13

Bijna 100 jaar georganiseerde ijssport te en Zoeterwoude-Hoge Rijndijk (1)

Op 12 februari 1985 bestaat de georganiseerde ijssport in Leiderdorp en Zoeterwoude-Rijndijk 100 jaar. Het schaatsen is een van de oudste volkssporten, wij kennen het jaartal 1395 uit de geschiedenis "de val op het ijs" van Lidwina van , waardoor zij haar leven lang invalide is gebleven.

Het ijsvermaak in onze vroegere samenleving eerste jaren is uiterst schaars, maar omstreeks speelde zich af op de grote vaarwegen, de Oude 1918 tot heden redelijk bijgehouden door de Rijn, Vliet, Meerburg en de Does. Bekend is secretarissen. uit overlevering dat in de vorige twee eeuwen vele toertochten en wedstrijden zijn gehouden ~"erkverschaffing op deze vaarwegen en plassen. Leiderdorp en Bij lange strenge winters, en die zijn er ge­ Zoeterwoude-Rijndijk lagen immers in h t weest!, was het voor deze mensen een moei­ centrum van het watergebied. De georgani­ lijke tijd. Immers er '!Verd geen geld verdiend, seerde ijssport in ons land ontstond pas in en geld was nu eenmaal een voorwaarde het jaar 1882, toen werd op 17 september om te kunnen zorgen voor brood op de 1882 de Koninklijke Nederlandse Schaats­ plank, en dan praten we nog niet eens over bond te Amsterdam opgericht. Een van de het beleg. Je zou kunnen zeggen dat de eerste zeven verenigingen die hierbij aanwezig ijsclub van "de nood een deugd" heeft ge­ was, was de Studenten IJsclub te , wat maakt. er op wijst dat toen al veelvuldig door de stu­ Het bestuur in die dagen bestond voor het denten naar buiten toe gegaan werd om te grootste deel uit de notabelen van beide schaatsen op de banen van de Oude Rijn. dorpen, die op de banen vaak ook wel een Leiderdorp en Zoeterwoude kennen vele opkikkertje bij zich hadden. In de binnenkant verenigingen. Verenigingen die allemaal zijn van hun jas hadden zij meestal een neutje opgericht met een bepaalde doelstelling. zitten en ook een flesje met het welbekende De IJsclub Leiderdorp-Zoeterwoude-Rijndijk vocht (een neutje is een klein borrelglaasje is één van de oudste verenigingen uit onze ten algemene gebruike). gemeenschap. Zo kwamen in de vorige eeuw Maar de tijden waren hard, zo ook de winters. onze voorouders tot het oprichten van de ver­ Omstreeks de eeuwwisseling zijn er een paar eniging "IJsclub", de statuten en het regle­ winters geweest van meer dan 10 weken ijs. ment spreken van 12 februari 1885. I n die tijd Over het bestuur in die dagen weten we nog waren de verhoudingen tussen deze twee dor­ pen afgepast, zowel op kerkelijk als op politiek terrein. Maar toch op het gebied van de ijs­ sport konden zij elkaar goed vinden. De beide buurtschappen werden in die t ijd bewoond door boeren, tandarbeiders en middenstanders. Er waren langs de Oude Rijn vele steenfabrieken, houtzagerijen en kalk­ branderijen, hierdoor woonden er ook vele fabrieksarbeiders. De oorspronkelijke doel­ stel14ng van de vereniging was echter niet het ijsvermaak, hoe vreemd dit ook heden ten dage moge klinken. Uit de oude statuten blijkt de werkverschaffing het hoofddoel van de op 12 februari 1885 opgerichte ijsclub. Vanwege het bijzondere karakter van de ijsclub trachten wij bij dit lOO-jarig jubileum eens in de historie Ijspret op de Oude Rijn 1916. ter hoogte van het voormalige weeshuis te Leiderdorp langs het jaag­ van de .,ijsclub" tegenwoordig "ijssport" te pad (schuin tegenover de Meerburgkerk) aan de duiken. Simpel is dat niet, het archief van de Hoge Rijndijk. 14

wel iets via aantekeningen die gemaakt zijn Tevens werden er tien baancommissarissen op een van de statuten en reglementboekjes. benoemd, C. de Graaf wz was hier een van . We vinden hier namen van bestuursleden Notaris Ruizeveld deed het nodige notaris­ Stoel, De Graaf, Van Osnabrugge, Beveren, werk gratis (de notaris was een echte ijs­ Verkley, Lemmerzaal, de Groot, Tijssen en minnaar die tijd). De oude vereniging bleef Koning; deze families wonen nu nog in deze naast deze vereniging voortbestaan, deze had streek. Veelal waren de bestuursleden ook immers een andere funktie, zo kwam het voor leden van de kerkelijke armbesturen van de dat dezelfde personen van beide verenigingen kerken in Leiderdorp en Zoeterwoude·Rijn­ bestuurslid waren. dijk. De ledenvergaderingen werden in die Toch bleek dat de oude vereniging grotendeels tijd gehouden in de beroemde herberg "I K slapende was, bij gebrek aan strenge winters LEER NOG", deze was gelegen aan de Hoge en weinig bestuursaktiviteit. De notulen zeggen Rijndijk bij de uitmonding van de Weipoortse hierover dat beide verenigingen goed samen­ Vliet (nu schuin tegenover de Heineken werkten en dat de oude vereniging goede fabriek). Helaas is dit monument zo'n twintig diensten deed in het aanleggen van banen; la­ jaar geleden gesloopt, om ruimte te maken om ter zou de oude vereniging in zijn geheel opgaan onze hedendaagse woningnood op te lossen. in de nieuwe vereniging. Over liquidatie is Bekend is, dat er in die tijd nog al eens twee­ nimmer iets beschreven. spalt was in het bestuur, gezien de grote belangen van de bestuursleden (d ie waren IJsvermaak van 1920 t/m 1940 immer de werkgevers van hun personeel) en probeerden zo hun personeel onder te brengen Hoogtepunten in die beginjaren waren ring­ als baanvegers, zodat er nog wat brood op de rijden voor paren met prijzen, bestaande uit plank kwam. Voor ons na zo'n 100 jaar later kunstvoorwerpen. Er werd ook gesprint, met haast niet meer in te denken, maar toch was hierbij het vermaak van een gehuurd orgel, dat toen der tijd de bittere werkelijkheid. de prijzen werden uitgereikt bij de heer Com­ Maar na de eerste wereldoorlog van 1914- pier voormalig café 't Witte Huis aan de Hoge 1918 kwam er verandering in deze structuur, Rijndijk. een aantal leden lieten een vlug-schrift rond­ De banen werden aangelegd op de Rijn, Meer­ gaan waarin men opriep via een intekenlijst burg, Vliet of Does, al naar gelang de winter deel te nemen aan een discussie over een zich voordeed. Vele variaties had men in wed­ a,ndere structuur: men wilde de vereniging strijden, wij noemen hier onder andere prik­ eën ander karakter geven. Het nieuwe doel slee wedstrijden, behendigheidswedstrijden, zou zijn het organiseren van kinderfeesten, paardrijden, schoonrijden, Nationale hard­ schoonrijden, hardrijden en toertochten. Men rijwedstrijden, toertochten, te vermelden de wilde voorgoed afrekenen met de tijd van tocht naar Den Haag op 28 februari 1929 ± bedeling en het hardrijden om bruine bonen 100 deelnemers, een ware happening. Dan de met spek. Deze oproep vond goed gehoor, Nationale hardrijwedstrijden op de Rijn met ongeveer zo'n vijfendertig personen tekenden vele bekende rijders uit het gehele land, in deze lijst, die nu nog in het archief aariwezig die dagen waren dat grootheden op het ijs. is. Er werd een voorlopig komité gevormd die Het bestuur zette behoorlijke prijzen op het een vergadering uitschreef. Op deze vergadering spel, zodat de wedstrijden door veel publiek waren ook de voorzitter en de bestuursleden uit de wijde omtrek bezocht werd, wat na­ van de bestaande vereniging Ijsclub aanwezig, tuurlijk veel geld aan toegang opbracht. er werd heftig gediscussieerd over de toekomst­ De namen van Adema, de Koning zeggen de vorm van de vereniging. TtJch werd men het gezamenlijk eens, zodat men weer aan de slag ging. Er werd een voorlopig bestuur gevormçl die een vereniging volgens de nieuwe gedachte en eisen destijds zou leiden. Als voorbeeld voor de nieuwe statuten en reglementen koos men die van de vereniging ."IJsvermaak zij ons doel" te Oude Wetering. Het bestuur bestond uit de navolgende leden, A.C. Hen­ drikse eerste voorzitter, A. H. Vollenberg tweede voorzitter, Alb. van Klaveren eerste secretaris, W.J. van Beveren tweede secre­ taris, C. de Graaf wzn eerste penningmeester, W. de Groot commissaris, Jac. Lemmerzaal Baan op de Does 1929. commissaris. Zie op de achtergrond de ijsmoppentent_ 15 ouderen onder ons nog alles. Op organisatorisch gebied verl iep het in de vereniging goed. Zie de tweede ledenvergadering gehouden op 27 december 1922. Zelfs nu al in kas f 118,15 een financieel succes. Het materiaal, vlaggen­ stokken, palen en staaldraad werd gratis op­ geslagen bij J.A. de Groot, d ie een bedrijf had aan de Achthovenerweg te Leiderdorp. Ja, het geld voor de aankoop was verkregen door een renteloze len ing à f 500,00 b ij de leden te sluiten; u moet weten dat de tijd na de eerste wereldoorlog weer even opbloeide en voor­ Schaatsen op de Does 1933. uitgang bracht. De bestuursvergaderingen werden om beurten bij de bestuursleden thuis gehouden, de vergoed ing hiervoor bedroeg baan heeft d ienst gedaan tot in de oorlogsja· f 2,00 en had het karakter van een gezellige ren, maar na de bevrijding in 1945 is de baan avond . gedeeltelijk opgeslokt als bouwgrond, zodat het resterende deel onbruikbaar werd. De Eerste veld ijsbaan glorie van de eerste veld ijsbaan was er hiermee Op de ledenvergadering van 1926 brengt de geweest. heer J . A. de Groot een veld ijsbaan ter sprake; d it zou een goede oplossing zijn , omdat De Algemene Ledenvergaderingen en de in die tijd het ijs van de Oude Rijn regel ­ verrassing, de loterij! matig gebroken werd vanwege de aanvoer per schip van grondstoffen naar het centrum De algemene ledenvergaderingen van de ver­ van het Rijnland de stad Leiden. Er werd een eniging Ijssport was altijd een bijzondere commissie ingesteld door het bestuur, die gebeurtenis, wat het nu heden ten dagen nog is , onder leid ing kwam te staan van de heer maar nu in een eigen clubgebouw bij de veld ijs­ Van Diemen en later de heer Koning en nog baan aan de Mau ritssingel te Le iderdorp. In later de heer A.C. Hendrikse. Vele pogingen die tijd was het immers een van de weinige zijn gedaan om grond te huren maar tevergeefs. uitjes en er was een aantrekkelijke verloting Eindelijk in 1936 kwam via de gemeente bij (het woord sociaal kontakt was toen nog Leiderdorp een veld ijsbaan in de Munnik tot niet uitgevonden maar het werd wel reeds be­ stand, hierbij waren ook tennisbanen inbe· dreven). grepen. Dit geheel werd van de gemeente De vergaderingen werden gehouden in het café Leiderdorp gehuurd, wat ieder jaar een heftige 't Witte Huis aan de Hoge Rijndijk (nu toon­ discussie opleverde gezien de pittige huurprijs zaal van potterij Zaalberg). Er werd wel om die de gemeentelijke commissie bedong. De het jaar gewisseld met de zaal van het café van opening was een bijzonder feest, gecostumeerd de familie Ramakers op de hoek van de Brug­ schaatsen stond op het programma. De dames gestraat te Leiderdorp (nu het pand waar de Neeltje van Ommeringen en Gerritje Dorrepaal fam ilie v.d. Nat woont). en mevr. De Graaf behoorden tot de prijs­ winnaars, zij waren in die dagen fervente Zo ook de algemene ledenvergadering van schaatsters. Er waren vele prijzen, onder andere 1937 in huize Ramakers te Leiderdorp, er voor het koppelschoonrijden en zwieren. De waren zo'n 80 leden van de 250 leden die de vereniging toen bezat. Uit alle hoeken van de beide gemeenten waren de leden samenge­ komen, en stouwden de zaal vo l. De beide burgemeesters waren ook aanwezig, d it was een t rad itie va n oudsher. De verslagen waren so ms ell enlang, voo ra l onder secretaris Al bert van Kl éjv eren, zodat er hier en daar al eens een kaartje gelegd werd. Voo rzitter A.C. Hendrikse kondigde de pauze aan, teneinde de kascom­ missie de gelegenheid te geven de boeken en de bescheiden van de penningmeester te cont roleren, en om de kastelein de gelegen­ Hardrijden op de schaats Meerburgerwetering 1933. heid te geven om de consumpties rond te Starter Jacob Lemmerzaal. Zie de vlaggen van de brengen, over het grote deel jonge klare of vereniging IJssport.. brandewijn met suiker. 16

Spannend was ook de benoeming van de kas­ zijn notulen over de nijpende economische controle commissie. Wat was het geval, er werd en oorlog's verwarrende toestand. altijd een Roomse en een Protestante be­ noemd, mogelijk hield dit nog verband met Algemene ledenvergadering het arme-bestuur uit vroegere tijden (men 22 november 1939 deed toen ook al aan oecumene). Aan het einde van de vergadering barstte de verloting Algehele mobilisatie. De heer H. Berg wordt los onder het genot van een borreltje tot in de aangesteld als controleur bij de ijsbaan, de kleine uurtjes. Vele leden waagden zich nog heer H. v.d. Poel wordt tot erelid benoemd. even aan een spelletje pandoer of jassen, wat Bestuursvergadering 1 mei 1940 de sfeer nog meer verhoogde. De afloop van de vergadering werd in beide dorpen nog we­ De winter van 1939/1940 was een ouderwetse ken besproken. Ja, sommigen kwamen nog ijswinter, op 18 december ging de baan open. met de roeiboot, en alcoholcontrole betond Deze winter telde vijf dooi periodes op 15 toen nog niet. De bestuursleden kwamen in december begint het te vriezen en 19 februari die periode om praktische redenen uit de dooi, ± 13 weken winter! agrarische stand, middenstand en ambachts­ lieden, deze hadden in de wintertijd meer ge­ Bestuursvergadering 3 december 1940 legenheid om met de ijssport bezig te zijn, zo De heer Jac. Lemmerzaal bedankt als bestuurs­ ook de baancommissarissen. Ik spreek hier lid wegens zijn leeftijd, hij was mede-oprichter over een tijd dat de gemeente Leiderdorp van de vereniging Ijssport. Seizoen 1940/1941 , nog geen 3000 inwoners telde, en de Hoge eerste wedstrijden op de ronde baan, schoon­ Rijndijk Zoeterwoude nog geen 2000 inwo­ rijden voor dames en heren. Het voordeel van ners telde, deze verhouding heeft zich vanaf de veld ijsbaan is dat de kinderen zonder ge­ 1910 t/m 1950 voortgezet. Na 1950 zijn er vaar kunnen schaatsen, tevens is er de moge­ voor Leiderdorp gezien het inwonersgetal lijkheid om het schoolschaatsen te bevorderen. grote verschuivingen gekomen. Er werden dan ook schoolwedstrijden gehou­ den op de baan, de Oude Rijn bleef gevaarlijk, Van Crisis 1930 t/m de tweede regelmatig werd hij door de vereniging ijsbe­ wereldoorlog strijding opengebroken, hiervoor werden de Toen de crisis van de dertiger jaren zich aan­ slepers van de rederij Goekoop of de rederij diende was het beslist geen rozengeur en Haarlemmermeer, beide uit Amsterdam ge­ maneschijn, een aantal citaten uit de notulen bruikt. zal ik hier laten passeren. Algemene ledenvergadering Ledenvergadering van 1931 3 december 1941 Voorstel van de heer De Bruin om de prijzen Huur voor de ijsbaan f 100,00 per jaar, bij van de wedstrijden weer in levensmiddelen uit geen ijswinter geen betaling (wat de leden te reiken. Tweede voorstel om onze armsten billijk vonden). een gift uit de kas te geven, gezien de crisis toestand, maar ook ter ere van het tienjarig Jaarverslag 1941/1942 bestaan van de nieuwe bestuursvorm. Druk door de oorlogstoestand wordt groter. Ledenvergadering van 1935 Er wordt toch een wedstrijdscommissie van Voorstel om uit de Zuid-Hollandse IJsbond te vijf leden ingesteld. treden wegens te hoge contributie, men spreekt van zware crisis en armoede. Tevens Jaarverslag 26 november 1942 wordt de jaarcontributie van f 1,50 naar Hier schrijft de secretaris: toch geloof ik dat f 1,00 verlaagd. Maar toch wordt de jubilerende de druk en ernst der tegenwoordige tijden zustervereniging als blijk van sympatie een kado zijn stempel zet op vele dingen, ook zeer aangeboden. Ook werd de heer Jac. Lemmerzaal zeker op onze Ijssport, er zijn veel moeilijk­ een kado aangeboden ter ere van zijn 25-jarig heden die niet te overwinnen zijn. Wij denken jubileum als bestuurslid van de Ijsclub en 15-ja­ nu maar eens aan onze ijsbaan, geen ver­ rig jubileum als bestuurslid van de vereniging lichting, geen verwarming, een lege consump­ Ijssport vanaf de nieuwe bestuursvorm. De tietent en nog vele ongemakken meer. Zaken heer Jac. Lemmerzaal heeft samen met de heer die absoluut in andere tijden zijn te verbeteren. A.C. Hendrikse ontstellend veel voor de ijs­ Laten wij maar moed houden, na deze tijden sport in het algemeen gedaan. komen weer andere tijden, zaak is in deze tijd In 1938 spreekt de secretaris v. Klaveren in te maken wat er van te maken is. . 17

Algemene ledenvergadering algemene ledenvergadering vastgesteld, en wel 16 december 1942 op 17 december 1943 in 't Witte Huis om 20.00 uur. Hierna zwijgt de notulant en is van Afscheid van penningmeester C. de Graaf. aktiviteiten niets meer genoteerd. De zo trouw De heer J . de Groot heeft zijn schuur ver­ bijgehouden notulen en jaarverslagen door de pacht; wil de vereniging contact opnemen met secretaris Albert van Klaveren, die met de de huurder (om het materieel te brengen, dit voorzitter Albert Hendrikse en C. de Graaf was reeds 22 jaar gratis gebeurd). penningmeester · zo'n 22 jaar een zeer hecht Bestuursvergadering 8 december 1943 dagelijks bestuur vormden, viel hier uit elkaar, zo ook heeft de vereniging IJssport niets meer Hier wordt nog de agenda en de data voor de van zich laten horen sinds 1943.

De periode na de tweede wereldoorlog is het vervolg wat in het volgende nummer van "Suetan" (nr 56), ongeveer half mei 1985, zal verschijnen_

KORTE BERICHTEN KORTE BERICHTE KORTE BERICHTEN KORTE BERICHTEN betreffende Zoeterwoude, een eeuw geleden.

Nog zal aan den heer Van Deven­ Wethouder Lagerberg stelt voor Een voorstel van Kaptein om ter, eigenaar van de Stoomhout­ de gem. opzichter die nu 3 1/20 /0 niet· te roken tijdens de raads­ zagerij het Anker worden gevraagd van de uitgevoerde werken ont­ vergaderingen wordt aangenomen. om de schering aan het einde van vangt een vast salaris te geven. de Vrouwenweg, zijnde diens ei­ De Burgemeester wil dit niet en gendom, tegen de verplichting stelt voor een klein tractement In 1880 valt de Kermis gelijk van onderhoud, aan de gemeen­ plus kleine provIsie. Besloten met Christelijke feestdag. Wet­ te af te staan . (hieruit blijkt de wordt de gem . opzichter f 250,-­ houder Lagerberg stelt voor d e naam van de stoomhoutzagerij. per jaar te geven als tractement kermis op te heffen en vol ks­ zie ook het arti kei over de ijskel­ plus 1/ 2 % van totale onder­ feesten (twee dagen) te organi­ ders in "Suetan" no 43). houdswerken, wel ke gemiddeld seren . B.v. draverij. Hij wil hier­ per jaar ongeveer f 8.000,-- be­ voor van gemeentewege geld be­ dragen. schikbaar stellen . Van andere Een aanvraag van H . Houniet, raadsl ieden komt het voorstel klapperman, om een nieuwe man­ Verzoek van W . A . van Rijn, tim­ hiervoor een collecte te houden tel, uithoofde de oude is versleten . merman, namens Van Deventer maar Lagerberg is daar op tegen Goedgunstig besloten en de veld­ om een huis te mogen bouwen en wil geen bedelarij! wachter de la Rie te verzoeken aan de Miening (het vroegere een oude, doch goede huzaars­ huis van de familie Starrenburg mantel aan te schaffen! aan de Miening). In de Rozenlaan bij de Witte Dezelfde man wil f 26,-- per jaar Singel is een wasserij van de heer meer hebben. Goedgevonden, *** Barendse gevestigd. Deze gebruikt doch evenwel Houniet te kennen Overwogen wordt om de Meer­ putten voor het waswater maar geven dat het niet goed is dat bij burgerkade, veelal als voetpad in hierover komen klachten. B. en W. een verzoek om vermeerdering gebruik, in onderhoud b ij de ge­ gelasten Barendse de putten d .m .v. van tractement zelf de som aan meente te nemen, waarbij de een riool te verbinden met een te geven. eigenaren 50 % moeten bij­ nabij gelegen sloot. Dit verplaatst dragen. het probleem echter alleen maar. Daarna wordt gedel i bereerd over De Burgemeester stelt voor om de twist en onenigheid die er is Jan van Bemmelen, wegwerker, van gemeentewege een riool te tussen d e vrouw van W. van der wil opslag. Hij krijgt f 25,-- in 't leggen naar het buitenwater om­ Hoeven en de vrouw van H. Ak­ najaar indien hij deze door zijn dat hij vindt dat men Barendse kerdijk wel ke beide een gedeelte vlijt heeft verdiend. niet nog eens kan verplichten een bewonen van het huis op het riool aan te leggen . Lagerberg is Watertje de gemeente in ei gendom van mening dat deze werkzaam­ toebehorende en wordt het ver­ Eind 1882 wordt geconstateerd heden n iet ten I aste van de ge­ zoek van laatstgenoemde vrouw dat de Weipoortseweg slecht is . meente mogen k omen daar ze om vanwege de gemeente in een Wethouder Versteegen zal gaan zijn veroorzaakt door een foute andere woning te worden geplaatst praten met de eigenaren om de beslissing van B. en W. en st elt van de hand gewezen en besloten weg met " schaden en baten" voor de kosten van het tweede om indien zij wederom het be­ aan de gemeente in onderhoud riool voor rekening van B. en W. stuur hierover lastig komt vallen te geven . te nemen. (Het voorstel van La­ haar t e antwoord en dat zij zelve gerberg gaat niet door!) ene andere woning moet op­ * ** zoeken . Een collecte voor de ramp van *** Krakatau brengt op f 204,--. Ce es Paardekooper

;...:K..=0c...R;...:T...:E::....=:.B..=E;...:Rc...1C=.. H;...:.:..T..=E.:..;N:...... _ _ :...:K °RT E BE R IC H TE N KORTE BE R IC H T E:.:,N"--__.:..;K:.:;:0c:.R.:..T:..;E::....::B..=E.:..Rc:. I.=.C.:..;H...;.T..=E;.;.;:.N betreffende Zoeterwoude, een eeuw geleden.