlerësuara të larta, i nevojës për të rritur të rasteve kur audituesi nuk është në sasinë e evidencës apo për të marrë evidencë që është më e përshtatshme apo më e besueshme, për shembull, duke e vendosur theksin më shumë në marrjen 31 Shih SNA 330, REagimet e audituesit ndaj e evidencës nga palët e treta apo në rreziqeve të vlerësuara, paragrafët 7 dhe A19 . 32 Shih SNA 520, Procedurat analitike, paragrafët 5 dhe 7. 33 Shih SNA 505, Konfirmimet me palët e treta, 30 Shih SNA 315, paragrafi 31, dhe SNA 320, paragrafi 8 . Materialiteti në planifikimin dhe kryerjen e 34 Shih SNA 700, Formimi i një Opinioni dhe auditimit, paragrafët 12 dhe A13 . Raportimi mbi Pasqyrat Financiare, paragrafi 11. AUDITIMI PUBLIK 17

AUDITIMI PUBLIK Roli dhe përdorimi i gjykimit dhe i skepticizmit profesional në auditimin e pasqyrave financiare gjendje për të mbledhur evidencën e përvojës së mëparshme të audituesit nevojshme të auditimit35 lidhur me ndershmërinë dhe integritetin e o Vlerësohet fakti nëse pasqyrat drejtimit të entitetit dhe PNQ37. Ai financiare të cilat janë të përgatitura në gjithashtu, kërkon që audituesi të përputhje me një kuadër të paraqitjes të investigojë më tej, kur kushtet e drejtë, e kanë arritur paraqitjen e drejtë, identifikuara gjatë auditimit e bëjnë duke marrë parasysh (i) paraqitjen e audituesin të besojë se një dokument përgjithshme, strukturën dhe mund të mos jetë original, apo që përmbajtjen e pasqyrave financiare dhe kushtet/termat në një dokument kanë (ii) faktin nëse pasqyrat financiare, ndryshuar por nuk i janë shpjeguar përfshirë shënimet e tyre shpjeguese, audituesit.38 paraqesin transaksionet dhe ngjarjet SNA 240 vëren se mbajtja e skepticizmit mbështetëse në një mënyrë të atillë, që profesional në auditim, kërkon që të arrihetparaqitja e drejtë.36 audituesi të jetë gjithmonë dyshues për

faktin nëse informacioni dhe evidenca e 4. Skepticizmi profesional dhe auditimit e siguruar nga audituesi përgjegjësitë e audituesit në lidhje me sugjerojnë se ekziston një anomali mashtrimin materiale e shkaktuar nga mashtrimi. Kjo Për shkak të karakteristikave të përfshin vlerësimin e besueshmërisë së mashtrimit, duke përfshirë faktin që informacionit që do të përdoret si mashtrimi mund të përfshijë skema të evidencë auditimi dhe përcaktimin nëse sofistikuara dhe të organizuara me janë të përshtatshme kontrollet që bëhen kujdes, të cilat synojnë ta fshehin atë, ose për përgatitjen dhe mbajtjen e saj.39 mund të përfshijë marrëveshje të fshehtë, Gjithashtu, SNA 240 pranon faktin se skepticizmi profesional i audituesit është procedurat e auditimit të cilat janë veçanërisht i rëndësishëm kur ai shqyrton efektive për zbulimin e gabimit mund të dhe vlerëson rreziqet e anomalisë mos jenë efikase për zbulimin e materiale për shkak të mashtrimit. mashtrimit. Prandaj, kërkesat e SNA 240 kanë për qëllim të ndihmojnë audituesin SNA 240 vendos një theks të veçantë në në identifikimin dhe vlerësimin e rrezikut skepticizmin profesional. Midis çështjeve të anomalisë materiale të shkaktuar nga të tjera, ai përfshin kërkesa specifike që mashtrimi dhe në përcaktimin e adresojnë nevojën për të mbajtur 40 skepticizëm profesional gjatë gjithë procedurave të mëtejshme. auditimit, duke pranuar mundësinë e Në disa raste, SNA-të kërkojnë që ekzistencës së një anomalie materiale të audituesi të bëjë supozime në lidhje me shkaktuar nga mashtrimi, pavarësisht rreziqet e mashtrimit, vlerësimin e

37 35 Shih SNA 540, Auditimi i çmuarjeve kontabël, SNA 240, paragrafi 12 38 përfshirë çmuarjet kontabël të vlerës së drejtë si SNA 240, paragrafi 13 dhe shënimet përkatëse, paragrafi A124 . 39 SNA 240, paragrafi A7 36 Shih SNA 700, paragrafi 14 . 40 SNA 240, paragrafi 8 18 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr.Hysen ÇELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NAÇO, KLSH rreziqeve të anomalisë materiale, apo paraqitjet e drejtimit që kanë të bëjnë me specifikojnë procedurat që duhet të çështjet materiale44. kryhen. Duke kërkuar sa më lartë, ato SNA-të theksojnë se rreziku që audituesi pranojnë rëndësinë e skepticizmit të mos zbulojë një anomali materiale që profesional në zonat e demonstruara si rrrjedh nga mashtrimet e drejtimit është më të ndjeshme ndaj anomalisë, duke më i madh se zbulimi i një anomalie përfshirë anomalinë për shkak të materiale që rrrjedh nga mashtrimet e mashtrimit. Shembujt përfshijnë punonjësve, për shkak se shpesh drejtimi supozimin e kërkuar se ka rreziqe është në gjendje të drejtpërdrejtë ose të mashtrimi në njohjen e të ardhurave41, tërthortë për të manipuluar të dhënat e trajtimin e rreziqeve të anashkalimit të kontabilitetit, për të paraqitur kontrolleve të brendëshme nga drejtimi si informacion financiar mashtrues ose për një rrezik të anomalisë materiale për të shkelur apo anashkaluar procedurat e shkak të mashtrimit dhe në këtë mënyrë, kontrollit, të ndërtuara me synimin për si një rrezik të rëndësishëm 42, dhe parandalimin e mashtrimeve të ngjashme procedurat e duhura për adresimin e nga punonjësit45. Në këtë drejtim, SNA-të: rishikimit të cmuarjeve kontabël për paragjykimet.43 Tregojnë se reagimet ndaj vlerësimit të kërkesave, me një qëndrim Përcaktimi i reagimeve të përgjithshme professional skepticist që bëjnë anëtarët për të adresuar rreziqet e vlersuara të e drejtimit, mund të kenë nevojë të anomalisë materiale për shkak të përfshijnë konfirmimin e përgjigjeve të mashtrimit, në përgjithësi, përfshin drejtimit me kërkesat për informacione të vlerësimin e mënyrës se si sjellja e tjera46. përgjithshme e auditimit mund të Kërkojnë që audituesi të investigojë reflektojë në rritjen e skepticizmin lidhur me inkoherencat në rastet kur profesional .Për shembull, SNA 240, përgjigjet ndaj kërkesave prej drejtimit përfshin raste specifike për mënyrën se si 47 kryerja e auditimit mund të reflektojë një ose PNQ janë kontradiktore . skepticizëm profesional në rritje, i cili Kërkojnë që audituesi të rivlerësojë përfshin: vlerësimin e mëparshëm të rreziqeve të anomalisë materiale të shkaktuara nga Ndjeshmërinë e rritur në përzgjedhjen mashtrimi, ndikimin e rëndësishëm në lidhur me natyrën dhe shtrirjen e natyrën, afatet dhe shtrirjen e dokumentacionit të entitetit që do të procedurave të auditimit, dhe ekzaminohet për të mbështetur besueshmërinë e evidencës të marrë më transaksionet materiale. parë në qoftë se një anomali e zbuluar Njohjen e shtuar lidhur me nevojën tregon se ajo është ose mund të jetë për të konfirmuar shpjegimet ose 44 SNA 240, paragrafi A33 41 Shih SNA 240, paragrafët 26-27. 45 SNA 240, paragrafi 7 42 Shih SNA 240, paragrafi 31. 46 SNA 240, paragrafi A17 43 Shih SNA 240, paragrafi 32 (b). 47 SNA 240, paragrafi 14 AUDITIMI PUBLIK 19

AUDITIMI PUBLIK Roli dhe përdorimi i gjykimit dhe i skepticizmit profesional në auditimin e pasqyrave financiare rezultat i mashtrimit dhe se përfshin drejtimin (në veçanti, drejtimin e lartë ), ose kur rrethanat apo kushtet tregojnë për mundësinë e marrëveshjeve të fshehta, në të cilat përfshihet personeli; drejtuesit ose palët e treta.48

Prof.Ass.Dr.Hysen ÇELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NAÇO, KLSH

48 Shih SNA 240, paragrafët 35-36.

20 Nr.7, janar-prill 2014

PAVARËSIA E INSTITUCIONEVE SUPREME TË AUDITIMIT

͘͘͘͘͞ƉŝŬĂ ŬLJĕĞ Ŷģ ĕģƐŚƚũĞŶ Ğ ƉĂǀĂƌģƐŝƐģ ƐŽƚ ģƐŚƚģ ůģǀŝnjũĂ͘ sĞƚģ-kënaqësia ose, më

keq, refuzimi, janë në mënyrë të qartë një shenjë ĞŬĞƋĞƉģƌƉĂǀĂƌģƐŝŶģ͘͘͘͘͟

Nga Jean-Raphaël Alventosa1 22 dhjetor 2011, që janë duke kërkuar që -ve. Kumtese e mbajtur në seminarin « Mbi ŬũŽƚģŬƚŚĞŚĞƚŶģ͞ƉĂƌƵůůģŶ͟Ğ^/ pavarësinë e Institucioneve Supreme të Pse një SAI duhet të jetë "i pavarur"? Pse Audimit », Mars 2014, Budapest. është diskutuar kjo çështje vazhdimisht? Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull Para së gjithash, a nuk është e janë të autorit. pamundur? A ka diçka tjetër në këtë planet që është e pavarur, përveç Zotit- dhe Ai është në qiell ...? Pavarësia është në ditët e sotme, çështja kryesore në vëmendjen e Institucioneve Në të vërtetë, pavarësia është një iluzion, Supreme të Auditimit (SAI). Kjo gjë është nga njëra anë, disa modele SAI-sh janë deklaruar shumë qartë në Deklaratën e shumë të "varur", dhe nga ana tjetër, SAI- Limës në vitin 1977, por tani janë Kombet et domosdoshmërisht punojnë për të e Bashkuara2, në kuadër të rezolutës së tjerët. Ka dy kritere që përcaktojnë misionin e tyre:

1 Këshilltar i Lartë (Conseiller Maître) në Gjykatën Kërkesa për të punuar për një "klient" Franceze të Llogarive (Cour des comptes), ish- të veçantë, Parlamentin, por parlamentet Drejtor për Mësimdhënien pranë Shkollës nuk janë i vetmi "klient" në shumë vende, Kombëtare të Administrimit(Ecole Nationale sfera e "palëve të interesuara" është më e Ě͛ĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝŽŶͿ͕lektor në Universitet.

2 Rezoluta A/66/209 e Kombeve të Bashkuara: "SAI-et mund të kryejnë detyrat e tyre në (dhe të sigurohen) që administrata publike të mënyrë objektive dhe efektive vetëm nëse ato jetë më efektive dhe më efikase ....". Shikoni, janë të pavarura ... SAI-et [duhet] të punojnë gjithashtu Deklaratën e Limës.

AUDITIMI PUBLIK 21

AUDITIMI PUBLIK Pavarësia e Institucioneve Supreme të Auditimit gjerë dhe kërkon një "bashkëpunim" në A jemi me të vërtetë në nivelin më të lartë mes të institucioneve. të pavarësisë së SAI-ve në Evropë? Kjo është një pyetje e shtetit të demokracive Midis palëve te interesuara, tona dhe, në një kuptim më pak politik, shqetësimi individual i qytetarëve është i lidhet me efektivitetin e institucioneve lartë: SAI është "vitrina" e tij, agjenti i tij, tona. Është relativisht e thjeshtë të garantuesi i tij. thuash që, në qoftë se institucionet tona Si një hipotezë të parë, mund të pranojmë nuk janë me të vërtetë të pavarura, argumentin se pavarësia është e atëherë rekomandimet e tyre do të jenë pamundur. Si ta spjegojmë këtë? në mënyrë të pakundërshtueshme më të dobëta dhe më pak të besueshme, pasi Në fakt, është një objektiv shumë nuk do të jenë shumë objektive. Në krizën thelbësor dhe me këto karakteristika: e tanishme që ne jemi duke përjetuar, Ky objektiv ka gjithmonë nevojën për pyetja meriton të shtrohet, duke shkuar tu konfirmuar, një lloj ideali i publikut qe përtej një morie analizash teknike që kemi lidhet me institucionet. Personalisht, unë dëgjuar për kompleksitetin e krizës. parapëlqej përcaktimin e strategjisë së Së fundi, duke lënë mënjanë të gjitha SAI-ve në Slloveni, sipas të cilit : "të jesh i deklaratat zyrtare - të gjitha qetësuese, të pavarur në nivelin më të lartë të gjitha egocentrike (ato janë shpesh mundshëm". Kjo është ajo që mund të mbrojtje pro Domo) - mund të kuptohet jetë - një përpjekje, një presion. pse pavarësia duhet fituar. Ajo është gjithmonë e brishtë (pak si *Ka kështu dy debate, të formësuar nga pozicioni në yoga që je në këmbë por i historia dhe teknikat e menaxhimit publik, mbështetur mbi kokë, një qëllim final, por të cilët mund të merren në konsideratë: krejtësisht i paqëndrueshëm), dhe është e një, institucional dhe politik;tjetri, tillë për dy arsye: funksional dhe teknik. o Duke qenë e vështirë Ɖģƌ  ƚ͛Ƶ përcaktuar, ajo është disi e paprekshme : është një problem teknik që është subjekt I - Si është shfaqur pavarësia në historinë i një debati në nivel politik (ose e institucionale dhe politike të kontrollit të kundërta - një problem politik, i cili mund shteteve? të ketë disa pika të dobëta teknikisht); o Së fundi, ajo është e lidhur me secilin 1.1. Çështja është demokracia. prej nesh, dhe me një nga pjesët më personale të sjelljes sonë - guximin Rreth vitit 1000, me daljen e shteteve moderne, autoritetet vendosën të krijojnë Elementi i fundit, lidhur me këtë pyetje një institucion të specializuar për të vendimtare është: ne në Evropë, mund të kontrolluar financat e tyre. shkojmë më tej në raport me vendet e tjera?

22 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Jean-Raphaël Alventosa

Arsyeja për këtë është e thjeshtë: Në kontinent, Franca në veçanti, në këtë mbretëria (apo perandori, në varësi të fazë, do të ndjekë një rrugë rrënjësisht të rajonit) u zgjerua përtej aseteve të ndryshme, me një periudhë shumë më të familjes Mbretërore. gjatë dhe më të komplikuar. Në Evropë, lufta njëqind vjeçare mes Sovraniteti i shtetit francez u formësua Francës dhe Anglisë ishte një arsye dalëngadalë në shekujt e 12 dhe 13, si në kryesore për shfaqjen e shtetit komb, Angli, por, për disa arsye që ne nuk do ti bashkë me të cilin lindën edhe problemet citojmë këtu, ajo përfitoi me shume nga buxhetore. monarkia se sa nga shoqëria feudale. Në Angli, që në vitin 1215, baronët e Mbretërit francezë nuk ishin duke luftuar detyruan mbretin për të ndarë pushtetin vetëm anglezet, por edhe Perandorinë e e tij, nëpërmjet adoptimit të Magna Shenjtë Romake në një territor krejtësisht Carta. Mbretërit, të gjithë mbrojtësit e të hapur. Kishte një kërcënim të fuqisë absolute, në bazë të udhëzimeve vazhdueshëm për shkëputje. fetare dhe të mbështetur nga Roma, u E zënë ngushtë, monarkia franceze mënjanuan gradualisht. Liberalizmi lindi rezistoi karshi pretendimeve të reja të dhe bashke me të, koncepti i baronëve që kërkonin më shumë liri, individualizmit modern. ashtu sikurse luftoi për tre shekuj (nga 16 Në vitin 1689, "Revolucioni i Lavdishëm" në 18) Perandorinë Austro-Spanjolle, që hoqi Mbretin, James II, i konsideruar si ishte rreth saj. shumë katolik dhe shumë autokratik, i cili Koncepti i fuqisë absolute, bazuar në u detyrua të heq dorë nën presionin teorinë e të drejtës hyjnore të mbretit3, u parlamentar. themelua - kjo e drejtë hyjnore ishte një Mbi bazën e Deklaratës së të Drejtave, një formë e lashtë e teorisë së interesit monarki parlamentare u krijua: pushteti i kombëtar. mbretit tani definitivisht "i kufizuar" ose "i Me Revolucionit e vitit 1789, monarkia copëtuar", që John Locke teorizoi një vit absolute u përmbys. Në këtë rrëmuje të më pas, duke justifikuar kufizimin e madhe, Gjykata e Llogarive u zhvendos pushtetit përmes Dy Traktateve të tij për dhe u fiksua në Parlament : u shëndrrua Qeverinë. në një "zyrë" kontabiliteti parlamentare si Tani e tutje, çfarëdo që të ndodhte, të në Angli. gjithë fuqinë e kishte Parlamenti, burimi i Situata u bë gjithnjë e më e komplikuar në sovranitetit, përfshirë institucionin e Francë kur Parlamenti ͞ƐŚƉģƌƚŚĞƵ͟ në ngarkuar me auditimin e llogarive - fraksione rivale, duke rezultuar në kthimin Thesarit. Paraardhësit e Zyrës Britanike Kombëtare të Auditimit (NAO) ishin qartazi ne shërbim të Parlamentit - në 3 Për Richelieu, "themeli i lumturisë në një shtet fakt, asistentë , "zyrë" në varësi të tij. është vendosja e mbretërisë së Perëndisë", dhe Mbreti është përfaqësues i Zotit në Tokë, dhe kardinali, është shërbëtori i tij.

AUDITIMI PUBLIK 23

AUDITIMI PUBLIK Pavarësia e Institucioneve Supreme të Auditimit e pushtetit absolut të perandorit më të rëndësishme i paraqiten së pari Napoleon Bonaparti. Në vitin 1807, ai ri- "ekzekutivit" (Qeverisë, Presidentit ose themeloi Gjykatën e Llogarive, logjikisht Mbretit) para se të dorëzohen, kur është për të mirën e vet. e nevojshme, në Asamblenë Kombëtare. Gjatë shekullit të 19-të, në luftën e Ky lloj organizimi është konsideruar si një përgjakshme në mes reaksionarëve dhe mjet i mbikëqyrjes së përgjithshme, i partizanëve të ndryshimit radikal domosdoshëm për ekzekutivin dhe i republikan, Gjykata Ƶ͞ŶĚĂ͟ŶģŵĞƐƚģĚLJ padiskutueshëm, por që për këtë arsye fuqive. nuk mund të përshkruhet si një zyrë e auditimit të jashtëm sepse është i paaftë Republikat e kanë njohur këtë dualitet në për tu shkëputur nga fuqia supreme e Kushtetutat e tyre, duke e vendosur Princit. Gjykatën në shërbim të Parlamentit dhe të Qeverisë. Ndarë mes Mbretit, ose Me ardhjen e demokracisë së vërtetë, Presidentit dhe Parlamentit, as në sovraniteti i kaloi popullit. Ku duhet të shërbim të ekzekutivit, e as një ndihmëse raportoje SAI? Ka dy situata të për parlamentin, Gjykata mbeti "në mes", mundshme: në distance të baraslarguar. Politikisht korrekt përgjigja do te ishte 1.2. Rezultati i kësaj historie të Parlamentit, përfaqësuesit të popullit shpejtë të demokracisë, është shpikja e sovran. Është modeli parlamentar që një ideje të re, atë të auditimit të jashtëm, gjendet në të gjitha vendet ku flitet në krah me auditimin e brendshëm. anglisht, por jo ekskluzivisht. Kjo histori e dy perandorive, franceze dhe Mos-raportimi në parlament angleze, ka lënë gjurme të përhershme në nënkupton një mohim të dyfishtë, as Evropë dhe historinë e institucioneve në monarku (mbreti, perandori ose shumicën e vendeve. Presidenti), e as Parlamenti. Ky është Ajo tregon dallime të konsiderueshme në modeli gjyqësor (të gjithë anëtarët e tij, natyrën e sistemeve të ndryshme të cilido qoftë numri i tyre, janë gjyqtarë dhe auditimit. të emëruar për gjithë jetën), i quajtur edhe modeli "i baras-larguar", i cili është Ka tri pozicione institucionale që SAI-et vendosur gradualisht në Francë. mund të adoptojnë: pranë kreut, qoftë mbretëror apo republikan, pranë Historia nuk përfundon këtu: drejtësia Parlamentit, ose në mes. krahasuese njeh ekzistencën e disa varianteve, pak a shumë versione të Historikisht, SAI-t kudo, e pozicionojnë përziera të modeleve bazë parlamentare veten pranë drejtuesit suprem (kreut te ose gjyqësore. Këto modele të ardhura së shtetit). fundmi kërkojnë të kombinojnë Sot, një numër i caktuar vendesh kanë avantazhet e dy sistemeve të tjera. ende një organizim të tillë, qe raportet

24 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Jean-Raphaël Alventosa

Së pari në mesin e këtyre "hibrideve", 1.3. Çfarë mund të nxjerrim nga këto janë "Gjykatat e Llogarive" ose "gjykatat", zhvillime të shkurtra historike? të cilat janë shumë afër Parlamentit, me Ka ndoshta dy përfundime që mund të dy variante: vihen në dukje paraprakisht. I pari është modeli i përzier (legjislativi I pari është se auditimi i jashtëm është i dhe gjyqësori krah për krah) me fuqi lidhur thelbësisht me SAI-et: kriteri ndëshkuese. Ky është, ndër të tjera, institucional parësor i një SAI është se, në modeli i Spanjës, Portugalisë dhe një mënyrë ose një tjetër, kontrollon Belgjikës. pushtetin nga jashtë këtij pushteti.

I dyti është model i përzier, pa fuqi Në Evropën e sotme, kjo çështje nuk ndëshkuese. Ky model është quajtur është më e shtruar për debat. Por e njëjta shpesh modeli me "Këshill ose Bord". SAI gjë nuk është e vërtetë diku tjetër: ka ka një status juridiksional (ai është quajtur shumë vende jashtë Evropës ku nuk ka shpesh gjykatë), për hir të pavarësisë, por mbikëqyrje të jashtme efektive. Shumë nuk ka fuqi juridiksionale (gjyqtarët nuk SAI janë thjesht mekanizma të kontrollit gjykojnë, as nuk sanksionojnë). Ky model të brendshëm, shpesh edhe të kontrolleve ekziston, për shembull, në Gjermani dhe ministrore. Luksemburg, si edhe në Gjykatës Evropiane të Audituesve. E dyta është se, në këtë drejtim, definicioni i SAI-ve mund të jetë një Së dyti, për evidence, ka edhe "Gjykata" problem. ose "Inspektorë", në këtë rast pranë Ekzekutivit, për shkak të kompetencave të Përkufizimi tradicional i SAI-t bazohet në tyre të konsiderueshme të auditimit të tre elementë: brendshëm, veçanërisht prezente në 4 - Duhet të ketë një ligj apo ndonjë akt Amerikën Latine . tjetër formal që zyrtarisht mandaton Kjo pasqyrë e shkurtër me siguri nuk do të institucionin, përfshijë shumëllojshmërinë e modeleve - Institucioni duhet të jetë "superior" që janë prezente në Organizatën (kontrolli i fundit qe ushtrohet mbi Ndërkombëtare të SAI-ve (INTOSAI), që financat dhe jo mbi administrimin ) ndoshta duhet të jetë subjekt interesant për klasifikimin e mëtejshëm, qoftë nga - Të 8 Parimet e ISSAI 10 të INTOSAI-t "Grupi punës mbi Vlerat dhe dobitë" dhe duhet të respektohen. / ose nga studiues ambiciozë . Këto tri kritere duhet të udhëheqin qasjen tonë. Natyrisht, ne kemi nevojë për një qasje të sfungjerit-thithës, pasi ekziston rreziku që 4 Në Kili, gjykata është një organizatë e veçantë debati mbi kontrollin e pavarur mund të me një gjyqtar të vetëm (el subcontralor); në Peru, gjykatësi është Contralor, por vetëm për çojë në diskutime të pafundme dhe të nivelin e parë të sanksioneve.

AUDITIMI PUBLIK 25

AUDITIMI PUBLIK Pavarësia e Institucioneve Supreme të Auditimit paqarta, që do të ishte ironike për 2.1. Qasja funksionale është bazuar tek institucionet që janë të prirura të jenë liria. garantuesit e saktësisë dhe forcës së ligjit. Përdorimi i një qasje funksionale shmang Megjithatë, kjo qasje e përgjithshme debatin e modeleve të ndryshme. konsesuale kërkon një reflektim. Meqenëse këto modele janë të Ekzistenca e një ligji i referohet trashëguara, është e mundur (madje edhe parimin të parë të ISSAI 10, tek i cili do te e nevojshme) që të vlerësohen, se ata rikthehemi. mund të evoluojnë, por sidoqoftë ne duhet të bashkëjetojmë me ta. Nocioni i kontrollit të "lartë" është i paqartë - çfarë do të do të thotë Këto organizata (institucione) specifike "superioritetit"? Ky është një nocion për çdo vend, produkte te historisë së politik, pasi është relativ: ajo që është shoqërive tona të ndryshme, na detyrojnë superiore është natyrisht e tillë në raport të ndjekim rrugë të ndryshme dhe të me diçka inferiore. Ky pozicion është bëjmë një pyetje tjetër, më funksionale: bazuar në një gjykim të vlerës. Në fakt, atë të lirisë. pavarësia është një pozitë superiore, por Nga kemi ardhur dhe si punojmë sot kanë e kundërta nuk është domosdoshmërisht pak rëndësi. Ajo që është e e vërtetë: ajo që është superiore nuk domosdoshme, duke pasur parasysh është domosdoshmërisht e pavarur ... Ky vështirësitë me të cilat ne përballemi, kriter është delikat. kërkesat e departamenteve të ndryshme Një qasje funksionale, duke që kërkojnë shërbimet tona, dhe nevojës përdorur 8 parimet e cituara me sipër, së llogaridhënies përpara qytetarëve, meriton një diskutim shumë më të gjatë. është që të jemi në gjendje të justifikojmë mjetet e nevojshme për arritjen e objektivave më të larta të mundshme, në II ʹ Qasja funksionale mënyrë efektive dhe të pavarur. Është e ardhmja dhe jo e shkuara që duhet të na Tetë shtyllat e pavarësisë janë: statusi, udhëheqë. burimet, emërimet, planifikimi, aksesi ne informacion, komunikimi i rezultateve, Dhe kjo e ardhme është e përcaktuar në publikimi dhe monitorimi i realitet dhe në ligj, nga një kriter i vetëm: rekomandimeve. liria. Menjëherë pasi pavarësia është vendosur si gur themeli për SAI-t, është Disa prej këtyre shtyllave funksionojnë liria që është në lojë dhe që duhet të na vetvetiu, dhe vetëm disa SAI do të drejtojë. pohonin ndonjë dobësi në këtë fushë delikate. Liria për të qenë: statusi, Por cili është realiteti? Liria për të vepruar: burimet,

26 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Jean-Raphaël Alventosa

Liria për të udhëhequr dhe për të Është më mirë nëse kjo është e menaxhuar: emërimet, Liria për të mbështetur nga Kushtetuta, nga një ligj mbikqyrur: në fakt, kjo është liria për të apo nga një traditë e mirë-krijuar, por a programuar, është kjo e mjaftueshme? Kjo është krejtësisht formale. Liria për të investiguar: në fakt, kjo është qasja e lirë në informacion, Në këtë fushë, mungesa e çdo varësie të SAI-ve është primare. Sistemi më i mirë Liria për të komunikuar: komunikimi i është një sistem i pavarur, ose që jep rezultateve, llogari përpara qytetarëve, natyrisht që i Liria për të publikuar: publikime, referohet strukturave të modeleve. Liria për të rekomanduar: ndjekja e Varësia e SAI-t është e pranueshme rekomandimeve. vetëm nëse, si britanikët disa shekuj më parë, kreu i saj është i ndryshëm nga ai i Megjithatë, një problem i menjëhershëm shumicës parlamentare. Në të vërtetë, lind: liria mund të jetë vetë-shpallur dhe varësia në Parlament nuk është një ĚƵŚĞƚ Ƌģ ƚģ ͞ǀĞƌŝĨŝŬŽũģ͟ ǀĞƚǀĞƚĞŶ͕ ĂƐŚƚƵ garanci e pavarësisë në vetvete: Sistemi sikurse aparenca (dukja) nuk është e partiak duhet të jetë i balancuar; ͞ĂƵƚŽƌŝnjƵĂƌ͟ƚģĨƐŚĞŚģƚģǀģƌƚĞƚģŶ͘ përndryshe ekziston një diktaturë nga Edhe pse tetë shtyllat e pavarësisë janë shumica. Dhe, së fundi, qenia në varësi të thelbësore, ato nuk duhet të jenë vetëm Kryetarit të Shtetit është e pranueshme shpresa apo deklarata të thjeshta, tekste vetëm nëse kreu i shtetit nuk ka pushtet, formale bosh, të zhveshura nga çdo pra është një shef përfaqësues ose substancë. ceremonial i Shtetit. Modelet e trashëguara nga historia janë - Liria për të vepruar apo burimet, të konsiderueshme: ato janë të rënda për Në fakt, kjo pikë nuk është e qartë: çfarë ƚƵ ͞ƚƌĂŶƐƉŽƌƚƵĂƌ͕͟ ƉŽƌ ŬƌŝƚĞƌĞƚ ũĂŶģ ƚģ është pavarësia e vërtetë financiare? Cila kërcënuara nga cektësia e fjalëve: ata është shuma e akorduar, sipas cilës mund të jenë pa vlerë (bosh). organizatë, çfarë profilesh janë të Këtu si kudo, e vërteta qëndron tani tek nevojshme për rekrutimin, cili është niveli detajet. Kjo është pika, ku ndoshta, i pajisjeve, instalimeve, etj? Dhe këto Evropa mund të shkoj një hap më tej. burime nuk duhet të jetë lehtësisht të ndryshueshme. Të gjitha këto nevoja 2.2. Cilido qoftë modeli, pavarësia duhet duhen studiuar nga afër. të jetë e qartë që të jetë e vërtetë. -Liria për të udhëhequr dhe për të Ne, për këtë arsye mund të studiojmë menaxhuar emërimet dhe organizatën. secilin prej këtyre kritereve me një Kjo mund të jetë teknike por është mendje të hapur. themelore. Ajo përfshin disa aspekte. - Liria apo statusi.

AUDITIMI PUBLIK 27

AUDITIMI PUBLIK Pavarësia e Institucioneve Supreme të Auditimit

Mungesa e ndonjë konflikti interesi në mundshëm, të paktën të kenë statusin e lidhje me emërimet është me rëndësi të gjyqtarit. madhe: Është edhe më mirë nëse këto rregulla o kush është emëruar? mund të përfshinin zëvendësit, anëtarët e bordit të drejtorëve, madje edhe vetë Për shumicën e SAI-ve të Evropës, është e zyrtarët e auditimit. pamundur që një person të emërohet në poste përgjegjëse pasi ka qenë anëtar i -Liria për të mbikqyrur: në fakt kjo është një qeverie ose i një partie politike. Kur liria për të programuar. kjo është e mundur, një periudhë Përsëri, kjo kërkon vëmendje. Cila është minimale ose kushte kufizuese marrëdhënia e SAI-ve me Parlamentin: imponohen. vartësie apo jo? Si mund të matet niveli i o Kush emëron? vetë-censurimit të ushtruar nga SAI? Sistemi më mbrojtur është ai i një qasje Tre pika duhet të merren parasysh: pluraliste: rekrutimi, konfirmimi (nga o Së pari, një SAI i cili nuk është në Parlamenti mbi bazën e konsensusit), dhe gjendje, përtej asaj që Parlamenti dhe emërimi (nga Kryetari i Shtetit në palët e tjera kërkojnë prej tij, për të mbledhjen e Kabinetit). hetuar lirisht çfarëdo qoftë që ai e Nga një pikëpamje politike, emërimi me konsideron si të përshtatshme, nuk mund shumicë të thjeshtë në Parlament, i cili të konsiderohet si i pavarur. është rregulli i përgjithshëm në Evropë, o Së dyti, një mundësi e tillë duhet të duket të jetë më pak mbrojtës se jetë subjekt i një vendimi të garantuar zgjedhjet me shumicë të cilësuar, (për dhe konsensual, i marrë qoftë shembull, një shumicë prej dy të tretash). individualisht qoftë kolektivisht. As Kohëzgjatja e mandatit është një tjetër autoritarizmi i një individi, as marrëveshja pikë e ndjeshme. Nëse ky është shumë i e fshehtë e një grupi nuk mund të shkurtër, ose i ndjekur nga emërimi në një pranohen. post tjetër pune, pavarësia është e o Së treti, kjo duhet të jetë në përputhje brishtë. Nëse mandati është shumë i me mandatin, por me shtrirje të gjatë, rutina ose marrëveshje të fshehta mjaftueshme për të lejuar kryerjen e mund të shfaqen. auditimit të duhur. Mundësia që një ose më shumë prej Përveç kësaj, në kundërshtim me atë që drejtuesve të lartë të një SAI "të hiqen" dikush mund të presë, organizimi i duhet të jetë e jashtëzakonshme, dhe e strukturave të brendshme të SAI-ve është udhëhequr mirë nga një procedurë një çështje e rëndësishme. Qëllimi i një konsensuale dhe rigoroze. SAI është të prodhojë vërejtjet më Imuniteti i zyrtarëve të lartë duhet të jetë objektive të mundshme në bazë të i garantuar në nivelin më të lartë të

28 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Jean-Raphaël Alventosa metodologjive profesionale. Dy Cila është vlera e një SAI që nuk është mekanizma duhet të kontrollohen: vetë shembull pozitiv? Si mundet një SAI tu japë mësime të tjerëve nëse vetë nuk o Pavarësisht faktit, që vendimi ndjek rregullat? Prandaj, ekziston një përfundimtar merret nga një njeri i vetëm nevojë për të zhvilluar një mekanizëm ose jo, është e domosdoshme qe te ketë kontrolli dhe balance, një lloj konsensus. kundërpeshë brenda fuqisë së SAI-t, që ƒ Lloji i punës së ndërmarrë (auditimit nënkupton përgjegjshmërinë. financiar, auditimi i performancës, auditimi rutinë, aftësia për të dhënë sanksione me ose pa gjykime) duhet të Megjithatë, nuk ka një zgjidhje të qartë jetë i garantuar. praktike: ƒ Liria për të investiguar apo akses i lirë o Auditimi "peer-to-peer" është rrallë në informacion. herë i mjaftueshëm dhe është më shumë një çështje e diplomacisë sesa e kontrollit. Sektorë të shumtë janë të përjashtuar nga Edhe pse kjo mund të evidentojë kontrolli i SAI-ve në shumë vende. Këtu probleme të caktuara në një çështje të mund të themi se ky nuk është rasti në caktuar, ajo kurrë nuk do të ketë forcën Europë, por a mund të jemi të sigurtë? bindëse të auditimit; Për shembull, një SAI Evropian a ka akses në llogaritë publike në kohën e duhur në o referencat ndërkombëtare si IDI mënyrë që ai të kryejë punën e tij? "kornizë për matjen e performancës" janë ende për t'u testuar, dhe janë të bazuara ƒ Tre karakteristika e fundit "zyrtare" të në një mekanizëm sasior "pikësh", i cili ka pavarësisë ʹ komunikimi i rezultateve, shumë pak për të thënë për cilësinë; botimi i tyre dhe ndjekja e rekomandimeve - duhet gjithashtu të jenë o a duhet që SAI-t tu hapin dyert e tyre të lira nga çdo ndikim. inspektorëve të tjerë? Firmave private? Komisioneve parlamentare? A do të vijë Por pse të ndalemi këtu? Personalisht, dita që të "certifikojnë" llogaritë e tyre në unë me kënaqësi do të shtoja edhe diçka raport me përdorimin e standardeve tjetër: lirinë për të dhënë sanksione. Cilat ISSAI? Kjo është një çështje e vërtetë, e janë vlerat e rekomandimeve tona, në cila edhe një herë ka ndryshime të qoftë se ata nuk kanë asnjë efekt real? pafundme (për shembull, Departamenti i Dhe së fundi, kush inspekton inspektorin? Kontrollit të Brendshëm brenda SAI-t, Po, një temë e madhe, e cila mund të garanton një formë të kontrollit të hedhë poshtë "pavarësinë" e ndërtuar me cilësisë). kujdes. Të gjitha këto liri nuk duhet të A mund ta kemi mundësinë sot për të krijojnë një model të pakontrollueshëm, paraqitur disa propozime në këtë fushë? veshur me arrogancën e inspektorit. Të gjitha kërkesat që SAI ju kërkon të tjerëve Siç mund të shohim, kjo është një temë duhet që fillimisht të aplikohen prej tij. për debat dhe pyetje. Ndërsa, ne që nuk

AUDITIMI PUBLIK 29

AUDITIMI PUBLIK Pavarësia e Institucioneve Supreme të Auditimit jemi as profesorë, aq më pak, filozofë, Në fund, ndoshta është e mundur për të çfarë mund të bëjmë? Pas diskutimit, a ka krijuar një sistem vlerësimi me As të vend për veprim? trefishtë dhe Bs të trefishtë, etj. 3.2. Pyetja e dytë është më abstrakte: a është e mundur të krijojmë një III-Si të ecim përpara? përmbledhje të kritereve më të mira, dhe Tre pyetje vijnë natyrshëm në mendje për të arrijmë në SAI-n ideal të shekullit të të përfunduar diskutimin. 21? 3.1. Pyetja e parë është pak provokuese: A është e mundur një përmbledhje e tillë? është statusi i SAI-ve Evropiane i Kjo do të thotë të marrim çdo kriter dhe paqortueshëm? të përcaktojmë nivelin më të mirë të Përgjigja e parë në mënyrë të qartë do të mundshëm ... A jemi të aftë të krijojmë, jetë pozitive, por problemi me këtë për çdo kriter, nivelin më të lartë të pavarësisë, në një debat rigoroz dhe çështje është se, duke lënë mënjanë deklaratat qetësuese solemne, një pluralist? auditim shumë i plotë është i nevojshëm Kjo pyetje politiko-gjyqësore është e për të vërtetuar pavarësinë. rëndësishme për Republikën e shekullit të Ne duhet të jemi të kujdesshëm në 21-të: a është një model apo një ideal? Ne ende nuk mund të japim një përgjigje. anketimin e publikut: edhe pse të klasifikuar si të pavarur, e rëndësishme Ajo gjithashtu mund të jetë shumë është sesi kuptohet funksionimi i praktike: ka një rrezik të ngatërrimit të organizatave, nga niveli mesatar i roleve. Për shembull, që institucionet e popullsisë. ndikuara politikisht u japin mësime të tjerëve, ose që SAI-t që trajtojnë Sa më shumë e analizon këtë çështje, aq më shumë e kupton vështirësinë, shpesh kontrollet e brendshme tu tregojnë të fshehur në misterin e fjalimeve të mirë tjerëve se si të veprojnë në lidhje me menduar dhe teksteve të përsosur. inspektimet e jashtme. Analiza duhet të shkojë në zemër të Seminari i EUROSAI-t për Pavarësinë më funksionimit të institucioneve, dhe të 28 mars 2014, në Budapest, është rasti i menaxhoj rrezikun e pashmangshëm të parë ku u bë një përpjekje për të krijuar ndërhyrjes, për të përcaktuar nivelin e një inventar të tillë. INTOSAI e parashikon vërtetë të pavarësisë. këtë si pjesë të grupit të punës mbi Kjo me siguri nuk është një detyrë e "vlerat dhe dobitë e SAI-ve", i cili ka filluar pamundur për audituesit e pavarur, me diskutimet, por është ende larg përfundimit. Franca është pjesë e këtij përvojë dhe të aftë në sektorin publik, dhe gjithashtu të vetëdijshëm për debati. historinë e vendit. Dhe çfarë thonë anëtarët e rinj të EUROSAI-t ͞z^ Congress͍͟ Wërgjigja

30 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Jean-Raphaël Alventosa

është se kjo është sigurisht një nga sfidat të vitit 2012, i cili krijoi Komitetin e Lartë për dhjetë vitet e ardhshme dhe merr në për Financat Publike. konsideratë të gjitha kërkesat e Vende të tjera kanë ndjekur këtë rrugë. pavarësisë me disa kushte shtesë. Gjenerata më e re beson se kjo detyrë do Së dyti, reforma e qeverisjes së SAI-t është të realizohet në një klimë të vështirë shpesh e kufizuar vetëm me masën e politike, me presion nga partitë politike, guximit tonë. Puna me standarde dhe pak të predispozuar për të publikuar llojet e auditimit, marrëdhëniet njerëzore vërejtjet dhe me pak gjasa për të dhe krijimi i treguesve të performancës, favorizuar transparencën. Intuita e rregullat e auditimit dhe etikës, cilësia, kolegëve tanë të rinj ka të ngjarë të ketë etj, janë të gjitha përgjegjësia jonë. theksuar një nga sfidat e tjera kryesore, Iniciativa të tilla mbështeten në një vetë- me të cilat do të ndeshemi në vitet në vlerësim fillestar. E vetmja gjë na mban vijim. është kujdesi për veten. 3) Udhërrëfyesi: si duhet të veprojmë? ^ģ ĨƵŶĚŝ͕ ͞WĞĞƌ ZĞǀŝĞǁ͟janë një fillim i Nuk ka asnjë arsye për të menduar se mirë, megjithatë me një vështirësi të pavarësia dhe liria janë të pamundura për madhe: ne jemi në ujëra të panjohur. Kjo tu arritur. Ka tashmë disa rrugë të hapura nuk duhet të ngatërrohet me ato komente për ne. (vërejtje) që ne kemi bërë të gjithë gjatë konsolidimit të një SAI pa eksperiencë, ku Së pari, ne mund të rishikojmë është e lehtë të evidentosh se çfarë kushtetutën. Statusi i SAI-ve nuk është mungon. Problemi i përket jo vetëm SAI- shkruar në gur. SAI-t për këtë arsye mund ve "në zhvillim", por gjithashtu dhe ti bëjnë vetë propozimet, edhe më lehtë ndoshta në mënyrë vendimtare atyre që në kushtet e krizës aktuale, e cila ofron kanë tashmë themele të forta. një mundësi për të përmirësuar pozitën Megjithatë, për fat të keq, mjetet janë tonë dhe procedurat tona. shumë të pakta, pasi ne duhet të shkojmë Franca ka modifikuar termat e saj të përtej të përgjithshmes. referencës në pesë raste në dhjetë vitet e Ky lloj shqyrtimi kërkon punë të re fundit: me ligjin organik të 1 gusht 2001 thelbësore në lidhje me kërkimin në lidhje me shtetin; më pas, ligji i vitit shkencor, konkurrencën, komunikimin 2005 për sistemin e sigurimeve dhe shpërndarjen. shoqërore, kur janë imponuar disa raporte kombëtare; me rishikimin Në përfundim, pika kyçe në çështjen e kushtetues në qershor 2008, i cili pavarësisë sot është lëvizja. Vetë- mundëson vlerësimin e politikave publike; kënaqësia ose, më keq, refuzimi, janë në me ligjin e dhjetor 2011 duke i kufizuar mënyrë të qartë një shenjë e keqe për kompetencat ministrore në fushën e pavarësinë. Edhe pse udhërrëfyesi është mosrespektimit të financave publike; dhe atje, ai duhet të na detyrojë që të më në fund me ligjin e programit në fund angazhohemi me autoritetet legjislative

AUDITIMI PUBLIK 31

AUDITIMI PUBLIK Pavarësia e Institucioneve Supreme të Auditimit të çdo vendi në mënyrë që të kemi mundshme publike në kohën e krizës që referencat më të gjera të mundshme, në ne jemi duke përjetuar. mënyrë qe të tregojmë aftësinë tonë për Kush dhe çfarë mund të pengojnë këtë të vlerësuar dhe për të ndriçuar debatin debat dhe vrull? publik.

Ka nga ata që do të thonë se kjo është një çështje politike përtej kompetencave Përktheu : Irena Islami ƚŽŶĂ͘ƚLJƌĞŶũĞƌģnjǀĞ͕ŶĞĚƵŚĞƚƚ͛Ƶďģũŵģ Departamenti i Kërkimit Shkencor vetëm një pyetje: a nuk është organizimi publik i shoqërisë, mbi të cilat ne kemi të Jean-Raphaël Alventosa drejtën e auditimit, pjesë e përgjegjësisë sonë? Politika nuk perfshin gjithmonë Gjykata Franceze e Llogarive politikanët. Kjo nuk është një çështje ideologjike, por më tepër një çështje e ndërtimit të rregullave më të mira të

32 Nr.7, janar-prill 2014

MBI MODELIN EKONOMIK TË RRITJES SË EKONOMISË SHQIPTARE

͘͘͘͘͞DďŝƚģŐũŝƚŚĂ͕ŬģƚŽŬƌŝnjĂƐŚƚƌŽũŶģƉģƌnjŐũŝĚŚũĞ͕ŶģŬģƚģŬƵĂĚģƌ͕ĞĚŚĞƌŝƐŚŝŬŝŵŝŶĞ nocioneve dhe koncepteve për llojin e modelit më të përshtatshëm ekonomik që ŬģƌŬŽŚĞƚƉģƌƉƌŽŵŽǀŝŵŝŶĞnjŚǀŝůůŝŵŝƚ͘͘͘͘͟

Nga : Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi financiare ndërkombëtare, por kanë vënë ZĞŬƚŽƌŝ͞hŶŝǀĞƌƐŝƚĞƚŝƚ<ƌŝƐƚĂů͟ në levizje mendimin dhe veprimin konkret për të ndryshuar, edhe në themel, mekanizmat e kontrollit dhe të Abstrakt politikëbërjeve makroekonomike. Gjykimi mbi llojin e modelit të rritjes Për rrjedhojë, këto kriza treguan, veç të ekonomike është bërë sot një nevojë e tjerave, edhe domosdoshmërinë e diktuar, në mënyrë të veçantë, nga ndryshimeve të vazhdueshme të situatat e viteve të fundit, të cilat mbartin mekanizmave të sotëm të sistemit të pasojat e Krizës së Parë të Financave funksionimit të financave dhe të lidhjeve Botërore dhe të Krizës së Parë të të tjera midis ekonomisë reale dhe asaj Borxheve në Eurozonë. Këto kriza kanë financiare. Treguan se duhet riformatuar shtruar probleme të mëdha të sistemi i funksionimit të institucioneve të funksionimit të strukturave bazë të ekonomisë botërore, se fuqizimi i ekonomisë së sotme botërore, rajonale tendencave integruese të kësaj ekonomie, dhe nacionale. Ato treguan se po shtron nevojën e një ripërshtatjeje të mekanizmat e funksionimit të ekonomive proceseve të globalizimit. Mbi të gjitha, të tregut krijojnë boshllëqe, difekte ose këto kriza shtrojnë për zgjidhje, në këtë impotenca, të cilat po i le të akumulohen kuadër, edhe rishikimin e nocioneve dhe të çojnë në kolapse me pasoja edhe koncepteve për llojin e modelit më të katastrofike. Këto kriza, jo vetëm që kanë përshtatshëm ekonomik që këkrkohet për shqetësuar seriozisht liderët botërore të promovimin e zhvillimit. shteteve dhe institucioneve ekonomiko-

AUDITIMI PUBLIK 33

AUDITIMI PUBLIK Mbi Modelin Ekonomik të Rritjes së Ekonomisë Shqiptare Të tëra prerogativat e sotme të liderëve në lidhje me modelin ekonomik të rritjes të shteteve dhe të institucioneve që i duhet zhvillimit të vendit tonë në ekonomiko-financiare po konvergojnë pragun e nënshkrimit të Marrëveshjes për drejt mendimit se teoritë e sotme klasike marrjen e Statusit të Vendit Kandidat në apo neoklasike mbi modelin ekonomik le BE. Natyrisht që unë nuk pretendoj të jap ƚģ ƐŚģƌďĞũŶģ Ɛŝ ͞ƉĂƐƵƌŝ Ğ ŵĞŶĚŝŵŝƚ modelin adekuat, pasi një gjë e tillë nuk ĞŬŽŶŽŵŝŬ Ğ ƐŚŬĞŶĐŽƌ͟ ĚŚĞĂũŽ Ƌģ ŬĂ ŵģ jepet vetëm nga teoria, por nga ndjekja e tepër rëndësi është çështja e orientimit një rruge të gjatë procesesh zhvillimi dhe drejt atyre modeleve që kanë në themel, harmonizimi të politikave jo rritjen si një proces i thjeshtë material, makroekonomike me ato të rritjes, jo por edhe si një zhvillim i i mbrojtjes vetëm të aspektit material, por edhe të sociale dhe ambjentale. Pikërisht kjo përputhjes së tij me parametrat e simbiozë tredimensionale e lidhjes së zhvillimit social dhe të minimizimit të materiales me njerëzoren dhe ambjentin varfërisë ose të krijimit dhe funksinomit përbën sot një orientim të ri edhe për ƚģ Ăƚŝũ ĨĞƌŶŽŵĞŶŝ Ƌģ ŶũŝŚĞƚ Ɛŝ ͞tĞůĨĂƌĞ modelin e zhvillimit ekonomik, i cili e ^ƚĂƚĞ͘͟ hŶģ ƉŽ ƉģƌƉŝƋĞŵ ƚģ ũĂƉ ĚŝƐĂ shikon rritjen si aksiomë të progresit. Në konsiderata teorike ose disa linja të këtë kontekst duhet parë dhe analizuar mëdha të riformatimit strukturor të edhe modili ekonomik i rritjes së ekonomisë sonë, të cilat i quaj të ekonomisë sonë. ĚŽŵŽƐĚŽƐŚŵĞ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ ŵďĂũƚƵƌ ƉĂƌĂƐLJƐŚ në procesin e gjatë të formësimit të Fjalë kyçe: model ekonomik, rritje modelit të rritjes së ekonomisë ekonomike, tranzicion, kriza financiare, shqipëtare. kriza e eurozonës, ekonomi tregu, falimentim, bursë, spekullim, institucione Trajtimi i problemit të modelit ekonomik ekonomike, institucione financiare, të rritjes merr një rëndësi të veçantë në integrim, kredi, liberalizim, tregëti kushtet e sotme të Krizës së Eurozonës, botërore, kapitalizëm shtetëror, Krizë që erdhi menjëherë pas Krizës së kapitalizëm oligarkik, konnsum ekonomik, Parë Financiare Botërore të viteve 2008- politikë ekonomike, strategji ekonomike, 2010. Çfarë mesazhesh na dhanë këto dy pronë private, bankë publike. kriza të njëpasanjëshme, ku kriza e sotme e Eurozonës konsiderohet si pjellë dhe Cili është modeli i rritjes ekonomike që vazhdim i asaj të financave botërore? ka nevojë ekonomia shqiptare? Mbi zhvillimet e Krizës së Parë të Gjykoj se tranzicioni i ekonomisë sonë po Financiave Botërore dhe asaj të vazhdon dhe koha e përfundimit të tij do Borxheve në Eurozonë të jetë, të paktën sipas gjasave të realiteteve tona, periudha e anëtarësimit Forumi Botëror i Ekonomisë, i cili të plotë në BE. Nisur nga ky konkluzion, organizohet për çdo vit në qytetin e por edhe me objektivin për të thelluar Davos-it të Zvicrës, në mbledhjen vjetore njohuritë që kërkon procesi i integrimeve që u mbajt në muajin shkurt të vitit 2009 të ekonomisë sonë, po vazhdoj analizën ju dedikua reçensionit dhe Krizës së Parë

34 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi

Financiare Botërore.(2) Nuk e teproj nëse fushën financiare, por edhe në atë të them që në këtë takim pati edhe monopoleve industriale e të prodhimit. elementë paniku e frike për pasojat Gjigantë të tillë si "General Motors", katastrofike të kësaj Krize, për dëmet që "General Electric" në SHBA, "Toyota" në do të pësonin ekonomitë e verndeve të Japoni, disa banka të mëdha në Britani e botës pa përjashtim, për zgjatjen në kohë në Belgjikë dhe në vende të tjera të BE-së, të saj dhe për vështirësitë e daljes prej thithën fonde të papara nga sektori publik saj. Në fillim u mendua se kjo Krizë do të për mbijetesë. Qindra miliardë dollarë të ishte e përmasave dhe pasojave të asaj të tjerë u hodhën në qarkullim nga buxhetet viteve 1929-1933. publike të vendeve të ndryshme të botës Treguesit ekonomikë të asajperiudhe dhe Ɖģƌ ƚ͛Ƶ ĚŚģŶģ ĨƌLJŵģŵĂƌƌũĞ ƐƚƌƵŬƚƵƌĂǀĞ ekonomike deri te nivelet më të vogla. tendencat e lëvizjes së variablave Llogariten mbi 6600 miliardë dollarë të makroekonomikë ecën me tendencë hedhur në qarkullim nga financat publike përkeqësimi. Vetëm në SHBA, GDP-ja botërore, të ciat bënë të mundur daljen (Prodhimi i Brendshëm Bruto) në nga faza e depresionit të kësaj Krize dhe tremestrin e fundit të 2008 ishte 3.8% më rritjen e ngadalshme të ekonomisë e ulët se në tremestrin e tretë, ndërsa amerikane e disa ekonomive të tjera, papunësia u rrit me 2.6 milionë vetë. Në ndërsa për vendet europiano- vitin 2009 papunësia u shtua me rreth 1.8 perëndimore e më gjërë, në vitin 2010- milionë të tjerë, ndërsa u rrit me rreth 1 2011, filloi Kriza e Eurozonës. milion numëri i të punësuarve me kohë të Masat që u ndërmorrën ishin të reduktuar. Ekonomitë kryesore të 20-të ndërhyrjes së fuqishme shtetërore, gjë e vendeve më të zhvilluara të botës u cila evidentoi rifuqizimin e rolit përfshinë të tëra nga recesioni dhe ecën ekonomik të shtetit. Në këtë aspekt, u drejt tij me intensitet të ndryshëm. shfaq për herë të parë, që pas Luftës së Ekonomitë e tjera hynë në këtë vorbull, Dytë Botërore, fenomeni i shtetëzimeve pavarësisht shkallës së përhapjes së tij në në ekonomi, ku spikati shtetëzimi i dy to. E tërë ekonomia globale, ku më shumë bankave në Angli dhe i një tjetre në e ku më pak, u prek nga ky "virus". Valët e Belgjikë. Pavarësisht se kjo u interpretua këtij "cunami" nuk lanë vend pa u si masë kalimtare, me idenë e përhapur.(3) riprivatizimeve në të ardhmen, ajo foli Për herë të parë, ekonomia kineze, si qartë për lindjen e një tendence të ekonomia më dinamike e kohës, pësoi 2- kundërt me atë ekzistuesen: atë të 3% rënie në ritmet e rritjes. Monopole të humbjes së rolit të padiskutueshëm të mëdha bankare e financiare në SHBA primatit të sektorit privat ndaj atij filluan të falimentojnë dhe risinë e këtij shtetëror. Roli i shtetit në ekonomi, si i procesi e ndërpreu vetëm ndërhyrja e vetmi injeksion shpëtimi në emergjencë, fuqishme shtetërore. Subvencionet e mori përmasa të tilla saqë futi edhe frikën mëdha shtetërore ndërprenë zinxhirin e Ğ ĐģŶŝŵŝƚ ƚģ ůŝƌŝƐģ Ɛģ ƚƌĞŐƵƚ͘ ͞Dģ ƐŚƵŵģ falimentimeve të mëtejshme, jo vetëm në ƐŚƚĞƚĂƉŽŵģƐŚƵŵģƚƌĞŐ͟- kjo u bë edhe

AUDITIMI PUBLIK 35

AUDITIMI PUBLIK Mbi Modelin Ekonomik të Rritjes së Ekonomisë Shqiptare kryefjala e pothuajse të tëra diskutimeve vjetësh kreditë e dhëna prej tyre në nivel më të rëndësishme. botëror, për vendet në emergjencë, kapnin shifrën e rreth 1000 miliardë $, për Nëse ndërhyrja shtetërore u pranua si vitin 2009 ato u rrudhën në 180 miliardë terapi e pashmangshme për të frenuar $. Për këtë rrudhje "të llojit nacionalist", recesionin e për të kthyer tendencën e Merkel, Brown, Paskal Lamy (sekretari i kursit në kushtet e emergjencës së Përgjithshëm i OBT-së) e të tjerë dishezës ekonomike, u ndje shqetësimi se "ulëritën" për vazhdimin e integrimeve kjo politikë ka filluar të zbatohet në globalizuese, për rishikimin dhe suazën e ringjalljes së "nacionalizmave nënshkrimin e Raundit të Doha-s,për ekonomikë", të shoqëruar me politika liberalizimin e tregtisë botërore.(4) tregtaro-prodhuese proteksioniste. Qëndrimet më të evidentuara, të asaj Kjo Krizë e tronditi rëndë sistemin kohe, të Presidentit amerikan, Barack financiar botëror. Ndaj tij lindi, për herë Obama, për të prodhuar me lëndë të para të parë, kriza e besimit. Spekulimet në "made in Amerika", të shoqëruara këto tregun e aktiveve të pasqyruara me me shtrëngesat e eksporteve në vendet e falimentimin e tregut imobiliar amerikan, mëdha të Azisë, janë marrë si sinjale të shoqëruara këto me spekulimet e llojit ĂůĂƌŵŝƉģƌƚ͛ƵŵďLJůůƵƌŶģǀĞƚǀĞƚĞĞƉģƌƚĂ të skemave piramidale në bursën e New parë daljen nga "e keqja" për llogari të York-ut dhe me spekulime të tjera në secilit. Kjo situatë bëri që, vëmendja më e sistemin financiaro-monetar, kanë ŵĂĚŚĞƚ͛ŝŬƵƐŚƚohej Kancelares gjermane, tronditur nga themelet sistemin ekzistues Angela Merkel, e cila orientoi linjën e të financave botërore. Fryrja e antinacionalizmit ekonomik. Propozimet e pakontrolluar e ekonomisë financiaro- saj për krijimin e një Këshilli të Sigurimit monetare dhe shkëputja e tejskajshme e Ekonomik, pranë OKB-së, i ngjashëm me saj nga ekonomia reale, jo vetëm që Këshillin e Sigurimit Ndërkombëtar; për tashmë janë pranuar pa kundërshtime, tregtinë e lirë globale në vend të por janë konsideruar edhe si defekte proteksionizmit; për zgjidhjen e serioze të sistemit ekzistues të problemeve duke u mbështetur te mekanizmave të funksionimit të financave fuqizimi i konkurrencës dhe te tregu social kombëtare e ndërkombëtare. Brown i llojit gjerman; për të vepruar konkretisht shkoi deri në hartimin e një marrëveshjeje (dhe jo formalisht) ndaj varfërisë dhe të re në këtë fushë dhe krijimin e një ndotjes së ambientit - u dhanë një tjetër "Bretton Woods-i" të ri. Një sfidë e hapur dimension e kahe zhvillimeve, të cilat kjo ndaj FMN-së aktuale, për të mos ndërprenë Krizën dhe i hapën rrugën një thënë dhe një pranim në heshtje i reçensioni të zgjatur. falimentimit të saj. Më tej, kjo është dhe Në pozicione mbështetëse të kësaj linje u një shuplakë "pa zhurmë" për Bankën rreshtua edhe Kryeministri britanik, Botërore dhe gjithë strukturat e auditimit Gordon Brown, i cili kërkoi që bankat të ndërkombëtar. mos "kthehen në shtëpi", por të Të gjithë u vunë në një emërues të stimulojnë kreditimin. Nëse para dy përbashkët për nevojën e vendosjes së

36 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi rregullave të reja e më të forta, si në nivel Në takimin e 20-të të vendeve më të kombëtar, ashtu edhe ndërkombëtar. zhvilluara të botës, që u mbajt në prill të Ministri italian i Ekonomisë së asaj kohe, 2009-tës në Londër dhe në mjaft takime Xhulio Tremonti, e konceptoi situatën si dhe samite të tjera botërore dhe në nivel "lojë që kërkon më shumë rregulla dhe jo të BE-së, është diskutuar shumë për më shumë kapitale". Ekonomia botërore, problemet e kësaj Krize, sidomos kur prej në mendimin e mjaft liderëve, nuk vuan saj mori udhë, në vitin 2010-2011-të, Kriza më nga zhvillimi material, por nga e Borxheve në Eurozonë. Kjo Krizë u shfaq rregullat e vjetëruara dhe spekulativo- Ğ ƉůŽƚģ  ŵĞ ͞ĨĂůŝŵĞŶƚŝŵŝŶ Ğ YĞǀĞƌŝƐģ abuzive të sistemit bankar e monetaro- 'ƌĞŬĞ͕͟ Ğ ĐŝůĂ ŶƵŬ ƉĂŐƵĂŶƚĞ ĚŽƚ ďŽƌdžŚĞƚ financiar. Ekonomia e borxheve të ndaj debitorëve ndërkombëtare dhe ju palimituara, shndërrimi i ekonomisë drejtua me emergjencë për ndihmë BE-se botërore në një ekonomi të madhe dhe FMN-së. Kriza e Borxheve në borxhesh të llojeve nga më të ndryshmet ƵƌŽnjŽŶģ ĞƌĚŚŝ Ɛŝ Ŷũģ ͞ƉƌŽĚƵŬƚ ŝ ƌŝ͟ Ŷģ dhe të mekanizmave komplekse dhe të vazhdën e Krizës së Parë të Fiancave pakontrolluara, si rrjedhojë e të cilëve u Botërore, erdhi në kushtet kur ekonomia shkëput "arbitrarisht ekonomia reale nga botërore kishte filluar të dilte nga kjo ajo financiare", kërkojnë Krizë, kur kishin filluar shënjat e rritjes në domosdoshmërisht vendosjen e një ekonominë amerikane dhe të një sistemi të ri rregullash funksionimi e gjallërimi në ekonomitë e vendeve të kontrolli.(5) zhvilluara. Më parë Irlanda, pastaj Portugalia e Spanja po jepnin sinjale të Ndoshta momenti më i rëndësishëm për ndieshme të Krizës së Borxheve, ndërsa ƚ͛ƵĞǀŝĚĞŶƚƵĂƌ͕ŶģƌƌũĞĚŚģŶĞŬģƐĂũ<ƌŝnjĞ͕ plasja ndodhi në Greqi dhe pas saj u ishte dakordimi, nga pothuajse të gjithë dhanë sinjale vështirësish në Itali dhe së liderët botërorë, i nevojës së koordinimit fundi në Qipro. Eurozona shpalli, kështu, të përbashkët të veprimeve për të me shqetësim dhe preokupim të madh parandaluar pasojat katastrofike të kësaj masat e fuqishme reformuese që Krize. Sistemi i koordinimit të ekonomisë duheshin marrë për të frenuar kolapsin botërore nga lidershipi amerikan me grek dhe për të parandaluar efektin dollarizimin e ekonomisë me prejardhje domino të tij.(6) Në qoftë se Komisioni nga "Bretton Wood"-i i vitit 1949, u Europian dhe Banka Qëndrore Europiane konsiderua i falimentuar "de fakto" dhe rikoordinimi i kësaj ekonomie nga disa ĂƌƌŝƚģŶƚ͛ĂĞůĞŵŝŶŽũģŵĞƐƵŬƐĞƐŬģƚģĞĨĞŬƚ edhe me ndihmën e FMN-së, ato akoma qendra rajonale u vlerësua si alternativa nuk kanë arritur të dalin nga rruga e një më e mirë për të ardhmen. Në këtë reçensioni ku i futi kjo krizë borxhesh dhe kuadër, nga Grupi i 8-të vendeve më të parashikimet e FMN-së flasin për zhvilluara u pranua në parim që të reçension të zgjatur,(7) i cili, sipas më zgjerohet dhe Grupi i të 20-ve është bërë pensimistëve, mund të shkojë edhe deri aktualisht varianti më i mundshëm i në 2020-tën. "qendrës së madhe ndërkombëtare" të koordinimit global të ekonomisë.

AUDITIMI PUBLIK 37

AUDITIMI PUBLIK Mbi Modelin Ekonomik të Rritjes së Ekonomisë Shqiptare Natyrisht që në ekonomi nuk ka formula një opinion i interesuar dhe i gjerë është të gatëshme për të ndalur reçensionin konvergimi në disa pika kruciale, të tilla si: dhe për të dalë nga kriza. Asnjë specialist - Marrja e vendimeve për më shumë apo ekspert ekonomie nuk e çon një gjë liberalizim të tregtisë botërore. Raundit të të tillë ndërmend dhe asnjë qytetar, qoftë Doha-s apo një marrëveshjeje tjetër të edhe i thjeshtë, nuk do ta besonte diçka liberalizimit të tregtisë botërore, i erdhi të tillë. Vështirë edhe për më të koha të firmoset; informuarit dhe për më të fuqishmit e më kompetentët që të bëjnë parashikime të - Më shumë shtet apo më shumë treg, më sakta e të përcaktojnë afate. Vetë Londra, shumë kapitalizëm shtetëror apo treg të Uashingtoni, Tokio, Berlini, Parisi apo lirë, në thelb nuk do të ndryshojë gjë në Roma e të tjerë kryeqytete, nuk janë përmbajtjen e sistemit të ekonomisë së akoma të mirëpërcaktuara për të tregut. Më shumë njëra apo më shumë ardhmen. Ato kanë marrë masa të tjetra, janë raporte sasiore që përcaktojnë fuqishme më shumë të llojit konjuktural, masën e secilës strukturë në varësi të vazhdojnë të hulumtojnë e të analizojnë emergjencave dhe problemeve që me kujdes efektet e masave që kanë shtrohen për zgjidhje. Më e mundshme ndërmarrë dhe janë të angazhuar në është alternativa e zonjës Merkel (e asaj reforma të thella tashmë kryesisht të që mahniti Davosin me fuqinë e karakterit strukturor me objektiv të qartë ĂƌŐƵŵĞŶƚŝƚƚģƐĂũͿ͗͞ŵģƐŚƵŵģƚƌĞŐƚģůŝƌģ ʹ rritjen ekonomike.(8) Sidomos dy vitet e dhe më tepër kontroll shtetëror për fundit, është krijuar bindja se pa ekseset ose ĂďƵnjŝŵĞƚ Ğ ƚƌĞŐƵƚ͘͟ Dģ ndryshime të thella të strukturave thjeshtë, kjo do të thotë: më tepër institucionale në fushën e mekanizmave rregulla për funksionimin e mekanizmave të funksionimit të financave botërore dhe të kontrollit shtetëror në drejtim të ƉĂ ĞŬƵŝůŝďƌƵĂƌ ŵĞ ͞ĚŚƵŶģŶ Ğ ůŝŐũŝƚ͟ monopoleve, pra më shumë konkurrencë raportet midis ekonomisë reale dhe asaj e më pak ndërhyrje në natyralitetin e financiare, midis ekonomisë reale dhe tregut; asaj të borxheve, nuk do të ketë të - Marrja e vendimit në parim dhe ardhme pozitive për ekonominë përcaktimi i modaliteteve për një botërore.(9) marrëveshje të re të llojit të "Bretton Nëse do të përpiqesha të jepja një sintezë Wood"-it dhe krijimi mbi bazën e saj të të masave më të rëndësishme lidhur me ŝŶƐƚŝƚƵĐŝŽŶĞǀĞ ƌĞƐƉĞŬƚŝǀĞ Ɖģƌ ƚ͛ŝ ƌŝŬƚŚLJĞƌ marrjen e disa vendimeve të mëdha të besimin sistemit financiar ndërkombëtar; karakterit politik dhe ekonomik për të - Riformatimi i rolit të Bankave Qëndrore ndryshuar të ardhmen e rrjedhës së dhe përgjegjësi më e madhe nga ana e ekonomisë botërore; për të krijuar tyre në fushën e politikave monetare, të rregulla të reja "loje"; për të dhënë një unifikimit të normave të interesit dhe të tjetër "fushë loje" dhe një arbitër të ri; politikave të përbashkëta të kreditit. dhe për të mos mbetur vetëm në Brenda BE-së të rritet roli i këtyre abstraksion - do të thosha se ajo që pret bankave për përshpejtimin e procesit të

38 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi integrimit financiar. Integrimi monetar, Natyrisht që këto linja nuk mund të dalin me krijimin e Zonës së Euros, nuk mund të jashtë kontekstit të modelimit edhe të mbijetojë pa integrimin financiar; ekonomisë sonë në procesin e ecurisë së saj drejt integrimeve europiane. - Krijimi i një sistemi të ri rregullash e institucionesh për të kontrolluar e Kush do të ishin disa elementë ose tipare monitoruar lidhjet midis ekonomisë reale të modelit të rritjes ekonomike në dhe asaj financiaro-monetare. Jo më vendin tonë? ekonomi borxhesh pa limit, jo më Kohët e fundit në terminologjinë tonë shkëputje pa kontroll dhe pa limit midis politiko-ekonomike ka filluar të flitet ekonomisë reale dhe ekonomisë vlerore; shpesh për modelin e ekonomisë - Më pak donacione falas nga financat shqiptare, model që është trajtuar publike dhe më shumë hua të kthyeshme përgjithësisht me nuanca politike, ku për subjektet përfitues. Boll me ndihma njëra palë e mburr, ndërsa tjetra e quan pa kufizim, boll me subvencione të të dështuar, e quan model të krijimit dhe pakthyeshme; të thellimit të varfërisë. Duke marrë shkas - Lirësimi i sistemit të kredidhënies në nga intensifikimi i gjuhës politike për këtë nivelet e biznesit të vogël e të mesëm. qëllim, kanë shprehur mendimet dhe Ndofta edhe hartimi i strategjive të opinionet e tyre edhe mjaft analistë të veçanta për të mbështetur me prioritet tjerë, përfshirë edhe ata të fushës këto biznese; ekonomike. Ajo që më ka rënë në sy është trajtimi i njëanshëm i nocionit dhe - Koordinim i ekonomisë botërore nga konceptit të modelit ekonomik. Kështu, ky shumë qendra rajonale dhe institucione model herë lidhet me llojin apo nivelin e të një lloji tjetër në nivelin e kontrollit, të sistemit fiskal (taksë e sheshtë apo monitorimit e të koordinimit proporcionale) dhe herë lidhet me faktin ndërkombëtar; se struktura e ekonomisë ka sjellë - Marrje vendimesh serioze dhe të vazhdimisht rritje, pavarësisht nga ritmi i zbatueshme për luftën kundër varfërisë rritjes, i cili ka qënë pozitiv edhe në dhe ndotjes së ambientit; kushtete e Krizës së Parë të finanacave Botërore dhe asaj të Borxheve të - Rritja e shkallës së integrimeve në rrjedhat e procesit të globalizimit kërkon Eurozonës. Në krahun tjetër të politikës po flitet me zhurmë për një të ͞ƐĂŬƌŝĨŝĐĂ͟ Ɖģƌ ůģƐŚŝŵŝŶ Ğ ĞůĞŵĞŶƚģǀĞ ƚģ sovranitetit dhe për të kaluar gradualisht ashtuquajtur model të ri ekonomik, në në më shumë elementë të një qeverisjeje themel të të cilit qëndrojnë disa reforma që pretendohet se do të bëhen kur të të vetme botërore; vijnë në pushtet, por në fakt ato janë Pak a shumë këto janë linjat e mëdha mbi vetëm politika të caktuara ekonomike të të cilat, jo vetëm po diskutohet, por edhe cilat, për momentin marrin edhe po lëvizet për të riformatuar dhe përmbajtje retorike, por kurrësesi nuk rimodeluar strukturat e ekonomive të mund të bëjnë fjalë për një model sotme nacionale, rajonale dhe botërore. ekonomik të mirrëfilltë.

AUDITIMI PUBLIK 39

AUDITIMI PUBLIK Mbi Modelin Ekonomik të Rritjes së Ekonomisë Shqiptare Natyrisht që në këtë trajtesë nuk kam për të vendit tënd në tregun ndërkombëtar) qëllim që të merrem me nuancat lidhur me kapacitetet, në rradhë të parë, përgjithësisht politike të konceptit të të eksportit dhe pastaj të importit; dhe njëanshëm dhe të paqartë të modelit presupozon së fundi, një zhvillimi material ekonomik. Nuk kam për qëllim të merrem të lidhur organikisht me sistemin e as me teorinë e mirëfilltë mbrojtjes sociale dhe të uljes sa më të makroekonomike të këtij koncepti (të madhe të varfërisë.(10) diskutojmë nëse është më i përshtatshëm Pak a shumë, ky është thelbi i nocionit për ne modeli anglosankson, modeli dhe konceptit të sotëm (në valën akoma gjermano- skandinav, modeli i të nxehtë të krizës së financave botërore Kapitalizmit Shtetëror japonez, modeli i dhe asaj të borxheve të Eurozonës) të Kapitalizmit Oligarkik latinoamerikan apo modelit të rritjes ekonomike, i cili krijohet modeli i rregullimit shtetëror të tregut të si rezultat i politikave afatgjata lirë, etj.). Ajo që ka interes është të makroekonomike dhe i përshtatjes së njohim faktin nëse ka apo jo një model mekanizmave të funksionimit të tregut ekonomia jonë në tranzicion dhe çfarë lloj për një qëllim të tillë. Politika të tilla ŵŽĚĞůŝĚŽƚ͛ŝƉģƌƐŚƚĂƚĞũŵģŵŝƌģĂƐĂũ͘ŚĞ makroekonomike krijojnë modelin me këtë parashtrim kam parasysh ekonomik të rritjes pas periudhave disa modelin e rritjes ekonomike dhe jo dhjetëravjeçare duke i dhënë një formë modele të tjera, siç u përmendën më ŬŽŶŬƌĞƚĞ ͞ŬŽƐƚƵŵŝƚ ĞŬŽŶŽŵŝŬ͟ ƚģ Ŷũģ sipër. Kam parasysh atë përçapje dhe vendi. E tillë është përgjithësisht historia e impenjim që ka marrë përsipër tërë krijimit të modelit anglosankson të intelektualiteti i sotëm i mendimit dhe ekonomisë (anglez, apo amerikan), ƐŚŬĞŶĐģƐ ĞŬŽŶŽŵŝŬĞ ďŽƚģƌŽƌĞ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ historia e krijimit të modelit europian të orientuar, jo më nga modelet ekonomisë (të modelit frankofon, apo tradicionale, por për të gjetur brenda gjermanofon), historia e krijimit të sistemit të tregut modelin më të modelit aziatik të ekonomisë, apo historia përshtatshëm të rritjes ekonomike që i e krijimit të modelit latinoamerikan të përgjigjet kushteve specifike të sejcilit. ekonomisë. Modeli i rritjes ekonomike të një vendi të Në kuadrin e këtyre modeleve çdo vend i caktuar presupozon krijimin e një veçantë ka veçoritë e veta, mbart strukture degësh e nëndegësh dhe specifikat historike të zhvillimit të traditës aktivitetesh ekonomike të harmonizuara e dhe të kulturës së tij, ka institucione të sinkronizuara mirë me njëra tjetrën me funksionale tipike për kushtet e tij, e qëllim që të sigurojnë një rritje sa më të kështu me rradhë. Nga ky këndvështrim, qëndrueshme; presupozon një shrytëzim dallojmë pastaj, vende ku tregu ka një përgjithësisht efektiv të burimeve të shkallë më të lartë lirie në raport me zhvillimit (të tokës, të punës dhe të sistemin rregullator, vende ku ndërhyrja kapitalit); presupozon një pozicion të shtetërore në ekonomi është më e caktuar në ndarjen ndërkombëtare të theksuar se në të tjerat, vende ku shteti punës (një vend të caktuar, një pozicion ëshë më shumë i lidhur me firmat e

40 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi mëdha, apo vende ku shteti është i integrimit dhe mesa duket do të vazhdojë fuqishëm dhe ka ndikim të edhe në të ardhmen e afërt. Sa kohë që konsiderueshëm mbi tregun, etj. Sido që klasa jonë politike do të vazhdojë të të shfaqen tiparet kombëtare të gjenerojë mosbesimin reciprok, modeleve makroekonomike, ato ruajnë konfliktualitet dhe mungesë konsensusi, në thelb fizionominë e përgjithshme që i aq më shumë do të zgjatet integrimi i ŬĂƌĂŬƚĞƌŝnjŽũŶģ ĂƚŽ͕ Ɛŝĕ Ƶ ƉģƌƉŽƋģŵ ƚ͛Ă ekonomisë sonë në ekonominë europiane paqesim më lart. Por çdo model lëviz dhe dhe aq më shumë kohë do të duhet për të merr formë konkrete në procesin e formatuar modelin ekonomik të rritjes së zhvillimit duke patur parasysh aksiomën e saj.(12) rritjes ekonomike, aksiomë e cila Në vazhdën e këtij arësyetimi duhet përgjithësisht shfaqet në stabilitetin spostuar edhe qendra e gravitetit të ekonomik dhe në potencialet e kontrollit gjykimit mbi modelin ekonomik. Do ishte dhe të fuqisë së daljes nga reçensioni apo tashmë e gabuar te flitet apo të kriza.(11) orientohen lëvizjet e zhvillimit duke u Parë në këtë këndvështrim, është e nisur nga pozita klasike apo neoklasike. E vështirë që të flasësh për një model të sotmja nuk shtron më çështje se kush formësuar të ekonomisë shqipëtare. Ne është më i mirë, modeli anglosnkson, hyjmë në rrugën e tranzicionit ekonomik modeli skandinav apo modeli gjerman, pa një vizion të qartë dhe pa një strategji modeli japonez, koreanojugor, të mirëpërcaktuar dhe kjo jo për fajin malajzesian apo singaporez. Sejcili prej tonë, apo të ndokujt nga jashtë. U futëm tyre ka veçoritë e kohës, të traditës, në këtë rrugë, sikundër e dimë, pa konjukturat e zhvillimeve ndërkombëtare, struktura, pa përvojë dhe pa ndonjë etj., ashtu sikundër ka edhe difekte që trashëgimi. Për më tepër kemi pak vite që sjellin dëme.(13) Marrim, p.sh., modelin po ecim në të (vetëm dy dhjetëvjeçarë) anglosankson të trumbetuar fort me dhe vështirësitë nuk kanë qënë të vogla. reganizmin dhe theçerizmin në vitet 1980- WŽ ƚ͛Ƶ ƐŚƚŽũŵģ ŬģƚLJƌĞ ĞĚŚĞ ƚŝƉĂƌĞƚ ƚŽŶĂ të. Riorientimi i fuqishëm i këtij modeli specifike të tranzicionit të deritanishëm, drejt tregut të lirë me taksa të ulta, solli ka mjaft rrugë për të bërë. Kështu, në për pasojë, përveç të tjerave, edhe rritjen planin e zhvillimeve politike kemi e theksuar të polarizimit ekonomik e evidentuar një luftë politike të ashpër, e social dhe rritjen e varfërisë. Ashtu cila ka çuar në kriza duke krijuar sikundër politikat e taksave proporcionale destabilitete që kanë patur një kosto të kanë sjellë rrënie të efiçencës së konsiderueshme. I tillë ishte, p.sh., rasti i strukturave të funksionimit të ekonomisë krizës social-ekonomike që njihet me në terrësi për shkak të pakësimit të ĞŵģƌŝŶĞ͞ŬƌŝnjģƐƐģƉŝƌĂŵŝĚĂǀĞ͘͟<ũŽůƵĨƚģ fitimeve, sidomos të bisneseve të mëdha. politike, ka marrë së fundi edhe tiparet e Në të njëjtën logjikë do të vazhdoja me një krize mosbesimi midis dy forcave mburrjet nga krahu tjetër i modelit kryesore politike që udhëheqin vendin, skandinav, i cili mbështetet në nivelin e krizë që po zgjat edhe procesin e lartë të barrës fiskale (mbi 60%), por edhe

AUDITIMI PUBLIK 41

AUDITIMI PUBLIK Mbi Modelin Ekonomik të Rritjes së Ekonomisë Shqiptare në mbështetjen rigoroze të parimit ana tjetër, biznesi i mesëm dhe ai i vogël themelor të taksimit, i cili ka të bëjë me kanë kërkuar dhe vazhdojnë të kërkojnë kthyshmërinë e taksave. Kështu, p.sh., në ndihmë të vazhdueshme nga shteti deri Suedi koefiçienti i kthyeshmërisë së edhe në shitjen e prodhimeve të taksës shkon deri në 90% të nivelit të ekonomisë së vogël bujqësore, pasi barrës fiskale. E shprehur thjesh, kjo do të akoma ata nuk ndjehen të sigurt për të thotë se çdo qytetar suedez për 100 euro ecur kryesisht me këmbët e tyre. të ardhura, taksohet me mbi 60 euro dhe i Në të njëjtën linjë arësyetimi, do të kthehen rreth 54 euro (nga kjo barrë vazhdoja gjykimin lidhur me politikat e takse) në formën e pagesave të ndryshme veçanta ekonomike që po ndiqen subvencionuese për fëmijët, për sistemet aktualisht nga qeveria jonë. Kam parasysh arësimore , për invalidët, për politikën e investimeve të fuqishme në pensionistët, për mjetet e transportit infrastrukturë duke rritur edhe borxhin publik, etj. Adaptimi i një modeli të tillë publik deri në heqjen e nivelin kufi të mbështetet në përvojën historiko- lejuar prej 60% të GDP-së, si dhe politikën kulturore të vendit dhe mbi të gjitha në Ğ ͞ƚĂŬƐģƐ Ɛģ ƐŚĞƐŚƚģ͟ ƉƌĞũ ϭϬй ƚģ ƚģ prioritetin e formësimit institucional ndaj ardhrave (në të vërtetë kjo taksë, në atij thjesht ekonomik. Ose efiçenca dhe gjuhën ekonomike, quhet taksë kompetiviteti i lartë i ekonomive proporcionale, pasi niveli i njëjtë i tatimit skandinave nuk presupozon një treg të prej 10% zbatohet në madhësi të lirë të llojit anglosankson, por një kontroll ndryshme fitimi dhe të ardhurash). Këto më të fortë dhe më të ndjeshëm të shtetit politika ekonomike dhe të tjera si këto, në ekonomi, madje edhe në fitime, pa janë politika thjeshtë ekonomike, përjashtuar edhe ndërhyrje të veçanta në përgjithësisht konjukturale, të cilat mund nivelet e çmimeve. të ndryshohen nga qeverisjet sipas cikleve WŽĂƐŚƚƵǀůĞŶƉģƌƚ͛ƵĞǀŝĚĞŶƚƵĂƌĞĚŚĞŶũģ të rrotacioneve politike. Politikat situatë tjetër që lidhet me problemin e ekonomike afatgjata dhe strategjike, krijimit, apo jo, të modelit ekonomik politika që presupozojnë konsensuse të shqiptar. Historia e tranzicionit tonë, përgjithshme politike midis mazhorancave histori që mbart nga e kaluara komuniste dhe opozitave, janë politika të rolin absolut të komandimit të ekonomisë vazhdueshme dhe përgjithësisht të nga shteti, nuk mund të largohet kaq qëndrueshme dhe si të tilla ato krijojnë shpejt nga mentaliteti dhe trashëgimia premisat dhe hapat konkretë për institucionale e funksionimit të sistemit formësimin e një modeli të rritjes tonë aktual në përgjithësi dhe të atij ekonomike. Në një rast të tillë, krijimi i ekonomik në veçanti. Kjo ka sjellë, për modelit do të nënkuptonte zhvillime pasojë, një ndërhyrje të shtetit në prioritare të disa degëve bazë të ekonomi, të tillë që të stimulojë krijimin e ekonomisë, investime dhe stimulime të biznesit të madh, dhe jo vetëm kaq, por e veçanta për konsolidimin e pozitave tyre, lidhi atë edhe me perspektivën e në mënyrë që ato të udhëheqin mbijetesës, apo të zhvillimit të tij. Nga ekonominë në tërësi dhe të përcaktojnë

42 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi pozicionet e integrimit të saj në tregun ĚŚĞůĞƚ͛ŝĂůģŵģŬŽŚģƐƉģƌƚģƉĂƌģƐĞĕĨĂƌģ europian e më gjërë; do të nënkuptonte ndikimi do të ketë ky fenomen në të dakortësi për formësimin e institucioneve ardhmen e modelit ekonomik shqiptar. të ekonomisë; dakortësi për proceset e Por të bën përshtypje se pa u tharë mëdha të reformimit të saj të elementëve akoma boja e privatizimeve të fundit bazë të tregut apo të ligjeve për strategjike, kanë filluar zërat apo shënjtërimin e pronës private.(14) Janë programet e ndonjë partie të madhe pikërisht këto lloj politikash ekonomike që politike që premton se do të ngrejë i mungojnë realitetit tonë. ͞ĂŶŬģ WƵďůŝŬĞ ŐƌĂƌĞ͟ ŽƐĞ ͞ĂŶŬģ

Në këtë planvështrim, mendoj se WƵďůŝŬĞ/ŶǀĞƐƚŝŵĞƐŚ͘͟ ekonomia jonë në këtë stad të zhvillimit Të tëra këto probleme të tranzicionit tonë të saj nuk ka një model të vetin në ekonomik dhe të kulturës tonë politike kuptimin e mirëfilltë të një modeli më shtyjnë në një lloj konkluzioni ekonomik të rritjes dhe përgjithësisht të përmbyllës për të thënë se, meqë ne nuk formësuar me tiparet që u përpoqa të kemi akoma një model të mirrëfilltë të parashtroj më sipër. E shumta që mund të rritjes ekonomike, i bie barra, në rradhë thuhet është se kjo ekonomi, nga të parë klasës politike, pastaj asaj të pikëpamja e një lloj modeli që lidhet me studiuesve dhe shkencëtarëve të ndërhyrjen e shtetit në ekonomi, po ecën ekonomisë dhe të fushave të tjera që të deri tani, më shumë në rrugën e krijimit të kontribuojnë për një qëllim të tillë. Ăƚŝũ  ͞ŵŽĚĞůŝ͕͟ ŝ Đŝůŝ ƉģƌŬƵĨŝnjŽŚĞƚ Ŷģ Bibliografia ůŝƚĞƌĂƚƵƌģŶ ĞŬŽŶŽŵŝŬĞ͕ Ɛŝ ͞ŵŽĚĞůŝ͟ ŝ ͞ŬĂƉŝƚĂůŝnjŵŝƚ ŽůŝŐĂƌŬŝŬ͟, i cili mban ϭ͘ZĞǀŝƐƚĂ͞ƵƌŽŵĞĚŝƚĞƌƌĂŶĞĂ͕͟Eƌ͘ϲ͕ϮϬϭϯ parasysh një rol të rëndësishëm dhe aktiv Ϯ͘'ĂnjĞƚĂ͞dŚĞĐŽŶŽŵŝƐƚ͕͟ϭϳ͘ϬϮ͘ϮϬϬϵ të ndërhyrjes së shtetit në të. Një rol të tillë ku shteti është i lidhur me biznesin e ϯ͘ ƵůĞƚŝŶŝ ͞K tĞĞŬ͗ WĂƌŝƐ͕ Ϯϰ-25 madh, është ai që stimulon më shumë qershor, 2009 aktivitetin ekonomik, ndërsa ky biznes, ϰ͘ ƵůĞƚŝŶŝ ͞tŽƌůĚ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌƵŵ͟ ʹ por edhe ai i mesëm dhe i vogël, më Davos, shkurt 2009 shumë presin nga shteti se sa vetëveprojnë. 5. Raporti vjetor i Bordit Ekzekutiv të FMN-së, 2009 Mendoj se ja vlen të theksojmë edhe një specifikë, që ndoshta mund të jetë edhe e 6. Buletini i Komosionit Europian rrallë, për të mos thënë dhe unikale në ͞ƵƌŽƉĞĂŶ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌĞĐĂƐƚ͕͟ ZƵďƌŝŬĂ llojin e saj, faktin se ne ecëm në rrugën e ͞ƵƌŽƉŝĂŶ privatizimeve, jo vetëm fuqishëm, por ĐŽŶŽŵLJ͟Eƌ͘ϴ͕ϮϬϭϭ duke privatizuar gjithçka, madje edhe shumicën dërrmuese të objekteve 7. Buletini i Komisionit Europian strategjike. Kjo ecuri e ka rrudhur pronën ͞ƵƌŽƉĞĂŶ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌĞĐĂƐƚ͕͟ ZƵďƌŝŬĂ shtetërore dhe publike në nivele ͞ƵƌŽƉŝĂŶ ekstreme në krahasim me vendet e tjera

AUDITIMI PUBLIK 43

AUDITIMI PUBLIK Mbi Modelin Ekonomik të Rritjes së Ekonomisë Shqiptare ĐŽŶŽŵLJ͟Eƌ͘Ϯ͕ϮϬϭϯ ĐŽŶŽŵLJ͕͟Nr.8, 2012 8. Raporti vjetor i Bordit Ekzekutiv të 13. Paul De Gauwe, Ninth Edition, 2012, FMN-së, 2012 "Economics of Monetary Union", Oxford: Oxford University Press. ϵ͘ WĂƵů <ƌƵŐŵĂŶ͕ DĂũ ϮϬϭϮ͕ ͟ŶĚ dŚŝƐ ĞƉƌĞƐƐŝŽŶEŽǁ͕͊͟EĞǁzŽƌŬŝƚLJ͗t͘t͘ 14. Paul De Grauwe, 2011, "Animal spirits Norton & Company, Random House and monetary policy", Journal Economic Audio. Theory, vol. 47, No. 2, fq. 423 - 442. 10.Paul Krugman & RobinWells, Third Edition, 2012, , New York ͟ĐŽŶŽŵŝĐƐ͟ Referenca nga interneti City: Macmillan. http/www.dw/article/0..15817781, 11. Paul De Grauwe, 2006, "What have 00.html we learnt about monetary integration since the Maastricht Treaty?", Journal of Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi Common Market Studies, vol. 44, no. 4, ZĞŬƚŽƌŝ͞hŶŝǀĞƌƐŝƚĞƚŝƚ<ƌŝƐƚĂů͟ fq. 711 - 730. Email:[email protected]

12. Buletini i Komisionit Europian ͞ƵƌŽƉĞĂŶ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌĞĐĂƐƚ͕͟ ZƵďƌŝŬĂ ͞ƵƌŽƉŝĂŶ

44 Nr.7, janar-prill 2014

HAPËSIRAT PUBLIKE NË FOKUSIN E TË DREJTËS SË QYTETARIT, PSE JO DHE TË KLSH

͘͘͘͞ĚŽƋLJƚĞƚĂƌģŝdŝƌĂŶģƐƚŚŝƚŚnjLJƌƚĂƌŝƐŚƚϰϵŬŐƉůƵŚƵƌŶģǀŝƚŽƐĞŐũLJƐģŵďĂƌĚŚĂŬƵ

në ditë; çdo banor në kryeqytet thith 10,000 litra ajër, për të cilën ai kujton se është

ŝƉĂƐƚģƌ͘͘͘͘͟

Nga: Prof.Ass.Dr. Sazan GURI 200 vjet (Bulevardi Madh). Pra, një qytet dominohej nga një gjelbërim i krahasueshëm me Berlinin, ku çdo HYRJE Tiranasi, i takonte të kishte 15m2 blerim. DďƌŽũƚĂĞŵũĞĚŝƐŝƚƋ̘ŶĂprezantohet me ŶĚƌLJƐŚŝŵĞƚĚŚĞƐŚĂŶƐĞƚŶƵŬ̘ƐŚƚ̘ǀĞƚ̘ŵ ĂƐƉŝƌĂƚ̘ Ğ ŶũĞƌ̘njǀĞ Ɖ̘ƌ ƚ̘ ũĞƚƵĂƌ Ŷ̘ Ŷũ̘ ĂŵďŝĞŶƚƚ̘ƉĂƐƚģƌĞƚ̘ƐŚģŶĚĞƚƐŚģŵ͕ƉŽƌ ŶĞĚƵŚĞƚƚ̘Ěŝŵ̘ƐĞŬŽƐƚŽƚĚŚĞĚ̘ŵĞƚĞ ƚũĞƌĂ ƚ̘ ƐŚŬĂŬƚƵĂƌĂ ŶŐĂ ŶĚŽƚũĂ ĚŚĞ ndryshimet e klimës jaŶ̘ ƚ̘ konsiderueshme. Në një kohë, kur Tirana në prag të viteve `90, klasifikohej si qytet i hijshëm europian, përsa i përket mjedit, me blloqe Urbandiversiteti, model I ri qytetit Tiranë ndërtimi të paqme e katrore (ish blloku), Por, ku po vete Tirana, sot? Çdo qytetarë i me lagje me vila elitare karakteristike Tiranës thith zyrtarisht 49 kg pluhur në vit (rreth RTSH), me pallate të ulta e të ose gjysëm bardhaku në ditë; çdo banor ujdisura me intuitën e arkitektëve në kryeqytet thith 10,000 litra ajër, për të gjeometër të asaj kohe (Shallvaret, cilën ai kujton se është i pastër, jetojmë Pallatet Agimi), me lagje me shtëpi tipike në një qytet, ku pluhuri ka pak ajër, ende Tiranase (Kodra e Kuqe), deri në lagjen marrim ujë me racion, aq sa të tjerët në Vakëf me shtëpi me qerpiç (Varri i Bamit), vende të tjera rrëkëllejnë birra, mbasi me rrugë që nuk dalin dot boje qysh për përballemi me politika mbi ajrin, që vrasin

AUDITIMI PUBLIK 45

AUDITIMI PUBLIK Hapësirat publike në fokusin e të drejtës së Qytetarit, pse jo dhe të KLSH çdo vit në Tiranë 300 veta. Faktet e mikpritës, njerëz miqësore, e kjo vihet re Organizatës Botërore të Shëndetësisë menjëherë në prezantimin e parë me thonë që kemi 4300 raste shtesë ta,por synimi i tyre është një Mercedes i tumoresh në vit, 600 raste të reja me vjetër, i madh e me naftë, të cilët janë tuberkuloz në vit, për 8 persona-gra i pret konsumatorë anti-shoqëror të hapësirës vdekja e përditshme nga kanceri i gjirit. rrugore dhe ndotës të ajrit që thithin Mbasi kemi lagje si Komuna e Parisit me bashkëqytetarët e tyre. Këto vetura dendësi popullsie prej 1,500 banorë/ha preferojnë të ecin nëpër vendet e kalimit dhe mbasi po kthejnë në një pellgace të të këmbësorëve, mund të parkojnë nëpër madhe të ashtuquajturin liqen i Tiranës, trotuare, duke i përfshirë këmbësorët në sot po serviret një qendër ndryshe e trafik. Ata ndërtojnë ndërtesa shumë pak Tiranës. Ajri për hektarë - sasi konstante, centimetra larg fqinjit të tyre, duke iu që d.m.th se ky oksigjen nuk përpjestohet penguar pamjen dhe dritën. Fillojnë për maksimum 100 njerëz/ha. Ja disa punimet në ndërtesa në orën 6 të shifra që të çojnë në këtë gjendje: mëngjesit të ditës së Djelë ose degjojnë muzikë me zë të lartë në shtëpi ose natën SITUATA GJENDJA MOTIVIMI vonë, ngatërrohen pa arsye me shoferë të Veprimtaria e pakontrolluar njerëzore, që tjerë dhe pështyjnë në vende publike, një po i sjell ndryshime negative mjedisit tonë gjest ky jo- i hijshëm, e për më tepër jo- natyror, në kushtet e përkeqësimit të higjenik, i cili dihet se kontribuon në faktorëve biologjikë në ujë, ajër dhe tokë shpërndarjen e sëmundjeve. Policët dhe të përbërjes fiziko-kimike të tij, si dhe ngasin makinat edhe me shenjën e kuqe të apatisë institucionale në fushën e të semaforit, duke sfiduar respektimin e mbrojtjes së mjedisit, të cilat mund të rregullave të shoferëve të tjerë. Keto shkaktojnë rrjedhoja të pakthyeshme, karakteristika i bëjnë qytetet shqiptare si sjell në vëmendjen tonë të përbashkët Tirana e Durrësi të jenë të papëlqyeshme ŶĞǀŽũģŶ Ɖģƌ ƚ͛ŝ ƚŚģŶģ ͞E>͟ Ŷũģ dhe madje edhe të pa-civilizuara. keqpërdorimi të tokës dhe të vlerave Njohja dhe studimi i parametrave bazë, ekologjike, që po i kanoset mjedisit urban, që bëjnë të mundur hapësirën e duhur njëherësh dhe shëndetit të banorëve të për të jetuar në kushte optimale një qytetit Tiranë. qytetar në kushte grup banimi, bllok Shqipëria dhe Tirana duket se vuajnë nga banimi, kompleks banimi dhe lagje një fenomen shoqëror i papëlqyeshëm, që banimi, duke evidentuar koefiçentët e nuk është rasti i vetëm për vendin, por që ndërtimit, intesitetin e ndërtimit, është më serioz se në shumë vende të koefiçentët e hapësirave të gjelbërta tjera. Nga pikepamja politike, kjo mund të (m2/banor) apo të terreneve sportive ƋƵŚĞƚ Ɛŝ ͞ŵƵŶŐĞƐģ ƌĞƐƉĞŬƚŝ ŶĚĂũ ůŝŐũŝƚ͘͟ (m2/banor), sipërfaqet për objektet Më saktë, duhet të kuptohet se është një shoqërore (m2/banor), etj., përbëjnë egoizëm i rrezikshëm dhe sjellje anti- domosdoshmërinë apo hapin e parë për shoqërore ndaj njerëzve që nuk janë të një studim që ka të bëjë me mundësinë e njohur me njëri-tjetrin. Shqiptarët janë shkeljeve urbane në një qytet të caktuar.

46 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr. Sazan GURI

Sigurisht, një qytet që të funksionojë në Planifikimi urban është një sintezë dhe mënyrë të rregullt ka nevojë për aktorët rrjedhojë e analizave në disa disiplina të dhe pjesët e tij përbërëse, si edhe për ndryshme: politika të caktuara ekonomike, sociale, sociale, ekonomike, historike dhe ekologjike, kulturore, ku të gjithë aktorët ekologjike. të veprojnë në harmoni me njëri-tjetrin. Ku në rastin konkret kemi: Pra, Qyteti eshte një koncept i gjerë cënim të sferës sociale, ku qytetarëve Raportet urbanizim - hapësirë publike të Tirarës i zbritet nga mënyra e jetesës ‡ Siperfaqja Tirana qytet 40,000,000 m2 sipërfaqja publike; 2 ‡ Sipërfaqe park 100,000 m prekje të historisë së zonës, që 2 simbolizon një AND tjetër apo të kundërt ‡ Sipërfaqe terrene sportive 100,000 m me urbanizimin, siç janë rastet pranë 2 ‡ Zona shplodhëse rreth 100,000 m qendrës së Tiranës, pranë digës, pranë ‡ Siperfaqja e projektit 700,000 m2 liqenit, pranë kopështit zoologjik, pranë pyllit, pranë kopështit botanik, etj.; ‡ Sipërfaqeja e pyllit 1,000,000 m2 ndikim ekologjik, duke bërë presion Raportet urbanizim - hapësirë publike urban për secilën nga zonat e mësipërme; Raporti hapësirë publike ʹ hapësirë Hartimi i planeve të tilla urbanistike urbane 1,3 % (Tirana, qytet) afatgjata kërkon: Raporti hapësirë e gjelber ʹ hapësirë analiza të kualifikuara mjedisore, e cila urbane 0,5 % (Tirana, qytet) mungon në rastin konkret; Raporti hapësirë publike ʹ hapësirë prognozë afatgjatë për zhvillimin urbane 5,2% (Tirana, përfshi pyllin) demografik, ekonomik e social. Ndaj dhe Qeverisja është arti që bën të punojë lokomotivën qytet, përtej diferencave politike e kufizimeve burokratike e arbitrare, që kërkon: udhëheqje, imagjinatë, fleksibilitet, pjesmarrje të komunitetit, përfshirje të ekspertit dhe aftësi negocimi. Ndër strategjitë urbane sot, kudo NJOHJA DHE STUDIMI I PARAMETRAVE anembanë botës klasifikohet si e vetmja BAZË OPTIMALË PËR TË JETUAR komerdare shpëtimi ai i Zhvillimt të Qëndrueshëm, i cili duhet menduar si Planifikimi urban i një zone të caktuar në filozofi brezash, ku i pari kënaq nevojat e tranzicion veta për jetesë pa dëmtuar mundësitë

AUDITIMI PUBLIK 47

AUDITIMI PUBLIK Hapësirat publike në fokusin e të drejtës së Qytetarit, pse jo dhe të KLSH dhe kënaqësitë që duhet të ketë brezi shikojnë dot perëndimin, ca si vila struken tjetër. Për sa më sipër, vetë pas pallateve shtatëkatë, e ca si karabina qëndrueshmëria e plotë e këtij zhvillimi uzurpojnë e rrethojnë zonën, ku gjallojnë do të kërkonte ruajtjen dhe zhvillimin me krijesat e gjora të botës së kafshëve, por efiçencë të tri përbërësve kryesorë ama kanë një gjë të përbashkët: të gjitha potencialë: atij social, ekologjik dhe ngrihen mbi një zonë tektonike-sizmike, ekonomik. duke kallur jo vetëm pasiguri e frikë, por edhe një ndotje urbane, pse jo edhe Njohja dhe klasifikimi i lagjeve të Tiranës psiqike, fizike, vizive, deri në ndjesi sipas rëndësisë dhe vlerës së zonës groteske, ku fëmijët e sarajeve, kasolleve, Njohja dhe klasifikimi i lagjeve të Tiranës vilave e pallateve do të zgjohen dhe sipas rëndësisë dhe vlerës së zonës në ngrysen nën britmën dhe hungërimën e përputhje me zhvillimet kulturore, luanëve, ujqërve, çakejve e kudi çfarë. A historike, peisazhike turistike, mjedisore, ka rast të tillë në botë, ku arkitektët dhe industriale, tregtare, duke evidentuar më vendimarrësit të bëjnë kërshëri edhe me parë zonat e ndërtimit, nëse është zonë rregullat e natyrës. Këto shfaqje groteske fshati, zonë qendër, zonë e pastër të mbivendosjeve të projekteve me banimi, zonë e përzjerë banimi, zonë funksione të ndryshme urbane nuk do të biznesi, zonë industriale, zonë e ruajtur, zinin vend nëse do të klasifikoheshin më zonë menaxhimi, dhe cilat janë funksionet parë zonat urbane të cilat kanë funksionet e lejuara për secilën nga këto, përbën e lejuara përkatëse si: kushtin bazë në planifikimin e çdo EVIDENTIMI NË TERREN I territori, pavarësisht nga hapësira e tij në MOSPËRPUTHJEVE TË NDËRTIMEVE nivel komune, bashkie, shteti apo URBANE ME RREGULLOREN E kontinenti. Zhvillimi urban i Tiranës, i cili URBANISTIKËS arriti pikun më të lartë në GDP e vendit përgjatë viteve 2002-2008 ka kërkuar prej Akoma edhe sot, Bashkia jep tokë për kohësh një Plan Urban, që u bë i mundur ndërtim, por jo sheshe të përgatitura për të paraqitej vetëm në fund të vitit 2008. ndërtim. Cilat janë arsyet, që në shumicën Pavarësisht nga bumi i ndërtimeve, që për e rasteve të ndërtimeve nuk respektohen bazë kishin projekte të veçanta deri në normat e rregullores së urbanistikës? studime të pjesshme, rezulton se në Detyra e kujt është që të krijojë Tiranë nuk është marrë parasysh njohja infrastrukturën e sheshit të ndërtimit? dhe klasifikimi i lagjeve të saj sipas Këtë gjë duhet ta bëjnë firmat e ndërtimit rëndësisë dhe vlerës së zonës në apo Bashkia? Aktualisht, sot në përputhje me zhvillimin kulturor, historik, kryeqytetin tonë, gjithë investitorët që peisazhik-turistik, mjedisor, industrial e blejnë sheshet e ndërtimit, paguajnë për turistik, për faktin se ngritja në zonën e projekte që në shumicën e rasteve janë të kodrinave pranë kopështit botanik e një pastudiuara nga ana urbanistike, por jo kompleksi të tërë ndërtimesh, përbën rast vetëm kaq. Numri i ndërtimeve këto pesë tipik alla shqiptarçe, ku ca si saraje vitet e fundit është rritur në mënyrë të shikojnë nga lindja e ca si kasolle nuk vrullshme. Ajo që vlen të theksohet më

48 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr. Sazan GURI tepër është: jo vetëm që sipërfaqet e blloqeve. Bazuar në këtë pjesë të gjelbëruara janë reduktuar si rezultat i rregullores, nisur dhe nga rilevimi i kryer ndërtimeve, por edhe trotuaret kanë mund të themi se në pothuajse të gjitha pësuar të njëjtin fat. Këtë e tregon fakti elementët e sipërpërmendur të ngritur që shtyllat e dikurshme elektrike, tashmë për shërbime publike, për shkak të zënies dalin në mes të rrugës, sepse mbasi është së hapësirave publike, nuk të ofrohet ngritur ngrehina pallat nuk ka vend apo shërbimi i parkexhit. Madje, pallatet trotuar për të vendosur shtyllën. Ose në brenda unazës së madhe, sidomos me bulevardin Gjergj Fishta ende kemi apartamente shumë të shtrenjta e të ndërtesa të vendosur në mes të brigjeve ashtuquajtura luks ofrojnë spektakle deri të lumit të Lanës.Pranë Akuadromit në në dramatike çdo mëngjez e çdo mbrëmje Tiranë ka ende sheshe dhe zona të me rast hyrje e dalje nga parkimi i degraduara, si dhe sheshe të mbushura ngushtuar. Bazuar në këtë pjesë të me mbeturina urbane dhe inerte. Ka rregullores, nisur dhe nga rilevimi i kryer qytetarë e kompani, që shkarkojnë mund të themi se elementi gjelbërimi i makina me plehëra dhe askush nuk i vë zonës së banimit është zëvëndësuar me re. vepra urbane, duke e çuar pothuajse drejt zeros standartin e rregulluar me ligj, Distanca minimale e banesave ose ndërkohë që elementi gjelbërimi në objekteve nga bordura e rrugës janë jo komplekse banimi është mjaftuar me një më pak se 5m për rrugë me gjerësi deri zonë tip park, me pak pemë e me pak në 7m; jo më pak se 7.5m për rrugë me gjelbërim, por më tepër me guraleca e gjerësi 7-15m dhe jo më pak se 10m për tokë djerr. rrugë me gjerësi mbi 15m. Nga rilevimi i kryer enkas për gjithë qytetin e Tiranës Lidhur me parqet lokale mund të thuhet rezulton jo me një rast, as me disa raste, se balanca ekologjike e rreth 450,000 por me shumicën e rasteve, që banesat banimeve të reja në Tiranë do të duhej të dhe objektet ndërtimore arrijnë të kenë vendosej me një sipërfaqe prej 7,500 distanca më pak se 5m, madje deri në 0 hektarësh ose balanca tjetër ekologjike, metër nga bordurat e rrugëve edhe me ku për çdo qytetar duheshin dy pemë, sot gjerësi mbi 15m (Shih fotot e rrugës për vetë jetën urbane që kemi duhet që Komuna e Parisit). Bazuar në këtë pjesë çdo qytetar të ketë gjashtë pemë. Lidhur të rregullores, nisur dhe nga rilevimi i me këtë element të hapësirës publike kryer mund të themi se në pothuajse të mund të themi se në Tiranë ka një rritje të gjitha territoret e banimit (grup, bllok e fushave të minifutbollit ose të terreneve kompleks banimi) nuk ekzistojnë për organizime të lojrave sportive, por për sipërfaqet respektive përkatëse metër numrin aktual të popullsisë ato janë të katror / banor për elementët përbërës, si pakta, madje shumë të pakta, dhe në shesh lojrash për fëmijë, sipërfaqe për ndonjë rast, falë ligjeve ndërkombëtare, objekte shoqerore, sipërfaqe për terrene disa zona sportive që janë njëherësh dhe sportive, gjelbërim i organizuar (lulishte) private si aneksi i Stadiumit Dinamo deri në sipërfaqe rrugë dhe sheshe midis arrihet që ato të ruhen. Nga rilevimi i

AUDITIMI PUBLIK 49

AUDITIMI PUBLIK Hapësirat publike në fokusin e të drejtës së Qytetarit, pse jo dhe të KLSH kryer enkas mbi qytet vërehet se çdo kalimtarëve, duke shkaktuar bezdi për qytetar i Tiranës mund të ndesh çdo ditë e lëvizjen normale nëpër trotuare. Këto për gjithë jetën shkeljet të kësaj pike probleme i gjejmë jo vetëm në Farkë, por regullore në mbi 80% të pallateve të reja situata është më rëndë në lagjet e të ngritura këto 6-7 vitet e fundit. P.sh. brendshme të kryeqytetit. Në zonën e ndërtesat 12 kateshe, që për shkak të Dajtit e të Farkës, pikërisht në nivelet gjatësisë nën apo mbi 20m, duhet të ishin horizont të tyre ndesh ndërtime që respektivisht 26 apo 30m larg njera konkurojnë rregullat e natyrës. tjetrës, por që në fakt janë jo rrallë herë Liqeni artificial i Tiranës, si kurrë jo më tepër se 3-4m. Ende vazhdojnë të ndonjëherë, sot ndodhet i rrezikuar të ndërtohen pallate të reja, që në pamjet e vetë mbytet, të shkretohet e të kthehet paraqitura me renderizimet më të bukura në një gjendje të padëshiruar për në kompjuter, paraqiten sikur kanë qytetarët e Tiranës. Ai, si asnjëherë tjetër hapësira publike dhe të gjelbëruara rreth ka sipërfaqen më të vogël të mbuluar me tyre. Në të vërtetë jo vetëm që hapësirë ujë, volumin më të pakët dhe për pasojë nuk kanë përreth dhe e kanë shfrytëzuar pamjen e tij më të pakëndshme se kurrë, në maksimum sipërfaqen me ndërtim, ndërkohë që i ka dhënë kënaqësi e hijeshi madje nuk kanë as trotuar ku të kalojnë parkut shplodhës të Tiranës. Nuk po kalimtarët, por edhe hapësira që kanë nga arrijmë të njohim vlerat e tij, nuk po e njëri-tjetri është e papërfillshme në lidhje përdorim për të mirat që ai ka si në me numrin e kateve që kanë. Ka raste që vaditje, pastrim qyteti, për larjen, këto pallate ndërtohen buzë trotuareve shpëlarjen dhe hollimin e ujrave të zeza të dhe kanë edhe pjesë të volumit të Lanës. Ai sot është mbushur me baltra e ndërtimit të tyre që del konsol në mbi baltovina dhe nuk pastrohet, i pengohen 50% të faqes së tyre të ndërtimit. Ky fakt rrugët dhe mekanizmat e furnizimit me nuk merret parasysh në llogaritjen e ujë, që të funksionojë rregullisht për atë hapësirës së pallateve ndërmjet tyre apo ƋģŝƐŚƚĞƉĂƌĂƐŚŝŬƵĂƌƋģŶģǀŝƚĞƚ͚ϱϬ. Liqeni edhe të asaj të pallatit nga trotuari. artificial ose parku i madh i Tiranës Për daljet konsol në ndërtesë ekziston një përbën një nga zonat më të ruajtura gjatë ligj në rregulloren e urbanistikës ku trazirave të `97, si i tillë ai vazhdon të jetë thuhet se: dalja konsol e mbi 50% të faqes vend pelegrinazhi sportiv, pse jo dhe së ndërtesës do të quhet faqe ndërtimi shpirtëror i mijëra vetëve, që çdo mëngjes dhe do të merret parasysh në llogaritjen e apo mbrëmje ushtrojnë gjimnastikë, distancës midis ndërtimeve. Nga pushojnë, bisedojnë deri në atë që evidentimet në terren është vënë re se në zëvëndësojnë filtrin e mushkërive, të zonën e Farkës nuk merret parasysh ky mbushur me ajrin e ndotur të ditës së rregull. Pothuajse të gjithë pallatet kanë ngarkuar të qytetit, zhurmë e pluhur i konsolet e ballkoneve, të cilët dalin përtej madh. E këtë veçori, ky vend e merr nga vijës së trotuarit dhe duke qenë se këtu kombinimi i shkëlqyer i parametrave të është një zonë me terren të pjerrët dhe pyllit me ujrat e liqenit. Pra dhe vetë ballkoni ndodhet sipër kokës së qytetarët shprehen shpesh se kur duan të

50 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr. Sazan GURI shplodhen shkojnë nga liqeni ose parku i restorante, për arsyen e thjeshtë se edhe madh dhe kuptohet se njeriu vete atje, ku aty do ruhesh nga automobilat, (ku vetëm bashkëjeton në simbiozë parku me për shkollën lëvizin më shumë se 100 liqenin, atje, ku qetësohet shpirtërisht, autovetura në ditë) nga lëvizja e ĨŝnjŝŬŝƐŚƚĚŚĞŵĞŶĚģƌŝƐŚƚ͘WŽƌ͕ĕ͛ƉŽŶĚŽĚŚ motorëve, nga shpejtësitë e biçikletave, me liqenin? Parku në brendësinë e vet se edhe aty do të përballesh me pluhur, nuk po mirëmbahet si duhet, por jo vetëm plehra që digjen dhe së fundi me pallate kaq, edhe liqeni, po pakësohet nga dita në shumëkatëshe beton armeje, pranë ditë. Madje pothuajse të gjithë liqenet e kodrinës së gjelbëruar, por jo në harmoni Shqipërisë kanë degraduar në gjendjen e me jetën e qetë të kafshëve të kopshtit liqenit te Tiranës, me pak ujë, me shumë zoologjik dhe me bimësinë e parkut baltra, me diga të shkatërruara.Gjithnjë e botanik. Në asnjë vend të botës nuk më tepër po tregojmë se nuk kemi bëhen ndërtime në parqe kombëtare dhe vendim marrës për të administruar, nuk zona të veçanta të qytetit që klasifikohen kemi specialistë për të orientuar, nuk si ambjente rekreacioni dhe pushimi. Po kemi punonjës për të mirëmbajtur. bëhen ndërtime pa kriter, po betonohen sipërfaqe të tëra të gjelbërta duke i Ne po i japim një dimension të ri privuar qytetarëve kushtet më minimale shkatërrimit të qytetit nëpërmjet të jetesës. Betonim në qendër të qytetit, shkatërrimit të liqenit artificial, por më betonim në periferi të tij, betonim në tepër ndaj vetes. Çdo veprim që plazh me rërë, betonim në plazh me ndërmarrim për të ndryshuar dhe shkëmbinjë, betonim në fusha, betonim ndërhyrë në rrjedhën natyrale të natyrës, në kodra. duhet të mendohemi mirë, sepse kjo që po bëjmë po i jep pasojat e rënda jo Shkeljet e normave të planifikimit urban ǀĞƚģŵ ƐŽƚ͕ ƉŽƌ ĚŽ ƚ͛ŝ ŶĚũĞũŵģ ƌĞnjƵůƚĂƚĞƚ Planifikim urban nuk do të thotë vetëm më keq në kohët në vazhdim. Natyra beton e ndërtesa shumëkatëshe. Ku shqiptare është e mrekullueshme me veti shkuan elementët e tjerë të peisazhit dhe ŬůŝŵĂƚŝŬĞ͕ Ƌģ ǀĞŶĚĞƚ Ğ ƚũĞƌĂ ƉģƌƉŝƋĞŶ ƚ͛ŝ imazhit të qytetit? Vetëm mbipopullimi i realizojnë artificialisht. Moti në Shqipëri qyteteve ka rëndësi? ka sasinë më të madhe të reshjeve, që Kudo në botë sot, është cakuar një ndihmon në shtimin e prurjeve të përqindje për sipërfaqjet e banuara, xm2 rezervave ujore që përfaqësohen nga për person. Psh, në Francë për dy persona shumë lumenj e hidrocentrale që kemi është caktuar një sipërfaqe prej 80m2, e ndërtuar. Por, zhvillimin urban në të për katër të tillë, 120 m2, për të cilat vërtetë po e zhvillojmë në sensin e përkatësisht paguhet një taksë e caktuar. kundërt. Çfarë po ndodh me parkun, me Dhe kur familjari apo banori gëzon më kodrinat e quajtura kurorë e gjelbërt e shumë se një shtëpi, taksa është e shumë- Tiranës? Kjo zonë tashmë s`ka më fishtë, aq sa nuk është më në interesin e ndryshim nga jeta urbane në Tiranë. Për qytetarit të blej më shumë se një shtëpi. arsyen e thjeshtë se aty brenda gjen Në vendin tone, fatkeqësisht, ndodh e shkolla, kopshte fëmijësh, bare, kundërta. Ne nuk jemi kundra të

AUDITIMI PUBLIK 51

AUDITIMI PUBLIK Hapësirat publike në fokusin e të drejtës së Qytetarit, pse jo dhe të KLSH mbajturit të individëve apo qytetarëve tre kopësht͘͟ WƌĂ͕ dŝƌĂŶĂ͕ ŵƵŶĚ ƚģ ƌƌĞƚŚŽŚĞũ apo katër shtëpi, por të faktit që ky stil i ŶŐĂ ͞qyteza kopësht͟ Ɛŝ &ĂƌŬĂ͕ <ĂƐŚĂƌŝ͕ të jetuarit, ka një çmim e një ndikim, duke Kamza, Paskuqani, Dajti, e jo nga fshatra zënë hapësira publike, të gjelbërta, e urbane, sikundër janë të lartë- terrene sportive. Jo më kot thuhet se përmendurat. Pra, mund të krijoheshin Tirana me 450,000 apartamente duhet të qyteza si Tirana e Re, sikundër është kishte mbi 1.8 milion banorë. Pra, arrijmë Beogradi i ri, e të tjera variante si këto. në konkluzionin, që ndërtimi urban i Depresioni urban, që do të thotë dendur apo me mesatare të lartë për ndërtime të larta në një rrugë të ngushtë, familje, duke qenë se sjell një ndikim jo të është pasuar edhe nga ndërtime në vogël, duhej të tatohej, në mënyrë që të horizont, ku Tirana në veçanti dhe përmirësonte kështu standartin e të Shqipëria në përgjithësi, përbëjnë të jetuarit të atyre banorëve që iu është vetmin rast, ku zaptohen horizonte zënë kjo sipërfaqe. malore e kodrinore me ndërtime. E thenë mjedis i ndërtuar - built Keqplanifikimi urban dhe mundësia e ŶĚƌLJƐŚĞŬLJƋƵŚĞƚ͞ environment ndërhyrjes së auditimit ͕͟ Ƌģ ƉĂƐ ĚŝƐĂ ǀũĞƚģƐŚ ĚŽ ƚģ shndërrohet në ndotje shpirtërore të Ndër problemet publike, konfliktet civile njeriut apo sëmundje ose ndryshe, ndotje sot, në jetën tone të përditshme, në urbane. Shqipëri e Tiranë, 80% e tyre mbartin Shqetësimi qytetar çështjet mjedisore, apo çështje urbane. Kjo, për shkak të një keq-planifikmi e Nuk ka raport midis truallit dhe ndërtimit; koordinimi të veprave të shërbimit me ato Nuk ka të përcaktuara zona me dëndësi të të banimit, ku njerëzit nuk ndihen të qetë ulët, zona të pastra banimi, zonë e në mënyrën e tyre të të jetuarit, por të zakonshme, zonë e përzierë, zonë fshati, shqetësuar e të bezdisur. Ndër 450,000 zonë e qendrës; apartamente 350,000 deri në 400,000 apartamente janë informale, e 80-90% e tyre kanë probleme ligjore. Pra, nga sa vihet re, kemi të bëjmë me një qytet pothuaj informal. E rrjedhimisht lind ƉLJĞƚũĂ͕ ͞WƐĞ dŝƌĂŶĂ͕ ģƐŚƚģ ůĞũƵĂƌ ƚģ dendësohet brenda unazës, e jo shumë ũĂƐŚƚģ ƐĂũ͍͘͟ Ejë fenomen ky që ka sjell një raport të përqendrimit të vendosjes së Nuk ka raport midis hapësirave publike popullsisë, në mënyrë tejet dominuese dhe betonizimeve; rreth qendrës, duke rritur kështu në Nuk ka raport midis hapësirave të mënyrë fiktive kostot e apartamenteve. gjebërta dhe hapësirave gri; Ndërkohë, që në vend të kësaj situate të krijuar kaotike, Tirana sot mund të kishte Nuk mund dhe nuk duhet të kenë presion pamjen e një qyteti të ri urban, madje të urban zonat me vlera të larta ekologjike ĂƚLJƌĞƋLJƚĞƚĞǀĞƋģƋƵŚĞŶŶĚƌLJƐŚĞ͞qytete dhe me rëndësi kombëtare;

52 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Ass.Dr. Sazan GURI

Nuk mund dhe nuk duhet të kenë presion GTZ - Studim i Zhvillimit Rajonal i zonës urban zonat kurora ekologjike dhe me Tiranë ʹ Durrës (2001) rëndësi kombëtare; Keller E. - Environmental Geology, New Nuk mund dhe nuk duhet të priten sikur York (1992) dhe një caracë në shtëpinë tonë të madhe Koçiaj S., Skrami J. ʹ ͟Reduktimi i rrezikut Tiranë; sizmik në korridorin Tiranë ʹƵƌƌģƐ͕͟ STUDIME MBËSHTETËSE Fondi i Institutit Sizmologjik, Tiranë. (1998) Design Provisions for Earthquake Resistance of Structures, ENV 1998-1-1, Konomi N. - Klasifikimi gjeologo- 1998-1-2, 1998-1-3. Eurocode-8 (1993) inxhinierik i shkëmbinjëve që ndërtojnë Albanidet. Referat i mbajtur në Kongresin G & G group - Edukimi mjedisor, pjesë e e 8-të Shqiptar të Gjeo-shkencave. (2000) edukimit qytetar civil në nivel shkollor e institucional Kushti Teknik i Projektimit për Ndërtimet Antisizmike KTP-N2-1989. Ministria e G & G group - Vler̘sim Ndikimit në Ndërtimit dhe Akademia e Shkencave Mjedisor për zonën ish Kimike, Tiran̘ (Qendra Sizmologjike) Tiranë (1989) (Korrik 2006) Nicholas K.COCH - Geohazards Natural G & G group - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ and Human (1995) DũĞĚŝƐŽƌ ŝ <ŽŵƵŶ̘Ɛ Ăũƚ͕ dŝƌĂŶ̘ ;<ŽƌƌŝŬ 2006) S. Guri - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ DũĞĚŝƐŽƌ ŝ dŝƌĂŶ̘Ɛ G & G group - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ DũĞĚŝƐŽƌ ŝ <ŽŵƵŶ̘Ɛ &ĂƌŬ͕dŝƌĂŶ̘ ;DĂƌƐ Prof.Ass.Dr. Sazan GURI 2006) G & G group - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ DũĞĚŝƐŽƌ ŝ <ŽŵƵŶ̘Ɛ <ĂƐŚĂƌ͕ dŝƌĂŶ̘ ;DĂũ 2006)

AUDITIMI PUBLIK 53

AUDITIMI PUBLIK Hapësirat publike në fokusin e të drejtës së Qytetarit, pse jo dhe të KLSH

54 Nr.7, janar-prill 2014

NJË VËSHTRIM MBI KOSTON RELATIVE TË BONOVE TË THESARIT ʹ VITI 2013

͘͘͘͘͞ŶģƐĞ ďŽŶŽƚ Ğ ƚŚĞƐĂƌŝƚ Ğ ƚģ ŐũŝƚŚĂ ĂĨĂƚĞǀĞ ĚŚĞ ŵŽŶĞĚŚĂǀĞ ƚģ njŚǀŝůůƵĂƌĂ ŶŐĂ muaji Dhjetor 2012 deri në fund të muajit Dhjetor 2013, do të ishin negociuar me një normë të paktën sa norma mesatare e ponderuar e interesit e depozitave bankare të të njëjtit afat atëherë qeveria shqiptare do të kishte arkëtuar 3.036 miliardë lekë më shumë me një kundërvleftë prej 21.69 ŵŝůŝŽŶĞƵƌŽ͘͟

Nga: Dr. Adriatik Kotorri të cilën u debatua për koston e lartë të huamarrjes1. Kosta e borxhit të

brendshëm publik ndërmjet Abstrakt instrumenteve të thesarit nuk ka qenë Deri para pak viteve fokusi i politikës objekt diskutimi dhe pak herë objekt dhe debatit ekonomik në lidhje me vëzhgimi ndaj institucioneve publike. borxhin publik ka qenë orientuar në Në këtë punim synohet të analizohet pjesën më të madhe në masën e ecuria e kostos se borxhit të brendshëm borxhit. Pothuaj të gjitha debatet publik gjatë viteve të fundit. Konkretisht politike dhe ato mes eksperteve të duke analizuar formën bazë të ekonomisë janë fokusuar në ruajtjen e huamarrjes së brendshme që janë bonot një raporti borxhi në masën 60% të e thesarit të Qeverise Shqiptare, do të produktit të brendshëm bruto. gjykohet mbi nivelin relativ të kostove Rrjedhimisht tejkalimi në vitin 2013 i të fondeve për institucionet publike. këtij niveli tavan dhe rritja e pritur në Analiza krahasuese do të verë përballë një mase akoma më të madhe gjatë vitit normave të interesit të bonove të 2014 ka qenë dhe mbetet një ndër thesarit me afate të ndryshme, normat temat më të debatuara në lidhje me e interesit të depozitave bankare me të borxhin publik. Pak herë ka qenë në njëjtin afat dhe njëkohësisht këto do të vëmendje të politikëbërësve dhe analisteve të ekonomisë kostoja e borxhit. Edhe kur kjo është diskutuar ka ndodhur vetëm për borxhin me jashtë.

Rasti i fundit ka qene kredia solidare qe 1 Kostoja e huasë solidare prej 250 milion euro u mor në vitin 2009 për të financuar një ishte 11.3%, normë kjo që ka qenë objekt pjesë të rrugës Durrës- Kukës, kohë në debate politik deri në momentin aktual. AUDITIMI PUBLIK 55

AUDITIMI PUBLIK Një vështrim mbi koston relative të bonove të thesarit ʹ viti 2013

krahasohen me normën bazë të interesit në ekonomi. Nëpërmjet kësaj analize synohet të arrihet në përfundime lidhur me koston e borxhit të brendshëm krahasuar me kushtet e tregut gjatë viteve të fundit. 1 - Ecuria krahasuese e normës së interesit në vite Qe prej emetimit të parë të bonove të thesarit nga qeveria shqiptare në vitin 19942 norma e interesit për këto instrumente (Yield) ka qenë historikisht e lartë. Kjo normë ka qenë e lartë jo thjesht në terma absolute por dhe në terma relative, krahasuar me depozitat bankare. Arsyet për këto nivele të larta të normave të interesit mund të renditen disa ku me kryesorja lidhet me faktin se blerës kryesor i këtyre instrumenteve kanë qenë bankat tregtare shqiptare. Gjate viteve të fundit sidomos pas vitit 2009 tendencat rënëse të normave të interesit në ekonomi janë ndjekur edhe nga norma e interesit e bonove të thesarit. Konkretisht sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë, norma e interesit e depozitave bankare ra nga mesatarisht 6.78% në vitin 2009 në mesatarisht 2.45% në tre mujorin e fundit në vitin 2013. Po njësoj norma e interesit e bonove të thesarit me afat 1 vit ra nga një nivel prej 9.14% në vitin 2009 në 3.66% në tre mujorin e 4 të vitit 2013. Tabela 1: Ecuria 2005-2013 e normës së interesit të bonove të thesarit dhe depozitave bankare

Në të dhënat e mësipërme të marra nga Banka e Shqipërisë normat e depozitave paraqesin norma mesatare të ponderuara vjetore të depozitave dhe normat e bonove paraqesin normat mesatare të ponderuara të interesit të ofertave të pranuara për periudhën e fundit të vitit. Siç dhe tregohet në tabelën e mësipërme rënia e normave të interesit ka ndjekur një trend pak a shumë të ngjashme si për bonot e thesarit dhe për depozitat e afateve të ndryshme.

2 Sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë ankandi i pare i listuar është ankandi i datës 11/04/1994 në të cilin grumbulloi 148.8 milion lekë me një normë mesatare të ponderuar interesi prej 16%. 56 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Dr. Adriatik Kotorri

Grafik 1: Ecuria 2005-2013 e normës së interesit të bonove të thesarit dhe depozitave bankare

Afati 3 muaj Afati 6 muaj

Afati 12 muaj

Ashtu siç tregohet në Tabelën 1 dhe në lartë se e depozitave bankare për të Figurën 1 , kjo tendencë rënëse e njëjtin afat. normave të interesit ka vijuar vit pas viti 2- Analize krahasuese për vitin 2013 duke ruajtur një raport të pa ndryshuar: Norma e interesit të bonove të thesarit Duke krahasuar diferencat mes normës së për çdo afat ka mbetur dukshëm me e interesit të bonove të thesarit për çdo

AUDITIMI PUBLIK 57

AUDITIMI PUBLIK Një vështrim mbi koston relative të bonove të thesarit ʹ viti 2013 emetim me normën e interesit për 2.1 ʹ Për afat 12 muaj depozitat bankare me afate të njëjta Kështu nëse do të vëzhgonim të dhënat ka ŵƵŶĚ ƚģ ŶdžũĞƌƌŝŵ ͞ŬŽƐƚŽ ƐŚƚĞƐĞ͟ Ƌģ lidhur me normën e interesit të çdo paguar qeveria shqiptare nga pagesa e një ankandi me afat 1 vit dhe normës norme interesi mbi mesataren e mesatare të interesit të depozitave me industrisë bankare shqiptare në afat 1 vit mund të vërejmë diferenca të momentin e çdo ankandi. E thëne dukshme për periudhën e marrë në ndryshe, kjo analize do të nxjerrë kostot studim dhjetor 2012-dhjetor 2013. Norma që do të kishte borxhi i brendshëm nëse e interesit e bonove të thesarit është bonot e thesarit do të ishin shitur me qartësisht më e lartë duke variuar nga një normën mesatare të interesit me të cilën nivel maksimal prej 1.53% vërejtur në banka tregtare shqiptare ka grumbulluar ankandin e datës 10 Janar 2013 deri në në kohen e zhvillimit të çdo ankandi. një nivel minimal prej 0.616% vërejtur në Duke krahasuar normën e interesit të ankandin e datës 30 Maj 2013. bonove të thesarit me afat një vit me Tabela 2 ʹ Diferenca mes normës së normën e interesit të depozitave bankare interesit të bonove të thesarit 1-vjeçare me afat një vit në sistemin bankar me depozitat bankare me afat 1 vit shqiptar vërehen diferenca të dukshme.

58 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Dr. Adriatik Kotorri

Nëse bonot e thesarit do të ishin emetuar me një normë interesi të paktën të barabartë sa norma mesatare e interesit e depozitave bankare me afat 1 vit do të kishim një kosto borxhi më të ulët se sa kostoja e ndodhur përgjatë vitit 2013. Duke përdorur formulën e llogaritjes se çmimit të bonove të thesarit sipas Udhëzimit Nr.30, datë 26.13.2013, të Ministrisë së Financave si dhe të dhënat nga Raporti statistikor 2013 i Bankës së Shqipërisë mund të vlerësojmë diferencat në çmimin faktik të shitjeve të bonove të thesarit me çmimin që ato do të kishin nëse do të ishin shitur me një çmim sa norma e interesit e depozitave të reja bankare në sistemin bankar shqiptar.

Shuma e shpallur Çmimi i blerjes Afati i bonos se thesarit 1 Yield i ponderuar pranuar * 365

Shuma e shpallur Çmimi i blerjes me normen e depozitave Afati i bonos së thesarit 1 Norma e interesit e depozitave* 365 Mbështetur në këtë mënyrë llogaritjeje mund të vlerësojmë diferencat në koston e borxhit publik sipas ankandeve zhvilluar gjatë vitit 2013 pasqyruar në Tabelën 3 të aneksit. Për llogaritjen e çmimit të bonove të thesarit me afat një vit Banka e Shqipërisë, në bazë të marrëveshjes me Ministrinë e Financave, përdor formulën e mëposhtme : Shuma e shpallur Çmimi i blerjes 365 1 Yield i ponderuar pranuar * 365

AUDITIMI PUBLIK 59

AUDITIMI PUBLIK Një vështrim mbi koston relative të bonove të thesarit ʹ viti 2013 Për analogji e njëjta formulë është përdorur për të gjetur çmimin e blerjes në rastin e aplikimit të normës së interesit të depozitave bankare me afat një vit: Shuma e shpallur Çmimi i blerjes me normen e depozitave 365 1 Norma e interesit e depozitave * 365 Në total do të ishin arkëtuar 216.556 miliardë lekë nga 214.417 që janë arkëtuar faktikisht. Nëse do të ishin shitur me normën mesatare të interesit të depozitave të reja qeveria do të kishte arkëtuar 2.138 miliardë lekë më shumë (15.2 mln euro më shumë arkëtim3). 2.2 ʹ Për afat 6 muaj Në një çmim tregu të bazuar në risk bonot e thesarit duhet dhe mund të shiten për norma interesi më të ulëta se depozitat bankare duke ofruar më shumë të ardhura nga shitja e tyre dhe duke reduktuar koston e borxhit publik që realizohet nëpërmjet tyre. Nëse analizën do ta vazhdojmë dhe për bonot e thesarit të afateve të ndryshme si dhe për obligacionet e thesarit mund të nxjerrim një shifër për koston shtesë që paguan qeveria nga normat shtesë të interesit që paguan krahasuar me depozitat bankare të të njëjtit afat. Në tabelën e mëposhtme janë vendosur përballë njëra tjetrës, normat e interesit të bonove të thesarit me afat 6 muaj për secilin ankand të periudhës dhjetor 2012-dhjetor 2013 me normën mesatare të interesit të depozitave bankare në tregun shqiptar në të njëjtën periudhë. Njësoj si për afatin 12 mujor vërehet një diferencë e qëndrueshme ku norma e interesit e bonove të thesarit qëndron vazhdimisht më e lartë se norma e interesit e depozitave bankare. Kjo diferencë kap nivelin më të lartë prej 2.02% në ankandin e datë 11 korrik 2013 dhe nivelin më të ulët prej 1.3% në ankandin e datës 14 nëntor 2013. Tabela 4 ʹ Diferenca mes normës së interesit të bonove të thesarit 6-mujore me depozitat bankare me afat 6 muaj

3 Me një kurs 1 Euro=140 Lekë 60 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Dr. Adriatik Kotorri

Po njësoj si në rastin e bonove të thesarit me afat 12 muaj, formula e llogaritjes së çmimit të bonove të thesarit në ankandet që ka zhvilluar Banka e Shqipërisë është si më poshtë: Shuma e shpallur Çmimi i blerjes 180 1 Yield i ponderuar pranuar * 365 Të njëjtën formulë e aplikojmë duke zëvendësuar Yield-in e ponderuar të pranuar në ankandet e bonove të thesarit me normën mesatare të ponderuar të interesit të depozitave që bankat tregtare në Shqipëri kanë negociuar në kohën e zhvillimit të secilit ankand. Shuma e shpallur Çmimi i blerjes me normen e depozitave 180 1 Norma e interesit e depozitave * 365 Në Tabelën 5 të Aneksit janë bërë këto llogaritje si dhe diferenca që gjenerohet prej tyre. Bonot e thesarit me afat 6 muaj janë shitur në 13 ankande të zhvilluara gjatë viti 2013. Nga të gjithë ankandet janë grumbulluar 80.8 miliardë lekë. Nëse bonot e thesarit të qeverisë shqiptare do të ishin shitur më normën mesatare të ponderuar të interesit të depozitave bankare shuma e grumbulluar nga shitja e tyre do të ishte 81.5 miliardë lekë duke rezultuar me një shtesë prej 676.5 milion lekë (ose 4.8 milion euro më shumë arkëtim4). 2.3 ʹ Për afat 3 muaj Natyrisht që raporti mes normës së interesit të bonove të thesarit me normën e interesit të depozitave bankare mbetet i njëjtë dhe për afatin 3 muaj. Duke vëzhguar të dhënat mund të konstatojmë një diferencë të dallueshme mes normës së interesit të bonove te thesarit dhe depozitave bankare. Kjo diferencë kap nivelin më të lartë prej 2.1% në

4 Me një kurs 1 Euro=140 Lekë AUDITIMI PUBLIK 61

AUDITIMI PUBLIK Një vështrim mbi koston relative të bonove të thesarit ʹ viti 2013 ankandin e datës 31 Tetor 2013 dhe nivelin më të ulët prej 1.341% në ankandin e datës 28 Shkurt 2013. Tabela 6 ʹ Diferenca mes normës së interesit të bonove të thesarit 3-mujore me depozitat bankare me afat 3 muaj

Për llogaritjen e çmimit të bonove të thesarit me afat 3 muaj, Banka e Shqipërisë, në bazë të marrëveshjes me Ministrinë e Financave, përdor formulën e mëposhtme: Shuma e shpallur Çmimi i blerjes 90 1 Yield i ponderuar pranuar * 365 Për të llogaritur çmimin e çdo emetimi bazuar në normën mesatare të interesit për depozitat me afat 3-muaj që janë negociuar ne kohën e secilit ankand do të përdorim formulën e mëposhtme: Shuma e shpallur Çmimi i blerjes me normen e depozitave 90 1 Norma e interesit e depozitave * 365 Vlera e çdo ankandi llogaritur në këtë mënyrë është shfaqur në Tabelën 7 (ANEKSI). Sipas llogaritjeve në vitin 2013 janë zhvilluar 14 ankande për bono thesari me afat 3 muaj. Në këto ankande janë grumbulluar nga shitja e tyre 32.78 miliardë lekë. Nëse këto bono

62 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Dr. Adriatik Kotorri thesari do të ishin emetuar me normën e interesit të depozitave bankare me afat 3 muaj shuma e grumbulluar do të kishte qenë 32.913 miliardë lekë duke rezultuar në 133 milion lekë më shumë (0.95 milion euro më shumë5). 3- Kosto relative e borxhit nga bonot e thesarit për vitin 2013 Gjatë vitit 2013 është zhvilluar dhe një ankand me afat 9 muaj. Duke bërë të njëjtat llogaritje edhe për këtë ankand mund të realizojmë në përmbledhëse në të cilën të evidentojmë çmimin total me të cilin janë shitur bonot e thesarit e afateve të ndryshme me çmimin që ato do të kishin pasur nëse ato do të ishin shitur me një normë interesi sa norma e interesit e depozitave bankare të të njëjtit afat. Në tabelën e mëposhtme janë përmbledhur pikërisht llogaritjet e mësipërme. Tabela 9 ʹ Kostot shtesë të bonove të thesarit 3,6,9,12 -mujore në lekë krahasuar me depozitat bankare me afat të njëjtë

Siç rezulton në total janë emetuar bono thesari në lekë me një vlerë totale për të katërta afatet prej 331 miliardë lekë. Nëse do të ishin shitur me normën e interesit të depozitave bankare ky çmim do të kishte qenë 334 miliardë lekë duke rezultuar 2.984 miliardë lekë më shumë (ose 21.3 milion euro6). Herë pas here ndodh që të emetohen dhe bono thesari në monedhë të huaj. Konkretisht gjatë vitit 2013 është zhvilluar një ankand për bono thesari me afat 12 muaj në monedhën evropiane. Duke bërë llogaritjet dhe për këtë ankand nëpërmjet krahasimit të normës së interesit për depozitat bankare në euro me afat 12 muaj mund të marrim të dhënat e mëposhtme siç tregohen në Tabelën 10. Tabela 10 ʹ Kostot shtesë të bonove të thesarit 12 -mujore në Euro krahasuar me depozitat bankare në euro me afat të njëjtë

5 Me një kurs 1 Euro=140 Lekë 6 Me një kurs 1 Euro=140 Lekë AUDITIMI PUBLIK 63

AUDITIMI PUBLIK Një vështrim mbi koston relative të bonove të thesarit ʹ viti 2013

Duke marrë në një shifër të vetme të dhënat për bonot e thesarit në lekë dhe euro për të gjitha afatet mund të themi se në total rezulton një diferencë në kosto në masën 2.985 miliardë lekë për ankandet në lekë dhe 363,416 euro për ankandin në euro. Nëse do ti paraqisnim të dyja në të njëjtën monedhë mund të themi se nëse bonot e thesarit e të gjitha afateve dhe monedhave të zhvilluara nga muaji Dhjetor 2012 deri në fund të muajit Dhjetor 2013, do të ishin negociuar me një normë të paktën sa norma mesatare e ponderuar e interesit e depozitave bankare të të njëjtit afat atëherë qeveria shqiptare do të kishte arkëtuar 3.036 miliardë lekë më shumë me një kundërvleftë prej 21.69 milion euro. ANEKSE Tabela 3 ʹ Kostot shtesë të bonove të thesarit 1-vjeçare krahasuar me depozitat bankare me afat 1 vit

64 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Dr. Adriatik Kotorri

*Është norma mesatare e ponderuar vjetore e depozitave të sistemit bankar shqiptar për secilin muaj të vitit 2013 Tabela 5 ʹ Kostot shtesë të bonove të thesarit 6-mujore krahasuar me depozitat bankare me afat 6 muaj

AUDITIMI PUBLIK 65

AUDITIMI PUBLIK Një vështrim mbi koston relative të bonove të thesarit ʹ viti 2013 Tabela 7 ʹ Kostot shtesë të bonove të thesarit 3-mujore krahasuar me depozitat bankare me afat 3 muaj

Tabela 8 ʹ Kostot shtesë të bonove të thesarit 3-mujore krahasuar me depozitat bankare me afat 9 muaj

Dr. Adriatik Kotorri

66 Nr.7, janar-prill 2014

MODELI I PËRSHTATSHËM I QEVERISJES SË KORPORATAVE NË SEKTORIN E UJËSJELLËS KANALIZIMEVE NË SHQIPËRI

«͙͘ƚĞŽƌŝĂŵģĞƉģƌƐŚƚĂƚƐŚŵĞƉģƌƌĂƐƚŝŶĞ^ŚƋŝƉģƌŝƐģģƐŚƚģƚĞŽƌŝĂĞĂŐũĞŶĐŝƐģƐŝƉĂƐ

së cilës funksioni i bordit të drejtorëve duhet të jetë monitorimi i menaxherit për të

siguruar interesin e pronarëve dhe në këtë kuadër drejtorët janë të përgjegjshëm ndaj pƌŽŶĂƌģǀĞĚŚĞƉģƌďģũŶģůŝĚŚũĞŶŶĚģƌŵũĞƚƉƌŽŶĂƌģǀĞĚŚĞŬŽŵƉĂŶŝƐģ͙͘ »

Nga: Evis Gjebrea, Doktorante decentralizuar ku njësitë e qeverisjes Ermela Kripa, Doktor i Shkencave vendore janë përgjegjëse në zonat e tyre përkatëse të shërbimit. Në Shqipëri aktualisht ekzistojnë 58 shoqëri ujësjelles Abstrakt dhe/ose kanalizime dhe në nivel sektorial performanca është larg standarteve Qeverisja e Korporatave (QK) është ndër ndërkombëtare pasi shoqëritë e UK nuk çështjet më të debatuara sot për sot pasi arrijnë të mbulojnë kostot dhe shërbimet ndikon mënyrën si drejtohet, nuk ofrohen me cilësinë e duhur. administrohet dhe kontrollohet një shoqëri private dhe publike. Në vendet në Për qëllimet e këtij studimi do të kryhet zhvillim zbatimi i qeverisjes së një rishikim i literaturës mbi teoritë e korporatave është në fazat e para, por po qeverisjes së korporatave si dhe do të shihen përpjekje për të përfshirë parimet analizohet situata aktuale e e OECD-së mbi qeverisjen e korporatave zbatueshmërisë së parimeve të qeverisjes veçanërisht në sektorin publik. Fokusi i së korporatave në sektorin e UK. këtij punimi është analiza e tendencës së Rezultatet e studimit kanë si qëllim të qeverisjes së korporatave në sektorin e japin rekomandime mbi propozimin e një ujësjellës kanalizimeve (UK) në Shqipëri modeli më të përshtatshëm të qeverisjes duke u fokusuar në analizën e situatës së korporatave duke i dhënë përgjigje aktuale dhe dhënien e rekomandimeve pyetjes nëse është më i përshtatshëm për përmirësime të mëtejshme. kontrolli apo kujdestaria. Në Shqipëri shërbimi i furnizimit me ujë dhe kanalizimeve është shërbim i

AUDITIMI PUBLIK 67

AUDITIMI PUBLIK Modeli i përshtatshëm i qeverisjes së korporatave në sektorin e ujësjellës kanalizimeve në shqipëri Fjalë kyçe: Qeverisja e korporatave, Trajtim të barabartë të të gjithë sektori ujësjellës/kanalizime, parime, aksionerëve qoftë ata në mazhorancë këshill mbikqyrës ashtu dhe minorancë;

1. Hyrje Publikimin e Informacionit dhe Transparencë. Gjatë dekadës së fundit ka patur një Menaxhim Strategjik, Monitorim zhvillim në drejtim të decentralizimit të Efektiv nga Bordi dhe Përgjegjshmëri të shërbimeve publike, ku pronarë janë Bordit ndaj kompanisë dhe aksionerëve. bashkitë dhe komunat. Pavarësia e krijuar nëpërmjet delegimit te pushteti vendor të Fokusi i këtij punimi është analiza e këtyre shërbimeve besohet që tendencës së qeverisjes së korporatave në përmirëson menaxhimin e shërbimeve si sektorin e ujësjellës kanalizimeve në dhe lehtëson marrëdhënien ndërmjet Shqipëri duke u fokusuar në analizën e pronarëve (bashkia/komuna) dhe palëve situatës aktuale dhe dhënien e të treta. Disa besojnë që ndarja e rekomandimeve për përmirësime të pronësisë nga kontrolli, ul kontrollin mëtejshme. politik dhe rrit transparencën (Hansson et Qeverisja e Korporatave varet nga (i) al. 1992). Në studimin e tyre përkatës mbi kuadri ligjor, (ii) institucional dhe (iii) korporatat me pronësi shtetërore rregullator. Kuadri ligjor në Shqipëri për Wettenhall (1998) and Thynne (1994) QK është në hapat fillestare, ndonëse ka arritën në përfundimin që ka një përmirësime. Këto përmirësime marrëdhënie trade-off ndërmjet kontrollit përfshijnë shoqëri në fusha ose sektorë të dhe autonomisë në drejtim të qeverisjes caktuar të ekonomisë shqiptare ku sektori së korporatave. kryesor është ai financiar1. Megjithëse në Qeverisja e Korporatave është bashkësia e shumë vende institucionet lokale kanë proceseve, politikave, legjislacionit dhe miratuar kode të qeverisjes së institucioneve që ndikojnë mënyrën si korporatave, në Shqipëri nuk ka ende një drejtohet, administrohet dhe kontrollohet kod të tillë. një shoqëri. Ajo përfshin gjithashtu edhe Në sektorin e Ujit dhe Kanalizimeve marrëdhëniet mes shumë palëve të shoqëritë e UK të cilat janë shoqëri interesit të përfshira dhe qëllimet për të aksionere qeverisen në bazë të Ligjit për cilat shoqëria qeveriset (OECD, 2004). Shoqëritë Tregtare nr. 9901 datë Sipas OECD-së parimet e Qeverisjes së ϭϰ͘ϰ͘ϮϬϬϴ ͞Wģƌ ƚƌĞŐƚĂƌģƚ ĚŚĞ ƐŚŽƋģƌŝƚģ Korporatave synojnë (OECD Principles, ƚƌĞŐģƚĂƌĞ͘͟ Eģ ^ŚƋŝƉģƌŝ ŶƵŬ ŬĂ ůŝŐũ Ɖģƌ 2004): Shoqëritë Publike që të bëj të detyrueshme parimet e Qeverisjes së Kornizë të përshtatshme ligjore dhe Korporatave. Përsa i përket kuadrit rregullatore për Shoqëritë me Kapital

Shtetëror/Publik; 1 Mbrojtjen dhe lehtësimin e ushtrimit >ŝŐũŝƉģƌ͞ĂŶŬĂƚ͟ŝǀŝƚŝƚϮϬϬϲ͕ůŝŐũŝƉģƌ veprimtarinë e sigurimeve dhe risigurimeve, ligji të rolit të aksionerëve; për titujt etj.

68 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Msc. Evis Gjebrea, Dr. Ermela Kripa institucional dhe rregullator në Shqipëri që i delegon punën një tjetër aktori, ekzistojnë disa institucione që kanë të agjenti. Në një kompani ku ndarja e paktën një veprimtari të tyre që pronësisë dhe kontrollit shfaqet formohet përqendrohet në qeverisjen e një marrëdhënie agjencie (Muth & korporatave2. Donaldson, 1998). Pronarët bëhen principali që delegon punën te menaxheri 2. Rishikimi i Literaturës që është agjenti. Me ndarjen e pronësisë Ekzistojnë disa përkufizime përsa i përket dhe kontrollit, menaxheri merr kontroll Qeverisjes së Korporatave. Një përkufizim mbi kompaninë, por me prezencën e e përcakton si një ndërveprim ndërmjet interesave divergjente nuk është e qartë aktorëve që kanë një interes në që menaxheri vepron në një mënyrë që organizatë. Ky interes lidhet me vlerën që është në linjë me interesin e pronarëve, organizata krijon dhe sesi kjo vlerë duke qenë se qeniet njerëzore sillen në shpërndahet mes aktorëve (Huse, 2007). mënyrë përfituese dhe janë subjekt i Qeverisja e korporatave gjithashtu lidhet racionalitetit (Donaldson,1990). Kjo është me fuqinë që këta aktorë kanë në rrënja e problemit të agjencisë (Shleifer & organizatë (Huse, 2007). Kjo fuqi varet Vishny, 1997). Në rastin e kompanive të nga konteksti dhe si rezultat varion kur zotëruara nga bashkitë/komunat, numri i faktorët kontekstualë ndryshojnë (Huse, principaleve rritet dhe si rezultat lind një 2007). Sipas Finkelstein (1992) është e marrëdhënie shumëkahëshe e agjencisë nevojshme të konsiderohet shpërndarja e (Child, 2005). fuqisë mes aktorëve të përfshirë në Duke qenë se ky studim lidhet me procesin qeverisës me qëllim që të organizatat e sektorit publik që ofrojnë kuptohet plotësisht ky proces. Përdorimi i shërbime publike, tregu si mekanizëm mekanizmave të qeverisjes së korporatës kontrolli nuk do të elaborohet më tej, por besohet se varet nga konteksti (Huse, më tepër fokusi do të jetë në bordin e 2007). Një faktor i tillë kontekstual mund drejtorëve. Funksioni i bordit të të jetë lloji i sektorit në të cilën një drejtorëve është në përputhje me teorinë kompani vepron dhe tjetra mund të jetë e agjencisë për të monitoruar menaxherin biznesi në të cilën kompania vepron. për të siguruar interesin e pronarëve Ekzistojnë dy teori bazë që shpjegojnë (Hillman & Dalziel, 2003). Me këtë qeverisjen e korporatave. Në vijim do të perspective, drejtorët janë të paraqesim specifikat dhe të përbashkëtat përgjegjshëm ndaj pronarëve dhe e këtyre teorive. përbëjnë lidhjen ndërmjet pronarëve dhe kompanisë (Aguilera, 2005). 2.1 Teoria e Agjencisë Teoria fokusohet në marrëdhënien ndërmjet principalit dhe agjentit 2.2 Teoria e Kujdestarisë (Eisenhardt, 1989). Principali është aktori Ndonëse teoria e kujdestarisë është rezultati i reagimit drejt teorisë së 2 Kuvendi, AMF, Ministria e Drejtësisë, METE, etj. agjencisë, të dyja teoritë kanë shumë të AUDITIMI PUBLIK 69

AUDITIMI PUBLIK Modeli i përshtatshëm i qeverisjes së korporatave në sektorin e ujësjellës kanalizimeve në shqipëri përbashkëta. Ashtu si te teoria e Duke qenë se menaxherët kanë një sërë agjencisë, fokusi i teorisë së kujdestarisë interesash dhe motivesh jo është ndarja ndërmjet pronësisë dhe domosdoshmërisht ekziston një konflikt kontrollit dhe mbi marrëdhënien interesi ndërmjet menaxherit dhe ndërmjet principalit dhe agjentit (Tosi, pronarit (Davies et al., 1997). Përkundrazi, Brownlee, Silva, & Katz, 2003). Teoria e duke supozuar se menaxheri vepron në kujdestarisë trajton interesin e aksionerit përputhje me interesin më të mirë të (Tosi et al.,2003). Megjithatë të dyja këto organizatës, ata maksimizojnë dobinë teori ndryshojnë në një aspekt të personale që lidhet me suksesin e rendësishëm që është pikëpampja mbi organizatës. (Tosi et al., 2003). Si rezultat, motivimin njerëzor dhe rolin e interesat e organizatës dhe menaxherit menaxherit (Tosi et al., 2003). ƉģƌƉƵƚŚĞŶ ĚŚĞ ŵĞŶĂdžŚĞƌŝƚ ŵƵŶĚ ƚ͛ŝ besohet menaxhimi duke i dhënë liri për Perspektiva mbi sjelljen njerëzore e të vepruar (Davies et al., 1997). Sipas adoptuar nga teoria e agjencisë është kësaj teorie është e mundur për kritikuar nga mbrojtësit e teorisë së menaxherët që të kënaqin shumicën e kujdestarisë që është shumë e thjeshtë pronarëve duke u fokusuar në (Donaldson, 1990). përmirësimin e performancës së Ndërsa teoria e agjencisë i sheh qeniet organizatës (Davies et al., 1997). njerëzore të qenit përfitues, teoria e Duke qenë se pronarët dhe menaxherët kujdestarisë e bazon kendvështrimin mbi nuk konsiderohen të kenë interesa të teoritë e psikollogjisë dhe sociologjisë dhe ndryshme nuk është e nevojshme që i sheh qeniet njerëzore si komplekse bordi i drejtorëve të ushtrojë kontroll mbi (Donaldson, 1990). menaxherin. Kendvështrimi mbi bordin e Duke pasur një perspektivë tjetër mbi drejtorëve ndryshon nga teoria e sjelljen njerëzore teoria e kujdestarisë agjencisë pasi bordi nuk konsiderohet që pranon se menaxherët kanë të tjera të ketë funksionin e kontrollit, por në motive përveç atyre ekonomike vend të kësaj bordi duhet të mbështesë (Donaldson & Davies, 1991). Sipas teorisë dhe fuqizojë menaxherin (Anderson, së kujdestarisë menaxherët nuk shihen si Melanson, & Maly, 2007). persona që kanë motive dhe interesa 3. Qeverisja e Korporatave në Sektorin e individualiste, por shihen si persona që Ujësjellës Kanalizimeve në Shqipëri janë të orientuar më shumë drejt zgjidhjeve të përbashkëta dhe si lojtarë Decentralizimi i qeverisë shqiptare ka skuadre (Davies, Schoorman, & rezultuar në transferimin e aksioneve të Donaldson, 1997). Si rezultat menaxherët pronësise së shoqërive të ujësjellës sipas kësaj toerie shihen që kanë një sens kanalizimeve tek njësitë e qeverisjes të detyrës dhe të arritjes së kënaqësisë që vendore, si në rastet kur ato zotërohen në të arrijnë objektivat dhe të performojnë mënyrë individuale nga një njësi vendore mirë. ashtu edhe kur ato zotërohen në mënyrë kolektive nga disa njësi vendore.

70 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Msc. Evis Gjebrea, Dr. Ermela Kripa

Në kuadër të decentralizimit të këtij është e njëjtë me Këshillat Bashkiak, në shërbimi dispozita bazë ligjore për rastin kur kompania i shërben një NJQV të ndërmarrjet publike shtetërore është neni vetme. Këshilli Mbikqyrës është organi Ϯϭϯ ŝ ůŝŐũŝƚ Ŷƌ͘ ϵϵϬϭ ĚĂƚģ ϭϰ͘ϰ͘ϮϬϬϴ ͞Wģƌ drejtues i shoqërive aksionere të UK sipas ƚƌĞŐģƚĂƌģƚ ĚŚĞ ƐŚŽƋģƌŝƚģ ƚƌĞŐģƚĂƌĞ͘͟ Statutit të ndërmarrjeve. Ai është i Ndërmarrjet e ujësjellësit në Shqipëri kufizuar në gjashtë anëtarë të zgjedhur konsiderohen shoqëri aksionere përsa i nga Asambleja e Zakonshme e

përket formës së tyre të organizimit dhe Aksionerëve dhe mandati i anëtarëve rregullohen me ligjin nr. 9901. Sipas VKM është tre vjet. Këshilli Mbikqyrës raporton nr. 678 datë 3.10.2007, veprimtaria ligjore tek Asambleja e Aksionerëve lidhur me e ndërmarrjeve aksionere të UK detyrimet e tij për mbikqyrjen e përcaktohet si shërbimi i furnizimit me ujë përputhjes së veprimtarisë së shoqërisë të pijshëm i konsumatorëve dhe me aktet ligjore në fuqi, si dhe me mirëmbajtja e të dy shërbimeve të standartet dhe parimet e zbatueshme të furnizimit me ujë të pijshëm dhe kontabilitetit. Administrimi i kompanive kanalizimeve. bëhet më i vështirë kur dy ose më shumë NJQV ndajnë pronësinë mbi të. Seksioni në vijim do të paraqesë zbatueshmërinë e disa prej parimeve të Qeverisjes së Korporatave sipas OECD Në këtë kuadër sipas ligjit për shoqëritë duke marrë si rast analizë shoqëritë e UK tregëtare, kompanitë e UK presupozohet në Shqipëri. që aktivitetin e tyre duhet ta zhvillojnë me 3.1 WĂƌŝŵŝ Ɖģƌ ͞DďƌŽũƚũĞŶ ĚŚĞ synimin e mbulimit të kostove dhe lehtësimin e ushtrimit të rolit të sigurimit të fitimeve. Realiteti tregon që ĂŬƐŝŽŶĞƌģǀĞ͟ shumica e kompanive janë ineficiente dhe subvencionohen nga shteti për të siguruar Aksionerët janë të përfaqësuar nga një mbulimin e humbjeve të tyre financiare. Asamble e Përgjithshme e Aksionerëve që

AUDITIMI PUBLIK 71

AUDITIMI PUBLIK Modeli i përshtatshëm i qeverisjes së korporatave në sektorin e ujësjellës kanalizimeve në shqipëri Kompanitë e UK janë i vetmi shembull me Pushtetit vendor i mungon stafi i dedikuar status shoqëri aksionere në sektorin për të azhornuar dhe mirëmbajtur faqet e publik apo korporatave në pronësi të një internetit dhe po ashtu mungojnë fondet apo më shumë NJQV. Kjo strukturë për të procesuar publikimin e paraqitet komplekse duke patur parasysh informacionit. Nga kërkimi u arrit në që decentralizimi sapo është kryer në konkluzionin se vetëm 8 bashki (ose 12% Shqipëri dhe në këtë drejtim NJQV kanë e numrit total të bashkive) dhe 1 komunë pak eksperiencë në ushtrimin e rolit (0.3% e numrit total të komunave) kanë mbikqyrës të kompanive të tilla. një pjesë të dedikuar në informacionin online mbi financat publike lokale. Pozicioni i kryetarit të njësisë vendore ka influencë të kufizuar në fuksionimin e 3.3 Menaxhim Strategjik, Monitorim kompanive të ujësjellësit, kjo pasi Efektiv nga Bordi dhe Përgjegjshmëri të vendimmarrja lidhur me administrimin e Bordit ndaj kompanisë dhe aksionerët. UK është përgjegjësi e këshillave vendorë, Shoqëritë e Ujësjellës Kanalizimeve në që mund të pengojnë ecurinë e UK në Shqipëri kryejnë aktivitete tregëtare dhe varësi të influencës politike të anëtarëve duhet të funksionojnë në parimet e të këshillit bashkiak/vendor. Kontradita mbulimit të plotë të kostove, bazuar në në këtë rast qendron në faktin se kryetari strukturën e tarifës, e cila aprovohet nga i bashkisë/njësisë vendore si kreu i Komisioni Kombëtar Rregullator i ERRU ekzekutivit të ngarkuar në sigurimin e të dhe aplikohet në faturat e klientëve. gjitha shërbimeve bashkiake është fytyra Drejtoria e Përgjithshme e Ujësjellës publike e njësisë vendore. Si rrjedhim, Kanalizimeve në Shqipëri ka përgatitur një popullsia ka tendencen ta bëjë atë Model Plani Biznesi, të cilin e vendos në përgjegjës për mbarëvajtjen e këtyre dispozicion të shoqërive të ujësjellës shërbimeve, përfshi këtu dhe atë të kanalizimeve, shoqëruar me një udhëzues furnizimit me ujë dhe kanalizimeve. dhe fletë llogaritjeje për tu përdorur në 3.2 WĂƌŝŵŝ Ɖģƌ ͞WƵďůŝŬŝŵŝŶ Ğ kompjuter3.

/ŶĨŽƌŵĂĐŝŽŶŝƚĚŚĞdƌĂŶƐƉĂƌĞŶĐģƐ͟ Një plan biznesi vë në dispozicion mjetet Në përputhje me Kushtetutën e për të ndarë informacionin ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe ligjit nr. punonjësve, klientëve, udhëheqësve 8652 të vitit 2000, pushteti vendor është i politikë dhe investitorëve potencialë, në detyruar të informojë publikun për të mënyrë që të sigurohet marrëveshje për ardhurat dhe shpenzimet e fondeve planet e ndërmarrjes në lidhje me lokale. Bazuar në një kërkim të vetë sigurimin e qëndrueshmërisë së autorit u arrit në konkluzionin se operimeve, cilësisë së shërbimit, mundësitë për teknologji të reja për të efektivitetit të mirëmbajtjes dhe rritur transparencën e pushtetit vendor qëndrueshmërisë financiare. përdoren pak, ose shumë pak, por edhe atëherë kur përdoret mungon 3 Manuali për Anëtarët e Këshillit Mbikqyrës të transparenca e financave publike lokale. Shoqërive të Ujësjellës Kanalizimeve, fq. 52

72 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Msc. Evis Gjebrea, Dr. Ermela Kripa

Këshilli Mbikqyrës ka funksion monitorues asaj të agjencisë dhe kujdestarisë fokusi dhe drejton politikat e ndërmarrjes, duhet qendron në ndarjen ndërmjet pronësisë të vihet në dijeni për objektivat kyçe të dhe kontrollit dhe mbi marrëdhënien ƉůĂŶŝƚ ƚģ ďŝnjŶĞƐŝƚ͕ ĚŚĞ ƚ͛ŝ ŬģƌŬŽŚĞƚ ndërmjet principalit dhe agjentit (Tosi, mendimi mbi çështjet kryesore. Së fundi, Brownlee, Silva, & Katz, 2003). Këshilli Mbikqyrës është organi që do të Megjithatë, të dyja këto teori ndryshojnë miratojë planin e biznesit, kështu që është në një aspekt të rendësishëm që eshte e rëndësishme që ai të ketë njohuri të pikëpampja mbi motivimin njerëzor dhe mira të objektivave dhe elementëve të rolin e menaxherit (Tosi et al., 2003). planit të biznesit. Sipas teorisë së kujdestarisë pronarët dhe Përgjegjësitë themelore të një këshilli menaxherët nuk konsiderohen të kenë mbikqyrës janë të sigurojë aksionerët, se interesa të ndryshme dhe si rrjedhojë nuk shoqëria vepron në përputhje me është e nevojshme që bordi i drejtorëve legjislacionin në fuqi dhe rregulloret e të ushtrojë kontroll mbi menaxherin. Kjo aplikueshme për furnizimin e publikut me teori nuk shihet si e përshtatshme për ujë dhe me shërbimet e kanalizimeve, dhe rastin e Shqipërisë, veçanërisht për që shoqëria implementon praktikat e sektorin e UK pasi decentralizimi nuk manaxhimit financiar të qëndrueshëm në është ende i konsoliduar, shoqëritë UK mënyrë kosto efektive. ʹ janë ineficiente, menaxherët e shoqërive Eksperiencat më të fundit në Shqipëri shpesh zgjidhen bazuar në preferencë sugjerojnë se mungon informimi i duhur, politike dhe si rezultat mbikqyrja e tyre si i këshillave të zgjedhur të qeverisjeve është e domosdoshme. vendore, ashtu edhe i këshillave Duke u bazuar në problematikën e mbikqyrës të shoqërive të ujësjellës mësipërme, teoria më e përshtatshme për kanalizimeve, lidhur me kompleksitetin rastin e Shqipërisë është teoria e dhe përgjegjësinë serioze të sektorit të agjencisë sipas së cilës funksioni i bordit ujit4. Shumica e shoqërive të ujësjellës të drejtorëve duhet të jetë monitorimi i kanalizimeve vazhdon të kërkojë menaxherit për të siguruar interesin e subvencione financiare nga qeveria pronarëve dhe në këtë kuadër drejtorët qendrore për të mbuluar kostot e janë të përgjegjshëm ndaj pronarëve dhe përditshme të operimit dhe mirëmbajtjes. përbëjnë lidhjen ndërmjet pronarëve dhe

kompanisë. Së fundmi, ndarja e pronësisë 4. Modeli i Përshtatshëm për Qeverisjen nga kontrolli, ul kontrollin politik dhe rrit e Korporatave: Kontroll apo Kujdestari ? transparencën. Në seksionin 2 të këtij punimi u paraqitën 5. Konkluzione dhe Rekomandime dy teoritë e qeverisjes së korporatave në Në këtë punim u prezantuan parimet e kompanitë publike. Në të dyja teoritë, qeverisjes së korporatave dhe zbatimi i tyre në sektorin e Ujësjellës Kanalizimeve 4 Manuali për Anëtarët e Këshillit Mbikqyrës të në Shqipëri. Ndonëse nuk ka një kuadër Shoqërive të Ujësjellës Kanalizimeve, fq. 5 ligjor specifik për qeverisjen e korportave, AUDITIMI PUBLIK 73

AUDITIMI PUBLIK Modeli i përshtatshëm i qeverisjes së korporatave në sektorin e ujësjellës kanalizimeve në shqipëri shumica e parimeve gjejnë zbatim në Sipas parimit Ɖģƌ͞WƵďůŝŬŝŵŝŶĞ ligjet dhe rregulloret e hartuara për /ŶĨŽƌŵĂĐŝŽŶŝƚ ĚŚĞ dƌĂŶƐƉĂƌĞŶĐģƐ͟ sektorin. pushtetit vendor i mungon stafi i dedikuar për të azhornuar dhe mirëmbajtur faqet e Ekzistojnë dy teori të qeverisjes së internetit dhe po ashtu mungojnë fondet korporatave në sektorin publik për të procesuar publikimin e konkretisht: teoria e agjencisë dhe teoria informacionit. e kujdestarisë. Teoria e agjencisë fokusohet në marrëdhënien ndërmjet ^ŝƉĂƐ ƉĂƌŝŵŝƚ ƚģ ͞Denaxhim Strategjik, principalit dhe agjentit ku principali është Monitorim Efektiv nga Bordi dhe aktori që i delegon punën një tjetër aktori Përgjegjshmëri të Bordit ndaj kompanisë që është agjenti. Në një kompani ku ĚŚĞ ĂŬƐŝŽŶĞƌģƚ͟ ŵƵŶŐŽŶ ŚĂƌƚŝŵŝ ŝ ƉůĂŶŝƚ ndarja e pronësisë dhe kontrollit shfaqet të biznesit në pjesën më të madhe të formohet një marrëdhënie agjencie. shoqërive të UK, si dhe mungon informimi Teoria e kujdestarisë është e ngjashme i duhur, si i këshillave të zgjedhur të me teorinë e agjencisë, përsa i përket qeverisjeve vendore, ashtu edhe i ndarjes ndërmjet pronësisë dhe kontrollit, këshillave mbikqyrës të shoqërive të por që ndryshojnë në një aspekt të ujësjellës kanalizimeve, lidhur me rendësishëm që është pikëpamja mbi kompleksitetin dhe përgjegjësinë serioze motivimin njerëzor dhe rolin e të sektorit të ujit. menaxherit. Sipas kësaj teorie interesat e Ky punim analizoi se cili është modeli më i organizatës dhe menaxherit përputhen përshtatshëm për qeverisjen e ĚŚĞ ŵĞŶĂdžŚĞƌŝƚ ŵƵŶĚ ƚ͛ŝ ďĞƐŽŚĞƚ korporatave në Shqipëri në sektorin UK menaxhimi duke i dhënë liri për të duke u bazuar në teoritë dhe analizën e vepruar. problematikës së sektorit. Konkluzioni Në këtë punim u analizuan zbatimi i është se teoria më e përshtatshme për parimeve të qeverisjes së korporatave në rastin e Shqipërisë është teoria e sektorin UK. Në 3 parimet e analizuara në agjencisë sipas së cilës funksioni i bordit mënyrë të detajuar arrijmë në të drejtorëve duhet të jetë monitorimi i konkluzionin që ndonëse ekzistojnë menaxherit për të siguruar interesin e rregulloret dhe strukturat institucionale pronarëve dhe në këtë kuadër drejtorët ato zbatohen pjesërisht. Konkretisht, janë të përgjegjshëm ndaj pronarëve dhe sipas pĂƌŝŵŝƚ Ɖģƌ ͞DďƌŽũƚũĞŶ ĚŚĞ përbëjnë lidhjen ndërmjet pronarëve dhe lehtësimin e ushtrimit të rolit të kompanisë. , ndonëse struktura ĂŬƐŝŽŶĞƌģǀĞ͟ Bibliografia institucionale mbikqyrëse ezkiston ajo paraqitet komplekse duke patur parasysh Aguilera, R., V. 2005. Corporate që decentralizimi sapo është kryer në Governance and Director Accountability: Shqipëri dhe në këtë drejtim NJQV kanë an Institutional pak eksperiencë në ushtrimin e rolit Comparative Perspective. British Journal mbikqyrës të shoqërive të tilla. of Management, 16(s1): S39-S53.

74 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Msc. Evis Gjebrea, Dr. Ermela Kripa

Anderson, D., W., Melanson, S., J., & Hansson, L., & Collin, S.-O. 1992. Maly, J. 2007. The Evolution of Corporate Kommunalt bolag? : en studie av för- och nackdelar med Governance: power redistribution brings boards to life. Corporate Governance, bolagisering av kommunalteknisk 15(5): verksamhet. Stockholm Svenska kommunförbundet; Kommentus 780-797. [distributör]. Child, J. 2005. Organization : Hillman, A., J., & Dalziel, T. 2003. Boards contemporary principles and practice. of directors and firm performance: Oxford: Blackwell. Integrating Davies, J., H. , Schoorman, F. D., & agency and resource dependence Donaldson, L. 1997. Toward a perspectives. Academy of Management. Stewardship Theory of The Management. Academy of Management Academy of Management Review, 28(3): Review, 22(1): 20-47. 383-396. Donaldson, L. 1990. The Ethereal Hand: Huse, M. 2007. Boards, governance and Organizational Economics and value creation : the human side of Management Theory. corporate Academy of Management Review, 15(3): governance. Cambridge: Cambridge 369-381. University Press. Donaldson, L., & Davies, J. H. 1991. Muth, M., & Donaldson, L. 1998. Stewardship Theory or Agency Theory: Stewardship Theory and Board Structure: CEO a contingency Governance and Shareholder returns. approach. Corporate Governance: An Australian Journal of Management16(1): International Review, 6(1): 5-28. 4965. Shleifer, A., & Vishny, R. W. 1997. A Eisenhardt, K., M. 1989. Agency Theory: Survey of Corporate Governance. Journal An Assessment And Review. Academy of of Finance, Management. The Academy of 52(2): 737-783. Management Review, 14(1): 57-75. Thynne, I. 1994. The Incorporated Finkelstein, S. 1992. Power in Top Company as an instrument of Management Teams: Dimensions, Government: A quest for a Measurem Comparative Understanding. Governance, Validation. Academy of Management 7(1): 59-82. Journal, 35(3): 505-538.

AUDITIMI PUBLIK 75

AUDITIMI PUBLIK Modeli i përshtatshëm i qeverisjes së korporatave në sektorin e ujësjellës kanalizimeve në shqipëri Tosi, H., L., Brownlee, A., L., Silva, P., & http://www.oecd.org/corporate/ca/corpo Katz, J., P. 2003. An Empirical Exploration rategovernanceprinciples/31557724.pdf of Ligji për Shoqëritë Tregtare nr. 9901 datë Decision-making Under Agency Controls ϭϰ͘ϰ͘ϮϬϬϴ ͞Wģƌ ƚƌĞŐƚĂƌģƚ ĚŚĞ ƐŚŽƋģƌŝƚģ and Stewardship Structure. The Journal of tregëtare͟ Management Studies, 40(8): 2053-2071. Evis Gjebrea, Doktorante Wettenhall, R. 1998. The rising popularity Fakulteti Ekonomik- UET of the government-owned company in [email protected] Australia: Ermela Kripa , Doktor i Shkencave Fakulteti Ekonomik- UET problems and issues. Public [email protected] Administration and Development, 18(3):

243-255. OECD Principles of Corporate Governance, marre nga

76 Nr.7, janar-prill 2014

SHPËRBLIMI I DËMIT JOPASUROR NË >/':/E͞W!Z^/'hZ/D/EdzZhZE! ^

͘͘͘͞ģŵŝ ũŽƉĂƐƵƌŽƌ ŽƐĞ Ěģŵŝ ŵŽƌĂů ƉģƌĨĂƋģƐŽŶ ĚģŵŝŶ ƉĂ ƉģƌŵďĂũƚũĞ ĞŬŽŶŽŵŝŬĞ͕

rezultat i ĚģŵƚŝŵŝƚŽƐĞĐģŶŝŵŝƚƚģƚģĚƌĞũƚĂǀĞƉĞƌƐŽŶĂůĞũŽƉĂƐƵƌŽƌĞ͘͘͘͟

Nga: Doktorante, Av.Silvana BELLO diferencuar, duke dhënë vendime gjyqësore për të njëjtin rast sigurimi, me diferenca në dëmshpërblim në një raport 1:10, ndoshta edhe më shumë. HYRJE Mungesa e një studimi të mirëfilltë, në Studimi është përqëndruar vetëm në lidhje me dëmin jopasuror, me qëllim problemet që kanë dalë nga zbatimi i ligjit identifikimin e kritereve objektive të sigurimit të detyrueshëm për specifike, të cilat do të lejonin vlerësimin shpërblimin e dëmit jopasuror si rezultat i e ballancuar të dëmit jopasuror, duke aksidenteve rrugore. Dëmi jopasuror ose marrë në konsideratë transparencën, dëmi moral përfaqëson dëmin pa fleksibilitetin, shpejtësinë, ndershmërinë përmbajtje ekonomike, rezultat i dhe parashikueshmërinë e procesit të dëmtimit ose cënimit të të drejtave vlerësimit dhe shpërblimit për dëme të personale jopasurore. Sipas Ligjit të tilla, ka penguar vlerësimin objektiv të Sigurimit të Detyrueshëm në studimin më këtij dëmi. ƉŽƐŚƚģ ĚŽ ƚģ ƉģƌĚŽƌŝŵ ƚĞƌŵŝŶ ͞Ěģŵ Fjalë Kyçe : sigurim i detyruar, ũŽƉĂƐƵƌŽƌ͘͟ dëmshpërblim, dëm pasuror, dëm Praktika gjyqësore, pas vitit 1992 në lidhje jopasuror, dëm biologjik, dëm moral, dëm me përgjegjësinë civile për dëmin ekzistencial, praktika gjyqësore, jopasuror (moral) ka pësuar ndryshime të përgjegjësi civile. mëdha, duke filluar me shmangien ose mospagesën, për motive të paarësyeshme Qëllimi të kompesimimit financiar të dëmit I. Qëllimi i këtij studimi është të jopasuror, deri në një sistem të përzier të analizojë problematikën e zbatimit të ligjit riparimit të këtij dëmi. Eƌ͘ϭϬϬϳϲĚĂƚģϮϵ͘ϬϮ͘ϮϬϬϵ͞WģƌƐŝŐƵƌŝŵŝŶ Praktika gjyqësore në rastin e dëmit Ğ ĚĞƚLJƌƵĂƌ Ŷģ ƐĞŬƚŽƌŝŶ Ğ ƚƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟ ŝ jopasuror është zhvilluar në një mënyrë të amenduar me ligjin Nr.10455, datë

AUDITIMI PUBLIK 77

AUDITIMI PUBLIK SŚƉģƌďůŝŵŝŝĚģŵŝƚũŽƉĂƐƵƌŽƌŶģůŝŐũŝŶ͞Ɖģƌ ƐŝŐƵƌŝŵŝŶĞĚĞƚLJƌƵĂƌŶģƐĞŬƚŽƌŝŶĞƚƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟ 21.07.2011, për dëmin jopasuror, me çfarë dëmi përfshihej në të. Në shumicën qëllim që rezultatet dhe rekomandimet e e rasteve, shoqëritë e sigurimit trajtonin tij të mund të përfshihen në praktikë, në dhe vlerësonin vetëm dëmin pasuror, por përcaktimin dhe kompesimin e dëmit me ndërgjegjësimin dhe informimin e jopasuror,të pësuar nga të dëmtuarit dhe publikut, palët e dëmtuara u drejtoheshin viktimat e aksidenteve rrugore. gjykatave për shpërblimin e dëmit STATISTIKA pasuror dhe jopasuror, të cilat, në Shqipëria, si një vend i vogël me rreth 3 shumicën e rasteve, hezitonin ta njihnin milion banorë dhe me mbi 300.000 mjete dëmin jopasuror. motorike, po përballet me nje numër të APLIKIMI I DËMIT JOPASUROR lartë aksidentesh automobilistike, si Një nga parimet themelore të rezultat i një sërë shkaqesh sikurse bashkëjetesës në shoqërinë njerëzore mungesa e infrastrukturës rrugore, ģƐŚƚģŶĚĂůŝŵŝƉģƌƚ͛ŝƐŚŬĂŬƚƵĂƌĚģŵƚũĞƚƌŝƚ sinjalistikës, edukimit të drejtuesve të (alterum non laedre ose neminem mjetit, drejtimit të mjetit në gjendje të laedere). Zbatimi i tij gjen rregullime të alkolizuar etj, si dhe me pasojat e përgjithshme në Kodin Civil dhe në shkaktuara prej tyre. Sipas të dhënave të veçanti në dispozitat mbi përgjegjësinë Institutit të Statistikave të Republikës së civile jashtëkontraktore, të parashikuar në Shqipërisë, vetëm për periudhën 2003 - nenin 608 e vijues të tij. Në bazë të kësaj 2010 rezulton se nga aksidentet përgjegjësie, e njohƵƌ Ɛŝ ͞ƉģƌŐũĞŐũģƐŝĂ automobilistike kanë humbur jetën 7,521 ĂŬƵŝůŝĂŶĞ͟;lex aquilia de damno), cilido që vetë, ndërsa 13,318 të tjerë janë plagosur shkel të drejtat dhe interesat e ligjshme të ( ndërkohë mendohet që shifrat e 2010- një tjetri, detyrohet që ta dëmshpërblejë 2013 janë edhe më alarmante.) Dëmi atë. Nëpërmjet dëmshpërblimit, synohet jopasuror në rritje i pësuar nga viktimat e rivendosja e plotë e të dëmtuarit aksidenteve automobilistike padyshim që (restitution in integrum) në gjëndjen e është i lartë dhe praktikisht i pamundur mëparshme (status quo ante), në të cilën Ɖģƌƚ͛ƵǀůĞƌģƐƵĂƌĨŝŶĂŶĐŝĂƌŝƐŚƚŶģŵģŶLJƌģ do të gjëndej, nëse nuk do të kishte objektive. Për këtë arsye është e vështirë ndodhur dëmi. Në këtë frymë, ishte ƚ͛Ƶ ŬģƌŬŽƐŚ ǀŝŬƚŝŵĂǀĞ ƚģ ƉģƌĐaktojnë në hartuar edhe ligji për sigurimin e detyruar mënyrë vullnetare liitin e dëmit të pësuar. për përgjegjësinë ndaj palëve të treta, por legjislacioni i sigurimit të detyruar njihte LIGJI dhe dëmshpërblente vetëm dëmin >ŝŐũŝ͞WģƌƐŝŐƵƌŝŵŝŶĞĚĞƚLJƌƵĂƌŶģƐĞŬƚŽƌŝŶ pasuror nga viti 1992 deri në vitin 2007. ĞƚƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟Er. 10076 datë 12.02.2009 Për herë të parë dëmi jopasuror u është ka pasuar ligjin Nr.7641 datë 01.12.1992 njohur personave të dëmtuara nga ͞WģƌŵŝƌĂƚŝŵŝŶŵĞŶĚƌLJƐŚŝŵĞƚģĞŬƌĞƚŝƚ Vendimi Nr.12 datë 13.09.2007 të Eƌ͘Ϯϵϱ ĚĂƚģ ϭϱ͘Ϭϵ͘ϭϵϵϮ ͞Për sigurimin e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së detyrueshëm të mbajtësve të mjeteve Lartë, e cila zgjidhi përfundimisht këtë motorike për përgjegjësinë ndaj ͞ƉĂƋĂƌƚģƐŝ͕͟ ĚƵŬĞ ŝ ŶũŽŚƵƌ ƉĞƌƐŽŶŝƚ ƚģ personave të tretë͘͟ <LJ ůŝŐũ ƉĂƌĂƐŚŝŬŽŶƚĞ dëmtuar, por edhe personave të tjerë, si shpërblimin e demit, pa specifikuar se shpërblimin për dëmin pasuror ashtu

78 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Doktorante, Av.Silvana BELLO edhe për dëmin jopasuror, si rezultat i njeriu, si cilësinë e jetës së tij ashtu edhe aksidenteve automobilistike. Kolegjet e marrëdhëniet personale dhe familjare. Bashkuara të Gjykatës së Lartë unifikuan, Këto elementë të dëmit jopasuror janë më në fund, praktikën gjyqësore për ƉģƌĐĂŬƚƵĂƌŶģŶĞŶŝŶϮϴ͕͞DĞƚŽĚŽůŽŐũŝĂĞ trajtimin e dëmeve pasurore dhe ƉģƌůůŽŐĂƌŝƚũĞƐ Ɛģ Ěģŵŝƚ ũŽƉĂƐƵƌŽƌ͘͟ EĞŶŝ jopasurore të shkaktuara nga aksidentet 29 i kësaj rregullore ka të përcaktuar rrugore, sipas Kodit Civil të Republikës së ndarjen e dëmit biologjik sipas grup Shqipërisë, i miratuar me Ligjin Nr.7850 moshave të personave të dëmtuar duke i datë 29.07.1994. dhënë përparësi dëmit të pësuar nga >ŝŐũŝ͞Wģƌ^ŝŐƵƌŝŵŝŶĞĞƚLJƌƵĂƌŶģ^ĞŬƚŽƌŝŶ moshat më të reja deri në moshën 20 vjeç ĞdƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟Eƌ. 10076 datë 12.02.2009 max i dëmit biologjik për dëmtime të ka parashikuar për herë të pare, në shëndetit mbi 30% varion nga 90.000 Lekë mënyrë të qartë, shpërblimin e dëmit - 100.000 Lekë. pasuror dhe jopasuror. Në mbështetje të Dëmi moral varion nga 100.000 lekë për këtij ligji, Autoriteti i Mbikëqyrjes cdo 10% shkallë paaftësie, dhe nëse &ŝŶĂŶĐŝĂƌĞ ŬĂ ŵŝƌĂƚƵĂƌ ZƌĞŐƵůůŽƌĞŶ ͞Wģƌ personi është plotësisht i paaftë, pra k= trajtimin e dëmeve që mbulohen nga 100%, kjo vlerë është ½- 2 fishin e dëmit kontratat e sigurimit të detyrueshëm në biologjik sipas moshës përkatëse. Po ƐĞŬƚŽƌŝŶ Ğ ƚƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟ Eƌ͘ϱϯ ĚĂƚģ kështu vlera e dëmit ekzistencial që 25.06.2009, ndryshuar me Vendimin Nr. përfiton personi i dëmtuar, me 168 datë 13.12.2011. koeficentin e humbjes së aftësisë për Disa problematika në lidhje me punë, Khap=100 %, llogaritet nga ½ -2/3 e llogaritjen e dëmit jopasuror dëmit biologjik sipas moshës përkatëse. ZƌĞŐƵůůŽƌũĂ Ğ D& ͞Wģƌ ƚƌĂũƚŝŵŝŶ Ğ Rregullorja e AMF-së, me anë të së cilës dëmeve që mbulohen nga kontrata e përcaktohet llogaritja e dëmit pasuror sigurimit të detyrueshëm në sektorin e dhe jopasuror, nuk është e qartësuar, ƚƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟ ŬĂ ƉģƌŬƵĨŝnjƵĂƌ ĚŚĞ përsa i përket llogaritjeve dhe përcaktimit përcaktuar dëmin biologjik, moral dhe të të ardhurave në formulën e llogaritjes ekzistencial. së dëmit jopasuror. (pasi formula e Dëmi Biologjik përbën në thelb cënimin e llogaritjes së dëmit biologjik, si bazë e së mirës së shëndetit, të integritetit fizik llogaritjes së dëmit moral dhe dhe/ose psikik të njeriut dhe që ka një ekzistencial, bazohet në të ardhurat). Nga ndikim në aktivitetin thelbësor të zbatimi në praktikë i kësaj formule, përditshëm. ngrihen disa pikëpyetje, përgjigjja e të Dëmi moral është një shfaqje e cilave do të qartësonte përfundimisht brendshme e turbullimit të gjëndjes problematikën e zbatimit në praktikë të shpirtërore të njeriut, dhimbje e vuajtje vlerësimit të dëmit jopasuror nga shpirtërore individuale dhe e familjarëve Siguruesit dhe gjykatat. të të dëmtuarit. Nisur nga parimi i dëmshpërblimit, i cili Dëmi ekzistencial është cënimi i të synon kthimin e palës në gjendjen e drejtave të përsonalitetit, i cili dëmton mëparshme (restitutio in integrum)pra objektivisht jetën dhe veprimtarinë e çdo AUDITIMI PUBLIK 79

AUDITIMI PUBLIK SŚƉģƌďůŝŵŝŝĚģŵŝƚũŽƉĂƐƵƌŽƌŶģůŝŐũŝŶ͞Ɖģƌ ƐŝŐƵƌŝŵŝŶĞĚĞƚLJƌƵĂƌŶģƐĞŬƚŽƌŝŶĞƚƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟ në gjendjen para aksidentit, mund të jopasuror objektive dhe korrekte në arrijmë në këto konkluzione: përputhje me legjislacionin në fuqi. 1. Formula e llogaritjes së dëmit jopasuror (dëmi biologjik) duhet të marrë Biblografia si të ardhur pagën mesatare neto në 1. ͞'ƵŝĚĞůŝŶĞƐĨŽƌĐŽmpensation of moral shkallë ekonomie/vendi në momentin e ĚĂŵĂŐĞƐ͟ ĂƵƚŽƌ ^ŽƌŝŶ 'ƌĞĐĞĂŶƵ Θ DŝŚĂŝ ndodhjes së aksidentit. Necrelescu. 2. Formula e llogaritjes së dëmit 2. >ŝŐũŝ Eƌ͘ϭϬϬϳϲ ĚĂƚģ ϭϮ͘ϬϮ͘ϮϬϬϵ ͞Wģƌ jopasuror duhet të marrë në konsideratë Sigurimin e Detyruar në Sektorin e lidhjen e personave të dëmtuar me dƌĂŶƐƉŽƌƚŝƚ͟ ŝ ŶĚƌLJƐŚƵĂƌ ŵĞ ůŝŐũŝŶ viktimën, pra vlera e dëmit jopasuror të Nr.10455 datë 21.07.2011. jetë e ndryshme nëse personi i dëmtuar 3. >ŝŐũŝ ͞Wģƌ ŵŝƌĂƚŝŵŝŶ ŵĞ ŶĚƌLJƐŚŝŵĞ ƚģ është i mitur, në moshë madhore, prind Dekretit Nr.295 ĚĂƚģ ϭϱ͘Ϭϵ͘ϭϵϵϮ ͞Wģƌ ose fëmija i viktimës, motra, vëllai apo sigurimin e detyrueshëm të mbajtësve të bashkëshorti/ja. mjeteve motorike për përgjegjësinë ndaj 3. Vlera totale e dëmit si dëm pasuror ƉĂůģǀĞƚģƚƌĞƚĂ͟ dhe jopasuror (dëm biologjik, moral dhe 4. Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë ekzistencial) nuk duhet të tejkalojë 5. Vendimi Unifikues i Kolegjeve të shumën e limitit të përgjegjësisë së Bashkuara të Gjykatës së Lartë Nr.13 datë Siguruesit, sipas ligjit në fuqi në 13.09.2007. momentin e ndodhjes së aksidentit. 6. Rregullore e A.M.F-sw Nr. 53 datw REKOMANDIME 25.06.2014 ndryshuar me vendimin Kryerja e nje studimi të mirëfilltë për të Nr.168 datw 13.12.2011. implementuar konkluzionet e sipërcituara, pra gjetjen e një Doktorante, Av.Silvana BELLO metodologjie të vlerësimit të dëmit

80 Nr.7, janar-prill 2014

INICIMI I AUDITIMIT NGA INDICIE TË LEGJITIMUARA, NJOHJA DHE RUAJTJA E KUFIJVE TË DISKRECIONIT LIGJËRISHT TË AUTORIZUAR

KLSH ka të drejtën legjitime të monitorimit permanent të programuar të veprimtarisë së çdo institucioni të administratës shtetërore apo publike dhe njëkohësisht roli i tij shndërrohet në iniciator spontan kur vlerëson se risku i cënimit të interesit publik apo çdo të drejte tjetër të administruar shtetërisht në emër të publikut është evident.

Nga : Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ, KLSH të ndryshme. Edhe për shoqërinë tonë ato nuk konsiderohen më si të panjohura.

Përkundrazi, ka një opinion në rritje që

pushtete të tilla janë të nevojshme për të Nën moton - Përvoja jote, sukses ose arritur një rend të drejtë shoqëror dhe dështim për ty! - vlen të përmendet edhe për t'a bërë të drejtën ligjore një realitet detyrimi i njohjes së kornizave të pozitiv. Natyrisht, kjo nuk do të thotë se pushtetit, sidomos atij me natyrë diskreciale, pasi çdo spostim i kornizës ĂĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚģƐ ƉƵďůŝŬĞ ĚƵŚĞƚ ƚ͛ŝ ũĞƉĞŶ diskrecione të pakufizuara e të ligjore të veprimtarisë së një audituesi do panevojshme, apo që organet të dështonte iniciativën dhe punën e tij administrative duhet të jenë të lira nga të verifikuese e kontrolluese, për rrjedhojë gjitha kufizimet në ushtrimin e do të sillte pavlefshmërinë e aktit ku do të diskrecionit. Diskrecion nuk do të thotë shënoheshin konkluzionet e auditimit. Kjo arbitraritet. anë e medaljes e bën atë të kujdesshëm që ta konsiderojë këtë risk evident në Diskrecion, apo kur thuhet se veprimi apo shumë procese si zbulim të radhës. Për akti duhet të jetë brenda diskrecionit të këtë gjithsecili nga ne duhet të ketë autoriteteve administrative, do të thotë parasysh se: Aktet diskreciale ndeshen në që e drejta apo veprimi duhet të bëhen veprimtarinë e administratës publike në dhe të ushtrohen sipas rregullave të të gjitha sistemet e së drejtës të vendeve arsyes dhe drejtësisë dhe jo sipas

AUDITIMI PUBLIK 81

AUDITIMI PUBLIK Inicimi i auditimit nga indicie të legjitimuara, njohja dhe ruajtja e kufijve të diskrecionit ligjërisht të autorizuar opinionit privat. Pra, e drejta, veprimi në veprimtarinë administrative. apo akti diskrecial nuk duhet të jenë Normalisht, tejkalimi i diskrecionit nuk arbitrarë, të turbullt e imagjinarë, por ndeshet në forma të tilla të thjeshta, si ligjorë, të rregullt dhe të ushtrohen p.sh. marrja e një vendimi të pamenduar brenda kufirit në të cilin duhet të kufizojë asnjëherë brenda ligjit etj. Kështu, p.sh., veten organi për realizimin e një qëllimi të vendimi i një autoriteti të qytetit për të ligjshëm. punësuar, nëse mund t'a konkretizojmë, një punonjës si roje dhe pagesën për të, Ligji nuk lejon akordime të diskrecionit të t'a nxirrte nga pronarët e automjeteve në pakufizuar për autoritetet administrative. një parking publik, mund të konsiderohet Sipas nenit 7 të Kodit të Proçedurave si tejkalim i diskrecionit të autoritetit Administrative ͞DĞ ƉƵƐŚƚĞƚ ĚŝƐŬƌĞĐŝĂů ƚģ administrativ në fushën e qarkullimit administratës publike do të kuptohet e rrugor, përderisa Kodi rrugor nuk i jep drejta e kësaj të fundit që të ushtrojë asnjë autoriteti të drejtën për të vepruar autoritet publik për realizimin e një qëllimi në këtë mënyrë duke krijuar vende të tilla të ligjshëm, qoftë edhe pa autorizimin e parkingu; ose p.sh.,, emërimi në një shprehur të ligjit". Kjo nënkupton të detyrë të caktuar të një nëpunësi të drejtën që u njihet organeve shërbimit civil dhe kryerja e pagesës së tij administrative, që gjatë veprimtarisë së tej fondit të caktuar për këtë qëllim, në tyre dhe në morinë e shumtë të një kohë që organika e institucionit nuk e problemeve që ato shqyrtojnë të kenë parashikon një vend të tillë. mundësinë që brenda qëllimit të ligjit, pavarësisht se ligji mund të mos shprehet Një formë tjetër e tejkalimit është në mënyrë konkrete, të zgjidhin çështjet e mangësia në ushtrimin e diskrecionit. Një ndryshme dhe të nxjerrin akte të natyrës autoritet administrativ mund të dështojë diskrete. Ky parim i rëndësishëm që e në ushtrimin e diskrecionit të tij, sepse karakterizon administratën shtetërore, i nuk e ka ushtruar atë për shkak të jep më shumë zhdërvjelltësi dhe plogështisë, mefshtësisë, apo fleksibilitet veprimtarisë administrative që indiferencës, ose se mendon që nuk ka brenda frymës së Kushtetutës dhe ligjit të ndonjë obligim për ta ushtruar atë detyrë, funksionojë normalisht. apo sepse gabimisht e konsideron veten të kufizuar nga ndonjë ligj tjetër ose akt Tejkalimi i diskrecionit mund të ndeshet nënligjor. Dështimi, apo gabimi në në formën e tij më të dukshme, kur ushtrimin e diskrecionit mund të vijë edhe autoriteti administrativ bën diçka për të nga keqinterpretimi i legjislacionit që i jep cilin në mënyrë të qartë është i diskrecionin organit administrativ. paautorizuar t'a kryejë në bazë të ligjit autorizues, duke tejkaluar kufizimet e Autoriteti përkatës administrativ mund të jashtme të dhëna nga ligji, siç mund të mendojë se ai nuk ka diskrecion mbi jetë, p.sh.,, rasti i vendosjes së një gjobe çështjen konkrete, në një kohë që ligji nuk nga organi administrativ kompetent tej ja mohon këtë të drejtë. Kështu edhe në limitit të caktuar nga ligji. Por tejkalime të rast se autoriteti administrativ mendon se tilla të dukshme nuk janë aq të shpeshta është ligjërisht i kufizuar për të bërë

82 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ diçka, ndërkohe që në të vërtetë ai ligjore shpallet, modifikohet apo ndodhet brenda diskrecionit të tij, revokohet përmes një kontrate, por që atëherë mosveprimi i tij është i përfshihet në të drejtën publike, atëhere paligjshëm, pasi organi administrativ ajo do të konsiderohet si kontratë duhet ta konsiderojë çështjen në shqyrtim administrative ose publike. në diskrecionin e tij të lirë. Kodi i Proçedurave Administrative nuk Nëpërmjet abuzimit të diskrecionit parashikon ndonjë kërkesë të organi i administratës publike kryen një përgjithshme detyruese, apo paligjshmëri nëpërmjet mosrespektimit rekomanduese rreth formës që duhet të tendencioz të kufizimeve të brendshme ketë një kontratë administrative. E vetmja ligjore, të dhëna për ushtrimin e kërkesë është që në rastet e diskrecionit. mosparashikimit me ligj të ndonjë forme tjetër kontrate, atëhere është e Abuzimi i diskrecionit mund të jetë kuptueshme se forma duhet të jetë me objektiv ose subjektiv. Një abuzim shkrim. Në rast se një kontratë objektiv vjen nga mosrespektimi ose administrative ndërhyn në të drejtat e shkelja e parimeve kushtetuese dhe palëve të treta, atëhere miratimi i këtyre parimeve të tjera ligjore, si p.sh. barazia, palëve duhet të merret patjetër me arsyetueshmëria, paanësia etj. Një shkrim. Gjithashtu, leja, pëlqimi ose abuzim subjektiv është rezultat i ushtrimit aprovimi i autoritetit më të lartë të diskrecionit për një qëllim të gabuar, administrativ duhet të merret për një ose kur ushtrimi i tij nuk justifikohet nga kontratë, në rast se një leje, pëlqim ose gjykimet, në të cilat është mbështetur. aprovim i tillë mund të kishte qenë i Akti administrativ është mënyra më e nevojshëm, nëse autoriteti do të kishte qartë e ushtrimit të pushtetit dhe nxjerr një akt administrativ në vend që të funksioneve nga organet e administratës bënte një kontratë. publike, por nuk është i vetmi. Liria që gëzojnë palët në një kontratë Administrata publike shpreh vullnet private, përsa i takon përmbajtjes së një pushteti edhe nëpërmjet një veprimi kontrate, nuk është e vlefshme për palët tjetër administrativ që është kontrata në kontratat administrative. Ky kufizim administrative. është i kushtëzuar nga fakti se ekziston Kontratat, në të cilat mund të paraqitet si rreziku i komercializimit të shërbimeve palë administrata, mund të jenë private administrative, në rast se palëve në një ose publike. ŬŽŶƚƌĂƚģ ĂĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝǀĞ͕ ĚŽ ƚ͛Ƶ ũĞƉĞũ Ğ njëjta liri që kanë palët në një kontratë Një kontratë administrative shpall, modifikon ose revokon një marrëdhënie private. juridike në sferën e së drejtës publike, Kërkesa e ligjshmërisë në kontratat ndërsa një kontratë private bën të njëjtën administrative detyron organin që të mos gjë, por në sferën e së drejtës private. Për mund të zmadhojë fuqitë e veta dhe të këtë arsye, në raste se një marrëdhënie bëjë gjëra të cilat nuk është i autorizuar

AUDITIMI PUBLIK 83

AUDITIMI PUBLIK Inicimi i auditimit nga indicie të legjitimuara, njohja dhe ruajtja e kufijve të diskrecionit ligjërisht të autorizuar Ƌģ ƚ͛ŝ ďģũģ͘ WƌĂŶĚĂũ Ɛŝ ƚģ ŐũŝƚŚĂ ĂŬƚĞƚ Ğ të tjera kontratash, të cilat është e tjera të administratës, një kontratë pamundur të parashikohen të gjitha me administrative sigurisht që duhet të ketë ligj. Duhet kuptuar se një organ dhe mbështetjen e saj në ligj dhe nuk administrativ do të kontraktojë me një duhet të jetë e papajtueshme me ndonjë subjekt tjetër të së drejtës me një parashikim ligjor. Shkaku i ligjshëm në të kontratë administrative, në ato raste që cilin mbështetet detyrimi midis palëve në ligji e pranon një formë të tillë dhe kur kontratën administrative përbën, ashtu si është e tepërt, ose e pamundur që për në kontratat e së drejtës private, një nga rregullimin e kësaj marrëdhënie të kushtet kryesore për lidhjen dhe nxirret akt administrativ. Kërkesat e ligjit vlefshmërinë e kontratës. duhen zbatuar në të gjitha kontratat administrative. Kërkesa e ligjshmërisë Nuk është e nevojshme që kompetenca mund të zbutet vetëm kur dhe në atë për të kontraktuar të jetë e akorduar masë që një individi i jepet e drejta të shprehimisht nga ůŝŐũŝ͕ƉŽƌĚƵŚĞƚƚ͛ŝŬĞƚģ heqë dorë nga të drejtat e tij. Heqja dorë bazat e veta në ligj. Në këtë kontekst ligji nga të drejtat mund të jetë e lejueshme, nuk do të thotë vetëm ligji bazë, por në vetëm në rast se është krijuar një e drejtë përgjithësi nënkupton legjislacionin ligjore për ndihmën e një individi, në administrativ, ligjet e zakonshme, po aq dispozicion ekskluziv të tij dhe kur sa edhe parimet e përgjithshme të së dorëheqja nuk dhunon interesat publike drejtës. Nuk është e nevojshme që një ligj apo të të tretëve. Në çdo rast tjetër, çdo të ndalojë shprehimisht një kontratë, por lloj heqjeje dorë do të konsiderohet e mjafton që një ndalim i tillë të vijë nga pavlefshme. qëllimi dhe kuptimi i një ligji të tillë. Autoritetit administrativ, ndonjëherë i Nuk është e nevojshme ekzistenca e një jepet fuqi finale dhe e njëanëshme për të kontrate në qoftë se ligji kërkon prishur një kontratë në rast se një prishje përmbushjen e një detyre përmes një e tillë është e nevojshme për të drejtimi apo urdhëri të shkruar të parandaluar ose eleminuar një dëm serioz autoritetit administrativ, ose përmes një ndaj mbarëvajtjes së përgjithshme të akti administrativ. P.sh., emërimi i një interesave publike. Kjo fuqi e nëpunësi civil, ose punësimi i një personi administratës për të prishur kontratat në shërbimet e mbrojtjes, apo imponimi i administrative në interes të publikut detyrave mund të bëhen vetëm përmes është njohur qartësisht dhe shprehimisht një akti administrativ dhe jo përmes një nga legjislacioni ynë. kontrate. Ky është koncepti që duhet pasur për kontratat administrative. Pra, Ashtu si akti administrativ, edhe nuk është e thënë që kontratat kontrata administrative mund të jetë e administrative janë vetëm ato që u cituan vlefshme, e anullueshme dhe e më lartë dhe që janë parashikuar pavlefshme. Një kontratë e shprehimisht në Kodin e Proçedurave zhvlerësueshme është efektive si një akt Administrative, pasi nevojat e shoqërisë administrativ i tillë, derisa të anullohet mund të sjellin në të ardhmen edhe lloje sipas kërkesave ligjore. Një kontratë do të

84 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ konsiderohet e pavlefshme ashtu si një asaj i jepet e drejta e kompensimit për akt administrativ absolutisht i pavlefshëm, ĚģŵŝŶƋģŵƵŶĚƚ͛ŝũĞƚģƐŚŬĂŬƚƵĂƌ͘ pra është e pavlefshme ab initio dhe nuk Pra, të njëjtat rregulla që veprojnë për ka asnjë efekt ligjor. pavlefshmërinë e aktit administrativ do të Një kontratë administrative është e aplikohen edhe për kontratat pavlefshme, ashtu siç do të ishte e administrative, pasi nuk mund të mbahen pavlefshme një kontratë private sipas qëndrime të ndryshme për to, sepse si legjislacionit civil, si p.sh.,: nëse njëra nga akti administrativ, ashtu dhe kontratat palët në kontratë nuk është kompetente administrative janë objekt studimi i për shkak të miturisë ose paaftësisë teorisë së të drejtës administrative dhe që mendore; nëse një palë mban rezervë të dyja bëhen objekt shqyrtimi gjyqësor mendore ose mungesa serioze, ose mban në seksionet administrative në rast sekret diçka lidhur me synimin; kur pavlefshmërie. shprehja e dëshirës nga ana e saj është e Gjithashtu, pothuajse të njëjtat rregulla shtirur ose në rast se ai nuk bën një që veprojnë në përcaktimin e shprehje serioze të dëshirës; kur është një pavlefshmërisë së kontratave në të shkelje e formës së kërkuar nga ligji; nëse drejtën private do të zbatohen edhe në të është e papajtueshme me rregullat e drejtën administrative. Kështu, rregullat e moralit; kur synon një ndihmë ose parashikuara në Kodin Civil që shërbim të pamundur që, në bazë të një përcaktojnë kushtet e përgjithshme të standarti objektiv të aplikuar në kohën e kontratës dhe që prekin parimet e bërjes së kontratës, askush nuk mund t'a barazisë e të paanësisë, vendosja e çojë deri në fund fizikisht ose ligjërisht; kufizimeve për përgjegjësitë e palëve, kur është bërë gabim rreth fakteve ku mundësitë për t'u tërhequr nga kontrata, është bazuar kontrata; ose kur një palë e liria kontraktore, shmangiet e kontratës kundërshton, pasi miratimi i saj kompetencave të organeve gjyqësore etj, është arritur në bazë të gabimit, apo janë të zbatueshme edhe në shqyrtimin e komunikimit të gabuar, apo mashtrimit të vlefshmërisë së kontratave paramenduar apo kërcënimit, ose është administrative. bërë nga një përfaqësues, i cili nuk e ka autoritetin e duhur të veprojë, etj, etj. Nuliteti i pjesshëm i një kontrate mund t'a Bibliografi bëjë atë tërësisht të pavlefshëm, nëse Kodi i procedurave administrative kontrata nuk mund të bëhet dot pa pjesën e pavlefshme. Përderisa kontratat Komentari i Kodit të Procedurave e pavlefshme nuk hyjnë në fuqi, as palët Administrative dhe as ndokush tjetër nuk mund të mbështeten në to. Megjithatë, nëse në Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ, KLSH bazë të një kontrate të pavlefshme, një palë e ka kryer pjesën e vet të kontratës,

AUDITIMI PUBLIK 85

AUDITIMI PUBLIK 86

RËNDËSIA E ZBATIMIT ME RIGORIZITET TË STANDARDEVE TË INTOSAI-T

͘͘͞WģƌĨƐŚŝƌũĂĞnjďĂƚŝŵŝƚƚģ/^^/-ve si një objektiv i veçantë në planin strategjik të SAI-t mund të ndihmojë në përkushtimin e stafit më të lartë të institucionit dhe në mobilizimin e duhur të burimeve për të mbështetur zbatimin e ISSAI-ǀĞ͘͘͟

Nga: Fatos Çoçoli, Ekspert i Jashtëm në Johanesburg të Afrikës së Jugut në vitin KLSH 2010, u ka dhënë SAI-ve anëtare të INTOSAI-t një kuadër të përditësuar të standardeve, udhëzimeve dhe praktikave Abstrakt: më të mira ndërkombëtare për auditimin Organizata Ndërkombëtare e e jashtëm të sektorit publik. Institucioneve Supreme të Auditimit Fjale kyçe: auditimi i jashtëm publik, (INTOSAI), organizata përfaqësuese e institucionet supreme të auditimit (SAI-t), gjithë komunitetit të auditimit të jashtëm Organizata Ndërkombëtare e publik, që kur u themelua në vitin 1953, Institucioneve Supreme të ka zhvilluar dhe përmirësuar auditimin Auditimit(INTOSAI), standardet ISSAI, suprem të sektorit publik në mbarë praktikat më të mira ndërkombëtare, botën. Ajo e ka kryer këtë rol nëpërmjet kongreset INCOSAI, cilësia në auditim, krijimit dhe përmirësimit të vazhdueshëm pavarësia e SAI-ve, bashkëpunimi të orientimeve dhe rregullave bazë të ndërkombëtar. auditimit, pra të standardeve të tij. Standardet, udhëzimet dhe praktikat më të mira të INTOSAI-t janë zhvilluar nën Hyrje kujdesin e tre komisioneve të përhershëm Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve te të INTOSAI-t: Komisioni i Standardeve Bashkuara, Ban Ki-Mun, e ka vlerësuar Profesionale (PSC), Komisioni i rolin e standardeve ISSAI në parathënien Shkëmbimit te Dijeve (KSC) dhe Komisioni e tij për Publikimin Përkujtimor me rastin i Ndërtimit te Kapaciteteve (CBC). e Përvjetorit të 250-të të Gjykatës Miratimi i një seti gjithëpërfshirës të Austriake të Auditimit, duke u shprehur se Standardeve Ndërkombëtare (ISSAI) për "Kombet e Bashkuara dhe audituesit e Institucionet Supreme të Auditimit (SAI-t) jashtëm të qeverisjes, bazuar ne në Kongresin INCOSAI XX të INTOSAI-t në standardet e tyre ISSAI, ndajnë një

AUDITIMI PUBLIK 87

AUDITIMI PUBLIK Rëndësia e zbatimit me rigorizitet të standardeve të INTOSAI-t angazhim për të siguruar qeverisjen e ndërkombëtar, të theksuar në cilësimet e mirë dhe për të avancuar në programet z. Terence Nombembe, President i SAI-t te ndërkombëtare të zhvillimit. Ne jemi Afrikës se Jugut dhe Ish-President i partnerë të natyrshëm, dhe unë e INTOSAI-t, gjatë Kongresit INCOSAI XXI në mirëpres bashkëpunimin tonë të gjatë me Pekin në tetor 2013, ku shprehet se: Organizatën Ndërkombëtare të ͞ĚŚĞ ƉƐĞ ģƐŚƚģ ƌĞůĂƚŝǀŝƐŚƚ Ğ ůĞŚƚģ Ɖģƌ Institucioneve Supreme të Auditimit INTOSAI-n të monitorojë zhvillimet kyçe (INTOSAI), në mënyrë të veçantë në globale, INTOSAI duhet të bëjë të mundur organizimin e një numri seminaresh të që të ndikojë në këto zhvillime, duke vlefshme"(1). angazhuar forume të identifikuara si të rëndësishme, në drejtimin e trendeve Standardet ISSAI janë me vlerë të globale. Ne kemi mundësinë të konsiderueshme për SAI-t anëtare dhe konsolidojmë rrjetet tona ekzistuese, të sigurojnë një kornizë të përbashkët cilat kanë provuar historikisht se janë referimi për auditimin e jashtëm të tepër të vlefshme në drejtimin e trendeve sektorit publik. Në vitin 2010, INTOSAI globale. Në këtë kontekst, unë po i identifikoi zbatimin e Standardeve referohem atyre organizmave si Federata Ndërkombëtare për Institucionet Ndërkombëtare e Kontabilistëve, Instituti Supreme te Auditimit (SAI-t) si një për Audituesit e Brendshëm, organizata e përparësi kyçe strategjike për vitet e Kombeve të Bashkuara(OKB), Organizata ardhshme. Në përputhje me Deklaratat e për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim Limës dhe Meksikos dhe duke njohur dhe donatorët tanë kryesorë, me të cilët pavarësinë e secilit SAI anëtar te INTOSAI- kemi vendosur tashmë një nivel të lartë t, për të përcaktuar qasjen e vet në besueshmërie dhe autoriteti në çështjet e përputhje me legjislacionin kombëtar, vendosjes së standarteve ISSAI, ashtu si përmes Marrëveshjeve të Johanesburgut, edhe të zbatimit të kuadrit të këtyre INCOSAI XX-te u bëri thirrje SAI-ve ƐƚĂŶĚĂƌƚĞǀĞ͟(2). anëtare te INTOSAI-ƚ ƚ͛ŝ ƉģƌĚŽƌŝŶ Kurse Presidenti i tanishëm i INTOSAI-t standardet ISSAI si një kornizë e dhe njëkohësisht Audituesi i Përgjithshëm përbashkët reference. Veç kësaj, SAI-t u i Kines, Liu Jayi, shprehet po në Kongresin inkurajuan të zbatojnë ISSAI-t në Ğ WĞŬŝŶŝƚ ƐĞ ͞Eģ ƉģƌďĂůůũĞŶ ŵĞ ĚĞĨŝĐŝƚĞƚ përputhje financiare dhe krizat e borxheve publikë, me mandatin e tyre dhe legjislacionin SAI-, të orientuar nga standardet e tyre kombëtar, si dhe të masin performancën ISSAI, mund të fokusohen në faktorët e e tyre dhe udhëzimet e auditimit, duke përgjithshëm apo ata sistemikë që përdorur standardet ISSAI. ndikojnë fuqimisht në zbatimin e Njëkohësisht, standardet ISSAI kane dhe politikave dhe qëndrueshmërinë një vlerë të shtuar në dimensionin financiare afat-gjatë, kontribuojnë në

1 Gjykata Austriake e Auditimit, Publikimi WĞƌŬƵũƚŝŵŽƌ͞ŶĞϮϱϬsũĞƚŽƌŝŶĞƐĂũ͕͟ĨƋ͘ϰ-5, 2 'ĂnjĞƚĂĞƵĚŝƚŝŵŝƚƚĞ:ĂƐŚƚĞŵWƵďůŝŬ͞/EdK^/ 2011 :ŽƵƌŶĂů͕͟ĚŝĐŝŽŶŝ^ƉĞĐŝĂů͕:ĂŶĂƌϮϬϭϰ͕ĨƋ͘ϴ͘ 88 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Fatos Çoçoli krijimin e politikave të shëndosha operative, që mund të përdoren në punën ĨŝŶĂŶĐŝĂƌĞƉƵďůŝŬĞĚŚĞŵŽŶĞƚĂƌĞ͟(3). e përditshme të audituesve, në kryerjen e Korniza e ISSAI-ve: detyrave të auditimit. Qëllimi i Korniza e ISSAI-ve përbëhet nga udhëzimeve është që të sigurojnë një standardet dhe udhëzimet e miratuara bazë për standardet dhe manualet për nga kongreset INCOSAI. ISSAI-t formojnë auditimin e sektorit publik, e cila mund të një hierarki me katër nivele. zbatohet nga SAI-t anëtare të INTOSAI-t. Niveli 1 ʹ Parimet Themeluese (Deklarata Çdo udhëzues ka një qellim të caktuar e Limës, ISSAI 1) zbatimi dhe mund të përshtatet në Deklarata e Limës bën thirrje për mënyrë të plotë ose të pjesshme, duke themelimin e Institucioneve Supreme të reflektuar rrethanat individuale të Auditimit efektive dhe jep udhëzime për juridiksionit të secilit SAI. rregullat e auditimit. Niveli 2 - Parakushtet për Funksionimin e Është e rëndësishme të theksohet se Institucioneve Supreme të Auditimit zbatimi i plotë i ISSAI-t kërkon perfshirjen (ISSAI-t 10-99) Parakushtet përmbajnë e strukturave drejtuese të SAI-t të deklaratat e INTOSAI-t për parakushtet e niveleve më të larta. Kur konsideron domosdoshme për funksionimin e duhur zbatimin e ISSAI-ve, menaxhimi i SAI-t dhe sjelljen profesionale te ISSAI-ve. Këto duhet të reflektojë në kuadër të përfshijnë parimet dhe udhëzimet për organizimit dhe të rregullojë planin kohor, pavarësinë, transparencën, si dhe nivelin e ambicies për situatën përgjegjshmërinë, etikën e SAI-ve, si dhe aktuale dhe burimet në dispozicion. kontrollin e cilësisë. Shtrirja dhe natyra e zbatimit të ISSAI-ve mund të ndryshojnë nga SAI në SAI, në Niveli 3 - Parimet Themelore të Auditimit varësi të mandatit të organizatës, mjedisit (ISSAI-t 100-999) ligjor, si dhe udhëzimeve të brendshme Parimet Themelore të Auditimit shprehin dhe mjeteve të auditimit të SAI-t. Për thelbin e auditimit të jashtëm të sektorit shembull, procesi i zbatimit do të publik. Ato përmbajnë deklarimet e ndryshojë, në varësi të faktit nëse SAI përbashkëta të anëtarëve të INTOSAI-t është duke punuar me auditimin për parimet profesionale të auditimit financiar, të përputhshmërisë apo të efektiv dhe të pavarur nga njësitë e performances, ose nëse një lloj auditimi sektorit publik. zbatohet për herë të parë në përputhje Niveli 4 - Udhëzimet e Auditimit (ISSAI-t me ISSAI-t. Kështu, KLSH po zbaton me 1000-5999) sukses ISSAI-t 3000 dhe 3100 për Udhezimet e Auditimit i përkthejnë Auditimin e Performancës, duke filluar parimet themelore të auditimit në nga tetori 2012, kohë kur themeloi udhëzime më specifike, të detajuara dhe Departamentin e Performancës. Gjate më shume se një viti e gjysëm që nga ajo 3 kohe, numri dhe cilësia e auditimeve të 'ĂnjĞƚĂĞƵĚŝƚŝŵŝƚƚĞ:ĂƐŚƚĞŵWƵďůŝŬ͞/EdK^/ :ŽƵƌŶĂů͕͟ĚŝĐŝŽŶŝ^ƉĞĐŝĂů͕:ĂŶĂƌϮϬϭϰ͕ĨƋ͘ϳ͘ performancës ne SAI-n tone është rritur dukshëm, me zbatimin e plotë të AUDITIMI PUBLIK 89

AUDITIMI PUBLIK Rëndësia e zbatimit me rigorizitet të standardeve të INTOSAI-t orientimeve te këtyre dy standardeve qeveria, shoqëria civile, etj.) do të fitonin ISSAI dhe me përkthimin dhe përshtatjen një besim ne rritje në punën e audituesve, ne shqip të Udhëzuesit për Auditimin e nëse këta përdorin standardet e pranuara Performancës(4), të përgatitur nga globalisht. Rezultatet dhe konkluzionet e Komisioni i Standardeve Profesionale auditimit, të kryera në përputhje me (PSC). ƐƚĂŶĚĂƌĚĞƚ/^^/͕ŵƵŶĚƚ͛ŝƋģŶĚƌŽũŶģĕĚŽ shqyrtimi të hollësishëm të jashtëm. Çfarë sigurojnë Transparenca e arritur duke përdorur ISSAI-t? këto standarde ISSAI, mjaft te njohura nga 1.Cilësinë organizatave e audituara dhe nga palët e Kryerja e auditimeve në përputhje me tjera të interesit, gjithashtu çon në rritjen standardet ISSAI të pranuara e besueshmërisë së rezultateve të ndërkombëtarisht, do të sigurojë një nivel auditimit. të caktuar të cilësisë dhe konsistencës në auditime. Të gjitha SAI-t përpiqen për të 3.Profesionalizmin fituar besimin e qytetarëve dhe të Standardet formojnë bazën për veprimtareve të tjerë (Parlamentit, profesionalizimin e audituesve dhe shoqërisë civile, etj.). Aplikimi i organizatave të auditimit, duke siguruar standardeve të pranuara një proces të strukturuar për punën e ndërkombëtarisht në auditime është një auditimit. Standarde e përbashkëta mund hap i rëndësishëm në drejtim të fitimit të të përmirësojnë mundësitë për këtij besimi. Një standard i lartë i cilësisë shkëmbimin e pikëpamjeve dhe përvojave do të reduktonte rrezikun e audituesit. profesionale, duke i kaluar kufijtë Besueshmëria e të gjitha organizatave të kombëtarë dhe sektorialë. Aktivitetet e auditimit suprem ndërtohet mbi cilësinë e përbashkëta të trajnimit dhe shkëmbimi i arritur në auditimet e tyre. përvojave do të ishin më të lehta, në Përdorimi i standardeve të pranuara në qoftë se audituesit aplikojnë të njëjtin nivel ndërkombëtar thjeshton krahasimin grup të standardeve profesionale. mes SAI-ve, nismat për sigurimin e Standardet ISSAI të pranuara globalisht komenteve të kolegëve (peer review), si sigurojnë gjithashtu një gjuhë të dhe shkëmbimin e përvojave të tjera te përbashkët në mes të audituesve të auditimit. Përdorimi i metodave të sektorit publik dhe privat në fushat e ngjashme të auditimit mund të frymëzojë përgjegjësive të ngjashme. Aplikimi i SAI-t për përmirësimin të vazhdueshëm. standardeve të pranuara globalisht do të 2.Besueshmërinë forconte profesionin e auditimit në Përdorimi i standardeve ISSAI të pranuara përgjithësi. globalisht do të forcojë besueshmërinë si Eksperienca e zbatimit te ISSAI-ve në të SAI-t ashtu dhe të audituesve të tij. Shqipëri ka treguar se KLSH dhe audituesit Veprimtarët e jashtëm (Parlamenti, e tij kanë fituar realisht shume në punën e tyre audituese. Vetë audituesit kanë rritur 4 Udhezuesi per Auditimin e Performances, njohuritë e tyre për auditimin dhe format Botim i KLSH, dhjetor 2012 e tij, nëpërmjet njohjes së standardeve 90 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Fatos Çoçoli

ISSAI, kanë fituar shprehi të reja pune, nevojshme për të gjitha nivelet e stafit siguri dhe besim në forcat e tyre. dhe menaxhimit. Argumentimi i gjetjeve dhe rekomandimeve te tyre është rritur, po Gjatë dy viteve të fundit (2012-2013), ashtu dhe vlerësimi nga ana e Kuvendit KLSH ka ndryshuar stilin e punës dhe të dhe e opinionit publik. drejtimit, duke u bazuar tërësisht në standardet ISSAI. Në baze të këtyre Çfarë duhet të kenë parasysh SAI-t kur standardeve, institucioni ka kryer zbatojnë ISSAI-t? procedura krejtësisht të reja dhe Është e rëndësishme të njihen sfidat me transparente të rekrutimit të stafit me të cilat përballet një SAI kur zbaton ISSAI- përvojë, trajnim shumë më efektiv dhe t. Këto sfida ndryshojnë në varësi të intensiv në kohë të stafit, si dhe ka nivelit të zhvillimit të SAI-t, kontekstit në ndryshuar strukturën organizative, duke e të cilin ai vepron, kërkesave ligjore, bërë më fleksibël dhe në dobi të trupës burimeve në dispozicion, duke përfshirë ĂƵĚŝƚƵĞƐĞ͘ďĂƚŝŵŝŝŶŝƐŵģƐ͞ϯŝ͟ƚģ//-t në personelin, burimet teknike dhe ato të KLSH ka gjetur jehonë të plotë, pasi financimit, si dhe ambicieve strategjike të institucioni ka ngritur një grup pune të institucionit. Nder sfidat kryesore po përberë nga auditues të trajnuar dhe që rendisim: fillimisht kanë punuar nën drejtimin dhe Ndryshimi në menaxhim këshillimin e ekspertëve të SIGMA-s.

Zbatimi i ISSAI-ve është një angazhim Angazhimi i stafit drejtues afatgjatë dhe menaxhimi ka nevojë për të Ashtu si për të gjitha proceset e tjera të përcaktuar një vizion për atë që duhet të ndryshimit brenda një organizate, zbatimi arrihet, për të vendosur objektiva për i ISSAI-ve ka nevojë për mbështetjen dhe zbatimin e tyre dhe për të siguruar përkushtimin e plotë të menaxhimit të angazhimin brenda organizatës si dhe në lartë të një SAI. Përfshirja e zbatimit të mesin e palëve kryesore të interesit. ISSAI-ve si një objektiv i veçantë në planin strategjik të SAI-t mund të ndihmojë në Zbatimi i standardeve të pranuara përkushtimin e stafit më të lartë të globalisht mund të kërkojë një qasje të institucionit dhe në mobilizimin e duhur bazuar në risk, e cila mund të çojë në të burimeve për të mbështetur zbatimin e ndryshim në metodat dhe proceset e ISSAI-ve. Ky objektiv në procesin e punës, të tilla si kërkesat e ndryshuara në planifikimit strategjik të SAI-t do të lidhje me kontrollin dhe sigurimin e sigurojë qe procesi i zbatimit merr cilësisë, marrja e dëshmive të auditimit, vëmendjen që meriton nga drejtuesit, qe përdorimi i teknikave të marrjes së është një proces i integruar dhe i mostrave, etj Këto ndryshime mund të koordinuar me aktivitete të tjera të ndikojnë në strukturën organizative, zhvillimit, si dhe që progresi monitorohet. sjelljen si dhe menaxhimin e organizatës. Si rezultat, ngritja e kapaciteteve dhe të KLSH në planin e tij strategjik 2013-2017 e mësuarit gjatë punës, do të jetë e ka si një nën-objektiv të plotë zbatimin e AUDITIMI PUBLIK 91

AUDITIMI PUBLIK Rëndësia e zbatimit me rigorizitet të standardeve të INTOSAI-t EŝƐŵģƐ ͞ϯŝ͟ Ŷģ ŬƵĂĚģƌ ƚģ ŽďũĞŬƚŝǀŝƚ ƚģ DG-Budget dhe SIGMA, përgatiti në fund rritjes së kapaciteteve audituese të te vitit 2012 dhe dorëzoi ne Kuvend një institucionit, duke vënë në jetë setin e draft të ri ligjor, ku përfshiheshin ŵũĞƚĞǀĞ ƚģ ƋƵĂũƚƵƌĂ ͞ŝd^͘͟ ďĂƚŝŵŝ ŝ auditimet e performancës dhe të ISSAI-ve respektive është nënkuptuar dhe teknologjisë së informacionit, si dhe bëhej theksuar shprehimisht në objektivin një referim i qartë i standardeve të strategjik të rritjes së numrit dhe cilësisë INTOSAI-t. së auditimeve të performancës, si dhe në Burimet e duhura atë të auditimit të teknologjisë së SAI-t janë gjithmonë të varura nga informacionit, krahas konsolidimit të disponueshmëria e stafit të kualifikuar auditimit financiar dhe atij të dhe kompetent. Prania e audituesve dhe përputhshmërisë. menaxherëve kompetentë bëhet edhe më e rëndësishme, kur futen në organizatë Kushtet e brendshme dhe të jashtme standardet e auditimit të pranuara globalisht ISSAI dhe jepen detyra të reja Pavarësisht nëse një SAI vendos për të auditimit, të cilat rrisin kërkesat për zbatimin e ISSAI-ve për auditimin organizimin. Për të siguruar që SAI e ka financiar, të përputhshmërisë apo të stafin e nevojshëm, mund të merren në performancës, organizata duhet të marrë konsideratë përmirësime në procesin e në konsideratë si kushtet e saj të rekrutimit dhe të arsimimit të brendshme, ashtu dhe ato të jashtme. vazhdueshëm profesional. Një masë Rëndësia e kushteve mund të ndryshojë tjetër e rëndësishme për të siguruar një në varësi të fushës së auditimit ku ISSAI-t zbatim të qëndrueshëm te ISSAI-ve është janë duke u zbatuar. Megjithatë, sistemet zhvillimi i metodave dhe forumeve për e kontabilitetit dhe menaxhimit financiar, ndarjen e përvojave brenda organizatës qasja në informacionet e nevojshme, dhe të mësuarit nga njëri-tjetri. Kur marrëdhëniet me Parlamentin dhe planifikon zbatimin e ISSAI-ve, menaxhimi aktorët e tjerë, si dhe kultura e auditimit i SAI-t duhet të sigurojë fondet e në vend dhe pranueshmëria dhe nevojshme në dispozicion. Çdo ndryshim zbatueshmeria e rekomandimeve të SAI-t, në një organizatë me zbatimin e ISSAI-ve, janë shumë të rëndësishme për suksesin e mund të ketë implikime fillestare zbatimit të ISSAI-ve. Këto kushte mund të ekonomike. Fondet kanë të bëjnë me ofrojnë mundësi apo kufizime të cilat do shpenzimet për trajnimin, rekrutimin, të ndikojnë në zbatim. Nëse SAI është mbështetje të jashtme, zhvillimin e duke konsideruar futjen e detyrave të reja manualeve dhe mjeteve të tjera, si dhe të auditimit, në përputhje me ISSAI-t, mbështetje teknike. është e rëndësishme për të siguruar që ky KLSH i ka pasur parasysh këto kërkesa SAI ka mandatin ligjor te kërkuar. gjatë dy viteve të fundit 2012-2013, kur ka rekrutuar rreth 9 përqind të stafit me KLSH, në zbatim të rekomandimeve të kualifikime post universitare dhe grada Progres Raporteve të Bashkimit Evropian, shkencore, ka kryer një proces intensiv në konsultim të ngushte dhe miratim nga kualifikimi gjatë punës, duke ofruar

92 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Fatos Çoçoli mundësitë për ngritjen në karrierë për K<ͬ/EdK^/ ͞WƌĂŬƚŝŬĂƚ ĞĨĞŬƚŝǀĞ ƚģ audituesit e motivuar dhe të talentuar, si bashkëpunimit mes SAI-ve dhe qytetareve dhe ka nxitur çertifikimin e stafit nga Ɖģƌ ƚģ ƌƌŝƚƵƌ ůůŽŐĂƌŝĚŚģŶŝĞŶ ƉƵďůŝŬĞ͕͟ strukturat ndërkombëtare çertifikuese Vjenë, 13-15 korrik 2011. për audituesit dhe nga IDI. Stafi ekzistues Botimi përkujtimor i SAI-ƚƚģƵƐƚƌŝƐģ͞ϮϱϬ është inkurajuar të marrë kualifikime të ǀũĞƚ'ũLJŬĂƚĂĞƵĚŝƚŝŵŝƚĞƵƐƚƌŝƐģ͕͟ϮϬϭϭ tjera post-universitare, të rëndësishme Marrëveshjet e Johanesburgut, INCOSAI për punën respektive audituese. Në XX, 2010. ndihmë të zbatimit të ISSAI-ve, KLSH ka Deklarata e Pekinit në INCOSAI XXI, tetor aplikuar dhe fituar një projekt binjakëzimi 2013 nga fondet IPA 2013 të BE-së me vlerë Gazeta e Auditimit të Jashtëm Publik 2.11 milion euro për rritjen e kapaciteteve ͞/EdK^/:ŽƵƌŶĂů͕͟ĚŝĐŝŽŶŝ^ƉĞĐŝĂů͕:ĂŶĂƌ audituese, i cili do të fillojë nga zbatimi në 2014 fund të vitit 2014. Strategjia e Zhvillimit e INTOSAI 2011- 2016, botim, viti 2011 Literatura e konsultuar: Strategjia e Zhvillimit e KLSH 2013-2017, Adresimi i Dr. Josef Moser, Sekretar i korrik 2013. Përgjithshëm i INTOSAI-t në Simpoziumin e 21- ƚĞ K<ͬ/EdK^/ ͞WƌĂŬƚŝŬĂƚ ĞĨĞŬƚŝǀĞ Fatos Çoçoli, Ekspert i Jashtëm në te bashkëpunimit mes SAI-ve dhe KLSH qytetareve për të rritur llogaridhënien ƉƵďůŝŬĞ͕͟sũĞnë, 13-15 korrik 2011.

Fjala e z. Jacek Jezierski, Ish-President i NIK, Poloni, në Simpoziumin e 21-të

AUDITIMI PUBLIK 93

AUDITIMI PUBLIK Rëndësia e zbatimit me rigorizitet të standardeve të INTOSAI-t

94 Nr.7, janar-prill 2014

PARIMI I PIRAMIDËS SË BARBARA MINTO LOGJIKA E TË MENDUARIT DHE TË SHKRUARIT

͘͘͘͞Eģ Ěŝƚģƚ Ğ ƐŽƚŵĞ͕ ĕĚŽ ĂƵĚŝƚƵĞƐ ŵŽĚĞƌŶ ƉĞƌĨŽƌŵĂŶĐĞ ƚƌĂũŶŽŚĞƚ Ɖģƌ ƚģ ŵģƐƵĂƌ

dhe aplikuar metodën e ĂƌďĂƌĂDŝŶƚŽ͕ƐĂƚģƚŚũĞƐŚƚģĂƋĞĚŚĞĞůĞŐĂŶƚĞ͘͘͘͟

Nga: Dr.Rinald Muça, KLSH

Hyrje Si mund ta bëni për vete audiencën interesi i audiencës, sukses, raport brenda një kohe të shkurtër? Si mund të auditimi, linja vertikale, logjika krijoni një histori intriguese me strukturë horizontale ůŽŐũŝŬĞ͕ ƚģ ƚŚũĞƐŚƚģ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ ŬƵƉƚƵĂƌ ĚŚĞ Disa fakte të lehtë për ta mbajtur mend? Nëse Le ta fillojmë me disa të vërteta mbi duhet të bindni të tjerët dhe koha në audiencën tonë: dispozicion është e limituar, si mund ta 1. Njerëzit nuk janë të interesuar të përballoni me sukses këtë sfidë? dëgjojnë gjëra që i dinë; Parimi i Piramidës është përgjigjja e 2. Nëse ajo që themi është interesante, duhur. Përpunuar nga Barbara Minto njerëzit fokusohen vetëm në ato që dhe publikuar nga McKinsey, Piramida mendojnë se Ɛ͛ĚŝŶģ͖ është një metodë në ndihmë të 3. Nëse dëgjojnë ndonjë gjë Ƌģ Ɛ͛ĚŝŶģ͕ studiuesve dhe konsulentëve për të njerëzit kanë maninë të bëjnë pyetje. strukturuar raportet dhe Duke nisur me një fjali që provokon tek rekomandimet e tyre. Në ditët e audienca diçka që nuk e dinë, sotme, çdo auditues modern automatikisht i bën ata të fillojnë nga performance trajnohet për ta mësuar dhe pyetjet. Pse?, Si?, Vërtet kështu është?, aplikuar këtë metodë, sa të thjeshtë aq etj, etj. Audienca mbahet e fokusuar edhe elegante. Le të tregojmë më poshtë duke gjeneruar një përgjigje për shkurtimisht se si funksionon Parimi i pyetjen e tyre. Është pikërisht dialogu Piramidës pyetje-përgjigje që garanton interesin e audiencës. Fjalë Kyçe : audiencë, parimi i piramidës,

AUDITIMI PUBLIK 95

AUDITIMI PUBLIK Editorial

Mbani gjithnjë parasysh se çdo çështje edhe pyetje pa vlerë - injorojini ato) mund të bëhet interesante për Mbani parasysh se audienca jo gjithnjë audiencën. E rëndësishme është që do të jetë dakort me ju. dëgjuesit/lexuesit të kenë një Historinë që do tregoni përgatiteni informacion të mjaftueshëm paraprak për paraprakisht duke e strukturuar nga çështjen në diskutim. Pra duhet të futesh pikëpamja hierarkike. ƉĂŬŶģ͞ůģŬƵƌģŶ͟ĞĂƵĚŝĞŶĐģƐƉģƌƚĂďģƌģ Një histori me linjë të qartë logjike e interesante temën si e mendojnë ata ŚŝĞƌĂƌŬŝŬĞ ģƐŚƚģ ŵģ Ğ ƚŚũĞƐŚƚģ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ këtë gjë?, me çfarë problemesh dhe kuptuar dhe më e ůĞŚƚģƉģƌƚ͛ƵŵďĂũƚƵƌ sfidash përballen në jetën e tyre? Kjo mend. njohje paraprake e interesit të Parimi Piramidal është një strukturë audiencës është vitale për suksesin e hierarkike që mbështetet në logjikën një raporti auditimi. vertikale dhe horizontale. Linja vertikale Pasi ngrihet një pyetje, përgjigja që përfaqëson rrjedhën e historisë (dialogun gjenerohet nga ju mund të jetë e pyetje-përgjigje), ndërsa linja horizontale padëgjuar më parë nga audienca dhe përfaqëson mënyrën e arsyetimit mund të ngrejë të tjera pyetje. Thjesht (argumentet logjikë). Le të vazhdojeni dialogun (qoftë edhe virtual), konkretizojmë sa më sipër me një derisa të arrini në një fazë ku nuk ka më shembull të thjeshtë. pyetje logjike (njerëzit shpeshherë bëjnë Linja vertikale Dialogu pyetje-përgjigje është logjika vertikale e Piramidës. Është e njëjtë me mënyrën se si lexojmë një libër apo artikull gazete, fjali-pas-fjalie. Ia nisim nga ideja kryesore, më pas ngremë një pyetje, i përgjigjemi asaj pyetjeje, dhe vazhdojmë kështu. Në figurën më poshtë tregohet një dialog pyetje-përgjigje përfaqësuar nga një strukturë hierarkike ose vertikale.

96 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Dr.Rinald Muça

Figura më sipër është thjesht një shembull. Mbani mend, lexuesi/dëgjuesi jo gjithnjë do të jetë dakort me versionin tuaj të historisë. Gjëja më e rëndësishme është që argumentimi juaj të jetë i strukturuar rrjedhshëm dhe të fillojë vetëm pasi të jetë formuluar një pyetje logjike mbi çështjen në diskutim. Në një dialog real, pra në praninë fizike të një grupi ĚģŐũƵĞƐŝƐŚ͕ŵƵŶĚƚģŶĚģƌǀĞƉƌŽŶŝŵĞĂƵĚŝĞŶĐģŶĚŚĞƚ͛ŝƵŬģƌŬŽŶŝĂƚLJƌĞƚģĨŽƌŵƵůŽũŶģƉLJĞƚũĞŶ kryesore. Sigurisht, ju duhet të jeni të parapërgatitur për pyetjet e mundshme dhe, edhe nëse nuk e keni parashikuar pyetjen e sugjeruar nga audienca, duhet ta zotëroni ĕģƐŚƚũĞŶĚŚĞƚ͛ŝũĞƉŶŝƉģƌŐũŝŐũĞƚģmundshme pyetjes së ngritur. Logjika horizontale Nëse nisim një dialog pyetje-përgjigje, përgjigja jonë bazohet shpesh në një seri pohimesh. Këto pohime mund të jenë deduktive ose induktive. Për shembull : Të dyja mënyrat e të menduarit janë ok. Ka secila avantazhet dhe disavantazhet e veta. Gjëja më e rëndësishme është struktura dhe një rregull i brendshëm logjik. Mos harroni se suksesi qëndron tek detajet. Ta kuptosh Parimin Piramidal është një gjë, ta aplikosh është sfidë më vete.

Arsyetim deduktiv:

Arsyetim induktiv:

Pjesa prezantuese 1. Situata;

Është e vështirë të nisësh një dialog pyetje- 2. Problemi / komplikacioni përgjigje nga hiçi. Duhet të prezantojmë 3. Pyetja Ŷũģ ŬŽŶƚĞŬƐƚ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ ƐŝŐƵƌƵĂƌ ƐĞ ĚģŐũƵĞƐŝ 4. Përgjigjja është i interesuar. Mos ŚĂƌƌŽŶŝ͗ ͞sĞƚģŵ Duke filluar me një ilustrim të situatës, nëse është interesante, njerëzit do në fakt ne përcaktojmë koordinatat në ƉģƌƉŝƋĞŶ ƚģ ŬƵƉƚŽũŶģ ĕĨĂƌģ ŶƵŬ ĚŝŶģ͘͟ <ũŽ kohë dhe hapësirë për lexuesin tonë. është mëse normale ... të gjithë duam të Sugjerohet një kohë dhe hapësirë tek e cila zbulojmë gjëra që kanë rëndësi për ne. dëgjuesi ka ndikim ose lidhjeKomplikacioni Struktura e prezantimit është si vijon: tregon se ku qëndron problemi, duke

AUDITIMI PUBLIK 97

AUDITIMI PUBLIK Parimi i piramidës së Barbara Minto logjika e të menduarit dhe të shkruarit krijuar kështu një tension përmes auditime performance, nuk e perceptuan shpalosjes së një çështjeje të rëndësishme. siç duhet sfidën e madhe që iu ngarkua Tensioni nënkupton një sens të caktuar dhe nuk u përshtatën me stilin e lidershipit emergjence ose intrige për të dëgjuar dhe llojin e ri të auditimit. dhe/ose vepruar. Pyetja: A ka ardhur koha që të ndryshohet Mbi këtë problem pozojmë një pyetje. Kjo stili i lidershipit? është pyetja madhore fillestare, që do Përgjigjja: Le të flasim pak për kulturën e ndezë debatin pyetje-përgjigje. Pyetja është punës në KLSH. motori kryesor i historisë që po tregojmë dhe përgjigja do të jetë timoni i saj. Në këtë shembull, ideja kryesore e historisë që do tregohet apo shkruhet Për shembull: ģƐŚƚģ͞ŬƵůƚƵƌĂĞƉƵŶģƐŶģ<>^,͘͟ŝĂůŽŐƵ Situata: Kontrolli i Lartë i Shtetit themeloi pyetje-përgjigje që do të vijojë duhet të në 2012 Departamentin e Performancës, mbështetet në të gjitha llojet e pyetjeve me synimin që krahas rolit tradicional të që mund të lindin në mendjen e korrektimit të shkeljeve të konstatuara në audiencës si ĨũĂůĂ ǀũĞŶ͗ ͞ ŬĂ ŬƵůƚƵƌģ administratën publike, pasi ato kishin pune KLSH-ũĂ͍͕͟ ͞ŝůĂƚ ũĂŶģ ǀůĞƌĂƚ ŶĚŽĚŚƵƌ͕ƉģƌŵĞƐƉĞŶĂůŝnjŝŵŝƚ͕ƚ͛ŝƉĂƌĂƉƌŝŶƚĞ ŝŶƐƚŝƚƵĐŝŽŶĂůĞ͍͕͟͞ŝŵƉŽŶŽŚĞŶŬģƚŽǀůĞƌĂ mundësisë së ndodhjes së këtyre shkeljeve ŶũģƐŽũƉģƌƚģŐũŝƚŚģ͍͕͟Ğƚũ͕etj. dhe të zgjeronte fokusin auditues, duke Çdo pyetje duhet të gjejë përgjigje dhe audituar performancën e rezultateve dhe duhet të gjenerojë një set pasues proceseve dhe duke i korrektuar ato pyetjesh. Në fund duhet të ketë një përmes këshillimit. konkluzion. Të gjitha së bashku, pyetjet Problemi: Audituesit e angazhuar në këtë dhe përgjigjet duhet të jenë reciprokisht departament nuk kishin kryer më parë përjashtimore dhe tërësisht shteruese të çështjes në diskutim. Në figurën më

poshtë tregohet linja e historisë sipas Parimit Piramidal

98 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Dr.Rinald Muça

Konkluzion ndodhur nga detajet specifike të si dhe pse Çështja nuk është vetëm tek tregimi apo ndodhi. shkrimi i një historie të mirë. Të kuptosh Ky stil të shkruari kontraston me stilin mënyrën si funksionon truri njerëzor, ky kronologjik që përdoret në letërsinë është suksesi madhor i një referuesi. artistike, ku një histori tregohet në rend Njerëzit e humbasin interesin ndaj një të njëpasnjëshëm sikurse ndodhin historie të pastrukturuar bukur e me ngjarjet. Dallimi madhor midis Piramidës kujdes dhe për fat të keq kjo ndodh së Mintos dhe strukturës inverse piramidale shpesh. Nëse aplikoni siç duhet Parimin ka të bëjë me faktin që e para prezanton ide Piramidal, historia që do të tregoni do dhe konkluzione që mbështeten në analizë të ketë koherencë dhe konsistencë. dhe argumentim logjik, ndërsa e dyta përdoret për të raportuar faktet në një Shënim format tipik gazetaresk. Jini të kujdesshëm ndaj ngatërresave që mund të lindin midis Parimit Piramidal të Dr. Rinald Muça, Barbara Minto dhe strukturës inverse Drejtor i Departamentit të Performancës piramidale të të raportuarit. Në lëmin e KLSH gazetarisë, struktura inverse piramidale e të shkruarit i referohet raportimit të lajmeve duke u nisur nga materialet më të rëndësishme tek ato më pak të rëndësishme, duke e ndarë atë që ka

AUDITIMI PUBLIK 99

AUDITIMI PUBLIK Parimi i piramidës së Barbara Minto logjika e të menduarit dhe të shkruarit

100 Nr.7, janar-prill 2014

MBYLLJA E HENDEKUT TË PËRGJEGJËSISË: AGJENCITË E AUDITIMIT SI PARTNERË DHE KËSHILLTARË TË PARLAMENTEVE NË MBIKËQYRJEN E PROCESIT TË BUXHETIMIT

Eksperienca e vazhdueshme tregon se çdo njeri i veshur me pushtet ka tendencë të ĂďƵnjŽũģ ŵĞ ƚģ͙ ģƐŚƚģ Ğ ŶĞǀŽũƐŚŵĞ Ɖģƌ ǀĞƚģ ŶĂƚLJƌģŶ Ğ ŐũģƌĂǀĞ Ƌģ ƉƵƐŚƚĞƚŝ ƚģ kontrollohet. Charles de Montesquieu, Shpirti i ligjeve, 1748: XI, 4

Nga Carlos Santiso buxhetore. Në të vërtetë kjo lidhje shpesh nuk është aq efektive sa do

duhet të jetë për shumë arsye, dhe

Hyrje: Përse ka rëndësi? ŬŽŶƚƌŝďƵŽŶ Ŷģ ƚŚĞůůŝŵŝŶ Ğ ͞ŚĞŶĚĞŬƵƚ të përgjeŐũģƐŝƐģ͟ Ŷģ ŵĞŶĂdžŚŝŵŝŶ Ğ Parlamentet dhe agjencitë e auditimit financave publike. Ky hendek është kanë një rol kritik dhe plotësues në ngulitur më gjerë në politikat mbikëqyrjen e procesit të buxhetimit ekonomike të procesit të buxhetimit, dhe në forcimin e përgjegjësisë menaxhimin e shpenzimeve publike qeveritare. Megjithatë, lidhja dhe dobësinë e institucioneve që ndërmjet parlamenteve dhe agjencive mbartin përgjegjësisë për buxhetin. të auditimit është një nga lidhjet më të Lidhja ndërmjet parlamenteve dhe dobëta në zinxhirin e përgjegjësive të procesit të buxhetimit. Ka një hendek ĂŐũĞŶĐŝǀĞƚģĂƵĚŝƚŝŵŝƚƉģƌďģŶŶũģ͞ƉŝŬģ të rëndësishëm ndërmjet efektivitetit ŬƌŝƚŝŬĞ͟ Ŷģ ŵĂƌƌģĚŚģŶŝĞƚ ŶĚģƌŵũĞƚ ekzekutivit dhe legjislativit në potencial dhe aktual të kësaj lidhjeje mbikëqyrjen e shpenzimeve publike. kritike në arkitekturën e institucioneve

AUDITIMI PUBLIK 101

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë

Roli i parlamenteve në procesin e rritjen e aftësive mbikëqyrëse ndaj buxhetimit është i mbushur me buxhetit dhe kapacitetit të tyre për të polemika dhe gradualisht nga mbajtur qeverinë nën mbikëqyrje për konsensusi ka dalë se përgjegjësia sasinë e shpenzimeve publike (më fiskale e ankorimit kërkon fuqi shumë në drejtim ex-post sesa në ex- kufizuese dhe buxhetore të ante). parlamenteve (von Hagen 1992; Si pjesë e trendit global për të forcuar Santiso 2008; Stapenhurst 2008). përgjegjësinë e institucioneve në Buxhetimi legjislativ shënjohet nga një procesin e buxhetimit në të shkuarën dilemë kolektiv veprime, e quajtur e afërt, konstatohet një interes i ƐŚƉĞƐŚ Ɛŝ ƐĨŝĚĂ Ğ ͞ƉŝƐŚŝŶģƐ Ɛģ shtuar i kontributit të agjencive të zakons ŚŵĞ͘͟ dĞŬ ƉĂƌůĂŵĞŶƚĂƌģ ƚģ auditimit për përmirësimin e veçantë vihet re një mungesë në transparencës dhe performancës së nxitjen e përvetësimit të njohurive qeverisë (Noussi 2012; Santiso 2009). mbi detyrimet buxhetore, të cilat Agjencitë e auditimit janë aktorë kanë tendencë të taksojnë më pak dhe kryesorë në arkitekturën e të shpenzojnë më shumë. Prandaj mbikëqyrjes së buxhetit dhe më mund të argumentojmë se shumë konkretisht në sistemin e kontrolleve procese hierarkike buxhetore të dhe bilanceve të menaxhimit të dominuara nga ekzekutivi dhe të financave publike. Ata janë të kontrolluara nga ministritë e financave ngarkuar me promovimin kanë tendencë të jenë më të transparencës, eficiencës, efektivitetit përgjegjshme nga ana fiskale. dhe një përgjegjësie më të madhe për Megjithatë diskrecioni i tepruar administrimin publik të të ardhurave. buxhetor i qeverive, mbart rreziqe Qëllimi i tyre është të mbikëqyrin dhe nuk është garanci përkundrejt menaxhimin e financave publike dhe mospërgjegjësisë fiskale ose të mbajnë qeverinë në kontroll për mostransparencës. Ky ndërgjegjësim rezultatet e arritura cdhemënyrën se ka çuar në ridimensionimin e rolit të si ajo menaxhon burimet publike. parlamenteve në kontrollin e qeverisë. Mbikëqyrja arrihet nëpërmjet: Në dekadat e fundit, parlamentet janë përpjekur të rifitojnë një ndikim më të - Auditimit të pajtueshmërisë- këto madh në procesin e buxhetimit, auditime certifikojnë ligjshmërinë e (Schick 2008; Wehner 2006), jo aq shpenzimeve publike, shumë sa për të rritur fuqitë e tyre - Aditimit financiar- këto auditime buxhetore, por për të forcuar vërtetojë qasjen e shpenzimeve kapacitetin e tyre për të dominuar publike me buxhetin e aprovuar nga pushtin buxhetore në mënyrë që të parlamenti; jenë më efektiv. (Santiso 2006, 2004). - Auditimit të performancës- këto Roli më aktiv i parlamenteve në auditime ata vlerësojnë vlerën e procesin e buxhetit është fokusuar në parasë ʹ eficiencën, efektivitetin dhe

102 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso ekonomicitetin e shpenzimeve publike agjencitë e auditimit janë partnerë dhe më gjerësisht performancën e kritikë dhe këshilltarë të parlamenteve qeverisë në implementimin e në mbikëqyrjen e buxhetit dhe në politikave publike. mbajtjen e qeverive në kontroll, por tregon se bashkëpunimi ndërmjet Gjithnjë e më shumë, agjencitë e parlamenteve dhe institucioneve të auditimit e kanë zhvendosur fokusin e auditimit nuk janë aq efektive sa tyre tek qasja e ekzekutivit me duhet të jenë për shkak të kufizimeve legjislacionin financiar dhe zbatimin e të kapacitetit teknik dhe stimulimit buxhetit, duke vendosur theksin tek politik të ekonomisë. Më gjerësisht, ky vlera e parasë dhe performanca e kapitull argumenton se efektiviteti i qeverisë në menaxhimin e burimeve sistemit të kontrollit dhe bilancit në publike dhe implementimin e buxhetimin publik, bazohet jo vetëm politikave publike. Ky ndryshim sjell në efektivitetin dhe përgjegjësinë e lëvizjen nga roli mbikëqyrës, në institucioneve publike por në marrjen e më shumë funksioneve efektivitetin e bashkëpunimit këshilluese si p.sh në rekomandimin e funksionale ndërmjet tyre. përmirësimeve praktike për implementimin e politikave publike. Një lidhje kritike: Si duhet të Eģ ƚģ ǀģƌƚĞƚģ Ƌģ ŬĂ Ŷũģ ͞ŚĞŶĚĞŬ ƚģ funksionojë? ƌģŶĚģƐŝƐŚģŵŝŵƉůĞŵĞŶƚŝŵŝ͟ŶĚģƌŵũĞƚ Vëzhgimi i kujdesshëm e bën politikave publike të miratuara nga qeverisjen në të mirë. - Robin Cook, qeveria dhe implementimin e tyre 2001 efektiv nga burokracia, të cilën agjensitë e auditimit mund ta përdorin Literatura e politikave ekonomike na si urë lidhëse. siguron njohuri të vlefshme në konceptimin e rolit dhe funksioneve të Ky kapitull vlerëson lidhjet ndërmjet agjencive të auditit dhe faktorët që parlamenteve dhe institucioneve të ndikojnë në efektivitetit të tyre auditimit në mbikëqyrjen e (Santiso 2009). Literatura dhe shpenzimeve publike dhe forcimin e praktikat e auditit të jashtëm të përgjegjësive qeveritare. Ai vlerëson financave publike përmendin dy faktorët kritikë që pengojnë ose faktorë kritikë që ndikojnë në mundësojnë efektivitetin e këtij efektivitetin e agjencive të auditimit: bashkimi dhe analizon se si funksionon shkallën e pavarësisë dhe intensitetin aktualisht kjo marrëdhënie, si duhet përgjegjshmërisë së funksioneve të të funksionojë faktikisht dhe se si mud tyre. Parimet e deklaratës së Lima të të përmirësohet. Ky kapitull fokusohet vitit 1977 dhe deklarata e Meksikës e në proceset kryesore si: vlerësimin e vitit 2007 nënvizojnë rëndësinë e cilësisë së bashkëpunimit, në veçanti pavarësisë së institucioneve të në procesin shkarkimit të qeverisë dhe auditimit për të përforcuar efektivisht ndjekjen e rekomandimeve pas përgjegjësitë e tyre të mbikëqyrjes. gjetjeve në auditim. Ai argumenton se

AUDITIMI PUBLIK 103

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë

Kjo pavarësi kërkon ekzistencën e një të ekzekutivit për të shfrytëzuar strukture të përshtatshme efektivisht punën e tyre. kushtetuese, të parashikuar me ligj, si - Marrëdhënia me parlamentin. Kjo dhe një kornizë ligjore që garanton kërkon veprime bashkërenduese dhe kredibilitetin dhe paanshmërinë e efektive me parlamentin dhe audituesve të jashtëm, sigurinë e komitetet parlamentare, të cilat ruajtjes së imunitetin ligjor në ndjekin zbatimin e rekomandimeve të kryerjen detyrave të ngarkuara si dhe bëra nga institucioni auditues për të autonominë financiare, menaxheriale mbajtur nën kontroll ekzekutivin. dhe administrative të agjencisë së auditimit, duke përfshirë këtu një - Marrëdhëniet me shoqërinë civile akses të pakufizuar në informacionin dhe institucione të tjera. Eksperienca qeveritar dhe autonominë e tyre në ka treguar rëndësinë e raportimin dhe publikimin e marrëdhënieve me institucionet të rezultateve të auditimit. tilla si komisionet e anti-korrupsionit dhe krimit financiar, shoqërinë civile, Megjithatë, efektiviteti i agjencive të median dhe qytetarë për publikimin auditimit varet nga zhdërvjelltësia e e gjetjeve të auditimit pasi kjo lidhjeve të tyre funksionale me përmirëson kërkesën për transparencë komponentët e tjerë në arkitekturën e dhe përgjegjësi. menaxhimit financiar publik. >ŝƚĞƌĂƚƵƌĂ ŵďŝ ͞ĚĞŵŽŬƌĂĐŝŶģ Megjithatë, ky rrjet marrëdhëniesh ĚĞůĞŐƵĞƐĞ͟ ;K͛ŽŶŶĞůů ϭϵϵϰͿ ĚŚĞ varet nga natyra e regjimit politik ͞ƉģƌŐũĞŐũƐŚŵģƌŝƐģ ŚŽƌŝnjŽŶƚĂůĞ͟ (demokratik apo autokratik), natyra e ;K͛ŽŶŶĞůů ϭϵϵϵ͕ ϭϵϵϴͿ ƚŚĞŬƐŽŶ sistemit politik (presidencial apo rëndësinë e varësisë së ndërsjellët në parlamentar) dhe cilësia e përgjegjshmërinë e institucioneve si demokracisë (demokraci liberale ose pjesë e sistemit të kontrolleve dhe jo liberale) (Zakaria 1997). Ka dy bilancit. Si i tillë, efektiviteti i kontroversa në teorinë dhe praktikën institucionit të auditimit është pjesë e e përgjegjshmërisë së agjencive të efektivitetit të lidhjeve funksionale auditimit. Ato përqendrohen në faktin me aktorë të tjerë buxhetorë. nëse agjencitë e auditimit janë të pavarura ose autonome dhe nëse ato - Marrëdhënia me qeverinë. Për të janë institucione mbikëqyrëse apo qenë efektive, agjensitë e auditimit institucione përgjegjësie (Santiso duhet të zhvillojë një marrëdhënie 2009). eficiente dhe konstruktive me ministritë që janë përgjegjëse për tu Arsyetimi i parë në këtë debat është përgjigjur për gjetjet e auditimit dhe se pavarësia e agjencive të auditimit implementimin e masave korrigjuese. duhet të afrohet më shumë në terma Ato gjithashtu duhet të relative sesa në terma absolute. Më bashkëpunojnë me kontrollin e shumë sesa një çështje principi, ajo brendshëm dhe sistemet e auditimit duhet të jetë çështje efektiviteti.

104 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso

Pyetja kyçe nuk është nëse agjencitë e Ğ ƉĂǀĂƌƵƌĂ ĨŝƐŬĂůĞ͟ ;<ŽƉŝƐ ϮϬϭϭͿ͕ auditimit duhet të jenë krejtësisht të agjencitë e të ardhurave (Taliercio ƉĂǀĂƌƵƌĂ Ɛŝ ͞ŝƐŚƵũ ĞĨĞŬƚŝǀŝƚĞƚŝ͟ ;ǀĂŶƐ 2004), bankat qendrore, (Boylan 2001) 1995) apo se sa pavarësi është e dhe disa zyra legjislative buxhetore ŵũĂĨƚƵĞƐŚŵĞĚŚĞƐĞƐĂ͞ƐŚƵŵģ͟ŵƵŶĚ (Johnson &Stapenhurst 2007). të jetë shumë. Qasje të ndryshme Megjithatë agjensitë e auditimit janë theksojnë përcaktime të ndryshme të pjesë e në arkitekturës së shtetit dhe pavarësisë, shkallët e lirisë dhe e sistemit të kontrolleve dhe veçoritë e pavarësisë (politike, bilanceve të buxhetimit publik. kushtetuese, financiare dhe Prandaj, arsyetimi më kritik nuk është administrative). Sipas përcaktimit thjesht mbi pavarësinë absolute, por standard të Fjalorit të Oxfordit, një më shumë mbi paanshmërinë e institucion është i pavarur nëse është i auditimit të jashtëm dhe pavarësinë çliruar nga kontrolli i jashtëm, nuk nga ndërhyrjet qeveritare. varet nga një autoritet tjetër dhe nuk Në literaturën e politikave ekonomike, është i ndikuar nga të tjerët. Me fjalë bashkëpunimi institucional dhe të tjera, një institucion është i pavarur funksional ndërmjet institucioneve të nëse është i çliruar nga kontrolli dhe auditimit dhe parlamenteve është ndikimi i institucioneve të tjera dhe analizuar shpesh nëpërmjet strukturës funksionon si një njësi me burime të Ɛģ ͞ĂŐũĞŶƚŝƚ ŬƌLJĞƐŽƌ͘͟ ŐũĞŶĐŝƚģ Ğ pavarura financiare. 1 ĂƵĚŝƚŝŵŝƚũĂŶģŬŽŶĐĞƉƚƵĂƌƐŝ͞ĂŐũĞŶƚģ͟ <ŽŶĐĞƉƚŝ ŝ ͞ĂƵƚŽŶŽŵŝƐģ Ɛģ ŬƵůƚŝǀƵĂƌ͟ të parlamenteve, duke ndihmuar (Evans 1995) marrë nga literatura ͞ĞƉƌŽƌģƚ Ğ ƚLJƌĞ͟ Ŷģ njǀŽŐģůŝŵŝŶ Ğ institucionale është i vlefshme për të asimetrive të informacionit për të konceptuar vendin e agjencive të mbikëqyrur më mirë qeverinë. Si të auditimit në arkitekturën e shtetit. Pa tilla agjencitë e auditimit janë një dyshim, agjensitë e auditimit duhet të hallkë kritike në marrëdhëniet ũĞŶģƉŽĂƋĂƵƚŽŶŽŵĞƐĂ͞ŝŶƐƚŝƚƵĐŝŽŶĞƚ ndërmjet degëve ekzekutive dhe legjislative të qeverisë për menaxhimin e buxhetit. "Struktura e 1 Në teorinë e probabilitetit, për të thënë që agjentit kryesor" thekson dy ngjarje janë të pavarura (në mënyrë marrëdhënien simbiotike ndërmjet statistikore të pavarura, shumë pak ose agjencive të auditimit dhe absolutisht të pavarura) do të thotë se parlamenteve në mbikëqyrjen e përhapja e njërës nuk ndikon mundësinë e qeverisë, efektiviteti i të cilit është tjetrës. Në mënyrë të ngjashme, dy ndryshore pjesë e cilësisë së bashkëpunimit të rastësishme janë të pavarura nëse vlera e ŶĚģƌŵũĞƚ͞ĂŐũĞŶƚŝƚ͟ĚŚĞ͞ĞƉƌŽƌŝƚ͘͟<ũŽ vlerësuar e njërës nuk ndikon në mundësinë e është arsyeja përse unë i referohem shpërndarjes së tjetrës. (Russell&Norvig Institucioneve Aupreme të Auditimit 2002). si agjenci autonome audimi (Santiso 2009). Ata duhet të jenë të paanshme,

AUDITIMI PUBLIK 105

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë të afta dhe kompetente, por ata përdorur sanksionet mbi të. Në një gjithashtu të përfshira në mbikëqyrjen sistem demokratik të kontrolleve dhe më të gjerë të buxhetit dhe sistemeve bilanceve të institucionalizuara, vetëm të kontrolleve dhe bilanceve. një fuqi shtetërore mund të imponojë llogaridhënien e një "fuqie" tjetër Nëse institucionet e auditimit duhet të shtetërore. Tre pushtetet janë jenë vërtetë efektive, ato shumë rrallë ekzekutivi, legjislativi dhe gjyqësori. mund të funksionojnë të izoluara. Në këtë trekëndësh pushtetesh K͛ŽŶŶĞůů ;ϭϵϵϵ͖ ϯϵͿ ŶģŶǀŝnjŽŶ  ƐĞ demokratike, agjencitë e auditimit ͞ƉģƌŐũĞŐũģƐŝĂ ĞĨĞŬƚŝǀĞ ŚŽƌŝnjŽŶƚĂůĞ ŶƵŬ kanë nevojë të mbështeten në një nga është produkt i agjencive të izoluara këto pushtete, për të mbikëqyrur por i bashkëpunimit institucional. Në veprimet e qeverisë dhe për ta veçanti, efektiviteti i tyre varet mbajtur atë në kontroll. Kjo është gjykatat dhe legjislaturat të cilat arsyeja përse agjencitë e auditimit ndikojnë në rritjen e rritur janë institucionalisht të lidhura ose me ƉģƌŐũĞŐũƐŚŵģƌŝƐģƐģƋĞǀĞƌŝƐģ͘͟EŐĂŬũŽ pushtetin gjyqësor ose me atë perspektivë, ka ose duhet të ketë një legjislativ, duke qenë të pavarura nga marrëdhënie simbiotike ndërmjet ekzekutivi. Si i tillë mandati i tyre institucioneve të auditimit dhe kryesore, kontributi dhe funksionet parlamenteve dhe dështimet në për mbikëqyrjen e qeverisë është në menaxhimin financiar publik i njëfarë mënyre në ndihmë të një adresohen dështimit të kësaj pushteti tjetër me autoritetin për ti marrëdhënie. Me fjalë të tjera, këto dy imponuar qeverisë2. Si të tilla institucione janë shumë më efektive kur bashkëpunojnë sesa kur veprojnë të izoluara. (Santiso 2009). 2 Ka një tjetër dallim të rëndësishëm ndërmjet përgjegjësisë manaxheriale dhe Arsyetimi i dytë lidhet me funksionet ƉŽůŝƚŝŬĞ͗͞ƉģƌŐũĞŐũģƐŝĂƉŽůŝƚŝŬĞƉģƌĨƐŚŝŶ themelore të agjencive të auditimit bërjen përgjegjëse të atyre zyrave publike dhe kompetencat e parashikuara me për performancën dhe vendime e marra, ligj për të kontrolluar ekzekutivin. Në ndërkohë që përgjegjësia manaxheriale të vërtetë ka disa polemika për faktin, përfshin më shumë aspektet teknike të nëse agjencitë e auditimit janë përgjegũģƐŝƐģĂĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝǀĞĚŚĞĨŝƐŬĂůĞ͟ institucione në zbatimit të të drejtës e (Newell&Bellour 2002:6). Ndërkohë që tyre për të ushtruar kontroll përgjegjësia manaxheriale është pjesë e ose agjenci mbikëqyrjeje që kërkojnë procesit të delegacionit burokratik, Ŷũģ ͞ĞƉƌŽƌ͟ Ɖģƌ ƚŝ ŝŵƉŽŶƵĂƌ ƋĞǀĞƌŝƐģ përgjegjësia politike është e skalitur në llogaridhënien. Një veçori e procesin e delegimit legjislativ. Megjithatë, dallueshme e një institucioni përgjegjësia manaxheriale është shpesh e mbikëqyrës është aftësia e tij për të paefektshme kur mungon përgjegjësisë evidentuar përgjegjësitë një politike. institucioni shtetëror dhe duke

106 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso agjencitë e auditimit janë agjenci (Santiso 2009; Stapenhurst&Titsworth mbikëqyrëse më shumë sesa 2001). institucione përgjegjësie. - Modeli monokratik ose modeli Këta dy faktorë nxjerrin në pah Westminster është ai i një agjencie bashkëpunimin institucional midis auditimi monokratike e drejtuar nga agjencive të auditimit dhe një auditues i përgjithshëm ose parlamenteve për të mbyllur president dhe e cila funksionon si një ͞ŚĞŶĚĞŬƵŶ Ğ ƉģƌŐũĞŐũģƐŝƐģ͘͟ Eģ institucion ndihmës për parlamentin, sistemet demokratike të qeverisjes, ka duke qenë se ka autonomi të një dallim të rëndësishëm ndërmjet mjaftueshme. Institucionet e auditit mbikëqyrjes financiare nga agjencitë e që funksionojnë sipas këtij modeli auditimit dhe përgjegjësisë politike fokusohen më shumë në auditimin ex- ndaj parlamentet. Agjencitë e post sesa në kontrollin ex-ante dhe auditimit janë agjenci mbikëqyrjeje, të vënë theksin më shumë tek auditimi cilat duhet të kenë autonomi të financiar dhe i performancës se sa tek mjaftueshme, për të imponuar auditimi i pajtueshmërisë. Auditimet llogaridhënien e qeverisë. Si të tilla që ato kryejnë, përpiqen më shumë të ato duhet të kenë marrëdhënie korrigjojnë sesa të penalizojnë. Ky simbiotike dhe sinergjike me model është i përhapur në shumë parlamentin. vende të Commonwealth-it, vende Anglofone të Saharasë së Jugut dhe në Në të vërtetë, në modelet për disa nga vendet Latino-Amerikane. organizimin dhe funksionet e auditimit të jashtëm ka ose një - Modeli gjyqësor ose Modeli bashkëpunim institucional ose Napoleonik është ai i një gjykate bashkëpunim funksional ndërmjet kolegjiale audituesish ose gjykate agjencive të auditimit dhe llogarish, të pajisura me kompetenca parlamenteve. Mandatet e agjencive gjyqësore në çështjet administrative, të auditimit reflektojnë e traditave që shpesh veprojnë si gjykata kushtetuese, ligjore, financiare dhe administrative. Karakteristikat dhe politike të vendeve. Ndryshimet funksionet pothuaj gjyqësore të këtij konstatohen në sistemet e modeli i japin më shumë përparësi manaxhimit financiar publik dhe në auditimit të ligjësisë dhe atyre funksionet e auditimit të jashtëm. financiare se sa financiare e Tipologjitë standarde të agjencive të auditimeve të performancës. Lidhjet auditimit i klasifikojnë ato sipas me legjislativin janë më të dobëta sesa tipareve institucionale dhe në modelin monokratik. Edhe lidhjet funksioneve të tyre, ku përfshihen tre me sistemin e drejtësisë janë të modele: (i) modeli monokratik (ii) paqarta. Vendet që zbatojnë të modeli gjyqësor dhe (iii) modeli me drejtën romake në Evropë, Amerikën bord drejtues ose me organ kolegjial. Latine,vendet Frankofone dhe vendet

AUDITIMI PUBLIK 107

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë ish koloni të Portogalisë në Saharanë gjetjet e auditimit në nënkomitet, më e jugut ndjekin këtë model. pas marrin vendime mbi buxhetin që vjen në komitetin e buxhetit. Kjo lidhje - Modeli me bord drejtues ose me është më e dobët në parlamentet me organ kolegjial është një hibrid komitete të ndryshme për auditimin institucional. Këto janë agjenci me dhe buxhetimin ose më keq, në vendimmarrje kolegjiale të ngjashme parlamentet që nuk kanë fare me ato të gjykatave, drejtuar nga një komitete për auditimin3. bord audituesish, të cilët nuk kanë autoritet juridiksional ose fuqi Në Mbretërinë e Bashkuar dhe në gjyqësore. Agjensitë e auditimit që shumicën e sistemeve parlamentare të veprojnë sipas këtij modeli, pas Commonwealth-it që ndjekin modelin auditimit japin opinionet e tyre para monokratik, Komiteti i Llogarive legjislativit mbi besueshmërinë dhe Publike është i kryesuar nga opozita ndershmërinë e veprimtarive të dhe është një nga komitetet ekzekutivit. Shumë vende të Evropës parlamentare më me ndikim (McGee Veriore, shumica e vendeve aziatike 2002; Wehner 2003). Në sistemet dhe disa vende Latino-Amerikane si presidenciale të qeverisjes dhe në ato p.sh Argjentina e ndjekin këtë model. vende që ndjekin modelin e gjykatave të llogarive, një nën komitet i Të tre modelet kanë diçka të komitetit të financave dhe buxhetit, përbashkët: pavarësinë e tyre ka në ngarkim marrëdhëniet me institucionale nga ekzekutivi dhe një agjencitë e auditimit. Ai merr në lidhje me parlamentin. Në shumicën e konsideratë raportet e auditimit dhe i parlamenteve, një komitet i jep rekomandime qeverisë. Parlamenti përhershëm parlamentar ose një frances në vitin 1999 ka mandatar një nënkomitet është i ngarkuar me nënkomitet të specializuar të komitetit marrëdhëniet me agjencinë e të tij të financave (Mission auditimit, duke mbikëqyrur kështu ntrole,) për të mandatin e tyre dhe duke vendosur Ě͛ǀĂůƵĂƚŝŽŶ Ğƚ ĚĞ Ž bashkëpunuar me agjencinë e mbi buxhetin e tij. Komiteti auditimit dduke i dhënë atij një parlamentar përgjegjës për kontrollin mandat më të gjerë mbi vlerësimin e e buxhetit para dhe gjatë politikave publike. Në Brazil, agjencia e implementimit është zakonisht i auditimit gëzon autonomi të gjerë dhe ndryshëm nga komiteti përgjegjës për mbikqyret nga komiteti i përbashkët kontrollin pas implementimit të për planifikimin, buxhetimin dhe buxhetit. Modeli i nënkomiteteve kontrollin e parlamentit me dy dhoma është një strukturë, potencialisht më (Comissao Mista de Planos, efektive, duke qenë se i njëjti komitet Orcamentos Publikos e Fiscalizacao). parlamentar mbikëqyr të gjithë ciklin e Në Argjentinë, bazuar në modelin e buxhetit nëpërmjet nënkomiteteve të tij të ndryshme. Si thekson Wehner, ͞ƚģ Ŷũģũƚģƚ ĂŶģƚĂƌģ ƚģ Đŝůģƚ ǀģnjŚŐŽũŶģ 3 Komunikimi elektronik, 23 prill 2013. 108 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso drejtimit nga një bord, agjencia e papërgjegjshmëri fiskale (von Hagen auditimit vepron si organ ndihmës i 1992). parlamentit dhe raporton tek komiteti Në dekadën e shkuar ka pasur i përbashkët i auditimit dhe llogarive ndryshime të rëndësishme në publike i legjislaturës me dy dhoma menaxhimin e financave publike të (Comision Parlamentaria Mixta cilat kërkojnë të korrigjojnë Revizadora de Cuentas). ͞ŚĞŶĚĞŬƵŶ Ğ ƉģƌŐũĞŐũģƐŝƐģ͟ ;ŶĚƌĞǁ Për më tepër, auditimi i jashtëm po e 2013). Megjithatë, pjesa e procesit të sposton fokusin e tij nga auditimi i buxhetimit, zbatimi i buxhetit dhe thjeshtë financiar tek rekonandimet llogaridhënia fiskale, vazhdojnë të jenë komkrete për përmirësimin e më të dobëta se pjesa e formulimit të performancës qeveritare. Kjo lëvizje buxhetit dhe përgjegjësisë fiskale. nënvizon rolin këshillues të agjencive Tregues të ndryshëm nënvizojnë këtë të auditimit si partnerë të parlamentit dobësi, e cila është veçanërisht akute, në mbikëqyrjen e qeverisë. Kjo sinergji kur bëhet fjalë për mbikëqyrjen bëhet gjithmonë e më e rëndësishme legjislative dhe auditimin e jashtëm të ndërsa parlamentet përpiqen të buxhetit. Sistemet e shpenzimeve ridimensionojnë influencën e tyre në publike dhe llogaridhënies theksojnë procesin e buxhetimit (Shick 2009; dobësitë strukturore në: misionin, Santiso 2008, 2006). Roli i parlamentit natyrën dhe ndjekjen e zbatimit të në buxhetimin publik ka qenë rekomandimeve të auditimit të tradicionalisht i dobët, si në sistemin jashtëm; shqyrtimin parlamentar dhe parlamentar edhe në atë presidencial ligjin vjetor të buxhetit, si dhe (Stapenhurst 2008, Wehner 2006; shqyrtimin parlamentar të raporteve Pelizzo&Stapenhurst 2004). Kjo po të jashtme të auditimit4. Interesante ndryshon, pasi parlamentet po është se , masat e mbikëqyrjes ridimensionojnë të drejtat e tyre të parlamentare mbi buxhetin sugjerojnë posaçme kushtetuese, duke forcuar se influenca parlamentare në procesin kapacitetet e tyre teknike në çështjet e buxhetimit nuk pengohet nga buxhetore. Megjithatë është e pushteti i kufizuar buxhetore por më rëndësishme të theksojmë se shumë nga përdorimi efektiv i këtij shqyrtimet me kujdes të buxhetit nga parlamenti nuk janë të mjaftueshme për të siguruar vendime solide fiskale 4 dhe buxhete efektive. Literatura mbi Shih www.pefa.org. Indeksi i buxhetit të buxhetimin publik jep paralajmërimin hapur i Partneritetit Ndërkombëtar Buxhetor dhe Indeks i Integritetit Global nënvizon për kompetencat e tepërta dhe dobësinë kapacitetet mbikëqyrëse të ͞ƉĂƉģƌŐũĞŐũƐŚŵģƌŝŶģ͟ Ğ parlamentit dhe mosfunksionimin e lidhjeve parlamenteve, të cilat duhet të çojnë ndërmjet parlamenteve dhe agjencive të në deficite kronike dhe auditit në mbikëqyrjen e buxhetit. Shih: www.internationalbudget.org dhe www.globalintegrity.org. AUDITIMI PUBLIK 109

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë pushteti dhe kapacitetet teknike të qeverive: dhe (iv) shqyrtimi i ligjit të limituara. përgatitur për buxhetin. Një lidhje jofunksionale: Si funksionon - Mundësimi i auditit të jashtëm. ajo faktikisht? Parlamentet janë mjaft kritikë në sigurimin e mjedisit të duhur për një Ligji është si një thikë: ai nuk kërcënon auditim të jashtëm të pavarur dhe atë që e mban atë. Joze Hernandez garantimin e autonomisë së agjencisë 1834-1886. së auditimit. Si fillim, parlamentet Nuk është fort e këndshme, por ka miratojnë legjislacionin e duhur duke përparësi pa fund kur çdo detyrë e siguruar agjenci auditimi efektive dhe administratës i nënshtrohet testeve autonome. Ata e bëjnë këtë konstante të kontrollit nga nëpërmjet ligjit të auditimit, ligjit ƉĂƌůĂŵĞŶƚŝŝĐŝůŝƉģƌĨĂƋģƐŽŶŬŽŵďŝŶ͙ organik të buxhetit dhe ligjit të manaxhimit financiar publik. Në Po aq e rëndësishme sa legjislacioni është vigjilenca ndaj administrimit. dekadat e kaluara, shumë vende kanë Woodrow Wilson, 1885. përditësuar strukturën e tyre legjislative për manaxhimin financiar Megjithatë ka një sinergji ndërmjet publik dhe auditimin e jashtëm, mbikëqyrjes së buxhetit të kryer nga shpesh duke përmirësuar rolet dhe agjencitë e auditimit dhe funksioneve përgjegjësitë e agjencive të auditimit. të llogaridhënies përkundrejt Ligjet organike të buxhetit dhe ligjet e parlamenteve. Gjithsesi, ky përgjegjësisë fiskale të përshtatura bashkëpunim nuk është aq efektiv sa nga disa ekonomi në zhvillim kanë mund dhe duhet të jenë. Kjo rritur autonominë e agjencive të shpjegohet pjesërisht nga strukturat e auditimit dhe funksionet e stimujve dhe politikat ekonomike në mbikëqyrjes parlamentare. Së dyti, procesin e buxhetimit. Cilësia e parlamentet marrin pjesë në bashkimeve funksionale ndërmjet përzgjedhjen e audituesit të agjencive të auditimit dhe përgjithshëm, aprovojnë një buxhet të parlamenteve në mbikëqyrjen e përshtatshëm për agjencitë i cili në financave publike mund të matet shumë raste është i kufizuar, drejtojnë nëpërmjet: (i) rolit të parlamentit në punën e agjencive të auditimit dhe sigurimin e një ambienti të kërkojnë raporte specifike auditimi si përshtatshëm për një auditim të pjesë e pushteti të tyre investigativ. Së jashtëm të pavarur dhe autonominë e treti, parlamentet janë klientët agjencisë së auditimit (ii) vlerësimin e kryesorë dhe përfituesit e punës së raporteve të auditimit dhe ndjekjen e agjencisë të auditimit. zbatimit të rekomandimeve pas gjetjeve të auditimit (iii) certifikimi i - Ndjekja e rekomandimeve pas llogarive publike dhe shkarkimi i gjetjeve të auditimit. Një e metë e rëndësishme në mbikëqyrjen e buxhetit është mungesa e ndjekjeve të

110 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso rekomandimeve të raporteve të Raporti vjetor i agjencisë së auditimit auditimit . Në të vërtetë, një kritikë e dhe auditimi vjetor i llogarive publike i vazhdueshme është se rekomandimet siguron parlamentit një tjetër mundësi e agjensive të auditimit nuk ndiqen në për të diskutuar mbi përdorimin e mënyrë sistematike. Pranohet se buxhetit të vitit paraardhës, të përgjegjësia kryesore për reaguar vlerësojë performancën e qeverisë në ndaj gjetjeve të auditimit është menaxhimin e shpenzimeve publike përgjegjësi e institucioneve qeveritare. dhe nëse nevojitet të ndërmarrë Gjithsesi, agjencitë e auditimit dhe veprime korrigjuese. Përafërsisht parlamentet kanë rolin e tyre në raportet e të gjithë agjencive të sigurimin e zbatimit të auditimit të vendeve të OSBE janë rekomandimeve. Shpesh, por jo në bërë publike brenda 12 muajsh dhe mënyrë sistematike, agjencitë e më pak se gjysma e parlamenteve të auditimit paraqesin raporte të këtyre 30 vendeve i marrin këto ndjekjes së rekomandimeve për raporte brenda 6 muajve të parë të auditimet e kryera në të shkuarën. Po vitit pasardhës. (OSBE 2012). Vonesat në mënyrë jo sistematike, në raportim janë më të gjata në parlamentet nëpërmjet komiteteve të vendet dhe ekonomitë në zhvillim. tyre të llogarive publike, ulin Rregulloret dhe praktikat efektivitetin e shqyrtimit ex-post të parlamentare diktojnë procedurat dhe ekzekutimit të buxhetit dhe rëndësinë kohën e lejueshme për komitetet e gjetjeve të auditimit. Praktika e mira parlamentare për të diskutuar sugjerojnë se është e vlefshme të raportin e audituesit të jashtëm dhe sigurohen mekanizma formale në ndjekjen e rekomandimeve të lëna pas parlament për ndjekjen sistematike të auditimit. Megjithatë vetëm një rekomandimeve të raporteve të numër i vogël vendesh kanë vendosur auditimit dhe se komitetet e llogarive një mekanizëm për ndjekjen publike duhet të raportojnë në sistematike të implementimit të mënyrë më të detajuar se si rekomandimeve të auditimit, siç është ekzekutivi i ka zbatuar rekomandimet p.sh Raporti i Ndërmjetëm në Kanada e auditimit të jashtëm. Për të apo Raporti i Rezultateve në shqyrtuar në mënyrë kritike Gjermani. shpenzimet publike dhe marrja në - Shkarkimi i qeverisë. Shumë konsideratë të raporteve të auditimit, parlamente imponojnë kritere për kërkohet nga komitetet parlamentare raportimin ex-post dhe zbatojnë disa alokimin e një kohe të mjaftueshme forma të shqyrtimit ex-post të për debat , mbështetje nga një staf i ekzekutimit të buxhetit duke specializuar dhe kohë e mjaftueshme ekzaminuar dhe aprovuar për emërimin e anëtarëve me implementimin e buxhetit nëpërmjet eksperiencë. procedurës së shkarkimit të qeverisë. Kjo shoqërohet shpesh me nxjerrjen e

AUDITIMI PUBLIK 111

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë një akti ligjor nga legjislativi. Në disa funksioneve përgjegjëse të vende, parlamentit i kërkohet ligjërisht parlamentit. Praktika, gjithsesi tregon të adoptojë një ligj për ekzekutimin e se ky bashkëpunim në shumë raste buxhetit, duke mbyllur llogaritë është jo funksional. Në Argjentinë, publike dhe duke vendosur nëse ta p.sh. certifikimi i llogarive publike dhe shkarkojnë qeverinë apo jo. Në rreth shkarkimit nga parlamenti i qeverisë një të tretën e vendeve të OSBE është shoqërohet nga një mosfunksionimi e ligjshme kërkesa e parlamentit për struktural dhe vonesa të gjata, të cilat krahasim ndërmjet shpenzimeve tentojnë ta dëmtojnë këtë aktuale dhe shpenzimeve të buxhetit procesi.(Santiso 2008b). Agjencia e (Lienert 2010). Kontrolli ex-post i auditimit ka refuzuar dhënien e ekzekutimit të buxhetit i lejon opinionit të auditimit mbi llogaritë parlamentet të bëjnë përgjegjëse qeveritare, duke argumentuar se nuk qeveritë për përdorimin e burimeve mundën të siguronte informacion të publike dhe të promovojnë sigurt dhe të mjaftueshëm mbi përmirësimin në menaxhim. Në natyrën e vërtetë të ekzekutimit të vetvete, vendimet parlamentaren buxhetit. Ndërmjet 1994 dhe 2006 tentojnë të mos kenë pasoja ligjore, parlamenti nuk aprovoi ose disaprovoi por mund të kenë pasoja serioze llogaritë qeveritare. politike nëpërmjet një mocioni Në Brazil procesi i certifikimit dhe mosbesimi ose fajësimi për qeverinë. shkarkimit është gjithashtu i Parlamentet gjithashtu mund të ekspozuar ndaj sfida të rëndësishme ndikojnë në mënyrën e shpërndarjes në fazën parlamentare. Shqyrtimi së buxhetit në buxhetet e ardhshme legjislativ i pasqyrave financiare të (Kanis 2012). qeverisë federale bazuar në gjetjet e Bashkëpunimi ndërmjet agjencive të agjencisë së auditimit është subjekti auditimit dhe komiteteve të llogarive për vonesat domethënëse. Prej 1934, publike parlamentare është kritik në raporti vjetor dhe gjykimi i presidentit rastet e shkarkimin të qeverisë. të gjykatës së llogarive përbëjnë një Agjencitë e auditimit certifikojnë instrument të rëndësishëm nëpërmjet llogaritë publike qeveritare dhe të cilit parlamenti mban në kontroll emetojnë një opinion auditimi në qeverinë5. Opinioni i auditimit është lidhje me këto llogari. Komitetet e llogarive publike parlamentare marrin 5 në konsideratë opinionin e auditimit Drejtuesit e gjykatës së llogarive në Brazil dhe vendosin nëse do ta shkarkojnë brazilianë duhet të raportojnë çdo vit në parlament . Kjo që prej vitit 1934. Agjencia e qeverinë sipas ligjit. Kjo sinergji auditmiti përgatit një raport mbi llogaritë ilustron dallimin ndërmjet mbikëqyrjes publike të federatës, brenda tre muajve pas dhe përgjegjësisë- ndërmjet mbikëqyrjes së buxhetit të audituar ŵĂƌƌũĞƐƐģƚLJƌĞĚŚĞŶdžũĞƌƌŶũģ͞ŽƉŝŶŝŽŶŝ nga agjencia e auditimit dhe ƉĂƌĂƉƌĂŬ͟ŽƐĞ͞ŐũLJŬŝŵƉĂƌĂƉƌĂŬ͟Ƌģ diskutohet në parlament . Bazuar në

112 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso përfundimtar dhe mbart peshën e vet. raporteve të auditimit të agjencive të Megjithatë agjencia e auditimit auditimit. Në Brazil, auditimi i përgjithësisht ka rekomanduar deklaratave financiare të qeverisë miratimin e këtyre pasqyrave, përveç federale bëhet në kohë, por shqyrtimi vitit 1992, kur ajo paraqiti rezerva dhe parlamentar është subjekt i vonesave rekomandime. Shkarkimi nga të gjata, megjithëse parlamenti ka një parlamenti i qeverisë është bërë komitet llogarish publike gjithashtu me vonesa domethënëse, parlamentare dhe një zyrë buxheti ndonjëherë duke arritur pothuaj një parlamentare. Sipas OSBE(2012; 24), dekadë. Edhe aprovimi i llogarive të gjatë dekadës së kaluar, komitetit të qeverisë pas përfundimit të mandatit llogarive publike parlamentare i është të presidentit të gjykatës së llogarive dashur mesatarisht dy vite e gjysmë nuk ka qenë i pazakontë. Në raste të për të rishikuar deklaratat financiare veçanta, për të fshirë pagesat e të qeverisë federale, pas marrjes se prapambetura, legjislativi ka aprovuar opinionit paraprak të auditimit. Marrja njëherësh llogaritë publike të shumë në konsideratë nga parlamenti federal viteve, shpesh në të njëjtën ditë, si në i rekomandimeve të komitetit të vitin 2002. Siç argumenton ALson et al. llogarive publike është shoqëruar ;ϮϬϬϱ͖ ϰϴͿ ͞ŬģƚŽ ƌĂƉŽƌƚĞ ũĂŶģ Ŷģ Ŷũģ edhe nga vonesa të tjera, duke qenë masë të madhe të padëmshme edhe se në vitin 2012, parlamenti federal ka për vetë natyrën e tyre polarizuese në përfunduar diskutimet mbi llogaritë procesin e vendimmarrjes dhe qeveritare të vitit 2001 (OSBE 2012: 2 veprojnë si një barrierë e cila filtron 5). vendimet të cilat mund të jenë të - Shqyrtimi i propozimit të buxhetit. mundimshme për parlamentin dhe Ndërveprimi ndërmjet agjencisë së

ƉƌĞƐŝĚĞŶƚŝŶ͘͟ auditimit dhe parlamentit është Është e rëndësishme të kuptojmë gjithashtu i rëndësishëm për të përdorimin nga parlamenti të mbyllur rrethin e përgjigjes në procesin e buxhetimit. Do të ishte ideale nëse , parlamenti ka shqyrtuar opinionin e auditimit, komiteti i llogarive raportin e auditimit për vitin fiskal Y-1 publike jep rekomandimet e veta për kur është duke u marrë në konsideratë parlamentin me votim unanim. Më pas vijon propozimin për buxhetin për vitin procesi legjislativ i cili i diskuton fiskal Y+1. Në këtë mënyrë ekzekutimi rekomandimet. Hapi tjetër është votimi në dy i ligjit të buxhetit ex-post duhet të dhomat e parlamentit. Megjithatë, opinioni shqyrtohet pak muaj para përfundimit paraprak i agjencisë së auditimit rrallë të vitit fiskal dhe të përkojë me përfshin ndonjë referencë për masa debatin para buxhetor parlamentar. korrigjuese ose ndjekjen e rekomandimeve Megjithatë, në shumë vende vonesat për gjetjet e auditimit në vitet e kaluara. kohore në shqyrtimin e llogarive publike dhe shkarkimi i qeverisë nuk i

AUDITIMI PUBLIK 113

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë lejojnë raportit të auditimit të vitit transparencës dhe do të reduktojë paraardhës të japë gjykime për diskrecionin, në mënyrë që të tu propozimet në buxhetin e vitit vijues. kundërvihet konkurrentëve të saj në Për një mirëkuptim më të madh të ƌĂƐƚŝŶ Ğ Ŷũģ ŚƵŵďũĞ ĞůĞŬƚŽƌĂůĞ͘͟ Eģ detyrimeve, barrierave dhe stimujve Argjentinë, p.sh. mazhoranca tenton që ndikojnë në këtë proces, mund të të dominojë si organin kolegjial ndihmojnë agjencitë e auditimit duke drejtues të agjencisë së auditimit punuar së bashku me parlamentin për ashtu edhe komitetin e llogarive të rritur përgjegjësinë e sektorit publik publike të parlamentit, duke synuar dhe për të informuar vendimmarrësit, pushtetin e vetos në certifikimin e duke lidhur mbikëqyrjen e buxhetit ex- llogarive publike dhe shkarkimin e post dhe ex-ante. qeverisë. Karrierat e parlamentarëve nuk varen nga qëndrimi i tyre në Një arsye për këto ndarje qëndron në legjislaturë, por nga aftësia e tyre për atë që parlamentet dhe institucionet e të kultivuar lidhjet në qeverisjen ĂƵĚŝƚŝŵŝƚ ŬĂŶģ ͞ƌĂĐŝŽŶĂůŝnjģŵ ƚģ vendore ose në qeverinë federale. Ato ŬƵĨŝnjƵĂƌ͟ ;ZƵďŝŶƐƚĞŝŶ ϭϵϵϴ͛ DĂƌƐ kanë nxitje minimale për tu 1994; Simon 1991). Agjencitë e specializuar ose investuar në auditimit priren të dominohen nga kapacitetet mbikëqyrëse të racionaliteti teknik dhe parlametet parlamentit. Me pak fjalë mangësitë nga racionaliteti politik. Nxitjet, të cilat në strukturën institucionale janë motivojnë mbikëqyrjen parlamentare rrjedhojë e një konteksti të gjerë janë kryesisht politike, të përcaktuara ekonomiko-politik në të cilën veprojnë nga bilanci i pushtetit politik, rregullat agjencitë e auditimit. elektorale, periudhat elektorale dhe strukturat e nxitjes së parlamentarëve Ka gjithashtu një mospërputhje në të inkuadruar në komitetet e politikës. horizontet kohore të parlamentarëve Ekziston me të vërtetë një lidhje dhe audituesve, një mospërputhje reciproke ndërmjet shkallës së ndërmjet perspektivës afatgjatë të konkurrencës politike dhe punës së auditimit dhe perspektivës transparencës së buxhetit (Wehner & afatshkurtër të parlamentarëve de Renzio 2013). Siç nënvizon Khagran përgjatë një legjislature parlamentare ĞƚĂů͘;ϮϬϭϯ͖ϭϮͿ͗͞ƋĞǀĞƌŝƚģĞĚƌĞũƚƵĂƌĂ (mandati 4 - 5 vjet i parlamentarëve). nga një parti politike kanë të ngjarë të Në disa vende, politikat e komiteteve, përballet me një kërkesë të më dobët duke përfshirë dhe dominimin e nga ana e legjislativit për komiteteve kryesore parlamentare si informacionin që duhet marrë nga dhe rotacionin e anëtarëve të tyre, ekzekutivi͕͟͞ƐĂŵģŝůĂƌƚģƚģũĞƚģŶŝǀĞůŝ kanë një ndikim të rëndësishëm në konkurrimit të partive politike dhe ŬĂƉĂĐŝƚĞƚĞƚ Ğ ƉĂƌůĂŵĞŶƚŝƚ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ probabiliteti i humbjes së pushtetit në marrë me buxhetimin publik. Në zgjedhjet e ardhshme, aq më shumë Kolumbi, p.sh. anëtarët e komiteteve një qeveri do të nxis promovimin e parlamentare lëvizin çdo vit, ndonëse

114 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso ndërkohë shqyrtohen amendime të votim sipërfaqësor për të pranuar kushtetutës. Përveç kësaj, në çdo kohë raportin e agjencive të auditimit mbi parlamentet merren me tre cikle të konsolidimin e llogarive publike. Në ndryshme buxhetimi (auditi i buxhetit përgjithësi, bëhen pak pyetje të Y-1, ekzekutimi i buxhetit për vitin Y detajuara rreth përmbajtjes së raportit dhe përgatitja për buxhetin e vitit vjetor ose gjetjeve të auditimit dhe Y+1). Parlamentarët nxiten të nuk ka interesim për ndjekjen e debatojnë më shumë mbi përgatitjen rekomandimeve të lëna nga agjencitë e buxhetit dhe alokimin e tij për vitin e auditimit për të korrigjuar ndonjë Y+1 sesa të shqyrtojnë ekzekutimin e mangësi të konstatuar. (Lapido 2009; buxhetin aktual apo të përfshihen në 47). Si përfundim, parlamentarët kanë debatin për buxhetit e vitit të kaluar. pak nxitje për të investuar në hetimet financiare dhe në forcimin e Shkaku i këtij mosfunksionimi është kapaciteteve teknike të parlamentit një përzierje e kapaciteteve të për mbikëqyrjen e buxhetit. kufizuara teknike të parlamentarëve Efektiviteti i agjencisë së auditimit dhe kufizimit ekonomiko-politikë për mund të përmirësohet në mënyrë të të përdorur informacionin ekzistues të dukshme jo vetëm duke rritur marrë nga auditimi për të mbajtur buxhetin të tij ose duke forcuar nën kontroll qeverinë. Duke qenë se kapacitet e tij teknike, por gjithashtu parlamentarët tentojnë të dominohen duke modifikuar dhe përafruar nga drejtuesit e partive politike dhe kornizën e iniciativave të eprorit të tij kërkesa strikte për besnikëri ndaj kryesor, parlamentit. Mbikëqyrja partisë, ka një nxitje shumë të vogël parlamentare e buxhetit është sa për parlamentarët që të devijojnë nga çështje e nxitjes politike po aq edhe linja e partisë për kontrollin e çështje e kapaciteteve teknike. Kjo ekzekutimit të buxhetit. Gjithashtu, kërkon ndryshim të rregullave parlamentarët kanë akses të limituar elektorale, sistemeve të partive në ekspertizën teknike, kështu që politike dhe politikave parlamentare. mundësia e tyre për të debatuar mbi çështjet teknike për përmbajtjen e Përfundimet: Si mund të përmirësohet buxhetit dhe ekzekutimin e tij është kjo? shumë e kufizuar. Në shumicën e Të jetosh përtej buxhetit është gabim ǀĞŶĚĞǀĞ ŬĂ ŶdžŝƚũĞ ƚģ ŬƵĨŝnjƵĂƌ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ (Carlos Fuentes, Froni i shqiponjës, fokusuar në shpenzimet e kaluara. 2003). Parlamentarët nga partia qeverisëse kanë interes të pakët për të fajësuar Shumica e buxheteve praktike mund të qeverinë, ndërsa parlamentarëve zhvillohen në një zonë të errët opozitarë u mungon shpesh nxitja për ndërmjet politikës dhe efiçiencës. të debatuar një mbi një raport Aaron Wildavsky 1961: 187 auditimi tërësisht teknike. Si rezultat, Bashkëpunimi institucionale dhe parlamentarët zakonisht kryejnë një funksionale ndërmjet parlamentit dhe

AUDITIMI PUBLIK 115

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë agjencive të auditimit përbën një ndryshëm që mbikëqyrin sistemin e rrethanë kritike në ciklin e buxhetimit është shpesh më e llogaridhënies dhe sistemit të rëndësishme sesa efektiviteti integritetit. Ky bashkëpunim është individual i mbikëqyrjes së kryer nga shpesh joefektive dhe jofunksionale, agjencitë e auditimit dhe institucionet duke zvogëluar efektivitetin e që e kruajnë atë në mënyrë të izolim. përgjithshëm të sistemit të kontrolleve - E katërta, analiza tregon se dhe bilancit dhe mbikëqyrjes së bashkëpunimi ndërmjet parlamentit financave publike. Ka një hendek të dhe agjencive të auditimit është një rëndësishëm ndërmjet pushtetit marrëdhënie që shoqërohen nga formale dhe efektivitetit të agjencive sfidat drejtues- vartës. Megjithatë, kjo mbikëqyrëse dhe institucioneve tregon se efektiviteti i agjencive të përgjegjëse. Kjo shpjegon përse auditimit mund të forcohet duke ͞ƉŽƚĞŶĐŝĂůŝ ŝ ŵďŝŬģƋLJƌũĞƐ ŶƵŬ modifikuar strukturën e parlamentit. përkthehet gjithmonë në mbikëqyrje Me fjalë të tjera, ndryshimet në ĞĨĞŬƚŝǀĞ͟ ;WĞůŝnjnjŽΘ^ƚĂƉĞŶďƵƌƐƚ ϮϬϬϳ͗ pushtetin legjislativ mund të 391). Analiza në këtë kapitull tregon përmirësojnë efektivitetin e agjencive katër faktorë të rëndësishme: të auditimit. - Së pari, forcimi i llogaridhënies për Forcimi i partneritetit ndërmjet buxhetin nuk arrihet parlamenteve dhe agjencive të domosdoshmërish nga rritja e auditimit, duke ruajtur autonominë e pushtetit formale buxhetore të agjencive të auditimit, mund të rrisë parlamenteve dhe agjencive të impaktin që ka auditimi i jashtëm në auditimit, por nëpërmjet një përdorimi mbikëqyrjen e buxhetit dhe më efektiv të pushtetit buxhetore që përgjegjësitë e qeverisë. Një pengesë ato tashmë kanë. Kjo kërkon rritjen e e rëndësishme për efektivitetin e iniciativave dhe kapaciteteve të tyre. agjencive të auditimit e identifikuar në - Së dyti, analiza e bashkëpunimit këtë kapitull lidhet me kontekstin midis parlamenteve dhe agjencive të institucional në të cilën ato janë auditimit tregon hendeqe të mëdha në veprojnë duke veçuar këtu eficiencën sistemin e llogaridhënies në procesin e e bashkëpunimit me parlamentin. buxhetit. Ajo tregon se Johnsol et al. (2012: 21-22) nënvizon mosfunksionimi i bashkëpunimit është ƐĞ ͞ĞĚŚĞ ƌĂƉŽƌƚĞƚ ŵģ ƚģ ĚĞƚĂũƵĂƌĂ ƚģ më shumë sistematik sesa i kushtëzuar auditimit kanë impakt më të vogël pa nga puna e agjencive. një shqyrtim dhe mbikëqyrje efektive buxhetore nga parlamenti, që do të - E treta, mosfunksionimi i çonte në mbajtjen nën kontroll të bashkëpunimit është më shume shpenzimeve mungesë koordinimi sesa dështim i ƚģĞŬnjĞŬƵƚŝǀŝƚ͘͟ agjencisë. Shkathtësia në bashkëpunim midis aktorëve të

116 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso

Sinergjia ndërmjet parlamenteve dhe vlerësimit të qeverisë, një tjetër zonë agjencive të auditimit mund të rritet relativisht e dobët e menaxhimit të në mënyra të ndryshme. sektorit publik (Lopez-Acevedo 2012). Ka një bashkëpunim të dobët - Forcimi i bashkëpunimit me ndërmjet auditimit të jashtëm të institucionet e integritetit, duke pavarur me mekanizmat e përfshirë këtu edhe sistemet e monitorimit të qeverisë dhe auditimit të brendshme. Agjencitë e institucioneve të vlerësimit të pavarur auditimit të jashtëm duhet të rrisin të politikave publike. Ky bashkëpunim besimin e tyre në sistemet dhe ka kufizimet e veta pasi vlerësimi i strukturat e brendshme të kontrollit pavarur i qeverisë është vetë për të siguruar pajtueshmërinë me relativisht në faza fillestare . Në rregulloret dhe ligjet financiare, në vendet ku ministritë e financave janë veçanti nëpërmjet kontrollit ex-ante të ngarkuara me monitorimin dhe ;tĞƐĐŽƚƚ ϮϬϬϴͿ͘ <ũŽ ŐũŝƚŚĂƐŚƚƵ ĚŽ ƚ͛ŝ vlerësimin performancës qeveritare, si lejojë agjencitë e auditimit të jashtëm pjesë e performancës që bazohet në të përqendrohen më shumë në zbatimin e buxhetit, mund të kenë performancën e auditimit ex-post dhe tensione ose fërkime midis agjencive auditimin selektiv të zonave dhe të auditimit dhe ministrive të financës sektorëve me rrezik të lartë, duke u për vlerësimin e shpenzimeve dhe përqendruar në rishikime politikave publike, si në rastin e Kilit. gjithëpërfshirëse. Ky ndryshim drejt performancës ex-post të auditimit do - Forcimi i marrëdhënies me ƚ͛ŝ ůĞũŽũģ ĂŐũĞŶĐŝƚģ Ğ ĂƵĚŝƚŝŵŝƚ ƚģ parlamentin, me komitetet avancojnë drejt rolit të këshilluesit parlamentare dhe zyrat parlamentare strategjik të qeverisë, duke të buxhetimit. Siç u vu re edhe më kontrolluar performancën burokratike. sipër, agjencitë e auditimit dhe Në mënyrë të ngjashme agjencitë e parlamentet udhëhiqen nga auditimit mund të forcojnë bashkimin ͞ƌĂĐŝŽŶĂůŝƚĞƚŝ ŝ ŬƵĨŝnjƵĂƌ͘͟ ŐũĞŶĐŝƚģ Ğ e tyre funksional me institutet auditimit tentojnë të dominohen nga kryesore të integritetit dhe njësitë e racionaliteti teknik dhe parlamentet reformave si komisionet e nga racionaliteti politik. Pavarësisht antikorrupsionit, njësitë e hetimit nga këto diferenca, ekziston dëshira e financiare, komisionet e krimit dhe forcimit të racionalitetit teknik të institucionet kundër pastrimit të parlamenteve nëpërmjet forcimit të parave. kapaciteteve të tij teknike për të siguruar analizë dhe informacion për - Forcimi i bashkëpunimit me politikat fiskale, raportet e auditimit sistemet e monitorimit qeveritare dhe propozimet për buxhetin. dhe institucionet e pavarura të Parlamentet janë duke forcuar vlerësimit. Agjencitë e auditimit dhe kapacitetet teknik nëpërmjet reformës parlamentet mund të bashkëpunojnë në komitetet parlamentare, forcimit të në mënyrë më aktive me njësitë e

AUDITIMI PUBLIK 117

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë kapaciteteve mbikëqyrjes Legjislativit, e cila kryen analiza me parlamentare, etablimit të impakt financiar dhe rishikon draft komisioneve të pavarura fiskale dhe raportet për buxhetin. Në 2013, Afrika krijimit të zyrave parlamentare të e Jugut, krijoi zyrën e saj parlamentare buxhetimit . të buxhetimit. Edhe Kolumbia po e mer në konsideratë ngritjen e një zyre Një bashkëpunim më intensiv të tillë si pjesë e modernizimit më të ndërmjet agjencive të auditimit dhe gjerë të parlamentit. Në arenën zyrave parlamentare të buxhetit mund ndërkombëtare ka pasur një rritje të të sjellë përfitime të rëndësishme. numrit të zyrave parlamentare të Zyrat e parlamentare të buxhetimit buxhetimit, kjo për shkak të urgjencës kanë përmirësuar aftësinë e për demokratizim e qeverisjes dhe parlamentit për të interpretuar, rritjes së formave të qeverisjes shumë rishikuar dhe për të marrë vendime partiake. më të mira në procesin e buxhetimit. Nëpërmjet krijimit të zyrave Megjithatë, zyrat parlamentare të parlamentare të buxhetimit, buxhetimi tentojnë të fokusohen parlamentet kanë rritur kapacitetet e fillimisht mbi analizën e politikave tyre teknike dhe këshilluese për fiskale dhe formulimit të buxhetit, analizate pavarura buxhetore dhe duke këshilluar komitetet e financës ĨŝƐŬĂůĞ͕Ɖģƌƚ͛ƵďģƌģŝŶƚĞƌůŽŬƵƚŽƌŵģƚģ dhe të buxhetit të parlamentit përgjegjshëm dhe më të sigurt për veçanërisht në fazën e aprovimit të ministritë e financave. buxhetit. Ato tentojnë të jenë më pak (Johnson&Stapenhurst 2007). Vitet e të angazhuar në fazat fillestare të fundit, zyra parlamentare të procesit të buxhetimit dhe shqyrtimit buxhetimit janë krijuar në shumë ex-post të ekzekutimit të buxhetit. vende, duke u bazuar në modelin e Megjithatë ka ende hapësira për Zyrës Buxhetore të Kongresit të forcimin e lidhjeve ndërmjet agjencive Shteteve të Bashkuara, krijuar në vitin të auditimit dhe zyrave parlamentare 19746. Ato janë përhapur në vendet e të buxhetimit në mbikëqyrjen e zhvilluara dhe në vendet në zhvillim. ekzekutimit të buxhetit. Gjithashtu P.sh Uganda e krijoi atë në vitin 2000 ekzistojnë ende hapësira për të dhe Kenia në viti 2009. Në këtë proces forcuar këshillimin teknik në drejtim të janë përfshirë dhe vende me zhvillim llogaridhënies publike të komiteteve të dobët si p.sh. Liberia, ku në vitin të auditimit të jashtëm dhe për të 2010 u themelua Zyra e Buxhetimit e bërë që bashkëpunimi midis agjencive të auditimit dhe komiteteve të parlamentit të jetë më i shpejtë, më 6 Këto përfshijnë: Mbretërinë e Bashkuar në teknike dhe më pak politik. 2010, Kanada në 2006, Korea në 2003, Meksikë në 1998, Filipine në 1990. Rritja e bashkëpunimit ndërmjet parlamentit dhe agjencive të auditimit mund të jetë veçanërisht e fuqishme 118 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso në kontekstin e forcimit më të gjerë të specializuar luan një rol kritik dhe të kontrolleve dhe bilanceve. dyja si agjencitë e auditimit dhe parlamentet mund të adoptojnë Në Tunizi, në kontekst të strategji komunikimi pro aktive. Përtej demokratizimit post-revolucionar dhe publikimit të raporteve të auditimit, debatit mbi reformat kushtetuese agjencitë e auditimit dhe parlamentet ekziston një mundësi unike për duhet ti bëjnë raportet e tyre më të forcimin e rolit dhe bashkëpunimit të aksesueshme për publikun, për sa i agjencisë së jashtme të auditimit me përket përmbajtjes, të shmangin parlamentin. Court des Comptes i terminologjinë teknike dhe ligjore dhe Tunizisë, i cila punon sipas modelit të të punojnë me median e specializuar gjykatave të auditimit, dallohet si një për ti bërë ato publike . Në Francë, trup teknikisht kompetent e cila kryen p.sh, raporti vjetor i auditimit të Court auditime me cilësi të lartë (IMF des Comptes, diskutohet gjerësisht 2001)Nën regjimin e mëparshëm kjo nga shtypi dhe kontribuon në gjykatë ishte pothuaj inaktive dhe evidentimin e sfidave krye që bëjnë raportet e saj të auditimit nuk efiçente shpenzimet publike. Në bëheshin asnjëherë publike. Për më vendet e zhvilluara ashtu dhe në tepër, pavarësia e politike ishte e vendet në zhvillim, organizatat e diskutueshme, pasi gjykata shoqërisë civile dhe grupet e raportonte tek presidentit. Anëtarët ekspertëve të specializuar në analizat e gjykatës caktoheshin me vendim e buxhetit, mbrojnë idenë e një presidencial dhe nga ana transparence më të madhe administrative ajo ishte strukturë buxhetore. Në Tunizi, p.sh, janë krijuar varësie e zyrës së Kryeministrit. Megjithatë, Gjykata e auditimit ƉĂƐ͞WƌĂŶǀĞƌģƐƌĂďĞ͟ŶũģŐƌƵƉŝŵĂĚŚ organizatash të shoqërisë civile dhe konsiderohet si institucion kompetent disa prej tyre kërkojnë një mbikëqyrje me një rol potencial më të transparencë më të madhe fiskale. Ato madh dhe më të sigurt. Raportet e analizojnë informacionet mbi gjykatës tani publikohen në faqen e saj buxhetin në mënyrë që të mbajnë të internetit. qeverinë në kontroll. Organizata të - Forcimi i lidhjes me shoqërinë tilla sigurojnë një burim tjetër analize civile dhe qytetarët e angazhuar. të pavarur për çështjet e buxhetit. Mbikëqyrja parlamentare dhe auditmi Përveç kësaj, publikimi i raporteve të auditimit është konsideruar një rrugë i jashtëm i financave qeveritare mund të zgjerohet në mënyrë domethënëse efektive nga agjencitë e auditimit për nëpërmjet një marrëdhënie më të të rritur transparencën dhe zhdërvjellët dhe efektive me llogaridhënien e qeverisë. organizatat e shoqërisë civile që janë Këto propozime dalin nga besimi i të specializuara në analizën buxhetore marrëdhënies simbiotike dhe të dhe transparencën fiskale. Media e fuqishme ndërmjet agjencive të

AUDITIMI PUBLIK 119

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë auditimit dhe parlamenteve. Këto dy kështu që një "buxhet më i miƌģ͟ institucione kanë një rol të mund të jetë një mbulesë për rëndësishëm për sigurimin e një ΗƉƌĞĨĞƌĞŶĐĂ ƚģ ĨƐŚĞŚƚĂ ƉŽůŝƚŝŬĞ ͘͟ qeverisje efektive, mbikëqyrjen e <ŽŚģƚ Ğ ĨƵŶĚŝƚ͕ ͞ďƵdžŚĞƚŝŵŝ ģƐŚƚģ Ŷũģ shpenzimeve publike dhe promovimin nënsistem i politikës dhe jo e një transparencë dhe përgjegjësie më kundërta. Kjo vjen si shkak i të madhe në menaxhimin e burimeve tendencës aktuale globale për të publike. Parlamenti mund të mbingarkuar buxhetin. Megjithëse unë performojë më efektivisht funksionin e e respektoj rëndësinë e buxhetimit tij të përgjegjësisë, kur ai i përdor dhe dhe talentet e parlamentareve, mund të mbështetet në punën zëvendësimi i buxhetimit nga mbikëqyrëse të agjencisë së auditimit. qeverisja nuk do të Në mënyrë të ngjashme, një agjenci ĨƵŶŬƐŝŽŶŽũģ͟;tŝůĚĂǀƐŬLJ͕ ϭϵϵϮ͕ ϰϯϵͿ͘ auditimi mund të jetë shumë më Buxheti është procesi kryesor i efektive kur parlamenti dhe komiteti i politikës publike dhe duhet të tij publik i llogarive siguron një forum reflektojë prioritetet politike. për prezantimin dhe diskutimin e Buxhetimi ka të bëjë me qeverisjen, rezultateve të punës së agjencisë së buxhetimi është qeverisje. auditimit dhe është aleat në Referencat inkurajimin e aktorëve të tjerë në ndërmarrjen e veprimeve korrigjuese Andrews, Matt (2013) Kufijtë e (OSBE 2002). Reformave Institucionale në Zhvillim, Camnbridge; Cambridge University Megjithatë, është e rëndësishme të Press. theksojmë, se në fund të fundit procesi i buxhetimit është në thelb një Boylan, David (2001). Shpërndarja e proces politik, i cili shoqërohet nga Demokracisë. Pavarësia e Bankës ndërveprimi i rregullave institucionale Qendrore dhe Tranzitimi nga Rregulli me iniciativat e aktorëve politikë. Autoritar. Ann Arbor. Universiteti i Politikat e buxhetimit janë veçanërisht Michigan Press. intensive në skenat parlamentare Ecans, Peter (1995) Autonomia e (Schick 2009; Wilavsky 1964), duke ngulitur: Transformimet e shteteve ndikuar bashkëpunimin ndërmjet dhe industrive. Princeton: University parlamenteve dhe agjencive të Press. auditimit në mbikëqyrjen e financave të qeverisë. Wildavsky (1961; 186) na Foelscher, Alta&Cole, Neil (2006). ŬƵũƚŽŶ ͞ůĂƌŐ ƚģ ƋĞŶŝƚ Ŷũģ ĕģƐŚƚũĞ Afrika e Jugut. Transitii i Demokracisë neutrale e buxhetimit më të mirë, ofron mundësi reformimin e gjithë reformat buxhetore në mënyrë të sistemit (OECD Gazeta e Buxhetimit 6 evitueshme përmbajnë implikime të (2). ƌģŶĚģƐŝƐŚŵĞƉģƌƐŝƐƚĞŵŝŶƉŽůŝƚŝŬ͕͟ĕŬĂ Johnson, Jesper et al. (2012) Hendeqe ģƐŚƚģ ĨĂŬƚŝŬŝƐŚƚ ͞<ƵƐŚ ŵĞƌƌ ĕĨĂƌģ͕͟ të dëshmisë së hartës së

120 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso antikorrupsion. Norvegji: U4 Qendra e March, James (1994). Shtyllat kryesore Burimit të Antikorruspionit. në Marrjen e Vendimeve: Si ndodhin vendimet. New York. Free Press. Johnson, John&Stapenhurst, Rick (2007). Rritja e Zyrave Buxhetore McGee, David (2002). Mbikëqyrësit. Parlamentare. Në Shah, Anwar (ed.), Komitetet e llogarive publike dhe Përgjegjësia e performancës dhe Lufta shpenzimet Publike. Londër. ndaj korrupsionit. Uashington; Banka Newell, Peter & Bellour. Shaula Botërore, 359-378. (2002). Shpërndarja e përgjegjësive. Kanis, Ana Marlene (2012) Kontrolli Brighton: Instituti i Studimeve të Parlamentar për Implementimit e Zhvillimit. Working Paper 168. Buxhetit. Bruksel. Komisioni Europian. Noussi, Katharina (2012). Si është Khagram, Sanjeev, Renzio, Paolo de institucionalizuar përgjegjësia publike. &Fung, Archon (2013). Rishikim dhe Vienë. Universiteti i Vienës. Sintezë. K͛ŽŶŶĞů͕'ŝƵůůĞƌŵŽ;ϭϵϵϰͿ. Delegimi i Në Khagram, Sanjeev et al (eds.), demokracisë. Gazeta e Demokracisë Buxhetet e hapura:Politika ekonomike 55-69 e Transparencës, Pjesëmarrja dhe K͛ŽŶŶĞůů͕ 'ƵŝůůĞƌŵŽ ;ϭϵϵϴͿ Përgjegjësia. Uashington. Brookings Përgjegjësia Horizontale në Intitution Press, 1-50. Demokracitë e reja. Gazeta e Kopits, George (2011). Institucionet Demokracisë 9 (3), 112-126. me pavarësi fiskale : Zhvillimi i K͛ŽŶŶĞůů͕ 'ƵŝůůĞƌŵŽ ;ϮϬϬϯͿ͘ praktikave të mira. Përgatitur për Përgjegjësia Horizontale dhe Poliarkitë Mbledhjen e tretë vjetore të Zyrtarëve e reja. Në Schedler, Andreas et al. të Buxhetit Parlamentar të OECD. (eds.). Vetëkontrolli i shtetit: Pushteti Stockholm, Suedi, 28-29 Prill 2011. dhe përgjegjësia në demokracitë e Lapido, Omunowuni et. Al. (2009). reja. Boudlet: Lynne Rienner, 29-52. Përgjegjësia për shpenzimet publike OSBE (2002). Marrëdhëniet ndërmjet në Amerikën Latine dhe në Karaibe. institucioneve supreme të auditimit Uashington. Banka Botërore. dhe komiteteve parlamentare. Paris: Lenert, Ian (2010) .Roli i Legjislativit në OSBE, Sigma Papers 33. Proceset e Buxhetimit. Uashington. OSBE (2012). Institucioni Supremi i Shënimi teknik i Fondit Monetar Auditit në Brazil. Auditimi i Ndërkombëar. konsoliduar i fundvitit dhe raporti Lopez-Acevedo, Galdys et.al (eds) qeveritar. Paris. Rishikimet publike të (2012). Formimi i politikave më të OSBE. mira Uashington, Banka Botërore. Pelizzo, Riccardo&Stapenhurst, Rick (2004) Legjislatura dhe mbikëqyrja,

AUDITIMI PUBLIK 121

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë

Uashington. Instituti i Bankës SStapenshurst, Rick et al (eds), Botërore, Working Paper 37236 Mbikëqyrja Legjislative dhe Përgjegjësia Qeveritare. Uashington. Pelizzo, Riccardo &Stepenhurst, Rick Banka Botërore. 2007. Forcimi i komiteteve të llogarive publike duke targetuar dobesinë Santiso, Carlos (2008b) Reformimi rajonale dhe specifike të vendeve. dhe shpërndarja e kontrollit dhe bilanceve në Argjentinë. Administrimi In Shah, Anwar (ed.), Përgjegjshmëria Publik dhe Zhvillimi 28 (1), 67-84. e performancës dhe lufta kundër korrupsionit. Uashington: Banka Santiso, Carlos (2009). Politikat Botërore 379-394 ekonomike dhe auditimi qeveritar: Qeverisja financiare dhe Ligji në Rubinstein, Ariel (1998). Racionaliteti i Amerikën Latine dhe më tej. London: modelimit të kufizuar, Kambrixh. MIT Routledge. press. Schick, Allen (2009). A mundet që Russell Stuart&Norvig, Peter (2001). Legjislatura Kombëtare të fitojë një zë Inteligjenca artificiale. Një afrim efektiv në Politikën e buxhetimit? In modern. New Jersey, Prentice Hall. Schick, Allen, Evolucioni në Praktikën Santiso, Carlos (2004). Mbikëqyrja e Buxhetore. Paris, OECD, 185-207. legjislaturës dhe buxhetit në Amerikën Simon, Herbert (1991). Racionalitti i Latine. Forcimi i Përgjegjësisë për kufizuar dhe Mësimi organizativ. financat publike në ekonomitë në Shkenca e organizimit 2 (1), 125-134. zhvillim. OSBE Journal në Buxhetim 4 (2), 47-76. Stapenhurst, Rick&Titsworth, Jack (2001), Vecoritë dhe funksionet e Santiso, Carlos (2005). Institucionet e Institucioneve të Supreme Auditit . buxhetimit dhe përgjegjësia fiskale: Uashington: Banka Botërore PREM Parlamentet dhe Ekonomia politke në Note 59. procesin e buxhetimit. Uashington: Instituti i Bankës Botërore, Working Stapenhurst, Rick et al. (eds.) (2008). Paper 37253. Mbikëqyrja legjislative dhe Buxhetimi: Instituti i bankës Botërore. Santiso Carlos (2006) El dia que me quieras: Parlamentos y presupuestos Verwey, Len (ed.) Parlamenti, buxheti en America Latina. In braun, Miguel et dhe varfëria në Afrikën e Jugut. Një al. (eds), Cada cual. Stiende du juego? pushtet në ndryshim. Pretoria: Idasa. El rol del COngreso en el Presupuesto Wehner, Joachim (2003). Parimet dhe Nacional de Argentina. Buenos Aires, modelet e shqyrtimit financiar. Argentina: CIPPEC Llogaritë publike në Commonwealth. Santiso, Carlos (2008a) Mbajtja nën Commonwealth dhe politikat vëzhgim. Parlamentet dhe politikat e krahasuese 41 (3) 21-36. buxhetimit në Amerikën Latine. Në

122 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Nga Carlos Santiso

Wehner, Joachim (2006) Marrja e Wildavky, Aaron (1964). Politikat e portofolit të pushtetit. Një shtesë për procesit buxhetor. Little, Brown. Institucionet legjislative. Sutdimet Wildavsky, Aaron (1993). Politikat e Politike 54 (4), 767-785. reja të procesit buxhetor. New Yok: Wehner, Joachim &Renzio, Paolo de HarperCollins. (2013), Qytetarët, Legjislativi dhe Përkthyen: Idlir Dervishi dhe Alma përdorimi i burimeve publike nga Shehu ekzekutive: Përcaktuesit politikë të transparëncës fiskale. Zhvillimi botëror Auditues në Departamentin e 41, 96-108. Auditimit të Buxhetit Qendror, Administratës së Lartë Publike, Weskot, Clay (2008) Mbështetja e Menaxhimit Financiar dhe Auditimit të Bankës Botërore për manaxhimin e Brendshëm financave publike. Rrënjët konceptuale dhe evidencat mbi ndikimin. Uashington: Grupi i Vlerësimit i pavarur i Bankës Botërore. Carlos Santiso Wildavsky, Aaron (1961). Përfshirja Botim i INTOSAI politike e reformës buxhetore. Institucionet Supreme të Auditimit Rishikimi i administrimit publik 21,

183-190.

AUDITIMI PUBLIK 123

AUDITIMI PUBLIK Mbyllja e hendekut të përgjegjësisë

124 Nr.7, janar-prill 2014

SI TË RRISIM IMPAKTIN E AUDITIMEVE TË PERFORMANCËS NË FUSHËN E MJEDISIT.

͘͘͘͞ĂƵĚŝƚƵĞƐŝƚ ŵƵŶĚ ƚģ ƌƌŝƐŝŶ ŝŵƉĂŬƚŝŶ Ğ ĂƵĚŝƚŝŵĞǀĞ ƚģ ƉĞƌĨŽƌŵĂŶĐģƐ Ŷģ ĨƵƐŚģŶ Ğ mjedisit dhe të çojnë në përmirësimin e cilësisë së mjedisit përmes programeve më të mira dhe të menaxhuara në mënyrë më efektive. Edhe audituesit luajnë një rol të rëndësishëm në konceptin "Ne nuk e trashëgojmë tokën nga prindërit tanë, atë e kemi marrë borxh nga ata për fëmijët tanë"

Nga: John Reed, Fondacioni Kanadez Parathënie Gjithëpërfshirës i Auditimit (CCAF-FCVI Inc) Jean Cinq-Mars, Komisioneri për Audituesit e performancës dëshirojnë Zhvillim të Qëndrueshëm (Zyra e të kenë një impakt pozitiv në programet Audituesit të Përgjithshëm të Québec) dhe subjektet që ata auditojnë. Në 1 mënyrë të ngjashme, audituesit e

performancës që fokusohen në çështjet e mjedisit, shëndetit dhe çështjet e sigurisë dëshirojnë të shohin si rezultat final implementimin e rekomandimeve 1 Ky artikull është bazuar në prezantimin të tyre dhe përmirësimin e programeve kryesor të John Reed dhe Jean Cinq-Mars të të entiteteve të audituara. mbajtur në takimin e 15 të Grupit të Punës për Auditimin e Mjedisit të INTOSAI-t organizuar Autorët e këtij shkrimi janë të mendimit në Talin, Estoni. Prezantimi u formulua më pas si dokument i hapur për diskutim nga CCAF, se është e mundur rritja e impaktit të Vérificateur general du Québec dhe Zyra e auditimeve të performancës në fushën Audituesit të Përgjithshëm të Kanadasë. Ky e mjedisit dhe rritja e cilësisë të mjedisit është një version i përmbledhur i dokumentit përmes zgjedhjes së kujdesshme të për diskutim i cili gjendet në faqen e internetit temave të auditimit, planifikimit, të CCAF në www. ccaf-fcvi.com. Prezantimi në Talin inspiroi krijimin e projektit të ri kërkimor të Grupit të Punës për Auditimin e Mjedisit( WGEA). Projekti mban titullin"Si të rrisim bashkëudhëhiqet nga SAI i Lesoto dhe ndikimin e Auditimeve të Mjedisit". Ky projekt Kamerunit.

AUDITIMI PUBLIK 125

AUDITIMI PUBLIK Si të rrisim impaktin e auditimeve të performancës në fushën e mjedisit procesit të auditimit, raportimit, Duke u bazuar në objektivat që komunikimit dhe risive. kërkohet të arrihem, zbatimi i metodave të auditimit dhe kryerja e Baza e një auditimi të sukseshëm auditimit në kohën e duhur kërkon një performance ekip të pregatitur auditimi që përbëhet nga personat e duhur, me njohuritë e Auditimet e performancës fokusohen duhura për këtë projekt. Audituesit më në një spektër të gjërë çështjesh. Një efektiv të performancës posedojnë auditim mund të fokusohet në një njohuri të kombinuara të çështjeve pyetje të vetme të programit të një kryesore, gjykim të veçanë profesional, departamenti, ndërsa një tjetër mund mënyrë kritike të menduarit, kreativitet ta shohë atë në këndvështrimin e disa dhe inovacion dhe kanë aftesi të çështjeve komplekse të trajtuara në drejtojnë, të mbikqyrin dhe të disa programe, të menaxhuara nga menaxhojnë marrëdhëniet dhe shumë departamente. Disa auditime komunikimin e brendshëm dhe të fokusohen tek ekonomiciteti dhe jashtëm. efektiviteti, ndërsa disa të tjerë tek efiçenca. Shumë auditime kontrollojnë Si përfundim, për të arritur impaktin e përputhshmërinë me politikat, ligjet duhur, audituesit duhet të përzgjedhin dhe aktet e tjera nënligjore, ndëra temat e duhura që do të auditohen, të auditime të tjera fokusohen në sistemet pregatisin një raport që ju përgjigjet e drejtimit dhe të kontrollit, të cilat bindshëm të gjitha pyetjeve dhe të mbështesin përputhshmërinë. Pjesa më komunikojnë efektivisht përfundimet. e madhe e auditimeve fokusohen tek Të gjitha këto kërkojnë njohuri të rezultatet. Duke qenë se pjesa më e konsoliduara të fushës që auditohet. madhe e auditimeve të performancës Për audituesit e fushës së mjedisit, kjo trajtojnë çështje specifike, ato bëjnë nënkupton njohjen e problematikave pjesë në kategoritë e listuara më sipër. dhe çështjeve aktuale që lidhen me mjedisin si dhe ligjet, aktet nënligjore, Suksesi i të gjithë auditimeve të politikat, standardet dhe marrëveshjet performancës mbështetet në të njëjtën ndërkombëtare që kanë të bëjnë me themel të nevojshëm: metotologji e fushën e mjedisit (p.sh., ato që konsoliduar, njerëz të kualifikuar dhe përfshijnë ndryshimet e klimës, njohuri të mira të fushës që auditohet. mbrojtjen e specjeve të rrezikuara dhe Zyrat e auditimit e njohin rëndësinë e menaxhimin e mbetjeve). Këtu një metodologjie të konsoliduar. Kjo përfshihet gjithashtu edhe konsultimi metodologji duhet: me këshilltarët dhe specialistët që kanë - të përputhet me standardet eksperiencë në fushën që auditohet. profesionale, Faza e planifikimit - të përshtasë praktikat më të mira, - të reflektojë principet themelore të Auditimi i zgjedhur dhe i planifikuar sigurimit dhe kontrollit të cilësisë, mirë ka më shumë gjasa të sjellë - të shtojë vlerat dhe të ndihmojë në ndryshime të rëndësishme dhe të jetë sjelljen e ndryshimeve. një vlerë e shtuar. Në vijim gjenden

126 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH INTOSAI Journal (prill 2014) hapat e rekomanduar që duhen marrë 3. Kriteret e auditimit duhet të shkojnë parasysh në fazën e planifikimit të një përtej kritereve të auditimit të auditimi performance në fushën e përputhshmërisë. Në varësi të mjedisit. objektivave të auditimit, një nga sfiqat kryesore në auditimin e performancës 1. Zgjidhni një temë e cila është e është përzgjedhja e kritereve të duhura ndjeshme për publikun.Të gjithë për vlerësimin e performancës së një auditimet e performancës fillojnë me entiteti. Udhëzimet qeveritare për zgjedhjen e temës. Ky është vendimi më mjedisin shpesh bazohen në kritere i rëndësishëm dhe më i vështirë në të minimale. Kur audituesit përdorin gjithë procesin e auditimit. Zgjedhja e kriteret minimale si kritere në auditim, një teme të mirë për auditimin e ata në mënyrë të heshtur promovojnë performancës kërkon njohuri të masa të pakta të cilat nuk kanë gjasa të konsoliduara për këtë fushë, analizë të sjellin ndryshime pozitive. Në të plotë të riskut, diskutime të shumta kundërt, auditime me impakt të lartë mes antarëve të ekipit dhe ekspertëve janë ato që: të fushës dhe një shkallë të lartë të përdorin eksperiencën e praktikave gjykimit profesional. Audituesit mund të më të mira përkundrejt metodave të rrisin impaktin e auditimeve me vlerësimit të programeve dhe zgjedhjen e kujdesshme të temave që i departamenteve. interesojnë legjislativit dhe publikut, siç krahasojnë performancën e janë temat e lidhura me shëndetësinë, entiteteve të audituara me organizata ekonominë dhe punësimin, çështjet në juridiksione të tjera. mjedisore lokale ose kombëtare. presin të vëzhgojnë përmirësime

2. Objektivat e auditimit duhet të konstante gjatë gjithë kohës. fokusohen tek rezultatet dhe jo tek 4. Përa i përket kohës, është e sistemet. Procesi i vendimmarrjes rëndësishme të shfrytëzohen " pivot qeveritare, sistemet e menaxhimit dhe point" për çështjet e cikleve të jetes. kontrollet e brendshme janë të Audituesit e performancës në fushën e rëndësishme për arritjen e rezultateve mjedisit mund të përfitojnë nga fakti se në fushën e auditimit të mjedisit. shumë çështje mjedisore veprojnë në Megjithatë këto sisteme nuk janë cikle afatgjata që përfshijnë një ose disa çështje që i interesojnë publikut ose që momente kyçe në të cilat duhet të janë të lidhura me të. Auditimet e merren vendime që do të ndikojë mjedisit që fokusohen (pjeserisht ose ngjarjet dhe veprimet e ardhshme. tërësish) në rezultate të prekshme dhe Audituesit mund të identifikojë "pivot të arritshme kanë më shumë gjasa të point" dhe të përpiqet të kryejnë dhe të tërheqin vëmendjen e parlamentarëve, raportojnë në kohë për auditime që mediave dhe publikut se sa auditimet mund të influencojnë në që përqëndrohen vetëm në sisteme apo vendimmarrjen e palëve që diskutojnë procedura. Rezultatet mund të rreth çështjeve globale të tilla si, përfshijnë shkallën në të cilën qeveritë ndryshimi klimatik dhe mbrojtja e kanë zgjidhur problemet ekzistuese shtresës së ozonit. Të tjera "pivot point" mjedisore. mund të jenë shqyrtimi periodik i legjislacionit kryesor për mjedisin dhe

AUDITIMI PUBLIK 127

AUDITIMI PUBLIK Si të rrisim impaktin e auditimeve të performancës në fushën e mjedisit përfundimi i fazës së parë të programit kryesore që qëndrojnë pas degradimit të departamentit. Është më mirë të të mjedisit dhe ndikimin tek njerëzit. auditohet një zonë që përbën një rrezik Korniza e DPSIR është përdorur për potencial para se ajo të kthehet në një dekada të tëra, si një mjet për të fatkeqësi të madhe. Një rast i tillë do të kuptuar shkaqet dhe efektet që sjellin ishte p.sh., vlerësimi i masave problemet mjedisore. Çdo element i pregatitore për t'iu përgjigjur një kësaj korrnize është përshkruar më derdhje të naftës në det para se kjo të poshtë: ndodh vërtetë. Mekanizmat: Mekanizmat janë forcat 5. Kur përcaktohet fusha e auditimit, social-ekonomike gjithëpërfshirëse që duhet të merren parasysh edhe lidhjet e ushtrojnë ndikim mbi gjendjen e tjera. Audituesit duhet të marrin në mjedisit. Rritja e popullsisë, globalizimi, konsideratë kryerjen e disa auditimeve zhvillimi ekonomik, për një çështje gjatë një viti ose në periudha të caktuara gjatë disa viteve. përdorimi i energjisë dhe transportit janë Shumë çështje të mjedisit kanë parë si mekanizma të rëndësishme dimensione të ndryshme dhe janë të mjedisore. ndërlidhura, kështu që auditimet e Ndikimi: Mekanizmat prodhojnë shumëfishta për një çështje si p.sh ndikime në mjedis, ndikim që theksohet ndryshimet e klimës dhe biodiversiteti nga aktiviteti njerëzor. Këtu përfshihen mund të jenë një qasje e shëndoshë ndryshimet në përdorimin e tokës, nëse qëllim është rritja e profilit të shfrytëzimi i burimeve nëntoksore, çështjes që auditohet dhe mbulimi i përdorimi i inputeve të jashtme të tilla si plotë i saj. Me shumë gjasa kjo do të plehra kimike, emetimet e ndotësve dhe nxisë debate dhe do të sjellë zgjidhje mbeturinave, si dhe lëvizjen e më të plota sesa fokusimi i ngushtë organizmave. vetëm tek auditimi. Audituesi duhet të Gjendja: ndikimet nga ana tjetër marrë në konsideratë edhe hallka të ndikojnë zakonisht negativisht në tjera për një zhvillim të qëndrueshëm si kushtet ose gjendjen e mjedisit, e cila dhe të tre aspektet e këtij zhvillimi për pasojë ndikon në mirëqenien e (ekonominë, mjedisin dhe shoqërinë). popullatës dhe ekosistemeve. P.sh., Nëse këto demonstrohen konkretisht, ndikimet mund të çojë në sosjen e raportet faktike të auditimit do të jenë ozonit, ndryshimin e klimës, ndotjen dhe një apel për një publik më të gjerë dhe humbjen e biodiversitetit. nuk do të trajtohen si vizione të Impakti: Së fundmi impakti çon në njëanshme. ndërhyrjet dhe përgjigjet e qeverisjes. 6. Kur përcaktohet fokusi i auditimit, Përgjigjet: Audituesit duhet të kuptojnë duhet të merren parasysh mekanizmat se si qeveria i është përgjigjur një çështje e degradimit. Koniza analitike e " në fushën e mjedisit duke identifikuar, mekanizmave-ndikimeve-gjendjes- p.sh., se cilat janë marrëveshjet impaktit dhe përgjigjeve" (Drivers ndërkombëtare që janë nënshkruar; cilat Pressures State Impacts Responses - janë politikat ligjet dhe rregulloret e DPSIR) është një mjet i dobishëm për të miratuara dhe cilat janë proceset dhe rritur impaktin e auditimeve të mjedisit kontrollet që kryejnë organet dhe për parandalimin e shkaqeve përgjegjëse. Audituesit zakonisht i

128 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH INTOSAI Journal (prill 2014) përdorin këto si një pikënisje për përbashkëta ose individuale, mund të hartimin e objektivave dhe kritereve të shumëfishojnë impaktin, mund të rrisin auditimit dhe për të arritur rezultate në profilin e çështjes dhe mund të nxisin auditim. Korrniza e DPSIR i ndihmon nisma bashkëpunuese në mes të audituesit e mjedisit të kuptojnë dhe të administratave të interesuara për të përcaktojnë çfarë po ndodh me mjedisin trajtuar problemet mjedisore. Grupi i dhe pse, cilat janë pasojat dhe cilat janë Punës për Auditimin e Mjedisit i INTOSA- masat e marra nga qeveria. Është e it ka hartuar materiale udhëzuese për rëndësishme të theksohet se përdorimi i kryerjen e auditimeve në bashkëpunim kësaj korrnize mund të ndihmojë në dhe ka publikuar shembuj të shumtë të fokusimin e auditimit jo vetëm në masat bashkëpunimeve të tilla në faqen e tij e marra për trajtimin e degradimit por web. Këtu mund të përmendet Auditimi i edhe tek masat e marra nga qeveria për koordinuar ndërkombëtar për identifikimin e mekanizmave dhe ndryshimet e klimës në të cilin janë faktorëve që e shkaktojnë atë. P.sh., përfshirë SAI e 14 vendeve dhe 33 auditimi i cilësisë së ujit të pishëm mund auditime individuale. Grupi i punës për të përqëndrohet tek masat e marra për auditimin e mjedisit ka gjithashtu një trajtimin dhe shpërndarjen e sigurt të bazë të gjerë të dhënash për auditimet e ujit të pishëm dhe në masat për kryera nga SAI-et në të gjithë botën. parandalimin e kontaminimit të Ndërmjet viteve 1993 dhe 2011, zyrat rezervave të ujit. kombëtare të më shumë se 100 vendeve të ndryshme kanë kryer më shumë se 3200 auditime financiare, përputhshmërie dhe performance për çështjet e mjedisit. Kryerja e auditimit dhe shqyrtimi Një hap i rëndësishëm në kryerjen e auditimit dhe shqyrtimin është parashikimi dhe vlerësimi i vazhdueshëm i të dhënave. Në fazën e planifikimit duhet të identifikohen: llojet, burimet dhe kufizimet e provave. Gjithashtu në këtë fazë, audituesit duhet të përpiqen të përcaktojnë cilësinë dhe sasinë e llojeve të të dhënave që do të mbajnë në evidencë dhe se si do të paraqiten ato. Gjatë procesist të shqyrtimit, audituesit

duhet të vlerësojnë vazhdimisht nëse të 7. Kryerja e auditimeve në dhënat dhe evidencat e vëna në bashkëpunim dhe përfitimi nga dispozicion janë ende relevante ose jo, eksperiencat e të tjerëve. Çështjet e për të bërë më pas ndryshime në planin mjedisit shpesh janë çështje e auditimit. ndërkufitare. Duke bashkëpunuar me Të dhënat dhe evidencat e gjetura gjatë zyra auditimi të një juridiksioni tjetër dhe fazës së shqyrtimit çojnë në hartimi në të njëjtën kohë i raporteve të observacione të mëtejshme. Auditimet e

AUDITIMI PUBLIK 129

AUDITIMI PUBLIK Si të rrisim impaktin e auditimeve të performancës në fushën e mjedisit performancës, si të gjithë auditimet e do të jetë mesazhi dhe se si ai do të tjera, bazuar në kritere të përshtatshme, prezantohet në mënyrë të qartë dhe krahasojnë gjendjen aktuale me atë çka bindëse. duhet të jetë. Hendeku midis këtyrë të Raportet më efektive të auditimit ju dyjave ka si rezultat "gjetjet" ose përgjigjen pyetjeve të mëposhtme: "observacionet". Shembuj të gjetjeve të "Çfarë"- Identifikimi i problemeve të zakonshme në auditim janë: zbuluara gjatë auditimit mungesa e përputhshmërisë me "Pse "- Sqarimi pse lexusit duhet ti rregullat dhe politikat, interesojnë gjetjet në auditim nuk janë arritur rezultatet që ishin "Përse kështu"- Identifikimi i parashikuar, shkaqeve kryesore që sjellin probleme nuk janë vlerësuar dhe menaxhuar dhe observacione risqet, "Cilat janë hapat e mëtejshëm"- nuk janë hartuar dhe ndjekur vënia e theksit tek rekomandimet dhe strategji, zgjidhjet e propozuara. aktivitetet dhe veprimet e aktorëve Përveç kësaj, audituesit duhet të kryesorë nuk kanë qenë të koordinuara përdorin gjuhën e duhur për të përcjellë mirë ose kanë pasur një rol të paqartë, një bilanc të gjetjeve pozitive dhe mungojnë të dhëna ose informacione negative që bazohen në dëshmitë e që mbështesin vendimet e marra dhe që mbledhura. do të ndihmonin në matjen e rezultateve Audituesit duhet të përdorin një teknikë të programeve përmbledhëse për hartimin e një raporti mungesa e mbikqyrjes ose mbikqyrja të mirë auditimi. Kjo teknikë përfshin e dobët. filtrimin e informacionit dhe mesazhet kryesore që do të jenë pjesë e raportit. Për t'ju përgjigjur pyetjes bazë " Përse Audituesit gjatë një auditim zakonisht ndodhin këto mangësi?" audituesit shqyrtojnë sasi të mëdha informacioni. duhet të kryejnë analizën e shkaqeve Kjo bëhet për të identifikuar prova të kryesore. Analiza e kryer mirë mund të përdorshme dhe për të përfshirë në ndihmojë në formulimin e raport vetëm ato fakte, vëzhgime dhe rekomandimeve efektive që çojnë në përfundime që janë të rëndësishme dhe zgjidhje dhe parandalojnë përsëritjen e / ose me rrezik të lartë. Në fushën e problemeve. Megjithatë kujdes: shkaqet mjedisit rëndësia dhe rreziku mund dhe e zbuluara që çojnë tek meritat e duhet të lidhen me shëndetin e njeriut, politikës, burimet e disponueshme ose funksionimin e ekosistemeve dhe burimet nga të ardhurat partiake mund pasojat financiare të degradimit të të jenë të vështira për tu adresuar. mjedisit. Raportimi i gjetjeve të auditimit Audituesit duhet ti përdorin raportet e Në fund të fazës së shqyrtimit, audituesit tyre për edukimin e shoqërisë. Pyetjet kanë mbledhur dëshmi nga burime të rreth mjedisit shpesh janë shumë ndryshme, të cilat duhet të merren komplekse, ndaj në parathënien e parasysh, të analizohen, të mbahen ose raporteve mund të jetë i nevojshëm të fshihen. Në këto dëshmi qëndron shpjegimi i koncepteve kryesore. Kjo i historia që auditimi do të tregojë në ndihmon lexuesit të kuptojnë gjetjet e fund. Sfida qëndron tek përcaktimi se cili auditimit dhe rëndësinë e tyre.

130 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH INTOSAI Journal (prill 2014)

Parathënia është pjesa më e ulët të kujdesit shëndetësor. përshtatshme për të thënë informacione Rekomandimet sipërfaqësore (si p.sh., bazë dhe për të bërë lidhjen me ndonjë entiteti nuk ka një strategji, kështu që ne aspekt social ose ekonomik. i rekomandojnë hartimin e një strategjie) Autorët e raportit duhet të përdorin ose rekomandimet e tepërta( p.sh gjuhë të qartë dhe të evitojnë të qenit entiteti duhet të vazhdojë të....) nuk shumë teknicien. Raportet që i mund të çojnë në ndryshime thelbësore. ndihmojnë lexuesit të identifikojnë Në disa raste ato mund të shërbejnë si çështjet dhe të kuptojnë gjetjet e hap i parë, por për të qenë efektivë auditimit do të kenë më shumë impakt. rekomandimet duhet: Kjo mund të arrihet duke përdorur të jenë të natyrës strategjike dhe jo studime për çështje konkrete si p.sh., operacionale. studime për impaktet e mundshme tek të adresojnë shkaqet kryesore të shendeti në zonat urbane. problemeve të identifikuara dhe jo Së fundmi, impakti i auditimeve të simptomat, performancës do të varet nga cilësia e të fokusohen tek rezultatet dhe rekomandimeve dhe nga implementimi i përfundimet e pritshme dhe jo në tyre. Shumë shpesh, rekomandimet mënyrat se si duhen arritur ato, përgatiten në fund të auditimit. Kjo vjen të përpiqen të sjellin risi dhe të si pasojë e reflektimeve të mëvonshme. kalojnë pengesat (p.sh nëpërmjet Në të vërtetë, formulimi i analizës dhe krahasimit të praktikave të rekomandimeve duhet të fillojë gjatë përdoruara në administrata të tjera), fazës së shqyrtimit. që rekomandimet e propozuara të Audituesit, duke u fokusuar në "pivot jenë gjithmonë realiste dhe të marrin point" mund të hartojnë rekomandime parasysh pikpamjet e entitetit të strategjike për procese të përshtatshme audituar. të vendimmarrjes. Një mënyrë tjetër për të rritur impaktin e Ata gjithashtu mund të synojnë krijimin e auditimit të performancës në fushën e "efektit domino". Ky i referohet auditimit është tërheqja e audiencave jo situatave në të cilat ndryshimim i një të zakonshme, çka çon në forcimin e elementi të sistemit mund të sjellë mesazhit të auditimit dhe impaktin e tij. ndryshime të elementëtve të tjerë. Efekti P.sh. audituesit e mjedisit mund të është më i madh kur elementë të kontaktojnë mediat e specializuara, ndryshëm të sistemit janë të ndërlidhur gazetarë, akademikë anëtarë të ngushtë dhe kur rekomandimet i shoqërisë civile dhe të rinjtë. adresohen pikave kyçe të Ndjekja e zbatimit të vendimmarrjes. P.sh., vendosja e taksës rekomandimeve(follow up) mbi karbonin mund të krijojë "efektin Nëse një auditim mund të ketë impakt, domino" në shoqëri dhe në ekonomi, kjo dy auditime kanë akoma më shumë. sepse kjo taksë çon në reduktimin e Kryerja e një ose më shumë auditimeve konsumit të produketeve që emetojnë në fushën e mjedisit dhe më pas ndjekja karbon, emision më të ulët të gazit serë, e zbatimit të rekomandimeve të lëna për rritjen e përdorimit të transportit publik, të përcaktuar progresin për zgjidhjen e cilësi më të mirë të ajrit, përmirësimin e të metave, mund të sigurojë që puna shëndetit të qytetarëve dhe kosto më të audituese ka një impakt të

AUDITIMI PUBLIK 131

AUDITIMI PUBLIK Si të rrisim impaktin e auditimeve të performancës në fushën e mjedisit qëndrueshëm. Në të vërtetë kur auditimeve të performancës në fushën e entitetet e dinë se do të ketë dhe një mjedisit dhe të çojnë në përmirësimin e auditim për ndjekjen e rekomandimeve, cilësisë së mjedisit përmes programeve ato janë më të angazhuara për të marrë më të mira dhe të menaxhuara në masa konkrete. mënyrë më efektive. Edhe audituesit Auditimet e ndjekjes së zbatimit të luajnë një rol të rëndësishëm në rekomandimeve bëhen pak vite pas konceptin "Ne nuk e trashëgojmë tokën auditimit të çështjes, duke ju dhënë nga prindërit tanë, atë e kemi marrë kohë të mjaftueshme entiteteve për borxh nga ata për fëmijët tanë". implementimin e rekomandimeve. Në shumicën e rasteve, kryhet vetëm një Falenderime auditim i zbatimit të rekomandimeve. Në Autorët do të dëshironin të falënderojë disa raste është i rekomandueshëm një personat e mëposhtëm për ndihmën e plan afatgjatë për ndjekjen e dhënë për këtë artikull : Pierre rekomandimeve, veçanërisht në fushën Frechette, Kimberley Leach, Neil e mjedisit ku problemet e mjedisit Maxwell, George Stuetz dhe Scott zgjasin në kohë. Vaughan.

Përfundime Përktheu: Alma SHEHU Qeveritë janë të ngarkuara me Departamenti i Auditimit të Buxhetit menaxhimin dhe adresimin e çështjeve Qendror, Administratës së Lartë kryesore të mjedisit, të tilla si impakti i Publike,Menaxhimit Financiar dhe ndryshimit të klimës dhe smogu urban. Auditimit të Brendshëm Audituesit kanë mandatin për të Përkthimi nga INTOSAI Journal (prill vlerësuar implementimin dhe 2014) efektivitetin e menaxhimit të këtyre çështjeve. John Reed, Fondacioni Kanadez Auditimet e mjedisit mund të sjellin Gjithëpërfshirës i Auditimit (CCAF- ndryshime në këtë fushë. Kjo kërkon FCVI Inc) Jean Cinq-Mars, kujdes në përzgjedhjen e temës së Komisioneri për Zhvillim të auditimit, planifikim, shqyrtim, raportim Qëndrueshëm (Zyra e Audituesit të dhe komunikim. Përgjithshëm të Québec) Duke u fokusuar tek këta elementë, audituesit mund të rrisin impaktin e

132 Nr.7, janar-prill 2014

Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

VEPRIMTARI TË KONTROLLIT TË LARTË TË SHTETIT PËR PERIUDHËN JANAR-PRILL 2014

1. KLSH zhvillon Analizën Vjetore 2013 Në fjalën e tij hyrëse, z. Bujar Leskaj theksoi se gjatë vitit të kaluar, KLSH e ka Në datën 28 janar 2014, Kontrolli i Lartë parë realizimin e misionit të tij auditues, i Shtetit zhvilloi analizën vjetore për mbështetur në dy kolona kryesore, në aktivitetin e vitit 2013, me pjesëmarrjen Strategjinë e Zhvillimit të KLSH 2013- e SH.T.Z. Bujar Nishani, President i 2017, si dhe në moton e Kongresit Republikës, z. Ettore Sequi, Ambasador i INCOSAI XXI të INTOSAI, të zhvilluar në Bashkimit Evropian në Shqipëri, z. Pekin në tetor 2013, që auditimi Robert Wilton, zv/Ambasador i Pranisë kombëtar të vihet në shërbim të së OSBE-së në Shqipëri, z. Adriatik Llalla, qeverisjes kombëtare, për përmirësimin Prokuror i Përgjithshëm, zj. Majlinda e menaxhimit publik financiar të vendit. Bregu, Kryetare e Komisionit të Integrimit të Kuvendit, Prof.Dr.Anastas Për vitin 2013, nga 147 auditime të Angjeli, Sekretar i Komisionit të planifikuara, KLSH ka kryer 164 Ekonomisë dhe Financave të Kuvendit, auditime, ose 11 përqind më shumë, z.Ibrahim Gjylderen, Ndihmës Auditor i nga të cilat 153 auditime janë Përgjithshëm i ZAP Kosovë, si dhe disa përfunduar dhe evaduar plotësisht, personalitete të botës akademike, ndërsa 11 janë në fazën e shoqërisë civile dhe mediave. evadimit.KLSH ka propozuar disa ndryshime të rëndësishme kushtetuese dhe ligjore. Së pari, ka kërkuar vendosjen e kufirit të Borxhit Publik në Kushtetutë(propozim i paraqitur në dy vite rrjesht nga auditimi i zbatimit të Buxhetit faktik të Shtetit për vitin 2011 dhe 2012), duke rekomanduar që Ministria e Financave të ngrejë një grup pune me ekspertët më të mirë të fushës, për përgatitjen dhe paraqitjen e

AUDITIMI PUBLIK 133

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014

një nisme ligjore për fiksimin në akordoi nga fondet IPA 2013 për Kushtetutë të treguesit të borxhit publik institucionin. Ai u shpreh i kënaqur që ndaj PBB-së. sheh një bashkëpunim të hapur mes KLSH, Kuvendit dhe Prokurorisë dhe Së dyti, nga auditimi i performancës për theksoi që integriteti i institucioneve ndarjen administrative, të kryer në është shumë i rëndësishëm. Lufta muajt shkurt-tetor 2013, ka kundër korrupsionit, theksoi ai, ka rekomanduar ndërhyrjen në ligjin për nevojë për përpjekje të koncentruara Pushtetin Vendor, për reduktimin e në nivel kombëtar. ndjeshëm të numrit të bashkive dhe komunave, për një shërbim më cilësor Nga auditimet e vitit 2013, KLSH ka ndaj komunitetit, por në respekt zbuluar parregullsi dhe shkelje maksimal jo vetëm të konsensusit financiare (në të ardhurat publike dhe politik mes partive, por edhe të atij shpenzimet e kryera) në nivelin 15. 1 social, kulturor dhe historik të zonave te miliardë lekë(ose rreth 108 milionë ndryshmë të vendit, sipas kërkesave të euro), duke kërkuar shpërblimin e Kushtetutës. dëmit, pra arkëtimin në 99.9 përqind të tyre. Dëmi ekonomik i zbuluar në të dy Presidenti i Republikës, SH.T.Z. Bujar vitet 2012 dhe 2013, është rreth dy Nishani vlerësoi se KLSH ka një herë më i madh se vlera e dëmit të eksperiencë të pallogaritshme në zbuluar në tre vitet 2009, 2010 dhe njohjen e legjislacionit dhe të mënyrave 2011, të marra së bashku. Kallzimet të abuzimit me pronën dhe fondet penale vetëm për vitin 2013 janë dy shtetërore. Ai la porosi që arritjet e herë më shumë se të tre vitet 2009, institucionit, të cilat janë të dukshme, 2010 dhe 2011, të marra së bashku. duhet të përçohen më mirë në opinionin publik. Pjesa më e madhe e dëmit të zbuluar është nga shitja e pasurisë dhe dhënia e Nga ana e tij, z. Ettore Sequi, objekteve me qera dhe e pasurive Ambasador i Bashkimit Evropian, publike me koncesion. Krahas nënvizoi se BE është një mbështetës i zbulimeve me dëm ekonomik, gjatë sinqertë i KLSH dhe këtë e dëshmon vitit 2013, KLSH ka konstatuar shkelje projekti me vlerën 2.1 milion euro që BE të disiplinës financiare me ndikim

134 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH negativ në performancën e subjekteve Sfidat e KLSH për vitin në vijim janë të audituara, në nivelin e 4, 4 miliardë konsolidimi i mëtejshëm i arritjeve të dy lekëve(mbi 31 milionë euro), ose 2.5 viteve 2012 dhe 2013, realizimi i miliardë lekë më shumë nga shkeljet e objektivave të Planit Strategjik 2013- konstatuara gjatë vitit 2012. 2017 të institucionit dhe përmirësimi legjislativ, për të rritur gamën e Në përshëndetjen e tij, Presidenti i auditimeve dhe forcën e zbatimit të Republikës u shpreh se KLSH është një rekomandimeve të tij. ndër institucionet që ka të bëjë me kredibilitetin e Shtetit. Ai theksoi se 2. KLSH merr pjesë në takimin e katërt dinamika e dy viteve të fundit në për Auditimin e Etikës, organizuar nga institucion është lehtësisht e prekshme grupi Task Force (EUROSAI) për dhe bën diferencën. Auditimin e Etikës Në fjalën e tij, Prokurori i Përgjithshëm, Në cilësinë e anëtarit të grupit Task z. Adriatik Llalla, u shpreh se Force të EUROSAI-ŝƚƉģƌ͞ƵĚŝƚŝŵŝŶĚŚĞ bashkëpunimi mes Prokurorisë së ƚŝŬģŶ͟ ;d&ΘͿ͕ <>^, ŵŽƌŝ ƉũĞƐģ Ŷģ Përgjithshme dhe KLSH është në nivelet takimin e katërt të këtij grupi, më të larta. Ai vlerësoi cilësinë e organizuar në Lisbonë, në datat 29-30 dosjeve të sjella nga kallzimet e KLSH, si janar 2014. dhe theksoi se Prokuroria ka kërkuar Seminari trajtoi si temë kryesore masën e pezullimit nga detyra për Forcimin e Etikës brenda Institucioneve cilindo punonjës të kallzuar nga KLSH Supreme të Auditimit dhe KLSH u dhe rihetim të rasteve të shfuqizuara përfaqësua në këtë aktivitet nga nga prokuroritë e rretheve, përpara vitit Drejtoresha e Departamentit të 2013. Auditimit të Ardhurave të Buxhetit të Përfaqësuesit e Kuvendit të ftuar në Shtetit, zj. Albana Agolli dhe zj. Irena analizë, Prof. Dr. Anastas Angjeli dhe zj. Islami, Përgjegjëse e Sektorit të Kërkimit Majlinda Bregu, dhanë mbështetjen e Shkencor dhe Zhvillimit. tyre për veprimtarinë e institucionit dhe Ky seminar u organizua si një nga shprehën besim se amendimet e ligjit aktivitetet bazë të Task Force së organik të KLSH do të miratohen se EUROSAI për Auditimin e Etikës dhe shpejti. Gjykata Portugeze e Llogarive ishte SAI Kryetari i KLSH, z. Bujar Leskaj mbajti mikpritës. Fjala përshëndetëse u mbajt raportin analitik, ku paraqiti arritjet dhe ŶŐĂ nj͘'ƵŝůŚĞƌŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ DĂƌƚŝŶƐ͕ risitë e aktivitetit të KLSH gjatë vitit President i EUROSAI-it dhe i Gjykatës 2013, si dhe sfidat për vitin 2014. Më Portugeze të Llogarive. Seminari u tej u diskutua për arritjet dhe kombinua me sesione plenare të problematikat e ndryshme nga përgjithshme dhe sesione të tjera drejtuesit e tjerë të institucionit, si dhe pune për të diskutuar përvojat shumë kryeauditues dhe auditues të përkatëse dhe aspektet praktike të spikatur për rezultatet e tyre positive punës në auditim. gjatë vitit të kaluar. Sesionet e punës ishin organizuar si një seri diskutimesh me grupe të

AUDITIMI PUBLIK 135

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 vogla pjesëmarrësish. Diskutimet u për çështjet e etikës" ʹ u drejtua nga përqendruan rreth temave të tilla si: zj.Helena Fernandes, z. Conceição, identifikimi i problemeve të etikës TFA&Ethics; z.Fabrice Mercade, ECA, brenda SAI-ve, menaxhimi i konfliktit të etj. interesit, eksperiencat e ndryshme të Diskutimi i rolit të mundshëm të SAI-ve pjesëmarrëse për përgatitjen strukturës së Etikës në SAI, ngjalli dhe implementimin e Kodit të Etikës, interes dhe diskutime, të cilat u etj. pasuruan më shumë nëpërmjet rasteve Blloku i parë i përgjithshëm i seminarit - të funksionimit të këtyre strukturave në "Pse është e rëndësishme Etika në një SAI-et e Lituanisë, Brazilit, Kroacisë, Institucion Suprem Auditimi? Kodi i Indonezisë, Rumanisë dhe Letonisë. Etikes (ISSAI 30)", - u drejtua nga z. Nga të gjithë pjesëmarrësit u theksua Eduardo Cabrita, Kryetar i Komisionit të nevoja e trajnimeve për Buxhetit, Financave Publike dhe ndërgjegjësimin e stafit për çështjet e Administratës Publike në Parlamentin e etikës. Portugalisë; z.Jacek Jezierski, Kryetar i Grupit për rishikim e ISSAI 30 (INTOSAI), Seminari ia arriti qëllimit dhe ishte një SAI polak; z. Janos Bertok, OECD dhe mundësi për të diskutuar dhe për të nga përfaqësues të IDI-it, ECA, etj. trajtuar më në thellësi disa nga problemet dhe ndryshimet në Në këtë bllok, pjesëmarrësit mundën të menaxhimin e etikës, nëpërmjet diskutojnë në lidhje me çështje të shkëmbimit të pikëpamjeve dhe qasjeve ndryshme si rishikimin e ISSAI 30 dhe te ndryshme ndaj kësaj çështje, si edhe nëse ky rishikim është i nevojshëm, si mbledhjes së ideve dhe opinioneve të duhet ti adresojmë dhe tu japim përfaqësuesve të SAI-ve, të cilat do të zgjidhje problemeve të etikës, përfshihen në draftin e propozimeve të eksperienca e IDI-it për këto çështje, këtij takimi të TASK FORCE. mbështetur në bashkëpunimin e kësaj organizate me SAI te ndryshme, Një nga objektivat kryesore të ndryshimet eventuale për një aktiviteteve të planifikuara të TFA&E menaxhim më të mirë të etikës brenda për periudhën 2012-2014 ka qenë SAI-ve, etj. ͞<ŽŶƚƌŝďƵƚŝ Ɖģƌ ƚģ ƌƌŝƚƵƌ ďĞƐŝŵŝŶ Ğ publikut në punën e SAI-ve, nëpërmjet Me shumë interes u ndoqën nga mbështetjes për implementimin e ISSAI pjesëmarrësit eksperiencat e gjashtë ϯϬ ;/EdK^/͕ <ŽĚŝ ŝ ƚŝŬģƐͿ͘͟ Wģƌ Ŭģƚģ SAI-ve në përgatitjen dhe qëllim, TFA ka realizuar një sondazh në implementimin e Kodit të Etikës : SAI-et e vendeve evropiane për të parë Suedisë, Hungarisë, Holandës, se si SAI-et kanë menaxhuar problemet Mbretërisë së Anglisë, Belgjikës dhe e etikës brenda tyre, duke studiuar dhe Polonisë. mbledhur informacione që lidhen me Blloku i dytë i përgjithshëm, në ditën e këtë çështje dhe ka planifikuar të japë dytë të aktivitetit - "Roli i strukturës së disa propozime për të përforcuar Etikës brenda SAI-ve (njësi, komitet, trajnimet ne çështjet e etikës. Ditën e drejtori, etj); Trajnimi i stafit për dytë të aktivitetit mori pjesë edhe çështjet e etikës;Dilemat brenda SAI-ve Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj.

136 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH

3. Nënshkruhet Memorandumi i Dytë i Bordit të EUROSAI-it dhe Mirëkuptimit mes EUROSAI dhe President i Gjykatës Turke të Llogarive. AFROSAI Në ceremoninë e nënshkrimit mori Në datën 31 janar 2014, u organizua pjesë edhe Kryetari i KLSH-se z.Bujar ceremonia e nënshkrimit të Leskaj, i cili pati takime pune me Memorandumit të Mirëkuptimit mes personalitete të këtyre dy organizatave EUROSAI dhe AFROSAI, në ambientet e të rëndësishme. veçanta të Muzeut të Artit të Nga të dy nënshkruesit e Lashtësisë, në Lisbonë. DĞŵŽƌĂŶĚƵŵŝƚ͕ nj͘'ƵŝůŚĞƌŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ Memorandumi u nënshkrua nga Martins dhe z.Gilbert Ngoulakia, u nj͘'ƵŝůŚĞƌŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ DĂƌƚŝŶƐ͕ theksua fakti që ky Memorandum do të President i EUROSAI dhe i Gjykatës rrisë mundësitë e bashkëpunimit dhe Portugeze të Llogarive dhe z.Gilbert do të forcojë marrëdhëniet midis Ngoulakia, President i AFROSAI dhe i EUROSAI dhe AFROSAI, duke thelluar SAI-it të Gabonit. shkëmbimin e eksperiencave dhe të njohurive midis SAI-ve të të dy kontinenteve. Në botën e sotme të globalizmit, përpjekjet duhet të orientohen drejt bashkëpunimit dhe koordinimit, si në nivel institucional ashtu edhe atë të organizatave ndërkombëtare që përshijnë Institucionet Supreme të Auditimit. Eksperienca ka provuar se zgjidhjet individuale nuk i shërbejne botës së globalizmit. Eksperienca dhe dijet e çdo SAI janë një burim i rëndësishëm informacioni dhe dijesh për të gjithë SAI-et e tjera. Ky Memorandum ishte pa dyshim, Nga e majta në të djathtë : z.Recai Akyel, kurorëzimi i marrëdhnjeve të zv/President i Dytë i Bordit të EUROSAI-it; mëparshme të shkëmbimit të z.Gilbert Ngoulakia, President i AFROSAI; informacionit dhe të miqesisë midis nj͘'ƵŝůŚĞƌŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ DĂƌƚŝŶƐ͕ WƌĞƐŝĚĞŶƚ ŝ EUROSAI; z.Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH-së. EUROSAI dhe AFROSAI dhe do të jetë pikënisje e një bashkëpunimi të Ceremoninë e nderuan me frytshëm, i cili do ti shërbejë fuqizimit pjesëmarrjen e tyre edhe Sekretari i të këtyre organizatave. Përgjithshëm i AFROSAI dhe President i SAI-t të Kamerunit, z. Henri Eyebe Ayssi, 4. Mbahet në Bernë të Zvicrës takimi i Sekretari i Përgjithshëm i EUROSAI dhe grupit të punës së IT të EUROSAI-t President i SAI-it të Spanjës, z.Ramón Në datat 29-30 janar 2014 u mbaj në Alvarez de Miranda, zj. Stuiveling, Bernë të Zvicrës takimi i grupit të punës zv/Presidente e Parë e Bordit të së IT i EUROSAI me temë: EUROSAI-it, z.Recai Akyel, zv/President i

AUDITIMI PUBLIK 137

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 ͞sĞƚģǀůĞƌģƐŝŵŝ /d ;/d^͕ /d ^ĞůĨ- performancën në fushat e IT dhe IT Assessment) dhe vetëvlerësimi i audit. auditimit IT (ITASA, IT Audit Self- Referuesit ndanë eksperiencat e

ƐƐĞƐƐŵĞŶƚͿ͘͟ shprehen mendimet mbi problemet e ndryshme të ITSA dhe ITASA ku nga moderatorët u paraqiten disa vetëvlerësime të kryera në disa institucione evropiane të auditimit. Të pranishmit prezantuan e ndanë njohuritë e tyre për zhvillimet në fushën e IT dhe IT audit të vendeve të tyre dhe shprehen mendimin se : ͻCOBIT 4.1 vazhdon të jetë i përshtatshëm në auditimin IT dhe rekomanduan mos përdorimin e Ky Grup pune i kryesuar nga SAI i variantit të ri COBIT 5; Zvicrës synon: ͻ^ƚƌƵŬƚƵƌĂƚĞ/dƵĚŝƚĚƵŚĞƚƚģũĞŶģƚģ -ve ͻEĚĂƌũĞŶ Ğ ƉģƌǀŽũĂǀĞ ŶĚģƌŵũĞƚ ^/ ndara për të favorizuar konsolidimin evropiane; dhe shkëmbimin e eksperiencave ͻ/ŶŬƵƌĂũŝŵŝŶ Ğ njďĂƚŝŵŝƚ ƚģ ĂŬƚŝǀŝƚĞƚĞǀĞ brenda tyre; të përbashkëta në fushën e teknologjisë Nga përfaqësuesi i Shqipërisë u së informacionit; paraqiten ndryshimet e kryera në dy ͻďĂƚŝŵŝŶĞŝŶŝĐŝĂƚŝǀĂǀĞƚģ<ŽŵŝƚĞƚŝƚƚģ vitet e fundit në KLSH për të zhvilluar IT Përhershëm të INTOSAI-t për Auditimin dhe Auditimin IT në përputhje me e IT; rekomandimet e INTOSAI-t. Nga të pranishmit pati një aprovim të rrugës së ͻEdžŝƚũĞŶ Ğ ƐŚŬģŵďŝŵŝŶ Ğ ŶĚģƌƐũĞůůģ ƚģ ndjekur nga KLSH dhe u shpreh përvojave në mes të dy komisioneve; gatishmëri për të ndihmuar SAI-n Në takim morën pjesë përfaqësues nga shqipëtar. Gjatë qendrimit u zhvilluan SAI-et e Zvicrës, Holandës, Gjykatës takime të veçanta dhe me përfaqësues Evropiane të Audituesve, Polonisë, të SAI-ve pjesëmarrëse dhe u vendosën Gjykatës së Llogarive tëTurqisë, pika kontakti për një bashkëpunim të Belgjikës, Francës dhe KLSH-së, e cila u mëtejshëm. përfaqësua në këtë takim nga Kozma Nga përfaqësues të SAI-t të Zvicrës Kondakçiu përgjegjës i sektorit të IT. Brigitte Schnyder von Morisch dhe Në takim pjesëmarrësit u fokusuan Massimo Magnini-Furger u shpreh kryesisht në procesin e vetëvlerësimit gadishmëria për të kryer ITSA dhe ITASA dhe rolin e moderatorit (nga një SAI në KLSH. Përfaqësuesit e Gjykatës Turke tjetër) edhe të stafit vendas në njohjen të Llogarive dhe SAI-t polak u shprehën e vetes si dhe shkëmbimit të të gatshëm për të ndihmuar KLSH-në. eksperiencave për të rritur Në fund të takimit u miratuan:

138 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH

ͻWůĂŶŝŝƵĚŝƚŝŵĞǀĞƉĂƌĂůĞůĞŶģ/dƵĚŝƚ͖ institucioneve supreme të auditimit (SAI), të kulmuar me disa sesione ͻWƌŽŐƌĂŵŝ Ɖģƌ kryerjen e ITSA dhe trajnimi për dhjetra auditues dhe ITASA në dy vitet e ardhshme ku një specialiste të KLSH, të zhvilluara gjatë vend ju rezervua edhe Shqipërisë për viteve 2012-2013. përfitimin nga këto procese;

ͻdžŚĞŶĚĂ ĚŚĞ ƚĞŵĂƚ Ğ ^ŝŵƉŽnjŝƵŵŝƚ Ndërkombëtar për teknologji Presidenti i Gjykatës Turke u tregua i informative që do të mbahet në Berlin gatshëm të vazhdonte bashkëpunimin e më 13 - 14 mars me rastin e përvjetorit deritanishëm me sesione të reja të 300 të Gjykatës së Auditimit të trajnimi. Gjermanisë. Nga ana e tij, z. Leskaj falenderoi 5. Kryetari i KLSH Viziton Gjykatën Presidentin Akyel për ndihmën bujare Turke të Llogarive të ofruar nga Gjykata Turke e Llogarive ndaj KLSH dhe për bashkëpunimin e Nga datat 11-13 shkurt 2014, z. Bujar shkëlqyer, nga i cili kanë përfituar mbi Leskaj, Kryetar i Kontrollit te Lartë të 60 auditues të institucionit shqiptar. Shtetit zhvilloi një vizitë pune në Gjykatën Turke të Llogarive, në Ankara. Të dy drejtuesit e SAI-ve të Turqisë dhe Gjatë vizitës, z. Leskaj u takua me Shqipërisë diskutuan për Presidentin e Gjykatës Turke të bashkëpunimet e ardhshme, sidomos Llogarive, Prof. Dr. Recai Akyel. Z. Akyel ato në kuadër të zbatimit të një sistemi vlerësoi progresin e arritur nga KLSH modern të menaxhimit të auditimit, gjatë dy viteve të fundit dhe duke përdorur gjerësisht dhe pasur si bashkëpunimin e frytshëm mes të dy bazë teknologjinë e informacionit. Gjykata Turke e Llogarive është në hapat e parë të shtrirjes së këtij sistemi dhe ofroi ekspertizën e saj për të ndihmuar KLSH-në. Gjithashtu, Presidenti i Gjykatës Turke konfirmoi se trajnimet e audituesve shqiptarë pranë kësaj gjykate do të vazhdojnë edhe gjatë vitit 2014 dhe shumë shpejt, brenda muajve mars dhe prill, dy-tre grupe audituesish nga KLSH do të trajnohen për auditimin financiar, të përputhshmërisë dhe të performancës. Me kërkesë të Kryetarit të KLSH, Gjykata Turke u tregua e gatshme të ndihmojë me ekspertizën e saj për thellimin dhe rritjen e efikasitetit te marrëdhënieve që një SAI duhet të ketë me botën akademike dhe atë universitare.

AUDITIMI PUBLIK 139

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 luajtur dhe luan në progresin dhe modernizimin e mëtejshëm të Gjykatës Turke të Llogarive, shembull i të cilit është edhe hapja e një biblioteke shumë të pasur, me materiale për auditimin të mbledhura nga libra, manuale, studime e vrojtime nga qindra autore turq dhe të huaj, nga të gjitha vendet e botës. Duke theksuar klimën shume miqësore dhe partneritetin e lartë të arritur mes Gjykatës Turke të Llogarive dhe KLSH, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit ju drejtua gjykatësve dhe audituesve turq ŵĞ ƐŚƉƌĞŚũĞŶ ͗͟WƌĞƐŝĚĞŶƚŝ ŬLJĞů ģƐŚƚģ miku më i mirë i KLSH (ALSAI) në komunitetin INTOSAI. Presidenti Akyel ŶƵŬģƐŚƚģǀĞƚģŵŝũƵĂũŝ͕ƉŽƌĞĚŚĞŝLJŶŝ͘͟ Delegacioni i KLSH, në përbërje të të cilit ishin edhe z. Fatos Çoçoli, këshilltar i jashtëm i KLSH dhe z. Alfons Gabili, Auditues i Parë, vizitoi dhe Mauzoleumin e Babait te Kombit Turk, Mustafa Qemal Ataturk dhe Muzeun Me 13 shkurt, Gjykata Turke e Llogarive Etnografik Kombëtar të Turqisë. inauguroi në ambientet e saj 6. KLSH nënshkruan në Ankara Bibliotekën e institucionit. I ftuar nderi Marrëveshje Bashkëpunimi me TIKA ishte Kryetari i Kontrollit të Lartë të për Teknologjinë e Informacionit. Shtetit, z. Bujar Leskaj. Në përshëndetjen e tij drejtuar anëtareve Në datën 12 shkurt 2014, në Ankara, të Gjykatës Turke të Llogarive, ai Turqi, z.Bujar Leskaj, Kryetari i Kontrollit theksoi se hapja e një biblioteke të një të Lartë të Shtetit nënshkroi institucioni kushtetues përbën një ngjarje me rëndësi jo vetëm për punonjësit e atij institucioni. Gjykatësit dhe audituesit turq, me themelimin e kësaj strukture, do të kenë në duart e tyre një burim të pashtershëm, të mirë- orientuar dhe të qartë informacioni për veprimtarinë e tyre audituese dhe vendim-marrëse. Z. Leskaj theksoi edhe njëherë rolin e padiskutueshëm që Presidenti Akyel ka Marrëveshjen kuadër të Bashkëpunimit

140 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH me Dr. Serdar Çam, President i TIKA, vendimtare për realizimin e auditimeve Agjensisë Turke për Zhvillim dhe cilësore dhe që mbulojnë të gjitha Bashkëpunim. fushat e veprimtarisë së institucioneve publike në vendin tonë. Marrëveshja parashikon mbështetjen e TIKA për zhvillimin e infrastrukturës së Nga ana e tij, Presidenti i TIKA Dr. teknologjisë së informacionit në KLSH, Serdar Çam theksoi se TIKA është gati të nëpërmjet sigurimit të versionit të zgjerojë edhe më tej bashkëpunimin përditësuar të Programit kompjuterik të dhe mbështetjen për KLSH, si dhe për të auditimit IDEA dhe trajnimit të gjitha institucionet publike të shtetit audituesve të KLSH për përdorimin e shqiptar. këtij programi, sigurimit të pajisjeve të Kryetari i KLSH e falenderoi TIKA-n për TI dhe zbatimit dixhital të sistemit të ndihmën e dhënë për KLSH në dy vitet e menaxhimit të auditimit. Për këtë fundit, duke mundësuar qendrimin në komponent të fundit të marrëveshjes, Turqi për trajnim të mbi 60 audituesve, është siguruar edhe ndihma e Gjykatës pranë Gjykates Turke të Llogarive. Turke të Llogarive, partner i KLSH. Marrëveshja me TIKA shënon një KLSH theksoi se TIKA është një ndër zhvillim të rëndësishëm të KLSH drejt donatorët kryesorë në vendin tonë, që përdorimit të plotë të teknologjisë së ka ndikuar në përmirësimin e jetës së informacionit në auditim. qytetarëve shqiptarë, në dy dekadat e Zbatimi i një programimi kompjuterik të fundit. Agjencia Turke për Zhvillim dhe sistemit të menaxhimit të auditimit Bashkepunim vepron tek ne që në vitin përbën një domosdoshmëri për KLSH. 1992 dhe në vitin 1996 ka hapur zyrën e Zhvillimi dhe implementimi i saj të koordinimit në Tiranë. Prej më kompjuterizuar i sistemit të menaxhimit ƐŚƵŵģ ƐĞ ϭϴ ǀŝƚĞ͕ d7< ŬŽŶƚƌŝďƵŽŶ ŵĞ të auditimit ka disa module që projektet dhe ndihmën e saj në menaxhojnë procesin e zhvillimin dhe ngritjen e kapaciteteve dokumentacionit shkresor të të gjithë në Shqipëri. Projektet e realizuara nga proceseve audituese në KLSH, si dhe ka TIKA janë me qindra dhe kanë prekur mjetet e nevojshme për gjenerimin e çdo fushë. Me fondet e TIKA-s janë raporteve të auditimit. rehabilituar ujësjellësa, kopshte e shkolla, janë ndërtuar spitale që janë Gjatë nënshkrimit të Marrëveshjes ishte pajisur me aparatura moderne, janë i pranishëm edhe Prof. Dr. Recai Akyel, trajnuar mjekë, por edhe punonjës të President i Gjykatës Turke të Llogarive, policisë. me të cilën KLSH ka marrëveshje bashkepunimi. Sektorët ku TIKA ndihmon janë kryesisht shëndetësia, arsimi dhe Marrëveshja e KLSH me TIKA do të turizmi, por agjencia mbështet dhe zbatohet brenda këtij viti dhe do të rrisë mbrojtjen e mjedisit, pyjeve, zhvillimin kapacitetet e KLSH për kryerjen në një e TI, kulturës, sportit, medias dhe të ardhme të afërt edhe të auditimeve projekte në ndihmë të personave të teknologjisë së informacionit. invalide apo me aftësi të kufizuara fizike. Për KLSH, rëndësia e TI është

AUDITIMI PUBLIK 141

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 7. Takimi i Kryetarit të KLSH-së, me Bankës Botërore. Përfaqësueset Drejtues të Sektorit të Mbështetjes zvicerane u shprehën plotësisht të Makroekonomike në Ministrinë gatshëm që të përcillnin pranë Fondit Zvicerane për Çështjet Ekonomike. për Zhvillimin e Kapaciteteve të INTOSAI-t, të gjitha propozimet Më datë 21 shkurt 2014, Kryetari i specifike të KLSH-së, lidhur me fushat KLSH-së, z.Bujar Leskaj priti në një takim ku nevojitej asistencë. pune me zj. Rosmarie Schlup, Zv.Drejtuese e Sektorit të Mbështetjes Gjatë bisedës, z.Leskaj i njohu Makroekonomike në Ministrinë përfaqësueset zviceranë me një Zvicerane për Çështjet Ekonomike ekspoze të përgjithshme të funksionimit (SECO), si dhe zj.Irene Frei, menaxhere dhe arritjeve, përgjatë 2 viteve të fundit për Shqipërinë, shoqëruar nga z.Eduart në institucion. Në shkëmbimin e ideve Rumani, Zyrtar për Programin Kombëtar dhe opinioneve, një diskutim i veçantë pranë Kooperacionit Zviceran. u zhvillua edhe lidhur me problematikën e Auditimit të Përfaqësueset zviceranë paraqitën një Brendshëm në vend. Megjithë përmbledhje të qëllimit të këtij misioni përmirësimet në kuadrin ligjor dhe në në Shqipëri. Zvicra është në procesin e çertifikimin e audituesve, u theksua finalizimit të strategjisë së re të fakti i përpjekjeve që bëhen për të mos bashkëpunimit 2014-2017 për pasur mbivendosje gjatë punës Shqipërinë dhe synimi kryesor, është audituese të KLSH-së me këtë sistem, si mbështetja në procesin e tranzicionit dhe lidhur me përmirësimet e drejt integrimit europian. Një prej domosdoshme për të cilat sistemi ka shtyllave kryesore të kësaj strategjie, nevojë, problematikë kjo që theksohet përbën edhe menaxhimi financiar dhe në çdo auditim që KLSH kryen në qëllimi kryesor i takimit ishte pikërisht subjekte të ndryshme. Z.Leskaj, u ofroi eksplorimi i nevojave institucionale për mundësinë për të pasur një material të asistencë teknike dhe ngritjen e plotë, të nxjerrë nga auditimet e kryera kapaciteteve. nga KLSH, në mënyrë që të mund të Instrumenti zviceran për bashkëpunim krijohej një pasqyrë e qartë, lidhur me gjithashtu, punon ngushtë me Fondin dobësitë e këtij sistemi. Ky kontribut i për Zhvillimin e Kapaciteteve dhe KLSH-së u prit me shumë interes nga Sekretariatin e Donatorëve të INTOSAI- përfaqësuesit zviceranë si dhe u t. Mjeti për bashkëpunim i INTOSAI-t që konsiderua si mjaft i vlefshëm. ĚŽ ƚģ ǀĞŶĚŽƐĞƚ Ɛģ ƐŚƉĞũƚŝ͕ĚŽ ƚ͛ŝ ŽĨƌŽũģ 8. Takim i Kryetarit të KLSH-së,me mundësi financiare të gjithë SAI-ve delegacionin e Komisionit për anëtare të INTOSAI-t. Një ndihmë Mbikqyrjen e Financave Publike të shtesë e ofruar nga asistenca zvicerane Kuvendit të Kosovës. jepet edhe nëpërmjet ekspertëve të

142 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH

zhvillimin e një auditimi paralel në fushën e sigurisë rrugore. Kryetari i Komisionit për Mbikqyrjen e Financave Publike të Kuvendit të Kosovës, z. Sadriu, duke e marrë fjalën, e falenderoi z.Leskaj për pritjen rezervuar këtij delegacioni dhe paraqiti një ekspoze të funksionimit dhe të ecurisë së punës së këtij Komsioni, duke evidentuar edhe marrëdhëniet me Zyrën e Audituesit të Përgjithshëm të Kosovës. Në vazhdim, gjatë diskutimeve të përbashkëta, fokusi ishte marrëdhënia e institucioneve supreme të auditimit me Parlamentet respektive, si dhe u theksua jo vetëm rëndësia e bashkëpunimit dhe partneritetit ndër- institucional, por edhe mbështetja që u duhet dhënë isnstitucioneve të tjera. Me qëllim intensifikimin e marrëdhënieve dy palëshe, z.Sadriu i Kryetari i KLSH-së, z.Leskaj priti në një përcolli Kryetarit të KLSH-së, ftesën për takim të veçantë, delegacionin e të zhvilluar një vizitë pranë zyrave të Komisionit për Mbikqyrjen e Financave këtij Komisioni, në Kuvendin e Kosovës. Publike të Kuvendit të Kosovës, kryesuar nga Kryetari, z.Ali Sadriu. 9. Vizita zyrtare e delegacionit të KLSH- së, pranë Zyrës Shtetërore të Auditimit Kryetari i KLSH-së, pasi i uroi të Kroacisë. mirëseardhjen delegacionit, i njohu të pranishmit me një përmbledhje të Në datat 3-4 mars 2014, një delegacion shkurtër të funksionimit të institucionit i Kontrollit të Lartë të Shtetit, zhvilloi si dhe të zhvillimeve më të fundit. një vizitë pune në Zyrën Shtetërore të Z.Leskaj më tej, u ndal në marrëdhëniet Auditimit të Kroacisë. shumë të mira të bashkëpunimit që Përfaqësuesit e KLSH-së në këtë vizitë ekzistojnë ndërmjet dy institucioneve të ishin z.Xhaferr Xhoxhaj, Drejtor auditimit të Shqipërisë dhe Kosovës, Departamenti, zj.Dëshira Huqi, duke theksuar faktin se Marrëveshja e Përgjegjëse sektori, z.Muhamet Kavaja, parë e Bashkëpunimit është nënshkruar Krye/auditues, z.Bashkim Harizaj, me Audituesin e Përgjithshëm të ZAP-t Krye/auditues, zj.Nikoleta Piranjani, të Kosovës. Thellimi i këtij Audituese e Lartë, zj.Miranda Haxhia, bashkëpunimi, përveç trajnimeve dhe Audituese e Lartë dhe zj.Valentina shkëmbimit të vizitave të ndërsjella, do Golemi, Audituese e parë. të materializohet së shpejti edhe në

AUDITIMI PUBLIK 143

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 Kjo vizitë vjen në vijim të Marrëveshjes veçanërisht botimi mbi kontributin e së Bashkëpunimit të nënshkruar më 28 audituesve të KLSH-së në shtypin e Nëntor 2012, nga Kryetari i KLSH-së, përditshëm, që edhe pse në gjuhën z.Bujar Leskaj dhe Audituesi i shqipe, e vlerësuan mjaft. Përgjithshëm i SAI-t të Kroacisë, z.Ivan Diskutimet u përqëndruan në vijim Klesic. ndërmjet dy delegacioneve, lidhur me temat mbi Auditimet e Performancës, Prokurimet publike, Auditimin e fondeve të BE-së para aderimit, si dhe auditimin e fondeve të partive politike. Në mbyllje të diskutimeve, u konkludua se eksperiencat e përcjella në drejtime të veçanta, ishin tepër të frytshme për vazhdimësinë e bashkëpunimit në të ardhmen, si dhe u hodhën disa mendime lidhur me tematikat e Delegacioni i KLSH-së, u prit në një takim të shkurtër mirëseardhjeje nga ŵƵŶĚƐŚŵĞƉģƌƚ͛ƵƚƌĂũƚƵĂƌŶģƚƌĂũŶŝŵĞƚ z.Klesic, i cili pasi uroi mirëseardhjen në vijim si thellimi i shkëmbimit të dhe shprehu kënaqësinë për eksperiencave mbi auditimin e fondeve të BE-së dhe të auditimit IT ku dhe SAI organizimin e kësaj vizite, theksoi faktin kroat ishte në fazat e para të zbatimit. ƐĞ ŬLJ ƚĂŬŝŵ ŝ ƉĂƌģ͕ ĚŽ ƚ͛ŝ ŚĂƉƚĞ ƌƌƵŐģŶ edhe shkëmbimeve të tjera të Këto trajnime në kuadër të bashkëpunimit. bashkëpunimit, mund të zhvillohen edhe me ndihmën e TAIEX-it. Më tej, sipas programit të përgatitur, z.Klesic prezantoi stafin drejtues të SAI-t 10. KLSH-së merr pjesë në seminarin: kroat të pranishëm në takim dhe vijoi ͞WƌĂŬƚŝŬĂƚ ŵģ ƚģ ŵŝƌĂ ŶĚģƌŬŽŵďģƚĂƌĞ me një përmbledhje të mënyrës së në forcimin e integritetit në sektorin funksionimit dhe organizimit të Zyrës ƉƵďůŝŬ͘͟ Shtetërore të Auditimit të Kroacisë. Në datat 3-7 Mars 2014, në Szarvas të Për delegacionin shqiptar, z.Xhoxhaj Hungarisë u zhvillua seminari me temë prezantoi shkurtimisht anëtarët e tij ͞WƌĂŬƚŝŬĂƚ ŵģ ƚģ mira ndërkombëtare dhe më pas, zj.Huqi vijoi me në forcimin e integritetit në sektorin prezantimin e organizimit, funksionimit, ƉƵďůŝŬ͕͟ŽƌŐĂŶŝnjƵĂƌŶŐĂLJƌĂ^ŚƚĞƚģƌŽƌĞ si dhe arritjeve e zhvillimeve më të fundit, përgjatë këtyre dy viteve në KLSH. Në përfundim të prezantimit, përfaqësuesit e SAI-t kroat shprehën mjaft interes lidhur me marrëveshjet e bashkëpunimit me homologët, por edhe me TIKA-n dhe shoqërinë civile në Shqipëri. Gjithashtu, mjaft interes ngjalli edhe numri i botimeve (disa prejt tyre e Auditimit të Hungarisë për të iu dhuruan homologëve tanë), mbështetur punën kundër korrupsionit

144 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH të Institucioneve Supreme të Auditimit më të rëndësishëm të implementimit të në vendet në zhvillim. një anketimi të suksesshëm si identifikimi i risqeve të korrupsionit në

sferën publike, vlerësimin e kontrolleve Qëllimi i këtij seminari ishte që të rritej të ndryshme të cilat mbrojnë nga integriteti i institucioneve publike në korrupsioni, plotësimin e pyetësorëve, vendet në zhvillim, të shpjegohej të cilët janë bazat e anketimit si dhe metodologjia e anketimit mbi vlerësimin dhe përdorimin e rezultateve integritetin e aplikuar gjatë këtyre të anketimit. viteve të fundit nga SAI Hungarez, si Ditën e fundit të seminarit, Dr. Balázs dhe të shkëmbeheshin eksperiencat e Ágoston Nagy, kryekëshilltar i Ministrit ndryshme të SAI-eve ndërmjet të Administratës Publike dhe Drejtësisë, pjesëmarrësve në këtë seminar. mbajti një prezantim mbi sistemin Në luftën kundër korrupsionit, anketimi hungarez të menaxhimit të integritetit. mbi integritetin i SAI-it Hungarez, Ai prezantoi pikëpamjen e Ministrisë mbetet një model unik madje edhe në mbi integritetin dhe tiparet kryesore të nivelin Europian. SAI hungarez ka arritur sistemit të tyre të integritetit. Dr. që ta shtrijë këtë model në të gjithë Balázs, theksoi rolin e këshilltarëve të sektorin publik të Hungarisë, duke e integritetit të caktuar tashmë në çdo konsideruar atë si pjesë të misionit të tij institucion të administratës publike dhe në luftën kundër korrupsionit. Auditimi i shpjegoi detyrat specifike që ata integritetit të sektorit publik nga ana e kryenin. Ai prezantoi rolin dhe SAI-it Hungarez përshtatet më së miri funksionin e sistemit të menaxhimit të dhe me strategjinë e këtij institucioni në integritetit dhe më pas ai u përqendrua të cilën integriteti, transparenca, në metodat e përdorura për të përgjegjshmëria në lidhje me fondet analizuar edhe riskun e korrupsionit. publike, si dhe roli i tyre në luftën Pas leksionit, pjesëmarrësve në seminar kundër korrupsionit kanë një rëndësi të (të ndarë në grupe të vogla pune), ju veçantë. kërkua që të përgatisin një projekt plan Për të kuptuar modelin hungarez, 44 të anketimit të integritetit, përfshirë përfaqësues nga 22 SAI-e të ndryshme këtu edhe kohën dhe burimet njerëzore të botës, morën pjesë në seminarin e që nevojiten për secilën fazë. zhvilluar nga datat 3 deri në 7 Mars Të gjithë pjesëmarrësit e përfunduan 2014, në Szarvas të Hungarisë. Kontrolli testin me sukses dhe në fund të i Lartë i Shtetit u përfaqësua në këtë seminarit, drejtuesi i projektit, Z. János seminar nga; Z. Bajram Lamaj (Drejtor Szatmári pasi përmblodhi dhe vlerësoi Departamenti Auditimi) si dhe Z. Ermal arritjet e këtij seminari, shpërndau për Yzeiraj e Z. Koço Sokoli (Drejtoria pjesëmarrësit çertifikatat përkatëse si Juridike). dhe vlerësimet për çdo grup Gjatë seminarit, pjesëmarrësit u njohën përfaqësuesish të SAI-eve të ndryshme, me metodologjinë e anketimit mbi duke e renditur grupin e KLSH-së si integritetin dhe gjithashtu praktikuan grupin e tretë për nga vlerësimi i nëpërmjet punës në grup, elementët

AUDITIMI PUBLIK 145

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 përgjithshëm dhe aktivizimi në këtë Nën drejtimin e ekspertëve dhe seminar. menaxherëve të SAI-t të Zvicrës, Takimi i 9-të i Grupit të Punës së Teknologjisë 11. Simpoziumi Evropian për së Informacionit të EUROSAI prezantoi Teknologjinë e Informacionit dhe 300 procesin e vetëvlerësimit të gjendjes së vjet Gjykatë e Auditimit të Gjermanisë. SAI-ve të ndryshme në përdorimin e

Një delegacion i kryesuar nga z. Bujar teknologjisë së informacionit. U Leskaj, Kryetar i Kontrollit të Lartë të mbajtën kumtesa mjaft të vlefshme për Shtetit(KLSH), nga datat 11-14 Mars përmirësimin e komunikimit ndërmjet 2014, mori pjesë në Potsdam të përdoruesve dhe T.I.(eksperienca e Gjermanisë në punimet e Takimit të 9- Gjykatës së Llogarive të Francës), për të të Grupit të Punës së Teknologjisë së mësimet e nxjerra nga vetëvlerësimi i Informacionit të EUROSAI dhe në auditimit të T.I. në Turqi, për auditimet Simpoziumin jubilar për Teknologjinë e paralele në menaxhimin e borxhit Informacionit, organizuar nga Gjykata e publik(sistemet e informacionit), në Auditimit e Gjermanisë, me rastin e 300 prodhimin e pashaportave biometrike, vjetorit të themelimit të saj. në sistemin elektronik të trenave evropianë, si dhe u dhanë orientime Gjatë dy ditëve të para 11 dhe 12 Mars, konkrete për kryerjen e auditimeve të takimi i Grupit të Punës së T.I. evidentoi ardhshme paralele në T.I. progresin e bërë gjatë një viti në ĂƵĚŝƚŝŵŝŶ Ğ ͞-'ŽǀĞƌŶŵĞŶƚ͕͟ Ŷģ Progres raporti i Grupit të Punës së T.I. sistemet informatike të mbështetjes së për vitet 2013-2014 do të paraqitet në procesit të auditimit, si dhe në Kongresin e EUROSAI-t, i cili do të modelimin e mbështetjes me T.I., si një mbahet në nëntor të këtij viti në Hagë. kuadër për standardizimin e Dita e tretë dhe e katërt ju kushtua veprimtarisë audituese në T.I., sipas tërësisht Simpoziumit për Teknologjinë standardeve INTOSAI, si dhe në e Informacionit. Në këtë simpozium, inovacionin në punën audituese. krahas përkujtimit të jubileut të 300

146 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH

vjetorit të themelimit të Gjykatës së me SAI-n hungarez, të mbetur jo Auditimit të Gjermanisë, një SAI i funksionale, si dhe vazhdimësinë e zhvilluar dhe me tradita, u trajtuan bashkëpunimit dhe partneritetit të parimet themelore për auditimin e frytshëm me Institutin e Auditimit Deklaratave Financiare në përputhje me Shtetëror të Kroacisë dhe me Gjykatën ISSAI-t. Turke të Llogarive. Gjatë të katër ditëve të zhvillimit të 12. Komisioni Parlamentar për seminarit, delegacioni i KLSH, i përbërë Ekonominë dhe Financat nis diskutimin nga Kryetari, z.Bujar Leskaj, nga z. e projekt-ligjit të KLSH-së. Kozma Kondakçiu, përgjegjës i Njësisë Komisioni Parlamentar për Ekonominë së Teknologjisë së Informacionit dhe z. dhe Financat nis diskutimin e projekt- Fatos Çoçoli, ekspert i jashtëm, mori ligjit të KLSH-së, me amendimet mbi pjesë aktive në diskutimet e grupeve të ligjin ekzistues, sipas sygjerimeve të DG- punës dhe në seancat plenare. Sidomos Budget dhe SIGMA-s dhe në zbatim të për pjesëmarrjen në mediat dhe sfidat rekomandimeve të Progres Raporteve me median sociale, KLSH dha të Komisionit Europian për Shqipërinë eksperiencën e tij me editorialet dhe në vitet 2011, 2012 dhe 2013. Ky proces shkrimet e audituesve dhe drejtuesve të është në vijim të konsultimeve të tij gjatë vitit 2013, eksperiencë e mëparshme, të tryezave të organizuara vlerësuar si mjaft interesante dhe nga KLSH-ja me palët e interesit si pozitive, nga pjesëmarresit në takimin e ekspertë kontabël, bota akademike e grupit të tretë të Simpoziumit. Gjatë jurisprudencës dhe kontabilitetit, qëndrimit në Potsdam të Gjermanisë, shoqëria civile dhe mediat. Gjatë këtyre Kryetari i KLSH, z. Bujar Leskaj u takua konsultimeve u morën mendime dhe me Presidentët e SAI-ve të Kroacisë, sygjerime të vlefshme për projekt-ligjin Turqisë dhe Hungarisë, me të cilin e ri. diskutoi rinovimin e mundshëm në të ardhmen të marrëveshjes së vititi 2007

AUDITIMI PUBLIK 147

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 Në këto tryeza, për të ndihmuar me Ndër çështjet më të diskutuara ishin ato asistence teknike dhe ligjore KLSH-në, që kishin të bënin me fushën e mori pjesë edhe Drejtori i veprimtarisë audituese të KLSH-së, pavarësinë e tij ekonomike, të drejtat e tij për akses të pa kufizuar në dokumentacionin e subjekteve të audituara, publikimi i raporteve të auditimit dhe transparenca me publikun, bashkëpunimi me auditin e brendshëm, e drejta për të marrë ekspertë të jashtëm vendas apo të huaj, si dhe çertifikimi i audituesve të KLSH-së dhe statusi i tyre juridik. Departamentit të Kontrollit të Brendshëm Publik Financiar në Këto amendime rregullojnë në mënyrë Drejtorinë e Përgjithme të Buxhetit përfundimtare pavarësinë e plotë (DG-Budget) të Komisionit Evropian, Z. institucionale të KLSH-së duke Robert Gielisse. parashikuar njëkohësisht një konceptim modern të të drejtave dhe detyrave të tij sipas standarteve INTOSAI, rritjen e nivelit të zbatimit të rekomandimeve të tij dhe rritjen e kapaciteteve administrative, çertifikimin e audituesve, saktësimin e të drejtës së KLSH-së për të audituar programet e zhvilluara me fondet e akorduara nga BE për Shqipërinë, dhe të së drejtës për të çertifikuar llogaritë financiare, si dhe Çështjet e trajtuara në këto amendime vendosjen në ligj në mënyrë eksplicite u konsideruan nga ana e pjesëmarrësve të dy formave më koherente të si shumë të rëndësishme për forcimin e auditimit, të performancës dhe mëtejshëm të pavarësisë së institucionit auditimit të IT, të përdorura gjerësisht dhe modernizmimin e tij në përputhje nga institucionet tona homologe me kërkesat e standartet e INTOSAI-t. moderne dhe me eksperiencë. Sugjerimet dhe mendimet e shprehura në këto tryeza pasi u shqyrtuan dhe pasqyruan në variantin përfundimtar të projektligjit, u dërguan edhe njëherë për mendim në Drejtorinë e Përgjithme të Buxhetit (DG-Budget) të Komisionit Evropian, përpara se ky projektligj ose këto amendime të ligjit organik të KLSH- së ti paraqiteshin për miratim Kuvendit. Këto përmirësime ligjore janë një kërkesë e vazhdueshme edhe e Progres

148 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH

Raporteve të BE-së të viteve 2009, kërkohet që teknikat dhe metodologjitë 2010, 2011 dhe 2012 dhe janë theksuar e auditimit të zhvillohen vazhdimisht me forcë në përfundimet e për të siguruar auditime sa më cilësore, Nënkomitetit BE-Shqiperi për Çështjet do të zhvillohet programi i çertifikimit Ekonomike dhe Financiare më 26 tetor të IDI-ƚ͞ďĂƚŝŵŝŝƐƚĂŶĚĂƌƚĞǀĞ/^^/Ɖģƌ 2012, ku cilësohet: aƵĚŝƚŝŵŝŶĞƉģƌƉƵƚŚƐŚŵģƌŝƐģ͘͟ ͞Komisioni Evropian mirëpriti Nga KLSH, në këtë program, është projektligjin e KLSH-së, i cili është në përzgjedhur të marrë pjesë z.Albert përputhje me standardet e aplikueshme Thoma, Kryeauditues. Pas përfundimit ndërkombëtare. DG Budget do të japë të procesit elektronik të këtij programi këshillat teknike të kërkuara në fillim të që zgjat për rreth dy muaj, do të kryhet nëntorit për të ndihmuar KLSH-në në edhe çertifikimi përkatës. përfundimin e procesit të rishikimit, në 14. KLSH merr pjesë në seminarin për mënyrë që diskutimet parlamentare të ͞WĂǀĂƌģƐŝŶģ Ğ /ŶƐƚŝƚƵĐŝŽŶĞǀĞ ^ƵƉƌĞŵĞ projektligjit të fillojnë nga fundi i ƚĞƵĚŝƚŝŵŝƚ͟ nëntorit. Shqipëria do të raportojë për zhvillimet në lidhje me miratimin e ligjit të KLSH-së nga Këshilli i Ministrave dhe Parlamenti, ku një shumicë prej 3/5 është e nevojshme për miratimin e ligjit. Gjykata Franceze e Llogarive dhe Zyra Komisioni theksoi nevojën për rritjen e Shtetërore e Auditimit të Hungarisë zbatimit të masave të propozuara nga organizuan në datën 28 mars në ana e KLSH-së dhe nevojën për Budapest, seminarin me temë : përmirësimin cilësor në përgatitjen e ͞EĚģƌŵĂƌƌũĂ Ğ ŚĂƉĂǀĞ ĂŬƚŝǀģ Ɖģƌ dosjeve dërguar Prokurorisë. Komisioni forcimin dhe mbështetjen e pavarësisë gjithashtu vuri në dukje nevojën për së Institucioneve Supreme të rritjen e burimeve njerëzore për KLSH- ƵĚŝƚŝŵŝƚ͘͟ në, për investime në pajisje të Në seminar morën pjesë 25 Institucione Teknologjise se Informacionit dhe për Supreme të Auditimit (SAI) mes të

ƚƌĂũŶŝŵŝŶĞĂƵĚŝƚƵĞƐǀĞ͘͟ cilëve SAI i Francës dhe Hungarisë Diskutimet per projekt-ligjin vazhdojnë. (vendet organizatore), Belgjikës, Italisë, Suedisë, Holandës, Republikës Çeke, 13. Vijon çertifikimi i audituesve të Polonisë, Rumanisë dhe vende të KLSH-së me standartet e INTOSAI-t rajonit si Kroacia, Maqedonia, Bosnje Në vijim të Hercegovina, etj. bashkëpunimit ndërmjet KLSH u përfaqësua në këtë aktivitet nga KLSH-së dhe Inisiativës zj. Irena Islami, Përgjegjëse sektori dhe për Zhvillim të INTOSAI-t zj.Amantja Patozi, specialiste në (IDI) si dhe në kuadrin e programeve që Departamentin e Kërkimit Shkencor. kjo Inisiativë ofron në mbështetje të Institucioneve Supreme të Auditimit për Qëllimi i këtij seminari ishte të zbatimin e Standarteve të INTOSAI-t, theksonte dhe nënvizonte rëndësinë e ashtu si edhe zgjerimit të rolit të një prej objektivave kryesorë të Planit audituesve në sektorin publik, ku të Zhvillimit Strategjik të EUROSAI-it

AUDITIMI PUBLIK 149

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 2011-2017 : forcimin e pavarësisë së 15. KLSH merr pjesë në takimin e SAI-ve. pestë të organizuar nga grupi Task Forcës i EUROSAI-t për Auditimin e Seminari u kombinua me sesione Etikës. plenare dhe me diskutime në tavolina të rrumbullakta në lidhje me tematikën kryesore. Në seancat plenare, diskutimet u mbajtën nga përfaqësuesit e dy SAI-ve organizatore Franca dhe Hungaria dhe u Në datat 2-3 Prill 2014 nga Task Forca e prekën çështje të kuadrit ligjor si : EUROSAI-t u organizua takimi i pestë i Deklaratat e Limës, Meksikos dhe radhës në Poiana Brasov, Rumani . rëndësia e tyre; Rezoluta e Kombeve të Kontrolli i Lartë i Shtetit në cilësinë e Bashkuara A/66/209 mbi pavarësinë e anëtarit të të këtij grupi u përfaqësua SAI-ve. Me shumë interes u ndoq nga nga Sekretarja e Përgjithshme zj. Luljeta pjesëmarrësit diskutimi i z. Jean Nano dhe Raphael Alventosa, Drejtor i Drejtorja e Marrëdhënieve me Jashtë në Gjykatën Përgjithshme Franceze të Llogarive në lidhje me zj. Helga Vukaj. boshllëkun që ekziston midis pavarësisë Në këtë formale dhe reale të SAI-ve dhe aktivitet mundësitë e reduktimit të këtij morën pjesë hendeku. përfaqësues Në seminar u evidentua fakti qe SAI-et nga 15 Institucione Supreme të mund të përmbushin detyrat e tyre në Auditimit si i Portugalisë, SAI i cili mënyrë efikase, nëse zgjedhin në kryeson Task Forcën për Auditimin e mënyrë krejtësisht të lirë subjektet e Etikes (TFA&E), përfaqësues nga auditimit, çështjet që do të auditohen, Gjykata Europiane e Auditimit (ECA), e metodat e auditimit dhe nëse janë të Polonisë, Turqisë, Holandës, Islandës, lirë në pikëpamje të organizimit dhe Republikës Çeke, Hungarisë, Federatës menaxhimit të institucionit të tyre. Ruse, Serbisë, Spanjës, Kroacisë, Maltës Gjithashtu, audituesit duhet të jenë të dhe përfaqësues nga SAI i Rumanisë lirë të kenë akses të pakushtëzuar dhe njëherazi dhe SAI organizator mikpritës. në kohen e kërkuar prej tyre në të gjitha Qëllimi kryesor i organizimit të këtij dokumentet dhe informacionet për të takimi ishte diskutimi dhe aprovimi i cilat ata kanë nevojë për përmbushjen e disa dokumenteve të rëndësishme të përgjegjësive të tyre. draftuara nga ky organizëm si Projektet Në fund pjesëmarrësit diskutuan për të Task Force për të ardhmen, Plani i ardhmen e Pavarësisë së SAI-ve dhe punës për periudhën 2014-2017 dhe për rrugën që duhet ndjekur për ta Raporti i veprimtarisë së Task Forcës, i ruajtur dhe forcuar këtë pavarësi, duke cili do ti paraqitet Bordit Drejtues të ju përshtatur kushteve të reja. EUROSAI si dhe Kongresit të IX të EUROSAI që do të organizohet në

150 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH muajin qershor 2014 në Hagë të e cila do të përfshihet në botimin e këtij Holandës. dokumenti. Në këtë aktivitet Grupi i Task Forcës u Përpos këtyre, nga ana e përfaqësuesve fokusua në diskutimin dhe miratimin e te SAI-t kroat u diskutua dhe u dy dokumenteve (Paper I dhe II) propozua ideja e të qenit referuar dy objektivave kryesore të Task bashkudhëheqës me SAI-n e Shqipërisë Forcës që janë: për workshopin që do të zhvillohet në Kongresin e IX të EUROSAI-t mbi 1-Menaxhimi i Etikës në Institucionet Supreme të Auditimit; ͞ŚǀŝůůŝŵŝŶ Ğ ĂƵĚŝƚŝŵŝƚ ƚģ ĞƚŝŬģƐ Ɛģ nëpunësve gjatë zhvillimit të 2-Auditimi i Etikës në Institucionet e ƉƌŽĐĞĚƵƌĂǀĞ ƚģ ƉƌŽŬƵƌŝŵŝƚ ƉƵďůŝŬ͕͟ Sektorit Publik. aktivitet i cili është ende në fazën Referuar Dokumentit të parë që ka të diskutimit me Gjykatën Holandeze të bëjë me suportimin e SAI-ve për Auditimit, si vendi organizator i Kongresit të EUROSAI-t. forcimin e Infrastrukturës etike brenda organizatës dhe që jep një pamje të Në sesionet e zhvilluara, një vend të përgjithshme të strategjive dhe rëndësishëm zuri diskutimi i çështjeve praktikave, u përshëndet dhe u që kanë të bëjnë me lidhjet dhe dilemat vlerësua pozitivisht puna e bërë nga që ekzistojnë midis zbatimit të ligjit dhe KLSH për përkthimin e këtij dokumenti çështjeve të etikës dhe sjelljes së në gjuhën shqipe dhe publikimi i tij në zyrtarëve publikë, moderuar nga website. Gjithashtu, nga përfaqësuesit e Përfaqësuesi i Gjykatës Europiane të KLSH-së u premtua përkthimi dhe Audituesve. implementimi në website i ndryshimeve Po kështu me mjaft interes u ndoq të propozuara dhe miratuara gjatë këtij prezantimi i përfaqësuesit të SAI-t sesioni të dokumentit nr. 1, si një Polak, z. Jacek Jezierski, njëherazi dhe dokument që mund dhe duhet të Kryetar i grupit te rishikimit të ISSAI 30 ( përdoret dhe nga institucionet e tjera të Kodi Etik) në lidhje me statusin e sektorit publik. procesit të përditësimit të këtij Përsa i përket dokumentit të dytë që ka standarti. Ky proces konsiderohet si një të bëjë me Menaxhimin e etikës në oportunitet mjaft i mirë për EUROSAI-n, praktikë, midis diskutimeve që spikatën në menyrë që të kontribuojë për ishte sjellja e përvojës së KLSH-së ʹ zhvillimin e ISSAI-ve. Nga ana tjetër, parashikimit në draft ligjin aktual të diskutimet u fokusuan në auditimit të integritetit dhe etikës ( neni domosdoshmërinë e hartimit të një ϯ ͞WģƌŬƵĨŝnjŝŵĞ͕͟ ŶĞŶŝ ϭϭ ͞ƵĚŝƚŝŵŝ ŝ udhërrëfyesi për implementimin e ISSAI ƉģƌƉƵƚŚƐŚŵģƌŝƐģ͕͟ Ŷģ ƌƌĞƚŚĂnat e 30 pas rishikimit të tij. Ky udhërrëfyes rëndësisë që EUROSAI i jep etikës dhe do të përfshihet në nivelin e dytë të integritetit në auditim, si brenda ISSAI-ve dhe Task forca do të organizatës dhe sigurisht jashtë saj/në angazhohet për hartimin e këtij subjekte), që u prit me shumë interes dokumenti. dhe u mor si eksperiencë mjaft e mirë, Gjatë referimeve, kolegët e Gjykatës Turke të Llogarive sollën përvojën e tyre

AUDITIMI PUBLIK 151

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 interesante, që me qellim sensibilizimin (Rigsrevisionen) dhe u zhvillua në e rëndësisë së elementëve etikë dhe mjediset e këtij institucioni. integritetit, ata kishin caktuar ditën e integritetit, javën e integritetit, gjatë së cilës flitej në auditore të niveleve të ndryshme dhe mirëpriteshin përvojat dhe kërkimet në këtë fushë. Në përfundim, u diskutuan mandatimi dhe plani i punës së Task Forcës për periudhën në vijim. Në këtë takim, nga KLSH morën pjesë, Të gjithë pjesëmarrësit ranë dakort që zj.Dëshira Huqi, përgjegjëse për mandati i Task Forcës duhet të vijojë Marrëdhëniet me jashtë dhe zj.Erjola edhe në të ardhmen sepse referuar Meçaj, asistent audituese. Pas miratimit eksperiencave të OLACEFS/CEPAT dhe të axhendës së punimeve, u vijua me INTOSAINT konstatohen eksperienca të prezantimin nga përfaqësuesja e SAI-t ndryshme në komunitetin e INTOSAI-t, të Malit të Zi, të përmbledhjeve të dy çka do të thotë që ekzistojnë ende takimeve të zhvilluara në Budva në hapësira dhe mundësi për të eksploruar nëntor 2013, Konferenca mbi guida dhe informacione për «Rëndësinë e rritjes së marrëdhënieve Institucionet Supreme të Auditimit në konstruktive ndërmjet SAI-ve dhe të ardhmen. Përfaqësuesit e KLSH-së Parlamentit», si dhe takimi i luajtën një rol proaktiv në diskutimin e Presidentëve të SAI-ve të vendeve shumë dokumenteve, duke sugjeruar Kandidate dhe Kandidate të mundshme. përvojën më të mirë dhe opinionin më Nga pjesëmarrësit u theksua rëndësia e të vyer për një përqasje të zhvillimit për herë të parë të kësaj përshtatshme e të suksesshme për të Konference dhe fillimi si një praktikë e gjitha vendet. ŵŝƌģ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ ŶĚũĞŬƵƌ ĚŚĞ Ŷģ ƚģ 16. Takimi i Rrjetit të Koordinatorëve ardhmen. Gjithashtu, u vlerësua mjaft të SAI-ve të vendeve anëtare të BE-së, miratimi, gjatë punimeve të Kandidate dhe Kandidate të Konferencës, i një seti elementësh mundshme për në BE (toolkit) referuar marrëdhënieve ndërmjet SAI-ve dhe Parlamenteve. Takimi i Rrjetit të Koordinatorëve të Diskutimet vijuan lidhur me aktivitetet e SAI-ve të vendeve anëtare të BE-së, këtij Rrjeti në të ardhmen, në bazë të Kandidate dhe Kandidate të mundshme Planit të Punës të miratuar në takimin e për në BE, me pjesëmarrjen e ECA-s dhe Budva-s. Kështu, takimet e miratuara SIGMA-s, si edhe bashkëpunimin e janë: JWGAA (grupit të punës për aktivitetet e përbashkëta në auditim), u zhvillua në - Workshopi mbi materialitetin dhe Kopenhagen, në datat 9-11 prill 2014. ŵĞƚŽĚĂƚ Ğ ŬĂŵƉŝŽŶŝŵŝƚ͕ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ zhvilluar në Shqipëri;- Konferenca mbi Takimi ishte i organizuar nga Zyra e rolin e SAI-ve në luftën kundër Auditimit të Danimarkës ŵĂƐŚƚƌŝŵŝƚ ĚŚĞ ŬŽƌƌƵƉƐŝŽŶŝƚ͕ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ zhvilluar në Bosnje dhe Hercegovinë;-

152 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH

<ŽŶĨĞƌĞŶĐĂŵďŝŬƵĂĚƌŝŶĂŶĂůŝƚŝŬ͕Ɖģƌƚ͛Ƶ absorbimin e fondeve të BE-së», zhvilluar në Turqi;- Tryeza e «Programi i zhvillimit rural të BE-së», rrumbullakët mbi raportet dhe nga SAI suedez dhe auditimi mbi ŽƉŝŶŝŽŶĞƚ Ğ ĂƵĚŝƚŝŵŝƚ͕ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ njŚǀŝůůƵĂƌ «Zbatimin e Politikës Strukturale 2014- në Serbi. 2020» nga SAI polak.Në përfundim, u miratuan nga koordinatorët për t Ne vijim, diskutimet u përqëndruan në ͛ŝƵ paraqitur Komitetit të Kontaktit, prezantimin e çështjeve kryesore dhe rezoluta mbi përcaktimin e Mekanizmit njŚǀŝůůŝŵĞǀĞ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ ŵĂƌƌģ Ŷģ të paralajmërimit të Komitetit të konsideratë nga Komiteti i Kontaktit, që Kontaktit për një veprimtari sa më do të mblidhet në tetor 2014, në eficiente dhe efektive në shërbim të Luksemburg. SAI-ve anëtare si dhe rezoluta mbi Lidhur me gjëndjen e aktiviteteve të EPSAS (European Public sector bashkëpunimit të Komitetit të Kontaktit Accounting Standards). për 2013-2014, përfaqësuesit e Grupeve të Punës dhe Task Forcave të U përcaktua gjithashtu që tema Komitetit të Kontaktit prezantuan një kryesore e takimit të ardhshëm të informacion rreth takimeve të zhvilluara Komitetit të Kontaktit të jetë «Rritja e mbi forcimin e qeverisjes fiskale dhe bashkëpunimit ndërmjet SAI-ve anëtare ekonomike, Unionin bankar - të Komitetit të Kontaktit; mundësitë Mekanizmin e mbikqyrjes, rolet dhe dhe risqet në përmbushjen e sfidave të detyrat e auditimit të jashtëm publik në dala nga raporti i Parlamentit Europian kuadër të zhvillimeve të fundit në lidhur me rolin e ECA-s në të ardhmen. qeverisjen ekonomike të BE-së, Në përfundim të takimit, pjesëmarrësit i auditimin e politikave fiskale, zhvillimet uruan mirëseardhjen për herë të parë në qeverisjen ekonomike të BE-së si dhe në këtë Rrjet, përfaqësueses së ZAP-it mbi negociatat në vazhdim të BE-së të Kosovës. lidhur me EPSAS (European Public sector Accounting Standards). 17. Vizita e Audituesve të KLSH-së pranë TCA. U diskutua gjerësisht edhe lidhur me funksionimin e grupeve të punës të Në kuadrin e Marrëveshjes së ngritura dhe lënien në fuqi të atyre Bashkëpunimit të nënshkruar ndërmjet grupeve, të cilat ishin aktive dhe që Kontrollit të Lartë të Shtetit të funksiononin rregullisht. Në këtë Shqipërisë (KLSH) dhe Gjykatës së kontekst, SAI i Rumanisë informoi lidhur Llogarive të Turqisë (TCA) në 16 nëntor me aktivitetet e Grupit të Punës për 2012, për audituesit e KLSH-së u VAT dhe SAI i Hollandës mbi aktivitetet zhvillua në Ankara, sesioni i trajnimit e Rrjetit për Raportet kombëtare të SAI ʹve të vendeve anëtare të BE-së mbi Menaxhimin financiar. SAI-t e Danimarkës, Suedisë dhe Polonisë, informuan lidhur me disa aktivitete të zhvilluara në kuadrin e trendeve më të fundit në BE në fushën e auditimit, si «Auditimi i autoriteteve daneze mbi

AUDITIMI PUBLIK 153

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 ŵďŝ ͞ƵĚŝtimin e Sistemeve të të shënuar për kulturën botërore. Ky /ŶĨŽƌŵĂĐŝŽŶŝƚƚģ/d͕͟ŶģĚĂƚĂƚϭϰ-18 prill aktivitet do të vijojë për disa ditë, për 2014. ƚ͛ƵĚŚģŶģŵƵŶĚģƐŝĞĚŚĞĂƵĚŝƚƵĞƐǀĞŶģ institucionet që auditojnë, që të vijnë Një grup prej 13 personash i përbërë dhe të tërheqin librin që dëshirojnë. nga auditues të lartë dhe auditues të rinj, z. Livan Hoxha, z. Alfonc Gabili, z. Skënder Muça, z. Jonild Hoxhaj, z. Agron Opari, zj. Valdete Berisha, z. Hektor Kosova, z. Haqif Klosi, zj. Elira Cukalla, z. Mirosh Bogdo, zj. Ina Sokoli, zj. Luan Kuka, z. Besim Bileri, e ndoqi këtë trajnim të organizuar nga Qendra për Zhvillimin e Auditimeve dhe Trajnimet e TCA-së. Presidenti i TCA, Prof. As. Dr. Recai 23 Prilli, Dita Botërore e Librit, është një Akyel, i uroi mirëseardhjen këtij grupi datë simbolike për literaturën botërore. dhe i uroi gjithashtu, për një program Në këtë datë, në vitin 1616 kanë lindur trajnimi sa më të frytshëm në kuadër të ose kanë vdekur shkrimtarët e mëdhenj eksperiencave dhe shkëmbimit të si : Shekspiri, Servantes, Garcilaso de la njohurive. Vega, Maurice Druon, Manuel Mejia Vallejo etj. 18. KLSH feston Ditën Botërore të Librit Ideja e përkujtimit të Ditës Botërore të Librit e ka origjinën e vet në Spanjë, Për të gjithë punonjësit dhe audituesit e rreth vitit 1930, në zonën e Katalonjës institucionit, në datën 23 Prill 2014, ku atij që blinte një libër i dhurohej pranë Sekretarisë së KLSH u vunë në edhe një trëndafil. Ajo u shpall si Dita dispozicion shumë botime librash të Botërore e Librit më 15 nëntor 1995, autoreve botërore dhe të vendit, në nga UNESCO-s, bazuar në faktin se libri zhanret letrare, historike dhe ka qenë gjithmonë instrumenti më i studimore. Secili punonjës dhe auditues, si dhe ekspert të jashtëm të

institucionit kishin të drejtën, krahas fuqishëm i shpërndarjes së njohurive shfletimit dhe këqyrjes së botimeve, dhe çdo nismë për promovimin e edhe të përzgjedhjes falas të një libri si librave të rinj është një faktor i dhuratë e Kryetarit të KLSH në këtë ditë pasurimit kulturor.

154 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Info KLSH

Kjo datë simbolike për letërsinë burimeve njerëzore, por dhe nga situata botërore, promovon librin dhe autorët me prurjet e reja në KLSH.Seti i plotë i e tij, me qëllim që të inkurajojë të gjithë Programit të Trajnimit për të rinjtë njerëzit, veçanërisht të rinjtë, që të përfshiu një periudhë 15 ditore. zbulojnë kënaqësinë e të lexuarit, si Tematika mbuloi prezantimin dhe edhe për të respektuar kontributin e njohjen me kuadrin në të cilin vepron pazëvendësueshëm të krijuesve të KLSH, Standardet Ndërkombëtare të letërsisë mbarëbotërore që ndikuan në INTOSAI-t , ISSAI-t, të ndjekura me progresin shoqëror dhe kulturor të Ligjet dhe rregullat e brendshme. njerëzimit. Në këtë ditë zhvillohen me Gjithashtu në trajnim u përfshi njohja qindra e mijëra veprimtari në vende të me elementët bazë të kryerjes së ndryshme të botës dhe janë me mijëra auditimit, në të gjitha fazat e tij. Në e miliona vetë ata që dhurojnë libra për këto trajnime morën pjese rreth 20 të afërmit, kolegët e miqtë e tyre. auditues të rinj. Kryetari i KLSH dhuron libra për Trajnime me ekspertë të huaj në KLSH- audituesit dhe punonjësit e Ekspertët e huaj janë gjithnjë e më institucionit, me mesazhin e qartë se shumë prezent në trajnimin e vetëm libri dhe dijet mund ta çojnë audituesve në KLSH. Në muajin shkurt përpara profesionalisht institucionin në bashkëpunim me Bankën Botërore u dhe të realizojnë aspiratat e karrierës së organizua një trajnim dy ditor me çdo punonjësi. auditues të Departamentit të Auditimit të Financimeve të Huaja dhe 19. Trajnime të stafit të KLSH-së përfaqësues nga Njësitë e Programi Vjetor i Trajnimit për stafin e Implementimit të Projekteve të BB. Ky KLSH për vitin 2014 parashikon një trajnim solli risi jo vetëm në njohuritë tërësi veprimtarish trajnimi të siguruara që u prezantuan lidhur kryesisht me nga burime te brendshme dhe të procedurat e prokurimit dhe të jashtme, por që kanë një synim , të menaxhimit financiar, por mbi te gjitha krijojnë impakt dhe vlerë tek audituesit kishte si qëllim trajtimin e problemeve pjesëmarrës.Për këtë qëllim, gjatë dhe kontradiktave që jo rrallë kanë periudhës së katër-mujorit të parë, në lindur midis audituesve dhe të çdo muaj janë zhvilluar trajnime, të cilat audituarve të kësaj fushe.Në kete i përgjigjen kërkesave sipas programit aktivitet morën pjesë rreth 45 auditues të trajnimit por dhe të momentit duke të cilët u trajnuan për dy ditë rradhazi kombinuar plotësimin e nevojave për periudhën vjetore por njëkohësisht dhe afatshkurtra. dƌĂũŶŝŵĞƚƉģƌƐƚĂĨŝŶĞƌŝ͞WƌĞnjĂŶƚŝŵŵĞ Institucionin e KLSH-së dhe profesionin ĞĂƵĚŝƚƵĞƐŝƚƉƵďůŝŬ͟- Viti 2014 filloi me një aktivitet intensiv trajnimi për stafin e ri.Ky trajnim u vendos në fokus të trajnimeve për katër mujorin e parë, nxitur kjo nga politika e zhvillimit të

AUDITIMI PUBLIK 155

AUDITIMI PUBLIK Veprimtari të kontrollit të lartë të shtetit për periudhën janar-prill 2014 Gjykata Turke e Llogarive ( TCA), ka kontribuar fuqimisht në këtë drejtim, ku përveç takimeve në grupe të ngushta, një trajnim mbi Auditimin e TI u organizua për një grup prej 13 audituesish në një periudhë rreth një javore në Ankara. Departamenti i Administratës Publike, ka filluar të jetë prezent në trajnimin e audituesve të KLSH, kryesisht duke nga ekspertë të Bankës Botërore në trajtuar tema të karakterit të fushën e prokurimeve dhe menaxhimit përgjithshëm legjislativ dhe financiar. administrativ si dhe të Programit IPA. Trajnime jashtë vendit në Institucione Trajnimet e ASPA-s janë ofruar mbi baza ndërkombëtare homologe- mujore dhe në to kanë marrë pjesë Marrëveshjet dhe bashkëpunimi me rreth 30 auditues në grupe 2-3 organizmat ndërkombëtarë të auditimit auditues për çdo trajnime dhe dhe Institucionet homologe kanë kohëzgjatje mesatare 2 ditore. ndikuar në mënyrë të ndjeshme në Per periudhen 4 mujore janë kryer rreth trajnimin e audituesve të KLSH. Këto 700 dite njerëz trajnime, nga të cilat trajnime kanë konsistuar në takime 180 jashtë vendit dhe pjesa tjetër pune, trajnime afatshkurtra në grupe 2- brenda vendit nga eksperte të huaj dhe 3 persona dhe në grupe më të mëdha. të vetë KLSH, duke realizuar një shifer Qendra e Ekselencës ne Finance (CEF) mesatare prej 5 ditë trajnimi/auditues në Ljubjane ka filluar të frekuentohet për këtë periudhë. gjithnjë e më shumë nga audituesit shqiptarë duke e zgjeruar rrjetin e bashkëpunimit dhe eksperiencave me kolegë dhe ekspertë jashtë vendit.

156 Nr.7, janar-prill 2014

Profil

GJYKATA FEDERALE GJERMANE E AUDITIMIT

Në 1985, Ligji mbi Gjykatën Federale te Auditimit e njohu atë si gjykatë, duke i

ĚŚĞŶģŬģƐŚƚƵĞĚŚĞƉĂǀĂƌģƐŝŬƵƐŚƚĞƚƵĞƐĞ͘YĞŶŝĂĞƐĂũŶũģ͞'ũLJŬĂƚģ͟ƌĞĨůĞŬƚŽŶŵģ shumë natyrën e saj kolegjiale në procesin vendim-marrës, se sa natyrën e saj gjyqësore.

Institucioni më i Lartë Gjerman i Federale e Llogarive u quajt si pasardhësja Auditimit-Bundesrechnungshof e institucionit të parë duke pasur të njëjtin status dhe të njëjtat funksione të Paraardhësi i Gjykatës Federale të specifikuara në kushtetutë. Auditimit (Bundesrechnungshof) u themelua në Prusi në vitin 1714 dhe i Në vitin 1969 reforma e Ligjit Buxhetor përgjigjej mbretit. forcoi më shumë mandatin auditues të Gjykatës dhe e bëri atë organ këshillues të Kur në vitin 1848 Prusia bëhet monarki Bundestagut, Bundesratit dhe qeverisë kushtetuese, mbikëqyrjet vjetore të federale duke i siguruar edhe hyrje të institucionit i drejtoheshin parlamentit. drejtpërdrejtë në Bundestag. Në 1985, Kur në vitin 1871, me vullnet të vetë Ligji mbi Gjykatën Federale te Auditimit e Prusisë, u kompletua bashkimi i njohu atë si gjykatë, duke i dhenë kështu Gjermanisë, ky organ u bë Institucioni më edhe pavarësi kushtetuese. Qenia e saj i Lartë i Auditimit në Gjermani. Ŷũģ ͞'ũLJŬĂƚģ͟ ƌĞĨůĞŬƚŽŶ ŵģ ƐŚƵŵģ Në vitin 1950, mbas miratimit dhe hyrjes natyrën e saj kolegjiale në procesin në fuqi të Ligjit Themelor 1949, Gjykata

AUDITIMI PUBLIK 157

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Federale Gjermane e Auditimit vendim-marrës, se sa natyrën e saj një konsultimi me Komitetin e gjyqësore. Përhershëm të Senatit. Në vitin 1998 u krijuan 9 zyra rajonale Sipas ligjit, si Presidenti, Zëvendës auditimi me detyra ndihmëse kundrejt Presidenti dhe 1/3 e anëtarëve të Gjykatës në misionin e saj auditues të Gjykatës, duhet të jenë avokatë me financave federale. Zyrat rajonale të eksperiencë. Anëtarët e Gjykatës kanë një auditimit i përgjigjen Gjykatës dhe ndjekin liri veprimi të konsiderueshme dhe nuk drejtimet e saj në kryerjen e detyrave kanë një metodë auditimi të përcaktuar të audituese. cilën duhet ta ndjekin. Informacioni përfundimtar mbi auditimet individuale, Organizimi dhe Struktura e Gjykatës vendoset praktikisht nga organi kolegjial Ligji mbi Gjykatën Federale të Auditimit përkatës. Pra vendimet mbi auditimet përcakton statusin kushtetues të individuale merren brenda kornizës së Gjykatës, aspektet operative, si dhe disa komisioneve kolegjialë, anëtarët e të caktimin e detyrave dhe proçesin e cilëve janë një Drejtor i Lartë Auditues brendshëm vendim marrës. Zyra e dhe një Drejtor Auditues i të njëjtit Gjykatës është e organizuar në 9 divizione divizion auditimi. Dy anëtarëve kolegjialë auditimi, të cilat janë po ashtu të ndara në mund tu shtohen edhe Presidenti ose 46 njësi audituese. zëvendës Presidenti. Vendimet merren Gjykata ka 63 anëtarë: Presidenti, me unanimitet. Zëvendës Presidenti, 9 Drejtorë të Lartë Gjykata është përgjegjëse për auditimin e Auditimi dhe 52 Drejtorë Auditimi të Ministrive të veçanta. Ajo mund të thjeshtë. Ata kanë pavarësi gjyqësore dhe ndërmarrë edhe punë audituese ndër- status kushtetues të ngjashëm me atë të dikasteriale si për shembull në programet gjykatësve. Ata nuk mund të shkarkohen mbi burimet njerëzore dhe shpenzimet, nga puna dhe i nënshtrohen vetëm ligjit. në trajtimin dhe përpunimin e të Që nga viti 1985 Presidenti dhe Zëvendës dhënave, në fushën e pensioneve dhe Presidenti i Gjykatës janë zgjedhur me punëve publike. Për më tepër, grupe shumicë absolute dhe me ndërthurjen e auditimi ad hoc mund të krijohen nga përbashkët të qeverisë federale (me të Gjykata për të vënë në punë projekte drejtë aprovimi), te Bundestagut dhe auditimi specifikë. Bundesratit (me të drejtë zgjedhjeje) dhe Gjykata ka liri të plotë për sa i përket të Presidentit të Republikës që bën natyrës dhe shtrirjes së punës audituese, emërimin. Emërimet për të dy postet rekrutimin, pagës dhe kualifikimeve të bëhen për një periudhë 12 vjeçare ose stafit të saj, si dhe burimeve të tjera. deri me arritjen e moshës së pensionit (65 Anëtarët e Gjykatës mbështeten nga vjeç). audituesit. Stafi rekrutohet nga Anëtarët e tjerë të Gjykatës zgjidhen nga departamente të tjerë të administratës Presidenti i Republikës me propozimin e dhe zakonisht caktohet në divizione Presidentit të Gjykatës, zakonisht mbas audituese që përgjigjen për ministrinë nga

158 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Profil e cila personi është rekrutuar. Në stafin e ose statuti i subjektit lejon një ekzaminim Gjykatës ka alternim konstant, sidomos të të tillë. atyre punonjësve të brendshëm që kanë Këto lloj auditimesh verifikojnë edhe diploma universitare. Stafi i Gjykatës bën përdorimin korrekt dhe të shëndoshë të pjesë në shërbimin civil kombëtar dhe fondeve. Së fundi këtij auditimi mund ti trajtohet në mënyre ekuivalente. nënshtrohen edhe palët e treta, të cilave Pavarësia e funksionit auditues nga u janë kaluar këto fonde nga subjekti i pushteti ekzekutiv përforcohet akoma më audituar. shumë nga metoda e përcaktimit të Për shkak të numrit të madh të buxhetit të Gjykatës, i cili aprovohet në operacioneve financiare, Kodi Federal parlament çdo vit, së bashku me grante Buxhetor i ka lënë Gjykatës të vendosë shkarkimi. zërat e kontabiliteti publik që ajo do të Objektivat, Roli dhe e Drejta e Aksesit e auditojë dhe cilat jo. Gjykatës Marrëdhëniet me Parlamentin dhe me Në kushtetutën e vitit 1949 - amenduar Qeverinë nga reforma e ligjit buxhetor - i kërkohet Historikisht ka pasur tensione në Gjykatës të auditojë kontabilitetin dhe të marrëdhënien midis organit auditues, ekzaminojë performancën, rregullsinë pushtetit ekzekutiv dhe pushtetit dhe konformitetin e menaxhimit legjislativ. Me reformën e Ligjit Buxhetor financiar. Kontabiliteti, të cilit i referohet 1969, ju lejua Gjykatës Federale dhe kushtetuta, është ai shtetëror. Kodi Gjykatave në Land-e të kishin akses direkt Buxhetor Federal i vitit 1969 thotë se në parlamentet përkatës. funksionet e Gjykatës përfshijnë gjithë menaxhimin financiar të të gjithë qeverisë Me Ligjin e 1985 u shtua edhe funksioni federale, duke futur këtu edhe fonde ndihmës i Gjykatës kundrejt dy dhomave imobiliarë të veçuar. Gjykata gjithashtu të parlamentit dhe të qeverisë federale. ekzaminon pjesëmarrjen e qeverisë Gjykata, në këto raste nuk ekzaminon federale në kompani private, në të cilat linjën e veprimit të organeve, por ajo qeveria ka një interes direkt ose indirekt merr në konsideratë vetëm supozimet dhe në kooperativa industriale, në të cilat faktike mbi të cilat janë marrë vendimet qeveria është pjesëtare. Gjykata auditon dhe shikon nëse objektivat e linjës së edhe në ato raste kur qeveria ka pjesë në veprimit janë arritur. Këto detyra të ndërmarrje publike të cilat ndodhen në Gjykatës duhen kryer në mënyrë fazën e parë të privatizimit. konstruktive. Gjykata ekzaminon gjithashtu edhe Detyra kryesore e Gjykatë është të subjekte private që marrin grante apo ekzaminojë menaxhimin financiar të garanci: ato që drejtohen nga qeveria Republikës Federale. Rezultatet i federale ose nga një individ i emëruar nga raportohen ministrive dhe qeverisë; ajo dhe ato ku ekziston një marrëveshje, përfundimet e Gjykatës shoqërohen nga analiza të detajuara të çështjeve më të

AUDITIMI PUBLIK 159

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Federale Gjermane e Auditimit rëndësishme që janë raportuar më parë Që prej reformës së Ligjit mbi Buxhetin të në parlament. Për më tepër Gjykata mund vitit 1969, Gjykata është përfshirë në të përdorë informacionet e mbledhura zhvillimin e buxheteve të departamenteve për të këshilluar si qeverinë dhe dhe në veçanti në takimet midis parlamentin mbi vendimet e ardhshme departamenteve shpenzuese dhe buxhetore. Jo gjithmonë raportet e Ministrisë së Financës, të cilët mbahen Gjykatës janë të disponueshme për përpara nënshkrimit të buxhetit në parlamentin ose për qeverinë, ose edhe Parlament. për opinionin publik në përgjithësi. Kjo Auditimi Financiar ndodh sepse Gjykata ka një rol bashkëpunues me qeverinë dhe për këtë Përqasja e Gjykatës mbi auditimin në arsye ajo e informon atë mbi mënyrat, përgjithësi është e përcaktuar në Kodin nëpërmjet të cilave administrata publike Buxhetor Federal, i cili kërkon që të mund të përmirësohet. Qëllimi i saj pra ekzaminohet nëse janë respektuar nuk është të vërë thjesht në dukje parimet e financimit dhe menaxhimit të shembuj të një menaxhimi të keq. Gjykata saktë, duke përfshirë këtu harton edhe raporte qortuese drejtuar pajtueshmërinë me Ligjin mbi Buxhetin, qeverisë, në ato raste kur ministria vlerësimet dhe dokumentet mbështetës. përkatëse heziton të pranojë dhe zbatojë Kodi kërkon gjithashtu që të kryhen rekomandimet e saj. kontrolle për të verifikuar nëse fondet janë administruar me efikasitet dhe Institucione të tjera të Auditimit Publik ekonomicitet dhe nëse funksionet mund Lander-at gjithashtu, kanë fuqi vendim- të zbatoheshin duke vënë në përdorim marrëse dhe përgjegjësi administrative më pak fonde. Përgjegjësia më madhore e të rëndësishme. Çdo land ka organin e Gjykatës është të sigurojë që marrja dhe tij auditues (Landesrechnungshof), i cili shpenzimi i fondeve qendrorë, përputhet mban lidhje dhe punon në kushte të me kriteret ligjorë. Fokusi i veçantë mbi barabarta me Gjykatën, në çështjet ku ligjshmërinë e shpenzimeve federale kanë përgjegjësi të përbashkët për shpjegon arsyen pse 1/3 e personelit të sigurimin dhe ofrimin e shërbimeve Gjykatës duhet të këtë kualifikim publike. Në rastet kur Gjykata punon me universitar ligjor. Gjatë viteve tetëdhjetë, një ose më shumë organe auditues lokalë, fokusimi i Gjykatës u zhvendos drejt ata mund të vendosin të punojnë bashkë, auditimit të performancës dhe për këtë ose të ndajnë përgjegjësitë midis tyre. Në arsye ajo filloi të punësonte personel me rast se Gjykata dhe organet audituese një gamë më të gjerë aftësish dhe arsimi, lokale kanë interes të përbashkët në duke përfshirë këtu ekonominë, biznesin ndonjë çështje, atëherë ata punojnë si dhe inxhinierinë. palë bashkëpunuese. Gjatë zbatimit të detyrave të saj, Gjykata Proçesi i Auditimit nuk bën një dallim midis auditimit financiar dhe temave të tjera më të gjera Këshillimi mbi Buxhetin e Shtetit të menaxhimit. Zyra Rajonale Auditimi që

160 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Profil plotësojnë punën e saj në menaxhimin dyshim përgjegjësia personale e financiar, pajtueshmërinë dhe vlerën e punonjësve publikë. Departamentet monedhës janë ngritur në Berlin, individuale të qeverisë janë përgjegjës të Koblencë, Këln, Frankfurt, Hamburg, ndërmarrin hapat e duhura dhe ti Hanover, Madgeburg, Munih, Shtutgard raportojnë Gjykatës dhe/ ose Parlamentit. dhe zëvendësojnë sistemin pre-auditues Në rastet kur dyshohet një shkelje e Kodit të mëparshëm në Gjermani. Sistemi i ri Disiplinor ose Penal, Gjykata njofton është projektuar për të rritur efikasitetin Prokurorin Federal për Çështjet dhe efektivitetin. Gjykata dhe Zyrat e saj Disiplinore dhe/ose Prokurorin Publik dhe Rajonale të Auditimit kanë të drejtë të çështja mund të shkojë për gjykim vëzhgojnë çdo dokument dhe dosje të përpara një gjykate disiplinore ose penale. nevojshme për të kryer një auditim Në çështjet disiplinore sanksionet mund efektiv. Përveç auditimit ex post të të jenë pagim i një dëmshpërblimi ose projekteve dhe llogarive, Gjykata ka të shkarkimi nga puna. Për veprat penale drejtë të inspektojë edhe projektet dhe dënimi mund të jetë pagesa e një llogaritë, zhvillimi i të cilëve është në dëmshpërblimi ose heqje lirie. proces. Gjithsesi në këto raste ajo merr në konsideratë vetëm ato vendime që Përpara vitit 1910, nocioni i efikasitetit janë marrë në momentin e auditimit. Këto përmblidhej në verifikimin e ligjshmërisë programe auditimi bashkëveprues mund dhe rregullsisë të shpenzimeve. Kodi të identifikojnë hapësira të mundshme Buxhetor i vitit 1922 përfshiu efikasitetin zhvillimi dhe kursimi. Për kontratat mbi si një kriter të ri auditimi, dha sqarime të ndërtimet, Gjykata ka të drejtë të mëtejshme mbi marrjen e kampioneve shqyrtojë të gjithë dokumentet dhe të dhe përmendi në mënyrë të veçantë auditojë si fazën e tenderit ashtu dhe punën në terren. Përcaktimi i punës në fazën e planifikimit. terren si një kriter auditimi, kishte për qëllim kryesisht reduktimin e punës Gjykata përmbledh rezultatet e klerikale dhe administrative, duke ekzaminimeve individuale dhe jep këshilla premtuar ndryshimin e rolit dhe për përmirësim në shkresa menaxheriale fushëveprimit në punën e një audituesi, të drejtuara departamenteve. Në ndihmë në mënyrë që ai të mund të formojnë të këtij proçesi është dhe Parlamenti, i cili mendimin e tij mbi efikasitetin dhe nëpërmjet Komisionit të Ndarjeve përshtatshmërinë e transaksioneve të Buxhetore, nën-komisioneve dhe qeverisë. Komisionit të Llogarive Publike, mundohet të sigurojë që nga raportet e Gjykatës të Auditimi i performancës është tani nxirren përfundimet e duhura. kryesor për punën e Gjykatës. Sanksionimi Që prej vitit 1952, Presidenti i Gjykatës ka një përgjegjësi shtesë si i Ngarkuari 'ũLJŬĂƚĂ ŵƵŶĚ ƚ͛ŝ ƐƵŐũĞƌŽũģ WĂƌůĂŵĞŶƚŝƚ Federal i Performancës, i cili vlerëson nëpërmjet letrave menaxheriale ose efikasitetin e administratës dhe bën raporteve speciale, çështjet ku vihet në rekomandime në lidhje me përmirësimin

AUDITIMI PUBLIK 161

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Federale Gjermane e Auditimit e çështjeve dikasteriale ose ndër- të konsiderojë Qeverinë të lirë në lidhje dikasteriale. Në ushtrimin e fuqive të tij me shqyrtimet e vitit financiar në Presidenti, mund të këshillojë diskutim. Parlamentin mbi efikasitetin struktural Komisioni mbi Ndarjet Buxhetore përpilon dhe operativ të administratës publike. një draft rekomandimesh me një rezolutë Në 2003 i Ngarkuari Federal themeloi një shumë të detajuar, zbatimi i të cilave zyrë qendrore shërbimesh, me qëllim monitorohet nga Gjykata. Raporti informimin e departamenteve të qeverisë vëzhgimor publikohet nga Parlamenti dhe federale për impaktin e mundshëm që i prezantohet në të njëjtën kohë shtypit. legjislacioni i ri mund të shkaktojë në Raporti Vjetor është vetëm një pjesë e menaxhimin e financave federale dhe në punës së Gjykatës. Gjykata përgatit edhe performancën e sektorit publik. rreth 600 letra menaxheriale në vit. Për më tepër, Gjykata mund të përpilojë Raportimi raporte të tjerë në çdo kohë mbi fusha Raporti Vjetor i Gjykatës, i ashtuquajtur interesi aktuale dhe çështje ndër- Vëzhgimet, luan një rol të rëndësishëm në sektoriale. Këto raporte janë më të procesin gjatë të cilit Parlamenti aprovon përditësuar dhe shtyjnë parlamentin të llogaritë e Qeverisë. Raporti i paraqitet fokusohet në çështjet më shqetësuese Parlamentit vjeshtën e dytë pas mbylljes financiare. së vitit financiar. Raporti përmban Që nga viti 1997 Gjykata ka paraqitur një shembuj të detajuar, çështje të raport shtesë informativ për opinionit rëndësishme që kanë nevojë për aksione publik për të vënë në dukje efektivitetin e të mëtejshme dhe çështje të tjera në punës së saj. Raporti mbi Impaktin e lidhje me të cilat Gjykata nuk është e Auditimit ka qëllime parandaluese dhe vë kënaqur nga përgjigjja e departamenteve në dukje përfundimet e arritura në mbi vërejtjet e saj. Raportin Vjetor dy vite më parë, duke Organet e audituara mund të komentojnë përfshirë këtu aksionet e ndërmarra nga përfundimet e Gjykatës dhe opinionet e departamentet federalë dhe agjencitë tyre përfshihen në raport. Komentet mbi mbi mangësitë e gjetura nga Gjykata. menaxhimin financiar nuk i kufizohen Raporti i paraqitet opinionit publik çdo vetëm vitit financiar për të cilin kërkohet qershor. shkarkimi parlamentar, por paraqesin Zgjedhja e Anëtarëve të Gjykatës gjetjet deri në datën e publikimit të raportit. Presidenti dhe Zëvendës Presidenti zgjidhen nga legjislatura e momentit në Komisioni Parlamentar i Llogarive Publike bazë të rekomandimeve të ekzekutivit për diskuton Vëzhgimet bashkë me Gjykatën një periudhë të caktuar. dhe departamentet e saj. Komisioni Parlamentar i Llogarive Publike i kalon Anëtarët e rinj zgjidhen nga Presidenti i raportin Komisionit mbi Ndarjet Republikës Federale me propozimin e Buxhetore, i cili i rekomandon Parlamentit Presidencës së Gjykatës. Ky i fundit mund

162 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Profil të konsultohet me Komitetin e ekzaminime specifike, edhe pse Përhershëm të Senatit para paraqitjes së ƉƌĂŬƚŝŬŝƐŚƚ ŝ ŬģƌŬŽŚĞƚ ĂƐĂũ ƚ͛ŝ ƉģƌƐŚƚĂƚĞƚ kandidaturave. Të gjithë anëtarët gëzojnë sugjerimeve të Parlamentit. pavarësi gjyqësore dhe kanë status Gjykata nuk ekzaminon vlefshmërinë e kushtetues të ngjashëm me atë të linjave të veprimit. Gjithsesi, ajo mund të gjykatësve. ndërmarrë ekzaminime të këshillave mbi Kontrolli mbi Anëtarët të cilat linjat e veprimit janë zbatuar dhe nëse këto kanë arritur objektivat e tyre. Anëtarët e Gjykatës kanë liri veprimi në Gjykata mbështetet tek puna e 9 Zyrave përqasjen e detyrave të tyre. Vendimet Rajonale të Auditimit, të themeluara në 1 mbi auditimet ndërmerren në mënyrë të Janar 1998. pavarur por kolektivisht. E Drejta për të Audituar. Aftësitë e Anëtarëve dhe të Stafit Gjykata vendos kohën dhe natyrën e Presidenti, Zëvendës Presidenti dhe 1/3 e auditimit. Ajo mund të bëj edhe auditime stafit duhet të jenë juristë. Anëtarët të momentit. Ajo ka të drejtë të shqyrtojë ndihmohen nga audituesit të cilët i janë të gjitha të dhënat dhe faturat dhe të bashkuar Gjykatës mbasi kanë përfituar kërkojë shpjegime mbi to. eksperiencë profesionale. Ajo luan edhe një rol të rëndësishëm në Buxheti proçesin buxhetor sepse mbart përfitimet Buxheti i Gjykatës përcaktohet nga e eksperiencën audituese mbi propozimet legjislacioni. e shpenzimeve të parashtruara nga Përgjegjësia e Auditimit ministritë. Përgjegjësitë statusore të Gjykatës Gjykata konsultohet gjithashtu mbi çdo ndryshim me pasoja financiare i bërë nga përfshijnë auditim financiar, të rregullsisë dhe shqyrtimi i vlerës së ministritë në rregulloret e tyre. parasë. Gjykata ka një përgjegjësi auditimi Raportimi të gjerë. Ajo përfshin të gjithë menaxhimin financiar të Qeverisë 'ũLJŬĂƚĂ ŬĂ Ɖģƌ ĚĞƚLJƌģ ƚ͛ŝ ƌĂƉŽƌƚŽũģ Parlamentit dhe ekzekutivit. Raporti i saj Federale. Përveçse Ministrive kryesore vjetor, Raporti mbi Impaktin e Auditimit, përfshihen edhe ndërmarrje private dhe Raportet Speciale dhe Raportet e publike në të cilat qeveria është palë e hartuara nga Komisioni Federal i interesuar dhe ndërmarrjet private që Performancës publikohen dhe janë të marrin grante shtetërore. disponushëm publikisht. Gjetje të tjera Gjykata ka liri të plotë në vendosjen e mbi auditimin i raportohen direkt prioriteteve të saj të auditimit dhe mund ekzekutivit dhe nuk bëhen publike. Po të lerë llogari të pa ekzaminuara. ashtu edhe disa auditime të veçanta të ŬnjĞŬƵƚŝǀŝ ĚŚĞ WĂƌůĂŵĞŶƚŝ ŶƵŬ ŵƵŶĚ ƚ͛ŝ ndërmarra për komisionet parlamentare kërkojnë Gjykatës të ndërmarrë nuk publikohen.

AUDITIMI PUBLIK 163

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Federale Gjermane e Auditimit

Ministritë mund të komentojnë raportet e realizimin e të ardhurave dhe kryerjen e Gjykatës dhe komentet e tyre futen në shpenzimeve. këto raporte. Legjislacioni Kryesor Mandati i raportimit direkt të Gjykatës në Parlament u miratua në vitin 1969. Legjislacioni i vitit 1985 e vendosi Gjykatën midis degëve legjislative dhe ekzekutive të Qeverisë, duke sjellë kështu përgjegjësi akoma më specifike për Parlamentin. GJYKATA E AUDITIMIT E LANDIT TË Objekt auditimi i ORH janë edhe BAVARISË organizimi administrativ dhe menaxhimi i Gjykata Bavareze e Auditimit (ORH) është personelit publik. një autoritetit suprem i pavarur shtetëror Neni 89 i Kushtetutës së Landit Bavarez i Landit të Bavarisë. Ajo ka selinë e saj në numëron fushat dhe subjektet e auditimit Mynih. Gjykata është e ndarë në struktura për OHR. Në to futen të ardhurat dhe ekzekutive dhe në departamente shpenzimet e Shtetit, detyrimet e tij, auditimi. pasuritë e tij dhe obligacionet. Gjithashtu ORH siguron mandatin e saj nga përfshihen edhe të gjitha masat e marra përgjegjësia dhe kompetencat e dhëna nga Shteti dhe më parë, por që kanë nga Kushtetuta e Landit Bavarez. Ajo vetëm pasoja financiare në të ardhmen. auditon realizimin e buxhetit të Landit ORH auditon edhe në subjekte jashtë dhe performancën e drejtimit ekonomik administratës shtetërore, nëse këto të shtetit, duke përfshirë investimet dhe subjekte kanë marrë nga shteti rimbursim fondet publike. shpenzimesh apo ndihma (Neni 91, paragrafi 1 dhe 2 i Kushtetutës dhe ligjit Gjykata është një institucion me një të Gjykatës). Grantet qeveritare ose histori të gjatë. Ajo është themeluar në kreditë, të cilat garantohen nga Shteti, si vitin 1812. dhe garanci të tjera shtetërore po ashtu Mandati i auditimit auditohen nga ORH (Neni 91, paragrafi 3). Kur Shteti është i përfshirë si aksioner Auditimit të ORH i nënshtrohet i gjithë në firma private, ORH auditon buxheti i shtetit i landit të Bavarisë, funksionimin e Shtetit në bazë të administrata e tij, gjykatat, kompanitë parimeve tregtare(Neni 92). shtetërore dhe fondet e investimeve. Koncepti i menaxhimit financiar përfshin OHR auditon edhe njësitë zbatimin e ligjit të buxhetit dhe zbatimin e lokale(komunat, qarqet, rrethet, dhe buxhetit të shtetit të Bavarisë në korporatat tjera komunale, institucionet dhe organizatat të tilla si kompanitë e

164 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH Profil shërbimeve), me përjashtim të atyre koncize. Ai ka hyrjen, rezultatet e rasteve kur këto struktura dhe shërbime auditimit mbi rregullsinë e llogarive dhe që ato kryejnë bien nën juridiksionin të dhëna të tjera ekonomikisht të federal. ƌģŶĚģƐŝƐŚŵĞ Ɖģƌ ƚ͛Ƶ ƚƌĞŐƵĂƌ͘ ZĂƉŽƌƚŝ ŝ OHR për auditimin e financave shtetërore OHR është përgjegjëse për sigurinë merr opinionin e Kancelarisë së Shtetit sociale në shtetin e Bavarisë. dhe ministrive, dhe nëse është e Planifikimi nevojshme, konsultohet përsëri. Vetëm pas një diskutimi te plotë dhe marrjes në Para fillimit të vitit fiskal, OHR përgatit një plan pune për të gjithë inspektorët e saj konsideratë të mendimit të menaxherëve dhe zyrat e auditimit. Ajo mbulon me te njësive të audituara, kontributet vijnë auditime të rregullta organet dhe në Kolegjin e Madh të Gjykatës, i cili më autoritete të caktuara dhe përqendrohet në fund vendos për përfshirjen e tyre në raportin vjetor. Në raportin vjetor gjithashtu edhe në sektorë prove. përfshihen jo vetëm gjetjet dhe Plani i punës diskutohet me audituesit me vlerësimet e ORH, por edhe thelbi i të përgatitur dhe të përparuar. Ky komenteve të drejtuesve të njësive të diskutim vlen për të koordinuar me audituara. Marrësi i raportit vjetor është projekte dhe për të testuar fusha të reja Parlamenti i Bavarisë, si dhe opinioni auditimi. OHR diskuton me ta qëllimin publik nëpërmjet botimit të tij. dhe objektivat e auditimit. Plani i auditimit në këtë mënyrë nuk është i Zbatimi i rekomandimeve të auditimit ngurtë, por mund të përshtatet me Pas kësaj, Raportin Vjetor i kalon kërkesat e veçanta, p.sh. në dritën e Komisionit për Buxhetin dhe Financat e ngjarjeve gjatë këtij viti për mbajtjen e një Shtetit të Parlamentit bavarez. Komisioni disipline të fortë financiare dhe fiskale. për Buxhetin pastaj propozon vendimet Raportimi vjetor në Parlament (inspektime vëzhgimi, kërkesa apo mosmiratime fondesh) mbi kontributet Vetëm kur diskutimi i mesazhit të individuale të raportit dhe masat ndaj auditimit është i plotë, janë të qarta dhe pushtetit shtetëror, për shkak të rezultatet dhe gjetjet e tij. Vetëm në këtë pasqyrave financiare të deklaruara dhe kohë gjetjet dhe rekomandimet nga raportit vjetor. Parlamenti I kërkoi auditimi mund të raportohen. qeverisë që të raportojë kontributet për Në raportin e saj vjetor mbi llogaritë e masat e marra. Ky raportim bëhet Shtetit në Parlament, OHR konsideron zakonisht një herë në vit. Parlamenti, në rastet që mund të jenë të rëndësishme bashkëpunim me ORH kontrollon për lehtësimin e Qeverise dhe të Shtetit rekomandimet nëse ato janë zbatuar nga nga shpenzimet e tepërta ose problemet qeveria dhe Shteti dhe si janë zbatuar. me performancën e dobët (neni 97 i Ligjit ORH merr vendim për hetimet e rasteve organik). Raporti përmban përzgjedhjen e të papërfunduara nga raportet e rezultateve të auditimit në një formë mëparshme vjetore - në qoftë se këto vijnë për vendim dhe raportojnë se datat

AUDITIMI PUBLIK 165

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Federale Gjermane e Auditimit kanë skaduar - dhe jep sygjerime për Ne këtë aktivitet, z.Leskaj shoqërohej nga shqyrtim të mëtejshëm të materialeve z. Kozma Kondakçiu, përgjegjës i Njësisë nga Parlamenti, edhe nëpërmjet nismave së Teknologjisë së Informacionit dhe z. ligjore për ndjekjen e rasteve më të Fatos Çoçoli, ekspert i jashtëm në KLSH. rëndësishme. Takime dhe bashkëpunime dypalëshe (KLSH dhe Gjykata Gjermane e Auditimit) Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Bujar Leskaj, me rastin e 300 vjetorit të themelimit të Gjykatës Gjermane të Auditimit, mori pjesë në punimet e Takimit të 9-të të Grupit të Punës së Në simpoziumin për Teknologjinë e Teknologjisë së Informacionit të EUROSAI- Informacionit, krahas trajtimit të t dhe në Simpoziumin jubilar për çështjeve me karakter teknik u vu theksi Teknologjinë e Informacionit, organizuar dhe u përkujtua 300 vjetorit i themelimit nga Gjykata Gjermane e Auditimit, nga të Gjykatës Gjermane të Auditimit, një SAI datat 11-14 Mars 2014, në qytetin e i zhvilluar dhe me shumë tradita. Potsdamit.

166 Nr.7, janar-prill 2014

Profil

GJYKATA SPANJOLLE E LLOGARIVE

Në vitin 1988 u aprovua një tjetër Ligj Organik 7/1988, i cili vendosi përfundimisht mënyrën e funksionimit të Gjykatës së Llogarive. Pra, Gjykata e Llogarive spanjolle, zhvillon aktivitetet e saj në bazë të dispozitave kushtetuese dhe në bazë të Ligjit Organik dhe Ligjit mbi Funksionimin e saj.

Llogarive. Prej vitit 1828 emërtimi i këtij institucioni ndryshoi përfundimisht duke HYRJE u quajtur Gjykata e Llogarive. Gjykata e Llogarive është një organ Me kushtetutën e vitit 1978 emërtimi i kushtetues i shtetit, e parashikuar nga mësipërm u adoptua përfundimisht, duke neni 136 dhe neni 153/d i Kushtetutës respektuar dhe ruajtur traditën historike Spanjolle. Ajo ka një histori të pasur dhe në të cilën zhvillimi i institucionit ishte të vjetër, e cila nis që prej shekullit të XVI- rrënjosur. Në vitin 1982 u aprovua nga të. Në atë periudhë ky institucion quhej parlamenti spanjoll Ligji Organik 2/1982, i Zyra më e Lartë e Kontabilitetit të cili fiksonte aspektet rregullatore të këtij Llogarive. Po në këtë periudhë kohore institucioni. Në vitin 1988 u aprovua një filloi të përdorej edhe emri Gjykata e tjetër Ligj Organik 7/1988, i cili vendosi Zyrës më të Lartë të Kontabilitetit të përfundimisht mënyrën e funksionimit të

AUDITIMI PUBLIK 167

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Spanjolle e Llogarive

Gjykatës së Llogarive. Pra, Gjykata e fondeve publike. Nëpërmjet tij, Gjykata Llogarive spanjolle, zhvillon aktivitetet e synon të arrijë dëmshpërblimin e fondeve saj në bazë të dispozitave kushtetuese publike, të dëmtuar si pasojë e dhe në bazë të Ligjit Organik dhe Ligjit përvetësimit, e justifikimit të pasaktë, ose mbi Funksionimin e saj. jo të plotë të dëmit të shkaktuar, apo për shkaqe dhe sjellje të tjera. Tre instrumentet ligjorë të sapo cituar e quajnë atë si organi më i lartë i ngarkuar Organizimi me kontrollin e llogarive dhe menaxhimin Ligji Organik mbi Funksionimin e Gjykatës ekonomiko-financiar të shtetit dhe të i ka dhënë asaj organizimin që vijon. Ajo sektorit publik. Gjykata ushtron përbëhet nga këto organe: Presidenti, funksionet e saj pa hyrë në konflikt Kolegji Plenar, Komisioni Qeveritar, institucional me Organet e Kontrollit të Seksioni i Auditimit, Seksioni i Jashtëm të Komuniteteve Autonome. Ajo Jurisdiksionit, Drejtorët e Llogarive, bën pjesë në sferën e fuqisë legjislative Prokuroria dhe Sekretariati i edhe pse nuk mund të thuhet që është Përgjithshëm. Gjykata ka gjithashtu një organ i vetë Parlamentit Kombëtar. organe mbështetëse si dhe organe që Gjykata është e përbërë nga dymbëdhjetë punojnë në të njëjtën mënyrë, të cilët anëtarë: gjashtë të zgjedhur nga Kongresi janë Kontrollori, Kabineti Teknik dhe i Deputetëve (dhoma e ulët e parlamentit Shërbimi Ligjor i Shtetit. bikameral spanjoll) dhe gjashtë nga Senati. Anëtarët kanë të njëjtin status me 1. Presidenti gjykatësit dhe kryejnë dy funksione, të Mbreti emëron Presidentin e Gjykatës, cilat janë funksioni auditues dhe funksioni sipas propozimit të Kolegjit Plenar për një juridiksional. periudhë tre vjeçare. Procedura Funksioni auditues është i jashtëm, i përzgjedhëse zhvillohet nëpërmjet një përhershëm dhe përfundimtar. votimi të fshehtë nga Drejtorët e Nëpërmjet tij verifikohet nëse veprimtaria Llogarive. Në rastet kur vendi është ekonomiko-financiare e sektorit publik vakant, ose në raste mungese, është në përputhje me parimet e sëmundjeje dhe çfarëdo lloj pengese ligjshmërisë, efikasitetit dhe ligjore tjetër, Presidenti zëvendësohet nga ekonomicitetit. Ajo i drejton Parlamentit Presidentët e Seksionit të Auditimit ose të dhe Asambleve Legjislative të Juridiksionit. Në mungesë të tyre, nga Komuniteteve Autonome rezultatet e Drejtori i Llogarive më i madh në moshë. auditimeve të saj. Pra, Gjykata e Llogarive Presidenti përfaqëson Gjykatën, thërret ushtron një kontroll të jashtëm, brenda dhe kryeson Kolegjin Plenar dhe fushëveprimit të saj, si një organ teknik. Komisionin Qeveritar dhe ka fuqi të ushtrojë një votë cilësuese në raste Funksioni ku ka autoritet është thjesht bllokimi të organeve të mësipërme. Ai, ndjekja e përgjegjësisë së mbajtjes së gjithashtu, drejton personelin e Gjykatës llogarive financiare, e cila u takon atyre që dhe vendos mbi shpenzimet dhe merren me menaxhimin e pronës dhe kontratat. Ushtron edhe kompetenca

168 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH profil disiplinore në raste sjelljeje të rëndë nga Funksionimit të Komisionit Qeveritar i ana e personelit. aplikohen parimet e Kolegjit Plenar në lidhje me thirrjen, përbërjen, diskutimet 2. Kolegji Plenar dhe mbajtjen e procesverbalit. I përket Kolegji Plenar është i përbërë nga 12 Komisionit, mbajtja e marrëdhënieve të Drejtorët e Llogarive, një nga të cilët përhershme me Parlamentin nëpërmjet është Presidenti dhe Prokurori. Ai Komisionit Parlamentar të Përbashkët; mblidhet të paktën një herë çdo muaj. ushtrimi në lidhje me personelin dhe Mbledhjet quhen të vlefshme, kur të regjimin e punës të funksioneve që nuk i paktën 2/3 e anëtarëve janë të përkasin Kolegjit Plenar ose Presidentit; pranishëm. Vendimet merren me përdorimi i dispozitave disiplinore në mazhorancën e të pranishmëve, duke raste faji të rëndë; shpërndarja e përjashtuar këtu ato raste kur me ligj çështjeve midis seksioneve dhe funksione kërkohet një mazhorancë e cilësuar. të tjera të caktuara nga dy ligjet organikë. Vendimet e Kolegjit janë të fshehta. 2. Seksioni i Auditimit Sekretari i Përgjithshëm vepron si sekretar i Kolegjit, me të drejtë fjale por Seksioni i auditimit përbëhet nga pa të drejtën e votës. Ai mban Presidenti i tij dhe Drejtorët e Llogarive, procesverbalin, i cili pasqyron rezultatin e të cilët janë përgjegjës për departamentet diskutimeve dhe marrëveshjet e arritura. sektoriale dhe territoriale. Ushtrimi i funksionit të auditimit i përket Organizimi i seksionit të auditimit në Kolegjit, të cilit i përket gjithashtu zgjidhja departamente sektoriale është bërë e konflikteve të kompetencave midis sipas fushave të aktivitetit ekonomiko- organeve të tjerë të Gjykatës dhe ushtrimi financiar të sektorit publik. i funksioneve të tjera të përcaktuara nga Departamentet territorialë merren me dy ligjet organike të sipërpërmendura. auditimin e veprimtarive ekonomiko- Sipas Ligjit mbi Funksionimin e Gjykatës, financiare të Komuniteteve Autonome Kolegji Plenar: miraton programin e dhe Korporatave Lokale. auditimeve të çdo viti; pranon fillimin e procedurave audituese; krijon udhëzimet 3. Seksioni i Ligjshmërisë teknike dhe përmbajtjen e tyre; miraton Seksioni i ligjshmërisë përbëhet nga raportet, mocionet dhe vërejtjet; ka Presidenti i tij dhe nga Drejtorët e autoritet mbi çështjet e përgjegjësisë së Llogarive, të cilët - duke qenë se veprojnë llogarive financiare, etj. si organ gjykues i shkallës së parë ose si 1. Komisioni Qeveritar organ i bashkërenditur me Dhomën ose Dhomat e Gjykatës - u përket njohja e Komisioni është i përbërë nga Presidenti, procedurave gjyqësore. Çdo Dhomë Drejtorët e Llogarive dhe Presidentë Gjykuese përbëhet nga Presidenti (që Seksionesh, të cilët zgjidhen për një është ai i seksionit) dhe nga Drejtorët. periudhë prej tre vjetësh, në të njëjtën Gjithashtu përfshihen një ose më shumë mbledhje në të cilin zgjidhet dhe sekretarë dhe stafi i Sekretariatit në Presidenti, me të njëjtën procedurë.

AUDITIMI PUBLIK 169

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Spanjolle e Llogarive ndihmë të shërbimit të kërkuar. I përket 5. Prokuroria këtij seksioni përgatitja e Shënimeve të Prokuroria e Gjykatës së Llogarive, e cila veprimeve gjyqësore të Gjykatës gjatë varet drejtpërsëdrejti nga Prokuroria e vitit përkatës financiar; hartimi i Përgjithshme e Shtetit, është e përbërë propozimeve të përshtatshme të nga prokurorët dhe avokatët tatimorë. drejtuara Kolegjit Plenar; dorëzimi i Prokurori emërohet nga qeveria sipas drejtuar Kolegjit të ndryshimeve që duhen mënyrës së përcaktuar nga Statuti i ndërmarrë në strukturën e seksionit po Prokurorisë Publike. Funksionet e ashtu si dhe krijimi i Dhomave të reja Prokurorisë së Gjykatës janë: të japë atëherë kur e kërkon numri i çështjeve; mendim me shkrim në Llogaritë e përcaktimi i kritereve sipas të cilëve do të Përgjithshme, raportet, mocionet dhe shpërndahen çështjet mes Dhomave dhe vërejtjet e Gjykatës, në lidhje me mes Drejtorëve të Seksionit Juridiksional. përgjegjësitë kontabile që mund të 4. Drejtorët e Llogarive rezultojnë nga këto dokumente; të dëgjohet në procedimet e auditimit të Drejtorët e Llogarive zgjidhen nga Gjykatës para aprovimit përfundimtar dhe Parlamenti Spanjoll. Gjashtë prej tyre të kërkojë miratimin e masave që mendon zgjidhen nga Kongresi i Deputetëve dhe të nevojshme në lidhje me korrigjimin e gjashtë nga Senati sipas një votimi me përgjegjësive kontabile që mund të mazhorancë 3/5 në çdo Dhomë rezultojnë nga vendimet e Gjykatës; të Parlamentare, për një periudhë nëntë marrë në shqyrtim të gjitha procedurat vjeçare, mes avokatëve, audituesve të mbikëqyrëse dhe gjyqësore që janë Gjykatës, ekspertëve kontabël, ndjekur nga Gjykatën me qëllim sqarimin prokurorëve dhe gjykatësve, profesorëve e efekteve të mundshme të përgjegjësive universitarë dhe funksionarëve publikë që të kontabilitetit që mund të lindin prej u përkasin atyre organeve për të cilët tyre. kërkohet një titull universitar i lartë. Ata janë të pavarur dhe të palëvizshëm dhe u 6. Sekretariati i Përgjithshëm nënshtrohen të njëjtave rregulla në lidhje Sekretari i Përgjithshëm mbikëqyr të me pamundësinë, papajtueshmërinë dhe gjitha ato aktivitete që lejojnë ushtrimin pengesat që i aplikohen gjykatësve dhe e duhur të kompetencave qeveritare të prokurorëve në bazë të Ligjit Organik mbi Presidentit, Parlamentit dhe Komisionit të Fuqinë Gjyqësore. Përgjegjësia civile apo Qeverisë në të gjitha çështjet që lidhen penale me të cilën ata mund të ndeshen me qeverisjen e brendshme të Gjykatës së gjatë ushtrimit të funksioneve të tyre Llogarive. Sekretari i Përgjithshëm verifikohen në Dhomën përkatëse të zgjidhet dhe largohet lirisht nga Kolegji Gjykatës Supreme, ndërsa dënimi Plenar në bazë të propozimit të disiplinor caktohet në bazë të Ligjit Komisionit të Qeverisë. I përkasin Organik mbi Funksionimin e Gjykatës. Sekretariatit të Përgjithshëm funksionet e Presidenti dhe Drejtorët e Llogarive mësipërme si dhe menaxhimi, përpunimi, mbajnë postin e tyre deri në mbarim të dokumentimi dhe regjistrimi i çështjeve mandatit.

170 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH profil në kompetencë të Presidentit, Kolegjit auditues si të jashtëm, të përhershëm dhe Plenar dhe Komisionit Qeveritar. Ai është përfundimtar. Ky funksion ushtrohet nga i organizuar në Njësi Administrative, të Kolegji Plenar i Gjykatës. Funksioni i cilat janë të nevojshme për të adresuar auditimit konkretisht zhvillohet nëpërmjet menaxhimin e çfarëdo lloj çështjeje dhe një sërë veprimesh që Gjykata kryen kur menaxhimin e çështjeve të përgjithshme ushtron kompetencat e saj, të cilat i janë qeveritare dhe të personelit në shërbim dhënë, sipas kushtetutës dhe ligjit, për të të gjykatës, ekonomike dhe buxhetore, të verifikuar nëse aktiviteti ekonomiko- inspektimit dhe funksionimit të buxhetit, financiar i sektorit publik është në blerjeve dhe përvetësimeve, përputhje me parimet e ligjshmërisë, kompjuterizimit dhe përpunimit të të ekonomicitetit dhe efikasitetit dhe në dhënave. lidhje me zbatimin e programeve të të ardhurave publike dhe shpenzimeve. 7. Organet Mbështetëse dhe Organet e Aktivitetet e auditimit të Gjykatës janë Tjera përcaktuar nga objektivat që duhet të Përveç organeve të përshkruara më sipër, plotësohen në verifikimin e parimeve të ka edhe organe të tjerë të cilët ushtrojnë mësipërme. Në bazë të këtyre funksion kontrollues. Një prej tyre është objektivave, mund të dallohet auditimi i Audituesi i Gjykatës, i cili zgjidhet dhe pajtueshmërisë, auditimi financiar, shkarkohet nga kolegji plenar i këtij auditimi i sistemeve dhe procedurave organi. Një tjetër është Shërbimi Ligjor i operative dhe të kontrollit. Kontrolli Shtetit në Gjykatën e Llogarive, i cili duke operativ i veprimtarisë ka si qëllim qenë një organ këshillues në shërbim të vlerësimin tërësor ose të pjesshëm të Presidentit, të organeve kolegjialë të menaxhimit ekonomiko-financiar të Gjykatës dhe të Presidentëve të organit që po auditohet, gjithmonë duke Seksioneve, ka një Zyrë Teknike që varet u bazuar tek zbatimi i procedurave dhe organikisht nga Presidenti. tek përputhshmëria e tyre me parimet e Funksionet e Gjykatës së Llogarive ekonomicitetit, efikasitetit dhe efektivitetit. Dy funksionet nëpërmjet të cilave Gjykata Procedurat e Auditimit zhvillon kontrollin e saj të jashtëm të veprimtarisë ekonomiko-financiare të Nëpërmjet procedurave të auditimit, sektorit publik janë funksioni i auditimit Gjykata ushtron funksionin e saj të dhe ai juridiksional. kontrollit mbi gjithë sektorin publik. Këto Funksioni i Auditimit janë të përcaktuara në Titullin IV të Ligjit Organik mbi Funksionimin e Gjykatës. Neni 136 i Kushtetutës Spanjolle e quan Nisja e funksionit të auditimit i përket Gjykatën si organi më i lartë i auditimit të Gjykatës së Llogarive, Parlamentit llogarive dhe i menaxhimit ekonomik të Spanjoll, ose Asambleve Parlamentare të shtetit dhe sektorit publik. Po ashtu edhe Komuniteteve Autonome për çështjet që neni 2 i Ligjit Organik të Gjykatës së bien brenda kompetencave të tyre. Neni Llogarive e cilëson funksionin e saj 32/2 i ligjit të sapo përmendur thotë që

AUDITIMI PUBLIK 171

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Spanjolle e Llogarive

Gjykata nuk pranon asnjë kërkesë tjetër veprimtarive që do të realizojnë këtë për auditim nëse nuk vjen nga program. Çdo departament harton edhe institucionet e mësipërme. Ushtrimi i një Projekt Udhëzimesh Teknike, i cili funksionit të auditimit kryhet sipas duhet të miratohet nga Kolegji Plenar i procedurave në vijim, të cilat janë të Gjykatës. Mbas këtij miratimi të përcaktuara në nenin 31 të Ligjit Mbi mëtejshëm, departamentet e Gjykatës Funksionimin e Gjykatës: mund të fillojnë punën e tyre audituese. Procedimet audituese të Gjykatës mbyllen 1. Shqyrtimi dhe verifikimi i Llogarive të atëherë kur nuk ka më asnjë evidencë ose Përgjithshme të Shtetit; provë për çështjet në fjalë. Gjykata, në 2. Shqyrtimi dhe verifikimi i Llogarive të përfundim të procedurës, harton një Përgjithshme dhe të Pjesshme të Projekt Raport, i cili përmban rezultatet e agjencive dhe organeve që bëjnë pjesë në arritura nga auditimi, ashtu si edhe sektorin publik dhe të atyre që kanë vrojtimet dhe rekomandimet e saj. përfituar grante, subvencione ose garanci; Projekt Raporti i dërgohet Prokurorit dhe 3. Shqyrtimi i të dhënave që lidhen me Shërbimit Ligjor të Shtetit në Gjykatën e kontratat e përfunduara nga Administrata Llogarive, të cilët brenda 30 ditëve duhet e Shtetit dhe nga të tjera subjekte të të formulojnë mendimin e tyre në lidhje me përgjegjësitë e mundshme të sektorit publik; kontabilitetit që rrjedhin nga procedura e 4. Rishikimi i statusit dhe ndryshimet e auditimit. Projekt Raporti i nënshtrohet aseteve shtetërore dhe subjekteve të sërish gjykimit të Kolegjit Plenar, i cili e tjerë të sektorit publik; rishikon sërish dhe procedon me 5. Shqyrtimi i dosjeve për ndarjet referimin në Parlament ose në Asambletë buxhetore të jashtëzakonshme dhe Parlamentare të Komuniteteve Autonome suplementare, si dhe shtesat, zgjerimet, mbi këtë Projekt Raport. Përsa i përket transfertat dhe ndryshime të tjera të procesit të shqyrtimit parlamentar të ndarjeve fillestare buxhetore; procedurave të auditimit, duhet të theksohet se Komiteti i Përbashkët i 6. Dhe çfarëdo lloj aktiviteti tjetër i Kongresit dhe Senatit për marrëdhëniet përshtatshëm për ushtrimin e këtij me Gjykatën e Llogarive është organi kontrolli. parlamentar përgjegjës për dëgjimin dhe Konkretisht, ushtrimi i funksionit të njohjen e rezultatit të aktiviteteve të auditimit kryhet falë Programit Vjetor të auditimit. Raporti i auditimit i miratuar Auditimeve, miratimi i të cilit bëhet në nga Kolegji Plenar i Gjykatës, pas analizës Kolegjin Plenar të Gjykatës, siç nga ana e Komisionit të Përbashkët, sipas parashikohet në nenin 3 a) të Ligjit nenit 28/2 të Ligjit mbi Funksionimin e Organik mbi Funksionimin e Gjykatës. Gjykatës, botohet në Gazetën Zyrtare, së Mbas aprovimit të Programit, çdo bashku me rezolutat në këtë drejtim që departament ndërmerr masat e Komisioni mund të ketë miratuar. nevojshme për vënien në punë të Procedura të ngjashme parlamentare dhe botimet në Fletoret Zyrtare përkatëse

172 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH profil jepen ligjërisht për raportet në lidhje me me administratën ose me juridiksionet e rajonet apo subjektet që varen mbi ta. tjerë zgjidhen nga Ligji Organik mbi Konfliktet Juridiksionale. Organet e Funksioni i ligjshmërisë juridiksionit kontabël mund të kërkojnë Përmbajtja,Karakteristikat, ndihmën e Gjykatësve dhe Gjykatave të Qëndrueshmëria, Konfliktet dhe Ndihma çfarëdo shkalle gjatë ushtrimit të Gjyqësore funksioneve juridiksionale ashtu siç është Funksioni i gjykimit kontabël është një përcaktuan në Ligjin Organik të Fuqisë Gjyqësore dhe Ligjin Procedural për aktivitet që ka natyrë gjyqësore dhe që konsiston në gjykimin dhe zbatimin e Bashkëpunimin Gjyqësor. gjykimeve në çështjet e mbajtjes së Përgjegjësia e mbajtjes së llogarive llogarive financiare. Ajo konsiston në Ai punonjës që me veprimet ose aplikimin e standardeve ligjore në lidhje mosveprimet e tij shkakton thyerjen e me aktet e kontabilitetit për të dhënë një Ligjit dhe një dëmtim në të ardhurat gjykim përshtatshmërie, pra nëse ka apo publike është i detyruar të paguaj jo përgjegjësi menaxheri i fondeve dëmshpërblimin e dëmit të shkaktuar. publike. Nëse jo, atëherë ai shfajësohet, Përgjegjësia e mbajtjes së llogarive mund në rast të kundërt ai dënohet dhe të jetë e drejtpërdrejtë ose ndihmëse. ekzekutimi i vendimit të Gjykatës është i Përgjegjësia e drejtpërdrejtë është detyrueshëm. Juridiksioni kontabël është gjithmonë e përbashkët dhe përfshin të karakterizuar si i nevojshëm, i gjitha dëmet e shkaktuara. Përgjegjësia parevokueshëm, ekskluziv, i plotë dhe ndihmëse i kufizohet vetëm dëmeve të ushtrohet vetëm në lidhje me deklaratën shkaktuar si pasojë e veprimtarisë së një e përgjegjësisë së mbajtjes së llogarive individi. Ajo dhe mund të përcaktohet në financiare dhe aspekteve të tjera të bazë të arsyeshmërisë dhe paanshmërisë. lidhura direkt me të. Ai përputhet me Të dy llojet e përgjegjësisë i kalojnë ushtrimin e fuqisë disiplinore dhe të pasardhësve të atyre që janë përgjegjës juridiksionit penal. Kur ngjarjet përbëjnë në momentin e pranimit të shprehur ose vepër penale, përgjegjësia civile të heshtur të trashëgimisë, por sipas përcaktohet nga juridiksioni kontabël në mundësive ekonomike të tyre. fushën e tij të kompetencës dhe Gjykata Ordinare që do gjykojë mbi çështjen do ti Organet që ushtrojnë Ligjshmërinë transferojë Gjykatës së Llogarive Organet e përgjegjësisë kontabël janë informatat e nevojshme në lidhje me Drejtoritë e Llogarive dhe Dhomat e shumën e dëmit të shkaktuar pronës ose Seksioneve të Gjykatës së Llogarive. fondeve publike. Nuk përfshihet në Drejtorive të Llogarive u takon: në një juridiksionin kontabël mbi çështjet që i seancë të vetme njohja dhe gjykimi i të përkasin Gjykatës Kushtetuese dhe dhënave mbi anulimin e obligacioneve në shkallëve të ndryshme të juridiksionit të rastet kur nuk ka pretendime për zakonshëm. Konfliktet që mund të lindin përgjegjësi kontabël; në shkallën e parë të midis organeve të juridiksionit kontabël gjykimit, njohja e gjykimeve mbi llogaritë,

AUDITIMI PUBLIK 173

AUDITIMI PUBLIK Gjykata Spanjolle e Llogarive mbi procedurat e rimëkëmbjes së defiçitit Vendimet e Gjykatës së Llogarive mund të mbi procedurat e tjera të anulimit të ekzekutohen ex officio ose nëpërmjet obligacioneve. Dhomat e Seksioneve të kërkesës së palës së interesuar nga organi Gjykatës së Llogarive merren kryesisht gjyqësor që ka dhënë vendimin sipas me apelet që formulohen në mënyrës së përcaktuar nga Kodi Civil. Pasi kundërshtim të rezolutave të vendimi merr formë të prerë procedohet administratës publike në lidhje me me ndarjen e shpenzimeve gjyqësore që përgjegjësinë kontabël. Se dyti, ato bëhet në përputhje me dispozitat e merren edhe me ankesat kundër përmbajtura në Kodin e Procedurës Civile. rezolutave të Drejtorive të Llogarive në procedimet mbi përgjegjësinë kontabël. Ekzekutimi i Vendimeve të Gjykatës

174 Nr.7, janar-prill 2014

Profil

ZYRA KOMBËTARE E AUDITIMIT TË HUNGARISË

SAO është organizata financiare dhe ekonomike e auditimit e Asamblesë Kombëtare, organi suprem i auditimit publik dhe një nga institucionet themelore të organizimit të shtetit demokratik.

Zyra Kombëtare e Auditimit të Hungarisë shkaktuara nga prirjet botërore (SAO) është organizata financiare dhe ekonomike. Së dyti, shfrytëzimi i ekonomike e auditimit të Asamblesë mundësive, i cili u hap si rezultat i ndryshimeve politike në vend, duhet të Kombëtare. Organi suprem i auditimit lehtësojë gjithashtu forcimin e kontrollit publik dhe një nga institucionet themelore mbi përdorimin efikas të fondeve publike. të organizimit të shtetit demokratik. Detyra Statusi ligjor i Zyrës Kombëtare të parësore është të auditojë dhe të vlerësojë Auditimit të Hungarisë funksionimin e sistemit financiar të financave publike, duke nxitur zhvillimin e Kushtet paraprake për të garantuar funksionimin e një shteti demokratik të tij. bazuar në sundimin e ligjit janë Viti 2010 solli ndryshime të rëndësishme ligjshmëria, transparenca dhe në historinë e Zyrës Kombëtare të llogaridhënia në përdorimin e fondeve Auditimit në Hungari. Së pari, SAO publike dhe atë të pronave. SAO është duhet të reagojë ndaj sfidave të organizata financiare dhe ekonomike e

AUDITIMI PUBLIK 175

AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Hungarisë auditimit e Asamblesë Kombëtare, organi deklaratë të pronës. suprem i auditimit publik dhe një nga Gjatë kryerjes së detyrave të tyre, institucionet themelore të organizimit të audituesit duhet të gëzojnë të njëjtën shtetit demokratik. SAO, i cili është mbrojtje si zyrtarët publikë. politikisht dhe profesionalisht i pavarur, auditon shfrytëzimin e fondeve publike SAO përgatit në mënyrë të pavarur dhe pronave. Pavarësia e organizatës propozimin e projekt-ďƵdžŚĞƚŝƚ ƚģ ͞LJƌģƐ është e garantuar nga fakti se detyrat e <ŽŵďģƚĂƌĞƚģƵĚŝƚŝŵŝƚƚģ,ƵŶŐĂƌŝƐģ͟ƐŝĚŚĞ saj dhe mandati janë të përcaktuara me propozimin për ekzekutimin e tij. Qeveria akte të miratuara me shumicë votash prej paraqet dy dokumente në Asamblenë dy të tretave të deputetëve të Kombëtare, si pjesë e buxhetit qendror në Parlamentit (MSHP), që do të ligjin e buxhetit dhe llogaritë përfundimtare të faturës respektive; SAO Zyra Kombëtare e Auditimit e Hungarisë vendos në mënyrë të pavarur numrin thotë nga Kushtetuta dhe Ligji për SAO-n. (funksional) e stafit të tij. Garancitë e pavarësisë politike dhe Menaxhimi financiar i SAO-s auditohet profesionale të SAO-s janë si më poshtë: nga një kontabilist i pavarur, i ngarkuar Zyra Kombëtare e Auditimit të nga Kryetari i Asamblesë Kombëtare. Hungarisë është në vartësi vetëm të Raportet dhe opinionet janë shpalosur. Asamblesë Kombëtare dhe të ligjit. LLOJET E AUDITIMIT TË ZHVILLUARA NGA SAO ka një mandat të përgjithshëm brenda SAO mundësive të përcaktuara me ligj. Për të Në mënyrë që të ndihmojë parandalimin miratuar Ligjin për SAO-n duhet të votojë e proceseve të dëmshme, respektimin e dy e treta e deputetëve të pranishëm. ligjit, shfrytëzimin ekonomik dhe efikas të Votimi me shumicë të cilësuar i të gjithë burimeve, me anë të njoftimeve, deputetëve është i nevojshëm për këshillave, rekomandimeve, auditimet e zgjedhjen e Presidentit dhe Zëvendës- SAO-s kanë një natyrë të shumëfishtë. presidentit të SAO-s. Presidenti dhe Qasja përcakton llojin e auditimit. zëvendës-presidenti zgjidhen për një periudhë 12 vjeçare nga Asambleja Auditimet e SAO-s mund të klasifikohen në Kombëtare dhe ata mund të rizgjidhen. dy grupe kryesore: auditimet e rregullsisë Presidenti dhe zëvendës-presidenti kanë dhe të performancës. imunitet; Ata nuk mund të angazhohen Anëtarësimi në BE dhe auditimi në ndonjë veprimtari politike. Hungaria është një vend anëtar i Për Presidentin, Zëvendës-Presidentët, Bashkimit Evropian. BE-ja është e Sekretarin e Përgjithshëm, zyrtarët e lartë interesuar për ekzistencën e organizatave dhe audituesit, rregullat rigoroze duhet të tilla të auditimit të jashtëm në shtetet e të respektohen në mënyrë që të reja anëtare, statusi juridik dhe shmangën konfliktet e interesave dhe vlen procedurat e auditimit e të cilave janë në gjithashtu obligimi për të përgatitur një përputhje me standardin e pranuar

176 Nr.7, janar-prill 2014

KLSH profil ndërkombëtarisht. Pavarësia funksionale financiare të auditimit. dhe financiare e tyre nga ekzekutivi Organizata mban marrëdhënie të mbizotëron. Ata janë mandatuar për të drejtpërdrejta dypalëshe me institucionet e audituar financat e përgjithshme publike, larta kombëtare të auditimit në kuadër të shfrytëzimin e subvencioneve të BE-së, si bashkëpunimit ndërkombëtar. Për më dhe pagesat për Komunitetin dhe ata që tepër, ata kanë marrë pjesë në punën e disa janë në gjendje të marrin pjesë në organizatave ndërkombëtare, nga të cilat më mënyrë efikase në mbrojtjen e të rëndësishmet janë: interesave financiare të Komunitetit. ͻ /EdK^/ ;KƌŐĂŶŝnjĂƚĂ EĚģƌŬŽŵďģƚĂƌĞ Ğ Duke pasur parasysh objektivin e Institucioneve Supreme të Auditimit); përbashkët, që do të thotë përmirësimin e sistemit të kontrollit të ͻ hZK^/ ;KƌŐĂŶŝnjĂƚĂ ǀƌŽƉŝĂŶĞ Ğ ndërlikuar të fondeve të BE-së, forcohet Institucioneve Supreme të Auditimit); bashkëpunimi profesional mes Gjykatës ͻ;'ũLJŬĂƚĂǀƌŽƉŝĂŶĞĞƵĚŝƚƵĞƐǀĞͿ͖ Europiane të Audituesve dhe SAI-t të Shtetit Anëtar. Përveç kësaj, ky është ͻ sϰ нϮ ;ƌƌũĞƚŝ ŝ ďĂƐŚŬģƉƵŶŝŵŝƚ ƚģ ^/-ve një detyrim ligjor i institucionit për të të Hungarisë, Polonisë, Republikës Çeke, ndihmuar në kryerjen e auditimeve në Sllovakisë, Austrisë dhe Sllovenisë). Hungari nga Gjykata Europiane e Zyra Kombëtare e Auditimit e Hungarisë Audituesve. Ata përgatisin një raport vjetor mbi përvojën e fituar gjatë auditimit të Në fillim të vitit 1990, bashkëpunimi i shfrytëzimit të fondeve të BE-së për vendeve të Vishegradit (Polonia, Asamblenë Kombëtare dhe institucionet Republika Çeke, Sllovakia dhe Hungaria) e Bashkimit Evropian, i cili përmban jo është themeluar me nismën hungareze, vetëm të dhënat faktike të SAO-s, por dhe që atëherë, me aderimin e Austrisë edhe të dhëna të tjera kombëtare dhe të dhe Sllovenisë, ajo ndihmon në zbatimin organeve të BE-së. e interesave të rajonit të Evropës Qendrore me veprimet e përbashkëta Marrëdhëniet ndërkombëtare dhe pozicionet e zakonshme. Auditimet Qëllimi kryesor i aktiviteteve në paralele shërbyen gjithashtu në zhvillimin bashkësinë ndërkombëtare të auditimit, profesional dhe në shkëmbimin e përkatësisht pjesëmarrja në ngjarjet e eksperiencës, ndër të tjera në fushën e jashtme profesionale dhe programet e temave mjedisore midis Austrisë dhe brendshme, është që stafi i SAO-s Hungarisë, si dhe në mes Austrisë, Hungarisë dhe Sllovenisë, si dhe kur bëhet ͻƚģŶũŝŚĞƚŵĞŬģƌŬĞƐĂƚƉƌŽĨĞƐŝŽŶĂůĞĚŚĞ fjalë për menaxhimin e fatkeqësive, mes praktikat e pranuara gjerësisht në nivel Ukrainës dhe Hungarisë. Bazuar në ndërkombëtar; përvojën pozitive, është në plan zgjerimi i ͻ ƚģ ŬŽŶƚƌŝďƵŽũģ Ŷģ ƉģƌƉŝůŝŵŝŶ Ğ listës së temave që do të auditohen. dokumentacionit në forume të ndryshme, Praktika e kryerjes së auditimeve paralele duke zhvilluar kulturën e brendshme me pjesëmarrjen e disa SAI-ve, shpesh

AUDITIMI PUBLIK 177

AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Hungarisë duke u përqendruar në një zonë të Domokos, me të cilin diskutoi rinovimin e kufizuar, është duke u bërë gjithnjë e më e mundshëm në të ardhmen e afërt të kësaj rëndësishme në bashkëpunimin marrëveshje. ndërkombëtar. Aktualisht është rënë dakort për Bashkëpunimi midis dy SAI-ve përditësimin dhe nënshkrimin në fillim të vitit 2015, të një marrëveshje të re Në vitin 2007 është lidhur një bashkëpunimi midis dy SAI-ve, e cila do të marrëveshje bashkëpunimi mes KLSH-së rrisë ndërveprimin dhe do të krijojë dhe Zyrës Kombëtare të Auditimit te kushtet për një bashkëpunim frytdhënës Hungarisë, e cila nuk ka qenë funksionale. në të ardhmen. Zoti Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH-së gjatë një aktiviteti ndërkombëtar, ka takuar Presidentin e SAI-t hungarez, z.László

178 Nr.7, janar-prill 2014

CONTENT

Titulli AUTORI FAQE

The role and use of judgment and Prof.Ass. Dr. Hysen Çela professional skepticism in auditing of Chairman of IEKA 181 financial statements Prof.Ass. Dr.Manjola Naço ALSAI The Independence of the external control Jean Raphaël Alventosa of States French Court of Accounts 191

On economic growth model of albanian Prof.Dr. Leontiev Çuçi 203 economy Rector ͞<ƌŝƐƚĂů͟hŶŝǀĞƌƐŝƚLJ͟

Public spaces in the focus of citizen's right, Prof.Ass.Dr. Sazan Guri why not even in the focus of ALSAI 215 An overview on the relative cost of the Dr.Adriatik Kotorri treasury bills-2013 225 An adequate model of corporate Msc. Evis Gjebrea governance in the water supply and Dr. Ermela Kripa 237 sewerage in Albania European University of Tirana Remuneration of non-pecuniary damage in Msc.Silvana Bello ƚŚĞ ůĂǁ ͞ŽŵƉƵůƐŽƌLJ ŝŶƐƵƌĂŶĐĞ ŝŶ Advocate 247 ƚƌĂŶƐƉŽƌƚƐĞĐƚŽƌ͟ The initiate audit of legitimate indications Prof.Ass.Dr.Helga Vukaj and the legally recognition and retention ALSAI 251 limits authorized discretioninicimi

The importance of rigorous Fatos Çoçoli implementation of the INTOSAI standards External Expert 257 ALSAI

PUBLIC AUDIT

CONTENT

The Pyramid Principle of Barbara Minto, Dr.Reinald Muça The logic of thinking and writing ALSAI 265 Closing the Accountability Gap: Audit INTOSAI Agencies as Partners and Advisors of Supreme Audit Institutions Parliament in the Oversight of the Budget Carlos Santiso 271 Process How to increase the impact of INTOSAI Journal, April 2014 Environmental Performance Audits John Reed 291 and Jean Cinq-Mars Events and activities of ALSAI during INFO January-April 2014 299 The German Federal Court of Audit Profile 321

The Spanish Court of Accounts Profile 331

Hungary State Audit Office Profile 339 Zyra Kombëtare e Auditimit të Hungarisë

Nr.7, January-April 2014

THE ROLE AND USE OF JUDGMENT AND PROFESSIONAL SKEPTICISM IN AUDITING OF FINANCIAL STATEMENTS

͙͞ƐĂŶĂƚƚŝƚƵĚĞ͕ƉƌŽĨĞƐƐŝŽŶĂůƐŬĞƉƚŝĐŝƐŵŝƐĨƵŶĚĂŵĞŶƚĂůůLJĂŵŝŶĚƐĞƚ͘ƐŬĞƉƚŝĐĂů mindset drives auditor behavior to adopt a questioning approach when considering ŝŶĨŽƌŵĂƚŝŽŶĂŶĚŝŶĨŽƌŵŝŶŐĐŽŶĐůƵƐŝŽŶƐ͟

By: Prof.Ass.Dr.Hysen CELA, IEKA What is professional skepticism and is Prof.Ass.Dr.Manjola NACO, ALSAI important in the audist of financial statements. The ISAs define professional skepticism International Standards of Auditing (ISAs) as "an attitude that includes a doubting and International Standard Quality thought, being alert to conditions which Control (ISQC1)1, published in their new may indicate possible misstatement due form of clarified by IFAC (International to error or fraud, and a assessments of Federation of Accountants ) put more and ĂƵĚŝĞǀŝĚĞŶĐĞ͟2. ISA require the auditor to more emphasis on some issues that are plan and perform an audit with critical for audit such as risk assessment professional skepticism recognizing that and response, judgment and professional circum stances may exist, that cause the skepticism, etc. In this article will bring to financial statements to be materially the reader some of the IFA has views misstated.3 about professional skepticism.

2 ISA 200, Overall Objectives of the Independent Auditor and the Conduct of an Audit in 1 ISQC 1, Quality Control for Firms that Perform Accordance with International Standards on Audits and Reviews of Financial Statements, and Auditing, paragraph 13(l) Other Assurance and Related Services 3 Engagements ISA 200, paragraph 15

PUBLIC AUDIT 181

PUBLIC AUDIT The role and use of judgment and professional skepticism in auditing of financial statements

Like other concepts, it is difficult for a used as audit evidence. Further, it single definition to capture fully the includes being alert to conditions that meaning of professional skepticism. may indicate possible fraud, and Further, there is no single way in which circumstances that suggest the need for professional skepticism can be audit procedures in addition to those demonstrated. However, the ISA required by the ISAs6. definitions describe important elements which help in the understanding of what Professional skepticism also includes a professional skepticism means. critical assessment of audit evidence, As an attitude, professional skepticism is which comprises both information that fundamentally a mindset. A skeptical supports and ĐŽƌƌŽďŽƌĂƚĞƐŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͛Ɛ mindset drives auditor behavior to adopt assertions, and any information that a questioning approach when considering contradicts such assertions. Applying information and in forming conclusions. professional skepticism in this regard In this regard, professional skepticism is means questioning and considering the inseparably linked to the fundamental sufficiency and appropriateness of audit ethical principles of objectivity and evidence obtained in the light of the auditor independence4 circumstances, for example, in the case dŚĞĂƵĚŝƚŽƌ͛ƐŝŶĚĞƉĞŶĚĞŶĐĞĞŶŚĂŶĐĞƐƚŚĞ where fraud risk factors exist and a single ĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ ĂďŝůŝƚLJ ƚŽ ĂĐƚ ǁŝƚŚ ŝŶƚĞŐƌŝƚLJ͕ ďĞ document, of a nature that is susceptible objective and maintain an attitude of to fraud, is the sole supporting evidence professional skepticism5. for a material financial statement Professional skepticism also includes amount7. being alert to, for example, audit In cases of doubt about the reliability of evidence that contradicts other audit information or indications of possible evidence obtained, or information that fraud, the ISAs require that the auditor brings into question the reliability of investigate further and determine what documents or responses to inquiries to be modifications or additions to audit procedures are necessary to resolve the 8 4 The International Ethics Standards Board for matter . ĐĐŽƵŶƚĂŶƚƐ͛ ŽĚĞ ŽĨ ƚŚŝĐƐ ĨŽƌ WƌŽĨĞƐƐŝŽŶĂů The matter of difficulty, time, or cost Accountants (IESBA Code), paragraph 290.6 involved is not in itself a valid basis for the explains that independence comprises both independence of mind and independence in appearance. In relation to independence of 6 ISA 200, paragraphe A18 mind, it is the state of mind that permits the expression of a conclusion without being 7 ISA 200, paragraphe A20 affected by influences that compromise professional judgment, thereby allowing an 8 ISA 2ϰϬ͕dŚĞƵĚŝƚŽƌ͛ƐZĞƐƉŽŶƐŝďŝůŝƚŝĞƐZĞůĂƚŝŶŐ individual to act with integrity and exercise to Fraud in an Audit of Financial Statements, objectivity and professional skepticism. paragraph 13 and ISA 500,Audit Evidence, 5 ISA 200, paragraphe A1 paragraph 11

182 Nr.7, january - April 201

ALSAI Prof.Ass.Dr.Hysen CELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NACO, ALSAI auditor to omit an audit procedure for Both are essential to the proper conduct which there is no alternative or to be of the audit and are key inputs to audit satisfied with audit evidence that is less quality. than persuasive9. Professional skepticism facilitates the While the auditor cannot be expected to appropriate exercise of professional disregard past experience with judgment by the auditor, particularly management and those charged with regarding decisions about, for example: governance charged with governance The nature, timing and extent of audit (TCWG), a belief that they are honest and procedures to be performed. have integrity does not relieve the auditor Whether sufficient appropriate audit of the need to maintain professional evidence has been obtained and whether skepticism or be satisfied with less than more needs to be done to achieve the persuasive audit evidence when obtaining objectives of the ISAs. reasonable assurance10. dŚĞ ĞǀĂůƵĂƚŝŽŶ ŽĨ ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͛Ɛ ũƵĚŐŵĞŶƚƐ ŝŶ ĂƉƉůLJŝŶŐ ƚŚĞ ĞŶƚŝƚLJ͛Ɛ Professional skepticism plays a applicable financial reporting framework. fundamentally important role in the audit The drawing of conclusions based on the and forms an integral ƉĂƌƚŽĨƚŚĞĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ audit evidence obtained, for example, skill set11. assessing the reasonableness of the Professional skepticism is closely estimates made by management in interrelated with professional judgment12. preparing the financial statements13.

9 ISA 200, paragraph A48 The application of professional skepticism enhances the effectiveness of an audit 10 ISA 200, paragraph A22 procedure and of its application and reduces the possibility that the auditor 11 The International Accounting Education ^ƚĂŶĚĂƌĚƐ ŽĂƌĚ͛Ɛ International Education might select an inappropriate audit Standard Nr. 8, Competence Requirements for procedure, misapply an appropriate audit Audit Professionals, paragraph 42, in particular procedure, or misinterpret the audit requires the skills requirement within the results14. education and development program for audit professionals to include, amongst other matters, developing professional skills at an advanced level in an audit environment. These skills include applying relevant audit standards and knowledge and experience, within the context guidance; evaluating applications of relevant provided by auditing, accounting and ethical financial reporting standards; demonstrating standards, in making informed decisions about capacity for inquiry, abstract logical thought, and the courses of action that are appropriate in the critical analysis; demonstrating professional ĐŝƌĐƵŵƐƚĂŶĐĞƐŽĨƚŚĞĂƵĚŝƚĞŶŐĂŐĞŵĞŶƚ͘͟ skepticism; applying professional judgment; and withstanding and resolving conflicts. 13 See ISA 200, paragraph A23

12 ISA 200, paragraph 13 (k),defines professional 14 See ISA 200, paragraph A43 ũƵĚŐŵĞŶƚĂƐ͞ƚŚĞĂƉƉůŝĐĂƚŝŽŶŽĨƌĞůĞǀĂŶƚƚƌĂŝŶŝŶŐ͕ PUBLIC AUDIT 183

PUBLIC AUDIT The role and use of judgment and professional skepticism in auditing of financial statements

What can be done by audit firms and recognizing that quality is essential in auditors to enhance the awareness of the performing engagements16. importance of professional skepticism and Promoting a quality-oriented internal its application? culture through clear, consistent and Professional skepticism is influenced by frequent actions and messages from all personal behavioral traits (for example, ůĞǀĞůƐŽĨƚŚĞĨŝƌŵ͛ƐŵĂŶĂŐĞŵĞnt. This may attitudes and ethical values) as well as the be communicated by, but not limited to, competence level (i.e., knowledge) of the training seminars, meetings, formal or individuals undertaking the audit. These, informal dialogue, mission statements, in turn, are influenced by education, newsletters, or briefing memoranda. Such training and experience. actions and messages encourage a culture that recognizes and rewards high-quality Professional skepticism within the work, and may be incorporated, for engagement team is also influenced both ĞdžĂŵƉůĞ͕ ŝŶ ƚŚĞ Ĩŝƌŵ͛Ɛ ŝŶƚĞƌŶĂů ďLJƚŚĞĂĐƚŝŽŶƐŽĨƚŚĞĨŝƌŵ͛Ɛ leadership and documentation and training materials and the engagement partner, and by the in partner and staff appraisal procedures culture and business environment of the such that they support and reinforce the firm. The ISAs and ISQC 1 include Ĩŝƌŵ͛Ɛ ǀŝĞǁ ŽŶ ƚŚĞ ŝŵƉŽƌƚĂŶĐĞ ŽĨ ƋƵĂůŝƚLJ requirements and guidance designed to and how, practically, it is to be achieved17. help create an environment at both the Establishing policies and procedures firm and engagement levels in which the designed to provide the firm with auditor can cultivate appropriate reasonable assurance that it has sufficient professional skepticism. personnel with the necessary dŚĞĨŝƌŵ͛ƐůĞĂĚĞƌƐŚŝƉĂŶĚƚŚĞĞdžĂŵƉůĞƐŝƚ competence, capabilities and sets significantly influence the internal commitment to ethical principles18. culture of the Firm15. In this regard, promoting an internal ĐĐŽƌĚŝŶŐůLJ͕ ƚŚĞ ͞ƚŽŶĞ Ăƚ ƚŚĞ ƚŽƉ ͟ĂŶĚ culture based on quality may be achieved continual reinforcement of the through the establishment of policies and importance of professional skepticism on procedures that address performance, audit engagements are important evaluation, compensation, and promotion ŝŶĨůƵĞŶĐĞƐŽŶŝŶĚŝǀŝĚƵĂůƐ͛ďĞŚĂǀŝŽƌ͘ (including incentive systems), that give Opportunities for the firm to set due recognition and reward to the expectations regarding, and to emphasize development and maintenance of the importance of, professional competence19. skepticism include, for example, when: Establishing policies and procedures 16 ISQC 1, paragraph 18 designed to promote an internal culture 17 See ISQC 1, paragraph A4

18 See ISQC 1, paragraph 29 15 See ISQC 1, paragraph A4 19 See ISQC 1, paragraphs A5 and A25-A28 184 Nr.7, january - April 201

ALSAI Prof.Ass.Dr.Hysen CELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NACO, ALSAI Developing and implementing internal skepticism throughout the audit is during training and continuing education the discussion by the engagement partner ƉƌŽŐƌĂŵƐ ĨŽƌ Ăůů ůĞǀĞůƐ ŽĨ ƚŚĞ Ĩŝƌŵ͛Ɛ and other key engagement team personnel. This may be achieved through members of the susceptibility of the for example, work experience, on the job ĞŶƚŝƚLJ͛Ɛ ĨŝŶĂŶĐŝĂů ƐƚĂƚĞŵĞŶƚƐ ƚŽ ŵĂƚĞƌŝĂů training, coaching by more experienced misstatement. This discussion includes staff (for example, other members of the the application of the applicable financial engagement team),and independence ƌĞƉŽƌƚŝŶŐĨƌĂŵĞǁŽƌŬƚŽƚŚĞĞŶƚŝƚLJ͛ƐĨĂĐƚƐ education. It is noted that the continuing and circumstances, and places particular competence of firm personnel depends to emphasis on how and where the financial a significant extent on an appropriate statements may be susceptible to level of continuing professional material misstatement due to fraud, development20. including how fraud might occur (setting aside beliefs that the engagement team At the engagement level, the engagement members may have that management partner is required to take responsibility and TCWG are honest and have integrity). for the overall quality on each audit This discussion also provides a basis upon engagement to which that partner is which engagement team members assigned21. communicate and share new information that may affect risk assessments or the The actions of the engagement partner audit procedures performed23. and appropriate messages to the other Further opportunities for the engagement members of the engagement team partner to set expectations regarding, and emphasize that quality is essential in to emphasize the importance of, performing audit engagements and the professional skepticism include, for importance to audit quality of, for example, when taking responsibility for: ĞdžĂŵƉůĞ͕ ƚŚĞ ĞŶŐĂŐĞŵĞŶƚ ƚĞĂŵ͛Ɛ ĂďŝůŝƚLJ to raise concerns without fear of reprisals The direction, supervision and ĂŶĚ ŝŶ ŝƐƐƵŝŶŐ ĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ ƌĞƉŽƌƚƐ ƚŚĂƚ ĂƌĞ performance of the audit engagement24. appropriate in the circumstances22. Reviews of work performed. In this An ideal opportunity to address and regard, the engagement partner, in emphasize with the engagement team the particular, has much knowledge and importance of maintaining professional experience to impart in helping less

23 See ISA 315, Identifying and Assessing the 20 See ISQC 1, paragraphs 29 and A25-A26. Risks of Material Misstatement through Understanding the Entity and Its Environment, 21 ISA 220, Quality Control for an Audit of paragraphs 10 and A14, and ISA 240, Financial Statements, paragraph 8 paragraph15

24 22 See ISA 220,paragraph A3. See ISA 220, paragraph 15

PUBLIC AUDIT 185

PUBLIC AUDIT The role and use of judgment and professional skepticism in auditing of financial statements experienced team members develop a timing and extent of the audit procedures critical and questioning mind through and evaluating the results there of 27. review of, among other matters, critical areas of judgment and significant risks. Professional skepticism is necessary Timely reviews also allow significant during all stages of audit matters (for example, critical areas of Professional skepticism is relevant and judgment, especially those relating to necessary throughout the audit, even difficult or contentious matters identified though reference to it is not repeated during the course of the engagement) to within each ISA28. For example : be resolved on or before the date of the Engagement acceptance ʹFor example, ĂƵĚŝƚŽƌ͛ƐƌĞƉŽƌƚ25. when considering matters such as the integrity of principal owners and The engagement team undertaking management 29. appropriate consultation on difficult or Identifying and assessing risks of material contentious matters and that the misstatement ʹFor example, when: conclusions reached from such Performing risks assessment procedures consultations have been implemented26. (including the engagement team discussion on the susceptibility of the While activities at the firm level and ĞŶƚŝƚLJ͛Ɛ ĨŝŶĂŶĐŝĂů ƐƚĂƚĞŵĞŶƚƐ ƚŽ ŵĂƚĞƌŝĂů engagement level contribute to the misstatement, as discussed in Q3 above). mindset of professional skepticism, it is ZĞǀŝƐŝŶŐ ƚŚĞ ĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ ĂƐƐĞƐƐŵĞŶƚ ŽĨ ƚŚĞ nevertheless the responsibility of each risks of material misstatement and individual auditor to maintain an attitude modifying the further planned audit of professional skepticism. Like procedures accordingly ʹas appropriate, professional judgment, professional for example, as a result of new skepticism needs to be exercised information that is inconsistent with the throughout the audit. audit evidence on which the auditor Maintaining professional skepticism originally based the assessment, or throughout the audit enables the auditor through being alert to changes in to reduce the risks of overlooking unusual circumstances, new information, or a circumstances, over generalizing when ĐŚĂŶŐĞ ŝŶ ƚŚĞ ĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ ƵŶĚĞƌƐƚĂŶĚŝŶŐ ŽĨ drawing conclusions from audit observations, or using inappropriate assumptions in determining the nature,

27 ISA 200, paragraph A19

25 See ISA 220, paragraphs 16 and A18 28 See ISA 200, paragraph A69

26 ISA 220, paragraph 18 29 29 ISA 220, paragraph A8

186 Nr.7, january - April 201

ALSAI Prof.Ass.Dr.Hysen CELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NACO, ALSAI the entity and its operations as a result of Addressing circumstances such as when performing further audit procedures30 management refuses to allow the auditor Designing the nature, timing and extent of to send a confirmation request33. further audit procedures that are Forming an opinion on whether the responsive to assessed risks of material financial statements are prepared, in all misstatement, and evaluating audit material respects, in accordance with the evidence ʹFor example, when: application financial reporting framework ʹFor example, when: Considering, for areas of higher assessed Concluding about whether reasonable risks, the need to increase the quantity of assurance was obtained and whether evidence or obtain evidence that is more sufficient appropriate audit evidence was relevant or reliable, for example, by obtained to support such conclusion34 placing more emphasis on obtaining third Considering the implications for the party evidence or obtaining corroborating opinion where the auditor is unable to evidence from a number of independent gather necessary audit evidence35 sources 31. Evaluating whether financial statements Designing and performing substantive that are prepared in accordance with a analytical procedures, including when fair presentation framework achieve fair evaluating the reliability of data from presentation, considering both (i) the ǁŚŝĐŚ ƚŚĞ ĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ ĞdžƉĞĐƚĂƚŝŽŶ ŝƐ overall presentation, structure and developed, and when identifying and content of the financial statements and investigating fluctuations or relationships (ii) whether the financial statements, that are inconsistent with other relevant including the related notes, represent the information or that differ from expected underlying transactions and events in a values by a significant amount32. The manner that achieve fair presentation36 ĂƵĚŝƚŽƌ͛ƐĞdžƉĞĐƚĂƚŝŽŶƐƐĞƌǀĞĂŶŝŵƉŽƌƚĂŶƚ role when evaluating the results of 4. Professional skepticism and analytical procedures and challenging responsibilities of auditors in connections ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͛Ɛ ĞdžƉůĂŶĂƚŝŽŶƐ ĨŽƌ with fraud. deviations from expected results.

33 See ISA 505, External Confirmations, paragraph 30 See ISA 315, paragraph 31,and ISA 320, 8. Materiality in Planning and Performing an Audit, paragraphs 12 and A13 34 See ISA 700, Forming an Opinion and Reporting on Financial Statements, paragraph 11

31 ^ĞĞ /^ ϯϯϬ͕ dŚĞ ƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ ZĞƐƉŽŶƐĞƐ ƚŽ 35 See ISA 540, Auditing Accounting Estimates, Assessed Risks, paragraphs 7 and A19 Including Fair Value Accounting Estimates, and Related Disclosures, paragraph A124 32 See ISA 520, Analytical Procedures, paragraphs 5 and 7. 36 See ISA 700, paragraph 14

PUBLIC AUDIT 187

PUBLIC AUDIT The role and use of judgment and professional skepticism in auditing of financial statements

Due to the characteristics of fraud, also recognizes the fact that audit including the fact that fraud may include procedures that are effective for sophisticated and carefully organized detecting error may not be effective in schemes designed to conceal it or may detecting fraud. Accordingly, the ŝŶǀŽůǀĞ ĐŽůůƵƐŝŽŶ͕ ƚŚĞ ĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ requirements of ISA 240 are designed to professional skepticism is particularly assist the auditor in identifying and important when considering the risks of assessing the risks of material material misstatement due to fraud. misstatement due to fraud and in ISA 240 places special emphasis on designing further procedures40. professional skepticism. Among other In some cases, the ISAs require the matters, it includes requirements auditor to make presumptions about risks specifically addressing the need to of fraud, the assessment of risks of maintain professional skepticism material misstatement, or specify throughout the audit, recognizing the procedures that are required to be possibility that a material misstatement performed. They do so recognizing the due to fraud could exist, notwithstanding importance of professional skepticism in ƚŚĞ ĂƵĚŝƚŽƌ͛Ɛ ƉĂƐƚ ĞdžƉĞƌŝĞŶĐĞ ŽĨ the areas where it has been demonstrated ŚŽŶĞƐƚLJ ĂŶĚ ŝŶƚĞŐƌŝƚLJ ŽĨ ƚŚĞ ĞŶƚŝƚLJ͛Ɛ that they are more susceptible to management and TCWG37. It also misstatement, including misstatement requires the auditor to investigate further due to fraud. Examples include the where conditions identified during the required presumption that there are risks audit cause the auditor to believe that a of fraud in revenue recognition,41 the document may not be authentic or that treatment of risks of management terms in a document have been modified override as a risk of material but not disclosed to the auditor38. misstatement due to fraud and thus a ISA 240 notes that maintaining significant risk42, and required procedures professional skepticism in audits requires addressing the review of accounting an ongoing questioning of whether the estimates for biases43 information and audit evidence obtained Determining overall responses to address by the auditor suggests that a material assessed risks of material misstatement misstatement due to fraud may exist. This due to fraud generally includes the includes considering the reliability of the consideration of how the overall conduct information to be used as audit evidence of the audit can reflect increased and the controls over its preparation and professional skepticism. ISA 240, for maintenance where relevant39. ISA 240 example, includes specific examples of how the conduct of the audit might 37 ISA 240, paragraph 12

38 ISA 240, paragraph 13 40 ISA 240, paragraph 8 41 See ISA 240, paragraphs 26-27 39 ISA 240, paragraph A7 42 See ISA 240, paragraphs 31 43 See ISA 240, paragraphs 32(b) 188 Nr.7, january - April 201

ALSAI Prof.Ass.Dr.Hysen CELA, IEKA Prof.Ass.Dr.Manjola NACO, ALSAI reflect increased professional skepticism, Require the auditor to reevaluate the including: prior assessment of the risks of material Increased sensitivity in the selection of misstatement due to fraud, the the nature and extent of entity consequential impact on the nature, documentation to be examined in support timing and extent of audit procedures, of material transactions. and the reliability of evidence previously obtained if a misstatement comes to light Increased recognition of the need to that it is or may be he result of fraud and corroborate management explanations or that involves management (in particular, representations concerning material senior management) or where matters44. circumstances or conditions indicate The ISAs note that the risk of the auditor possible collusion involving employees, not detecting a material misstatement management or third parties48. resulting from management fraud is greater than for employee fraud, because Translated by : Marvin Karalli, management is frequently in a position to Auditor Audit Department of State directly or indirectly manipulate Budget Revenues accounting records, present fraudulent financial in formation or override control procedures designed to prevent similar Prof.Ass.Dr.Hysen CELA, IEKA 45 frauds by other employees . In this Prof. Ass. Dr. Manjola NACO, ALSAI regard, the ISAs: /ŶĚŝĐĂƚĞ ƚŚĂƚ ĞǀĂůƵĂƚŝŶŐ ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͛Ɛ responses to inquiries with an attitude of professional skepticism may need to ŝŶĐůƵĚĞ ĐŽƌƌŽďŽƌĂƚŝŽŶ ŽĨ ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͛Ɛ responses to inquiries with other information46. Where responses to inquiries of management or TCWG are inconsistent, require the auditor to investigate the inconsistencies47.

44 ISA 240, paragraph A33

45 ISA 240, paragraph 7

46 ISA 240, paragraph A17

47 ISA 240, paragraph 14 48 See ISA 240, paragraphs 35-36

PUBLIC AUDIT 189

PUBLIC AUDIT 190

THE INDEPENDENCE OF THE EXTERNAL CONTROL OF STATES

͘͘͞ƚŚĞŬĞLJƉŽŝŶƚŝŶƚŚĞŝŶĚĞƉĞŶĚĞŶĐĞŝƐƐƵĞƚŽĚĂLJŝƐŵŽǀĞŵĞŶƚ͘^ĞůĨ-satisfaction or, worse, refusal, are clearly a bad sign for ŝŶĚĞƉĞŶĚĞŶĐĞ͘͘͘͟

By: Jean-Raphaël Alventosa1 the resolution of 22nd December 20113, Speech held during the seminar: ͞dhe that is asking us to make it our Independence of Supreme Audit watchword. Institutions", March 2014, Budapest2 Why does an SAI need to be "independent"? Why is it constantly discussed time and again?

Today, the main subject occupying the First of all, though, is it not impossible? Is attention of Supreme Audit Institutions there anything on this planet that is (SAIs) is independence. They stated this independent, apart from God - and He is very clearly at the time of the Lima ŝŶŚĞĂǀĞŶ͙͍ Declaration in 1977, but now it is the United Nations, within the framework of In truth, independence is an illusion. It is not an end in itself, a kind of splendid isolation: on the one hand, certain SAI 1 Senior Adviser (Conseiller Maître) at the models are very "dependent", and on the National Court of Accounts (Cour des comptes), other hand, SAIs necessarily work for former Teaching director at National School of Administration (Ecole Nationale 3 United Nations Resolution A/66/209: "the SAIs Ě͛ĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝŽŶͿ͕ƐƉĞĂŬĞƌĂƚhŶŝǀĞƌƐŝƚLJ. can accomplish their tasks objectively and effectively only if they are independent... SAIs 2 The views and opinions expressed in the lecture [must] ensure that public administration is more are those of the author. effective and more efficient...." Cf.: also the SAI Lima Declaration. PUBLIC AUDIT 191

PUBLIC AUDIT The Independence of the external control of States others. There are two criteria that determine their mission: The last item in this introduction concerning this crucial question is : can The requirement of working for a we go further in Europe than elsewhere? particular "client", Parliament, or, since parliaments are not the only "client" in Are we really at the highest level of SAI many countries, the wider sphere of the independence in Europe? It is a question "stakeholders", that demands a certain of the state of our democracies and, in a "cooperation" between institutions. less political sense, the effectiveness of Among the stakeholders, the individual our institutions. For it is relatively simple citizen's concern is paramount: the SAI is to say that, if our institutions are not his "shop window", his agent, his really independent, then their guarantor. recommendations will be irrefutably weakened and less credible, since they As a first hypothesis, one could accept the are not very objective. In the current crisis argument that independence is that we are experiencing, the question is impossible. But what does that then worth asking, going well beyond the mean? myriad of technical analyses that we hear on the complexity of the crisis. In fact, it is an objective with fleeting, but Oh! so essential, characteristics: Finally, leaving aside all official This objective has always to be confirmed, declarations - all reassuring, all egocentric a sort of public ideal concerning (they are often pro domo defences) - one institutions. Personally, I rather like the can understand why independence has to definition of the strategy for the SAI in be won. Slovenia which we have just received: it says "to be independent at the highest There are thus two debates, shaped by ƉŽƐƐŝďůĞ ůĞǀĞůΗ͘ dŚĂƚ͛Ɛ ǁŚĂƚ ŝƚ ŝƐ ʹ an both history and public management effort, a tension. techniques, which can be taken into It is always fragile (a bit like the yoga consideration : one, institutional and position standing on your head - the political ; the other, functional and ultimate position, but totally unstable), technical. and it is fragile for two reasons: Being difficult to define, it is somewhat I ʹ How has independence appeared in intangible, as we will see: it is a technical the institutional and political history of problem that is a subject of debate at the control of States? political level (or the opposite - a political problem which can have several technical The issue is democracy. loop-holes); Finally, it relies on each of us, and on one It was around the year 1000, with the of the most intimate parts of our emergence of modern States, that the behaviour - ĐŽƵƌĂŐĞ͙ 192 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Jean-Raphaël Alventosa authorities decided to create a specialised National Audit Office (NAO) were clearly institution for checking their finances. servants of Parliament - in effect, an ĂƐƐŝƐƚĂŶƚ͕ĂŶ͞ŽĨĨŝĐĞ͘͟ The reason for this was simple: the kingdom (or empire, depending on the On the continent, France in particular region) extended way beyond the assets would follow a radically different route of the Royal Household. with a much longer and more complicated gestation period. In Europe, the Hundred Years' War between France and England was a major The sovereignty of the French State was reason for the appearance of the nation slowly forged in the 12th and 13th State and, with it, the associated centuries, as in England but, for several budgetary problems. reasons that we will not go into here, it benefited the monarchy rather than the In England, as early as 1215, the barons feudal society. forced the king to share his power with the adoption of the Magna Carta. Kings, The French kings were fighting not just all advocates of absolute power, based on the English, but also the Holy Roman religious precepts and supported by Empire on a completely open territory. Rome, saw themselves gradually being There was a constant threat of rupture. sidelined. Liberalism was born and, with it, the concept of modern individualism. Caught in a vice, the French monarchy resisted the new liberties claimed by the /Ŷ ϭϲϴϵ͕ ƚŚĞ ͞'ůŽƌŝŽƵƐ ZĞǀŽůƵƚŝŽŶ͟ barons, as it fought for some three removed the King, James II, considered as centuries (from the 16th to the 18th) the too Catholic and too autocratic, who was Austro-Spanish Empire which encircled it. forced to abdicate under parliamentary pressure. The concept of absolute power, based on the theory of the king's divine right4, was With the Bill of Rights, a parliamentary established - this divine right was an monarchy was established: the power of ancient form of the theory of national the king now definitively "limited" or interest. "shared", which John LOCKE theorised the following year, justifying the limitation on such power in his Two Treatises on Government. 4 For Richelieu, "the fundamental foundation of happiness in a State is the establishment of Henceforth, come what may, all power God's reign", and the King is God's was vested in Parliament, the source of representative on Earth, and he, the cardinal, is sovereignty, including the institution the servant. charged with auditing the accounts - the Exchequer. The forebears of the British PUBLIC AUDIT 193

PUBLIC AUDIT The Independence of the external control of States With the 1789 Revolution, the absolute It demonstrates significant differences in monarchy was finally overthrown. In this the nature of the various auditing tumult, the Court of Accounts was systems. effectively moved aside and attached to Parliament: it became a parliamentary There are three institutional positions ĂĐĐŽƵŶƚŝŶŐ͞ŽĨĨŝĐĞ͟ĂƐŝŶŶŐůĂŶĚ͘ that the SAIs can adopt: close to the head, be it royal or republican, close to The situation became increasingly Parliament, or in the middle. complicated in France when the Parliament broke up into rival factions, Historically, SAIs everywhere first resulting in the return of absolute power positioned themselves close to the in the form of the Emperor Napoleon. In supreme head. 1807, he re-established the Court of Accounts, logically for his own benefit. Today, a certain number of countries still have such an organisation, in which the During the 19th century, in the bloody most important reports are first struggle between the reactionaries and ƐƵďŵŝƚƚĞĚ ƚŽ ƚŚĞ ͞džĞĐƵƚŝǀĞ͟ ;ƚŚĞ the partisans of radical republican Government, the President or the King) change, the Court was permanently torn before being submitted, where between the two powers. appropriate, to the National Assembly.

Republics have simply recognised this This type of organisation is considered as duality in their Constitutions, by placing a means of general oversight, essential to the Court at the service of both the executive and as such indisputable, Parliament and the Government. Torn but which therefore cannot be described between the King, or the President, and as an external audit bureau as it is Parliament, neither serving the executive, incapable of breaking away from the nor being a parliamentary auxiliary, the supreme power of the Prince. ŽƵƌƚ ƌĞŵĂŝŶĞĚ ͞ŝŶ ƚŚĞ ŵŝĚĚůĞ͕͟ Ăƚ equidistance. With the arrival of true democracy, sovereignty is handed to the people. The result of this rapid history of Where should the SAI report? There are democracy is the invention of a new idea, two possible situations: that of external audit, alongside internal audit. political correctness would suggest that the answer is to Parliament, the sovereign This story of two empires, the French and representative of the people. This is the the English, has left a lasting mark on parliamentary, or Westminster, model Europe and the history of the institutions found in all English-speaking countries, in most of the countries. but not exclusively.

194 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Jean-Raphaël Alventosa not having it report to Parliament implies considerable internal audit powers, a double denial, neither the monarch notably found in Latin America5. (King, Emperor or President), nor Parliament. This is the judicial model (all This brief overview certainly does no its members, whatever their number, are encompass the wide variety of models judges and appointed for life), also called now available in the International ƚŚĞ ͞ĞƋƵŝĚŝƐƚĂŶĐĞ͟ ŵŽĚĞů͕ ǁŚŝĐŚ ŚĂƐ Organisation of SAI (INTOSAI), that should gradually emerged in France. probably be an interesting subject for ĨƵƌƚŚĞƌŵĂƉƉŝŶŐ͕ĞŝƚŚĞƌďLJƚŚĞ͞sĂůƵĞĂŶĚ The story does not end here: comparative ďĞŶĞĨŝƚƐ tŽƌŬŝŶŐ ŐƌŽƵƉ͟ ĂŶĚͬŽƌ ďLJ law recognises the existence of several ĂŵďŝƚŝŽƵƐƌĞƐĞĂƌĐŚĞƌƐ͙ variants, more or less mixed versions of the basic parliamentary or judicial What can we draw from these brief models. These somewhat newly-arrived historical developments? models seek to combine the advantages of the other two systems. There are perhaps two conclusions that can be put forward. &ŝƌƐƚĂŵŽŶŐƚŚĞƐĞ͞ŚLJďƌŝĚƐ͕͟ƚŚĞƌĞĂƌĞƚŚĞ "Courts of Accounts" or "Courts", which The first is that external audit is are very close to Parliament, with two intrinsically linked to the emergence of variants: SAIs: the primordial institutional criterion The first is the mixed model (legislative of an SAI is that, in one way or another, it and judicial side by side) with sanctioning oversees the power in place from outside powers. This is found in Spain, Portugal that power. and Belgium, among others. The second is the mixed model without In the Europe of today, it would seem that sanctioning powers. This model is often this is no longer up for debate. But the called the "Council or Board" model. The same is not true elsewhere: there are SAI has a jurisdictional status (it is often many countries outside Europe where called a Court or Tribunal), for the sake of there is no effective external oversight. independence, but has no jurisdictional Many SAIs are simply internal control power (the judges do not pass judgment mechanisms, often even ministerial nor do they sanction). This model exists, controls. for example, in Germany and Luxembourg, and at the European Court The second is that, in this respect, the of Auditors. very definition of SAIs can be a problem.

Secondly, for the record, there are also

ƚŚĞ͞ŽƵƌƚƐ͟Žƌ͞/ŶƐƉĞĐƚŽƌƐ͕͟ŝŶƚŚŝƐĐĂƐĞ 5 In Chile, the court is a special organisation with close to the Executive, in view of their a single judge (el subcontralor); in Peru, the judge is the Contralor, but only for the first level of sanctions. PUBLIC AUDIT 195

PUBLIC AUDIT The Independence of the external control of States The traditional definition of an SAI is II ʹ The functional approach based on three elements: There must be a law or some other formal The eight pillars of independence are: act that officially mandates the status, resources, appointments, institution, planning, access to information, The institution must be "superior" (a kind communication of results, publication and of ultimate control, exercised over monitoring of recommendations. ĨŝŶĂŶĐĞƐĂŶĚŶŽƚŽǀĞƌĂĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝŽŶ͙Ϳ The 8 principles from INTOSAI's ISSAI 10 Several of these pillars seem to go must be respected. without saying, and few SAIs would confess to any weakness in this sensitive These three criteria should guide our area. approach. But what is the reality? Obviously, we need a water-tight approach, as there is a risk that debate on 2.1. The functional approach is based on independent control may lead to freedom. interminable yet vague discussions, which would be ironic for institutions which are Using a functional approach avoids supposed to be the guarantors of debate on the various models. accuracy and rigour. As these models are inherited, it is Yet, this generic consensual approach possible (and even necessary) to assess demands requires some thought. them, as they can evolve, but we have to live with it. The existence of a law refers to the first These organisations specific to each principle of ISSAI 10, which we will come country, the products of the history of our back to. different societies, compel us follow a different route and ask a different, more dŚĞ ŶŽƚŝŽŶ ŽĨ ͞ƐƵƉĞƌŝŽƌ͟ ĐŽŶƚƌŽů ŝƐ functional question: that of freedom. ambiguous - ǁŚĂƚ ĚŽĞƐ ͞ƐƵƉĞƌŝŽƌŝƚLJ͟ mean? It is a political notion, since it is Where we come from and how we work relative: what is superior is naturally such today are of little importance. What is in relation to something inferior. This essential, given the difficulties that we position is based on a value judgment. In face, the demands of the various fact, independence is a superior position, departments that request our services, but the reverse is not necessarily true: and the need to be accountable to that which is superior is not necessarily citizens, is to be able to justify having the ŝŶĚĞƉĞŶĚĞŶƚ͙dŚŝƐĐƌŝƚĞƌŝŽŶŝƐƚŚƵƐĨƌĂŐŝůĞ necessary means to achieve the highest possible objectives in the most effective A functional approach using the 8 and independent way. It is the future and principles merits much longer discussion. not just the past that needs to guide us. 196 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Jean-Raphaël Alventosa

And that future is defined in fact, and in 2.2. Whatever the model, independence law, by a single criterion: freedom. As must be precise for it to be real. soon as independence is established as the cornerstone for SAIs, it is freedom We can therefore question each of these which is at stake, and which needs to criteria with an open mind. guide us. Freedom to be or status. Freedom to be: the status, It is better if this is backed up by the Freedom to act: the resources, Constitution, a law or a well-established Freedom to lead and to manage: tradition, but is that enough? It is appointments, completely formal. Freedom to oversee: in fact, this is the In this area, the absence of any freedom to programme, subordination of SAIs is paramount. The Freedom to investigate: in fact, this is the best system is one devoid of dependence, free access to information, or one accountable to citizens, naturally, Freedom to communicate: which refers to the structures of the communicating the results, models. The subordination of the Public Freedom to publish: publication, Accounts Committee is only acceptable if, Freedom to recommend: follow-up of as the British established a few centuries recommendations. ago, its head is different from that of the parliamentary majority. Indeed, However, an immediate problem arises: dependence on Parliament is not a since freedom can be self-proclaimed, it guarantee of independence in itself: the needs to be audited itself, as appearances party system needs to be balanced; cannot be allowed to hide the truth. otherwise there is a dictatorship by the majority. And, finally, being subordinate Although the eight pillars of to the Head of State is only acceptable if independence are essential, they must the Head of State has no power, i.e. a not be just pious hopes, or simple representative or ceremonial Head of declarations, empty formal texts, devoid State. of any substance. Freedom to act or resources, The models handed down by history are In fact, this point is not clear: what is real substantial entities : they are heavy to financial independence? What is the bear, but the criteria are threatened by amount allocated, according to which the superficiality of words : they can be organisation, what profiles are required empty. for recruiting, what level of equipment, installation, etc.? And these resources Here as elsewhere, the truth now in the should not be easily modifiable. All this details. This is where perhaps Europe can needs to be studied very closely. go that step further. PUBLIC AUDIT 197

PUBLIC AUDIT The Independence of the external control of States Freedom to lead and to manage appointments and the organisation. The immunity of senior officers must be This may be technical but it is guaranteed at the highest possible level, fundamental. It involves several aspects. unless they have the status of magistrates. The absence of any conflict of interest concerning appointments is of the utmost It is even better if these rules can be importance: extended to their deputies, members of the board of directors, and even to the who is appointed? audit officers themselves. For the majority of Europe's SAIs, it is impossible to be appointed to responsible Freedom to oversee: in fact this is the positions after having been a member of freedom to programme. a government or of a political party. Again, this requires close attention. What Where this is possible, a minimum period is the SAI's relationship with Parliament: or restrictive conditions are imposed. subordination or not? How can the level of self-censorship exercised by the SAI be who appoints? measured? The most ironclad system is that of a pluralist approach: recruitment, Three points need to be recognised: confirmation (by Parliament on a First, an SAI which is not able, beyond consensual basis), and appointment (by what Parliament and other stakeholders the Head of State in Cabinet session). ask of it, to freely investigate whatever it considers appropriate cannot be From a political point of view, considered as independent. appointment by simple majority in Secondly, such possibility must be subject Parliament, which is the general rule in to a guaranteed and verified consensual Europe, would seem to be less protective decision, whether taken individually or than election by a qualified majority, (for collectively. Neither the authoritarianism example, a two-thirds majority). of an individual nor the collusion of a group can be accepted. The length of office is another sensitive Thirdly, this must be carried out alongside point. If this is too short, or followed by compulsory mandates, but with sufficient appointment to a subsequent post in scope to allow a proper investigation to another employment, independence is take place. fragile. If this is too long, routine or collusion can take a hold. In addition, contrary to what one might expect, the organisation of SAIs internal The possibility of one or more of the structures is an important issue. The aim ƐĞŶŝŽƌŽĨĨŝĐĞƌƐŝŶĂŶ^/ďĞŝŶŐ͞ĚŝƐŵŝƐƐĞĚ͟ of an SAI is to produce the most objective must be exceptional, and well guided by a possible observations based on consensual and rigorous procedure. 198 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Jean-Raphaël Alventosa professional methodologies. Two SAI demands of others need first and mechanisms need to be checked : foremost to be applied to the SAI itself. What is the value of an SAI that is not Whether the final decision rests with a itself exemplary? How can an SAI give single head or not, it would seem lessons to others if it does not follow the indispensable to define consensual rules itself? There is therefore a need to positions. develop check and balance mechanisms, a The type of work undertaken (financial sort of counterweight within the power of audit, performance audit, routine audit, the SAI, which implies accountability. ability to hand down sanctions with or without judgments) needs to be There is, however, no obvious practical guaranteed. solution: ͞ƉĞĞƌ-to-ƉĞĞƌ͟ĂƵĚŝƚŝŶŐŝƐƌĂrely sufficient Freedom to investigate or free access to and is more a matter of diplomacy than information. inspection. Although it can bring to light Numerous sectors are exempt from certain problems in a given case, it will control by SAIs in many countries. People never have the compelling force of an would say that this is not the case in audit; Europe, but can we be sure? For example, international references such as the IDI do the European SAIs have access to "framework for performance public accounts on time and as they are in measurement" are yet to be tested, and order to carry out their work? ĂƌĞ ďĂƐĞĚ ŽŶ Ă ƋƵĂŶƚŝƚĂƚŝǀĞ ͞ƐĐŽƌĞ͟ mechanism which has little to say about dŚĞ ůĂƐƚ ƚŚƌĞĞ ͞ŽĨĨŝĐŝĂů͟ ĐŚĂƌĂĐƚĞƌŝƐƚŝĐƐ of quality; independence - communicating results, should the SAIs open their doors to other their publication and follow-up of inspectors? To private firms? To recommendations - need also to be free parliamentary committees? Will they one of any influence. day be required to ͞ĐĞƌƚŝĨLJ͟ƚŚĞŝƌĂƵĚŝƚŽƌƐ in the use of ISSAI standards? This is a real But why stop here? Personally, I would issue, which once again holds infinite gladly add another :the freedom to hand variations (for example, the Public out sanctions. What are our Prosecutor's Department, in jurisdictional recommendations worth if they have no SAIs, guarantees a form of quality real effect? control).

And finally, who inspects the inspector? Can we possibly put forward some Yes, a vast subject, which could bring the proposals in this area today ? ĐĂƌĞĨƵůůLJ ĐŽŶƐƚƌƵĐƚĞĚ ͞ŝŶĚĞƉĞŶĚĞŶĐĞ͟ crashing down. All these freedoms should As we can see, this is a subject for debate not create an uncontrollable monster, and questioning. As we are neither clad in the bullet-proof arrogance of an professors nor, even less so, philosophers, inspector. All the requirements that the PUBLIC AUDIT 199

PUBLIC AUDIT The Independence of the external control of States what can we do? After discussion, is there 3.2. The second, more abstract, question: room for action? is it feasible to create a summary of the best criteria, and arrive at the ideal SAI for III ʹHow to move forward? the 21st century?

Three questions naturally come to mind Is such a summary possible? It would to finish. mean taking each criterion and defining ƚŚĞ ďĞƐƚ ƉŽƐƐŝďůĞ ůĞǀĞů͙ ƌĞ ǁĞ ĐĂƉĂďůĞ 3.1. The first question is slightly of establishing, for each criterion, the provocative : is the status of our highest point of independence, in a European SAIs beyond reproach? rigorous and pluralist debate?

The first response would clearly be This politico-judicial question is important positive, but the problem with this issue is for the Republic in the 21st century: is it a that, leaving aside the reassuring solemn monster or an ideal? We cannot yet declarations, a very thorough audit is provide an answer. needed to certify such independence. We should be wary of polling the general It can also be very practical: there is a risk public: even though classified as of confusing roles. For example, that independent, their relevance is politically influenced institutions give undermined by the level of understanding lessons to the others, or that SAIs of the average person concerning the handling internal controls tell the others functioning of organisations. how to go about external inspections.

The more one analyses the subject, the The Eurosai seminar on Independence of more one realises the difficulty, often 28 march 2014, in Budapest, was the first shrouded in the mystery of self-righteous occasion where an attempt was being speeches and perfect texts. The analysis made to establish such an inventory. needs to go to the heart of the INTOSAI envisages this as part of the insƚŝƚƵƚŝŽŶƐ͛ĨƵŶĐƚŝŽŶŝŶŐ͕ĂŶĚŵĂŶĂŐĞƚŚĞ "Value and benefits of SAIs" working inevitable risk of intrusion, to determine group, which has begun discussion but is the real level of independence. far from ready. France is part of this debate. This is surely not an impossible task for independent auditors, experienced and And what does the young Eurosai skilled in the public sector, and also well ŵĞŵďĞƌƐ͛Ηz^ŽŶŐƌĞƐƐΗƐĂLJ? It says that aware of the particular country's history. this is certainly one of the challenges for the next ten years. It assumes all the In the end, it is perhaps conceivable to requirements of independence with some establish a valuation system with triple As additional conditions. The younger and triple Bs, etc. generation believes that this task will be carried out in a difficult political climate, 200 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Jean-Raphaël Alventosa with pressure from political parties little audit rules and ethics, on quality, etc., are disposed to publish the observations and all our responsibility. unlikely to favour transparency. Our young colleagues' intuition has probably Such initiatives lie in an initial self- highlighted another of the key challenges assessment. The only thing that is holding to be faced in the years ahead. us back is our own caution.

3) The roadmap: how should we proceed? Finally, peer reviews are a good start, with a major difficulty however : we are in There is no reason to think that uncharted waters. This should not be independence and freedom are confused with those reviews that we have impossible to achieve. There are already all made during the establishment of an several avenues open to us. inexperienced SAI, where we were able easily to establish what was missing. The First, we can revise the constitution. The ƉƌŽďůĞŵ ƌĞŐĂƌĚƐ ŶŽƚ ŽŶůLJ ^/Ɛ ͞ŝŶ status of SAIs is not cast in stone. SAIs can ĚĞǀĞůŽƉŵĞŶƚ͕͟ ďƵƚ ĂůƐŽ ĂŶĚ ŵĂLJďĞ ĂƐ therefore make proposals themselves, crucially those that are well established. even more easily since the current crisis Yet, unfortunately, the tools are very provides an opportunity to improve our poor, since we need to go beyond position and our procedures. generalities. France has modified its terms of reference on five occasions in the past This type of review requires new essential dozen years: with the organic law of 1st work on research, emulation, August 2001 concerning the State; then communication, and dissemination. the law of 2005 concerning the social security system when several national In conclusion, the key point in the reports were imposed; with the independence issue today is movement. constitutional revision in June 2008 which Self-satisfaction or, worse, refusal, are conferred a mission to evaluate public clearly a bad sign for independence. policies; with the law of December 2011 Although the roadmap is there, it needs which limited ministerial prerogatives in to compel us to engage with the the field of non-respect of public finances; legislative authorities of each country in and finally with the program law at the order to obtain the widest possible terms end of 2012 which created the High of reference to show our ability to assess Committee on Public Finances. and inform the public debate Other countries have followed this route. knowledgeably. There are those who will say that this is a Secondly, the reform of SAI governance is political question beyond our often only limited by the extent of our competence. To those people, we should own courage. Work on standards and ask just one question: is the public audit types, on human relations and the organisation of society, over which we creation of performance indicators, on have the right of audit, not part of our PUBLIC AUDIT 201

PUBLIC AUDIT The Independence of the external control of States responsibility? Politics does not always Jean-Raphaël Alventosa imply politicians. It is not a matter of Senior Adviser (Conseiller Maître) at ideology, but rather a matter of building the National Court of Accounts (Cour the best possible public regulation in the des comptes), former Teaching time of crisis we are experiencing. director at National School of Administration (Ecole Nationale Who and what can impede this debate Ě͛ĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝŽŶͿ͕ƐƉĞĂŬĞƌĂƚ and impetus? University .

202 Nr.7, january - April 2014

ON ECONOMIC GROWTH MODEL OF ALBANIAN ECONOMY

͘͘͞ďŽǀĞĂůů͕ƚŚĞƐĞĐƌŝƐĞƐƉŽƐĞƚŽƐŽůƵƚŝŽŶ͕ŝŶƚŚŝƐĐŽŶƚĞdžƚ͕ĂƌĞǀŝĞǁŽĨƚŚĞƚĞƌŵƐ and concepts for the type of model most suitable economic model that is needed ĨŽƌƉƌŽŵŽƚŝŶŐĚĞǀĞůŽƉŵĞŶƚ͙͟

By: Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi Consequently, the crisis showed, among ZĞĐƚŽƌ͞<ƌŝƐƚĂů͟hŶŝǀĞƌƐŝƚLJ other things, the necessity of constant changes of nowadays mechanisms of functioning of the financial system and Judgment on the type of economic other connections between the real and growth model has become today a financial economy. They showed that the dictated need, in particular, from the system function of the world economy situation of recent years, which bear the institutions should be reformatted, that consequences of the Firs World Financial the strengthening of integration trends of Crisis and the First Debt Crisis in the Euro- this economy, is paving the need for a zone. These crises have posed major readjustment of the processes of problems for the functioning of the basic globalization. Above all, these crises pose structures of today's global economy, to solution, in this context, a review of the regional and national. They showed that terms and concepts for the type of model the mechanisms of functioning of market most suitable economic model that is economies create gaps, flaws or needed for promoting development. impotence, and if you let them to All the prerogatives of the state leaders accumulate will lead to collapse with present and economic-financial catastrophic consequences. These crises, institutions are converging on the view not only concerned seriously the world that today's theories on classical or state leaders and international financial neoclassical economic model must serve and economic institutions, but have put as "economic wealth of scientific opinion" thought into concrete action and and what is more important is the movement for change, from the base, the question of orientation towards those mechanisms of control and models that have in base, not the grow as macroeconomic policy. a simple material process, but also as a

PUBLIC AUDIT 203

PUBLIC AUDIT On Economic Growth Model Of Albanian Economy social development and environmental harmonization of macroeconomic policies protection ii. Exactly this three- with those of growth, not only in the dimensional symbiosis of material material aspect, but also with its connection with humanity and compliance with the parameters of social environment constitutes today a new development and poverty mitigation or direction for economic development creation and functioning phenomenon model, which sees growth as the axiom of known as "Welfare State". I'm trying to progress. In this context should be seen give some theoretical considerations or and analyzed the model of economic some great lines of structural growth of our economy. arrangement of our economy, which I see them necessary to be kept in mind during Keywords: economic model, economic the process of shaping the growth model growth, transition, financial crisis, the of the Albanian economy. euro-zone crisis, market economy, Tackling the problem of economic growth bankruptcy, stock market, speculation, model assumes a special significance in economic institutions, financial terms of today's crisis, the crisis that institutions, integration, credit, came shortly after the First World liberalization, world trade, state Financial Crisis of 2008-2010. What capitalism, oligarchic capitalism, message gave us these two successive economic consumption, economic policy, crises, where the today euro-zone crisis economic strategy, private property, today will be considered as a product and public bank. continuation of the world finances? On the progress of the First World Which is the model of economic growth Financial Crisis and the Debt Crisis of the that Albanian economy needs? Euro-zone World Economic Forum, which is I judge that the transition of our economy ŽƌŐĂŶŝnjĞĚ ĞǀĞƌLJ LJĞĂƌ ŝŶ ĂǀŽ͛Ɛ ĐŝƚLJ ŝŶ is continuing and its completion time will Switzerland, at the annual meeting held in be at least, according to our reality, the February 2009, was dedicated to the period of full EU membership. Based on recession and to the First World Financial this conclusion, but also with the Crisis. I do not exaggerate if I say that in ŽďũĞĐƚŝǀĞ ŽĨ ĚĞĞƉĞŶŝŶŐ ŬŶŽǁůĞĚŐĞ͛Ɛ ƚŚĂƚ this meeting there were fear and panic the integration process of our economy elements for the catastrophic requires, I will continue the analysis in consequences of this crisis, for the relation to the growing economic model damages that will suffer the economies of that is needed for the development of our the world, without exception, for its country on the verge of signing for the EU excessive length and difficulty of getting candidate Status. Obviously I do not out from it. At first it was thought that profess to give an adequate model this crisis would be with the same size because such a thing is not given only on and consequences of the one in years theory, but by pursuing a path of long 1929-1933. development processes and 204 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi

Economic indicators of that period and billion dollars were thrown into trends of movement of macroeconomic circulation by the public budgets, which variables were moving in deterioration enabled getting out of the depression tendency. Only in the U.S., GDP (Gross phase of this crisis and starting a slower Domestic Product) in the last trimester of growth of the U.S. economy and some 2008 was 3.8% lower than in the third other economies, while for Western trimester, while unemployment rose to European countries and beyond, the 2.6 million. In 2009 unemployment was Euro-zone crisis began in 2010-2011. added with about 1.8 million people, Measures that were taken were the while the part-time employment strong intervention of the state, which incremented by 1 million employees. highlighted reinstituting the economic Main economies of the 20 most role of the state. In this aspect, it developed countries of the world have appeared for the first time, since the been involved by the recession and all Second World War, the phenomenon of walked towards it with different intensity. nationalization of the economy, Other economies went into this vortex, dominated by the nationalization of two regardless of the degree of spreading into banks in England and another in Belgium. them. The entire global economy, in some Despite this was interpreted as a cases more and in some less, was affected transitional measure, the idea of re- by this "virus". Waves of this "tsunami" privatization in the future, it spoke clearly spread all around. (3) for the emergence of a opposite trend to For the first time, the Chinese economy as the existing one: the loss of undisputed the most dynamic economy of the time, primacy of the role of the private sector suffered a 2-3% decline in growth rates. to that of the state. The role of the state Large banking and financial monopolies of in the economy, as the only rescue U.S. began to fail and the process stopped injection in the emergency, took such only through extreme state intervention. proportions that the fear of violating the Large state subsidies halted the chain of free market arise. "More state or more further bankruptcies, not only in the market" - became the main subject of financial field, but also in the production almost all the important discussions. If of industrial monopolies. Giants such as state intervention therapy is accepted as "General Motors", "General Electric" in an inevitable therapy to stop recession the U.S., "Toyota" in Japan, several big and to turn the tendency of falling course banks in Britain, Belgium, and other in terms of economic emergency, it felt countries of the EU, absorbed concern that this policy has been unprecedented funding from the public implemented in the context of the revival sector to survive. Hundreds of billions of of "economic nationalism", accompanied dollars or even more were thrown into with manufacturing trade-protectionist circulation by the public budgets of policies. The most protruding attitudes, of various countries of the world to give the time, from U.S. President, Barack breath to the economic structures till the Obama, to produce raw materials "Made lower levels. Its calculated that over 6600 in America", followed these with PUBLIC AUDIT 205

PUBLIC AUDIT On Economic Growth Model Of Albanian Economy constraints for exports to large Asian financial-monetary system, have shaken countries, are taken as alarm signals for the foundations of the existing system of closing on itself and to see the emergence world finances. Swelling of uncontrolled ͞ƉƌŽďůĞŵ͟ĨŽƌĞĂĐŚĐŽƵŶƚƌLJ͘This situation financial-monetary economy and its made that greater attention was given to extreme detachment from the real German Chancellor Angela Merkel, who economy, not only already has been directed economic anti nationalism line. accepted without objection, but is also Its proposals for the creation of an considered as serious defects of the Economic Security Council, at the UN, existing mechanisms of functioning of similar to International Security Council; national and international finance. Brown global free trade rather than went up to draft a new agreement in this protectionism; for solving problems by area and created a new "Bretton Woods". relying on strengthening market This was an open challenge to the current competition the German social market IMF, and a silent acceptance of its type; to act specifically (and not formally) ďĂŶŬƌƵƉƚĐLJ͘&ƵƌƚŚĞƌ͕ŝƚǁĂƐĂ͞ƐŝůĞŶƚ͟ƐůĂƉ to poverty and environmental pollution - for the World Bank and all International gave another dimension and direction to audit structures. the occurrence. which stopped the Crisis All were put on a common denominator and opened up the path for a prolonged for the need of establishing new and recession. stronger rules, both at national and In support of this line was aligned also international levels. Italian Minister of the British Prime Minister, Gordon Brown, Economy of the time, Giulio Tremonti, who urged banks to not "return home", conceived the situation as "a game but to stimulate the lending. If two years requiring more rules and no more ago their loans granted worldwide, to capital." The world economy, in the countries in emergency, totaled around $ opinion of many leaders, does not suffer 1,000 billion, for 2009 it shrank to $ 180 from material development, but from billion. For this "nationalist type", shrank, outdated regulations and abusive and Merkel, Brown, Pascal Lamy (General speculating banking and monetary Secretary of the WTO) and others financial system. The economy of "screamed" to continue the global unlimited debt, the transformation of the integration, for review and signing of the world economy in a huge debt economy Doha Round, for the liberalization of of various types and complex and world trade. (4) uncontrolled mechanisms, following This severe crisis shocked the global which seceded "in arbitrary way real financial system. Against it started, for the economy from the financial one" first time, the trust crisis. Speculation in necessarily require setting up a new the market reflected the bankruptcy system of operating rules and control assets of the U.S. housing market, rules. (5) followed with speculation of fraudulent Perhaps the most important moment to type schemes on the New York Stock be identified in the course of this crisis, Exchange and other speculation in was the agreement, by almost all the 206 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi world leaders of the need for strong reform measures to be taken to coordination of joint actions to prevent curb Greek collapse and prevent its catastrophic the consequences of this domino effect. (6) If the European crisis. The coordinating system of the Commission and the European Central world economy by the U.S. leadership Bank failed to successfully eliminate this with dollarization of the economy derived effect even with the help of the IMF, they from "Bretton Wood" of 1949, was have not yet managed to emerge from considered "de facto" a failure and this recession which putted this debt crisis reconciling this economy by some and IMF forecasts indicate prolonged regional centers was rated as the best recession, (7) which, according to most option for future. In this context, the pessimists may even go through 2020. Group of 8 most developed countries in Obviously that in economy there is not principle was accepted to expand and any formula to halt the recession and Group of 20's is actually the most possible crisis. No specialist or economy expert will variant of "major international center" of intend such a thing and even no citizen global economic coordination. would not believe anything like that. At the meeting of the 20most developed Difficult even for the most informed and countries of the world, held in April of most powerful authorities to make 2009 in London and in many other world accurate predictions or to set deadlines. meetings and summits in the EU level, London itself, Washington, Tokyo, Berlin, have been discussed many of the Paris or Rome and other capitals, are not problems of this Crisis , especially from yet well defined for the future. They have when from this started in 2010-2011's, taken strong measures more of the debt crisis in the Euro-zone. This crisis conjectural type, continue to explore appeared complete with "bankruptcy of carefully analyze the effects of the ƚŚĞ 'ƌĞĞŬ ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚ͕Η ǁŚŝĐŚ ĐŽƵůĚŶ͛ƚ measures that have been taken and are pay debts to international debtors and engaged in deep reforms already largely addressed with emergency for aid to EU of structural nature with one clear and the IMF. Euro-zone debt crisis came objective - economic growth. (8) as a "new product" in the ongoing of the Especially in the last two years, has First World Financial Crisis, it came at a created the impression that without time when the global economy was profound changes in institutional beginning to emerge from this crisis, structures and mechanisms of functioning when growth signs had begun in the U.S. of global finance and unbalanced with economy and a recovery in the economies "domestic law" relationship between the of developed countries. Earlier Ireland, real economy and financial, between the then Portugal and Spain gave signals of real economy and the debt , there will be the debt crisis, while the blowout no positive future for the world economy. occurred in Greece and afterwards gave (9) signals of difficulties in Italy and finally in If I try to give a synthesis of the most Cyprus. Euro-zone announced, so, with important measures taken regarding great concern and preoccupation of some major decisions of political and PUBLIC AUDIT 207

PUBLIC AUDIT On Economic Growth Model Of Albanian Economy economic change in the course of future the creation of the euro zone can not of the world economy; to create new survive without financial integration; rules "game"; to give another "level Creation of a new system of rules and playing field" and a new arbitrator; and institutions to control and monitor the not only through abstraction - I would say connections between the real economy that what the public expects a wider and the financial-monetary. No more debt interested and converge on some crucial without limit economy, not disconnect points, such as: without control and without limit Deciding more world trade liberalization. between the real economy and the /ƚ͛Ɛ ƚŝŵĞ ƚŽ ƐŝŐŶ Ă ŶĞǁ ĂŐƌĞĞŵĞŶƚ ƚŽ economy of evaluation; liberalize world trade; Less free donations from the public More state or more market, more state finances and more reimbursable loan to capitalism or free market basically does beneficiary entities. Enough of aid not change anything in the content of the without limitation, enough with market economy system. More one or irreversible subsidies; more the other, are quantitative reports System release levels of lending in small that determine the extent of each business and medium. Perhaps the design structure depending on emergencies and of specific strategies to support these problems raised for solutions. The most businesses priority; likely alternative is Merkel (of what Coordination of the global economy from ĂǀŽ͛Ɛ ƐƚƵŶŶĞĚ ďLJ ƚŚĞ ƉŽǁĞƌ ŽĨ ŝƚƐ many regional centers and institutions argument): "more free market and more wacky level of control, monitoring of state control to market excesses or international coordination; abuses." Simply, this means more rules Making serious decisions and applicable for the operation of state control to the fight against poverty and mechanisms in terms of monopolies, environmental pollution; more competition and less interference in Increasing the degree of integration in the the market unnaturalness; globalization process flows requires Making the decision in principle and "sacrifices" for the issuance of the modalities for a new type of "Bretton elements of sovereignty and to move Wood" s and its establish on the basis of gradually into more elements of a single the respective institutions to restore world government; confidence of the international financial Much of these are great lines on that, not system; only being discussed, but is moved to Reframing the role of Central Banks and reformat and remodeled structures of greater responsibility for their part in the today's national economies, regional and field of monetary policy, the interest rate global. Obviously, these lines can not arise unification and joint policy credit. Within out of context modeling and our economy the EU to increase the role of these banks in the process of its performance towards to accelerate the process of financial European integration. integration. Monetary integration, with

208 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi

These are a little too big line on which, Of course, in this essay I do not intend to not only being discussed, but is moved to deal with the political nuances of the reformat and remodeled structures concept generally biased and uncertain present national economies, regional and economic model. I do not intend to global. Obviously, these lines can not arise engage even with proper macroeconomic out of context modeling and our economy theory of this concept (to discuss whether in the process of its performance towards it is appropriate for us Anglo-Saxon European integration. model, the German-Scandinavian model, the model of Japanese state capitalism, Who would be some elements or features Latin American model of oligarchic of the model of economic growth in our capitalism or state regulation model free country? market, etc..). What is of interest is to Recently in our politico-economic know whether or not a model has our terminology has started to talk often to economy in transition, and what kind of the Albanian economy model, a model model would fit her better. And with this that is generally treated with political submission I mean economic growth nuances, which boasted one party, while model and not other models, as the other failed calls, calls model creation mentioned above. I mean it mastication and deepening poverty. Spurred by the and commitment that has taken over the intensification of political language for whole intellectual thought and today's this purpose, have expressed their global economic science for orientation, thoughts and opinions are also plenty of not by traditional models, but to find other analysts, including those in the within the market system most economic field. It has since fallen out is appropriate model of economic growth biased treatment of the notion and that responds specific conditions of each. concept of economic model. Thus, this The model of economic growth model once linked to the type or level of presupposes a certain place creating a the fiscal system (flat or proportional tax) structure of subsidiaries and branches of and time related to the fact that the economic activities harmonized and structure of the economy has brought synchronized to each other in order to growing continuously, regardless of the ensure a more sustainable growth; growth rate, which has been positive in generally assumes an effective resource the conditions of crisis the First World and usage development (land, labor and the finances of eurozone debt. On the capital); assumes a certain position in the other side is talking politics with a bang international division of labor (a certain for the so-called new economic model, place, your country's position in the the foundation of which lie some reforms international market) associated with that allegedly will be when they come to capacity, in the first, then export and power, but in fact they are only certain import; and finally assumes a material economic policies which , for the moment development organically linked with the take the rhetorical content, but can never system of social protection and the make such a genuine economic model. PUBLIC AUDIT 209

PUBLIC AUDIT On Economic Growth Model Of Albanian Economy greatest possible reduction of poverty. the process of development given the (10) axiom of economic growth, which More or less, this is the essence of the generally appears axiom in economic notion and concept of today (still in hot stability and the potential power of wave of global financial crisis and the control and release of a recession or eurozone debt) growth model, which is crisis. (11) created as a result of long-term policies From this perspective, it is difficult to and macroeconomic adjustment speak of a shape model of the Albanian functioning market mechanisms for such economy. We enter the path of economic purpose. Such policies create transition without a clear vision and macroeconomic model of growth after without a well-defined strategy and this is several periods giving concrete form not our fault, or someone from outside. "economic costume" of a country. Such is We went on this path, as we know, the story of creation generally Anglo- without structure, without experience Saxon economic model (British or and without any inheritance. Furthermore American), the story of the creation of the we have a few years that we are on the European economic model (model (only two decades) and difficulties were Francophone, or germanophon), the story not small. If we add to these the specific of the creation of the Asian economic features of our transition so far, there is model, or history of creating America's quite a way to go. Therefore, in terms of model economy. political developments have highlighted a In the framework of these models any fierce political struggle, which has led to particular place has its own features, the crisis by creating destabilization that specifications carries historical have had a significant cost. Such was, for development of the tradition and its example, the case of socio-economic crisis culture, functioning institutions typically that is known with some name of has its conditions, and so on. From this "pyramid crisis". This political struggle, perspective, we distinguish then, has recently received the features of a countries where the market has a higher confidence crisis between the two main degree of freedom in relation to the political forces that govern the country, regulatory system, places where state the crisis that lasts integration process intervention in the economy is more and would likely continue in the near pronounced than in others, places where future. As long as our political class will much longer the state associated with continue to generate mutual distrust, large firms or countries where the state is conflictive and lack of consensus, the strong and has considerable influence on more it will be extended integration of the market, etc.. Whatever the show our economy into the European economy features national macroeconomic models, and the more time will need to be they retain essentially the general formatted economic model of its growth. physiognomy characterize them as t'a (12) tried appeasement above. But each In the wake of this of reasoning should model moves and takes concrete form in also shift the center of gravity of 210 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi judgment on the economic model. It model is based on historical and cultural would be wrong to speak now or experience of the country and above all in development oriented movements shaping institutional priority to him starting from the classical or neoclassical simply economic. Or high efficiency and position. The issue today does not rely on competitiveness of the Scandinavian who is better, Anglo-Saxon model, the economies are not free market Scandinavian model the German model, presupposes a kind Anglo-Saxon, but a Japanese the model, Korean, Singapore or stronger control and more sensitive to the Malaysia model. Each of them has the state of the economy, even in the profits, features of the time, the tradition, the without excluding the special intervention conjuncture of international price levels. developments, etc.., just as it has the Also it is worth pointing another situation flaws that cause damages. (13) Take, for that relates to the problem of creation, example, the Anglo-Saxon model strongly not of Albanian economic model. The promoted by Regannisms and story of our transition, which carries Thatcherism in the 1980s 's. Redirecting stories from the communist past role powerful this model towards free market absolute command economy of the state, with low taxes, consequently brought, cannot leave so soon by the mentality and among other things, highlighted the the institutional legacy of our current increasing social and economic system in general and in particular to polarization and increased poverty. Just economic. This has led, consequently, as tax policies have led to a decrease state intervention in the economy, so as proportional to the efficiency of economy to stimulate the creation of big business, functioning structures in all due to and not only that, but it also made the reduced earnings, especially large prospect of survival or development. On businesses. the other hand, medium business and At the same logic will continue to bluster small he demanded and continues to on the other side of the Scandinavian require ongoing assistance from the state model, which relies on a high level of to the sale of products of small farming, fiscal burden (over 60%), but also in as they still do not feel safe to walk supporting rigorous fundamental mainly with their feet. principle of taxation, which has to do with In the same line of reasoning, the trial will return tax. Thus, for example, in Sweden continue regarding the specific economic the rate of return tax goes up to 90% level policies currently being pursued by our of fiscal burden. Expressed simply, this government. I mean strong investment means that for every 100 euros Swedish policy in infrastructure by increasing the citizen income, taxed at over 60 euros public debt level to remove the limit and 54 euros return (from this tax allowed by 60% of GDP, and the policy of burden) in the form of various subsidies "flat tax" of 10% of expenditure (in fact it for children, educational systems, for tax, in economic language, called invalids, pensioners, for public proportional tax, because the same level transportation, etc.. Adoption of such a of tax of 10% applies in different sizes PUBLIC AUDIT 211

PUBLIC AUDIT On Economic Growth Model Of Albanian Economy profit and income). These and other one that stimulates more economic economic policies as these are simple activity, while this business, but he also economic policies, generally conjectural, medium and small, expect more from the which may be changed by governments state than his acting. under political rotation cycles. Strategic I think it is worth to point out a specific, and long-term economic policies, policies perhaps even be rare, if not unique ones that assume total political consensuses of its kind, the fact that we moved into between the majority and the opposition, the path of privatization, not only are continuous policies and generally powerful, but privatize everything, even stable and as such they create premise the vast majority of strategic facilities. and concrete steps for shaping a model of This performance has pinched state and economic growth. In such a case, creating public property at extreme levels a model would imply the priority compared with other countries and let development of several branches of the her leave time to see what impact this economy, investment and special phenomenon will have on the future of incentives to consolidate their positions, the Albanian economic model. But it is so that they lead the overall economy and striking that not even dried ink strategic determine its position on integration privatizations past, have started rumors European market and beyond; agreement or programs of any major political party would mean for shaping economic that promises to raise the "Public institutions; agreement of major Agrarian Bank" or "Bank Public processes of reforming its basic elements Investment." of the market or the laws of sanctification All these economic problems of our of private property. (14) are exactly the transition and our political culture in a kind of economic policy that lacks our kind of push the closing conclusion to say reality. that since we have not yet a model of In this point of view, I think our economy economic growth, the burden falls, at this stage of its development has not primarily political class, then what its own model in a strict sense, the researchers and scientists economy and economic model of growth and generally other fields to contribute to such a configured with the features that I tried purpose. to submit above. At most that can be said is that this economy, in terms of a kind of Bibliography model that relates to state intervention in ϭ͘ZĞǀŝƐƚĂ͞ƵƌŽŵĞĚŝƚĞƌƌĂŶĞĂ͕͟Eƌ͘ϲ͕ϮϬϭϯ the economy, is moving far more in the Ϯ͘'ĂnjĞƚĂ͞dŚĞĐŽŶŽŵŝƐƚ͕͟ϭϳ͘ϬϮ͘ϮϬϬϵ way of the creation of that "model", ϯ͘ ƵůĞƚŝŶŝ ͞K tĞĞŬ͗ WĂƌŝƐ͕ Ϯϰ-25 which is defined in the economic qershor, 2009 literature, as a "model" of "oligarchic ϰ͘ ƵůĞƚŝŶŝ ͞tŽƌůĚ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌƵŵ͟ ʹ capitalism", which takes into account an Davos, shkurt 2009 important and active role of state 5. Raporti vjetor i Bordit Ekzekutiv të intervention in it. Such a role where the FMN-së, 2009 state is associated with big business, is 212 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi

6. Buletini i Komosionit Europian 12. Buletini i Komisionit Europian ͞ƵƌŽƉĞĂŶ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌĞĐĂƐƚ͕͟ ZƵďƌŝŬĂ ͞ƵƌŽƉĞĂŶ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌĞĐĂƐƚ͕͟ ZƵďƌŝŬĂ ͞ƵƌŽƉŝĂŶ ĐŽŶŽŵLJ͟Eƌ͘ϴ͕ϮϬϭϭ ͞ƵƌŽƉŝĂŶĐŽŶŽŵLJ͕͟Eƌ͘ϴ͕ϮϬϭϮ 7. Buletini i Komisionit Europian 13. Paul De Gauwe, Ninth Edition, 2012, ͞ƵƌŽƉĞĂŶ ĐŽŶŽŵŝĐ &ŽƌĞĐĂƐƚ͕͟ ZƵďƌŝŬĂ "Economics of Monetary Union", Oxford: ͞ƵƌŽƉŝĂŶ ĐŽŶŽŵLJ͟Eƌ͘Ϯ͕ϮϬϭϯ Oxford University Press. 8. Raporti vjetor i Bordit Ekzekutiv të 14. Paul De Grauwe, 2011, "Animal spirits FMN-së, 2012 and monetary policy", Journal Economic ϵ͘ WĂƵů <ƌƵŐŵĂŶ͕ DĂũ ϮϬϭϮ͕ ͟ŶĚ dŚŝƐ Theory, vol. 47, No. 2, fq. 423 - 442. Depression Now͕͊͟EĞǁzŽƌŬŝƚLJ͗t͘t͘ Reference from internet Norton & Company, Random House http/www.dw/article/0..15817781, 00.html Audio. 10.Paul Krugman & RobinWells, Third Translated by : Ina SOKOLI, Auditor ĚŝƚŝŽŶ͕ ϮϬϭϮ͕ ͟ĐŽŶŽŵŝĐƐ͕͟  EĞǁ zŽƌŬ Audit Department of Investments and City: Macmillan. Foreign Financed Projects and 11. Paul De Grauwe, 2006, "What have Environmental Protection we learnt about monetary integration since the Maastricht Treaty?", Journal Prof. Ass. Dr. Leontiev Çuçi of Common Market Studies, vol. 44, no. 4, ZĞĐƚŽƌ͞<ƌŝƐƚĂů͟hŶŝǀĞƌƐŝƚLJ͟ fq. 711 - 730.

PUBLIC AUDIT 213

PUBLIC AUDIT On Economic Growth Model Of Albanian Economy

214 Nr.7, january - April 2014

PUBLIC SPACES IN THE FOCUS OF CITIZEN'S RIGHT, WHY NOT EVEN IN THE FOCUS OF ALSAI

͙͘͞ǀĞƌLJ ĐŝƚŝnjĞŶ ŽĨ dŝƌĂŶĂ ŽĨĨŝĐŝĂůůLJ ĂďƐŽƌďƐ ϰϵ ŬŐ ƉŽǁĚĞƌ ŝŶ ŚĂůĨ Ă LJĞĂƌ͖ ĞǀĞƌLJ resident in the ĐĂƉŝƚĂůŝŶŚĂůĞƐϭϬ͕ϬϬϬůŝƚĞƌƐŽĨĂŝƌ͕ĨŽƌǁŚŝĐŚŚĞͬƐŚĞƚŚŝŶŬƐŝƐĐůĞĂŶ͙͟

By: Prof.Ass.Dr. Sazan GURI square (former Bloc), the neighborhood with characteristic elite mansions (at the INTRODUCTION area og the National Television), with low buidings desigened by the architects of Protection of the environment, which is that time (Shallvaret, Pallatet Agimi), with presented with the changes and the typical neighborhood of Tirana chances, is not only the aim of people to authoctonus (Kodra e Kuqe), to Vakef live in a clean environment to be neighborhood with adobe houses (Varri i healthy, but we must also know the Bamit), and the 200 years old road of the considerable costs and damages caused Main Boulevard. A city dominated by by pollution and climate changes. comparable greenery as Berlin, where for each citizen, it was 15m2 greenery. However, where is Tirana nowadays? Every citizen of Tirana officially absorbs 49 kg powder in half a year; every resident in the capital inhales 10,000 liters of air, for which he/she thinks is clean, we live in a city where we still have water with ration, as much as others in other countries drink beer, and we are facing policies on air, killing 300 people Urbandiversity, new model of Tirana City annually in Tirana. Facts of the World Tirana on the eve of the 90s was classified Health Organization state that we have as a charming European city, in terms of 4,300 additional cases of tumors per year, environment, with building blocks of neat 600 new cases of tuberculosis per year,

PUBLIC AUDIT 215

PUBLIC Audit Public Spacesi in the focus of citizen's right, why not even in the focus of Alsai for 8 persons-women everyday awaits social in roads and air pollutants, which is death from breast cancer. We have absorbed by them and the ther citizens. ŶĞŝŐŚďŽƌŚŽŽĚƐ͕ ƐƵĐŚ ĂƐ ͞<ŽŵƵŶĂ Ğ These people prefer to walk across the Parisiƚ͕͟ǁŝƚŚƉŽƉƵůĂƚŝŽŶĚĞŶƐŝƚLJŽĨϭ͕ϱϬϬ pedestrian crossing places, can park inhabitants / ha, and after turnin inti a big across sidewalks, including pedestrian slop the so-called artificial lake of Tirana, traffic. They build buildings few today we are offering a different center of centimeters from their neighbors, and Tirana. The air per hectare - constant this prevents the deportation of light and quantity, which means that the oxygen is scinery. The works in the buildings start at not apportioned for maximum 100 people 6 am on Sundays, or we hear loud music / ha. Here are some figures that lead to at some homes or late at night without this condition: reason, which is confused with other drivers, people spit in public places, a SITUATION, CONDITIONS, MOTIVATION gesture that is not charming, and for most Uncontrolled human activity, that is non-hygienic, which is known to bringing negative changes to our natural contribute to the distribution of diseases. environment, in terms of deterioration of Police officers who drive cars cross the biological factors, such as water, air and road even when the traffic light is red, land, and the physico-chemical violating the rules. These features make composition, as well as institutional the cities of Tirana and Durres unpopular apathy in the field of environmental and even un-civilized. protection, the which can cause Recognition and study of basic irreversible consequences, brings to our parameters, which enables the proper attention the need for common saying space to live in optimal conditions, in a "STOP", a misuse of land and ecological residential block, residential complex and values that are threatened by the urban residential neighborhood, highlighting the environment, and the health of residents elements of construction, building in the city of Tirana. intensity, elements of green spaces Albania and Tirana seems to suffer from a (m2/inhabitant) or playgrounds distasteful social phenomenon, that is not (m2/inhabitant), surfaces for social the only case, but that is more serious facilities (m2/inhabitant), etc.., which than in many other regions. From the constitute the necessity of the first steps political point of view, this can be called for a study that deals with the possibility as "lack of respect for law." Rather, it of violations in an urban city. Of course, should be understood as a dangerous for a city to function on regular basis selfishness and anti-social behavior needs its actors and its constituent parts, towards people who are not familiar with as well as certain economic, social, each other. Albanians are hospitable, ecological, cultural policies, where all friendly people, and this is noticed actors act in harmony with each other. immediately in the first presentation with ^Ž͕ ƚŚĞ ŬŽŶĐĞƉƚ ŽŐ ͞ƚŚĞ ĐŝƚLJ͟ ŝƐ Ă ďƌŽĂĚ them, but their goal is an old Mercedes, one consumming oil, customers who are anti- 216 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Prof.Ass.Dr. Sazan GURI

Urbanization Reports - public space ͻ ǀŝŽůĂƚŝŽŶ ŽĨ ƚŚĞ ƐŽcial sphere, where ͻdŝƌĂŶĂĐŝƚLJƐƵƌĨĂĐĞϰϬ͕ϬϬϬ͕ϬϬϬŵϮ citizens of Tirana do not have sufficent ͻƉĂƌŬĂƌĞĂϭϬϬ͕ϬϬϬŵϮ publik area; ͻƐƵƌĨĂĐĞŽĨƉůĂLJŐƌŽƵŶĚƐϭϬϬ͕ϬϬϬŵϮ ͻ ŝŶƚĞƌĨŝĞƌŝŶŐ ŝŶ ŚŝƐƚŽƌŝĐ ĂƌĞĂƐ͕ ǁŚŝĐŚ ͻƌĞĐƌĞĂƚŝŽŶĂůĂƌĞĂŽĨϭϬϬ͕ϬϬϬŵϮ symbolizes a different or opposite DNA ͻƐƵƌĨĂĐĞŽĨƚŚĞƉƌŽũĞĐƚŽĨ700,000 m2 with urbanization, such as the cases near ͻƐƵƌĨĂĐĞŽĨƚŚĞĨŽƌĞƐƚϭ͕ϬϬϬ͕ϬϬϬŵϮ the center of Tirana, near the dam, near the lake, near the zoo, near the forest, Urbanization Reports - public space near the botanical garden, etc..; The report of public space - urban space ͻ ĞĐŽůŽŐŝĐĂů ŝŵƉĂĐƚ͕ ŵĂŬŝŶŐ ƵƌďĂŶ 1.3% (Tirana, city) pressure for each of the above areas; Green space ratio - 0.5% urban space (Tirana, city) Development of such long-term urban The report of public space - urban space planning requires: 5,2% (Tirana, including forest) ͻƋƵĂůŝĨŝĞĚĞŶǀŝƌŽŶŵĞŶƚĂůĂŶĂůLJƐŝƐ͕ǁŚŝĐŚ is absent in this case; ͻ ůŽng-term prognosis for demographic, economic and social development.

Hence, governance is the work of art that makes work the lokomotive, the city, beyond political differences and arbitrary bureaucratic restrictions, which requires: ͻ ůĞĂĚĞƌƐŚŝƉ͕ ŝŵĂŐŝŶĂƚŝŽŶ͕ ĨůĞdžŝďŝůŝƚLJ͕ community participation, involvement and expert negotiation skills.

Among urban strategies today, anywhere around the world classified as the only salvation that of the stabel development,

which should be thought as a philosophy KNOWLEDGE AND STUDY OF THE BASIC of generations, where the first satisfies its PARAMETERS TO LIVE needs without damaging the livelihood

opportunities and pleasures that should Urban planning is a specific area in be the next generation. As it is said above, transition full self-sustainability of this development Urban planning is a result of analysis and would require preservation and synthesis in several different disciplines: development efficiency potential of three ͻ ƐŽĐŝĂů͕ ĞĐŽŶŽŵŝĐ͕ ŚŝƐƚŽƌŝĐĂů ĂŶĚ major components: the social, ecological ecological. and economic ones. Where in this case we have:

PUBLIC AUDIT 217

PUBLIC Audit Public Spacesi in the focus of citizen's right, why not even in the focus of Alsai Recognition and classification of the seismic-tectonic area, and burned not neighborhoods of Tirana, according to the only the uncertainty of fear, but also importance and value of the area urban pollution, why not mental, physical, Recognition and classification of the vizual pollution, creates the sensation of neighborhoods of Tirana, according to the the grotesque, where the children who importance and value of the area in live in all these buildings would wake up accordance with cultural, historic, and cry under the roar of lions, wolves, touristic, environmental, industrial, etc.. Is there such case in the world where commercial developments, before architects and decision makers do such highlighting the areas of construction, if it things? These grotesque displays of is a village area, downtown area, clean overlapping projects with various urban residential area, an area of mixed functions will not pitch, if previously residential, business area, industrial area, classified urban areas have allowed store area, management area, and what relevant functions: are the functions allowed for each of these that constitutes a basic condition in RECORDING THE DISCREPANCY OF the planning of any territory, regardless of URBAN CONSTRUCTION WITH THE its space at city hall, country or continent. REGULATION OF CITY PLANNING The urban development of Tirana, which Yet even today, the Municipality gives reached the highest peak in the country's building land, but not prepared sites for GDP over the years 2002-2008, has long construction. What are the reasons that sought an Urban Plan, which was in most cases the builders do not recognized only at the end of the year respected the rules of urbanistics? Whose 2008. task is to create infrastructure Regardless of the construction booms, construction sites? Construction firms or which were based on specific projects to the municipality should make this? partial studies, indicate that in Tirana is Actually, in our capital city, all investors not taken into account the recognition who buy construction sites pay for and classification of its neighborhoods projects that in most cases are not according to the importance and value of studied by urbanists. The number of the area in accordance with the cultural, buildings these last five years has grown historical, touristic, environmental, so rapid. It is worth mentioning that: not industrial development. The fact of only green areas are reduced because of building in the hills near the botanical the construction, but also the sidewalks garden of a whole complex of buildings, have suffered the same fate. This fact represents a typical albanian case, where shows that the former electric poles some buildinga sa sarays look at the east already come in the middle of a road, and some small mansions at the west, as because of not planning everything. some villas lie behind the buildings, and Gjergj Fishta Boulevard still has some some as carcass usurp the surrounding buildings located between the riverbanks area, but however all these have one in Tirana. Near Akuadromi, there are thing in common: all are built on a squares and areas that are degraded, and 218 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Prof.Ass.Dr. Sazan GURI fields filled with solid urban wastes. There replaced with urban acts, bringing almost are citizens and companies that discharge to zero legislated standard, while green machines with rubbish, and nobody element in the residential complex is notices them. sufficient with a park type area, with The minimum distance of buildings or fewer trees and less grass, but rather with objects from the road borders are less the gravel wasteland. than 5m, for streets width up to 7m; not Regarding local parks, it can be said that less than 7.5m for streets width 7-15m, the ecological balance of about 450,000 and not less than 10m to over 15m wide new settlements in Tirana, should be streets. By the survey conducted placed with an area of 7,500 hectares or exclusively for Tirana, it turns out not in a other ecological balance, where every case, even not in a few cases, but in most citizen should have two trees, the urban cases that the building and the objects life of nowdays needs that every citizen have less than 5m distance, even to 0 has six trees. Associated with this public meter from the road borders with width space elements, we can say that there is over 15m (See pictures of the street an increase in Tirana of mini football Komuna e Parisit). Based on this part of fields or playgrounds for sports gaming the regulation, initiated and conducted by events, but the actual number of people this surve, we can say that in almost all they are not enough, and in any case, territories of residence (array, block thanks to international laws, some sports residential complex), the respective areas areas that are also private as the annex of corresponding meter square / per capita Dinamo Stadium, manages to store them. for the elements as playground for By the survey carried out over the city, children, area for social facilities, surface specially noted that every citizen of Tirana for playgrounds, organized green (garden) may face every day for the entire life, to surface streets and squares between violations of this point of the regulation in blocks. over 80% of new buildings build these last Based on this part of the regulation, 6-7 years. For instance, 12 storey initiated and conducted by this surve, we buildings, that due to under-or over 20m can say that in almost all of the above length, should be respectively 26 or 30m mentioned elements, set up for public away from each other, but in fact are very services, due to the occupation of public often no more than 3-4m. They are still spaces, it is not provided the parking continuing to build new palaces, which in service. Even the buildings inside the ring, the view presented appear as if they have especially with more expensive public and green spaces around them. In apartments and luxury, offer dramatic fact, not only they do not have space spectacles every morning and every around, but also have taken full evening with the case of exit from the advantage of the construction area, do parking entrance of the bridge. Based on not even have the sidewalk where this part of the regulation, initiated and pedestrians can walk, also the spaces that conducted by this surve, we can say that they should have between each other is the green element of residential area is negligible in relation to the number of PUBLIC AUDIT 219

PUBLIC Audit Public Spacesi in the focus of citizen's right, why not even in the focus of Alsai stories that they have. There are times with clays and not cleaned, the that these mansions are built on obstructed roads and water supply sidewalks and the edge part of their mechanisms that operate regularly to construction volume console coming in what was predicted in the 50s. The over 50% of their construction site. This Artificial Lake or the Park in Tirana is one fact is not taken into account in of the best preserved areas of `97 riots, as calculating the space between the such, it continues to be a place of building and the sidewalk. pilgrimage sports, spiritual if not To exit the console in the building, there thousands of people, who every morning is a law in the regulation of urban or evening exercise, relax, talk to replace planning which states that the console the filter in that lung, filled with polluted output over 50% of the building site air to day charge of the city. construction, will be called and will be taken into account in calculating the This feature is because of the excellent distance between buildings. From what is combination of forest parameters with seen in reality, in the area of Farka it is the lake waters. Therefore, the citizens observed that this rule is not taken into often say that when you want to go out consideration. Almost all the houses have relaxing, they prefer the lake or park, balconies consoles, which go beyond the which coexists in symbiosis park with line of the pavement and being that, this lake, there, where they get calm is an area with steep terrain and balcony spiritually, physically and mentally. located above the pedestrian head, Nevertheless, what is happening to the causing inconvenience to the normal lake? The Park in its interior is not movement sidewalks. These problems are properly maintained, but not only that, found not only in Farka, but the situation the lake is decreasing day by day. Almost is worst in the interior districts of the all lakes in Albania have degraded in the capital. Dajti area of Farka, in some areas state of Tirana Lake, with little water, with there are constructions that are many types of clay, with destroyed dams. competing nature rules. We notice that the decision-makers to The artificial lake of Tirana, as never manage, nor specialists to orient or before, today is at risk of being destroyed maintaince employees. and to turn into a unwanted part of the We are giving a new dimension to the city for local citizens. It, as never before, destruction of the city, by destroying the has the smallest surface covered with artificial lake, but rather to ourselves. water, lesser volume and consequently its Every action we take is to change and appearance more uncomfortable than intervene in the natural order of nature, ever, while that has given pleasure of should ponder well, because what we are relaxing elegance of Tirana Park. We do doing nowadays will leave serious not recognize its values, not the use of consequences not only today, but the the benefits that he has as irrigation, city results will be worser in the future. cleaning, washing, and laundering and Albanian nature is wonderful, with sewage dilution of Lana. It is now filled climatic features that other countries are 220 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Prof.Ass.Dr. Sazan GURI trying to achieve artificially. Weather in beaches, concreting the beach with cliffs, Albania has the largest amount of rainfall, concreting areas, concreting the hills. which helps in increasing the flow of Violations of norms of urban planning water reserves represented by the many Urban planning does not mean concrete rivers that have built hydropower plants. in multi-storey buildings. Where went the However, urban developments actually elements of the scinery and of the image are ushering in the opposite sense. What of my city? Only the overcrowding of the is happening to the park, with the hills cities is important? Everywhere in the called the green garland of Tirana? world today, is assigned a percentage for This area already has no difference fron residential surface, xm2 per person. For the urban life in Tirana. For the simple example, in France for two persons is reason that there you find schools, designated an area of 80m2, of four such kindergartens, bars, restaurants, for the 120 m2, which respectively paid a set fee. simple reason that there you have to In addition, when a family or resident has guard yourself from the vehicles, (only for more than one home, the tax is multi- the school move more than 100 cars per fold, so that is not in the interest of the day) by the movement of motorcycles, citizen to buy more than one house. In from the velocity of bicycles, because our country, unfortunately, happens the even there will be confronted with dust, opposite. We are not against individuals burning trash and finally the multi-storey or people havinë three or four houses, reinforced concrete buildings, near the but the fact that this style of living has a hill of green, but not in harmony with the price of an impact, occupying public quiet life of the animals of the zoo and spaces, green playgrounds. We hear that botanical park vegetation. In any other Tirana with 450,000 apartments should country the constructions made in have over 1.8 million inhabitants. national parks and areas of the city, are Therefore, we conclude that the classified as recreation facilities and construction of dense urban or high resting areas. Inappropriate constructions average per household, given that brings are being made in the entire green area no small impact, should be taxed, in order to improve the standard of living of the residents who have been deprived from the area in their disposal.

Mis-consideration of urban planning and the possibility of intervention and audit

Among the public problems, civil conflicts by depriving citizens from the most basic today, in our daily lives, in Tirana, Albania, living conditions. Concreting in the city 80% of them carry environmental issues, center, on the outskirts, concreting sand or urban issues. This is due to a mis- coordination among planning acts of service to those in housing, where people PUBLIC AUDIT 221

PUBLIC Audit Public Spacesi in the focus of citizen's right, why not even in the focus of Alsai do not feel comfortable in their way of area, mixed area, village area, and the living, but are worried. Among 450,000 center area; apartments 350,000 to 400,000 There is no relation between public apartments are informal, and 80-90% of spaces and concreteized area; them have legal problems. Therefore, as There is no relation between green spaces noted by, we are dealing with an almost and grey ones; informal city. The question therefore Can not and should not have pressed arises, "Why Tirana is allowed to distill urban areas with high ecological value inside the ring, not outside of it too?" and national importance; A phenomenon that has brought a Can not and should not have pressed concentration ratio of population crowns urban ecological zones and settlement, in a very dominant way national importance; around the center, thus increasing costs Can not and should not cut even a small of fictitious apartments. Meanwhile, plant in our great home, Tirana; instead of creating chaotic situation, Tirana today could have the appearance SUPPORTING STUDIES of a new urban city; even those cities are Design Provisions for Earthquake called "garden cities". So, Tirana may be Resistance of Structures, ENV 1998-1-1, encircled by "garden cities" as Farka, 1998-1-2, 1998-1-3. Eurocode-8 (1993) Kashari, Kamza, Paskuqan, Dajti, not by G & G group - Edukimi mjedisor, pjesë e urban villages, as are high-quoted. edukimit qytetar civil në nivel shkollor e Therefore, we can create new new small institucional (Nëntor towns as Tirana e Re, as the New G & G group - sůĞƌ̘Ɛŝŵ EĚŝŬŝŵŝƚ Ŷģ Belgrade, and other variants as these. DũĞĚŝƐŽƌ Ɖģƌ njŽŶģŶ ŝƐŚ <ŝŵŝŬĞ͕ dŝƌĂŶ̘ Urban depression, which means high (Korrik 2006) buildings in a narrow street, followed by G & G group - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ the construction is on the horizon, DũĞĚŝƐŽƌ ŝ <ŽŵƵŶ̘Ɛ Ăũƚ͕ dŝƌĂŶ̘ ;<ŽƌƌŝŬ especially with Tirana and Albania in 2006) general, represent the only case where G & G group - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ the hilly mountain are invaded by Mjedisor i <ŽŵƵŶ̘Ɛ &ĂƌŬ͕dŝƌĂŶ̘ ;DĂƌƐ constructions. Said in other words, this is 2006) called "built environment", which after G & G group - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ some years will turn into human spiritual DũĞĚŝƐŽƌ ŝ <ŽŵƵŶ̘Ɛ <ĂƐŚĂƌ͕ dŝƌĂŶ̘ ;DĂũ contamination or illness or otherwise, 2006) urban pollution. GTZ - Studim i Zhvillimit Rajonal i zonës Tiranë ʹ Durrës (2001) ŝƚŝnjĞŶ͛ƐĐŽŶĐĞƌŶ Keller E. - Environmental Geology, New There is no relation between the land and York (1992) building; Koçiaj S., Skrami J. - Reduktimi i rrezikut There are no defined areas with low sizmik në korridorin Tiranë ʹƵƌƌģƐ͕͟ density, clean residential areas, common Fondi i Institutit Sizmologjik, Tiranë. (1998) 222 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Prof.Ass.Dr. Sazan GURI

Konomi N. - Klasifikimi gjeologo- Nicholas K.COCH - Geohazards Natural inxhinierik i shkëmbinjëve që ndërtojnë and Human (1995) Albanidet. Referat i mbajtur në Kongresin S. Guri - sůĞƌ̘Ɛŝŵ ^ƚƌĂƚĞŐũŝŬ DũĞĚŝƐŽr i e 8-të Shqiptar të Gjeo-shkencave. (2000) dŝƌĂŶ̘Ɛ Kushti Teknik i Projektimit për Ndërtimet Antisizmike KTP-N2-1989. Ministria e Translated by : Dalina Demi, Auditor Ndërtimit dhe Akademia e Shkencave Performance Audit Department (Qendra Sizmologjike) Tiranë (1989) Mars, 2005) Prof.Ass.Dr. Sazan GURI

PUBLIC AUDIT 223

PUBLIC Audit Public Spacesi in the focus of citizen's right, why not even in the focus of Alsai

224 Nr.7, january - April 2014

AN OVERVIEW ON THE RELATIVE COST OF THE TREASURY BILLS ʹ 2013

͞ŽŶƐŝĚĞƌŝŶŐƚŚĞŚŽůĞĂŵŽƵŶƚŽĨƚŚĞƚƌĞĂƐƵƌLJďŝůůƐĨŽƌĂůůƚĞƌŵƐ;ďŽƚŚŝŶ>>ĂŶĚĞƵƌŽͿ we can say that the total cost resulting from the interest rates differences is 2.985 billion ALL and 363,416 euro. If we convert them in one single currency and if the treasury bills would have been sold with the bank deposits interest rates, we can see that the amount received for the period December 2012 - December 2013 would have

ďĞĞŶϯ͕ϬϯϲďŝůůŝŽŶ>>ŵŽƌĞ͙͟

By: Dr. Adriatik Kotorri

Abstract strongly debated for the high cost of the loan. The cost of the public domestic Until a few years ago the focus of the debt between treasury instruments has policy and the economic debate about not been subject of discussions and a public debt has been oriented mostly on monitoring object from public the debt extent. Almost all debates institutions. between political and economic experts This paper aims to analyze the are focused on maintaining a debt ratio performance of the domestic public to 60% of the gross domestic product. debt cost in recent years. Specifically Consequently in 2013 the excess of this analyzing the basic form of the domestic ceiling level and the expected growth in loans which are the treasury bills of the a still greater extent during 2014, has Albanian Government. The comparative been and remains one of the most analysis will face the interest rates of discussed topics on the public debt. the different terms treasury bills with Rarely the attention of the policymakers the interest rates on bank deposits at and economic analysts has been on the the same time, and both of them will be debt cost. Even when this issue has compared with the base interest rate in been discussed, it had happened only the economy. Through this analysis for the debt from abroad. The last case there will be achieved results in relation was the joint loan that was taken in to the cost of the domestic debt 2009 to fund a portion of the Durres- compared with the market conditions in Kukes road, at which time it was the recent years

PUBLIC AUDIT 225 PUBLIC AUDIT An overview on the relative cost of the treasury bills ʹ 2013 . 1-Comparative performance of the interest rate in years Since the first issue of the treasury bills by the Albanian government in 1994 the interest rate on these instruments (Yield) has been historically high. This rate has been high not just in absolute terms but also in relative terms, compared to the bank deposits. There may be listed several reasons for these high level of interest rates where the foremost is that the main buyers of these instruments have been the Albanian commercial banks. Over the recent years, especially after 2009 the downward trend of the interest rates in the economy is also followed by the interest rate of the treasury bills. Specifically according to the Bank of Albania, the interest rate of bank deposits fell from 6.78% in 2009 to an average of 2.45% in the last three months of 2013. Equally the interest rate of the 1 year term treasury bills fell from 14.9% in 2009 to 3.66% in the fourth quarter of 2013. Table 1: Performance of the interest rate of the treasury bills and bank deposits 2005 ʹ 2013

From the above data obtained by the Bank of Albania the deposit rates represent the weighted average annual rate of deposit and treasury bills rates represent the weighted average rate of interest of bids received for the end of the year. As shown in the table above the decline in the interest rates has followed more or less a similar trend for both treasury bills and deposits of different terms.

226 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Dr. Adriatik Kotorri

3 Months term 6 Months term

12 Months term As shown in Table 1 and in Chart 1, this downward trend inthe interest rates has continued year after year while maintaining an unchanged ratio: The interest rate of treasury bills for each term has remained significantly higher than the deposit bank for the same term. 2 - Comparative Analysis for 2013 By comparing the difference between the interest rate on treasury bills for every emmision with the interest rate for deposits with the same term we can derive an "additional cost" paid by the Albanian government from the payment of an average interest rate over the rate of the Albanian banking industry at the time of each emission. Otherwise said, this analysis will show the costs that would have the internal debt if the treasury bills would be sold with the average interest rate which the commercial banks has accumulated at the time of the development of each emission.

PUBLIC AUDIT 227 PUBLIC AUDIT An overview on the relative cost of the treasury bills ʹ 2013 Comparing the interest rate of the one year term treasury bills with the interest rate of the one year term bank deposits there will be observed significant differences in the Albanian banking system. 2.1 ʹ 12 Months term If we observe the data associated with the interest rate of each emission lasting 1 year and the average interest rate of deposits of the same terms it is very clear the difference for the period December 2012-December 2013. The interest rate of the Treasury bills is clearly higher ranging from a maximum of 1.53% observed in the emissions on January 10, 2013 to a minimum of 0.616% observed in the emissions dated May 30, 2013. Table 2 ʹ The difference between the interest rate of one year term Treasury bills with the bank deposits of the same term

228 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Dr. Adriatik Kotorri

If the Treasury bills would be issued with an interest rate at least equal to the average rate of the bank deposit interest we would have had a lower debt costs than the costs incurred during 2013. Using the formula for the price calculation of the treasury bills according the Instruction No. 30, dated 26.13.2013, of the Ministry of Finance as well as the data from the 2013 Statistical Report of the Bank of Albania, we can evaluate the differences in the actual sales price of the treasury bills with the price they would had have if they were sold at a price same as the interest rate of the new bank deposits. The announced amount Purchase price Treasure bill term 1 weighted accepted yield* 365

The announced amount The purchase price deposit rate Treasure bill term 1 deposits interest rate* 365 Based on this calculation we can evaluate the differences in the cost of public debt under the emissions held during 2013 reflected in Table 3 of the Annex. To calculate the price of the one year term Treasury bills the Bank of Albania under the agreement with the Ministry of Finance uses the following formula: The announced amount Purchase price 365 1 weighted accepted Yield* 365 By analogy the same formula is used to find the purchase price in case of applying the interest rate on bank deposits with one year term: The announced amount Purchase price 365 1 weighted accepted Yield* 365

PUBLIC AUDIT 229 PUBLIC AUDIT An overview on the relative cost of the treasury bills ʹ 2013 In total, 216,556 billion ALL would have been collected from 214,417 billion that are actually received. If they were sold with the average interest rate of the new deposits the government would have received 2.138 billion more. 2.2 ʹ 6 Month term In a risk-based market price the treasury bills must be sold for lower interest rates than the bank deposits by offering more incomes from their sale and reducing the cost of public debt. If we continue the analysis also for treasury bills of different terms and Treasury bonds we can draw a value for the extra cost that the government pays for the additional interest rates compared to the bank deposits of the same terms. In the following table are located the interest rates of the 6 months term treasury bills and the interest rates of the bank deposits for each emission during the period December 2012-December 2013. It is the same also for the 12 months term interest rates. There is a stable difference where the interest rate of treasury bills is constantly higher than the interest rate of bank deposits. Table 4 ʹ The difference between the interest rate of the 6 months term Treasury bills and bank deposits

230 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Dr. Adriatik Kotorri

The same happens in the case of the 12 months term treasury bills where the formula for calculating the price of the Treasury bills emission is as follows: The announced amount Purchase price 180 1 weighted accepted yield* 365 We apply the same formula by replacing the weighted accepted yield with the weighted average rate of interest on deposits that the commercial banks in Albania have

The announced amount Purchase price with the deposit rate 180 1 deposits interes rate* 365 negotiated at the time of each emission. In Table 5 of the Annex are presented these calculations and the difference generated from them. The 6 months term Treasury bills are sold in 13 emissions held during 2013. There have been collected 80.8 billion ALL from all emissions. If Treasury bills were sold on the weighted average rate of interest of the bank deposits the amount collected from their sale would be 81.5 billion ALL, which means 676.5 million ALL more. 2.3 ʹ 3 Months term Obviously the ratio between the interest rate on treasury bills and the interest rate on bank deposits remains the same also within the 3 months term. Observing the data we can conclude a distinct difference between the interest rate on treasury bills and bank deposits. Tabela 6 ʹ The difference between the interest rate of 3 months term Treasury bills and bank deposits

PUBLIC AUDIT 231 PUBLIC AUDIT An overview on the relative cost of the treasury bills ʹ 2013

To calculate the price of the 3 months term Treasury bills the Bank of Albania under the agreement with the Ministry of Finance uses the following formula:

The announced amount Purchase price 90 1 weighted accepted Yield * 365 To calculate the price of each emission based on the average interest rate of the 3 months term deposits negotiated at the time of each emission we will use the following formula:

The anounced amount Purchase price with the deposits rate 90 1 deposits interest rate* 365 The value of each emission is shown in Table 7 (Appendix). During 2013 there were conducted 14 emissions of the 3 months term treasury bills. The amount collected was 32.78 billion ALL. If these treasury bills would have been issued with the bank deposits interest rate the amount collected would have been 32,913 billion ALL or 133 million ALL more. 3 ʹ Relative cost of the debt for the treasury bills for 2013 During 2013 there has been developed also 9 month term emission. Doing the same calculation we may present a summary in which we highlight the total price at which Treasury bills are sold in different terms and the price they would have had if they were sold at the bank deposits rate interest. Table 9 ʹ Additional costs of treasury bills 3, 6, 9 and 12-months term compared to the bank deposits of the same period

232 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Dr. Adriatik Kotorri

The total amount of the treasury bills issued results 331 billion ALL. If they were sold at the interest rate of the bank deposits the result would have been 334 billion ALL. It often happens also to issue treasury bills in foreign currency. Specifically there was developed an auction during 2013 on 12 months term treasury bills in the European currency. Calculating and comparing this emission with the interest rate on bank deposits we may receive the following data as shown in Table 10.

Considering the hole amount of the treasury bills for all terms (both in ALL and euro) we can say that the total cost resulting from the interest rates differences is 2.985 billion ALL and 363,416 euro. If we convert them in one single currency and if the treasury bills would have been sold with the bank deposits interest rates, we can see that the amount received for the period December 2012 - December 2013 would have been 3,036 billion ALL more. Appendix Table 3 ʹ Additional costs of one year term treasury bills compared with the bank deposits

PUBLIC AUDIT 233 PUBLIC AUDIT An overview on the relative cost of the treasury bills ʹ 2013

Table 5 ʹ Additional costs of 6 months term treasury bills compared with the bank deposits

234 Nr.7, january - April 2014 ALSAI Dr. Adriatik Kotorri

Table 7 ʹ Additional costs of 3 months term treasury bills compared with bank deposits

Table 8 ʹ Additional costs of 3 months term Treasury bills compared with the 9 months term bank deposits

Translated by : RedinaKarapici, Auditor Performance Audit Department

Dr. Adriatik Kotorri

PUBLIC AUDIT 235 PUBLIC AUDIT An overview on the relative cost of the treasury bills ʹ 2013

236 Nr.7, january - April 2014 AN ADEQUATE MODEL OF CORPORATE GOVERNANCE IN THE WATER SUPPLY AND SEWERAGE IN ALBANIA

͘͘͘͞ƚŚĞ ŵŽƐƚ ĂƉƉƌŽƉƌŝĂƚĞ ƚŚĞŽƌLJ ĨŽƌ ůďĂŶŝĂΖƐ ƚŚĞŽƌLJ ŽĨ ĂŐĞŶĐLJ ďLJ ǁŚŝĐŚ ƚŚĞ function of the board of directors should be: monitoring the manager to ensure the interests of owners and directors in this context are accountable to owners ĂŶĚĐŽŵƉŽƐĞƚŚĞůŝŶŬďĞƚǁĞĞŶŽǁŶĞƌƐĂŶĚŽŵƉĂŶLJ͘͘͟

By: Evis Gjebrea, PhD Candidate In Albania, the service of water supply Dr. Ermela Kripa and sewage is decentralized, where local governments are responsible for their respective areas of service. In Albania Abstrakt there are currently 58 Water Supply and Corporate governance, nowadays is one / or sewer Companies and the sector-level of the most debated topics, because it performance is far below acceptable has impact on the way a private or public standards as UK companies fail to cover company is directed, administered and costs and services are not provided with controlled. In developing countries the adequate quality. implementation of corporate governance For the purposes of this study, it will be is in its early stages, but is seen attempts conducted a review of literature on to include the OECD principles on theories of corporate governance and the corporate governance, particularly in the current situation of the implementation public sector. The focus of this paper is of corporate governance principles in the the analysis of trends in corporate UK sector will be analyzed. Results of the governance in the water suply and study are intended to provide sewage sector (WSS) in Albania focusing recommendations on the proposal of a on the analysis of the current situation suitable model of corporate governance and providing recommendations for by the question of whether it is more further improvements. appropriate : the control or the custody.

PUBLIC AUDIT 237

PUBLIC AUDIT An adequate model of corporate governance in the water supply and sewerage in Albania Keywords: corporate governance, water Equal treatment of all shareholders if they supply and sewage sector, principles, both are majority and minority in; supervisory council Disclosure of Information and Transparency; 1.Introduction Strategic Management Board Effective Over the last decade there has been a Monitoring and Accountability of Board to development in the direction of the company and shareholders. decentralization of public services, to The focus of this paper is the analysis of which the owners are the municipalities trends in corporate governance in the and communes. The independence water supply sector in Albania focusing on established through the delegation of the analysis of the current situation and such services to the local government is recommendations for further believed that improves the management improvements. of services and facilitates the relationship Corporate government depends on (i) between owners (the city / municipality) legal (ii) institutional and (iii) regulatory and third parties. Some believe that the framework. Legal framework in Albania division of ownership from control, on WSS is in initial phase, although there reduces political control and increased are some improvements. Such transparency (Hansson et al. 1992). In improvements include companies in areas their study on the relevant state-owned or special sectors of the Albanian corporations Wettenhall (1998) and economy, where financial sector is the Thynne (1994) concluded that there is a key one.1 Although, in many countries trade-off relationship between control local institutions have approved Codes of and autonomy in terms of corporate corporate governance, in Albania such governance ĐŽĚĞƐƐƚŝůůĚŽĞƐŶ͛ƚĞdžŝƐƚ͘ In the Water and Sewage sector , the WS Corporate governance is the set of companies are joint-stock companies processes, policies, legislation and governed by the Commercial Companies institutions affecting the way that a Law no. 9901 dated 14.4.2008 "For company is managed, administered and traders and tradecompanies." In Albania controlled . It also includes the relations there is no law for public companies to among the many stakeholders involved make binding principles of Corporate and the goals for which the company is Governance. Regarding the institutional governed (OECD, 2004) and regulatory framework in Albania According to the OECD, the Principles of there are some institutions that have at Corporate Governance aim to (OECD least one of their activities that addresses Principles, 2004): the corporate governance issue2. Establishment of appropriate legal and regulatory framework for State Owned / 1 Law for "Banks" in 2006, the law on insurance Public Companies and reinsurance, law on titles, etc.. Protection and facilitating the exercise of 2 The Parliament, FSA, Ministry of Justice, ƐŚĂƌĞŚŽůĚĞƌƐ͛ role; Ministry of Economy and Trade. 238 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Evis Gjebrea, PhD Candidate. Dr.Ermela Kripa principal who delegates the work to the 2. Review of Literature manager who is the agent. With the division of ownership and control, the There are several definitions in terms of manager takes control over the company, Corporate Governance. A definition but the when there is presence of describes the corporate governance as a divergent interests, it is not clear that the set an interaction between actors that manager acts in a way that is in line with have an interest in the organization. Such the interests of owners, given that human interest is related to the value that beings behave in beneficiary way and are organization creates and how this value is subject of the rationality (Donaldson, distributed between the stakeholders 1990). (Huse, 2007). Corporate governance also This is the root of the problem of agency connects to the power that these actors (Shleifer & Vishny, 1997). In the case of have in the organization (Husen, 2007). companies owned by municipalities / This effect depends on the context and communes, the number of principals the result varies when changing increases and as a result incurred a contextual factors (Husen, 2007). multiple-agency relationship (Child, According to Finkelstein (1992) is 2005). considered necessary to the distribution Considering that this study relates to of power between the actors involved. public sector organizations that provide Use of corporate governance mechanisms public services, market control is believed to depend on the context mechanism will not elaborate further, but (Husen, 2007). Such a contextual factor rather the focus will be on the board of may be the type of the sector in which a directors. The function of the board of company operates and the other may be directors is consistent with the theory of the business in which the company agency to monitor the manager to ensure operates. the interests of the owners (Hillman & There are two basic theories that explain Dalziel, 2003). With this perspective, the corporate governance. In the following directors are accountable to owners and we will present the specifics and constitite the link between owners and commonalities of these theories. company (Aguilera, 2005).

2.1 Agency theory 2.2 Theory of Trusteeship The theory focuses on the relationships Although the theory of trusteeship is the between the principal and agent result of the response to the agency (Eisenhardt, 1989). The principal is the theory, both theories have many stakeholder who delegates his task to the commons. Like agency theory, the focus other stakeholder who is the agent. In a of the theory of trusteeship is the division company where the division of ownership between ownership and control and the and control appears, an agency relationship between principal and agent relationship is established (Muth & (Tosi, Brownlee, Silva, & Katz, 2003). The Donaldson, 1998). Owner becomes theory addresses the custody of PUBLIC AUDIT 239

PUBLIC AUDIT An adequate model of corporate governance in the water supply and sewerage in Albania shareholder interest (Tosi et al., 2003). manager can be trusted management However, both of these theories differ in giving freedom to act (Davies et al., 1997). one important aspect that is human According to this theory it is possible for motivation and the role of manager (Tosi managers to satisfy most owners focusing et al. 2003). Perspective on human on improving the performance of the behavior adopted by the agency theory organization (Davies et al., 1997). has been criticized by advocates of the theory of trusteeship that is very simple Given that owners and managers have (Donaldson, 1990). While agency theory not considered different interests, is not sees humans being as beneficiaries, necessary that the board of directors to trusteeship theory is based on the aspect exercise control over the manager. Ers on of the physiological and sociological the board of directors varies from agency theories and sees the human being as theory as the board is not considered to very complex (Donaldson, 1990). have control function, but instead the Having a different perspective on human board should support and empower the behavior, the trusteeship theory manager (Anderson, Melanson, & Maly, recognizes that managers have other 2007). motives than only economic reasons (Donaldson & Davies, 1991). According to 3.Corporate Governance of Water and the theory of custody/ trusteeship Sewage Sector in Albanaia. managers are not seen as having individualistic motives and interests, but Albanian government decentralization has rather as people who are more oriented resulted in the transfer of ownership of toward common solutions and as team shares of water utilities to local players (Davies, Schoorman, & Donaldson, government units, as if they are owned 1997). As a result , the managers of this individually by a local unit as well as when theory are considered to have the sense they are owned collectively by several of duty and to achieve satisfaction by local units. reaching goals and performing better. Within the decentralization of service provision for this legal basis for state Given that managers have a variety of public enterprises is article 213 of Law no. interests and motives, that not 9901 dated 14.4.2008 "For the traders necessarily means that a conflict of ĂŶĚ ƚƌĂĚŝŶŐ ĐŽŵƉĂŶŝĞƐ͘͟ tĂƚĞƌ ^ƵƉƉůƵ interest exists between the manager and and sweage Comapnies in Albania are the owner (Davies et al., 1997). Rather, considered as public share companies and assuming that the manager acts in their organization form is regulated accordance with the best interests of the according to this Law. In addition the organization, they maximize the personal Decision of Council of Ministers no. 678 benefit associated with the success of the date 3.10.2007, defines the activity of WS organization. (Tosi et al., 2003). As a companies as delivery of water supply to result, the interests of the organization the consumers and maintenance of and manager do match each other and services, water supply and sewage. 240 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Evis Gjebrea, PhD Candidate. Dr.Ermela Kripa The following section will present the applicability of some of the principles of the OECD Corporate Governance by taking as case analysis of WS companies in Albania.

3.1 The principle of "Protection and facilitating exercise of shareholders'

Shareholders are represented by a General Assembly of Shareholders which structure appears complex given that is the same as the Municipal Councils, decentralization has just been committed where the company serves a single LGU / in Albania and in this regard LGUs have local government unit. Supervisory Board little experience in the exercise of is the governing body of the WS corporate supervisory role of such companies. enterprises according to the Statute. he number of members is limited to six The position of president of the local unit members elected by the Ordinary has limited influence on the function of Shareholders' Meeting and the the water supply companies, as this term/mandate of the members is three decision concerning the WS is the years. Reports of the Supervisory Board to responsibility of local councils, which may the Meeting of Shareholders regard to its hinder the performance of WS depending obligations to oversee the compliance of on the political influence of members of the company's activities with applicable the council / local . Contradictions in this laws and standards and applicable case lies in the fact that the mayor / local accounting principles. Management of unit as head of the executive in charge of companies becomes more difficult when providing all municipal services is the two or more LGUs have to share the public face of the local unit. ownership. Consequently, the population tends to Fig 1: Institutional Structure of Water make him responsible for the smooth Supply Companies running of these services, including the In this respect under the law for water supply and sewage. commercial companies, WS companies are assumed to carry out their activity 3.2 The principle of "Information with the aim of ensuring cost recovery Disclosure and Transparency" In and profits. Reality shows that most accordance with the Constitution of the companies are inefficient and subsidized Republic of Albania and the Law no. 8652 by the state to provide coverage to their of 2000, the local government is obliged financial losses. WS companies are the to inform the public about the income only example of a joint stock status in the and expenses of local funds. Based on the public sector or corporate ownership of author's own search was concluded that one or more Local Government Units. his opportunities for new technologies to PUBLIC AUDIT 241

PUBLIC AUDIT An adequate model of corporate governance in the water supply and sewerage in Albania increase the transparency of local It should be made aware of the key government are used less, or much less, objectives of the business plan, and but even when are used lacks required for their opinion on key issues. transparency of local public finance. Local Finally, the Supervisory Board is the body government lacks dedicated staff to that will approve the business plan, so it is update and maintain websites and also important to have good knowledge of the lacks the funds to publish the information objectives and elements of the business processed. From the search was plan. Basic responsibilities of a concluded that only 8 municipalities (or supervisory council are to assure the 12% of the total number of municipalities) shareholders, that the company operates and 1 commune (0.3% of the total in accordance with applicable legislation number of communes) have a dedicated and regulations applicable to public water online information on local public supply and sewage services, and that the finances. company implements financial management practices in sustainable cost 3.3 Strategic Management, Effective - effective. Supervision from the Board and Accountability of Board to the company Recent experiences in Albania suggest and stakeholders. that lack of proper information, as the Water Supply Companies in Albania elected councils of local governments, as exercise their trade activity and should well as the supervisory boards of water operate as to the principles of covering utilities, complexity and responsibility fully the costs, based on the fees associated with serious water sector. structure, Which in turn is REGULATORY Most water utilities still require financial Approved by the National Commission of subsidies from the central government to Water Supply and such fees are APPLIED cover daily costs of operation and over the Clients' bills. The Directorate of maintenance. Water Supply in Albania has elaborated a Business Plan. That model is provided to 4. Adequate Model CG: Control or all Water Supply Companies, together custodian? with Guidance and accounting paper used In section 2 of this paper was presented to swear in computer based.. two theories of corporate governance in A Business Plan makes available tools for public companies. In both theories, that information sharing Between Employers, the agency and custody focus lies in the Clients, Political Leaders and Potential division between ownership and control Investors, Providing an Agreement on the and the relationship between principal Enterprises' Plans Regarding operations, and agent (Tosi, Brownlee, Silva, & Katz, Assurance of Sustainability, Quality of 2003). Service, affectivity of maintenance and However, both these theories differ in Financial Sustainability. one important aspect that is perspective Supervisory Board has a monitoring on human motivation and the role of function and manages enterprise policies. manager (Tosi et al., 2003). According to 242 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Evis Gjebrea, PhD Candidate. Dr.Ermela Kripa the theory of custody owners and the agency theory, in terms of division managers are not considered to have between ownership and control, but different interests and therefore it is not differ in one important aspect that is necessary that the board of directors to human motivation and perspective on the exercise control over the manager. This role of manager. According to this theory theory is not seen as appropriate for the organization's interests and manager Albania, especially for the WS sector as match , and manager can be trusted decentralization is not yet consolidated, management giving more freedom to act. WS companies are inefficient, company This paper analyzed the application of the managers are often selected based on principles of corporate governance in the political preference and as a result their WS services. In three principles analyzed supervision is still necessary. in detail conclude that although there are Based on the above problems, the most regulations and institutional structures, suitable theory for Albania is the theory of they are partially implemented. agency by which the function of the board Specifically, under the principle of of directors should be monitoring the "Protection and facilitating exercise of manager to ensure that the interests of shareholders", even though there is an owners and directors in this context are institutional structure, it is presented as accountable to owners and form the link very complex considering that between the owners and the company. decentralization has just been committed Finally, the division of ownership from in Albania and in this regard LGUs have control, reduces political control and little experience in practicing such increases transparency. corporate watchdog role. Under the principle of "Strategic 5. Conclusions and Recommendations Management, Effective Monitoring and In this paper was presented corporate Accountability of Board to the company's governance principles and their ďŽĂƌĚĂŶĚƐŚĂƌĞŚŽůĚĞƌƐ͟ůĂĐŬŽĨďƵƐŝŶĞƐƐ application in the Water Supplu ans plan development in the majority of WS Seweage Sector in Albania. Although companies, as well as lack of proper there is no specific legal framework for information, as the elected members of CG, most of the principles apply to laws governments local councils as well as and regulations made for the sector. supervising the water utilities, complexity There are two theories of corporate and responsibility associated with serious governance in the public sector, namely: water sector. agency theory and custody theory. This paper examined what is the most Agency theory focuses on the relationship appropriate model for corporate between principal and agent where the governance in Albania in the WS based on principal actor delegates work to another the theories and analysis of the problems actor who is agent. In a company where of the sector. The conclusion is that the the division of ownership and control most appropriate theory for Albania's appears an agency relationship is theory of agency by which the function of established. Custody theory is similar to the board of directors should be: PUBLIC AUDIT 243

PUBLIC AUDIT An adequate model of corporate governance in the water supply and sewerage in Albania monitoring the manager to ensure the Eisenhardt, K., M. 1989. Agency Theory: interests of owners and directors in this An Assessment And Review. Academy of context are accountable to owners and Management. The Academy of compose the link between owners and Management Review, 14(1): 57-75. Company. Finkelstein, S. 1992. Power in Top Bibliography Management Teams: Dimensions, Aguilera, R., V. 2005. Corporate Measurem Validation. Academy of Governance and Director Accountability: Management Journal, 35(3): 505-538. an Institutional Comparative Perspective. British Journal Hansson, L., & Collin, S.-O. 1992. of Management, 16(s1): S39-S53. Kommunalt bolag? : en studie av för- och nackdelar med bolagisering av Anderson, D., W., Melanson, S., J., & kommunalteknisk verksamhet. Stockholm Maly, J. 2007. The Evolution of Corporate Svenska kommunförbundet; Kommentus Governance: power redistribution brings [distributör]. boards to life. Corporate Governance, 15(5): Hillman, A., J., & Dalziel, T. 2003. Boards 780-797. of directors and firm performance: Integrating agency and resource Child, J. 2005. Organization : dependence perspectives. Academy of contemporary principles and practice. Management. The Academy of Oxford: Blackwell. Management Review, 28(3): 383-396.

Davies, J., H. , Schoorman, F. D., & Huse, M. 2007. Boards, governance and Donaldson, L. 1997. Toward a value creation : the human side of Stewardship Theory of corporate governance. Cambridge: Management. Academy of Management Cambridge University Press. Review, 22(1): 20-47. Donaldson, L. 1990. The Ethereal Hand: Muth, M., & Donaldson, L. 1998. Organizational Economics and Stewardship Theory and Board Structure: Management Theory. a contingency approach. Corporate Academy of Management Review, 15(3): Governance: An International Review, 369-381. 6(1): 5-28.

Donaldson, L., & Davies, J. H. 1991. Shleifer, A., & Vishny, R. W. 1997. A Stewardship Theory or Agency Theory: Survey of Corporate Governance. Journal CEO Governance and Shareholder of Finance, 52(2): 737-783. returns. Australian Journal of Management16(1): 4965. Thynne, I. 1994. The Incorporated Company as an instrument of

244 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Evis Gjebrea, PhD Candidate. Dr.Ermela Kripa Government: A quest for a Comparative Albanian Law on Comercoal Companies Understanding. Governance, 7(1): 59-82. ŶŽ͘ϵϵϬϭĚĂƚģϭϰ͘ϰ͘ϮϬϬϴ͞&ŽƌƚƌĂĚĞƌƐĂŶĚ ƚƌĂĚŝŶŐĐŽŵƉĂŶŝĞƐ͟ Tosi, H., L., Brownlee, A., L., Silva, P., & Katz, J., P. 2003. An Empirical Exploration Translated by : Albana Gjinopulli of Decision-making Under Agency Head of Training and Certification Unit, Controls and Stewardship Structure. The ALSAI Journal of Management Studies, 40(8): 2053-2071. Evis Gjebrea, PhD. cand.

Faculty of Economy- Europian Wettenhall, R. 1998. The rising popularity University of Tirana of the government-owned company in E mail: [email protected] Australia: problems and issues. Public Administration and Development, 18(3): Dr. Ermela Kripa , 243-255. Faculty of Economy- Europian University of Tirana OECD Principles of Corporate E mail: [email protected] Governance, marre nga Prof.Ass.Dr. Leontiev Çuçi http://www.oecd.org/corporate/ca/corpo rategovernanceprinciples/31557724.pdf ZĞĐƚŽƌ͞<ƌŝƐƚĂů͟hŶŝǀĞƌƐŝƚLJ͟

PUBLIC AUDIT 245

PUBLIC AUDIT An adequate model of corporate governance in the water supply and sewerage in Albania

246 Nr.7, january - April 2014

REMUNERATION OF NON- PECUNIARY DAMAGE IN THE LAW ͞KDWh>^KZz/E^hZE/E dZE^WKZd^dKZ͟

͘͘͞ EŽŶ-pecuniary damage or moral damage represents damages without economic content, result of damage or violation of personal non-ƉƌŽƉĞƌƚLJƌŝŐŚƚƐ͙͘͟

By: Adv. Silvana Bello damage, to a mixed system to repair this damage.

Judicial practice in the case of non- INTRODUCTION pecuniary damage is developed in a The study is focused only on the differentiated way, giving judicial problems arising from the decisions for the same insurance case, implementation of compulsory and the difference in indemnity was in a insurance law for compensation of non- 1:10 ratio, maybe even more. pecuniary damage as a result of road accidents. Non-pecuniary damage or Lack of a proper study, regarding non- moral damage represents damages pecuniary damage, to identify specific without economic content, result of objective criteria, which would allow damage or violation of personal non- balanced assessment of non-pecuniary property rights. According to the Law damage, taking into consideration on Compulsory in the following study transparency, flexibility, speed, will use the term "non-pecuniary predictability and fairness of the damage". evaluation process and compensation for such damage has prevented an Judicial practice, after 1992 in objective assessment of the damage. connection with civil liability for non- Key words: compulsory insurance, pecuniary (moral) damage has indemnity, pecuniary damage, non- undergone major changes, starting with pecuniary damage, biological damage, avoidance or non-payment, for moral damage, existential damage, unreasonable reasons of financial judicial practice, civil liability. compensation to non-pecuniary

PUBLIC AUDIT 247

PUBLIC AUDIT Remuneration of non-pecuniary ĚĂŵĂŐĞŝŶƚŚĞůĂǁ͞ĐŽŵƉƵůƐŽƌLJŝŶƐƵƌĂŶĐĞŝŶƚƌĂŶƐƉŽƌƚƐĞĐƚŽƌ͟ AIM of motor vehicle holders for third party The aim of this study is to analyze the liability " This law provided for problems due to application of law compensation of damages, without no.10076 dated 02.29.2009 "On specifying what type of damage. In compulsory insurance in the transport most cases, insurance companies only sector" no.10455 amended law dated treat and assess pecuniary damage, but 21.07.2011, related to non-pecuniary with awareness and informing the damage, in order to results and public, the injured parties were directed recommendations can be adapted in to courts to reward pecuniary and non- practice, to assess remuneration of pecuniary damage, which, in most non-pecuniary damage, occurred by the cases, were reluctant to recognize the injured and victims of road accidents. non-pecuniary damage.

STATISTICS APPLICATION OF NON-PECUNIARY Albania, a small country of about 3 DAMAGE million people and over 300,000 motor One of the basic principles of vehicles, is confronted with a high coexistence of the human society is the number of automobile accidents as a prohibition to cause harm to the others result of a variety of causes such as lack (alterum non laedre or neminem of infrastructure, road signs, education laedere). Its application finds general of vehicle drivers, driving vehicles on settings in the Civil Code and in effect of alcoholics, etc., as well as the particular in extra provisions on civil effects caused by them. According to liability as provided in Section 608 of the Institute of Statistics of the Republic and following. Based on this liability, of Albania, only for the period 2003 - known as "aquiline liability" (lex de 2010 results that from automobile damno Aquila), anyone who violates accidents 7,521 people lost their lives the legitimate rights and interests of ĂŶĚϭϯ͕ϯϭϴǁŽƵŶĚĞĚ;ǁŚŝůĞŝƚ͛ƐƚŚŽƵŐŚƚ another, is obliged to indemnify it. that the 2010-2013 statistics are even Through remuneration, intended full more alarming). Increasing off non- restoration of the damaged (restitution pecuniary damage suffered by the in integrum) in the previous state victims of road accidents is undoubtedly (status quo ante), in which it was found, high and virtually impossible to if there would not have occurred any objectively assess financially. For this damage. Due to spirit of the this law reason it is difficult to ask victims to was designed the compulsory determine voluntarily the limit off the insurance for third party liability law but damage incurred. in reality this legislation recognized and compensated only pecuniary damage LAW from 1992 till 2007. The law "On Compulsory insurance in the transport sector" no. 10076 dated For the first time non-pecuniary 12.02.2009 has followed the law damage was known to damaged no.7641 dated 01.12.1992 "On approval persons by Decision no. 12 dated of changes no. 295 Decree dated 13.09.2007 of United Chambers of the 15.09.1992" On compulsory insurance Supreme Court, which ultimately solved

248 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Adv. Silvana Bello the "uncertainty", recognizing the Existential damage is infringement of injured person, but also other persons, personality rights, which undermines such as pecuniary remuneration for the objective and the life of every man, both pecuniary and non-pecuniary as his quality of life as well as personal damage as a result of road accidents. and family relationships. United Chambers of the Supreme Court unified, finally, judicial practice for the These elements of non-pecuniary treatment of non-pecuniary and damage are defined in Section 28, pecuniary damage caused by road "Methodology for calculating the non- accidents, according to the Civil Code of pecuniary damage." Article 29 of this the Republic of Albania, approved by Regulation has determined the division Law no 7850 dated 29.07.1994. of biological damage by group age of persons injured by giving priority to the Law "On Compulsory Insurance in the damage suffered by the youngest, ages Transport Sector" no.10076 dated up to age 20 years where maximum of 12.02.2009 has provided for the first biological damage for health damage time, clearly, remuneration for over the range of 30% varies from pecuniary and non-pecuniary damage. 90,000 ALL - 100,000 ALL. In support of this law, the Financial Supervisory Authority has approved the Moral damages ranging from 100,000 Regulation "On the treatment of ALL for each 10% degree of disability, damages covered by compulsory and whether the person is totally insurance contracts in the transport incapable, therefore k = 100%, this sector" no.53 dated 25.06.2009, as value is ½ - 2 times the biological amended by Decision No. 168 dated damage related to the age. Likewise 13.12.2011. existential damage value that benefits the injured person, with the coefficient Some problems concerning the of loss of ability to work, Khap = 100%, calculation of non-pecuniary damage calculated from ½ -2 / 3 times the biological damage related to the age. FSA Regulation "For the treatment of damages covered by compulsory Regulation of the FSA, by which is insurance contracts in the transport determined the calculation of pecuniary sector" defined and determined and non-pecuniary damage, has not biological, moral and existential been cleared, in terms of calculating damage. and determining the income calculation Biological damage essentially formula of non-pecuniary damage. (the constitutes in violation of good health, formula of calculating the biological physical integrity and / or human damage as a basis of calculating the psychic and has a substantial impact on moral and existential damage is related daily activities. directly on the income). The Moral damage is a manifestation of implementation of this formula, raised inner spiritual unease in the human several questions, the answers to which condition, individual spiritual pain and will eventually clarify the practical suffering of the injured family. implementation issues of non-pecuniary

PUBLIC AUDIT 249

PUBLIC AUDIT Remuneration of non-pecuniary ĚĂŵĂŐĞŝŶƚŚĞůĂǁ͞ĐŽŵƉƵůƐŽƌLJŝŶƐƵƌĂŶĐĞŝŶƚƌĂŶƐƉŽƌƚƐĞĐƚŽƌ͟ damage assessment by insurers and objective methodology for assessment courts. of non-pecuniary damage, in Given the principle of compensation, accordance with the legislation in force. which aims to return the party to its former condition before the accident Bibliography (restitutio in integrum), we can draw 1. "Guidelines for Compensation of the following conclusions: moral damages" author Mihai Sorin Greceanu & Necrelescu. 1. The formula of calculating non- 2. Law Nr.10076 dated 12.02.2009 "On pecuniary damage (damage biological) Compulsory Insurance in the Transport should be taken as income due to the Sector" Amended law Nr.10455 dated average net wage in scale economy / 21.07.2011. country at the time of the accident. 3. The Law "On approval of amendments to Decree Nr.295 date 2. The formula of calculating non- 15.09.1992" On compulsory insurance pecuniary damage should consider the of motor vehicle holders for liability to relationship of persons affected with third parties " the victim, and then the remuneration 4. The Civil Code of the Republic of of non-pecuniary damage must be Albania different if the injured person is a 5. Decision Colleges Unifying States minor, adult, parent or child of the Supreme Court No.13 dated victim, sister, brother or husband / 13.09.2007. wife. 6. Regulation No. 53 of FSA. 53 datw 3. Total value of damage as pecuniary amended by Decision No. 168 and non-pecuniary damage (damage 25/06/2014 dated 13/12/2011. biological, moral and existential) should not exceed the limit of liability of the Translated by : Ina SOKOLI, Auditor insurer under the law in force at the Audit Department of Investments and time of the accident. Foreign Financed Projects and Environmental Protection RECOMMENDATIONS Performing a proper study to Adv. Silvana Bello implement the above-mentioned conclusions and finding a fair and

250 Nr.7, january - April 2014

THE INITIATE AUDIT OF LEGITIMATE INDICATIONS AND THE LEGALLY RECOGNITION AND RETENTION LIMITS AUTHORIZED DISCRETION.

Albanian SAI has the legitimate right to permanent monitoring of programmed activity of every state institution or public administration and also his role initiator becomes spontaneous when it considers that the encroachment risk of public interest or any other statutorily administer right in the name of public is evident

By: Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ, AL-SAI activity would fail the initiative, the verification and the controller work, as a consequence would entail the audit conclusions invalidity. This side of the Albanian SAI has the legitimate right to coin makes him consider this evident permanent monitoring of programmed risk as the next discovery in many activity of every state institution or processes. Each of us should be aware public administration and also his role that: We face discretionary acts in initiator becomes spontaneous when it public administration activity in all law considers that the encroachment risk of systems of different countries. Even in public interest or any other statutorily our society they are no longer administer right in the name of public is considered unknown. Rather, there is a evident growing opinion that such powers are necessary to achieve a fair social order According to the motto: -Your and to make the legal right a positive experience, a success or failure !- ŝƚ͛Ɛ ƌĞĂůŝƚLJ͘KĨĐŽƵƌƐĞƚŚŝƐĚŽĞƐŶ͛ƚŵĞĂŶƚŚĂƚ worth mentioning the obligated it should be given unlimited and recognition of the government unnecessary discretion to the public frameworks ,especially the one with administration, or that the discretionary nature, because any legal administrative bodies must be free framework displacement of the auditor from all restrictions during the exercise

PUBLIC AUDIT 251

PUBLIC AUDIT The initiate audit of legitimate indications and the legally recognition and retention limits authorized discretion

ŽĨ ĚŝƐĐƌĞƚŝŽŶ͘ ŝƐĐƌĞƚŝŽŶ ĚŽĞƐŶ͛ƚ ŵĞĂŶ administrative authority make arbitrariness. something that clearly is authorized to Discretion ,or when we say that the act do under the law authorizing basis, of discretion should be within discretion surpassing external constraints of the administrative authorities ,this provided by law, as may be for examle: means that the right or the actions the case of imposing a fine by the must be conducted pursuant to the competent administrative body beyond rules of reason and justice, not the limit set by law. But such obvious according to the private opinion. So, excesses are not so frequent in the right, the action or the discretionary administrative activity. Normally, the act must not be arbitrary, vague and excess of discretion is not encountered imaginary, but legal, regular and in such simple forms ,as such as making exercised within the limit in which the a decision within the law never tackle body must limit itself to realize a lawful etc. Thus, for example, the decision of a purpose. city authority to hire, an employee The law does not allow unlimited employed as a guard and pay for it, discretion accorded to the reveal the owners of vehicles in a public administrative. According to the article parking lot, can be considered as 7 of the Administrative Procedure Code exceeding the authority's discretion ͞ŝƐĐƌĞƚŝŽŶary power of public administrative traffic area, while road administration means the right of the code does not give any authority public administration to conduct public entitled to do so by creating such authority to carry out a lawful purpose parking; or example, appointment to a even without the expressed law particular task to a civil service authorization. This means the right employee and his conducting further granted to administrative bodies, which payment of funds allocated for this during their activity and in the purpose, in a time chart of the multitude problems they may institution does not provide such a considered , have the opportunity to place. examine within the scope of the law, Another form of overpass is the lack in despite the law cannot be expressed in the practicing of discretion. An concrete terms, to resolve various administrative authority can fail in issues and to issue discrete nature. This practicing his discretion because of important principle that characterizes apathy, indolence or indifference; the state administration, gives more because he thinks he has any obligation agility and flexibility to the to practice that duty or because he administrative activity to function wrongly consider himself limited from normally within the spirit of the another law or normative act. The Constitution and the law. Overcoming failure or mistake in practicing of discretion may encounter in its most discretion may be a result of legislation obvious, when the administrative misunderstanding which gives authority does something that is clearly discretion to administrative body. unauthorized The appropriate administrative Overcoming discretion may be found in authority can think that he has any its most obvious when the discretion in concrete cases meanwhile

252 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ law does not deny this right. So even if binding, or recommendations about the the administrative authority thinks he is form that should be an administrative lawfully limited to do something, contract. The only requirement is that meanwhile he is within his discretion, in in cases of Failure to the law of any this case his passivity is illegal because other form of contract, then it is the administrative office should understandable that the form should be investigate the case in his free written. In case that an administrative discretion. contract interferes with the rights of dŚƌŽƵŐŚ ĚŝƐĐƌĞƚŝŽŶ͛Ɛ ĂďƵƐĞƐ ƚŚĞ ƉƵďůŝĐ third parties, then the adoption of these administration office commits an parties should definitely be written. illegality with tendentious non- Also, permission, consent or approval of observance of internal legal constraints, the higher administrative authority given for discretion practicing. should be taken to a contract, in the dŚĞĚŝƐĐƌĞƚŝŽŶ͛ƐĂďƵƐĞĐĂŶďĞŽďũĞĐƚŝǀĞ event that a license, such consent or or subjective. An objective abuse is approval may have been necessary, if result of non-observance or the authority would issue an constitutional principles and other administrative act rather to make a normative acts violation, as per contract. example equality, reasonability, Freedom that enjoy parties in a private impartiality ect. A subjective abuse is contract in respect of the contents of a result of practicing the discretion for a contract is not valid for parties to ǁƌŽŶŐƉƵƌƉŽƐĞŽƌǁŚĞŶŝƚ͛ƐŶŽƚũƵƐƚŝĨŝĞĚ administrative contracts. This limitation in the judgments he is build. is conditioned by the fact that there is a The administrative act is the clearest risk of commercialization of way of jurisdiction practicing and his administrative services, in the event functions from public administrative that the parties to an administrative office but is not the only one. The public contract, will be given the same administration expresses jurisdiction freedom that the parties to a private also through another administrative act contract. which is administrative contract. The legal requirement in administrative Contracts in which administration can contracts oblige the body not to be represented as pair can be private or overstate its powers and do things public. which is not authorized to do. An administrative contract announces, Therefore, like all other acts of revokes or modifies a legal relationship administration, an administrative in the sphere of public law and private contract certainly should rely on the law contract does the same thing, but in the and should not be inconsistent with any sphere of private law. For this reason, in provision of it. Lawful cause on which case that a legal relationship is found, the obligation between the parties to modified or revoked by a contract, but the administrative contract constitutes, that is included in public law, then it will as in private law contracts, is one of the be considered as administrative or main conditions for the conclusion and public contract. validity of the contract. Administrative Procedure Code does It is not necessary that the power to not provide any general requirement contract should expresslybe accorded

PUBLIC AUDIT 253

PUBLIC AUDIT The initiate audit of legitimate indications and the legally recognition and retention limits authorized discretion by law, but must have its foundations in violate the public interest of the third law. In this context, the law does not parties. In any other case, any type of mean only basic law, but generally waiver will be considered invalid. means administrative law and common The Administrative authority, is given law, as well as general principles of law. the final force and unilaterally to break It is not necessary that a law expressly a contract if such a breach is necessary prohibit a contract, but enough that to prevent or eliminate a serious such a ban comes from the purpose and detriment to the welfare of the general meaning of such a law. public interest. This power of the It is not necessary the existence of a administration to undermine contract if the law requires the administrative contracts in the public fulfillment of a task through a written interest is clearly and explicitly direction or order of the administrative recognized by our legislation. authority, or through an administrative The administrative contract, like the act. For example, the appointment of a administrative act, may be valid, civil servant or the employment of a invalidand cancellable. A contract is person in the defense services, or the effective such as a depreciable imposition of duties can only be made administrative act, until it is canceled by through an administrative act and not legal requirements. A contract will be through a contract. This is the concept considered invalid as an absolutely that is due to administrative contracts. ŶƵůůĂĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝǀĞĂĐƚ͕ƐŽŝƐŝŶǀĂůŝĚ͞Ăď So,administrative contracts are not ŝŶŝƚŝŽ͟ǀŽŝĚĂŶĚŚĂƐŶŽůĞŐĂůĞĨĨĞĐƚ͘ necessarilyonly those that were cited An administrative contract is invalid, as above which are expressly provided in it would be a private contract void the Code of Administrative Procedure, under the civil law,such as: if one of the as the needs of society can bring in the parties in the contract is not competent future other types of contracts, which is because the fledgling or mental impossible to be all provided by law.We disability; If a party holds mental must understand that an administrative reservation or serious lack, or holding body will contract another entity of the something secret about the intention; right to an administrative contract, in when the expression of desire on the those cases that the law recognizes part is fake or if he does not make a such a form and when it is excessive or serious expression of desire; when is a impossible to issue an administrative violation of the required form of law; if act to regulate this relationship. it is incompatible with the rules of Requirements of the law should be morality; when aiming a help or applied in all administrative contracts. animpossibleservice, according to an The requirement of legality can be objective standard applied at the time mitigated only when and to the extent of making the contract, which no one that an individual is entitled to waive can physically or legallylead to the end; his rights. Waiver of rights may be when it is made a mistake about the permissible only if it is established a facts contractis based on; or when one legal right to the assistance of an party rejects the contract, after individual, available exclusively to him approval is achieved on the basis of and when the resignation does not error or faulty communication, or

254 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ deliberate deception or threat, or is contracts in private law will be applied made by a representative who has not in administrative law. Thus, the rules the proper authority to act, etc. , etc.. provided in the Civil Code governing the Partial nullification of a contract could conditions of the contract and affecting make it completely worthless, if the the principles of equality and equity, contract can not be done without the placing restrictions on the invalid part. While invalid contractscan responsibilities of the parties, not take effect, neither the parties nor opportunities to withdraw from the anyone else can not rely on them. contract, contractual freedom, the However, if under the terms of an powers of the organs deviations court, invalid contract, one party has etc., are also applicable in reviewing the performed its part of the contract, it is validity of administrative contracts. entitled to compensation for the damage that may be caused. Well, the same rules that operate on Bibliography the invalidity of an administrative act Code of Administrative Procedures shall apply to administrative contracts, Commentary of the Code of because it can not be held different Administrative Procedure positions for them, because as an administrative act, as well as Translated by : Marvin Karalli, Auditor administrative contracts are subject to Audit Department of State Budget the study of the theory of Revenues administrative law and both made subject to judicial review in the Prof.Assoc.Dr. Helga VUKAJ, AL-SAI administrative sections in case of invalidation. Also, almost the same rules that operate in determining the invalidity of

PUBLIC AUDIT 255

PUBLIC AUDIT The initiate audit of legitimate indications and the legally recognition and retention limits authorized discretion

256 Nr.7, january - April 2014

THE IMPORTANCE OF THE RIGOROUS IMPLEMENTATION OF INTOSAI STANDARDS

".. Including ISSAIs s implementation as a separate objective in strategic plan SAI can help staff commitment of the institution and to mobilize adequate resources to support the implementation of ISSAI .."

By: Fatos Çoçoli, External Expert, ALSAI International Standards (ISSAI) for Supreme Audit Institutions (SAI) at the Congress INCOSAI XX of INTOSAI in Johannesburg, South Africa in 2010, has Abstract given SAI's member of INTOSAI an updated framework of standards, International Organization of Supreme guidelines and international best Audit Institutions (INTOSAI), the practices for external audit of the public organization representing the entire sector. community of public external audit, since it was founded in 1953, has Key words: public external audit, the developed and improved the supreme Supreme Audit Institutions (SAI), the audit of public sector worldwide. She International Organization of Supreme has performed this role through the Audit Institutions (INTOSAI), ISSAI creation and continuous improvement standards, international best practices, of basic guidelines and audit rules, so congresses INCOSAI, quality in the his standards. audit, the SAI's independence, Standards, guidelines and best practices international cooperation. of INTOSAI have been developed under the auspices of three permanent Introduction committees of INTOSAI: Professional Standards Commission (PSC), the Secretary-General of the United Knowledge Exchange Commission (KSC) Nations, Ban Ki-moon has praised the and the Capacity Building Committee role of ISSAI standards in his preface for (CBC). Adopting a comprehensive set of Memorial publication on the occasion

PUBLIC AUDIT 257

PUBLIC AUDIT The importance of the rigorous implementation of INTOSAI standards of the 250th anniversary of the Austrian INTOSAI during Congress INCOSAI XXI in Court of Audit, stating that "the United Beijing in October 2013, which states Nations and external auditors of that: "Although it is relatively easy for government, based on their ISSAI INTOSAI to monitor developments in standards, share a commitment to key global, INTOSAI should make it ensure good governance and to possible to influence these advance the international development developments, engaging forums agenda. We are natural partners, and I identified as important, in the direction welcome our long cooperation with the of global trends. We have the International Organization Supreme opportunity to consolidate our existing Audit Institutions (INTOSAI), in networks, which have historically particular in organizing a number of proven to be highly valuable in the usefull seminars"1 management of global trends. In this ISSAI standards are of considerable context, I am referring to those bodies value to SAI member and provide a as the International Federation of common frame of reference for the Accountants, Institute of Internal external audit of the public sector. In Auditors, organizations of the United 2010, INTOSAI identified the Nations (UN), the Organization for implementation of the International Economic Cooperation and Standards of Supreme Audit Institutions Development and our main donors, (SAI) as a key strategic priority for the with whom we have already established coming years. In accordance with the a level high credibility and authority in Lima and Mexico Declarations and matters of ISSAI standard setting, as recognizing SAI independent of each well as the implementation of these member of INTOSAI, to determine its standards framework ".2 approach in accordance with national But current President of INTOSAI and legislation, through Johannesburg simultaneously General Auditor of Agreements, INCOSAI XX urged the SAI China, Liu Jayi, said in Beijing Congress Member States of INTOSAI use to ISSAI that "In facing financial deficits and standards as a common frame of public debt crises, SAI, oriented by their reference. In addition, SAI was ISSAI standards, can focus on general encouraged to apply ISSAIs in factors affecting systemic or those accordance with their mandate and strongly in policy implementation and national legislation, and to measure long-term financial sustainability, their performance and audit guidelines, contribute to the creation of sound using ISSAI standards. public finances and monetary policy ". At the same time, ISSAI standards have and a added value international ISSAI framework: dimension, pronounced Mr. Terence Nombembe, President of the SAI of ISSAIs frame is made of standards and South Africa and former President of guidelines adopted by the INCOSAI

1 Austrian Court of Audit, commemorative publication "ACA in its 250th anniversary," p. 2 Journal of Public External Audit "INTOSAI 4-5, 2011 Journal" Special Edition, January 2014, p. 8.

258 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Fatos Çoçoli congresses. ISSAIs forms a four level hierarchy. It is important to note that the full implementation of ISSAI requires the Level 1 - Founding Principles involvement of the management of SAI (Declaration of Lima, ISSAI 1) higher levels. When considering the Lima Declaration calls for the application of ISSAIs, SAI management establishment of effective Supreme should reflect within the organization Audit Institutions and provides and adjust the timeline, as well as the guidance on audit rules. level of ambition for the current Level 2 - Prerequisites for the situation and available resources. The Functioning of Supreme Audit scope and nature of enforcement ISSAI Institutions (ISSAI 10-99) States may differ from SAI to SAI, Prerequisites include INTOSAI depending on the mandate of the statements for the necessary organization, legal environment, as well preconditions for the proper as internal guidelines and SAI audit functioning and professional behavior tools. For example, the implementation ISSAI States. These include the process will vary, depending on principles and guidelines for whether SAI is working with financial independence, transparency, audit, compliance or performance, or a accountability, SAI's ethics and quality type of audit for the first time applied in control. accordance with ISSAI. Thus, SAI is Level 3 - Fundamental Principles of successfully implementing ISSAIs to Auditing (ISSAI 100-999) 3000 and 3100 for Performance Audit, Fundamental Principles of Auditing starting from October 2012, when express the essence of the external founded the Department of audit of the public sector. They contain Performance. During more than a year common declarations INTOSAI and a half, the number and quality of members to professional principles of performance audits in our SAI is effective and independent audit of increased significantly, with full public sector entities. implementation of the orientations of Level 4 - Audit Guidelines (ISSAI 1000- these two standards ISSAI and the 5999) translation and adaptation in English of Audit Guidelines translate basic Guidelines Performance audit, prepared principles of audit in more specific by the Professional Standards instructions, detailed and operational, Commission (PSC). that can be used in the daily work of auditors in performing audit tasks. The What ISSAI provide? purpose of the guidelines is to provide a basis for standards and manuals for The Quality public sector audit, which can be Conduct audits in accordance with implemented by SAI member of internationally accepted ISSAI INTOSAI. Each guide has a specific standards, will provide a certain level of purpose and can fit the application in quality and consistency in audits. All SAI full or in part, reflecting the individual try to gain the trust of citizens and circumstances of each SAI's jurisdiction. other activists (Parliament, civil society,

PUBLIC AUDIT 259

PUBLIC AUDIT The importance of the rigorous implementation of INTOSAI standards etc..). The application of internationally ISSAI standards globally accepted also accepted standards in audits is an provide a common language between important step towards gaining this the auditors of public and private sector trust. A high standard of quality would in similar areas of responsibility. reduce the risk of auditors. Reliability of Application of globally accepted all supreme audit organizations built on standards will strengthen the auditing the quality of their audits reached. profession in general. Using standard internationally accepted Experience of implementing ISSAI in simplifies the comparison between SAI's Albania has shown that SAI and its initiatives for providing feedback to auditors have actually earned more in colleagues (peer review), and exchange their audit work. Auditors theirself have of experiences other audit. Using increased their knowledge of audit and similar methods can inspire audit SAI its forms, through the recognition of for continuous improvement. ISSAI standards, have gained new job skills, safety and confidence in their 2. Reliability forces. Justification of their findings and The use of globally accepted ISSAI recommendations has increased, as standards will strengthen the credibility well as evaluation by the Assembly and of the SAI as well as its auditors. Foreign the public. activists (parliament, government, civil society, etc..) Will win a growing What should consider a SAI when confidence in the work of auditors, if implementing ISSAI-s? they use the globally accepted standards. Results and conclusions of It is important to understand the the audit, conducted in accordance with challenges a SAI faced when standards ISSAI can withstand any implementing ISSAIs. These challenges external scrutiny. vary depending on the level of Transparency achieved using these development of the SAI, the context in ISSAI standards, very popular from the which it operates, legal requirements, audited organizations and other available resources, including interested parties, also leads to personnel, technical resources and increased reliability of audit results. funding, as well as the institution's strategic ambitions. Among the main 3. Professionalism challenges we list: Standards form the basis for the professionalism of auditors and audit Change in management organizations, providing a streamlined Implementation of ISSAI's is a long term process for audit work. Common commitment and management needs standards can improve opportunities to define a vision of what should be for exchange views and professional achieved, to set targets for their experiences, passing national and implementation and to ensure the sectoral boundaries. Joint training commitment within the organization activities and exchange of experiences and among key stakeholders. would be easier if auditors apply the Implementation of globally accepted same set of professional standards. standards may require a risk-based

260 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Fatos Çoçoli approach, which can lead to changes in process that is integrated and work methods and processes, such as coordinated with other development changing requirements concerning activities, and to monitor progress. control and quality assurance, obtaining audit evidence the use of sampling SAI in its strategic plan 2013-2017 has techniques, etc. These changes can as a sub-target full implementation of affect organizational structure, conduct the Initiative "3i" in the context of the and management of the organization. objective of increasing the capacity As a result, capacity building and audit institution, implement set of tools learning at work, will be required for all called "iCATS". Implementation of the levels of staff and management. respective ISSAI is implicit and explicit in emphasizing the strategic objective of During the last two years (2012-2013), increasing the number and quality of ALSAI has changed the style of work performance audits, as well as the audit and management, based entirely on of information technology, along with ISSAI standards. Based on these the consolidation of financial and standards, the institution has been compliance audit. determined entirely new and Interior and exterior conditions transparent recruitment of experienced staff, training more effective and Regardless of whether one SAI decides intensive staff time and organizational to implement ISSAIs in financial structure has changed, making it more compliance or performance audit, flexible and beneficial to body audit. organizations should consider as its Implementation of the initiative "3i" of internal conditions, as well as external IDI in ALSAI has found echo in full, after ones. The importance of conditions can the institution has set up a working vary depending on the scope of the group composed of trained auditors audit where ISSAIs are being who initially worked under the guidance implemented. However, accounting and advice of SIGMA experts. systems and financial management, access to necessary information, The commitment of senior staff relations with Parliament and other Like all other processes of change stakeholders, as well as audit culture in within an organization, implementation the country and acceptability and of ISSAI States needs the full support applicability of SAI recommendations and commitment of top management are very important for the successful of a SAI. Implementing ISSAI as a implementation of ISSAI. These separate objective in strategic plan SAI conditions may provide opportunities can help staff the commitment of the or restrictions that would affect the institution and to mobilize adequate implementation. If SAI is considering resources to support the the introduction of new audit tasks in implementation of ISSAI States. This accordance with ISSAI, it is important to objective in the strategic planning ensure that the SAI has sought legal process of a SAI will ensure that the mandate. implementation process gets the attention it deserves by management, a

PUBLIC AUDIT 261

PUBLIC AUDIT The importance of the rigorous implementation of INTOSAI standards ALSAI, pursuant to the and degrees, has conducted an recommendations of the EU progress intensive training process at work, reports, in close consultation and providing opportunities for career approval by DG-Budget and SIGMA, advancement for auditors motivated prepared in late 2012 and submitted to and talented, and has encouraged staff Parliament a new draft law, which certification by international included performance and technology certification structures for auditors and information audits, and was a clear the IDI. Existing staff is encouraged to reference INTOSAI standards. take other qualifications post-graduate, important for the respective audit work. Appropriate resources In support of the implementation of SAI are always dependent on the ISSAI, ALSAI has applied and won a availability of qualified and competent twinning EU project from IPA 2013 staff. The presence of competent worth 2.11 million euros for capacity auditors and managers become even building audit, which will begin more important, when introduced into implementation in 2014. the organization accepted auditing ISSAI standards globally and given new Bibliogaphy auditing assignments, which increase the requirements for the organization. 1. Addressing Dr. Josef Moser, Secretary To ensure that the SAI has the staff General of INTOSAI Symposium 21st UN needed, can be taken into account / INTOSAI "Effective practices of improvements in the recruitment cooperation between SAI's and citizens process and continuing professional to enhance public accountability", education. Another measure is Vienna, 13 to 15 July 2011. important to ensure a consistent 2. Mr. Word. Jacek Jezierski, Former implementation of ISSAI is the President of the NIK, Poland, in the 21 development of methods and forums th Symposium UN / INTOSAI "Effective for sharing experiences within the practices of cooperation between SAI's organization and learning from each and citizens to enhance public other. When planning the accountability", Vienna, 13 to 15 July implementation of ISSAI, SAI 2011. management should provide the 3. Commemorative edition of the necessary funds available. Any change Austrian SAI "250 years of the Austrian in an organization with the Court of Audit", 2011 implementation of ISSAI, may have 4. Johannesburg Agreements, INCOSAI initial economic implications. Funds XX, 2010. relating to expenses for training, 5. INCOSAI XXI Statement Beijing, recruitment, external support, October 2013 development of manuals and other 6. Journal of Public External Audit tools, and technical support. "INTOSAI Journal" Special Edition, SAI has given these requirements January 2014 during the last two years 2012-2013, 7. INTOSAI Development Strategy 2011- when he recruited about 9 percent of 2016, 2011 staff with post graduate qualifications

262 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Fatos Çoçoli

8. ALSAI Development Strategy 2013- 2017, July 2013. Fatos Çoçoli, External Expert, ALSAI

Translated by : Ina SOKOLI, Auditor Audit Department of Investments and Foreign Financed Projects and Environmental Protection

PUBLIC AUDIT 263

PUBLIC AUDIT The importance of the rigorous implementation of INTOSAI standards

264 Nr.7, january - April 2014

THE PYRAMID PRINCIPLE OF BARBARA MINTO, THE LOGIC OF THINKING AND WRITING

͙͗͞EŽǁĂĚĂLJƐ͕ĞǀĞƌLJŵŽĚĞƌŶƉĞƌĨŽƌŵĂŶĐĞĂƵĚŝƚŽƌŝƐƚƌĂŝŶĞĚƚŽůĞĂƌŶĂŶĚĂƉƉůLJƚŚŝƐ simple and elegant ŵĞƚŚŽĚ͙͟

By : Dr.Rinald Muça, ALSAI audience interest, success, audit report, vertical line, horizontal logic.

Abstract Some facts Let's start with some true facts about How can you win an audience within a our audience: short time? How can you create an intriguing story with a logical structure, 1. People are not interested to hear simple to understand and easy to things that they know; remember? If you need to convince 2. If what we say is interesting people others and the time available is limited ĨŽĐƵƐŽŶůLJŽŶƚŚŽƐĞǁŚŝĐŚƚŚĞLJĚŽŶ͛ƚ then how to successfully cope with this know; challenge? ϯ͘ /Ĩ ƚŚĞLJ ŚĞĂƌ ƐŽŵĞƚŚŝŶŐ ƚŚĞLJ ĚŽŶ͛ƚ The Pyramid Principle is the answer. know they have the attitude to ask Processed by Barbara Minto and questions. published by McKinsey, the Pyramid is a method to help researchers and Starting with a sentence that the consultants to structure their reports ĂƵĚŝĞŶĐĞ ĚŽĞƐŶ͛ƚ ŬŶŽǁ ŵĂŬĞƐ ƚŚĞŵ and recommendations. Nowadays, automatically ask questions like: Why? every modern performance auditor is How? Is it so? You can keep the trained to learn and apply this simple audience focused by generating an and elegant method. Let us briefly show answer to their question. It's exactly the below how it works. question-answer dialogue that guarantees the interest of the audience. Key words: audience, pyramid principle, Always keep in mind that any issues can

PUBLIC AUDIT 265

PUBLIC AUDIT The Pyramid Principle of Barbara Minto The logic of thinking and writing be interesting for the audience. It is and horizontal logic. The vertical line important that listeners / readers have represents the history course (the

sufficient information prior to question ʹ answer dialogue), while the discussion. So you have to enter e bit horizontal line represents the reasoning ŝŶƐŝĚĞ ƚŚĞŝƌ ͞ƐŬŝŶ͟ ƚŽ ŵĂŬĞ ƚŚĞ ƚŽƉŝĐ ǁĂLJ;ƚŚĞůŽŐŝĐĂůĂƌŐƵŵĞŶƚƐͿ͘>Ğƚ͛ƐƚĂŬĞĂ interesting ... what do they think about simple example. this? Which are their problems and Vertical line challenges? The question ʹ answer dialogue is the Once a question is raised the response vertical logic of the Pyramid. It is the generated by you may be same as we are reading a book or the unprecedented for the audience and newspaper, sentence after sentence. can bring other questions. Simply We start the main idea then we raise a continue with the dialogue (even question then we answer that question virtual), until you reach a stage where and so on. In the chart below it is shown there are no more logical questions a question ʹ answer dialogue through a (people always make questions but if hierarchical or vertical structure. they are not valuable - ignore them. Remember, the reader / listener will not Keep in mind that the audience will not always agree with your version of the always agree with you. story. But it is important that your Prepare in advance the story that you argument should be well structured and will present by structuring it from the should start only after formulating a hierarchical point of view. A story with a logical question on the issue. In a real clear hierarchic and logic line is more conversation you can interact with the simple to understand and remembered. audience and ask them to formulate the main question. Of course you should be The Pyramidal Principle is a hierarchic prepared for many other possible structure which relies on the vertical questions and you should own the case

266 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Dr.Rinald Muça, ALSAI to give the best answer possible. Situation Complication Horizontal logic Question Answer If we start a question ʹ answer dialogue our answer should be based on a series Starting with an illustration of the of statements. These statements can be situation will establish a certain time deductive or inductive. For example: and place for the listener. Preferably a time and place the listener can relate to.

Both ways of thinking are available and each one of them has its own The complication will illustrate a advantages and disadvantages. The problem, thus creating a relevant issue, most important thing is to have a a certain sense of urgency or compelling reason to listen or even act. Related to structure and a logic internal rule. this complication a question is posed. Remember that success lies in the There will also be the start of a details. To understand the pyramid question-answer dialogue. The question principle is one thing and to apply it is a will be the main lead for your story and whole challenge. the answer your main topic.

Introduction For example: It is difficult to start a question-answer The situation: ALSAI founded in 2012 dialogue from nothing. We should the Performance Audit Department present something to make sure the with the aim that apart for its listener is interested. Remember - ͞KŶůLJ traditional role by correcting the if it is of interest, people want to find violation in the public administration ŽƵƚ ǁŚĂƚ ƚŚĞLJ ĚŽŶ͛ƚ ŬŶŽǁ͘͟ dŚĂƚ ŝƐ after they had occurred, it would quiet normal since the listener or anticipate the possibility of occurrence reader only wants to find out what he of these violations and expand the ĚŽĞƐŶ͛ƚŬŶŽǁŝĨŝƚŝƐƌĞůĞǀĂŶƚƚŽŚŝŵ͘ focus on the results and processes The structure of the introductory flow performance and corrected them will be: through consultations.

PUBLIC AUDIT 267

PUBLIC AUDIT The Pyramid Principle of Barbara Minto The logic of thinking and writing

The problem: The auditors involved in Conclusion this department had not previously committed performance audits, did not Writing or telling a good story to your perceived this issue as a great challenge and did not fit with the leadership style. ĂƵĚŝĞŶĐĞ ŝƐŶ͛ƚ ũƵƐƚ ĂďŽƵƚ ƚŚĞ ƚŽƉŝĐ͘ Question: Is it time to change the Relating to the way people think, the leadership style? way the brain actually works, is a major Answer: Lest talk a little bit about the success factor. People will lose working culture in ALSAI. attention if a story is unstructured and that is actually what happens a lot. If In this example, the main idea of the you apply properly the Pyramidal history to be shown is "the working culture in ALSAI". The question-answer Principle the story you will tell will have dialogue has to rely on all kinds of coherence and consistency. questions that may arise in the ĂƵĚŝĞŶĐĞ͛Ɛ ŵŝŶĚƐ ůŝŬĞ͗ Η/Ɛ ƚŚĞƌĞ Ă Note working culture in ALSAI?", "What are Watch out for a possible naming the institutional values?", "Are they ambiguity between the Minto Pyramid ŝŵƉŽƐĞĚĞƋƵĂůůLJĨŽƌĂůů͍͟ĞƚĐ͕͘ĞƚĐ͘ Principle and the inverse pyramid structure of writing. In journalism, the Every question must be answered and will raise a next level of questions. At inverse pyramid structure of writing the end, there will be a conclusion. refers to reporting a news story from Altogether all questions and answer the most important material to the should be mutually exclusive and least important, separating the collectively exhaustive. The chart below statement of what happened from the shows the history line according the specific detail of how and why it Pyramidal Principle.

268 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Dr.Rinald Muça, ALSAI happened. This writing style contrast to Translated by: Redina Karapici, Auditor the chronological style of fiction, in Performance Audit Department which a story is told in the sequential order in which events occurred. The Dr.Rinald Muça, ALSAI main difference between the Minto Pyramid Principle and the inverse pyramid structure is that the former presents ideas and conclusions that rest on logical analysis and reasoning, whereas the latter is used to report facts in typical news

PUBLIC AUDIT 269

PUBLIC AUDIT The Pyramid Principle of Barbara Minto The logic of thinking and writing

270 Nr.7, january - April 2014

CLOSING THE ACCOUNTABILITY GAP: AUDIT AGENCIES AS PARTNERS AND ADVISORS OF PARLIAMENT IN THE OVERSIGHT OF THE BUDGET PROCESS

Constant experience shows us that every man invested with power Is apt to abuse ŝƚ͙ŝƚŝƐŶĞĐĞƐƐĂƌLJĨƌŽŵƚŚĞǀĞƌLJŶĂƚƵƌĞŽĨƚŚŝŶŐƐ that power should be a check to power. Charles De Montesquieu, Spirit of the Lows, 1784: XI, 4

By : Carlos Santiso ĚĞĞƉĞŶŝŶŐ ƚŚĞ ͞ĂĐĐŽƵŶƚĂďŝůŝƚLJ ŐĂƉ͟ ŝŶ the governance of the finance public. This gap is embedded in the broader political economy of the budget Introductions: Why does it matter? process, the governance of public spending, and the feebleness of budget Parliaments and audit agencies have a accountability institutions. critical and complementary role in the The link between parliaments and audit oversight of the budget process and in agencies occupies a critical juncture in enforcing government accountability. the relations between the executive Yet, the nexus between parliaments and legislative in the oversight of public and audit agencies is one of the spending. The role of parliaments in the weakest links in the accountability chain budget process has been imbued in of the budget process. There is an controversy, and a consensus has important gap between the potential gradually emerged that anchoring fiscal and actual effectiveness of this critical responsibility requires restraining the link in architecture of budget budgetary powers of parliaments (von institutions. Indeed this link is often not Hagen 1992; Santiso 2008; Stapenhurst as effective as it could and should be for 2008). Legislative budgeting is marked a variety of reasons, contributing to by an intractable collective action

PUBLIC AUDIT 271

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process dilemma, often referred to the transparency, efficiency, effectiveness ͞ĐŽŵŵŽŶ ƉŽŽů͟ ĐŚĂůůĞŶŐĞ͘ /ŶĚŝǀŝĚƵĂů and accountability of public parliamentarians tend to lack the administration. Their purpose is to incentives to internalize budget oversee the management of public contains, tempted to tax les and spend finances and hold government to more. Therefore, it is argued, more account for the resultants achieved and hierarchical budgetary process the manner in which it manages public dominated by the executive and recourses: through their compliance controlled by the ministries of finance audit, they certify the alignment of tends to be fiscally responsible. public spending; through their financial Nevertheless, executive budgetary audit, they certify the alignment of discretion of government also carries public spending with the budget risks and is not a guarantee against approved by parliament; through their irresponsibility or opacity. This performance audit, they assess value of realization has led to a regain of the money, efficiency effectiveness and interest in the role of parliament in economy- of public spending and more checking government. In recent broadly, the performance of decades, parliaments have sought to government in implementing public regain greater influence in the budget policies. process(Schick 2008; Wehner 2006) not Increasingly, audit agencies are moving so much to increase their budgetary from a focus on government power but rather to strengthen their compliance with financial legislation capacity to assume the budgetary and budget appropriations to an powers they have more effectively emphasis on values for money and (Santiso 2006, 2004). A more active role government performance in managing of parliaments in the budget process public resources and implementing has on increasing their oversight public policies. This shift entails moving capabilities of the budget and their from a oversight role to assuming more capacity to hold the government to advisory functions so as to recommend account for the quality of public practical improvements in the spending (downstream and ex post implementation of public policies. rather than upstream and ex ante). There is, indeed, an Similarly, as part of the global trend to ŝŵƉŽƌƚĂŶƚ͟ŝŵƉůĞŵĞŶƚĂƚŝŽŶ ŐĂƉ͟ strengthen accountability institutions in between public policies enacted by the budget process in the recent past, government and their effective there is a renewed interest in the implementation by the bureaucracy, contribution of audit agencies to which audit agencies can help bridge. improving government transparency This chapter assesses the linkages and performance (Noussi 2012, Santiso between parliaments and audit 2009). Audit agencies are the key actors agencies in the oversight of public in the architecture of budget oversight spending and enforcement of and, more fundamentally, in the system government accountability. It assesses of checks and balances in the the critical factors hindering or enabling management of public finances. They effectiveness of this linkage and are tasked with promoting greater analyses hoe this relation should work,

272 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso how it actually works (or does not) and framework guaranteeing the credibility how could be improved. The chapter and impartiality in the appointment of focuses on key processes as proxies to external auditors, security of tenure evaluate the quality of those linkages, and legal immunity in discharge of their in particular the discharge of duties as well as financial, managerial government and the follow ʹup of audit and administrative autonomy of audit findings. It argues that the audit agencies, including unrestricted access agencies are critical partners and to government information, and their advisors of parliaments in the oversight autonomy in reporting and publicizing of the budget and in holding audit results. government to account, but it shows However, the effectiveness of audit that the linkage between parliaments agencies ultimately depends on the and audit agencies are not as effective agility of their functional linkages with as they could be due to a combination the other components of the of technical capacity constraints and architectures of public financial political economy incentives. More managements. The literature on broadly, this chapter argues that the ͞ĚĞůĞŐĂƚĞ ĚĞŵŽĐƌĂĐLJ ;K͛ŽŶŶĞůů ϭϵϵϰͿ effectiveness of the system of check ĂŶĚ ͞ŚŽƌŝnjŽŶƚĂů ĂĐĐŽƵŶƚĂďŝůŝƚLJ͟ and balance in public budgeting is not ;K͛ŽŶŶĞůůϭϵϵϴ͕ϭϵϵϵͿĞŵƉŚĂƐŝnjĞƐƚŚĞ only rooted in the effectiveness of importance of the dynamic individual accountability institutions as independence between accountability such but also in the effectiveness of the institutions as part of the system of functional linkages among them. check and balances. As such, A critical link: How should it work? effectiveness of audit agencies is Good scrutiny makes for good contingent upon the effectiveness of is government. Robin Cook 2001 functional linkages with the other The political economy literature budgetary actors. provides useful insights to Relation with government: To be conceptualize the role and the effective, audit agencies need to functions of audit agencies and the develop efficient and constructive determinants of their relations with government ministries effectiveness(Santiso 2009) The that are responsible for responding to literature and practice of external audit findings and implementing auditing of public finances highlight to corrective measures. They also need to critical factor affecting the effectiveness ĐŽůůĂďŽƌĂƚĞ ǁŝƚŚ ƚŚĞ ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚ͛Ɛ of audit agencies: their degree of internal control and audit systems, so as independence and the intensity of their to be able to rely on them. accountability functions. The 1977 Lima Relation to the parliament: It requires principles and the 2007 Mexico fluid and effective relations with declaration underscore the importance parliaments and parliamentary of independence for audit agencies to committees, which are to follow up on effectively perform their oversight audit findings and hold government to responsibilities. This independence account. requires the existence of an appropriate Relation with the judiciary: It requires constitutional, statutory and legal effective linkage with the judiciary,

PUBLIC AUDIT 273

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process where applicable, to press criminal it is free from outside control, does not changes and impose sanctions. ĚĞƉĞŶĚ ŽŶ ĂŶŽƚŚĞƌ͛Ɛ ĂƵƚŚŽƌŝƚLJ͕ ĂŶĚ ŝƐ Relation with the civil society and other not influenced or affected by others. In integrity institutions: Experience has other words, an institution is shown the critical importance of the independent if it is free from control relation with integrity institutions such and influence of other institutions as a as anti-corruption and financial crime self-contained entity with its own commissions, civil society, the media capacity for action1. and, more broadly, citizens to publicize dŚĞĐŽŶĐĞƉƚŽĨ͞ĞŵďĞĚĚĞĚĂƵƚŽŶŽŵLJ͟ audit findings and to improve demand (evans1995) drown from the of transparency and accountability. institutional literature is useful to This web of relationship is nevertheless conceptualize the place of audit contingent upon the nature of the agencies in the architecture of the political regime (democratic or state. Undoubtedly, audit agencies autocratic), the nature of the political ƐŚŽƵůĚďĞĂƵƚŽŶŽŵŽƵƐĂƐ͞ŝŶĚĞƉĞŶĚĞŶƚ system (presidential ore parliamentary) ĨŝƐĐĂů ŝŶƐƚŝƚƵƚŝŽŶƐ͟ ;<ŽƉŝƐ ϮϬϭϭͿ͕ and the quality of democracy (liberal or revenue agencies (Taliercio 2004, ͞ŝůůŝďĞƌĂů͟ ĚĞŵŽĐƌĂĐLJͿ ;ĂŬĂƌŝĂ ϭϵϵϳͿ͘ central banks (Boylan 2001), and some There are two important controversies ůĞŐŝƐůĂƚŝǀĞ ďƵĚŐĞƚ ŽĨĨŝĐĞ͛Ɛ ;:ŽŶƐƐŽŶΘ in the theory and practice of Stapenhurst 2007) However, They are accountability institutions and audit ͞ĞŵďĞĚĚĞĚ͟ ŝŶ ƚŚĞ ĂƌĐŚŝƚĞĐƚƵƌĞ ŽĨ ƚŚĞ agencies. They center on whether audit state and the system of check and agencies are independent or balances in public budgeting. Hence, autonomous and whether they are the most critical consideration is not so oversight institutions or accountability much one of absolute independence institutions. (Santiso 2009) from government interference. A first consideration in this debate is In the political economy literature, the that independence of audit agencies institutional and functional linkages should be approached in relative rather between audit agencies and than in absolute terms. Rather than a parliaments are often analyzed through question of principle, it ought to be the principal- agent framework. Audit approached as a question of ĂŐĞŶĐŝĞƐĂƌĞĐŽŶĐĞƉƚƵĂůŝnjĞĚĂƐ͞ĂŐĞŶƚ͟ effectiveness. A critical question is not of parliaments, assisting their whether audit agencies ought to be ͞ƉƌŝŶĐŝƉĂůƐ͟ ŝŶ mitigating information ƚŽƚĂůůLJ ŝŵƉĞŶĚĞŶƚ ĂƐ ͞ŝƐůĂŶĚƐ ŽĨ asymmetries to better oversee but rather how ĞĨĨŝĐŝĞŶĐLJ͟;ǀĂŶƐϭϵϵϱͿ much independence is enough and how 1 In probability theory, to say that to evens are much might be too much. Different independent (alternatively statistically approaches emphasize different independent, marginally independent or definitions of independence, the degree absolutely independent) means that of freedom, and features of occurrence of the one does not affect the independence (political, constitutional, probability of the other. Similarly, two random variables are independent if the observed financial, and administrative. According value of one does not affect the probability to the definition of the Oxford distribution of the other(Russell & Norvig Dictionary, an institution is independent 2002)

274 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso government. As such, audit agencies right or rather oversight agencies are a critical juncture in the relations ƌĞƋƵŝƌŝŶŐ Ă ͞ƉƌŝŶĐŝƉĂů ͞ ƚŽ ĞŶĨŽƌĐĞ between the executive and legislative accountability on government .A branches of government in the distinct feature of an accountability governance of the budget. The institution is its ability to hold principal- agent framework highlights answerable another state institution the symbolic relation between audit and enforce sanctions upon it. In a agencies and parliaments in the democratic system of institutionalized oversight of government whose checks and balances, only a state power effectiveness is contingent on the can enforce accountability another ƋƵĂůŝƚLJŽĨŝƚƐůŝŶŬĂŐĞƐďĞƚǁĞĞŶ͞ĂŐĞŶƚ͟ state power. The three powers of the ĂŶĚ͞ƉƌŝŶĐŝƉĂů͘͟dŚŝƐŝƐƚŚĞƌĞĂƐŽŶǁŚLJ/ state are the executive, the legislature refer to Supreme Audit Institutions as and the judiciary. In this democratic autonomous audit agencies (Santiso triangle of powers, audit agencies need 2009): they ought to be impartial, the relay of a power of the state to capable and competent, but they are restrain government and hold it to inserted in the broader governances of account. This is indeed why audit the budget and the system of check and agencies are institutionally embedded balance. in either the judiciary or the legislature, If audit agencies are to be effective, being independent from government they can vary rarely function in .As such their main powers, ŝƐŽůĂƚŝŽŶ͘ Ɛ K͟ŽŶĞůů ;ϭϵϵϵ͗ϯϵͿ contributions and functions center on ƵŶĚĞƌƐĐŽƌĞƐ ͞ĞĨĨĞĐƚŝǀĞ ŚŽƌŝnjŽŶƚĂů the oversight of government, somehow accountability is not the product of on behalf of another state power with isolated agencies but of networks of the authority to enforce accountability agencies. In particular, their ultimate on government2. As such, audit effectiveness depends on decisions by agencies are oversight agencies rather courts and legislatures to enforce than accountability institutions. These ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚ ĂĐĐŽƵŶƚĂďŝůŝƚLJ͘͟ &ƌŽŵ ƚŚŝƐ two critical factors highlight the perspective, there is or should be a centrality of the institutional and symbiotic relation between audit functional linkages between audit agencies and parliament, and many failings of accountability in public 2 Another important distinction is between financial management are due to managerial accountability and political coordination failures between them. In ĂĐĐŽƵŶƚĂďŝůŝƚLJ ͗ ͞ƉŽůŝƚŝĐĂů ĂĐĐŽƵŶƚĂďŝlity other words, these two institutions are involves holding those in public office responsible for performance and decisions, more effective acting in concert than while managerial accountability involves the acting in isolation (Santiso 2009) more technical aspects of fiscal and A second consideration relates to the ĂĚŵŝŶŝƐƚƌĂƚŝǀĞ ƌĞƐƉŽŶƐŝďŝůŝƚLJ͟ ;EĞǁĞůů Θ core function of audit agencies and the Bellour 2002:6). While managerial extent of their statutory powers to hold accountability is part of the process of government to account .There is indeed bureaucratic delegation, political accountability is embedded in the process of some controversy as to whether audit legislative delegation. However, managerial agencies are accountability institution accountability is often inoperative in the with enforcement power in their own absence of political accountability.

PUBLIC AUDIT 275

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process

ĂŐĞŶĐŝĞƐ ĂŶĚ ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚ ƚŽ ĐůŽƐĞ ƚŚĞ͟ prevalent in many Commonwealth ĂĐĐŽƵŶƚĂďŝůŝƚLJ ŐĂƉ͘͟ /Ŷ ĚĞŵŽĐƌĂƚŝĐ countries, Anglophone Sub-Saharan systems of government, there is an countries, and in several Latin American important distinction between financial countries. oversight by audit agencies and political The court model or Napoleonic model accountability by parliaments. Audit is that of collegiate court of auditors or agencies are oversight agencies which tribunals of account, endowed with ought to be sufficiently autonomous; quasi ʹjudicial powers in administrative but enforcing accountability on matters, often acting as an government ultimately rests with the administrative tribunal .The quasi ʹ other two branches of government, in judicial features and functions of the particular parliament. As such, there court model privilege legal and financial should be a symbiotic and synergetic compliance over performance auditing . relationship between audit agencies The links with the legislature are and parliaments. weaker than in the monocratic model; Indeed, in models for organizing the yet those with the judiciary are also external audit functions there is either ambiguous .As a result, there is often an institutional or functional linkage ƵŶĐĞƌƚĂŝŶƚLJ ĂƐ ƚŽ ǁŚŽ ŝƐ ƚŚĞ ĂŐĞŶĐLJ͚Ɛ between audit agencies and principal. Roman law countries in parliaments .Audit agencies vary Europe, Latin America and Francophone reflecting the constitutional, legal, and Lusophone Sub-Sahara countries financial and the political traditions of follow this model. countries, public financial management The board model or collegiate model is systems and external auditing an institutional hybrid .It is an agency functions. Standard typologies of audit with collegial decision-making similar to agencies classify them according to that found in tribunals, headed by a their institutional features and board of auditions but without functions and include three ideal types jurisdictional authority or quasi-judicial (i) the monocratic model, (ii) the court powers Under this model, audit mode and (iii) the board of collegiate agencies emit an audit opinion on the model (Santiso 2009; Stapenhurst & reliability and probity of government Titsworth 2001). accounts, usually for the legislature to The monocratic model or the consider .Many Northern European Westminster model is that of a counties, most Asian counties and a few uninominal audit agency headed by a Latin American counties such as single auditor ʹgeneral or president and Argentina follow this model. generally acting as an auxiliary All three models share a central institution to parliament, albeit with common feature: their institutional ample autonomy. Under this model, independence from the executive and audit agencies focus on ex-post auditing connection to parliament .In most rather than ex-ante control and parliaments a standing parliamentary emphasize financial and performance committee or subcommittee is in auditing over compliance control. The charge of relations with audit agencies, controls they perform seek to correct guiding its mandate and setting its rather than penalize. This model is budget. The parliamentary committee

276 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso responsible for controlling the budget Comissao Mista de Planos, Orcamentos before and during implementation, the Publicos e Fiscalizacao. In Argentina, budget and finance committee is following the board model, the audit generally distinct from the committee agency acts as an auxiliary body to responsible for controlling is after its parliament and reports to the joint implementation, the public accounts audit and public accounts committee of committee. The subcommittee model bicameral legislature, the Comision is, by design, potentially more effective, Parlamentaria Mixta Revisadora de as the same parliamentary committee Cuentas. oversees the entire budget cycle Furthermore, external auditing is thought its different subcommittee. As gradually shifting its emphasis from tĞŚŶĞƌŶŽƚĞƐ͞ƚŚĞƐĂŵĞŵĞŵďĞƌƐǁŚŽ checking compliance with budgetary scrutinize audit findings in the legislation to improving government subcommittee subsequently make performance. This shift underscores the decision on upcoming budgets in the advisory role of audit agencies as budget committee. This link is weaker in partners of parliaments in the oversight parliaments with separate audit and of government. This synergy is all the budges committees, or, worse, without more important as parliaments seek to ĂŶLJĂƵĚŝƚĐŽŵŵŝƚƚĞĞĂƚĂůů͘͟3 reassert their influence in the budget In the United Kingdom , as is most process (Shick 2009; Santiso 2008, Commonwealth parliamentary systems 2006). The role of parliament in public following the monocratic model , The budgeting has traditionally been weak, Public Accounts Committee is chaired both in parliamentary and presidential by the opposition and is one of the system (Stapenhurst 2008, Wehner most influential parliamentary 2006; Pelizzo & Stapenhust 2004). This committee (McGee 2002; Wehner is changing, though, as parliaments are 2003).In presidential system of reasserting their constitutional government and in those counties prerogatives and strengthening their following the court model, a technical capacities in budgetary subcommittee of the financial and matters. However, it is important to budget committees in charge of the stress that greater budget scrutiny by relations with the audit agency parliament is not on its own sufficient ,considers audit reports and discharges to ensure sound fiscal decisions and government .France established a effective budgets. The literature of specialized subcommittee of its finance public budgeting in fact warns against ĐŽŵŵŝƚƚĞĞ͕ƚŚĞDŝƐƐŝŽŶĚ͛ǀĂůƵĂƚŝŽŶĞƚ excessive and irresponsible budgetary de Controle, in 1999 to work with the powers of parliaments, which could audit agency and with a broad mandate lead to chronic deficits and fiscal on the evaluation of public policies . In irresponsibility (von Hagen 1992). Brazil, the audit agency is highly There have been important changes in autonomous and overseen by the joint the management of public finances in committee for planning, budgeting and the past decade that seek to redress the control of the bicameral parliament, the ͞ĂĐĐŽƵŶƚĂďŝůŝƚLJ ŐĂƉ͟ ;ŶĚƌĞǁƐ ϮϬϭϯͿ͘ EĞǀĞƌƚŚĞůĞƐƐ͕ƚŚĞ͞ĚŽǁŶƐƚƌĞĂŵ͟ƉĂƌƚŽĨ 3 Electronic communication, 23 April 2013 the budget process, budget execution

PUBLIC AUDIT 277

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process and fiscal accountability, remains There is therefore a synergy between ǁĞĂŬĞƌ ƚŚĂŶ ƚŚĞ ͞ƵƉƐƚƌĞĂŵ͛ ƉĂƌƚ ŽĨ the oversight of the budget performed budget formulation and fiscal by audit agencies and the accountability responsibility. Several indicators functions of parliaments. However, underscore this weakness, which is those linkages are not as effective as particularly acute when it comes to they could and should be .This is partly legislative oversight and external explained by the framework of auditing of the budget. incentives and the political economy of The Public Expenditure and the budget process. The quality of the Accountability Framework highlight functional linkage between audit structural weaknesses in the scope, agencies and parliaments in the nature and follow-up of external audit; oversight of public finances can be parliamentary scrutiny of the annual gauged through four proxies;(i) the role budget law; and parliamentary scrutiny of the parliament in providing an of external audit reports4. Interestingly, enabling environment for independent measures of parliamentary oversight of external auditing and the autonomy of the budget suggest that parliamentary the audit agency; (ii) the consideration influence on the budget process is not of audit reports and follow-up to audit so much hindered by limited budgetary findings; (iii) the certification of public powers but rather by the effective use accounts and the discharge of of those budgetary powers and their government; and (iv) the examination limited technical capacities. of the draft budget law. Enabling external auditing .Parliaments A dysfunctional link: How it actually are critical to provide the enabling works? environment for independent external The law is like a knife; it does not auditing and guaranteeing the menace the one who holds it. Jose autonomy of audit agencies. First, Hernandez, 1834-1886. There is some parliaments enact the enabling scandal and discomfort, but infinite legislation providing audit agencies with advantage, in having every affair of effective powers and autonomy. They administration subjected to the test of do this thought the audit law, the constant examination on the part of the organic budget law, and the public assembly which represents the financial management law. In the past ŶĂƚŝŽŶ͙YƵŝƚĞ ĂƐ ŝŵƉŽƌƚĂŶƚ ĂƐ decades, many countries have updated legislation is the vigilant of their legislative framework for public administration Woodrow Wilson, 1885. financial management and external auditing, often upgrading the role and 4 See: www.pefa.org. The Open Budget Index responsibilities of audit agencies. The of the International Budget Partnership and organic budget laws and fiscal the Global Integrity Index of Global Integrity responsibility laws adopted by several also underscore weaknesses in the oversight emerging economies have enhanced capacities of parliament and dysfunctional the autonomy of the audit agencies and linkage between parliaments and audit parliamentary oversight functions. agencies in the oversight of the budget. See: www.internationalbudget.org and Second, parliaments participate in the www.globalintergrity.org selection of the auditor general,

278 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso

ĂƉƉƌŽǀĞ ƚŚĞ ĂŐĞŶĐLJ͛Ɛ ďƵĚŐĞƚ audit agency and the annual audit of appropriation, which is often ring- public accounts provide parliament with fenced, guide the work of the audit another opportunity to discuss the agencies, and request special audit ŽƵƚĐŽŵĞŽĨƚŚĞƉƌĞǀŝŽƵƐLJĞĂƌ͛ƐďƵĚŐĞƚ͕ reports as part of their investigatory to assess government performance in powers. Third, parliaments are one of managing public spending, and, if the main clients and beneficiaries of the needed , to take corrective actions. ĂƵĚŝƚĂŐĞŶĐLJ͛ƐǁŽƌŬ͘ EĞĂƌůLJĂůůKĐŽƵŶƚƌŝĞƐ͛ĂƵĚŝƚĂŐĞŶĐLJ annual reports on financial accounts are Following-up on audit findings. An made public within twelve months, and important shortcoming in the oversight slightly less than half of these thirty of the budget is the lack of follow-up of ĐŽƵŶƚƌŝĞƐ͛ ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚƐ ƌĞĐĞŝǀĞ ƚŚĞŵ audit reports and findings. Indeed, a within six months after year-end (OECD frequent criticism is that audit 2012). Reporting lags are longer in recommendations are not developing countries and emerging systematically followed up. Admittedly, economies. Parliamentary regulations the prime responsibility for acting upon and practices dictate the procedures audit findings rests with government and allowable time for dedicated agencies. Nevertheless, audit agencies parliamentary committees to discuss and parliaments have a role in ensuring the report of the external auditor and that their recommendations are acted follow up on its recommendations. upon. Often, yet not systematically, However, only a handful of countries audit agencies provide regular follow- have put in place a mechanism for up to the audit recommendations of systematic tracking of the implantation past audit reports. Parliaments, through of audit recommendations, such as their public accounts committees, do so CanadĂ͛Ɛ ^ƚĂƚƵƐ ZĞƉŽƌƚ Žƌ 'ĞƌŵĂŶLJ͛Ɛ less systematically, reducing the Result Report. effectiveness of the ex post scrutiny of Government discharge. Many budget execution and the consideration parliaments impose ex-post reporting of audit findings. Good practice requirements and carry out some form suggests that it is useful to establish of ex-post scrutiny of budget execution formal arrangements in parliament for by examining and approving the systematically following up on audit implementation of the budget through report findings and that the public the discharge procedure and, most accounts committee should report on often, a legislative act. In some the extent to which the executive has countries, parliament is legally required addressed the recommendations of the to adopt a budget execution law, external auditor. To critically scrutinize closing public accounts and deciding on public spending and adequately whether or not to discharge consider audit reports, parliamentary government. In about a third of OECD committees ought to allocate sufficient countries, it is a legal equirement for time for debate, be adequately parliament to be provided with a resourced with support staff and have comparison between actual spending appropriate terms of appointment for and budgeted spending (Lienert 2010). members. The annual report of the Ex-post control of budget execution

PUBLIC AUDIT 279

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process allows parliaments to hold governments the annual review of and judgment on in their management. Parliamentary ƚŚĞ ƉƌĞƐŝĚĞŶƚ͛Ɛ ĂĐĐŽƵŶƚƐ ĐŽŶƐƚŝƚƵƚĞ ĂŶ decisions tend not to have legal important instrument through which consequences per se but can have parliament holds government to serious political consequences through account.5 The audit opinion is a motion to censure or impeach conclusive and carries its own weight. government. They may also influence Nevertheless, the audit agency has budget allocations in future budgets usually recommended approval, except (Kanis2012).The cooperation between in 1992, though it typically includes audit agencies and parliamentary public reservations and recommendations. accounts committees is critical in the WĂƌůŝĂŵĞŶƚ͛Ɛ ĚŝƐĐŚĂƌŐĞ ŽĨ ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚ discharge of government. Audit has occurred with significant delays too, agencies certify government public at times reaching almost a decade, and accounts committees consider the audit approval of the goveƌŶŵĞŶƚ͛ƐĂĐĐŽƵŶƚƐ opinion and decide whether to ĂĨƚĞƌ ƚŚĞ ĞŶĚ ŽĨ ƚŚĞ ƉƌĞƐŝĚĞŶƚ͛Ɛ ƚĞƌŵ discharge government through a law. has not been unusual. On several This synergy illustrates the distinction occasions, to clear the backlog, the between oversight and accountability, legislature approved the public between the oversight of the budget accounts of several years performed by the audit agency and the simultaneously, often in the same day, accountability functions of parliament. as in 2002. As Alston etal. (2005:48) Practice, however, shows that this ŚĂǀĞ ĂƌŐƵĞĚ͕ ͞dŚĞƐĞ ƌĞƉŽƌƚƐ ĂƌĞ ƚŽ Ă linkage is often dysfunctional. In Argentina, for example, the certification 5 Brazilian presidents are required to render ŽĨ ƉƵďůŝĐ ĂĐĐŽƵŶƚƐ ĂŶĚ ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚ͛Ɛ accounts to parliament every year since 1934. discharge of government is constrained The audit agency prepares a report on the by structural dysfunctions and long public accounts of the federation within three delays, which tend to render the months after receiving them and issues a process extraneous (Santiso 2008b). ͞ƉƌĞůŝŵŝŶĂƌLJ ŽƉŝŶŝŽŶ͟ Žƌ ͞ƉƌŝŽƌ ũƵĚŐŵĞŶƚ͟ The audit agency has abstained from ;͞ƉĂƌĞĐĞƌ ƉƌĞǀŝŽ ĂƐ ĐŽŶƚĂƐ͟Ϳ ƚŽ ŐƵŝĚĞ emitting an audit opinion on discussions in parliament on whether to government accounts, arguing that they ĂƉƉƌŽǀĞ ƚŚĞ ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚ͛Ɛ ƐƚĂƚĞŵĞŶƚƐ Žƌ ŶŽƚ͘ did not provide sufficiently reliable ĂƐĞĚ ŽŶ ƚŚĞ ĂƵĚŝƚ ĂŐĞŶĐLJ͛Ɛ ŽƉŝŶŝŽŶ͕ ƚŚĞ information on the true nature of parliamentary public accounts committee budget execution. Between 1994 and emits its own recommendation to parliament 2006 parliament did not approve or by unanimity vote. The process then follows disapprove government accounts. normal legislative procedures, being examined In Brazil, the certification and and voted on by both chambers successively. discharge process is also constrained by ,ŽǁĞǀĞƌ͕ ƚŚĞ ĂƵĚŝƚ ĂŐĞŶĐLJ͛Ɛ ƉƌĞůŝŵŝŶĂƌLJ important challenges in the opinion is not a formal audit ruling and seldom parliamentary stage. Legislative scrutiny includes any reference to corrective measures of the consolidated financial statements or a follow-up of the irregularities detected in of the federal government based on the previous years ĂƵĚŝƚ ĂŐĞŶĐLJ͛Ɛ ĂƵĚŝƚ ĨŝŶĚŝŶŐƐ ŝƐ ƚŚĞ subject to significant delays. Since 1934,

280 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso large extent innocuous as the politicized However, in many countries, time lags nature of the decision-making process and delays in the examination of public acts as a barrier that filters decisions accounts and the discharge of that may be troublesome for congress government do not allow for the audit ĂŶĚĨŽƌƚŚĞƉƌĞƐŝĚĞŶƚ͘͟ report of the previous year to feed back It is important to better understand the ŝŶƚŽ ƚŚĞ ĐŽŶƐŝĚĞƌĂƚŝŽŶ ŽĨ ŶĞdžƚ LJĞĂƌ͛Ɛ constraints and disincentives affecting budget proposal. Greater the use by parliament of the audit understanding of the constraints, ĂŐĞŶĐLJ͛Ɛ ĂƵĚŝƚ ƌĞƉŽƌƚƐ͘ /Ŷ ƌĂnjŝů͕ ƚŚĞ barriers and incentives affecting this audit of the consolidated financial process could assist audit agencies in statements of the federal government working together with parliaments to are completed in a timely manner, but enhance public sector accountability parliamentary scrutiny is subject to long and inform decision-making, linking ex- delays despite the parliament having a post and ex-ante budget oversight. permanent public accounts committee A reason for these disjunctions lies in and a strong parliamentary budget that parliaments and audit agencies office . According to the OECD (2012: ŚĂǀĞ ĚŝĨĨĞƌĞŶƚ ͞ďŽƵŶĚĞĚ ƌĂƚŝŽŶĂůŝƚŝĞƐ͟ 24), the parliamentary public accounts (Rubinstein 1998; March 1994; Simon committee has taken, on average, two 1991). Audit agencies tend to be and a half years during the past decade dominated by technical rationality and to initiate its review of the consolidated parliaments by political rationality. The financial statements of the federal incentives motivating parliamentary government after receiving the oversight are primarily political, preliminary audit opinion. However, the determined by the balance of political consideration by the federal parliament power, electoral rules, electoral cycles, ŽĨ ƚŚĞ ƉƵďůŝĐ ĂĐĐŽƵŶƚƐ ĐŽŵŵŝƚƚĞĞ͛Ɛ and committee politics framing recommendation is married by even ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚĂƌŝĂŶƐ͛ ŝŶĐĞŶƚŝǀĞ ƐƚƌƵĐƚƵƌĞƐ͘ more delays. As of 2012, the federal There is indeed an important parliament has only concluded correlation between the degree of deliberations on the government political competition and budget accounts of 2001 (OECD 2012: 25). transparency (Wehner & de Renzio 2013). As Khagran et al. (2013: 12) note, Examining the budget proposal. The ͞ƐŝŶŐůĞ ʹparty governments will most interaction between the audit agency likely face weak demand by the and parliament is also important to legislature for information taken by the close the feedback loop in the budget ĞdžĞĐƵƚŝǀĞ͖͟ ͞ƚŚĞ ŚŝŐŚĞƌ ƚŚĞ ůĞǀĞů ŽĨ process. Ideally, parliament ought to political party competition and have examined the audit report for therefore the probability of losing fiscal year Y-1 when considering the power in the next election, the more a ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚ͛ƐďƵĚŐĞƚƉƌŽƉŽƐĂůĨŽƌĨŝƐĐĂů government will have an incentive to year Y+1. Thus, to be relevant, the ex- promote transparency and reduce post budget execution law ought to be discretion, in order to tie the hands of examined a few months after the end its competitors in the case of electoral of the fiscal year and coincide with the ĚĞĨĞĂƚ͘͟/ŶƌŐĞŶƚŝŶĂ͕ĨŽƌĞdžĂŵƉůĞ͕ƚŚĞ pre-budget parliamentary debate. majority party tends to dominate both

PUBLIC AUDIT 281

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process the collegiate body governing the audit engaging in a post ʹmortem debate on agency and the public accounts the past budget. committee of parliament and thus has The cause of such dysfunctions is a mix veto power over the certification of of limited technical capacities and public accounts and the discharge of political economy disincentives to use ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚ͘ WĂƌůŝĂŵĞŶƚĂƌŝĂŶƐ͛ ĐĂƌĞĞƌƐ existing audit information to hold do not depend on their standing in the government to account. Because legislature but rather on their ability to parliaments tend to be dominated by cultivate connections in the provinces ƚŚĞƉƌĞƐŝĚĞŶƚ͛ƐƉŽůŝƚŝĐĂůƉĂƌƚLJĂŶĚƉĂƌƚLJ or the federal government. They have loyalty is adhered to strictly, there is few incentives to specialize or invest in very little incentive for parliamentarians ƐƚƌĞŶŐƚŚĞŶŝŶŐ ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚ͛Ɛ ŽǀĞƌƐŝŐŚƚ to deviate from the party line during capacities. In sum, flaws in institutional the examination of budget execution. design are compounded by the broader Moreover, parliamentarians have political economy context in which the limited access to technical expertise, audit agency is embedded. and so their ability to debate technical There is also an inconsistency in the issues of budget content and execution time horizons of parliamentarians and is limited. In most countries there is auditors, an inconsistency between the limited incentive to focus on past longer-term perspective of audit work spending. Parliamentarians from the and the shorter-term time horizons of ruling party have limited interest in parliamentarians along the electoral finding fault with the government, and cycle (the 4 to 5 year term of opposition parliamentarians lack parliamentarians). In some countries, incentives to debate an often committee politics, including the technically arcane audit report. As a partisan dominance of key committees result, parliaments usually conduct a and the rotation of their members, perfunctory vote to accept the audit have an important influence on their ĂŐĞŶĐLJ͛Ɛ ĂƵĚŝƚ ŽŶ ƚŚĞ ĐŽŶƐŽůŝĚĂƚĞĚ capacities to engage in public budgeting public accounts. In general, few . In Colombia, for example, members of detailed questions are asked about the parliamentary committees rotate every contents of the annual report or the year, although a constitutional audit findings, and there is no follow-up amendment is under consideration to to audit recommendations you correct change this. In addition , at any time, any deficiencies identified (Ladipo2009 parliament are engaged in three :47). In sum, parliamentarians have few different budget cycles (the audit of incentives to invest in financial scrutiny budget of y-1, the execution of the ĂŶĚ ŝŶ ƐƚƌĞŶŐƚŚĞŶŝŶŐ ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚƐ͛ budget of year y and the preparation of technical capacities for budget the budget of year Y+1). oversight. As such, the effectiveness of Parliamentarians have more incentives the audit agency can be significantly to engage in the debate on the improved not only by increasing its preparation of the budget and the budgetary powers or strengthening its allocation of budget appropriations for technical capacities but also by year Y+1 than to scrutinize the modifying and aligning the framework executing of the current budget or of incentives of its main principal,

282 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso parliament. Parliamentary oversight of shows that those dysfunctions are the budget is a matter of political systemic rather than agency-specific. incentives inasmuch as of technical Third, those dysfunctions are primarily capacities. This, in turn, requires coordination failures rather than agency changing electoral rules, political party failures. The agility of the linkages systems and parliamentary politics. between the different components of Conclusions: How can it be improved? the system of budget oversight is often To live beyond your budget is to live in more important than the effectiveness error. of each individual oversight agency and Carlos &ƵĞŶƚĞƐ͕  dŚĞ ĂŐůĞ͛Ɛ dŚƌŽŶĞ͕ accountability intitution taken in 2003. isolation. Most practical budgeting may take Fourth, the analysis shows that the place in a twilight zone between politics linkages between parliaments and audit and efficiency. Aaron Wildavsky 1961: agencies are marked by principal ʹ 187 agent challenges. However, it suggests The institutional and functional linkages that the effectiveness of the agent, the between parliaments and audit audit agency, can be strengthened by agencies are a critical juncture in the modifying the framework of incentives cycle of accountability and the system of its principal, the parliament. In other of integrity. However, these linkages words, changes in the incentives of the are often ineffective or dysfunctional, principal can improve the effectiveness diminishing the overall effectiveness of of the agent. the system of checks and balance in the oversight of public finances. There is an Strengthening the partnership between important gap between formal powers parliaments and audit agencies, while and actual effectiveness of oversight maintaining the autonomy of audit agencies and accountability institutions. agencies, can significantly increase the dŚŝƐ ĞdžƉůĂŝŶƐ ǁŚLJ ͞ŽǀĞƌƐŝŐŚƚ potential impact of external auditing and, more does not always translate into effective broadly, budget oversight and ŽǀĞƌƐŝŐŚƚ͟;WĞůŝnjnjŽΘ^ƚĂƉĞŶŚƵƌƐƚϮϬϬϳ͗ government accountability. 391). The analysis in this chapter shows One important obstacle to the four important findings: effectiveness of audit agencies First, the strengthening of the budget identified in this chapter relates to the accountability will not necessarily wider institutional context in which emerge from increasing the formal they are embedded and in particular budgetary powers of parliaments and the efficacy of their linkages with audit agencies but rather through a parliamentary oversight. As Johnson et more effective use of the budgetary al (2012: 21-ϮϮͿ ƵŶĚĞƌƐĐŽƌĞ͕ ͞ĞǀĞŶ ƚŚĞ powers they already have. This would most detailed and robust audit reports require, in turn, enhancing their are unlikely to have much effect incentives and capacities to do so. without effective budgetary oversight Second, the analysis of the linkages and scrutiny by parliament, and the between parliament and audit agencies ability to hold spending ministries to reveals important gaps in the system of ĂĐĐŽƵŶƚ͘͟ accountability in the budget process. It

PUBLIC AUDIT 283

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process The synergies between parliaments and government is itself relatively incipient. audit agencies could be enhanced in In addition, in countries where finance several important ways. ministries are in charge of the monitoring and evaluation of Strengthening the linkages with government performance, as part of integrity institutions, including internal the move towards performance-based audit systems. External audit agencies budgeting, there can be tensions, if not should increase their reliance on frictions, between audit agencies and internal control systems and structures finance ministries in the evaluation of to ensure compliance with legal and public spending and public policies, as financial regulations, in particular in Chile. through ex-ante control (Wescott Strengthening the linkages with 2008). This would also allow external parliaments, parliamentary committees audit agencies to concentrate more on and parliamentary budget offices. As ex-post performance auditing and previously noted, audit agencies and selective auditing of high-risk areas or parliaments are moved by different sectors, including through ͞ďŽƵŶĚĞĚ ƌĂƚŝŽŶĂůŝƚŝĞƐ͕͟ ĂƐ ĂƵdit comprehensive sector reviews or agencies tend to be dominated by agency audits. This shift to ex-post technical rationality and parliaments by performance audit would also allow political rationality. These difference audit agencies to move towards a more notwithstanding, there is scope for strategic advisory role to government strengthening the technical rationality by checking bureaucratic performance. of parliaments through the Similarly, audit agencies could strengthening of its technical capacities strengthen their functional linkages to provide technical analysis and advise with key integrity institutions and on fiscal policies, audit reports and reform units such as anti ʹcorruption budget proposals. Parliaments are commissions, financial intelligence strengthening their technical budget units, financial crime commissions, and capacities through the reform of anti ʹmoney the laundering agencies. parliamentary committees, the Strengthening the linkages with ƐƚƌĞŶŐƚŚĞŶŝŶŐŽĨƉĂƌůŝĂŵĞŶƚƐ͛ŽǀĞƌƐŝght government monitoring systems and capacities, the establishment of independent evaluation agencies. Audit independent fiscal commissions, and agencies and parliaments could engage the creation of parliamentary budget more actively with the evaluation units offices. More intense cooperation of governments, another relatively between audit agencies and weak area of public sector management ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚĂƌLJ ďƵĚŐĞƚ ŽĨĨŝĐĞ͛Ɛ ĐŽƵůĚ (Lopez-Acevedo 2012). There are often yield important benefits. Parliamentary unexplored and underutilized synergies budget offices have improved between independent external auditing ƉĂƌůŝĂŵĞŶƚĂƌŝĂŶƐ͛ ĂďŝůŝƚLJ ƚŽ ŝŶƚĞƌƉƌĞƚ͕ (especially performance auditing), review and make better decisions on government monitoring mechanisms, the budget process through the and independent evaluation of public creation of parliamentary budget policies. However, there are limits too, offices, parliaments have enhanced as the independent evaluation of their technical and advisory capacities

284 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso for independent fiscal and budget external audit committees and render analysis and become a more assertive the linkages between audit agencies and responsible interlocutor for finance and parliamentary committees more ministries ( Johnson & Stapenhurst agile, more technical and less political. 2007 ). These parliamentary budget Enhancing the linkages between offices have emerged in many countries parliaments and audit agencies can be in recent years, modelled after the particularly powerful in transitional powerful United States Congressional contexts as part of the broader Budget Office created in 19746. They strengthening of checks and balances. have emerged in developed and In Tunisia, the post-revolutionary developing countries alike, such as in context of incipient democratization Uganda in 2000 and in Kenya in 2009, and the debate on constitutional including fragile states as in Liberia reform provides a unique opportunity where a Legislative Budget Office was to strengthen the role and relevance of established in 2010, which conducts the external audit agency as well as its fiscal impact analysis and reviews draft links with parliament. While the budget reports. In 2013, South Africa is Tunisian Cour des Comptes, which setting up its parliamentary budget follows the court model of external office, and Colombia is considering it, as audit, is recognized as a technically part of broader modernization of competent body and as performing high parliament. Internationally, there had quality auditing (IMF 2001), under the been growth in the number of previous regime it was rather toothless parliamentary budget offices due to the and its audit reports were never made emergence of more democratic public. Furthermore, its political governments and the rise in multi- independence was questionable, as it party forms of government. However, reported to the President, its members parliamentary budget offices tend to were appointed by presidential decree, focus primarily on the analysis of fiscal and it is administratively attached to policies and budget formulation, ƚŚĞ WƌŝŵĞ DŝŶŝƐƚĞƌ͛Ɛ ŽĨĨŝĐĞ͘ advising the finance and budget Nevertheless, the audit agency is committees of parliament in particular considered as a competent oversight in the approval stage of the budget. institution with significant potential for They tend to be less engaged with the a greater and more assertive role. Its downstream stages of the budget reports are now publicly available on its process and the ex-post scrutiny of website. budget execution. There is thus space Strengthening the linkages with civil for strengthening and linkages between society and engaged citizenship. Both audit agencies and parliamentary parliamentary oversight and external budget offices in the oversight of auditing of government finances can budget execution so as to reinforce the also be significantly enhanced through a technical advice to public accounts and more agile and effective relationship with civil society organizations that are

6 specializing in budget analysis and fiscal These include: United Kingdom in 2010, Canada in 2006. Korea in 2003, Mexico in transparency. The specialized media 1998, Philippines in 1990 plays a critical role, and both audit

PUBLIC AUDIT 285

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process agencies and parliaments should adopt perform its vital accountability pro-active communication strategies. functions most effectively when it uses Beyond the publicity of audit reports, and can rely upon the oversight work of audit agencies and parliaments should the audit agency. Similarly, an audit make their reports more accessible to agency can be much more effective the public in terms of contents, avoid when parliament and its public overly technical and legalistic accounts committees provide both a terminology, and work with the forum for the presentation and specialized media to disseminate them. discussion of the results of the audit In France, for example, the annual audit ĂŐĞŶĐLJ͛Ɛ ǁŽƌŬ ĂŶĚ ĂŶ ĂůůLJ ŝŶ ƚĂůŬŝŶŐ Žƌ report of the Cour de Comptes is largely strongly encouraging others to take covered by the press and contributes to corrective actions (OECD 2002). highlighting key challenges in the However, it is important to recognize efficiency of public spending. Civil that, ultimately, the budget process is society organizations and policy think inherently a political process framed by tanks specialized in budget analysis the interaction between institutional have emerged in both developed and rules and individual incentives of developing countries, advocating for political actors. The politics of the greater budget transparency. In Tunisia budget are particularly intense in the for instance, a multitude of civil society parliamentary arena (Schick 2009; organizations have emerged since the Wildavsky 1964), affecting the elusive ͞ƌĂď^ƉƌŝŶŐ͕͟ĂŶĚƐĞǀĞƌĂůŽĨƚŚĞŵĂƌĞ linkages between parliaments and audit demanding greater fiscal transparency agencies in the oversight of government and increasingly analyzing budget finances. As Wildavsky (1961: 1964) information in order to hold ĞůŽƋƵĞŶƚůLJƌĞŵŝŶĚƐƵƐ͕͞ĨĂƌĨƌŽŵďĞŝŶg government to account. Such a neutral matter of better budgeting, organizations provide a further source budget reforms inevitably contain of independent budget analysis. In important implications for the political addition, the publicity of audit reports ƐLJƐƚĞŵ͕ƚŚĂƚŝƐ͕ƚŚĞ͚ǁŚŽŐĞƚƐǁŚĂƚ͚ŽĨ has proved an effective way for audit ŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚĂůĚĞĐŝƐŝŽŶƐ͖͟͞ƐŽĂ͚ďĞƚƚĞƌ agencies to press for greater ďƵĚŐĞƚ͛ŵĂLJǁĞůůďĞĂĐůŽĂŬĨŽƌŚŝĚĚĞŶ transparency and accountability of policy preferences͘ ͞ hůƚŝŵĂƚĞůLJ͕ government. ͞ďƵĚŐĞƚŝŶŐ ŝƐ Ă ƐƵďƐLJƐƚĞŵ ŽĨ ƉŽůŝƚŝĐƐ͕ not vice versa - because of the current These proposals grow out of the belief tendency to overload budgeting. As of a symbiotic and powerful much as I respect the importance of relationship between audit agencies budgeting and the talents of budgeters, and parliaments. These two important to substitute budgeting for government but separate institutions of integrity will not wŽƌŬ͟;tŝůĚĂǀƐŬLJ͕ϭϵϵϮ͗ϰϯϵͿ͘ have mutually supporting roles in The budget is the main public policy assuring effective governance, process and ought to reflect political overseeing public spending, and priorities. Budgeting is about governing; promoting greater transparency and budgeting is governing. accountability in the management of public resources. Parliament can References

286 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso

Lapido, Omowunmi et al (eds) (2009). Andrews, Matt (2013). The Limits of Accountability in Public Expenditures in Institutional Reform in Development, Latin America and the Caribbean. Cambridge: Cambridge University Press. Washington: World Bank. Boylan, David (2001) Defusing Linert, Ian (2010) Role of Legislature in Democracy: Central Bank Independence Budget Processes. Washington: and the Transitition from Authoritarian International Monetary Fund Technical Rule. Ann Arbor: University of Michigan Note. Press. Lopez- Acevedo, Glayds et al. (eds) Evans, Peter (1995), Embedded (2012) Building better policies: The Nuts Autonomy: States and Industrial and Bolts of Monitoring and Evaluation Transformations. Systems. Washington: World Bank. Princeton: Princeton University Press March, James (1994) A Primer on Folscher, Alta & Cole, Neil (2006), South Decision Making: How Decisions Africa: Transition to Democracy Offers Happen. New York: Free Press. Opportunity for Whole System Reform. McGee, David (2002). The overseers: OECD Journal on Budgeting 6 (2). Public Accounts Committees and Public Johnson, Jesper et al. (2012) .Mapping Spending, London. evidence gaps in anticorruption. Newell, Peter & Bellour. Shaula (2002) Norway: U4 Anticorruption Resource Mapping Accountability. Brighton: Centre. Institute of Development Studies, Johnson, John & Stapenhurst, Rick Working Paper 168. (2007). The Growth of Parliamentary Noussi, Katharina (2012). How Public budget Offices. In Shah, Anwar (ed), Accountability is Institutionalized. Perfomance Accountability and Vienna: University of Vienna. Combatting Corruption. Washington: World Bank, 359- 378. K͛ŽŶŶĞůů'ƵŝůůĞƌŵŽ;ϭϵϵϰͿ͘ĞůĞŐĂƚŝǀĞ Kanis, Anna Marlene (2012). Democracy. Journal of Democracy 5 (1), Parliamentary Control of Budget 55-69. Implementation. Brussels: European K͛ŽŶŶĞůů 'ƵŝůůĞƌŵŽ ;ϭϵϵϴͿ͘ ,ŽƌŝnjŽŶƚĂů Commission. Accountability in New Democracies. Khagram, Sanjeev, Renzio, Paolo De & Journal of Democracy 9 (3), 112-116. Fung, Archon ( 2013). Overview and K͛ŽŶŶĞůů͕'ƵŝůůĞƌŵŽ;ϮϬϬϯͿ͘,ŽƌŝnjŽŶƚĂů Synthesis. Accountability and New Polyarchies. In In Khagram, Sanjeev et al. (eds) Open Schedler, Andreas et al (eds). The Self- Budgets: The political Economy of Restraining State: Power and Transparency, Participation and Accountability in New Democracies. Accountability. Washington: Brookings Boulder : Lynne Rienner, 29-52. Institution Press, 1-50. OECD (2002) Relations between Kopits, George (2011). Independent supreme audit institutions and Fiscal Institutions: Developing Good parliamentary committees. Paris : OECD Practices, Prepared for the 3rd Annual SIGMA Papers 33. Meeting of OECD Parliamentary Budget K ;ϮϬϭϮͿ͘ ƌĂƐŝů͛Ɛ ^ƵƉƌĞŵĞ ƵĚŝƚ Officials, Stockholm, Sweden, 28-29 Institution: The Audit of the April 2011. Consolidated Year- End Government

PUBLIC AUDIT 287

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process Report. Paris : OECD Public Governance Stapehurst, Rick et al. (eds), Legislative Reviews. Oversight and Government Pelizzo, Riccardo & Stapenhurst, Rick Accountability. Washington: World (2004). Legislatures and Oversight. Bank. Washington: World Bank Institute Santiso, Carlos (2008 b), eyes wide Working Paper 37236. shut? Reforming and defusing checks Pelizzo, Riccardo & Stapenhurst, Rick and balances in Argentina, Public (2007) Strengthening Public Accounts Adminstration and Development 28 (1), Commitees by Targeting Regional and 67-84. Country Specific Weaknesses. In Shah, Santiso, Carlos (2009), Political Anwar (ed), Perfomance Accountability Economy of Government Auditing: and Combatting Corruption. Financial Governance and the Rule of Washington: World Bank, 379-394. law in Latin America and Beyond. Rubinstein, Ariel (1998). Modelling London: Routledge. bounded rationality. Cambridge: MIT Schick, Allen (2009) Can National Press. Legislatures Regain an Effective Voice in Russell, Stuart & Norvig, Peter (2002). Budget Policy? In Schick, Allen, Artificial Intelligence: A modern Evolutions in Budgetary Practice. Approach. Practice. Paris : OECD, 185-207. New Jersey: Prentice Hall. Simon, Herbert (1991), Bounded Santiso, Carlos (2004). Legislatures and Rationality and Organizational Learning. Budget Oversight in Latin America: Organization Science 2 (1), 125-134. Strengthening Public Finance Stapenhurst, Risk & Titsworth, Jack Accountability in Emerging Economies. (2001). Features and Functions of OECD Journal on Budgeting 4 (2), 47-76. Supreme Audit Institutions. Santiso, Carlos (2005). Budget Washington: World Bank PREM Note Institutions and Fiscal Resposibility: 59. Parliaments and the Political Economy Stapenhurst, Rick et al. (eds) (2008). of the Budget Process, Washington: Legislative Oversight an Budgeting. World Bank Institute Working Paper Washington: World Bank Institute. 37253. Verwey, Len (ed) (2009). Parliament, Santiso, Carlos (2006). El dia que me the budget and poverty in South Africa: quieras: Parlamentos Y presupuestos en A shift in power, Pretoria: Idasa. America Latina. In Braun, Miguel et al. Wehner, Joachim (2003). Principles and (eds), Cada cual: atiende su juego? El rol Patterns of Financial Scrutiny: Public del Congreso en el Presupuestio Accounts in Commonwealth. Nacional de Argentina. Buones Aires, Commonwealth & Comparative Politics Argentina: CIPPEC. 41 (3), 21-36. Santiso, Carlos (2007) Eyes wide shut? Wehner, Joachim (2006) Assessing the The politics of autonomous audit Power of the Purse: An Index of agencies in emerging economies. Legislative Budget Institutions, Political Buones Aires, Argentina: CIPPEC. Studies 54 (4), 767-785. Santiso, Carlos (2008 a) Keeping a Wehner, Joachim & Renzio, Paolo de watchful eye? Parliaments and the (2013). Citizens, Legislators, and politics of budgeting in Latin America. In Executive Disclosure: The political

288 Nr.7, january - April 2014

ALSAI By Carlos Santiso

Determinats of Fiscal Transparency. Wildavsky, Aaron (1964). Politics of the World Development 41, 96-108. Budgetar y Process. Little, Brown. Wescott, Clay (2008). World Bank Wildasvsky, Aaron (1993). The New support for public financial Politics of the Budgetary Process. New management: Conceptual roots and York: HarperCollins. evidence of impact. Washington: World Bank Independent Evaluation Group. Carlos Santiso Wildavsky, Aaron (1961). Political Implication of Budgetary Reform, Public Administration Review 21, 183-190.

PUBLIC AUDIT 289

PUBLIC AUDIT Closing the accountability gap: audit agencies as partners and advisors of parliament in the oversight of the budget process

290 Nr.7, january - April 2014

HOW TO INCREASE THE IMPACT OF ENVIRONMENTAL PERFORMANCE AUDITS

The following article is a based on a keynote presentation by John Reed and Jean Cinq-Mars given at the 15th Meeting of the INTOSAI Working Group on Environmental Auditing held in Tallinn, Estonia, June 2013. The presentation was

subsequently developed into a full Discussion Paper by the CCAF, Vérificateur général du Québec, and the Office of the Auditor General of Canada. This is a condensed version of the Discussion Paper, which can be found on the website of the CCAF at www. ccaf-fcvi.com. The presentation in Tallinn also inspired the ĐƌĞĂƚŝŽŶŽĨĂŶĞǁ/EdK^/t'ZĞƐĞĂƌĐŚWƌŽũĞĐƚŽŶ͞,ŽǁƚŽ/ŶĐƌĞĂƐĞƚŚĞ/ŵƉĂĐƚ ŽĨ ŶǀŝƌŽŶŵĞŶƚĂů ƵĚŝƚƐ͕͟ ǁŚŝĐŚ ŝƐ ďĞŝŶŐ ĐŽ-led by the SAIs of Lesotho and Cameroon.

through careful audit topic selection, By: John Reed, planning, execution, reporting, and Jean Cinq-Mars, communication, and innovation.

The foundations of a successful Introduction performance audit Performance audits Performance auditors desire to have a focus on a wide variety of topics. One positive impact on the programs and audit will focus on a single question in a entities they audit. Similarly, single departmental program, while performance auditors focusing on another will look at several complex environmental, health, and safety issues in several programs managed by issues want to see their many departments. Some audits focus recommendations implemented and on economy or effectiveness; others, on programs and entities to improve as a efficiency. Many audits examine result. Ultimately, they want compliance with policies, laws, and environmental quality and the health regulations while others focus on the and safety of all citizens to benefit from management systems and controls that their audits. support such compliance. Most audits The authors hold the view that it is look at results. While environmental possible to increase the impact of performance audits deal with a environmental performance audits and specialized subject, they also fall in the to improve environmental quality categories listed above.

PUBLIC AUDIT 291

PUBLIC AUDIT How to Increase the Impact of Environmental Performance Audits The success of all performance audits The following article is a based on a rests on the same necessary keynote presentation by John Reed and foundations: a solid methodology, Jean Cinq-Mars given at the 15th qualified people, and a sound Meeting of the INTOSAI Working Group knowledge of the subject matter. on Environmental Auditing held in Audit offices recognize the importance Tallinn, Estonia, June 2013. The of solid methodology. Methodology presentation was subsequently that complies with professional developed into a full Discussion Paper standards, adopts best practices, and by the CCAF, Vérificateur général du reflects key principles of quality Québec, and the Office of the Auditor assurance and quality control will add General of Canada. This is a condensed value and help bring about change. version of the Discussion Paper, which To apply audit methodology as can be found on the website of the intended and complete audits in a CCAF at www. ccaf-fcvi.com. The timely manner requires strong audit presentation in Tallinn also inspired the teams, consisting of the right people creation of a new INTOSAI WGEA with the right skills for each project. The ZĞƐĞĂƌĐŚ WƌŽũĞĐƚ ŽŶ ͞,Žǁ ƚŽ /ŶĐƌĞĂƐĞ most effective performance auditors the Impact of ŶǀŝƌŽŶŵĞŶƚĂů ƵĚŝƚƐ͕͟ usually possess a combination of key which is being co-led by the SAIs of skills, particularly professional Lesotho and Cameroon. judgment, critical thinking, creativity and innovation, and the ability to lead Planning phase and supervise, and to manage A well-selected and planned audit is relationships and communications, both more likely to bring about significant internally and externally. change and add value. The following are Finally, to have an impact, auditors recommended steps to take in the must select the right issues to audit, planning phase of an environmental prepare a report that addresses the performance audit. main questions convincingly, and 1. Choose topics that people connect communicate their conclusions with. All performance audits start by effectivelyͶall of which require a selecting a topic. This is the most sound knowledge of the subject matter. important and often the most difficult For environmental auditors, this decision in the whole process. generally means having a good Selecting good topics for performance understanding of current audits generally requires a sound environmental issues and of relevant knowledge of the subject matter, a environmental laws, regulations, thorough risk analysis, plenty of policies, standards, and international discussions among team members and agreements (such as those involving subject matter experts, and a large dose climate change, protection of of professional judgment. Auditors can endangered species, and waste increase impact by choosing topics that management). It may also involve legislators and the public care about, consulting advisors and specialists who such as health, the economy and jobs, have related experience with the audit the local environment and community, topic. or the nation as a whole.

292 Nr.7, january - April 2014

ALSAI John Reed, and Jean Cinq-Mars, 2. For audit objectives, focus on results, can take advantage of the fact that not systems. Government decision- many environmental issues operate on making processes, management long-term cycles that include a number systems, and internal controls are ŽĨ ͞ƉŝǀŽƚ ƉŽŝŶƚƐ͟Ͷkey moments when important for achieving environmental decisions need to be taken that will results. And yet, these systems are not influence future actions and events. usually matters that people really care Auditors can identify pivot points and about or connect with. Environmental attempt to time the conduct and audits that focus (partially or reporting of an audit so that it exclusively) on tangible outcomes and influences the decisions that will be results achieved are more likely to ƚĂŬĞŶ͕ƐƵĐŚĂƐďĞĨŽƌĞĨŽƌŵĂů͞ŵĞĞƚŝŶŐƐ attract the attention of ŽĨ ƉĂƌƚŝĞƐ͟ ƚŽ ĐŽŶƐŝĚĞƌ ŝŶƚĞƌŶĂƚŝonal parliamentarians, the media, and the issues like climate change and ozone public than audits that focus solely on protection. Other pivot points can be systems or procedures. Results could the periodic review of key include the extent to which environmental legislation and the end governments have solved existing of the first phase of a departmental environmental problems. program. It is also better to audit a 3. For audit criteria, go beyond potential risk area before it becomes a compliance. One of the main challenges major disaster, such as assessing the in performance auditing is to select preparedness to respond to an oil spill ĂƉƉƌŽƉƌŝĂƚĞĐƌŝƚĞƌŝĂƚŽĂƐƐĞƐƐĂŶĞŶƚŝƚLJ͛Ɛ at sea before a large spill actually performance in relation to the audit occurs. objective(s). 5. When setting the scope of the audit, Government environmental regulations consider linkages. Auditors should are often based on minimum consider doing multiple audits requirements. When auditors use on one topic in one year or over a minimum requirements as audit period of years. Many environmental criteria, they are tacitly promoting issues have various dimensions and are minimum measures and are unlikely to interconnected, so multiple audits on a bring about positive change. In single large topic, like climate change or contrast, high-impact audits are those biodiversity, may be a sound approach that: ŝĨ ƚŚĞ ŝŶƚĞŶƚ ŝƐ ƚŽ ŝŶĐƌĞĂƐĞ ĂŶ ŝƐƐƵĞ͛Ɛ use best practices as expectations profile and provide comprehensive against which to assess programs and coverage, which is more likely to foster departments, debates and bring about compare the performance of comprehensive solutions than a audited entities with similar narrowly focused audit. Auditors should organizations in other jurisdictions, and also consider linkages to sustainable expect to observe constant development and its three aspects improvements over time. (economy, environment, and society); if 4. Regarding timing, exploit ͞ƉŝǀŽƚ these can be demonstrated concretely, ƉŽŝŶƚƐ͟ ŝŶ ƚŚĞ ŝƐƐƵĞ͛Ɛ ůŝĨĞ ĐLJĐůĞ͘ the resulting audit reports will appeal to Environmental performance auditors Ă ďƌŽĂĚĞƌ ƉƵďůŝĐ ĂŶĚ ǁŽŶ͛ƚ ďĞ ĞĂƐŝůLJ

PUBLIC AUDIT 293

PUBLIC AUDIT How to Increase the Impact of Environmental Performance Audits dismissed as supporting impractical, particularly significant environmental one-sided visions. drivers. 6. When determining the focus, tackle Pressures: Drivers in turn produce the drivers of degradation. The Drivers ͞ƉƌĞƐƐƵƌĞƐ͟ ŽŶ ƚŚĞ ĞŶǀŝƌŽŶŵĞŶƚ͕ Pressures State Impacts Responses essentially stresses resulting from (DPSIR) analytical framework can be a human activity. These include land use useful tool to increase the impact of change, resource extraction, use of environmental audits by tackling the external inputs such as chemical underlying forces behind environmental fertilizers, emissions of pollutants and degradation and impacts on people. wastes, and the movement of The DPSIR framework has been used for organisms. decades as a means to understand the State: Pressures in turn affect, usually causes and effects of environmental ŶĞŐĂƚŝǀĞůLJ͕ ƚŚĞ ĐŽŶĚŝƚŝŽŶ Žƌ ͞ƐƚĂƚĞ͟ ŽĨ problems. Each element is described the environment, which consequently below. impacts human well-being and Drivers: Drivers are the overarching ecosystems. For example, pressures can socio-economic forces that exert lead to ozone depletion, climate

pressures on the state of the change, pollution, and loss of environment. Population growth, biodiversity. globalization, economic development, Impacts: dŚĞ ͞ŝŵƉĂĐƚƐ͟ ƵůƚŝŵĂƚĞůLJ ůĞĂĚ energy use, and transport are seen as to government interventions, or

294 Nr.7, january - April 2014

ALSAI John Reed, and Jean Cinq-Mars, responses. Responses: Auditors need to Coordinated International Audit on understand how the government has Climate Change conducted by 14 responded to a given environmental national audit offices and based on 33 issue by identifying, for example, what individual audits. The WGEA also has a international treaties have been signed; large database of audits conducted by what policies, laws, and regulations national audit offices around the world. have been enacted; and what controls Between 1993 and 2011, national audit and processes have been put in place. offices in over 100 countries conducted Auditors typically use these as a starting more than 3,200 financial, compliance, point for developing audit objectives and performance audits related to the and criteria and for auditing results environment. achieved. Audit Execution and Examination The DPSIR framework can help A key step in audit execution and environmental auditors to understand examination is to anticipate and and diagnose what is happening to the continually assess data needs. In the environment and why, what the planning phase, the types, sources, and consequences are, and what measures limitations of evidence and data are the government has put in place. More identified. Also at this stage, auditors importantly, using the framework may should try to determine the types of help to focus the audit on the measures 20 How to Increase the Impact of taken by government to address the Environmental Performance drivers and pressures that cause the Audits International Journal of degradation in the first place, not just Government Auditing-April 2014 on the measures to deal with the qualitative and quantitative data degradation. For example, an audit of analysis they will carry out on the drinking water quality could focus on evidence and how it may be presented. the measures in place to treat and In the examination phase, auditors distribute safe drinking water and on need to continually assess whether the the measures to prevent water supplies anticipated type of data and evidence is from being contaminated. GB available and still relevant and if not, 7. Conduct collaborative audits and make any needed adjustments to the learn from others. Environmental issues audit plan. often cross borders. By collaborating The data and evidence found during the with audit offices in other jurisdictions examination phase leads to and releasing joint reports or separate observations. Performance audits, like reports around the same time, auditors all audits, compare a situation that can multiply their impact, raise the exists with the way it should be, based profile of an issue, and bring about new on suitable criteria. The gaps between collaborative initiatives between ƚŚĞ ƚǁŽ ƌĞƐƵůƚ ŝŶ ĂƵĚŝƚ ͞ĨŝŶĚŝŶŐƐ͟ Žƌ concerned administrations to tackle ͞ŽďƐĞƌǀĂƚŝŽŶƐ͘͟ džĂŵƉůĞƐ ŽĨ ĐŽŵŵŽŶ common environmental problems. audit findings include: The INTOSAI WGEA has produced lack of compliance with rules or guidance materials for collaborative policies, audits and has many examples of such audits on its website, such as the

PUBLIC AUDIT 295

PUBLIC AUDIT How to Increase the Impact of Environmental Performance Audits

results not being achieved as ͞tŚĂƚ ŶĞdžƚ͍͟ͶHighlight the intended, recommendations or solutions risks not being evaluated and proposed. managed, In addition, auditors should strike the strategies not being developed or right tone and communicate a balance followed, of positive and negative findings that activities and actions of key players reflects the evidence gathered. being poorly coordinated or having Auditors should use the roll-up unclear roles, technique for developing good audit missing data or information to reports. This technique involves filtering measure program results or to support information and prioritizing messages decisions, and for inclusion in the report. Auditors weak or absent oversight. examine the large amounts of dŽĂŶƐǁĞƌƚŚĞďƵƌŶŝŶŐƋƵĞƐƚŝŽŶ͕͞tŚLJ information normally collected during do these deficiencŝĞƐ ŽĐĐƵƌ͍͟ ĂƵĚŝƚŽƌƐ an audit in order to identify usable should perform root cause analysis, evidence and include in the report only which can support effective those facts, recommendations that lead to solutions 21 How to Increase the Impact of that prevent the problem from Environmental Performance Audits recurring. One caution, however: root International Journal of Government causes that are traced to the merits of Auditing-April 2014 observations, and policy, availability of resources, or conclusions that are material, partisanship can be difficult for significant, and/or of high risk. In the legislative auditors to address. environmental domain, significance and risk can and should relate to human Reporting Audit Findings health, ecosystem functioning, and the By the end of the examination phase, financial consequences of auditors have usually gathered environmental degradation. evidence from various sources, all of Auditors should use their reports to which has to be considered, analyzed, educate. Environmental questions are and retained or discarded. In this often complex and it may be necessary evidence lies the story the audit will to explain important concepts in a eventually tell. The challenge is to ƌĞƉŽƌƚ͛Ɛ ŝŶƚƌŽĚƵĐƚŝŽŶ ƚŽ ŚĞůƉ ƌĞĂĚĞƌƐ determine what the main messages will fully understand audit findings and their be and how to best present them in a significance. The introduction is an ideal clear, convincing manner. place to provide basic context and The most effective reports answer the background information and make links following questions: to any related economic and social ͞tŚĂƚ͍͟ͶIdentify the problems aspects. uncovered by the audit. Report authors should use plain ͞^Ž ǁŚĂƚ͍͟ͶExplain why the reader language and avoid being too technical. should care about the audit findings. Similarly, reports that help readers identify with the topic and care about tŚLJƐŽ͍͟ͶIdentify the root cause of problems or observations. the audit findings will have more influence. This can be achieved by using

296 Nr.7, january - April 2014

ALSAI John Reed, and Jean Cinq-Mars, concrete case studies, such as ones be strategic, not operational, in about potential health impacts in urban nature; areas. address the root cause of identified Ultimately, the impact of an problems, not their symptoms; environmental performance audit will focus on the expected result or depend on the quality of the outcome, not on the means of getting recommendations and on their there; implementation. Too often, try to be innovative and to push the recommendations are prepared at the boundaries (such as by analyzing and end of the audit, seemingly as an comparing the practices used in other afterthought. Instead, the thought administrations); and process for recommendations should always remain realistic and consider start during the examination phase. the views of the audited entity on the Auditors can make strategic proposed recommendations. recommendations by focusing on the Another way to increase the impact of ͞ƉŝǀŽƚ ƉŽŝŶƚƐ͟ ;ĚŝƐĐƵƐƐĞĚ ĞĂƌůŝĞƌͿ ŝŶ an environmental performance audit is relevant decision-making processes. to reach out to audiences beyond the dŚĞLJĐĂŶĂůƐŽĂŝŵƚŽĐƌĞĂƚĞĂ͞ĚŽŵŝŶŽ usual suspects that can help to ĞĨĨĞĐƚ͘͟ dŚĞ ĚŽŵŝŶŽ ĞĨĨect refers to reinforce audit messages and impact. situations in which changes to one For example, environmental auditors element of a system trigger changes in can contact specialized media, journals, its other elements; the effect is greater academics, and members of civil when system elements are closely society, including grassroots interlinked and when recommendations organizations and youth. are targeted at a key point in the decision-making process. For example, Follow-up introducing a carbon tax will create a If one audit can have an impact, two domino effect in society and in the audits can have even more. Conducting economy since the tax is likely to result one or a series of environmental audits in reduced consumption of carbon- and later conducting a follow-up audit intensive products, lower greenhouse to determine progress in resolving gas emissions, increased use of public deficiencies and implementing transport, better air quality, improved recommendations can ensure that audit health for citizens, and lower health work will have a sustainable impact. care costs. Indeed, when entities know that a Recommendations that are superficial follow-up audit might (or will) take ;ĨŽƌĞdžĂŵƉůĞ͕͞ƚŚĞĞŶƚŝƚLJĚŽĞƐŶŽƚŚĂǀĞ place, they are more likely to take a strategy, so we recommend it develop concrete actions. Ă ƐƚƌĂƚĞŐLJ͟Ϳ Žƌ ƐƵƉĞƌĨůƵŽƵƐ ;ĨŽƌ Follow-up audits usually occur a few ĞdžĂŵƉůĞ͕͞ƚŚĞĞŶƚŝƚLJƐŚŽƵůĚĐontinue to years after the original auditͶenough ĚŽ͟Ϳ ĂƌĞ ƵŶůŝŬĞůLJ ƚŽ ůĞĂĚ ƚŽ ƐŝŐŶŝĨŝĐĂŶƚ time for entities to implement changes. In some cases they may be recommendations. In most cases, only required as a first step, but to be one follow-up will be done. But effective, recommendations should: sometimes it is good to have a long-

PUBLIC AUDIT 297

PUBLIC AUDIT How to Increase the Impact of Environmental Performance Audits term plan for more follow-up audits, effectively managed programs. Even especially in the environment domain, auditors play a role in the concept where issues tend to have long time ďĞŚŝŶĚƚŚĞƐĂLJŝŶŐ͕͞tĞĚŽŶ͛ƚŝŶŚĞƌŝƚƚŚĞ frames. Earth from our parentsͶ we borrow it ĨƌŽŵŽƵƌĐŚŝůĚƌĞŶ͘͟ Conclusion Acknowledgements Governments are tasked with managing The authors would like to thank the and addressing key environmental following individuals for their issues, from the impacts of climate contributions to this change to urban smog. Audit offices paper: Pierre Frechette, Kimberley have the mandate to assess the Leach, Neil Maxwell, George Stuetz and implementation and effectiveness of Scott Vaughan. the management of these issues and many more. Environmental audits can affect change John Reed, in these areas. But this requires careful Canadian Comprehensive Auditing attention to audit topic selection, Foundation (CCAF-FCVI Inc.) and planning, execution, reporting, and Jean Cinq-Mars, Sustainable Development Commissioner (Office communication. By focusing on these elements, auditors of the Auditor General of Québec can increase the impact of International Journal of environmental performance audits and, Government Auditing-April 2014 as a result, improve environmental International Journal of quality through better and more Government Auditing-April 2014

298 Nr.7, january - April 2014

Info

ACTIVITY ALSAI JANUARY-APRIL 2014

1. The Annual Analysis of ALSAI 2013 Assistant Auditor General of the OAG of Kosovo, as well as other personalities of On January 28, 2014, the State Supreme the academic area, civil society and Audit institution held the annual media. analysis activity for the year 2013, with In his opening speech, Mr. Bujar Leskaj the participation of H.E. Bujar Nishani, emphasized that during the last year, President of the Republic, Mr.Ettore ALSAI had completed its auditing Sequi, EU Ambassador in Albania, mission, in accordance with the two

Mr.Robert Wilton, vice/Ambassador of main pillars, the Development Strategy the OSCE presence in Albania, of ALSAI 2013-2017, as well as the XXI Mr.Adriatik Llalla, General Prosecutor, INCOSAI motto, held in Beijing in 2013, Mrs. Majlinda Bregu, Chair of the that the national auditing should serve Parliamentary Integration Committee, to a better national governance, for the Prof.Dr.Anastas Angjeli, Secretary of the improvement of the country financial Parlimentary Economy and Finance public management. Committee, Mr.Ibrahim Gjylderen,

PUBLIC AUDIT 299

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014

For the year 2013, from 147 planned amount 2.1 million euro, that EU audits, the ALSAI realized 164 auditime, allocated from the IPA 2013 for the or 11% more, out of each, 153 have institution. He expressed the pleasure been concluded and filed, while 11 are for the existing cooperation among the under the filing procedure. ALSAI, the Parliament and General The ALSAI has proposed several WƌŽƐĞĐƵƚŽƌ͛Ɛ KĨĨŝĐĞ ĂŶĚ ĞŵƉŚĂƐŝnjĞĚ important constitutional and legal that the institutional integrity is very amendments. In a first place, has important. The fight against corruption, required to be established in the he underlined, necessitates for Constitution, the limit of the Public concentrated efforts at a national Debt (proposal presented for two years level.From the 2013 audits, the ALSAI in consecutive by the auditing of the has found irregularities and financial State Budget for the years 2011 and infringements (in public revenues and 2012), by recommending that the expenses) at the amount 15. 1 billion Ministry of Finance should establish a lek (or about 108 million euro), by working group with field experts for the asking for the damage refund in 99.9% preparation and presentation of a legal of the cases. The economic damage initiative to set in the Constitution the found in both, 2012 and 2013, is about indicators of the public debt to the two times more than the damage found GDP.In a second place, from the in 2009, 2010 and 2011, altogether. The performance audit for the criminal charges for the year 2013 are administrative division, carried-out in two times more than in 2009, 2010 and the months February-October 2013, it 2011, altogether. has been recommended the Most portion of the damage has been intervention in the Local Government found in selling property and leasing law, for the significant reduction of the objects, as well as concession of public municipalities and communes number, property. Beside the findigs with for a more qualitative service to the economic damage, during the year community, but in full respect of the 2013, the ALSAI has noticed disciplinary political consensues between parties, as financial infringements with a negative well as of the social, cultural and impact in the performance of the historic background of the different areas of the country, according to the Constitution. The Presidenti of the Republi, H.E.Mr.Bujar Nishani appraised the inestimable experience of ALSAI in the cognition of legislation and ways of abuse with property and public funds. He recommended that the institutional evident achievements, should be conveyed in a better way to the public audited entities, at the amount 4, 4 opinion. On his side, Mr.Ettore Sequi, billion lek (over 31 million euro), or 2.5 EU Ambassador in Albania, stressed out billion lek more than the infringements the EU sincere support to ALSAI, which found during the year 2012. is expressed by the project of the

300 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

In his greeting speech, the President of the range of audits and the strength of the Republic said that ALSAI is among its recommendations implementation. the institutions dealing with the state credibility. He emphasized that the 2. The ALSAI takes part in the fourth dynamics of the last two years in the meeting for the Audit of Ethics, institution is easily noticeable and organized by the Task Force (EUROSAI) makes the difference. In the quality of member of the During his speech, the General hZK^/ dĂƐŬ &ŽƌĐĞ ŽŶ ͞ƵĚŝƚ ŽĨ Prosecutor, Mr. Adriatik Llalla, said that ƚŚŝĐƐ͕͟ ;d&ΘͿ͕ >^/ ƉĂƌƚŝĐŝƉĂƚĞĚ ŝŶ the cooperation between the ALSAI and the fourth meeting of this group, ƚŚĞ 'W͛Ɛ Kffice, stands at the highest organized in Lisbon, on January 29-30, levels. He appreciated the quality of 2014. The workshop has as a main files arriving from the ALSAI and theme the Strengthening of Ethics in ĞdžƉƌĞƐƐĞĚ ƚŚĂƚ ƚŚĞ 'W͛Ɛ KĨĨŝĐĞ ŚĂƐ ƚŚĞ^/͛ƐĂŶĚ>^/ǁĂƐƌĞƉƌĞƐĞŶƚĞĚŝŶ requested the suspension from duty of this activity by the Director of Audit every employee charged by the ALSAI Department of State revenues, Mrs. and re-investigation of cases repealed Albana Agolli and Mrs.Irena Islami, by the district prosecutor offices, before Head of Scientific Research and the 2013. Development unit. The representatives of the Parliament This workshop was organized as one of invited to the activity, Prof. Dr. Anastas the main acitivities of this EUROSAI Task Angjeli and Mrs. Majlinda Bregu, Force for the Audit of Ethics and the expressed their support for the Portuguese Court of Accounts as the institutional activity and the belief that hosting SAI. The greeting speech was ƚŚĞ >^/͛Ɛ ĂƐŝĐ >Ăw amendments, given by Mr.GuilherŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ would be approved soon. Martins, President of EUROSAI and The Chairman of ALSAI, Mr.Bujar Leskaj Portuguese Court of Accounts. held the analytic report, where he The workshop was a mix of general presented the innovations and plenary sessions and other working achievements of the ALSAI acitivity sessions in order to discuss the during the 2013, as well as the respective experiences and practical challenges for the 2014. Moreover it aspects of the audit work. was discussed on the achievements and The working sessions were organized in problems faced by the other managers small discussion groups. They were of the institution, chair/auditors and focused mainly in the following themes: auditors, salienced for their positive identification of ethical problems within results, reached during the last year. ^/͛Ɛ͕ ĐŽŶĨůŝĐƚ ŽĨ ŝŶƚĞƌĞƐƚ ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͕ dŚĞ >^/͛Ɛ ĐŚĂůůĞŶŐĞƐ ĨŽƌ ƚŚĞ different experiences of participating forthcoming year are the further ^/͛Ɛ ĨŽƌ ƚŚĞ ƉƌĞƉĂƌĂƚŝŽŶ ĂŶĚ consolidation of the achievements held implementation of the Code of Ethics, during the 2012 and 2013, the etc. ĂĐĐŽŵƉůŝƐŚŵĞŶƚ ŽĨ ƚŚĞ ^ƚƌĂƚĞŐŝĐ WůĂŶ͛Ɛ The first general group of the workshop 2013-2017 objectives, of the institution ʹ ͞tŚLJ ŝƐ ƚŚŝĐƐ ŝŵƉŽƌƚĂŶƚ ŝŶ Ă ^/͍ and legislative improvements, to raise Code of Ethics, (ISSAI 30)", - was chaired by Mr. Eduardo Cabrita, Chairman of

PUBLIC AUDIT 301

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014 the Budget Commission, Public Finance changes in the ethics management, and Public Administration in the through exchanging opinions and Portuguese Parliament; Mr. Jacek different approaches to this matter, as Jezierski, Chairman of the Working ǁĞůů ĂƐ ŐĂƚŚĞƌĞĚ ŝĚĞĂƐ ŽĨ ^/͛Ɛ Group on the ISSAI 30 revision representatives, which would be (INTOSAI), NIK of Poland; Mr. Janos involved in drafting the proposals of Bertok, OECD and representatives from this Task Force meeting. IDI, ECA, etc. One of the main objectives of the In these group, participants discussed activities planned by the TFA&E for the on different issues as the revision of period 2012-ϮϬϭϰ ŚĂƐ ďĞĞŶ ͞ƚŚĞ ISSAI 30 and the necessity of it, how to Contribution to increase the public address and give solution to ethics ďĞůŝĞĨ ŝŶ ƚŚĞ ^/͛Ɛ ǁŽƌŬ͕ ƚŚƌŽƵŐŚ problems, IDI experience on these supporting the implementation of ISSAI issues, given the cooperation of this ϯϬ ;/EdK^/͕ ŽĚĞ ŽĨ ƚŚŝĐƐͿ͘͟ Ɛ Ă ŽƌŐĂŶŝnjĂƚŝŽŶ ǁŝƚŚ ĚŝĨĨĞƌĞŶƚ ^/͛Ɛ͕ ƚŚĞ reason, TFA conducted a survey in the possible changes for a better h ^/͛Ɛ ƚŽ ƌĞĂůŝnjĞ ŚŽǁ ^/͛Ɛ ŚĂǀĞ ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚŽĨĞƚŚŝĐƐǁŝƚŚŝŶ^/͛Ɛ͕ĞƚĐ͘ managed the issue internally, by With much interest the participants studying and gathering informations ůŝƐƚĞŶĞĚ ƚŽ ƚŚĞ ĞdžƉĞƌŝĞŶĐĞƐ ŽĨ Ɛŝdž ^/͛Ɛ related to this issue and has planned to in the preparation and implementation address some proposals to strengthen of the Code of Ethics: Sweden, Hungary, the training on ethics issues. During the the Netherlands, UK, Belgium and second day of the activity, attended Poland. also the Chairman of ALSAI, Mr. Bujar The second general group, in the Leskaj. second day of the activity ʹ ͞ƚŚĞZŽůĞŽĨ ƚŚĞ ƚŚŝĐƐ ƐƚƌƵĐƚƵƌĞ ǁŝƚŚŝŶ ^/͛Ɛ ʹ 3. Memorandum of Understanding (units, committee, directorate, etc); the endorsement, between EUROSAI and staff training on etichs issues; dilemmas AFROSAI ǁŝƚŚŝŶ ^/͛Ɛ ŽŶ ĞƚŚŝĐƐ ŝƐƐƵĞƐ͟ ʹ was On January 31, 2014, it was organized chaired by Mrs. Helena Fernandes, Mr. the signature ceremony of the Conceição, TFA&Ethics; Mr.Fabrice Memorandum of Understanding Mercade, ECA, etc. between EUROSAI and AFROSAI, in the The discussion on the possible role of premises of the Ancient Art Museum in the Ethics structure in a SAI, was Lisbon. This Memorandum was signed animated and interesting, and was ďLJ Dƌ͘'ƵŝůŚĞƌŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ DĂƌƚŝŶƐ͕ further enriched by many cases of President of EUROSAI and the functioning of such structures in the Portuguese Court of Account and ^/͛Ɛ ŽĨ >ŝƚŚƵĂŶŝĂ͕ ƌĂƐŝů͕ ƌŽĂƚŝĂ͕ Mr.Gilbert Ngoulakia, President of Indonesia, Romania and Latvia. AFROSAI and the Gabon SAI. The participants stressed out the need for training in raising awareness of staff for the ethics issues. The workshop achieved its goal and was an opportunity to discuss and consider From left to right: Mr.Recai Akyel, second in depth some of the problems and vice/President of EUROSAI Board; Mr.Gilbert

302 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

coordination, at an institutional level as well as international organizations ŝŶĐůƵĚŝŶŐ ^/͛Ɛ͘ džƉĞƌŝĞŶĐĞ ŚĂƐ ƉƌŽǀĞĚ that individual solutions have not served to the world of globalization. Experience and knowledge of every SAI, are a precious source of information ĂŶĚŬŶŽǁůĞĚŐĞĨŽƌĂůůŽƚŚĞƌ^/͛Ɛ͘ This Memorandum was with no doubt, the coronation of previous relations of exchange of information and friendship between EUROSAI and AFROSAI and would be a starting point for a fruitful cooperation, which will serve to these ŽƌŐĂŶŝnjĂƚŝŽŶ͛ƐƐƚƌĞŶŐƚŚĞŶŝŶŐ͘ Ngoulakia, President of AFROSAI; Dƌ͘'ƵŝůŚĞƌŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ DĂƌƚŝŶƐ͕ WƌĞƐŝĚĞŶƚ ŽĨ 4. EUROSAI IT Working Group meeting, EUROSAI; Mr.Bujar Leskaj, Chairman of ALSAI. held in Bern, Switzerland The Ceremony was honoured by participation of the Secretary General On january 29-30, 2014 it was held in of AFROSAI and President of the Bern, Switzerland the EUROSAI IT Cameron SAI, Mr. Henri Eyebe Ayssi, tŽƌŬŝŶŐ 'ƌŽƵƉ ŵĞĞƚŝŶŐ ŽŶ͗ ͞/d^͕ /d the Secretary General of EUROSAI and Self-Assessment and ITASA, IT audit President of the Spanish SAI, Mr.Ramón self-ĂƐƐĞƐƐŵĞŶƚ͘͟ Alvarez de Miranda, Ms. Stuiveling, first This Working Group chaired by the SAI vice/President of EUROSAI Board, of Switzerland aims: Mr.Recai Akyel, second vice/President ͻdŽ ƐŚĂƌĞ ĞdžƉĞƌŝĞŶĐĞƐ ďĞƚǁĞĞŶ of EUROSAI Board and President of ƵƌŽƉĞĂŶ^/͛Ɛ͖ theTurkish Court of Accounts. ͻdŽ ĞŶĐŽƵƌĂŐĞ ƚŚĞ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĂƚŝŽŶ ŽĨ At the signing ceremony attended also activities in common in the IT area; the Chairman of ALSAI, Mr.Bujar Leskaj, ͻdŽ ŝŵƉůĞŵĞŶƚ ƚŚĞ ŝŶŝƚŝĂƚŝǀĞƐ ŽĨ ƚŚĞ who held working meetings with the Permanent Committee of INTOSAI for personalities of both these important organizations. From both Memorandum ƐƵďƐĐƌŝďĞƌƐ͕ Dƌ͘'ƵŝůŚĞƌŵĞ Ě͛KůŝǀŝĞƌĂ Martins and Mr.Gilbert Ngoulakia, it was stressed out the opportunity given by this Memorandum to foster the cooperation possibilities and strengthen the relations between EUROSAI and AFROSAI, by deepening the exchange of information and knowledge between ^/͛ƐŽĨďŽƚŚĐŽŶƚŝŶĞŶƚƐ͘/ŶƚŚŝƐǁŽƌůĚŽĨ the IT audit; globalization, the efforts should be ͻdŽ ĨŽƐƚĞƌ ƚŚĞ ŵƵƚƵĂů ĞdžĐŚĂŶŐĞ ŽĨ oriented towards the cooperation and experiences between committiees;

PUBLIC AUDIT 303

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014

In this meeting took part Mr.Massimo Magnini-Furger, was ƌĞƉƌĞƐĞŶƚĂƚŝǀĞƐ ĨƌŽŵ ƚŚĞ ^/͛Ɛ ŽĨ expressed the willingness to perform Switzerland, the Netherlands, ECA, ITSA and ITASA in ALSAI. The TCA Poland, TCA, Belgium, France and representatives and NIK of Poland, ALSAI, the latter represented by expressed their support, too. Mr.Kozma Kondakçiu, Head of IT audit. In the end, it was approved: In the meeting, participants focused ͻƚŚĞƉĂƌĂůůĞůĂƵĚŝƚƉůĂŶŽŶ/dĂƵĚŝƚ͖ mainly in the self-assessment process ͻƚŚĞ ƉƌŽŐƌĂŵ ĨŽƌ ƚŚĞ ƉĞƌĨŽƌŵŝŶŐ /d^ and role of moderator (from another and ITASA in the coming two years, SAI), and the national staff in knowing where a special place was left to themselves and exchange experiences Albania, in order to benefit from this to raise performance in the IT and IT process; audit areas. ͻƚŚĞ ĂŐĞŶĚĂ ĂŶĚ ƚŚĞŵĞƐ ŽĨ ƚŚĞ Moderators shared experiences and International Symposium for IT, which expressed their point of views on will be held in Berlin, on march 13 ʹ 14, different problems of ITSA and ITASA, marking the 300th anniversary of the where they presented several sel- German Court of Audit. assessments, performed by some European audit institutions. 5. The Chairman of ALSAI, pays a visit There were presented and shared by to the Turkish Court of Accounts participants, knowledges on the developments of IT and IT audit areas, From 11-13 February 2014, Mr. Bujar in specific countries and shared the Leskaj, Chairman of ALSAI, held a opinion that: ͻK/dϰ͘ϭƐƚŝůůŝƐƵƐĞĨƵůŝŶƚŚĞ/dĂƵĚŝƚ and recommended the unuse of the new version of COBIT 5; ͻ/d ƵĚŝƚ ƐƚƌƵĐƚƵƌĞƐ ƐŚŽƵůĚ ďĞ Ěivided in favor of the consolidation and exchange of experiences, internally; The representative of ALSAI, presented the developments made during the last two years in the ALSAI to better develop IT and IT audit in ALSAI, in compliance with INTOSAI recommendations. The participants approved the way choosen by ALSAI and expressed their willingness to support the ALSAI. During the meetings, there were held meetings with representatives of the participating ^/͛ƐĂŶĚǁĞƌĞĞƐƚĂďůŝƐŚĞĚĐŽŶƚĂĐƚƐĨŽƌ working visit to the Turkish Court of further cooperation. From the Accounts, in Ankara. During the visit, Switzerland SAI representatives, Ms. Mr. Leskaj met with the President of Brigitte Schnyder von Morisch and

304 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI the Turkish Court of Accounts, Prof. Dr. institution. The guest of honor was the Recai Akyel. Mr. Akyel praised the Chairman of ALSAI, Mr. Bujar Leskaj. In progress made by ALSAI over the last his greeting speech to the members of two years and the fruitful cooperation the Turkish Court of Accounts, he between the two Supreme Audit emphasized that the opening of a Institutions (SAI), culminated with library to a constitutional institution is several training sessions for dozens of an important event not only for the auditors and specialists of ALSAI, held employees of that institution. Turkish over the years 2012-2013. judges and auditors, with the establishment of this structure, will The President of the Turkish Court of have in their hands an inexhaustible Accounts expressed his willingness to source, well-rounded and clear continue the existing cooperation with new training sessions. Mr.Leskaj on his side, thanked President Akyel for the generous assistance provided by the Turkish Court of Accounts to ALSAI and the excellent cooperation, which have been beneficiary for more than 60 auditors of the Albanian institution. The two Chairs of both institutions, discussed on future cooperations, especially in the context of implementing a modern auditing management system, by using widely as information on their auditing and a base the information technology. The decision-making activities. Turkish Court of Accounts is in the first Mr. Leskaj stressed once again, the steps of extending this system and offered its expertise to help ALSAI. Also, the President of the Turkish Court of Accounts, confirmed that the Albanian auditors trainings will continue during 2014 and soon, within months of March and April, two to three groups of ALSAI auditors, will be trained on financial, compliance and performance audit. ƚƚŚĞƌĞƋƵĞƐƚŽĨƚŚĞ>^/͛ƐŚĂŝƌŵĂŶ͕ the TCA expressed the readiness to assist with its expertise, for deepening and enhancing the efficiency of indispensable role President Akyel has relationships that a SAI must have with played and still does, in the progress the academic and university bodies. and further modernization of the On February 13, the TCA inaugurated in Turkish Court of Accounts, an example its premises, the Library of the

PUBLIC AUDIT 305

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014 of which is the opening of a very rich &ƌŽŵ ƚŚĞ >^/͛Ɛ ƐŝĚĞ͕ ŝƚ ǁĂƐ library with audit materials collected emphasized that TIKA, is one of the from books, manuals, studies and leading donors in our country, which surveys of hundreds of Turkish and has improved the lives of Albanian foreign authors, from all countries of citizens, in the past two decades. the world. Turkish Agency for Development and Stressing the friendly atmosphere and Cooperation, operates in Albania since the partnership between the Turkish 1992 and in 1996 opened its Court of Accounts and the ALSAI, the coordination office in Tirana. For more Chairman of the State Supreme Audit, than 18 years, TIKA contributes with its addressed to the turkish judges and aid projects in developing and building auditors with the phrase: "President capacities in Albania. Projects Akyel is the best friend of ALSAI, in the implemented by TIKA are hundreds and INTOSAI community. President Akyel is have affected every area. With TIKA not only yours, but also ours". funds, have been rehabilitated The ALSAI delegation composed also by waterworks, kindergartens and schools, Mr. Fatos Çoçoli, external advisor to the builded hospitals that are equipped ALSAI and Mr. Alfonc Gabili, First with modern equipment, trained Auditor, visited the Mausoleum of the doctors, but also police officers. Turkish nation Father, Mustafa Kemal The main supported sectors by TIKA are Ataturk and the Turkish National health, education and tourism, but the Ethnographic Museum. agency supports also the environmental protection, forestry, IT development, 6. ALSAI endorses in Ankara the culture, sport, media and projects to Agreement on Cooperation with TIKA help disabled people or with physical on Information Technology disabilities. For the ALSAI, the On February 12, 2014, in Ankara, importance of IT is crucial for the Turkey, Mr.Bujar Leskaj, Chairman of realization of high quality audits and ALSAI, signed an Agreement on covering all areas of public institutions Cooperation with Dr. Serdar Çam, activity in our country. president of TIKA, the Turkish Agency On his part, TIKA President, Dr.Serdar for Development and Cooperation.

TIKA agreement provides support for the development of information technology infrastructure in ALSAI, providing the updated version of the audit computer program IDEA and training of ALSAI auditors on the use of this program, providing IT equipment and digital implementation of the audit management system. For this last Çam, said that TIKA is ready to further component of the agreement, is also expand cooperation and support for assured the assistance of the Turkish ŽƵƌƚŽĨĐĐŽƵŶƚƐ͕>^/͛ƐƉĂƌƚŶĞƌ͘

306 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

ALSAI, as well as in all Albanian public Albania, accompanied by Mr.Eduart institutions. Rumani, National Programme Officer at The Chairman of ALSAI thanked TIKA for the Swiss Cooperation. helping ALSAI in the last two years, Swiss representatives presented an enabling the stay in Turkey for more overview of the purpose of this mission than 60 albanian auditors taking part in in Albania. Switzerland is in the process training sessions organized by the of finalizing the new cooperation Turkish Court of Accounts. strategy 2014-2017 for Albania and the The agreement with TIKA marks an main aim, is to support the transition important development towards process towards European integration. >^/͛Ɛ ĨƵůů ƵƐĞ ŽĨ ŝŶĨŽƌŵĂƚŝŽŶ One of the main areas of this strategy is technology in the audit. constituted by financial management, The implementation of a computer and the main goal of the meeting, was programming for the audit just exploring institutional needs for management system, is a necessity for technical assistance and capacity ALSAI. The development and building. implementation of a computerized Swiss instrument for cooperation also, audit management system, has several works closely with the Fund for modules that manage the process of Capacity Development and INTOSAI written documentation of all auditing Donor Secretariat. The collaboration processes in ALSAI, as well as the tool for INTOSAI to be deployed soon, necessary means for generating audit will provide financial opportunities to reports. all INTOSAI member SAI's. An additional During the endorsement of this support provided by the Swiss Agreement, attended also, Prof. Dr. assistance, is given by World Bank Recai Akyel, President of the Turkish experts. Swiss representatives felt Court of Accounts, with which ALSAI has completely ready to convey to the a cooperation agreement. INTOSAI Fund for Capacity dŚĞ>^/͛ƐĂŐƌĞĞŵĞŶƚǁŝth TIKA will be Development, all of the specific implemented within this year and will proposals of ALSAI, regarding the areas ŝŶĐƌĞĂƐĞ ƚŚĞ >^/͛Ɛ ĐĂƉĂĐŝƚŝĞƐ ƚŽ where assistance was needed. perform in a near future, even IT audits. During the discussion, Mr.Leskaj briefed Swiss representatives with a general 7. Meeting of ALSAI Chairman with overview of the functioning and managers of the Macroeconomic achievements, along the last 2 years in Support Division in the Swiss State the institution. In the exchange of ideas Secretariat for Economic Affairs (SECO) and opinions, a special discussion was held regarding the issue of Internal On 21st February 2014, ALSAI Audit in place. Despite improvements in Chairman, Mr. Bujar Leskaj, held a the legal framework and certification of meeting with Ms. Rosmarie Schlup, auditors, it was stressed the fact that Deputy Head of the Macroeconomic efforts were made not to overlap during Support Division in the Swiss Secretariat the audit work of ALSAI with this for Economic Affairs (SECO), and system, and related necessary Ms.Irene Frey, country manager for improvements the system needs, issue

PUBLIC AUDIT 307

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014 raised by every audit carried out by with an overview of the functioning of ALSAI in different entities. Mr.Leskaj, the institution, as well as the latest offered the opportunity for them,to developments. Mr.Leskaj continued by have a full paper issued by ALSAI audits, mentioning the very good relations of in order to be able to create a clear cooperation existing between the two picture regarding the weaknesses of audit institutions of Albania and this system. This contribution of ALSAI Kosovo, stressing that the first was received with great interest by Cooperation Agreement, was signed Swiss representatives and was with the Office of the Auditor General considered quite valuable. of Kosovo. The deepening of this 8. Meeting of the ALSAI Chairman with cooperation, in addition to trainings the delegation of the Commission for and exchange of bilateral visits, will the Public Finance Supervision in the soon be materialized in carrying out a Parliament of Kosovo parallel audit in the field of road safety. The Chairman of the Commission for The Chairman of ALSAI, Mr.Leskaj held a the Public Finance Supervision in the special meeting with the delegation of Parliament of Kosovo, Mr.Sadriu, by the Commission for the Public Finance taking the floor, thanked Mr.Leskaj for Supervision in the Parliament of the reception of the delegation and Kosovo, headed by Mr.Ali Sadriu. presented an overview of the

functioning and work progress of this Commission, by highlighting even the relations with the Office of the Auditor General of Kosovo. In addition, the discussions focused on the relationship of supreme audit

institutions with respective parliaments, and was emphasized not only the importance of cooperation and inter- institutional partnership, but also the support to be given to other institutions. Aiming further intensification of bilateral relations, Mr.Sadriu conveyed to Mr.Leskaj the invitation to pay a visit Ăƚ ƚŚĞ ŽŵŵŝƐƐŝŽŶ͛Ɛ ƉƌĞŵŝƐĞƐ͕ ƚŽ ƚŚĞ Parliament of Kosovo.

9. The Official visit of the ALSAI delegation to the State Audit Office of Croatia On March 3-4, 2014, an ALSAI delegation held a working visit to the The Chairman of ALSAI, after welcoming State Audit Office of Croatia. The ALSAI the delegation, briefed the participants representatives to this visit were, Mr.

308 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

Xhaferr Xhoxhaj, Department Director, presentation, the Croatian SAI Mrs.Dëshira Huqi, Head of unit, representatives expressed significant Mr.Muhamet Kavaja, Chair auditor, interest regarding cooperation Mr.Bashkim Harizaj, Chair auditor, agreements with counterparts, but also Mrs.Nikoleta Piranjani, Senior auditor, with TIKA and the civil society in Mrs.Miranda Haxhia, Senior auditor and Albania. Also, aroused great interest the Mrs.Valentina Golemi, First auditor. number of publications (some of them This visit comes in the framework of the were donated to our counterparts), Cooperation Agreement endorsed on ĞƐƉĞĐŝĂůůLJƚŚĞƉƵďůŝĐĂƚŝŽŶŽŶƚŚĞ>^/͛Ɛ November 28, 2012, by the ALSAI auditors contribution in the daily press, Chairman, Mr.Bujar Leskaj and the although in Albanian, it was highly Auditor General of Croatia, Mr. Ivan appreciated. Klesic. The discussion were focused moreover on the issues of Performance audit, Mr.Klesic addressed a short welcome public procurement, audit of EU pre- speech to the ALSAI delegation by accession funds and funds of political expressing his pleasure for the parties. In conclusion, it was agreed organization of this visit and stressed from both parties that the experiences out the fact that this first meeting, shared in different areas, were mostly would have paved the way for other valuable for the continuance of the activities in the framework of the cooperation in the future, and brought bilateral cooperation. into the table some possible themes Moreover, according to the agenda, with regard the forthcoming training Mr.Klesic introduced the senior staff of sessions to be held, as the audit of EU the Croatian SAI present at the meeting funds and IT audit, where the Croation SAI was implementing the first steps. These trainings could also be delivered in the future with the support of TAIEX.

10. ALSAI takes part in the seminar: ͞ĞƐƚ ŝŶƚĞƌŶĂƚŝŽŶĂů ƉƌĂĐƚŝĐĞƐ ŝŶ ƐƚƌĞŶŐƚŚĞŶŝŶŐƉƵďůŝĐƐĞĐƚŽƌŝŶƚĞŐƌŝƚLJ͟ On March 3-7, 2014, it was held in ^njĂƌǀĂƐ͕,ƵŶŐĂƌLJ ƚŚĞ ƐĞŵŝŶĂƌ ŽŶ ͞ĞƐƚ international practices in strengthening and continued with a summary on the ƉƵďůŝĐ ƐĞĐƚŽƌ ŝŶƚĞŐƌŝƚLJ͕͟ ŽƌŐĂŶŝnjĞĚ ďLJ functioning and organization of the the State Audit Office of Hungary in State Audit Office of Croatia. support to the anti-corruption efforts of dŚĞ >^/͛Ɛ ĚĞůĞŐĂƚŝŽŶ ŵĞŵďĞƌƐ ǁĞƌĞ ĚĞǀĞůŽƉŝŶŐĐŽƵŶƚƌŝĞƐ^/͛Ɛ͘ briefly introduced by Mr.Xhoxhaj and after that, Mrs.Huqi continued with the ƉƌĞƐĞŶƚĂƚŝŽŶ ŽĨ ƚŚĞ >^/͛Ɛ organization, functioning and achievements and recent over the last two years. At the conclusion of the

PUBLIC AUDIT 309

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014

elements of implementing a successful survey, as the identification of corruption risks in the public sphere, evaluation of various audits which protect from corruption, completion of questionnaires, which are the basis of surveys and assessment and use of the survey results. During the last day, Dr. Balázs Ágoston The scope of this seminar was to Nagy, head advisor of the Minister for enhance public institutions integrity in the Public Administration and Justice, developing countries, to explain the addressed a speech on the Hungarian survey methodology on applied system of integrity management. He integrity during this last years from the presented the opinions of the Ministry Hungarian SAI, as well as to exchange on integrity and main features of their ĞdžƉĞƌŝĞŶĐĞƐ ŽĨ ĚŝĨĨĞƌĞŶƚ ^/͛Ɛ integrity system. Dr. Balázs, underlined participating in this seminar. the integrity advisors role in every In the fight against corruption, the public sector institution and explained Hungarian SAI survey on integrity, their specific duties. He presented the remains a unique model even at an role and functions of the integrity European level. Hungarian SAI has management system and focused later managed to extend this model to all of on, in the applied methods to analyze Hungary's public sector, considering it the corruption risks. as part of his mission in the fight against After the lecture, the participants, corruption. Audit of public sector divided into small groups, were asked integrity of the Hungarian SAI, fits best to prepare a survey draft plan on also to the strategy of this institution, in integrity, including time and human which integrity, transparency, resources necessary for each phase. accountability for public funds, as well All of the participants, concluded as their role in the fight against successfully the test and at the end of corruption, are of a special importance. the seminar, the project head Mr. János To understand the Hungarian model, 44 Szatmári after summarizing and ƌĞƉƌĞƐĞŶƚĂƚŝǀĞƐ ĨƌŽŵ ϮϮ ĚŝĨĨĞƌĞŶƚ ^/͛Ɛ evaluating the conclusions of this of the world, participated in the seminar, delivered the participation seminar held from 3 to 7 March 2014, certificates and considerations for each in Szarvas, Hungary. The ALSAI was ŐƌŽƵƉŽĨĚŝĨĨĞƌĞŶƚ^/͛s representatives, represented at the seminar by Mr. ďLJ ƌĂŶŬŝŶŐ ƚŚĞ >^/͛Ɛ ƚĞĂŵ ďĂƐĞĚ ŽŶ Bajram Lamaj, Audit Department the general evaluation and participation Director, as well as by Mr. Ermal Yzeiraj to the seminar, at the third place. and Mr. Koço Sokoli from the Legal

Department. 11. European Symposium on IT and During the seminar, participants were 300th anniversary of introduced to the methodology of the Bundesrechnungshof survey on integrity and also practiced through team work, the most important

310 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

A delegation headed by Mr.Bujar for the years 2013-2014 will be Leskaj, Chairman of ALSAI, participated presented to the EUROSAI Congress, to from March 11-14, 2014, in the be held in June this year, in the Hague. proceedings of the 9th Meeting of The third and fourth day, were entirely EUROSAI IT Working Group and the dedicated to the IT Symposium. Symposium on IT, organized by In this event, beside the 300th Bundesrechnungshof, on the occasion anniversary of the of the 300th anniversary of its Bundesrechnungshofestablishment, a establishment. developed and modern SAI, were During the first two days, 11-12 march, discussed the foundamental principles the IT Working Group meeting for the Financial Statements audit in underlined the progress achieved compliance with ISSAI-s. during one year in E-Government audit During the days of the events, the ALSAI in the information systems supporting delegation composed by Mr. Bujar audit process, as well as in the Leskaj, Mr. Kozma Kondakçiu, head of IT supporting modeling of IT, as a framework for the auditing acitivity standartization in IT, in compliance with

unit at ALSAI and Mr.Fatos Çoçoli, external expert, participated actively in INTOSAI standards and as an innovation the working group discussions and in the auditing process. Under the plenary sessions. Mostly, with regard direction of experts and managers from the participation in media and the Swiss SAI, the 9th meeting of challenges coped in social media, the EUROSAI Working Group on IT, ALSAI presented its own experience introduced the self-assessment process with editorials and articles written by ŽĨ ĚŝĨĨĞƌĞŶƚ ^/͛Ɛ ƐŝƚƵĂƚŝŽŶ͕ ŝŶ ƵƐŝŶŐ /d͘ auditors and managers of ALSAI during Interesting presentations were held on the 2013, a very appraised experience the improvement of communication as positive and interesting, by the among users and IT (feedback from the ƉĂƌƚŝĐŝƉĂŶƚƐ ĚƵƌŝŶŐ ƚŚĞ ^LJŵƉŽƐŝƵŵ͛Ɛ French Court of Accounts), on the third group meeting. lessorns learned by the audit of IT self- In Potsdam, Mr.Leskaj met the assessment in Turkey, on parallel audits Presidents of Croatian, Turkish and for the public debt management ,ƵŶŐĂƌŝĂŶ ^/͛Ɛ͕ ĂŶĚ ĂůƐŽ ĚŝƐĐƵƐƐĞĚ (information systems), on producing with the latter, on the renewal in the biometric passports, on the electronic future, of the endorsed agreement in European system of trains, as well as 2007 between the ALSAI and the were given orientations on carrying out Hungarian SAI, not functional so far, future parallel audits on IT. The also, discussed with the other Progress report of the IT Working Group homologues on the continuation of the

PUBLIC AUDIT 311

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014 partnership and fruitful cooperation European Commission, (DG-Budget), with the State Audit Office of Croatia Mr. Robert Gielisse. and Turkish Court of Accounts. Issues addressed in these amendments 12. The Parliamentary Committee of were considered by the participants as Economy and Finance initiates the very important for further ĚŝƐĐƵƐƐŝŽŶƐŽŶƚŚĞ>^/͛ƐĚƌĂĨƚůĂǁ strengthening the independence of the The Parliamentary Committee of Economy and Finance initiates the ĚŝƐĐƵƐƐŝŽŶƐ ŽŶ ƚŚĞ >^/͛Ɛ ĚƌĂĨƚ ůĂǁ͕ with the amendments on the existing law, according to the suggestions made by DG-Budget and SIGMA and under way of the EU Commission Progress Reports for Albania, 2011, 2012 and 2013. This process is following previous institution and its modernization, in consultations, round tables organized accordance with the requirements of by the ALSAI with stakeholders such are INTOSAI standards. accountants, academics of law and Among the issues discussed were those accounting, civil society and media. related to auditing activity of ALSAI, its During these consultations were given economic independence, its rights for valuable opinions and suggestions for unrestricted access to the auditees the new draft law. documentation, publication of audit reports and transparency with public, cooperation with internal audit, the right to receive foreign or national experts, as well as certification of ALSAI auditors and their legal status. These final amendments regulate in full the institutional independence of ALSAI, simultaneously providing a modern conception of rights and duties under INTOSAI standards, increasing the level of implementation of its recommendations and administrative capacity building, certification of auditors, accuracy of ALSAI's right to audit programs developed with funds allocated by the EU for Albania, and the right to certify financial accounts, as well as setting explicitly in the law, the In these tables, aiming the support to two coherent forms of auditing, the ALSAI, participated the Director of performance and IT audit, widely used Internal Financial Public control in the by the other modern and experienced General Directorate of Budget in the counterparts.

312 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

Suggestions and opinions expressed in 13. dŚĞ >^/͛Ɛ ĂƵĚŝƚŽƌƐ ĐĞƌƚŝĨŝĐĂƚŝŽŶ these tables after being reviewed and with INTOSAI standards, continues reflected in the final version of the draft-law, were presented once again Following the cooperation for an overall opinion, to the General between ALSAI and the Directorate of Budget (DG-Budget), in Initiative for Development the European Commission, before of INTOSAI (IDI), as well as in the presenting these amendments to the framework of this initiative programs in Parliament. support to Supreme Audit Institutions These legal improvements are also a for the implementation of INTOSAI constant demand of EU progress Standards, as well as expansion of reports for the years 2009, 2010, 2011 auditors role in the public sector, where and 2012, and are strongly emphasized it is required for the audit techniques in the conclusions of the EU-Albania and methodologies to be constantly Subcommittee on Economic and evolved, in order to provide quality Financial Affairs on 26 October 2012, audits, will be developed the IDI where it is stated that: certification program, "Implementation of ISSAI standards for the compliance "The European Commission welcomed audit". the ALSAI draf-law, which is in Mr.Albert Thoma, chief auditor at accordance with applicable ALSAI, has been selected to attend this international standards. DG Budget will program. After the electronic process provide technical advice required in conclusion, which lasts for about two early November, to assist ALSAI in the months, would be effectuated the completion of the review process, so for respective certification. the parliamentary discussions on the draft-law, to begin by the end of 14. ALSAI participates in the seminar November. Albania will report on ͞^/͛Ɛ/ŶĚĞƉĞŶĚĞŶĐĞ͟ developments regarding the adoption ŽĨ >^/͛Ɛ ůĂǁ ďLJ ƚŚĞ ŽƵŶĐŝů ŽĨ Ministers and Parliament, where a majority of 3/5 is required for its The French Court of Accounts and the approval. The Commission stressed the State Audit Office of Hungary held on need for enhancing the implementation March 28 in Budapest, the seminar of the measures proposed by ALSAI and entitled: "Taking active steps to the need for qualitative improvement in strengthen and support the the preparation of files sent to the independence of Supreme Audit Institutions". The seminar was attended 'ĞŶĞƌĂů WƌŽƐĞĐƵƚŽƌ͛Ɛ KĨĨŝĐĞ͘ dŚĞ Commission, also noted the need to by 25 Supreme Audit Institutions (SAI), among them France and Hungary ŝŶĐƌĞĂƐĞ ƚŚĞ >^/͛Ɛ ŚƵŵĂŶ ƌĞƐŽƵƌĐĞƐ͕ investments in IT equipment and (organizer countries), Belgium, Italy, training of auditor". Sweden, the Netherlands, Czech The discussions on the draft-law, are Republic, Poland, Romania, as well as still ongoing. countries of the region such as, Croatia, Macedonia, Bosnia and Herzegovina,

PUBLIC AUDIT 313

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014 etc. ALSAI was represented at the event 15. ALSAI participates in the 5th by Mrs. Irena Islami, Head of unit and meeting of EUROSAI Task Force on Mrs.Amantja Patozi, sector specialist in Audit of Ethics the Department of Scientific Research. The purpose of this seminar was to On April 2-3, 2014 the EUROSAI Task highlight and underscore the Force on Audit and Ethics, organized importance of one of the main objectives of the EUZK^/͛Ɛ ^ƚƌĂƚĞŐŝĐ Development Plan 2011-2017: strengthening SAI's independence. The the fifth meeting in Poiana Brasov, workshop was combined with plenary Romania. The ALSAI, in the capacity of sessions and round table discussions, this group member, was represented by about the main topic. the Secretary In the plenary sessions, discussions General, were held by representatives of two Mrs.Luljeta Nano organizer SAI's, France and Hungary and and the Director were affected legal issues as the: The General, Lima and Mexico Declarations and their Mrs.Helga Vukaj. importance; UN Resolution A/66/209 In this activity, on SAI's independence. With much attended representatives from 15 interest for the participants, it was the Supreme Audit Institutions as Portugal, discussion of Mr. Alventosa Jean the chair SAI of this Task Force (TFA & Raphael, Director of External Relations E), representatives from the European at the French Court of Accounts, with Court of Auditors (ECA), Poland, Turkey, regard the gap that exists between the Netherlands, Iceland, Czech formal and real independence of SAI's Republic, Hungary, Russian Federation, and possibilities of reducing this gap. Serbia, Spain, Croatia, Malta and The seminar highlighted the fact that Romania, the latter as the host and ^/͛Ɛ ĐĂŶ ƉĞƌĨŽƌŵ ƚŚĞŝƌ duties organizer SAI. The main purpose of efficiently, if they choose completely organizing this meeting was the free the audit entities, issues to be discussion and approval of some audited, audit methods and if they are important documents drafted by this cheap in terms of institutional organization as projects for the future organization and management. Also, Task Force Work Plan for the period the auditors should be free and have 2014-2017 and the report on the Task unconditional access to the time Force activities, which will be presented required and in all the documents and to the EUROSAI Governing Board and to information, they necessitate to fulfill the IX EUROSAI Congress to be held in their responsibilities. June 2014, in the Hague, the In conclusion, participants discussed the Netherlands. In this activity, the Task future of the SAI's independence and Force focused on the discussion and the path to follow, in order to preserve approval of two papers (Paper I and II) and strengthen the independence, by referred to its two main objectives: adapting to the new conditions. 1-DĂŶĂŐĞŵĞŶƚŽĨƚŚŝĐƐŝŶƚŚĞ^/͛Ɛ͖

314 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

2-Audit of Ethics in the Public sector within the organization and outside it/ institutions. in the entitites), which awaked great Referring to the first Document dealing interest and was taken as a very good with SAI's supporting turn in experience, to be included in the strengthening the ethical infrastructure publication of this document. within the organization, which provides Besides these, by the representatives of an overview of strategies and practices, the Croatian SAI was discussed and it was greeted positively the work done proposed the idea of co-chairing with by the ALSAI for the translation of this the ALSAI, the workshop to be held at document into Albanian and its the IX Congress of EUROSAI on "Audit publication on the website. Also, the Development for officials ethics during ALSAI representatives promised to ƉƵďůŝĐ ƉƌŽĐƵƌĞŵĞŶƚ ƉƌŽĐĞĚƵƌĞƐ͕͟ translate and present in the website the actually under discussion with the

proposed amendments together with Dutch Court of Audit, as the host the approvals of them during this country of EUROSAI Congress. session of the document no. 1, as a In the sessions held, it was of great document that can and should be used, importance even the discussion held on by other institutions and the public relations and dilemmas existing sector. Regarding the second between the law implementation and Document, related to ethics ethics issues and behavior of public management in practice, among the officials, moderated by the notable discussions, was the ALSAI representative of ECA. It awaked also experience ʹ the enclosure in the great interest the presentation of present draft-law of ALSAI, of the Mr.Jacek Jezierski, representative of the integrity and ethics audit (art.3 Polish SAI, and concurrently Chairman ͞ĞĨŝŶŝƚŝŽŶƐ͕͟ Ăƌƚ͘ϭϭ͘ ͞ŽŵƉůŝĂŶĐĞ of the review group of ISSAI 30 (Code of ĂƵĚŝƚ͕͟ ƵŶĚĞƌ ƚŚĞ ĐŝƌĐƵŵƐƚĂŶĐĞƐ ŽĨ ƚŚĞ Ethics) about the status of this standard importance given by EUROSAI to the update process. This process is etichs and integrity in auditing, both considered as a very good opportunity

PUBLIC AUDIT 315

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014 for EUROSAI, to contribute to the and cooperation of JWGAA, (Joint development of ISSAIs. Working Group on Audit Activities), was On the other hand, discussions focused held in Copenhagen, from 9-11 april, on the necessity of drafting a roadmap 2014. for implementation of ISSAI 30 after its The meeting was host by the Danish revision. This guide will be included in Audit Office (Rigsrevisionen) and was ƚŚĞƐĞĐŽŶĚůĞǀĞůŽĨ/^^/͛ƐĂŶĚƚŚĞdĂƐŬ held at the premises of this institution. Force will work to draft this document. ALSAI was represented by Mrs.Dëshira During their presentation, the Turkish Huqi, Head of IR unit and Ms.Erjola Court of Accounts colleagues, brought Meçaj, assistent auditor. After the their interesting experience, concerning approval of the agenda, it was the raise of public awareness on the continued with the Montenegro SAI importance of ethics and integrity presentation with a summarizing report elements; they had established the on the two activites held in Budva, in integrity day, integrity week, during November 2013; the Conference on which it was discussed in different ͞dŚĞ ŝŵƉŽƌƚĂŶĐĞ ŽĨ ĞŶŚĂŶĐŝŶŐ audiences and levels; and welcomed ĐŽŶƐƚƌƵĐƚŝǀĞ ƌĞůĂƚŝŽŶƐ ďĞƚǁĞĞŶ ^/͛Ɛ experiences and research in this field. ĂŶĚWĂƌůŝĂŵĞŶƚ͕͟ĂƐǁĞůůĂƐƚŚĞŵĞĞƚŝŶŐ In conclusion, it was discussed the ŽĨ ƚŚĞ WƌĞƐŝĚĞŶƚ ŽĨ ƚŚĞ ^/͛Ɛ ŽĨ h mandate and work plan of the Task candidate and potential candidate Force for the period ahead. All countries. It was emphasized the participants agreed that the mandate of importance of organizing for the first the Task Force should continue in the time this Conference, as a good practice future according to the OLACEFS / to be followed in the future. Moreover, CEPAT and IntoSAINT experiences, it was mostly appreciated the approval where are found angles and different during the Conference of toolkit in experiences in the INTOSAI community, reference to the relations between which means that there is scope and ^/͛Ɛ ĂŶĚ WĂƌůŝĂŵĞŶƚƐ͘ dŚĞ ĚŝƐĐƵƐƐŝŽŶƐ opportunity to explore guides and proceĞĚĞĚǁŝƚŚƚŚĞEĞƚǁŽƌŬ͛ƐĂĐƚŝǀŝƚŝĞƐ information for Supreme Audit for the future, based on the Working Institutions in the future. Plan approved in Budva. The approved ALSAI representatives had a proactive meetings are as follow: role in the discussion of many - The Workshop on materiality and documents, suggesting the best sampling, to be held in Albania; experience and most valuable opinion - dŚĞ ŽŶĨĞƌĞŶĐĞ ŽŶ ^/͛Ɛ ƌŽůĞ ŝŶ ƚŚĞ for a suitable and successful approach, fight against fraud and corruption, to be for all countries. held in Bosnia and Herzegovina; - The Conference on the analytic DĞĞƚŝŶŐ ŽĨ ƚŚĞ >K͛Ɛ ŽĨ ƚŚĞ ^/͛Ɛ ŽĨ framework, to be held in Turkey; European Union, candidate and - The round table on audit reports and potential candidate countries to the EU opinions, to be held in Serbia. dŚĞ ŵĞĞƚŝŶŐ ŽĨ >K͛Ɛ ŽĨ ƚŚĞ ^/͛Ɛ ŽĨ Furthermore, discussions were focused European Union, candidate and on the presentation of the main issues potential candidate countries to the EU, and developments to be considered with the participation with ECA, SIGMA during the next Contact Committee (CC)

316 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI meeting, to be held in Luxembourg in in the EU in the field of audit, as "Audit October 2014. With regard the of the Danish authorities on the cooperation activities of the Contact ĂďƐŽƌƉƚŝŽŶ ŽĨ h ĨƵŶĚƐ͕͟ ͞ZƵƌĂů Committee for the years 2013-2014, the development Program of EU", by the Working Groups representatives and Swedish SAI and "Implementation of Task Forces of the CC, presented the Structural Policy 2014-ϮϬϮϬ͕͟ ďLJ WŽůŝƐŚ information on the meetings held for SAI. the strengthening of fiscal and In conclusion, were approved by the economic governance, Bank Union ʹ >K͛Ɛ ƚŽ ďĞ ƐƵďŵŝƚƚĞĚ ƚŽ ƚŚĞ ŽŶƚĂĐƚ Surveillance Mechanism, roles and Committee, the resolution on duties of external public audit in the determining the mechanism of CC framework of the latest developments warning for a more efficient and in the EU economic governance, fiscal effective activity in the service of SAI's policies auditing, developments on EU members, as well as the resolution on economic governance, as well as on the EPSAS (European Public sector negotiations of EU concerning EPSAS Accounting Standards). It was also (European Public sector Accounting determined as the main topic of the Standards). next CC meeting "Increase cooperation It was discussed openly on the between CC member SAI's; functioning of the working groups set opportunities and risks in coping up and uphold of those groups that challenges arising from the report of were active and functioning, regularly. the European Parliament on the role of In this context, the SAI of Romania ŝŶƚŚĞĨƵƚƵƌĞ͘͟ informed about the activities of the In conclusion, participants welcomed Working Group for VAT and SAI of the for the first time in this network, the Netherlands on the activities of the representative of the OAG of Kosovo. Network for SAI's member national of h ĨŝŶĂŶĐŝĂů ŵĂŶĂŐĞŵĞŶƚ͘ ^/͛Ɛ ŽĨ 16. >^/͛ƐĂƵĚŝƚŽƌƐǀŝƐŝƚƚŽƚŚĞdƵƌŬŝƐŚ Denmark, Sweden and Poland, Court of Accounts, TCA. informed about some of the activities In the framework of the Cooperation on undertaken as part of the latest trends Agreement endorsed between the

PUBLIC AUDIT 317

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014

ALSAI and TCA on November 16, 2012, remarkable day for the world culture. for the ALSAI auditors, it was held in This activity will continue for several ŶŬĂƌĂƚŚĞƚƌĂŝŶŝŶŐƐĞƐƐŝŽŶŽŶ͞ƵĚŝƚŽĨ days, to allow the auditors established /d^LJƐƚĞŵƐ͕͟ĨƌŽŵϭϰ-18 april, 2014. in the audited entities, to come and A group of 13 auditors composed by take out the book they prefer. senior and yound auditors as follow, Mr. Livan Hoxha, Mr. Alfonc Gabili, Mr. April 23rd, the World Book Day, is a Skënder Muça, Mr. Jonild Hoxhaj, Mr. symbolic date for the world literature. Agron Opari, Mrs. Valdete Berisha, Mr. In this date, in 1616, have passed away Hektor Kosova, Mr. Haqif Klosi, Mrs. or were born, famed writers as: Elira Cukalla, Mr. Mirosh Bogdo, Mrs. Shakespeare, Servantes, Garcilaso de la Ina Sokoli, Mr. Luan Kuka, Mr. Besim Vega, Maurice Druon, Manuel Mejia Bileri, attended this training, organized Vallejo etj. by the Audit Development Center of TCA. The idea of commemorating the World The President of TCA, Prof. As. Dr. Recai Book Day, originates in Spain, about Akyel, welcomed the group and also 1930, in Catalogna, where to someone wished for a successful training session who used to buy a book, was given a in the light of exchanging experiences rose as a gift. That was proclaimed by and knowledges. UNESCO as the World Book Day, on November 15 1995, based on the fact 17. ALSAI celebrates the World Book that the book, has always been the Day most powerful instrument in For all employees and auditors of the disseminating knowledge, and every institution, on April 23, 2014 at the initiative on new books promotion, is a ALSAI Secretariat became available cultural enriching factor. many publications from international and national authors, literary, historic and study genres. Everyone of the employees and auditors as well as

external experts of the institution, were eligible, besides browsing and examination of publications, of choosing for free a book, as a gift from the Chairman of ALSAI in this

318 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Info ALSAI

This symbolic date for the world period and at the same time of the literature, promotes the book and its short term period. authors, aiming to encourage all people, especially the youth, to explore Training for tŚĞ ŶĞǁ ƐƚĂĨĨ ͞/ŶƚƌŽĚƵĐŝŶŐ the pleasure of reading, as well as to ALSAI and the profession of public respect the irretrievable contribution of ĂƵĚŝƚŽƌ͟ʹ The year 2014 began with an authors that contributed in the social intensive training program for the new and cultural progress of humanity. In recruited staff. This training was the this day, are developed hundreds and main focus of the first four month, thousands activities in many different induced by the development of human countries and are millions the ones who resources policy, but as well by the bestow books for their relatives, situation of new comings in the ALSAI. colleagues and friends. The complete set of the Training Program for the new staff, included a 15 day period. The theme covered the presentation and introduction of the framework under which the ALSAI works, the International Standards of /EdK^/͕ /^^/͛Ɛ ĨŽůůŽǁĞĚ ďLJ ƚŚĞ ůĂǁƐ and internal regulations. Also, in the trainings were included the introduction with the basic elements of carrying out an audit, in all its stages. In The Chairman of ALSAI bestowed books these trainings participated about 20 new auditors. ĨŽƌ ƚŚĞ ŝŶƐƚŝƚƵƚŝŽŶ͛Ɛ ĂƵĚŝƚŽƌƐ ĂŶĚ employees, with the clear message that Trainings with foreign experts at ALSAI only the book and knowledge could ʹ Foreign experts are always present in take forward professionally the the trainings of the new ALSAI auditors. institution and realize career In February, in cooperation with the aspirtations for every employee. World Bank, it was organized a two days training with auditors from the Audit Department of Foreign Funds and 18. dƌĂŝŶŝŶŐƐŽĨ>^/͛ƐƐƚĂĨĨ The Annual Training Program 2014 for representatives from the Project the ALSAI staff, foresees an overall Implementing Units of the World Bank. trainging acitivity ensured by internal This training brought innovations not and external sources, but that do have only in the knowledges introduced as objective, to create impact and value mainly with regard the public for the participating auditors. As a procurement and financial reason, during the firt four months, management procedures, but above all there have been monthly organized aimed the discussion of problems and trainings, which do respond to the contradictions arising often between training program requests, but as well auditors and auditees. In this activity of the moment, combining the participated about 45 new auditors, fulfillment of needs for the annual trained for two consecutive days by the experts of the World Bank in the area of

PUBLIC AUDIT 319

PUBLIC AUDIT Activity ALSAI January-April 2014 procuerement and financial (CEF) in Lubjana has started to be management. frequented more often by the Albanian auditors widening the cooperation and experiences network with colleagues and experts abroad. The Turkish Court of Accounts (TCA), has strongly contributed in this direction, where beside the meetings in small groups, was organized in Ankara also, a training of IT Audit, where took part a group of 13 auditors for a one week period. The Public Administration Department, started to be present in the trainings of >^/͛Ɛ ĂƵĚŝƚŽƌƐ͕ŵĂŝŶůLJ ďLJĐŽŶƐŝĚĞƌŝŶŐ themes of general legislative and administrative nature, as well as of IPA WƌŽŐƌĂŵ͘ dŚĞ ^W͛Ɛ ƚƌĂŝŶŝŶŐƐ ŚĂǀĞ been offered under monthly base and there have taken part about 30 auditors in small groups of 2-3 people for each training, with a duration of two days in average. For the four months period have been developed 700 days/training Trainings abroad in international per person, apart which 180 abroad and homologue institutions-The Agreement the rest in home, by foreign experts and ŽŶ ŽŽƉĞƌĂƚŝŽŶƐ ǁŝƚŚ ŽƚŚĞƌ ^/͛Ɛ ĂŶĚ >^/͛Ɛ͕ ĂƌƌŝǀŝŶŐ Ăƚ ĂŶ ĂǀĞƌĂŐĞ ŽĨ ϱ audit international bodies have had days/training per person for this period. direct impact in the training of ALSAI auditors. These trainings have consisted Translated by : Dëshira Huqi, Foreign in working meetings, short term Relations Directory trainings in groups of 2-3 people and bigger ones. The Center for Excellence

320 Nr.7, january - April 2014

Profile

GERMAN FEDERAL COURT OF AUDIT

The highest German Audit Institution -Bundesrechnung-shof

͙͞/Ŷ ϭϵϴϱ͕ ƚŚĞ >Ăǁ ŽŶ ƚŚĞ &ĞĚĞƌĂů In 1950, after the adoption and entry Audit Court recognized it as a court, into force of the Basic Law in 1949, the thus giving the constitutional Federal Court of Accounts was named ŝŶĚĞƉĞŶĚĞŶĐĞ͘ /ƚ͛Ɛ ďĞŝŶŐ Ă ΗŽƵƌƚΗ as the successor of the first institution reflects more its collegial nature of its having the same status and the same decision-making process, rather than its functions specified in the constitution. ůĞŐĂůŶĂƚƵƌĞ͙͘͟ In the 1969 the Budget Law reform The highest German Audit Institution - strengthened much more the audit Bundesrechnung-shof mandate of the Court and made it an The forerunnner of the Federal Court of advisory body to the Bundestag, the Audit (Bundesrechnungshof) was Bundesrat and the federal government founded in Prussia in 1714 and by providing direct access to the corresponded to the king. When Prussia Bundestag. In 1985, the Law on the in 1848 became a constitutional Federal Audit Court recognized it as a monarchy, the institution's annual court, thus giving the constitutional supervisions were addressed to the independence. Its being a "Court" parliament. reflects more its collegial nature of its tŚĞŶŝŶϭϴϳϭ͕ďLJWƌƵƐƐŝĂ͛ƐǁŝůůŝƚƐĞůĨƚŚĞ decision-making process, rather than its Germany's unification was completed, legal nature. this body became the highest In 1998 there were created nine institution of Audit in Germany. regional audit offices with ancillary tasks to the Court in its mission to audit

PUBLIC AUDIT 321

PUBLIC AUDIT German Federal Court of Audit federal finances. Regional audit offices Senior Audit Manager and Audit respond to the Court and follow its Director of the same audit division. The directions in performing audit tasks. President or Vice President might adjoin ŽƵƌƚ͛ƐKƌŐĂŶŝnjĂƚŝŽŶĂŶĚ^ƚƌƵĐƚƵƌĞ the two collegial members. Decisions Law on the Federal Court of Audit Court are taken by unanimity. defines the constitutional status, The court is responsible for the audit of operational aspects, as well as assigning specific ministries. It may also tasks and internal decision-making undertake interdepartmental audit process. The Court Office is organized work programs such as human into nine audit divisions, which are also resources and expenses, in handling divided into 46 audit units. and data processing, in the field of The court has 63 members: President, pensions and public works. Moreover, Vice President, 9Senior Directors and 52 ad hoc audit groups can be created by simple Audit Directors. They have the Court to operate specific audit judicial independence and projects. constitutional status similar to that of The court has complete discretion judges. They cannot be dismissed from regarding the nature and scope of audit work and are subject only to the law. work, recruitment, salary and Since 1985 the President and Vice qualifications of its staff, and other President of the Court are elected by resources. Members of the Court are absolute majority and the common supported by auditors. The staff is intersection of the federal government recruited from other departments of (rightly approval), the Bundestag and administration and usually assigned to the Bundesrat (the right choice) and the audit divisions responsible for that President of the Republic who appoints. ministry where that person is recruited. Nominations for both positions shall be Court staff has constant rotation, for a period of 12 years or until reaching especially those domestic workers who retirement age (65 years). have university degrees. Court staff is The other members of the Court are part of the national civil service and elected by the President of the Republic treated in an equivalent manner. on the proposal of the President of the The independence of the audit function Court, usually after consultation with by the executive power is reinforced the Standing Committee of the Senate. even more by the method of By law, the President, Vice President determining the Court's budget, which and one third of the members of the is approved in parliament every year, Court must be lawyers with experience. along with discharge grants. Members of the Court have Objectives, Role and Right to access of considerable leeway and not have a the Court determined audit method to follow. The Constitution of 1949 ʹ in the law of Final information on individual audits, budget reform, amended - the Court is virtually is decided by the respective required to examine the accounting and collegial body. So decisions on audit performance, regularity and individual audits are taken within the conformity of financial management. framework of some collegial Accounting, referred to the committees, whose members are a constitution, is the state accounting.

322 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile

The Federal Budget Code of 1969 says the authorities, but it takes into that the Court's functions include all consideration only the actual financial management across the assumptions on which decisions are federal government, by introducing taken and see if the line of action here the Real estate funds, separately. objectives, are achieved. These tasks The court also examines the federal should be carried out by the Court, government's participation in private constructively. companies, in which the government The main task of the Court is to has a direct or indirect interest and examine the financial management of industrial cooperatives, in which the the Federal Republic. Results are government is a party. Court audits in reported to the ministries and cases where the government has government; Court findings are participated in public enterprises that accompanied by detailed analysis of the are in the first phase of privatization. most important issues that were The court also examines private entities previously reported to Parliament. that receive grants or guarantees: those Moreover, the Court may use the run by the federal government or by a information gathered to advise the person appointed by it and those where government and parliament on future there is an agreement, or there is a budgetary decisions. Court reports are statute which allows the subject to such not always available to the parliament an examination. or the government, or even to the These kind of audits verify the correct general public. This is because the court and sound use of the funds. Finally to has a collaborative role with the this audit can be exposed even the third government and therefore it informs parties to which these funds are the ways through which public transferred by the audited entity. administration can be improved. Its Due to the large number of financial purpose is therefore, not simply to put operations, the Code of Federal Budget out examples of bad management. The has left to the Court to decide the Court designs even reproach reports to balance sheets of public accounting to the government, in cases where the be audited, and which not. relevant ministry is reluctant to accept Relations with Parliament and and implement its recommendations. Government Other institutions of the Public Audit Historically there have been tensions in Landers also have decision-making the relationship between the audit power and significant administrative body, executive and legislative power. responsibilities. Every Lander has its The Budget reform law in 1969, was auditing body (Landesrechnungshof), granted to the Federal Court and the which maintains and works on equal Courts of the Landers-had direct access terms with the Court, in cases where to the respective parliaments. they have common responsibilities for By the law of 1985 was also added the the provision and delivery of public ancillary function of the Court against services. Where the Court works with two chambers of parliament and the one or more local audit bodies, they can federal government. The court, in these agree to work together, or share cases does not examine the policy of responsibilities between them. In the

PUBLIC AUDIT 323

PUBLIC AUDIT German Federal Court of Audit event that the Court and local audit Koblenz, Cologne, Frankfurt, Hamburg, organs have common interest in an Hanover, Madge burg, Munich, issue, then they work as a cooperative Stuttgart and replace the pre-audit party. system earlier in Germany. The new The Audit Process system is designed to increase Advice on State Budget efficiency and effectiveness. Since the reform of the Budget Law on The Court and its Regional Offices of the 1969, the Court is involved in the Audit have the right to observe and development of departmental budgets record any document necessary to and in particular, on meetings between conduct an effective audit. Besides the spending departments and the Ministry ex post audit of projects and accounts, of Finance, held before signing the the Court has the right to inspect the budget in Parliament. accounts and projects, whose Financial Audit development is in process. However in The Court's audit approach is generally these cases, it takes into account only defined in the Federal Budget Code, those decisions that are made in the which seeks to examine whether the audit. These coexisting audit programs, funding and correct management can identify potential development and principles are observed, including space savings. For construction compliance with the Law on Budget, contracts, the Court has the right to evaluations and supporting documents. review all documents and audit the The Code also requires checks to verify tendering process stages, as well as the if funds are administered efficiently and planning stage. with economy and whether the The Court summarizes the results of functions can be implemented by individual examinations and gives tips utilizing fewer resources. Court's major for improvement in management responsibility is to ensure that the letters directed to the departments. In receipt and expenditure of central support of this process is also the funds, comply with legal requirements. Parliament, which through the Special focus on the legality of federal Appropriations Committee, sub- spending, explains why one third of the committees and the Public Accounts staff of the Court, must have graduate Committee, seeks to ensure that from legal qualification. During the eighties, the Court reports, are drawn the the Court of Audit focus, shifted to the appropriate conclusions. performance audit and for this reason, Sanctioning it started to employ staff with a wider The court may suggest to Parliament range of skills and education, including through managerial letters or special economy, business and engineering. reports, issues where the personal During the execution of its duties, the responsibility of public employees is Court does not make a distinction doubted. Individual government between financial audit and other departments are responsible to take topics of broader management. appropriate steps and report to the Regional Audit Offices, to fulfill its work Court and / or Parliament. in financial management, compliance In cases where is suspected a violation and currency value, are set in Berlin, of the Discipline or Criminal Code, the

324 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile

Court announces it to the Federal The Annual Report of the Court, called Prosecutor for Disciplinary Matters and Observations, plays an important role in / or the Public Prosecutor and the case the process during which Parliament could go to a disciplinary or criminal approves the accounts of the court. Sanctions, in disciplinary matters Government. The Report is submitted may be a compensation payout or to the Parliament, after the fall of the dismissal. For criminal punishment can second financial year. The report be a compensation payment or contains detailed examples, important imprisonment. issues that need further action and Before 1910, the notion of efficiency other issues in relation to which the amounted to verify the legality and Court is not satisfied by the response of regularity of expenditure. The Budget the department on her remarks. Code of 1922 included efficiency as a The audited bodies can comment on new audit criteria, gave further Court's conclusions and opinions clarifications on the sampling and included in the report. Comments on mentioned in particular the field work. financial management, are not limited Determination of fieldwork as an audit to the financial year for which the criterion, aimed mainly reducing clerical parliamentary dismissal is requested, and administrative work, promising but present the findings, up to the date change in the role and scope of work of of the report. an auditor, so that he can form his own The Parliamentary Public Accounts opinion on the effectiveness and Committee, discusses observations with appropriateness of government the Court and its departments. transactions. Parliamentary Public Accounts Performance audit is now leading the Committee passes the report to the work of the Court. Appropriations Committee which Since 1952, the President of the Court recommends to the Parliament to has an additional responsibility as the consider Government free from reviews Performance Federal in Charge, who of the financial year in question. assesses the efficiency of administration The Committee on Appropriations and makes recommendations on issues compiles a draft of recommendations related to the departmental or with a more detailed resolution, the interdepartmental improvement. In implementation of which is monitored exercising its powers the President, can by the court. Observational report is advise Parliament on structural and published by the Parliament and operational efficiency of public presented to the press at the same administration. time. The Annual Report is only a part In 2003 the Federal in Charge of the Court's work. The Court also established a central services office, in prepares about 600 managerial papers order to inform the federal government per year. Moreover, the Court can departments for potential impact that compile other reports at any time on the new legislation may have on federal current areas of interest and cross- financial management and public sector sectorial issues. These reports are performance. updated and pushing parliament to Reporting focus on financial issues of concern.

PUBLIC AUDIT 325

PUBLIC AUDIT German Federal Court of Audit

Since 1997 the Court has submitted an the financial management of the additional information report to the Federal Government. Besides the main public, to highlight the effectiveness of ministries, include private and public its work. The report on Audit Impact, enterprises in which the government is has preventive intentions and notes the an interested party and private conclusions reached in the Annual companies that receive state grants. Report two years ago, including actions The court has complete discretion in taken by federal departments and setting its audit priorities and can leave agencies on the shortcomings identified accounts without examination. The by the Court. The Report is submitted Executive and Parliament, cannot ask to the public, each June. the Court to take specific examinations, Election of Court Members although practically, it is required to the President and Vice President are Court to get adapted to the Parliament elected by the legislature of the suggestions. moment based on the The court does not examine the validity recommendations of the Executive for a of the action lines. However, it may period of time. take examinations to advice on which The new members are appointed by the lines of action have been implemented President of the Federal Republic on the and whether they have met their proposal of the President of the Court. objectives. The Court relies on the work The latter may consult with the of the 9 Regional Audit Offices, Standing Committee of the Senate established on 1 January 1998. before submission of candidacies. All The right to audit members enjoy judicial independence The Court decides the timing and and constitutional status similar to that nature of the audit. It can also do audits of judges. of the moment. The Court has the right Control over members to examine all records and receipts and Members of the Court have discretion ask for explanations on them. to approach their duties. Decisions on It also plays an important role in the audits are undertaken independently, budget process because it takes the but collectively. benefits of audit experience on the Skills of Members and Staff spending proposals submitted by The President, Vice President and one ministries. third of the staff must be lawyers. The court also consults on any changes Members are assisted by auditors who made by ministries with financial joined the court after benefiting consequences on their regulations. professional experience. Reporting Budget The court has the duty to report to dŚĞ ŽƵƌƚ͛Ɛ ďƵĚŐĞƚ ŝƐ ĚĞƚĞƌŵŝŶĞĚ ďLJ Parliament and the executive. Its annual legislation. report, the Report on Audit Impact, Audit Responsibility Special Reports and reports compiled The Court's statutory responsibilities by the Federal Performance include financial audit, regularity and Commission, are published and publicly value for money review. The court has a disposable. Other audit findings are broad audit responsibility. It includes all reported directly to the executive and

326 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile not made public. Also some special subjects of audit for OHR. It is included audits undertaken for parliamentary the income and expense of the State, its committees are not published. obligations, its assets and bonds. Also Ministries can comment on reports of includes all measures taken by the State the Court and their comments are before, but which have only financial included in these reports. consequences in the future. ORH audits Principal legislation even out of the public administration The mandate of the Court direct entities, if these subjects have received reporting to the Parliament, was passed state aid reimburs in 1969. The Legislation of 1985, placed the Court between legislative and executive branches of government, thus bringing even more specific responsibilities for the Parliament. The Bavarian Lander Court of Audit Bavarian Court of Audit (ORH) is an independent state supreme authority of the State of Bavaria. It has its ement or expenses (Article 91, headquarters in Munich. The Court paragraph 1 and 2 of the Constitution structure is divided into executive and and law of the Court). Government audit departments. grants or loans, which are guaranteed ORH ensures its mandate by the by the State, as well as other state responsibility and powers granted by guarantee, are also audited by ORH the Constitution of the Bavarian Lander. (Article 91, paragraph 3). It audits the implementation of the When the state is involved as a budget of Lander and the performance shareholder in a private firm, ORH of economic management of the state, audits the functioning of the State including investment and public funds. based on commercial principles (Article The Court is an institution with a long 92). history. It was established in 1812. OHR audits also the local units Audit mandate (municipalities, counties, districts, and To the ORH audit, is subject the all state other municipal corporations, budget of the State of Bavaria, its institutions and organizations such as administration, courts, state-owned utility companies), except in cases companies and investment funds. The where such facilities and services they concept of financial management offer, do fall under federal jurisdiction. includes budget enforcement and OHR is responsible for social security in implementation of the Bavarian state the state of Bavaria. budget in the realization of revenues Planning and expenditures performance. Before the start of the fiscal year, OHR Subject to the ORH audits, are as well prepares a work plan for all its the administrative organization and inspectors and audit offices. It covers management of public personnel. regular audits of certain bodies and Article 89 of the Constitution of the authorities and also focuses on proof Bavarian Lander counts on areas and sectors.

PUBLIC AUDIT 327

PUBLIC AUDIT German Federal Court of Audit

The work plan is discussed with the OHR report on the audit of state most prepared and advanced auditors. finances, takes the opinion of the State This discussion applies to coordinate Chancellery and ministries, and if projects and to test new areas of audit. necessary, it is consulted again. Only OHR discusses with them the purpose after a full discussion and taking into and objectives of the audit. The audit account the opinion of the managers of plan is not so rigid, but can be adapted the audited entity, contributions go to to specific requirements, e.g in the light the College of Great Court, which finally of events of this year to maintain a decides on their inclusion in the annual strong financial and fiscal discipline. report. The annual report includes not Annual reporting to Parliament only the findings and assessments of Only when discussing the subject of the ORH, but also the essence of comments audit is complete, the results and its made by heads of audited units. The findings are also clear. Only this time recipient of the annual report is the the findings and recommendations of Bavarian Parliament and the public the audit can be reported. through its publication.Implementation In its annual report on the accounts of of audit recommendations After that, the State Parliament, OHR considers the Annual Report passes to the cases that may be important to Committee on the Budget and Finance facilitate the State and Government by of the Bavarian State Parliament. The excessive costs or problems with poor Budget Commission then proposes performance (Article 97 of the Basic decisions (survey inspections, requests Law). The report contains the selection or disapproval of funds) on individual of audit results in a concise form. He contributions and actions against state contains the introduction, audit results power, because of the financial on the regularity of accounts and other statements declared and the annual data economically important to tell. The report. The Parliament urged the

328 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile government to report on contributions proceedings of the 9th Meeting of the for the measures taken. This reporting EUROSAI Working Group IT and Jubilee is usually done once a year. The Symposium on Information Technology, Parliament, in cooperation with the organized by the German Court of ORH checks if those recommendations Audit, from 11-14 March 2014, in were implemented by the government Potsdam. and State and how they have been In this event, Mr.Leskaj was implemented. ORH decides to accompanied by Mr. Kozma Kondakçi, investigations backlog from previous head of IT unit and Mr. Fatos Çoçoli, annual reports - if these come to a external expert at ALSAI. decision and report that the dates have In the Symposium on Information expired - and gives suggestions for Technology, beside the issues of further examination of materials by the technical nature, it was emphasized and Parliament, even through legal placed commemorated the 300th initiatives for following up the most anniversary of the German Court of important cases. Audit founding, a developed SAI with Bilateral meetings and cooperations many traditions. (ALSAI and German Court of Audit) Translated by : Dëshira Huqi, The Chairman of ALSAI, Mr.Bujar Leskaj, on the occasion of the 300th Foreign Relations Directory anniversary of the founding of the German Audit Court, took part in the

PUBLIC AUDIT 329

PUBLIC AUDIT German Federal Court of Audit

330 Nr.7, january - April 2014

Profile SPANISH COURT OF ACCOUNTS

͙͞/ŶϭϵϴϴĂŶŽƚŚĞƌůĂǁǁĂƐƉĂƐƐĞĚ͕KƌŐĂŶŝĐϳͬϭϵϴϴ͕ǁŚŝĐŚƵůƚŝŵĂƚĞůLJĚĞĐŝĚĞĚƚŚĞ functioning of the Court of Accounts. Therefore, the Spanish Court of Accounts conducts its activities under the constitutional provisions under the Organic Law

ĂŶĚƚŚĞ>ĂǁŽŶŝƚƐ&ƵŶĐƚŝŽŶŝŶŐ͙͘͟

After the adopton of the The INTRODUCTION Constitution of 1978, the above denomination was preserved, by The Court of Accounts is a respecting and preserving historical constitutional organ of state, provided tradition in which the development of by Article 136 and Article 153/d of the the institution was rooted. In 1982, the Spanish Constitution. It has a rich Spanish parliament approved the history and old, which departed from Organic Law 2/1982, which established the XVI century. At that time, the the regulatory aspects of this institution was called the High Office institution. In 1988 another law was Accounting Accounts. In the same passed, Organic 7/1988, which period, the name came to be used on ultimately decided the functioning of the Court's supreme Office in the Court of Accounts. Therefore, the Accounting Accounts. From the year Spanish Court of Accounts conducts its 1828, the name of the institution activities under the constitutional changed eventually in the Court of provisions under the Organic Law and Accounts. the Law on its Functioning.

PUBLIC AUDIT 331

PUBLIC AUDIT Spanish Court of Accounts

Three legal instruments cited above call damaged because of the acquisition, it as the highest body in charge of the inaccurate justification, or checking accounts, financial and incomplete of the damage caused, or economic management of the state and for other reasons and behaviors. the public sector. The Court exercises its functions without being in conflict Organization with institutional bodies, such as the The Organic Law on the Functioning of Foreign Control of Autonomous the Court has given it the following Communities. It is part of the sphere of organization. It consists of the following legislative power, although we can not bodies: President, Plenary Panel, say that it is a body of the National Governmental Commission, Audit Assembly itself. The Court is composed Section, Jurisdiction Unit, Accounting of twelve members, six elected by the Directors, Prosecutor General and the Congress of Deputies (lower house of Secretariat. The Court has also the bicameral Spanish Parliament) and supporting bodies and organs that work six from the Senate. Members have the in the same way, which are the same status as judges and perform two Controller, and the Technical Cabinet of functions, which are audit function and the State Legal Service. the jurisdictional function. 1. The President The external audit function is permanent and final. Through its The King appoints the President of the activities, it verifies whether the Court, following the Plenary Panel for a economic-financial public sector is in period of three years. The selection line with the principles of legality, procedure is conducted through a efficiency and economy. It presents the secret ballot by the Directors of Parliament and Legislative Assemblies Accounts. If the seat is vacant, or in of the Autonomous Community the case of absence, illness or any other results of its audits. Thus, the Court of legal obstacle, the President of the Accounts carries an external control, Section is replaced by the Audit or within its scope, as a technical body. Jurisdiction Presidents, in their absence, the Director of Accounts, the oldest. The function is served by simply The President represents the Court, tracking the responsibility of convenes and chairs the Plenary Panel maintaining financial accounts, which and the Government Commission and belongs to those who deal with has the power to exercise a vote in property management and public cases qualifying crash above bodies. He funds. Through this, the Court aims to also directs the Court staff and decides achieve compensation of public funds, on spending and contracts. He exercises

332 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile disciplinary powers in cases of severe Sections Presidents, who are elected for behavior by staff. a period of three years, at the same meeting in which the President is 2. Plenary Panel elected and, with the same procedure. For the functioning of the Plenary panel is composed of 12 Governmental Commission are applied Directors of Accounts; one of them is the principles of Plenary Panel about the President and Prosecutor. It meets the call, composition, and a record of at least once every month. Meetings the discussions. The Commission are called valid when at least two thirds of the members are present. Decisions regards maintaining permanent relations with the Parliament through are taken by a majority of those the Joint Parliamentary Committee; present, excluding those cases where exercises in respect of personnel and the law requires a qualified majority. working mode functions that do not College decisions are secret. General Secretary acts as secretary of the belong to Plenary Panel or President; use of disciplinary provisions in cases of College, with the right of word but serious fault; distribution of cases without the right to vote. He holds the between sections and certain other record, which reflects the outcome of the discussions and agreements functions from two organic laws. reached. Exercising audit function 2. Audit Unit belongs to the Panel, which also belongs to the resolution of conflicts of Audit Unit consists of its President and competence between other organs of Account Directors who are responsible the Court and the exercise of other for sectoral and territorial departments. functions determined by the above two organic laws. According to the Law on The organization of audit unit in the Functioning of the Court, Plenary sectoral departments is done by area of Panel: Approves the program of audits economic and financial activity of the each year; acknowledges the start of public sector. Territorial departments audit procedures; establishes technical deal with the audit of financial and guidelines and their contents; Approves economic activities of the Autonomous reports, motions and objections; has Communities and Local Corporations. authority over issues of liability 3. Legality Unit accounts, etc.. Legality unit consists of its President 3. Governmental Commission and the Directors of Accounts, which - The Commission is composed of the given that act as the body of first President, Directors of Accounts and instance court or coordinated body with

PUBLIC AUDIT 333

PUBLIC AUDIT Spanish Court of Accounts the Court Chambers - in terms of or criminal liability, which they may recognition proceedings. Each trial encounter in the exercise of their chamber consists of the President and functions, verified the relevant the directors. Also included one or Chamber of the Supreme Court, more secretaries and support staff in whereas disciplinary punishment is the Secretariat requested service. determined according to the Organic Regarding the preparation of the Notes Law on the Functioning of the Court. section of the Court operations during President of Accounts and Directors the relevant financial year; drafting hold their position until the end of the appropriate proposals directed to the term. Plenary Panel; submission to the College of changes to be taken into the 5. Prosecution structure of the section as well as the The Prosecution of the Court of creation of new chambers when Accounts, which depends directly from required number of issues; determine the Prosecutor General of State, is the criteria by which it will be composed of prosecutors and tax distributed between Chambers and lawyers. Prosecutors are appointed by issues between the Directors of the the government in the manner Jurisdictional Unit. specified by the Statute of the Public 4. Accounts Directors Prosecution. Court Prosecutor's functions are: to provide a written Accounts directors are elected by the opinion to the General Accounts, Spanish Parliament. Six of them are reports, motions and objections of the elected by the Congress of Deputies and Court, in connection with accounting six from the Senate by a majority vote responsibilities that may result from of 3/5 in each Parliamentary Room, for these documents; be heard in a period of nine years, between proceedings before the Court of Audit lawyers, auditors of the Court, and the final approval for the adoption accounting expert, prosecutors and of measures necessary to think about judges, university professors and correcting accounting responsibilities government officials that belong to that may result from the decisions of those institutions, which required the Court; consider all supervisory and higher university titles. They are judicial procedures that are followed by independent, stationary and subject to the Court in order to clarify the possible the same rules regarding failure, effects of accounting responsibilities incompatibility and constraints that that may arise from them. apply to judges and prosecutors under the Organic Law on Judicial Power. Civil 6. General Secretariat

334 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile

General Secretariat supervises all Technical Office, which is under the activities that allow the proper exercise WƌĞƐŝĚĞŶƚ͛ƐĚĞƉĞŶĚĞŶĐĞ͘ of governmental powers of the President, Parliament and Government Functions of the Court of Accounts on all matters relating to the internal Two functions through which the court governance of the Court of Accounts. conducts its external control of the The General Secretariat is elected and economic-financial activity in the public removed easily from the Plenary Panel sector are those of audit and on the proposal of the Government jurisdictional. Commission. The above functions belong to the General Secretariat, also Audit Function the management, processing, documentation and registration of Article 136 of the Spanish Constitution cases under the jurisdiction of the considers the Court as the highest body President, Government Commission of the audit of the accounts and the and Plenary Panel. It is organized into economic management of the state and administrative units, which are the public sector. In addition, Article 2 necessary to address any kind of of the Organic Law of the Court of management issue and general Accounts considers its function as management of the affairs of external auditors, permanent and final. government and the court service dŚŝƐĨƵŶĐƚŝŽŶŝƐĞdžĞƌĐŝƐĞĚďLJƚŚĞŽƵƌƚ͛Ɛ personnel, economic and budget Plenary Panel. Audit function is inspection and operation budget, specifically developed through a series purchases and acquisitions, of actions that the Court performs computerization and data processing. when exercising its powers, which are granted by the constitution and law, to 7. Supporting Bodies and Other Bodies verify whether the financial and economic activity of the public sector Besides the bodies described above, are in accordance with the principles of there are other bodies exercising legality, cost and efficiency in the control function. One of them is the implementation of programs of public Auditor of the Court, who is appointed revenue and expenditure. Court audit and dismissed by the Plenary Panel. activities are determined by the Another is the State Legal Service to the objectives to be met in the verification Court of Accounts, which, being an of the above principles. Based on these advisory body to the President's service, objectives, we can distinguish collegial organs of the Court and the compliance audit, financial audit, the Presidents of the Sections, has a audit of systems and operational procedures and control. Operational

PUBLIC AUDIT 335

PUBLIC AUDIT Spanish Court of Accounts control of the activity aims to assess the 3. Examining data relating to contracts entire or partial economic and financial concluded by the State Administration management of the audited body that and other public sector entities; is always based on the implementation of procedures and to their compliance 4. Reviewing the status and changes of with the principles of economy, state assets and other entities in the efficiency and effectiveness. public sector;

Audit Procedures 5. Reading the files for emergency use of budget, as well as the add-ons, Through audit procedures, the Court extensions, transfers and other changes exercises its function of control over the to the original budget appropriations; entire public sector. These are set out in Title IV of the Organic Law on the 6. Any other activity appropriate for the Functioning of the Court. The start of exercise of this control. the audit function belongs to the Court Specifically, the exercise of the audit of Accounts, the Spanish Parliament or function is carried out thanks to the the Parliamentary Assemblies of the Annual Program Audits, whose approval Autonomous Communities for matters is made in the Plenary Panel of the falling within their competence. Article Court, as provided in Article 3 a) of the 32/2 of the aforementioned law says Organic Law on the Functioning of the that the Court does not accept any Court. After the approval of the request for audit, if not from the above Program, each department shall take institutions. Exercise of the audit the necessary measures for the function is performed by the following implementation of the activities that procedures, which are defined in Article will implement this program. Each 31 of the Law on the Functioning of the department compiles a draft technical Court: guideline, which must be approved by 1. Examination and verification of the the Plenary Panel of the Court. After General Accounting Office; this approval, the Court departments can start their audit work. Audit 2. Examination and verification of proceedings of the Court are closed General Accounting and Partial agencies when there is no evidence or proof on and bodies that are part of the public the issues at hand. The court, at the sector and those who have received conclusion of the procedure, prepares a grants, subsidies or guarantees; draft report, which contains the results obtained from the audit, as well as its observations and recommendations. The draft report is sent to the

336 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile

Prosecutor and the State Legal Service accounting. It consists in applying legal to the Court of Accounts, who within 30 standards regarding the accounting acts days should formulate their opinion to give a judgment of suitability, ie about possible accounting whether the manager of the publik responsibilities arising from the audit funds is responsible or not. If not, then procedure. The draft report is he is justified, otherwise he will be submitted to the Plenary Panel, which sentenced and the execution of the reviews again the proceeds with Court's decision is binding. Accounting reference to the Parliament or the jurisdiction is characterized as Parliamentary Assemblies of the necessary, irrevocable, exclusive, Autonomous Communities on the draft complete and exercised only in report. Regarding the process of connection with the statement of the parliamentary review of audit responsibility of maintaining financial procedures, it should be noted that the accounts and other aspects directly Joint Committee of the House and related to it. It complies with the Senate for relations with the Court of exercise of disciplinary power and Accounts, is the parliamentary body criminal jurisdiction. responsible for hearing and recognizing the results of audit activities. The audit When events constitute a criminal report approved by the Plenary Panel of offense, civil liability is determined by the Court, after the analysis by the Joint accounting jurisdiction in its field of Commission, under Article 28/2 of the competence and the normal Court will Law on the Functioning of the Court, rule on the issue that will be transferred published in the Official Gazette, along by the Court of Accounts the necessary with resolutions in this regard that the information about the amount of Commission may adopt. Similar damage caused property or public parliamentary procedures and relevant funds. In the accounting jurisdiction are publications in the Official Gazette are not included issues that belong to the legally given for about regions or Constitutional Court and various entities that depend on them. degrees of normal jurisdiction. Conflicts that may arise between local The function of legality accounting jurisdiction or administration jurisdictions are elected Content, features, stability, conflicts by the Organic Law on Jurisdictional and Judicial Assistance Disputes. Accounting jurisdiction bodies The function of accounting judgment is may require the help of Judges and Courts of any level while exercising an outdoor activity which consists in jurisdiction as defined in the Organic court and that the trial and execution of judgments in matters of financial

PUBLIC AUDIT 337

PUBLIC AUDIT Spanish Court of Accounts

Law of Judicial Power and Judicial procedures and other procedures for Cooperation Procedural Law. cancellation of bonds. Chambers of the Court of Auditors sections deal mainly Responsibility with appeals to formulate resolutions contrary to public administration in The employee whom with his/her connection with accounting acting or non-acting, causes the responsibility. Second, they deal with breaking of the law and damages to complaints against resolutions public income, is liable to pay Departments Accounts proceedings on compensation for the damage caused. Responsibility can be direct or ancillary. liability accounting. Direct responsibility is always shared Execution of Court Decisions and includes all damages. Limited liability is subsidiary of damages caused The Court of Accounts can be executed by the activity of an individual. It may through ex officio or at the request of be determined based on reasonability the interested party by the court which and fairness. rendered the judgment in the manner specified by the Civil Code. Once the Bodies exercising Legitimacy decision becomes final with the separation of judicial expenditures, it is Accounting bodies are responsibility of Accounts Departments and Chambers made in accordance with the provisions contained in the Code of Civil of the Court of Accounts Sections. Accounts Departments belongs: in a Procedure. single session knowledge and judgment of data on cancellation of bonds in Translated by : Dalina Demi, Auditor cases where no claims of responsibility Performance Audit Department accounting; in the first instance judgment, the recognition of judgments on accounts, the deficit recovery

338 Nr.7, january - April 2014

Profile HUNGARY STATE AUDIT OFFICE (SAO)

͙͞^KŝƐƚŚĞĨŝŶĂŶĐŝĂůĂŶĚĞĐŽŶŽŵŝĐĂƵĚŝƚŽƌŐĂŶŝnjĂƚŝŽŶŽĨƚŚĞEĂƚŝŽŶĂůƐƐĞŵďůLJ͕ the supreme organ of public auditing and one of the key basic institutions of the ĚĞŵŽĐƌĂƚŝĐƐƚĂƚĞŽƌŐĂŶŝnjĂƚŝŽŶ͙͘͟

Legal Status of the State Audit Office of The State Audit Office of Hungary (SAO) Hungary is the financial and economic audit The prerequisites for the guaranteed organization of the National Assembly, functioning of a democratic state based the supreme organ of public auditing on the rule of law are the legality, and one of the key basic institutions of transparency and accountability of the the democratic state organization. The utilization of public funds and priority task is to audit and evaluate the properties. The SAO is the financial and operation of the financial system of economic audit organization of the public finances, and thus promote the National Assembly, the supreme organ development thereof. of public auditing and one of the key The year 2010 brought significant basic institutions of the democratic changes in the history of the State Audit state organization. The SAO, which is a Office of Hungary. Firstly, the SAO had politically and professionally an and has to react, to the challenges independent organization, audits the caused by the worldwide economic utilization of public funds and trends. Secondly, the exploitation of properties. The independence of the opportunities, which opened up as a organization is guaranteed by the fact result of the political changes in the that its tasks and mandate are country, has to be facilitated also by stipulated by acts adopted with a strengthening the control over the majority vote of two-thirds of the expedient and efficient utilization of Members of Parliament (MPs), i.e. by public funds. the Constitution and the Act on the

PUBLIC AUDIT 339

PUBLIC AUDIT Hungary State Audit Office SAO. The guarantees of the political and accountant, entrusted by the Speaker of professional independence of the SAO the National Assembly. are the following: The reports and opinions are disclosed. The State Audit Office of Hungary is TYPES OF AUDITS CARRIED OUT BY THE subordinated only to the National SAO Assembly and the law. In order to assist the prevention of The SAO has an overall mandate within harmful processes, the observance of its capacities stipulated by law. law, the economic and efficient A majority vote of two-thirds of MPs utilization of resources ʹ by means of present is required for the adoption of notifications, advice, recommendations the Act on the SAO. ʹ, the audits of the SAO have a multiple A majority vote of two-thirds of all MPs nature. The approach determines the is required for the election of the type of audit. President and Vice-Presidents of the The audits of the SAO can be classified SAO. The President and Vice-Presidents into two main groups: regularity and are elected for a period of 12 years by performance audits. the National Assembly and they can be EU accession and auditing re-elected. Hungary is a member of the European The President and Vice-Presidents are Union. The EU is interested in the accorded immunity; the President and existence of such external audit Vice-Presidents cannot be engaged in organizations in the new Member any political activities. States whose legal status and audit As for the President, Vice-Presidents, procedures are in line with the the Secretary General, senior officials internationally accepted standard; and auditors, rigorous rules must be whose functional and financial observed in order to avoid conflict of independence from the executive interests and the obligation to prepare branch prevails; who are mandated to a declaration of property also applies. audit the overall public finances, the While performing their tasks, auditors utilization of EU subsidies as well as shall enjoy the same protection as payments to the Community; and who public officials. are able to participate efficiently in the The SAO prepares independently the protection of the financial interests of draft budget proposal of the budgetary the Community. ĐŚĂƉƚĞƌ͚^ƚĂƚĞƵĚŝƚKĨĨŝĐĞŽĨ,ƵŶŐĂƌLJ͛ Considering the common objective, i.e. as well as the proposal for the the improvement of the complex audit execution thereof. The Government system of EU funds, the professional submits both documents to the cooperation between the European National Assembly as part of the central Court of Auditors and the Member budget in the budget bill and the final State SAIs strengthens. In addition, it is accounts bill respectively; the SAO a legal obligation of our institution to decides independently on the assist the on-site audits carried out in (functional) number of its staff. Hungary by the European Court of The financial management of the SAO is Auditors. audited by an independent chartered The SAO prepares an annual information report on the experience

340 Nr.7, january - April 2014

ALSAI Profile

gained in the course of auditing the Slovenia ʹ it assists the enforcement of utilization of EU funds for the National the interests of the Central European Assembly and the institutions of the region with joint actions and common European Union, which contains not positions. only the factual knowledge of the SAO, Parallel audits also served professional but also of other national and EU development and exchange of bodies. experience, among others in the field of International relations environmental topics between Austria The primary purpose of activities in the and Hungary as well as among Austria, international audit community, i.e. Hungary and Slovenia and ʹ as regards participation in external professional disaster management ʹ between events and internal programmes, is that Ukraine and Hungary. Based on the the SAO staff positive experience, it is planed the get familiar with the professional extension of the list of topics to be requirements and practices widely audited. The practice of performing accepted on the international level; parallel audits carried out with the contribute also by themselves to the participation of several SAIs, often elaboration thereof in various forums, focusing on a limited area, is becoming thus developing the domestic financial increasingly important in international audit culture. cooperation. The organization maintains direct ŽŽƉĞƌĂƚŝŽŶďĞƚǁĞĞŶďŽƚŚ^/͛Ɛ bilateral relations with national In 2007, it has been endorsed an supreme audit institutions in the Agreement on Cooperation between framework of international the ALSAI and the State Audit Office of cooperation. Moreover, takes part in Hungary, which has not been practical. the work of several international Mr.Bujar Leskaj, Chairman of ALSAI, organizations, out of which the most ŵĞƚ ƚŚĞ ^K͛Ɛ WƌĞƐŝĚĞŶƚ͕ Dƌ͘>Ąnjůſ important ones are: Domokos during an international INTOSAI (International Organization of activity and discussed on the possible Supreme Audit Institutions); renewal in the near future of this EUROSAI (European Organization of agreement. Supreme Audit Institutions); ECA (European Court of Auditors); Actually, it has been agreed for the V4+2 (the cooperation network of the update and endorsement of a new SAIs of Hungary, Poland, the Czech Agreement on Cooperation between Republic, Slovakia, Austria and institutions, in the beginning of 2015, Slovenia). which will increase mutual cooperation ƚ ƚŚĞ ďĞŐŝŶŶŝŶŐ ŽĨ ƚŚĞ ϭϵϵϬ͛Ɛ͕ ƚŚĞ and generate the conditions for a cooperation of the Visegrad Countries fruitful collaboration in the future. (Poland, Czech Republic, Slovakia and Hungary) was established upon Translated by: Dëshira Huqi, Hungarian initiative, and since then ʹ Foreign Relations Directory with the accession of Austria and

PUBLIC AUDIT 341

PUBLIC AUDIT Hungary State Audit Office

342 Nr.7, january - April 2014

6HULDERWLPH./6+