DYSCYPLINY PARAOLIMPIJSKIE

1 DYSCYPLINY PARAOLIMPIJSKIE

WARSZAWA 2017 2 Koncepcja, scenariusz, wybór zdjęć: Łukasz Szeliga, Marlena Zduńczyk

Teksty: Bożydar Abadżijew, Iwona Ciok, Sylwester Flis, Rafał Helbik, Mirosław Jurek, Robert Kamiński, Tomasz Kaźmierczak, Agnieszka Kachel, Małgorzata Kelm, Natalia Kozłowska, Mirosław Jurek, Marcel Jarosławski, Elżbieta Madejska, Marek Marucha, Emilia Minkowska, Paulina Malinowska-Kowalczyk, Mariusz Oliwa, Ryszard Pacura, Robert Prażmo, Grzegorz Prokopowicz, Marcin Ryszka, Piotr Sęk, Romuald Schmidt, Wojciech Seidel, Rafał E. Stolarski, Sebastian Szymański, Łukasz Szeliga, Rafał Szumiec, Jan Ziemianin SPIS TREŚCI

Zdjęcia: Leszek Hak, Weronika Lubojańska, Adam Nurkiewicz, Jakub Sagan, Adrian Stykowski, Maciej Wolański, Bartłomiej Zborowski, Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start”

Projekt graficzny, skład i łamanie: Luiza Sucharda WSTĘP 7 Szermierka na wózkach 152 Redakcja i korekta: Iwona Dybowska, Marlena Zduńczyk Taekwondo 158 SPORTY LETNIE 13 Tenis stołowy  162 Tenis ziemny 178 Copyright 2017 © by: Polski Komitet Paraolimpijski Triathlon 184 Badminton 14 Wioślarstwo 190 Wydawca: Boccia 20 Polski Komitet Paraolimpijski Goalball 28 ul. Trylogii 2/16 Jeździectwo 34 SPORTY ZIMOWE 197 01-982 Warszawa Judo 40 www.paralympic.org.pl Kajakarstwo 44 Kolarstwo  50 Curling na wózkach 198 Projekt dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Koszykówka na wózkach 60 Hokej na sledgach 206 Lekka atletyka 72 Narciarstwo alpejskie 212 Łucznictwo 90 Snowboard 222 Piłka nożna 5 os.  96 Biathlon 230 Pływanie 104 Narciarstwo biegowe 236 Podnoszenie ciężarów 120 Rugby na wózkach 130 Dodatek: Siatkówka na siedząco 138 Taniec na wózkach  242 ISBN: 978-83-949560-1-1 Strzelectwo sportowe 146 Żeglarstwo 246 Szanowni Państwo,

„Duch w ruchu” to motto Międzynarodowego Komitetu Paraolim­ pijskiego. A znaki Agito symbolizują motywację sportowców ze wszystkich zakątków świata do jedności i rywalizacji sportowej. Igrzyska paraolimpijskie to marzenie wielu sportowców z niepełnosprawnością. Przywieźć z nich medal to pragnienie, o którym nawet ci najbardziej obiecujący nie lubią mówić głośno. Igrzyska paraolimpijskie zrodziły się z małego spotkania brytyjskich weteranów II wojny światowej w latach 40. ubiegłego stulecia, aby stać się jednym z największych międzynarodowych wydarzeń sportowych początku XXI w.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat sport paraolimpijski przeszedł olbrzymią metamorfozę. Z aktywności kojarzonej z rehabilitacją (o której myślał twórca igrzysk dla osób z niepełnosprawnościami sir Ludwig Guttmann – człowiek z polskim rodowodem), przeistoczył się w sport profesjonalny. By sięgać po najwyższe laury, by usłyszeć „Mazurka Dąbrowskiego”, paraolimpijczyk musi podporządkować uprawianej dyscyplinie całe swoje życie. W takim samym stopniu jak olimpijczyk.

Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce książkę, która – mam nadzieję – pozwoli odkryć i zrozumieć dyscypliny paraolimpijskie.

Łukasz Szeliga Prezes Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego WSTĘP

Od kameralnych zawodów na Za pioniera ruchu paraolimpij- przyszpitalnych obiektach spor- skiego uznawany jest sir Lud-­ towych, z udziałem garstki reha- wig Guttmann. To on, w 1948 r., bilitujących się weteranów, po na terenie prowadzonego przez prawdziwą eksplozję emocji na siebie szpitala w brytyjskim mieście wypełnionym po brzegi stadio- Stoke Mandeville, zorganizował nie olimpijskim w Londynie. Tak dla pacjentów zawody łuczni- jednym zdaniem można przed- cze. Termin nie był przypadkowy. stawić ewolucję sportu osób Równolegle w Londynie rozgry- z niepełnosprawnościami. Zanim wano letnie igrzyska olimpijskie. jednak udało się porwać niemal SIR LUDWIG GUTTMANN Taki zabieg pozwolił niepełno- 70-tysięczny tłum kibiców, trzeba sprawnym kuracjuszom w pełni było pokonać wiele przeszkód, ludzkich słabości poczuć ducha sportu. A jak ktoś już połknął i zawiłości formalnych. Obchodzona w tym roku bakcyla, nie spoczywał na lurach. Liczba dys- 70. rocznica zorganizowania pierwszych profe- cyplin rosła, zmieniała się formuła zawodów, sjonalnych zawodów dla niepełnosprawnych formalizowały zasady i wykształcały struktury sportowców jest chyba najlepszą okazją, by organizacyjne. Przybywało też zawodników, któ- przypomnieć, jak to wszystko się zaczęło. rymi kierowała rozmaita motywacja. Jedni dążyli

7 paraolimpijskich startują tylko najlepsi z najlep- klasyfikacji funkcjonalno-medycznej w sporcie szych. To elita sportowców. Ludzie zdetermino- niepełnosprawnych jest dosyć istotna podczas wani, z jednej strony – marzyciele, a z drugiej podejmowania decyzji o wyborze konkretnej – mocno stąpający po ziemi realiści, zdający dyscypliny. W każdej dyscyplinie obowiązuje sobie sprawę, że tylko ciężką pracą ziszczą swój oddzielna klasyfikacja medyczna, co też sen o podium, o medalu zdobytym dla kraju, determinuje grupy startowe. Mamy nadzieję, który reprezentują. Bez wątpienia do tej grupy że publikacja, którą oddajemy w Wasze ręce, należą dziś znani i lubiani: Natalia Partyka, nieco rozjaśni zasady, jakimi kieruje się sport Joanna Mendak, Rafał Wilk, Maciej Lepiato osób z niepełnosprawnościami. Nie tylko pod- czy Ewa Durska. Ci współcześni ambasadorzy powie, jak dokonywać wyboru, ale też zachęci sportu paraolimpijskiego rozpalają wyobraźnię do aktywności w ogóle. młodych ludzi, są często drogowskazem oraz impulsem skłaniającym do wyjścia z domu i roz- Chcecie wiedzieć jak zacząć przygodę ze poczęcia aktywności ruchowej, która z czasem sportem? Załóżmy, że rozpoczęliśmy regularne przekształca się w regularny trening. Każdy treningi pod okiem profesjonalistów. Mamy pre- CEREMONIA ZAMKNIĘCIA ZAWODÓW W INTERNATIONAL STOKE MANDEVILLE GAMES 1962 z mistrzów sportu stawiał kiedyś ten pierwszy dyspozycje, szkoleniowiec widzi w nas potencjał, FOT. NSIC krok. A sport wyczynowy nie istniałby bez jego treningi wykonujemy sumiennie, a nasz poziom stałej popularyzacji, zachęcania do rekreacji, sportowy cały czas pnie się w górę. Jaka jest powstawania małych i większych klubów spor- droga do kwalifikacji w igrzyskach paraolimpij- towych, bez entuzjastów, często bezimiennych skich? Cóż, zaczynamy od weryfikacji umiejęt- do światowego poziomu, przekraczali granice, niepełnosprawnych zaczął się profesjonalizo- trenerów, instruktorów czy też po prostu bez ności na zawodach. Pierwsze mają zazwyczaj inni traktowali sport rekreacyjnie, dla niektórych wać. Osiągnięty wynik sportowy był ważny, ale nauczycieli wychowania fizycznego, którzy zasięg lokalny, z czasem wojewódzki i ogólno- była to forma zabawy i integracji. Nie da się jed- nie najwaniejszy. Wyniki osiągane w latach 70., wskazują tę właściwą drogę, podają pomocną polski. W takich wydarzeniach dochodzi do nak ukryć, że w każdym przypadku – niezależnie 80. minionego stulecia być może jeszcze nie były dłoń i pozwalają późniejszym mistrzom uwierzyć, rywalizacji ramię w ramię z innymi zawodnikami. od pobudek – sport usprawniał i dawał szansę imponujące, ale dawały nadzieję. I tak doszliśmy że marzenia mogą się spełnić. Przychodzi czas na sukcesy, ale i porażki. To punkt poznawania ludzi o podobnej filozofii życia, sta- do roku 1992, kiedy to w Barcelonie podczas zwrotny w karierze każdego sportowca. Test wiających na szeroko rozumiany rozwój. Zaczęło igrzysk paraolimpijskich niepełnosprawni zawod- W przypadku każdego sportowca najważ- wytrzymałości. Kolejnym ważnym krokiem jest się zatem od rehabilitacji, szukania pretekstu, nicy pokazali, na czym polega prawdziwy sport niejszy jest oczywiście wybór odpowiedniej walka o mistrzostwo Polski. Tutaj zazwyczaj po raz żeby wyjść z domu, otworzyć się na świat. wyczynowy! dyscypliny. Jest on uzależniony zarówno od pierwszy trzeba przejść klasyfikację funkcjonal- zainteresowań, wrodzonych predyspozy- no-medyczną, która przydziela zawodników do Rywalizacja wzmacniała poczucie warto- Długie i skomplikowane systemy kwalifikacji, cji, ale też od rodzaju dysfunkcji. Nie każdy konkretnej grupy startowej. Może się też zdarzyć, ści, a integracja – motywująca do ciągłej szereg kryteriów i wymogów, które należy speł- rodzaj niepełnosprawności mieści się w for- że ten etap zablokuje obrany kierunek kariery, pracy – z czasem sprawiła, że sport osób nić, powodują, że współcześnie w igrzyskach malnych ramach, dlatego wiedza o systemie gdyby okazało się, że sportowiec nie ma minimum

8 9 niepełnosprawności kwalifikującego do rywa- też drogę do startów międzynarodowych… wskazanych w ustawie o sporcie kryteriów, daje w igrzyskach zapewnia medal mistrzostw świata lizacji w danej dyscyplinie. Podczas mistrzostw z orzełkiem na piersi. Podnosząc sukcesywnie możliwość uzyskania ministerialnego stypendium czy Europy, w innych – pozycja w rankingu Polski często spotykamy naszych idoli, których poziom sportowy, bierzemy udział w imprezach sportowego. światowym. Czasem paraolimpijska przepustka przykład motywował do pracy, i to właśnie tutaj coraz wyższej rangi – od zawodów z cyklu Grand jest imienna – czyli osoba, która ją wywalczyła, weryfikuje się poziom sportowych umiejętno- Prix, Pucharach Europy czy Pucharach Świata, Kryteria kwalifikacyjne na igrzyska paraolim- zdobywa miejsce dla siebie, a czasem kwa- ści. Obecni tu szkoleniowcy wyłapują talenty, aż w końcu nadchodzi moment, gdy otrzymu- pijskie publikowane są na stronie internetowej lifikacje zdobywamy dla kraju (wtedy o tym, mające szansę zakwalifikować się do kadry naro- jemy powołanie na zawody rangi mistrzowskiej. Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego kto ostatecznie otrzyma powołanie, decyduje dowej, a udział w kadrze definiuje już zawod- Udział w mistrzostwach świata i Europy, a także (IPC). W niektórych przypadkach udział sztab szkoleniowy, na podstawie ustalonych nika, jako sportowca wyczynowego. Otwiera uzyskany na nich dobry wynik, przy spełnieniu

OSIĄGNIĘCIA MEDALOWE POLSKICH SPORTOWCÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZIMOWYCH IGRZYSKACH PARAOLIMPIJSKICH OSIĄGNIĘCIA MEDALOWE POLSKICH SPORTOWCÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH W LETNICH IGRZYSKACH PARAOLIMPIJSKICH LICZBA LICZBA LICZBA POLSKICH ZŁOTE SREBRNE BRĄZOWE ZŁOTO SREBRO BRĄZ RAZEM MIEJSCE ZIO KRAJÓW ZAWODNIKÓW ZAWODNIKÓW MEDALE MEDALE MEDALE RAZEM

1972 Heidelberg 14 12 7 33 1976 Ornskoldsvik 16 198 7 – – – –

1976 Toronto 24 17 12 53 1980 Geilo 18 299 – – – – –

1980 Arnhem 75 50 52 177 1984 Insbruck 21 419 16 3 2 8 13

1984 Nowy Jork 46 39 21 106 1988 Insbruck 22 377 18 1 1 6 8

1988 Seul 24 25 33 82 1992 Tignes – Albertville 24 365 13 2 – 3 5

1992 Barcelona 10 12 10 32 1994 Lillehammer 31 471 15 2 3 5 10

1996 Atlanta 13 14 8 35 1998 Nagano 31 561 26 – – 2 2

2000 Sydney 19 22 12 53 2002 Salt Lake City 36 416 14 1 – 2 3

2004 Ateny 10 25 19 54 2006 Torino 38 474 10 2 – – 2

2008 Pekin 5 12 13 30 2010 Vancouver 44 502 12 – – 1 1

2012 Londyn 14 13 9 36 2014 Sochi 45 576 8 – – – –

2016 Rio de Janeiro 9 18 12 39 RAZEM 11 6 27 44

10 11 wcześniej wewnętrznych kryteriów). Niestety, Mamy nadzieję, że książka ta będzie dla wielu zazwyczaj liczba przydzielonych miejsc dla kraju z Was drogowskazem, pomoże zapoznać się jest mniejsza niż liczba osób, które spełniają kry- z dyscyplinami sportu paraolimpijskiego i pozwoli teria. Ostatecznie, po wypełnieniu warunków wybrać taką aktywność, dzięki której spojrzymy i kryteriów określonych zarówno przez IPC, jak na świat z innej, lepszej perspektywy. Wierzymy i Polski Komitet Paraolimpijski, możemy liczyć na też, że w gronie czytelników znajdą się i tacy, któ- spełnienie marzenia – które prawdopodobnie rych lektura publikacji zainspiruje do tego stop- pchnęło nas do wyjścia z domu i rozpoczęcia nia, że z czasem doprowadzi do najważniejszego przygody ze sportem – na otrzymanie kwalifika- wydarzenia dla każdego sportowca z niepełno- SPORTY LETNIE cji na igrzyska... sprawnością – do igrzysk paraolimpijskich!

12 13 dostosować tę grę do możliwości osób poruszają- cych się na wózkach inwalidzkich. Ustalili zasady, które obowiązują do dziś. Parabadminton rozrósł się i zaczął skupiać osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Pierwsze mistrzostwa świata w parabadmintonie rozegrano w 1998 r. Odbyły się one w Amersfoort w Holandii. W 2007 r. w kalen- BADMINTON darzu rozgrywek Światowej Federacji Badmintona (BWF) pojawiły się mistrzostwa świata w parabad- mintonie (w Tajlandii). Dopiero w 2011 r. BWF przy- jęła parabadminton pod swoje skrzydła. W 2020 r. będziemy świadkami historycznego wydarzenia, parabadminton po raz pierwszy zagości na igrzy- skach paraolimpijskich.

DYSCYPLINA HISTORIA fot. Adrian Stykowski

KLASYFIKACJA MEDYCZNA Badminton większości z nas kojarzy się z przy- Podobno pierwsze pogłoski o badmintonie dolnych i tułowia są mniejsze niż w klasie WH1; jemnym odbijaniem lotki w ciepły, bezwietrzny, można lokować ponad 2 tys. lat temu. To wtedy najczęściej porażenie dotyczy jednej lub dwóch letni dzień na zielonej trawce. Ta ogródkowa ktoś wpadł na pomysł wprawienia lotki w ruch, na Aby rozgrywki mogły być sprawiedliwe, zawod- z kończyn dolnych przy jednoczesnym braku wersja to kometka i niewiele ma wspólnego początek przy pomocy dłoni i nóg. Z pewnością nicy podzieleni są na klasy sportowe, obecnie lub minimalnym upośledzeniu funkcji tułowia. z prawdziwym badmintonem. To, co dzieje się ówczesna lotka nie przypominała tej, którą znamy jest sześć. na prawdziwych meczach, nie jest leniwym obecnie. Początkowa forma rekreacji stale się roz- GRAJĄCY NA STOJĄCO: odbijaniem lotki. Dynamika i siła, z jaką zawod- wijała, aby w XIX w. w Anglii przekształcić się w dys- GRAJĄCY NA SIEDZĄCO: • SL3 – w  tej klasie znajdują się zawodnicy nicy wprawiają lotkę w ruch, są imponujące. cyplinę o ustalonych zasadach, polegającą na • WH1 – to zawodnicy poruszający się na wózku; po amputacji lub ze znacznym porażeniu Tu liczy się technika, precyzja i refleks. Rakieta odbijaniu lotki rakietą przez siatkę, na określonym mają porażenie kończyn dolnych, a także kończyn dolnych; mogą stać, ale ich rów- w dłoń, lotka w górę i odbicie… Jest jeszcze korcie znajdującym się w hali. Parabadminton tułowia, co sprawia trudności z prawidłowym nowaga jest znacznie zaburzona; podczas siatka, nad którą lotka musi przelecieć, aby zrodził się w Niemczech w 1990 r., kiedy to dwaj funkcjonowaniem tych części ciała, meczu mogą używać kuli lub protez, trafić na rakietę przeciwnika. zawodnicy z niepełnosprawnością postanowili • WH2 – to również gracze poruszający się na • SL4 – to kategoria graczy z mniejszym niż wózku, jednak zaburzenia funkcji kończyn w SL3 stopniem porażenia kończyn dolnych

14 15 ZASADY GRY Oprócz tego gracze poruszający się na wózku się dalej, aż do uzyskania dwupunktowej prze- przesiadają się na specjalny wózek, nieco wagi. Jeśli gra idzie łeb w łeb to przy wyniku inny niż ten służący do jazdy na co dzień. Koła 29:29 wygrywa ten, który zdobędzie 30. punkt Zawodnicy mogą rywalizować ze sobą w grze u podnóża są w nim ustawione szerzej, aby bez względu na to, że jest tylko jeden punkt pojedynczej, z podziałem na płeć. W badminto- zapewnić lepszą równowagę. Z tyłu mogą przewagi. Wygrany, w kolejnym secie, zaczyna nie mamy także grę podwójną czyli debel, gdzie znajdować się dodatkowe koła. Siedzenie nie od serwowania. Po każdym secie następuje zawodnicy grają w parach. Dopuszcza się również może być odchylone do przodu, natomiast zmiana stron. Jeśli rozgrywany jest trzeci set, pary męsko-damskie, wtedy jest to mixt. W para- dopuszcza się ustawienie poziome i odchylenie wówczas po zdobyciu 11. punktu przez które- badmintonie zezwala się na łączenie w pary do tyłu. W żadnym wypadku nie zezwala się na goś z zawodników, następuje zamiana. zawodników różnych klas i płci. Jednak przed elektryczne sterowanie wózkiem. meczem jest to ustalane z trenerami obu stron, tak Mecz nie może obyć się oczywiście bez przerw, fot. Adrian Stykowski aby zawodnicy mieli równe szanse na wygraną. W momencie kiedy zawodnik uderza lotkę, w związku z tym mamy 60-sekundową przerwę musi pozostawać w kontakcie z siedzeniem po zdobyciu 11. punktu oraz 2-minutową mię- Reguły gry w parabadmintonie nie różnią się wózka, nie może oderwać się, żeby dosięgnąć dzy setami. Dodatkowo, jeśli potrzebna jest lub po amputacjach, przy czym ich równo- od rywalizacji pełnosprawnych zawodników. strzałkę (lotkę). Dlatego stosuje się pasy, którymi przerwa techniczna związana, np. z napra- waga jest nieznacznie osłabiona; również Głównym i najważniejszym zadaniem jest prze- gracz się przypina w pasie, a nogi przywiązuje wieniem wózka czy wiązania, sędzia decyduje mogą wspomagać się protezami, bicie lotki nad siatką, przy pomocy rakiety, na się do podnóżka. W przypadku zawodników o jej przyznaniu, w momencie, kiedy nie ma • SU5 – zawodnicy z różnego rodzaju dys- pole przeciwnika. Siatka ulokowana jest na stojących zezwala się na używanie protez koń- lotki w grze. funkcją ręki; mogą się tu znaleźć osoby po wysokości 155 cm (górna taśma siatki). Boisko czyn dolnych, natomiast długość protez musi amputacji i z niedowładem; w tej klasie nie ma wymiary 6,1 m x 13,4 m. Dla zawodników być długością naturalną i proporcjonalną do Badminton jest dyscypliną dynamiczną i bar- dopuszcza się używania protez ręki. poruszających się na wózkach oraz tych z klasy pozostałych kończyn. Podczas meczu można dzo emocjonującą. Oglądając mecz, czujemy SL3 – jest pomniejszone o połowę szerokości, dłu- również używać kul. Sprawa inaczej układa się skoki adrenaliny. Emocje buzują w kibicach od GRACZE O NIŻSZYM WZROŚCIE: gość pozostaje taka sama. Mecze badmintona w przypadku graczy z klasy SU5, którzy nie mogą pierwszego uderzenia lotki. Parabadminton jest • SS6 – skupia osoby z niskorosłością; maksy- rozgrywa się w hali. wykorzystywać protez ręki podczas gry. dosyć młodą dyscypliną sportu, która ciągle malny wzrost mężczyzn w tej klasie wynosi się rozwija. Przybywa zawodników, ale wciąż 145 cm, a kobiet 137 cm. Punkty uzyskuje się, jeśli lotka spadnie na pole poszukiwani są nowi pasjonaci tej jakże wcią- gry przeciwnika lub po jego błędach. Mecz gającej gry. Treningi badmintona to nie tylko Klasyfikacji dokonuje się w oparciu o badanie SPRZĘT rozgrywany jest do dwóch wygranych setów. dobra zabawa i świetna rehabilitacja. To coś lekarskie oraz ocenę gry przez komisję klasyfi- Aby wygrać set, trzeba zdobyć 21 punktów, więcej! To okazja, by poznać wielu pozytywnie kacyjną, która obserwuje, co zawodnik wyko- przy jednoczesnej przewadze min. 2 punktów zakręconych ludzi, którzy dzielą się energią nuje z łatwością, a co stwarza mu problemy ze Sprzęt, którego potrzebuje zawodnik do gry, to nad przeciwnikiem. Przy wyniku 21:20 gra toczy i zarażają pasją. względu na niepełnosprawność. rakieta – uchwyt musi być dobrze dopasowany.

16 17 BARTŁOMIEJ MRÓZ w 2017 r. przywiózł brązowym medal w grze singlowej. To tylko niewielki procent osiągnięć Bartka. Jego sukcesy są jeszcze bardziej Jest czołowym polskim zawodnikiem niewiarygodne, kiedy weźmie się pod uwagę w parabadmintonie. Urodził się bez prawego wiek Bartka – urodził się w 1994 r. W 2015 r. przedramienia. W 12. roku życia poszedł uznano go za najlepszego zawodnika Europy. na trening z rodzeństwem. Zaczęło się od

fot. Adrian Stykowski niewinnego odbijania lotki, podczas gdy inni Jest drugą rakietą świata. Od 2004 r. jest trenowali. A już po 3 latach był najlepszym Tutorem Shuttle Time, a w 2016 r. zdobył zawodnikiem w klubie, do którego dołączył. pierwszy stopień trenerski Światowej Federacji Bartek od początku trenuje z zawodnikami Badmintona, dzięki czemu może trenować pełnosprawnymi. innych i pomagać im w osiąganiu sukcesów na korcie. Na co dzień, oprócz treningów, zajmuje Wielokrotnie stawał na podium w turniejach się promocją parabadmintona wśród osób krajowych i międzynarodowych. z niepełnosprawnością.

To on rozpropagował w naszym kraju parabadminton. Właściwie można go nazwać prekursorem tej dyscypliny. Był pierwszym Polakiem, który startował w międzynarodowych

fot. Adrian Stykowski turniejach parabadmintona o randze mistrzowskiej, a jego nazwisko jest znane i cenione na świecie.

GDZIE SZUKAĆ Do najważniejszych trofeów Bartłomieja należą INFORMACJI? złote medale w grze deblowej w mistrzostwach Europy 2014 i 2016 oraz srebrne medale • www.pzbad.pl mistrzostw świata w grze singlowej 2013 i 2015. • www.bartlomiejmroz.pl Mistrzostwa Europy kolejno w 2012, 2014 i 2016 r. • www.facebook.com/ zakończyły się dla Bartłomieja Mroza drugim

ParaBadmintonPoland miejscem na podium. Z mistrzostw świata fot. arch. Bartłomiej Mróz fot. Adrian Stykowski

18 19 BOCCIA fot. Polska Boccia

DYSCYPLINA nadmiernej spastyce i atetozie, występowaniu lub petangue – jest sportem narodowym. wystartuje 116 zawodników w 7 konkurencjach przykurczy, a także deformacji, często towarzyszą Popularnością cieszy się również we Włoszech (o 12 zawodników więcej niż w Rio w roku dodatkowe uszkodzenia – wzroku, słuchu i mowy. – jako bocce. Zadebiutowała na Światowych 2016). W światowym współzawodnictwie domi- Boccia jest sportem paraolimpijskim skierowanym Ograniczenia te, wraz ze specyficzną dla dyscy- Igrzyskach Niepełnosprawnych w Nowym Jorku nują: Tajlandia, Korea Południowa i Brazylia. do osób z zaburzeniami centralnego układu ner- pliny obecnością asystenta (w części grup starto- w 1984 r., a na stałe weszła do programu od W Europie najsilniejsze są: Wielka Brytania, wowego, tj. z mózgowym porażeniem dziecięcym wych), w znacznym stopniu zawężają możliwości, igrzysk w Barcelonie w 1992 r. To druga – obok Portugalia, Słowacja i Grecja. (MPD), zanikami mięśniowymi lub uszkodzeniem jeśli chodzi o sposoby, środki oraz ramy czasowe goalball – dyscyplina paraolimpijska, która obwodowego układu nerwowego. Zawodnicy stosowane w procesie treningowym. Dlatego nie ma swojego odpowiednika w progra- Boccię zaadaptowano w Europie, jako sport dla bocci należą do grupy sportowców wymaga- pod względem szkoleniowym boccia uchodzi za mie olimpijskim. W 2013 r. Miedzynarodowy osób z porażeniem mózgowym, na początku jących wysokiego wsparcia (według angielskiej najtrudniejszą z dyscyplin sportu w ogóle. Związek Sportu i Rekreacji Osób z Porażeniem lat 80. XX w. Uznano wówczas, że osoby z tego definicji IPC – ASHSN) w większości czynności Mózgowym (CP-ISRA) zdecydował o przeka- rodzaju niepełnosprawnością – z powodu życiowych w tym samoobsługowych, a także zaniu pełnej jurysdykcji nad dyscypliną nowo znacznych dysfunkcji – nie mogą uczestniczyć w szkoleniu i grze. Przyjmuje się, że na jednego powstałej Światowej Federacji Sportowej w uprawianiu jakichkolwiek innych dyscyplin zawodnika przypada jeden asystent i po połowie: HISTORIA Bocci (Boccia International Sports Federation – paraolimpijskich. Dostosowano zatem sprzęt do trenera, fizjoterapeuty oraz osobistego opiekuna. BISFed) z siedzibą w Wielkiej Brytanii. Dyscyplina gry – elastyczne bile, oraz ustanowiono proste, Możliwości psychoruchowe zawodników bocci są ta uprawiana jest w ponad 60 krajach i należy czytelne zasady. Z czasem grupa adresatów bardzo ograniczone. Problemom z koordynacją, Boccia znana była już w czasach Cesarstwa do najszybciej rozwijających się sportów para- bocci poszerzyła się o osoby z innymi dysfunk- planowaniem ruchu, percepcją wzrokową oraz Rzymskiego. We Francji – nazywana boule olimpijskich. W programie igrzysk Tokio w 2020 r. cjami upośledzającymi motorykę.

20 21 W Polsce boccia jest obecna od ponad 25 lat kraju jadną z najbardziej popularyzowanych dys- w Poznaniu. Wiele z systemowych rozwiązań było z udziałem reprezentacji z 31 krajów z 4 konty- W 1992 r. grupa szwedzkich sportowców z Malmo cyplin sportu osób niepełnosprawnych. Jest także wówczas finansowanych przez PFRON, PZSN nentów. W 2017 r. Polska po raz kolejny została przywiozła boccię do Wągrowca na obóz spor- narzędziem terapeutycznym (stosuje się ją w ponad „Start” i Polski Komitet Paraolimpijski. Zasięg bocci gospodarzem zawodów z kalendarza BISFed towy organizowany przez Sportowe Stowarzyszenie 250 ośrodkach – centrach rehabilitacji, ośrodkach rozszerzył się tak znacznie, że w 2013 r. powołano tym razem o zasięgu europejskim. Inwalidów „Start” w Poznaniu. Zorganizowano szkolno-wychowawczych, stowarzyszeniach, klu- Związek Stowarzyszeń „Polska Federacja Bocci wspólne szkolenie i jeszcze tego samego roku bach sportowych, fundacjach, szkołach, itp.). Niepełnosprawnych” (PFBN) z siedzibą w Poznaniu. ruszyły w Poznaniu stałe treningi. Z racji swoich licz- W 2015 r., po wydaniu zgody przez Ministra Sportu nych walorów, atrakcyjności, a przede wszystkim Przez 20 lat rolę bezpośredniego koordynatora tej i Turystyki, dyscyplina przyjęła formę organizacyjną SPRZĘT niewielkich potrzeb finansowych stała się w naszym dyscypliny w Polsce pełniło Stowarzyszenie „Start” polskiego związku sportowego. Polski Związek Bocci (PZBocci) jest pierwszym w Polsce całkowi- cie samodzielnym i niezależnym związkiem sportu Boccia to gra ofensywno-defensywna z dwiema paraolimpijskiego. Związek jest członkiem BISFed rywalizującymi stronami w określonej liczbie i PKPar. W  2017 r. liczył ponad 100 zawodników rund. Parametry: sklasyfikowanych medycznie, w tym 15 z klasyfika- • boisko: 12,5 m x 6 m, cją międzynarodową. Przyznano ponad 70 licencji • sprzęt: niewielkie bile (wypełnione granula- zawodniczych i 44 instruktorskie. Proces przyzna- tem), o wadze 275 g (+/- 12 g) i obwodzie: wania dalszych licencji jest w toku. PZBocci odpo- wiada za przygotowania reprezentacji narodowej do zawodów międzynarodowych w tym igrzysk paraolimpijskich.

Treningi odbywają się w wielu ośrodkach w Polsce. Rocznie organizowanych jest kilka- dziesiąt lokalnych turniejów. Polski Związek Bocci i Polska Federacja Bocci Niepełnosprawnych zjednoczyły się pod marką „Polska Boccia”. Ten ogólnokrajowy związek skupia ponad 30 ośrod- ków szkoleniowych, które promują tę dyscyplinę, prowadzą szkolenia instruktorskie, sędziowskie i klasyfikacji medycznej oraz organizują Polską Ligę Bocci (4 turnieje w sezonie oraz finał). W 2015 r. PZBocci zorganizował w Poznaniu prestiżowe RYC. POLSKA BOCCIA zawody Boccia World Open Championships fot. Polska Boccia

22 23 • zawody rozgrywa się indywidualnie i w parach manualnym, często wyrzucają bile, używa- (cztery rundy) lub drużynowo (trzech graczy jąc kończyn dolnych. strony na boisku – sześć rund), • BC2 – zawodnicy z mózgowym porażeniem • czas gry jest limitowany, dziecięcym, dysfunkcją czterech kończyn. • po wyrzuceniu wszystkich bil, kończy się Mają ograniczony zakres ruchu i siłę mięśni runda; sędzia ogłasza wynik, który jest sumą – uzależnieni w codziennym życiu od wózka liczby bil jednego koloru, znajdujących się manualnego lub elektrycznego. Zawodnicy najbliżej bili białej. mogą grać na wózku manualnym, mogą samodzielnie chodzić na krótkim dystansie. • BC3 – zawodnicy o podobnym profilu jak KLASYFIKACJA MEDYCZNA zawodnicy opisani w klasach BC1 (CP) lub BC4 (Non-CP), ale niezdolni do utrzymania, wyrzu- cenia bili. Dlatego zawodnicy używają sprzętu Cel klasyfikacji medycznej: wspomagającego (ramp, pointerów itp. ) do • zapewnienie, że wynik sportowy zawodnika wyrzucenia bili na boisko i grają z pomocą spor- jest wynikiem wyszkolenia, umiejętności, towego asystenta, który cały czas towarzyszy na talentu i doświadczenia, a nie wpływu towa- boisku (podaje bilę, reguluje, ustawia sprzęt itp.). rzyszącej mu niepełnosprawności ruchowej, • BC4 – zawodnicy z poważną dysfunkcją

fot. Polska Boccia • ocena, czy sportowiec spełnia fizyczne czterech kończyn (pochodzenia pozamó- kryteria (specyficzne w każdej klasie bocci zgowego). Używają wózka manualnego lub według BISFed), elektrycznego do codziennego poruszania 270 mm (+/- 8mm), jedna bila biała (Jack), ZASADY GRY • sportowcy są przydzielani po sklasyfikowaniu się (lub sprzętu pomocniczego). Sportowy sześć w kolorze czerwonym oraz sześć do jednej z klas sportowych według przepi- profil i funkcjonalny sposób wyrzucania bili niebieskich, sów BISFed: BC1, BC2, BC3, BC4 i BC5 (klasa podobny do BC1, BC2. W klasie BC4 – obok • rzut bilą na boisko odbywa się poprzez • na boisko rzucana jest biała bila (Jack), nieparaolimpijska). zawodników rzucających – mogą być rzucenie, kopnięcie lub rzut przy pomo- • zawodnik rzuca swoją bilę, zawodnicy wykopujący bile na boisko nogą. cysprzętu wspomagającego, tzw. rampy • zagrywa przeciwnik, Profile zawodników: • BC5 (klasa nieparaolimpijska) – zawodnicy i/lub umieszonego na głowie wskaźnika • następny ruch należy do zawodnika, którego • BC1 – zawodnicy z mózgowym porażeniem z mniejszym uszkodzeniem niż BC2 czy BC4. (pointer), bila znajduje się dalej od białej bili (w sto- dziecięcym, ciężką dysfunkcją czterech Zawodnicy z mózgowym porażeniem dzie- • zawodnicy biorą udział w grze, siedząc; sunku do bili przeciwnika), kończyn. Mają ograniczony zakres ruchu cięcym, artrogrypozą lub innymi schorze- w określonych grupach zawodnikowi • zawodnicy, rzucając bile, mogą przesuwać i siłę mięśni – uzależnieni w codziennym niami pochodzenia mózgowego lub poza- wymagającemu pomocy towarzyszy te będące już w grze, starając się umieścić życiu od wózka manualnego lub elektrycz- mózgowego. Grają na wózku manualnym, asystent. jak najwięcej bil swojego koloru przy bili białej, nego. Zawodnicy mogą grać na wózku ale często mogą samodzielnie chodzić .

24 25 pracuje. Trenuje 5–6 razy tygodniowo po 3–4 godziny. Jego trenerem jest Justyna Sromek, a asystentami sportowymi m.in. Bartosz Kajstura i Dariusz Borowski. Iskrzycki jest nie tylko zawodnikiem. Realizuje się także technicznie – jest konstruktorem DAMIAN ISKRZYCKI i producentem najwyższej jakości ramp do bocci, które zdobywają uznanie w całym Jest czołowym polskim zawodnikiem w klasie świecie. Walczy o awans do IP Tokio’2020. BC3 (gra z rampą). Reprezentuje Beskidzkie Zrzeszenie Sportowo-Rehabilitacyjne „Start” Bielsko-Biała. W 2017 r. zdobył tytuł Mistrza Polski. Reprezentował Polskę m.in. na zawodach „Fazza World Open” w Dubaju (2016), Povoa Word Open w Portugali (2016). W 2017 r. wywalczył pierwsze miejsce w „BISFed 2017 Regional Open” w Poznaniu.

Damian Iskrzycki mieszka w Rudzicy w gminie Jasienica. Jest żonaty, ma dwójkę dzieci, fot. Polska Boccia

GDZIE • www.polskaboccia.pl SZUKAĆ • www.facebook.com/bocciapolska INFORMACJI? • www.bisfed.com/ • www.paralympic.org/boccia

26 27 HISTORIA w goalball dyktuje zawodnikom nieco wyższe wymagania pod względem sprawności wszech- stronnej i orientacji przestrzennej. Stosowane Grę wymyślili w 1946 r. Niemiec Sepp Reindle w piłce bramkowej jak i toczonej duże płasz- i Austriak Hans Lorenzen, by rehabilitować wete- czyzny, tj. maty orientacyjne dla zawodników ranów II wojny światowej z uszkodzonym wzro- zostały liniami orientacyjnymi. Szerokość bramki kiem. Do 1976 r. goalball uprawiano w niektórych (9 m) wyklucza stosowanie skutecznej obrony GOALBALL państwach Europy. Nie rozgrywano zawodów automatycznej, występuje zatem konieczność rangi międzynarodowej. Większą popularnością lokalizowania słuchem toru toczenia się piłki. cieszyły się: piłka toczona, znana w nomenklatu- Zwiększenie pola gry umożliwia wykorzystanie rze międzynarodowej jako rollball (z angielskiego silnego rzutu z dłuższego rozbiegu”. rolling – toczący się i ball – piłka) oraz piłka bram- kowa, o nazwie międzynarodowej torball (z nie- Rosnąca liczba zespołów grających w goalball mieckiego tor – gol, bramka). Lokalizowanie piłki sprawiła, że w roku 1976 gra stała się dyscy- słuchem oraz orientacja w przestrzeni, jako forma pliną pokazową na igrzyskach paraolimpijskich DYSCYPLINA skaczącej, rzutu piłki z obrotu, różnych warian- rehabilitacji, zeszła jednak w tych grach na dal- w Toronto, a od 1980 r. systematycznie już rozgry- tów obrony i ataku. szy plan. Cytując prof. Eugeniusza Bolacha: „gra wane są turnieje olimpijskie. Obecnie goalball

Duża atrakcyjność sportu sprawiła, że zaczęto Goalball jest aktualnie najpopularniejszą grą zastanawiać się, jak zaadaptować – cieszące zespołową uprawianą przez osoby niewidome się popularnością dyscypliny – do potrzeb osób i słabo widzące w Polsce. Ma kilka podstawo- niewidomych i słabo widzących. Nie było to wych zalet: łatwe zadanie. Dopiero umieszczenie źródła • odbywa się na boisku do piłki siatkowej – dźwięku w piłce i stworzenie nowej koncepcji a zatem boisko jest proste do oznakowania, gry, pozwoliły na lepsze i szybsze popularyzo- • zawodnicy grają i w obronie, i w ataku – nie wanie tej aktywności na całym świecie. Wzrok ma podziału na zawodników obrony i ataku, zastąpiono zmysłem słuchu, a to pociągnęło za • gra jest bezkontaktowa – brak dodatkowych sobą wypracowanie niespotykanych dotych- kontuzji spowodowanych zderzeniami, czas (w tradycyjnych grach zespołowych) • możliwość uprawiania tej dyscypliny technik ruchowych: pozycji obronnej, padu przez kobiety i mężczyzn bez ograniczeń obronnego, rzutu kierunkowego, rzutu piłki wiekowych. fot. Weronika Lubojańska

28 29 zadomowił się w ponad 100 krajach na całym W 2009 r. ponownie wróciliśmy do rywalizacji na ZASADY GRY świecie. W światowej czołówce plasują się szczeblu europejskim. W Portugalii na Mistrzostwach kolejno (ranking z maja 2017 r.): Brazylia, Litwa, Europy zajęliśmy dziewiąte miejsce. W 2011 r. awan- Turcja, Chiny, USA, Czechy, Ukraina, Szwecja, sowaliśmy do grupy B na Mistrzostwach Europy Podczas gry wymagana jest absolutna cisza. Kanada, Iran... Polska zajmuje 29. pozycję. w Białymstoku. Następne lata to piąta pozycja Dla wyrównania szans wszyscy zawodnicy mają w tej grupie na mistrzostwach starego kontynentu specjalne okulary (ryć. 2) oraz dodatkowo oczy Nasza reprezentacja pierwszy raz zagrała (Włochy w 2012 r. i Węgry w 2014 r.) i siódme miej- zaklejone plastrami okulistycznymi. w 1983 r., podczas Mistrzostw Europy w Danii. sce w 2016 r. wywalczone w Portugalii. Zajęła wtedy piąte miejsce. Do sukcesów należy Zawodnicy drużyny, w kierunku której toczy się zaliczyć zorganizowanie przez Polskę Mistrzostw W goalball w Polsce gra obecnie dziewięć zespo- piłka, muszą wiedzieć – słyszeć, jakim torem SCHEMAT BOISKA DO GRY W GOALBALL Europy w Olsztynie w 1985 r. Wówczas wywalczy- łów, które uczestniczą w rywalizacji o mistrzostwo owa piłka się porusza. Atak na bramkę prze- liśmy dziesiąte miejsce, a 4 lata później – znów kraju. W ciągu roku rozgrywane są trzy turnieje ciwnika – najczęściej rzut, czasem toczenie piłki, w Danii – uplasowaliśmy się na 11. miejscu. eliminacyjne i turniej finałowy. Odbywa się także może odbywać się w strefie do 6 m od własnej w ciągu 10 sek. od pierwszego kontaktu z piłką, turniej o Puchar Polski. Od 2001 r. organizujo- bramki, podobna strefa dotyczy działań obron- który nastąpił w trakcie obrony. Jeśli drużyna W latach 1990–2008 zmieniony system rozgry- wane są też rozgrywki dla juniorów pod nazwą nych. Mecz składa się z dwóch części. Każda nie odda rzutu w tym czasie, zasądzany jest rzut wek klasyfikacyjnych uniemożliwił reprezentacji Ogólnopolska Spartakiada Młodzieży, a od roku trwa 12 min z przerwą 3-minutową. Rywalizacja karny, a obrońcą jest zawodnik wskazany przez naszego kraju uczestniczenie w ważnych impre- 2013 Mistrzostwa Polski dla Juniorów i Młodzików. jest niezwykle dynamiczna i widowiskowa. trenera drużyny przeciwnej. zach europejskich i światowych. Braliśmy udział Od początku tych rozgrywek, aż do 2012 r. naj- Wymaga doskonałej orientacji przestrzennej w tym okresie jedynie w spotkaniach towarzyskich. lepszym zespołem był Lublin. Od roku 2013 tytuł i bardzo dobrej kondycji. Nad jej poprawnym Żadna z osób, przebywających w rejonie ławki należy do ekipy Start Lublin z Wrocławia. przebiegiem czuwają sędzia główny, sędzia zawodników, nie ma prawa udzielać instruk- pomocniczy, czterech sędziów bramkowych tażu w jakiejkolwiek formie i w innym czasie, niż oraz sędziowie mierzący czas i protokolant. Za przerwy w trakcie gry lub po zakończeniu każdej każde nieprawidłowe zagranie dyktowany jest połowy meczu. Jeśli arbiter stwierdzi, że ktoś zła- SPRZĘT rzut karny. mał ten zakaz, przeciwko tej drużynie dyktowany jest rzut karny. Wyróżniamy dwa rodzaje przewinień skutkują- Gra odbywa się w hali na boisku o wymiarach cych przyznaniem rzutu karnego: osobiste i dru- 9 x 18 m. Krótsze boki tego prostokąta, to jed- żynowe. W obu przypadkach, podczas obrony nocześnie bramki o wysokości 1,3 m. W każdej rzutu karnego, na boisku pozostaje tylko jeden KLASYFIKACJA MEDYCZNA drużynie jest trzech zawodników rzucających gracz z drużyny, która popełniła błąd. W przy- i broniących oraz trzech rezerwowych. W piłce padku rzutu karnego z przewinienia osobistego, o wadze 1,25 kg i obwodzie 76 cm znajdują się graczem tym jest ten zawodnik, który popeł- Uczestnikami zawodów w goalball mogą być RYĆ. 1 RYĆ. 2 metalowe blaszki (ryć. 1), które wydają dźwięk. nił wykroczenie. Drużyna wykonuje rzut piłką osoby niedowidzące i niewidome, które na

30 31 podstawie przeprowadzonej klasyfikacji medycz- NASI ZAWODNICY nej otrzymały odpowiednią grupę sportową, MARCIN LUBCZYK Europy dywizji B, Budapeszt 2014. W 2016 r. stwierdzającą minimum niepełnosprawności, zajmuje pierwsze miejsce w Mistrzostwach zezwalające na uczestniczenie w zawodach: Ważny wkład w rozwój tej dyscypliny mają m.in.: Polski Seniorów. To najlepszy rok dla Marcina. Piotr Szymala, Daniel Henke i Marek Mościcki, Siła mentalna zespołu, życzliwy i sprawiedliwy. Dorzuca do swoich sukcesów Puchar Polski B1 – całkowicie niewidomi oraz z poczuciem dzięki którym w 2011 r. awansowaliśmy do Ma ogromną wiedzę i umiejętności w tej i wspomniane wcześniej Mistrzostwo Polski światła, ale bez rozpoznania przedmiotów grupy B. Obecnie w goalball w Polsce gra dzie- dyscyplinie. A jak to się zaczęło? Marcin karierę Juniorów. Wielokrotnie wybierany na zawodach lub ich zarysów bez względu na kierunek więć zespołów. Mistrzostwo Polski w kolejnych zawodnika rozpoczął w wieku 11 lat. W roku najwszechstronniejszym zawodnikiem. Dzisiaj i odległość, latach zdobywali: Lublin (1983, 1984, 1995, 1996, 2006 pierwszymi zawodami dla niego była przygotowuje się wraz z kolegami Markiem B2 – ze zdolnością rozpoznawania przedmiotów 1997, 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, Spartakiada dla Dzieci i Młodzieży w Goalball. Mościckim, Adrianem Piotrowiczem, Marcinem lub ich zarysów, ostrość wzroku 2/60 i/lub ogra- 2006, 2007, 2011, 2012, 2013), Olsztyn (1985, 1986, Wtedy to właśnie zostawił swoje serce na boisku Lisowskim, Damianem Horteckim i Krzysztofem niczenie pola widzenia w zakresie 5 stopni, 1987, 1991, 1992), Suwałki (1988, 1989, 1994), aż po dzień dzisiejszy. W latach 2013–2016 Suchockim do Mistrzostw Europy dywizji B, które B3 – ze wzrokiem o ostrości od ponad 2/60 do Zielona Góra (1990, 1993), Bytom Odrzański zdobywa wraz z kolegami z Wrocławia tytuł odbędą się we wrześniu 2018 r. w Polsce. 6/60 i/lub ograniczeniem pola widzenia od (2000), Katowice (2008, 2009, 2015), Bierutów Mistrza Polski Juniorów. Wtedy też dostaje Cel jest dla tych zawodników jeden – 5 do 20 stopni. (2010), Białystok (2014), Wrocław (2016). powołanie do gry w reprezentacji Polski, wywalczenie miejsca na podium i awans do która zaczyna przygotowania do Mistrzostw elity europejskiej.

GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI?

• www.start.wroclaw.pl • www.facebook.com/goalball.polska/ • www.ibsasport.org fot. Weronika Lubojańska fot. Weronika Lubojańska

32 33 HISTORIA

Zawody parajeździeckie zaczęto rozgrywać w latach 70. w Skandynawii i Wielkiej Brytanii. W 1984 r. parajeździectwo po raz pierwszy włą- czono do Igrzysk Paraolimpijskich w Nowym JEŹDZIECTWO Jorku. W roku 1987 w Szwecji rozegrano pierw- sze mistrzostwa Świata w paraujeżdżeniu, a od roku 1996 paraujeżdżenie na stałe zagościło wśród dyscyplin paraolimpijskich – podczas igrzysk w Atlancie (USA) startowało 61 zawodni- ków z 16 krajów – w tamtym czasie jeszcze na koniach udostępnianych przez organizatora. Ta formuła – start na pożyczonych koniach – obo- DYSCYPLINA się polio. Choroba całkowicie sparaliżowała ją wiązywała jeszcze tylko podczas następnych od kolan w dół, jak również poraziła jej ramiona Igrzysk w 2000 r., w Sydney. Począwszy od 2004 r., i ręce. Lis postanowiła kontynuować karierę zawodnicy startowali na własnych koniach, Paraujeżdżenie to jedyna dyscyplina parajeź- sportową i od tego momentu, już jako osoba transportowanych na miejsce rozgrywania dziecka, obecnie reprezentowana podczas niepełnosprawna, zdobyła jeszcze pięć medali imprezy. Od samego początku uczestnictwa igrzysk paraolimpijskich. Historia jej rozwoju sięga mistrzostw Danii. Była także pierwszą kobietą paraujeżdżenia w ruchu paraolimpijskim, prym lat 50. XX w. i łączy się z pojęciami jeździectwa w dyscyplinach jeździeckich, która wystarto- wiodła Wielka Brytania. Wśród państw, które terapeutycznego i hippoterapii. Sięgając do wała w igrzyskach olimpijskich, rywalizując ambitnie rywalizowały z Wielką Brytanią i odno-

jej początków, nie sposób nie wspomnieć o Lis z mężczyznami, a także pierwszą w ogóle, która siły znaczące sukcesy w rozgrywkach indywidu- fot. Adam Nurkiewicz Hartel, która swoją fantastyczną postawą spor- zdobyła medal olimpijski – srebro w 1952 r. Ten alnych, znalazły się: Holandia, Niemcy, Dania, tową położyła podwaliny pod całe zjawisko jeź- wyczyn powtórzyła w roku 1956. Ta niezwykła Afryka Południowa, Norwegia, Kanada, USA, dziectwa terapeutycznego, jak i sport jeździecki i motywująca historia zapoczątkowała rozwój Austria i Włochy. Federacja Jeździecka (Federation Equestre osób niepełnosprawnych w ogóle. Ta duńska jeździectwa terapeutycznego w latach 50. International, w skrócie FEI). Paraujeżdżenie stało zawodniczka klasycznego ujeżdżenia, w roku i 60. XX w. i rozpoczęła proces, który doprowa- Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski włączył się ósmą dyscypliną zarządzaną przez FEI, a przy 1944, w wieku 23 lat, mając na koncie dwa złote dził do ukształtowania się dyscypliny zwanej paraujeżdżanie do swoich struktur w roku 1991. okazji FEI została jedną z pierwszych na świecie medale mistrzostw Danii w ujeżdżeniu, zaraziła paraujeżdżaniem. Od tego czasu pomagał on rozwijać i organizo- federacją sportową, która swoim działaniem wać działania związane z dyscypliną, aż do roku obejmowała zarówno sport zawodników niepeł- 2006, kiedy to sprawy przejęła Międzynarodowa nosprawnych, jak i w pełni sprawnych.

34 35 test indywidualny oraz test dowolny z muzyką, naturalnych predyspozycji i stopnia wyszkolenia do którego muszą się zakwalifikować. Ten w znacznej mierze zależy sukces pary. Pomiędzy ostatni konstruują sami, zgodnie z wytycznymi jeźdźcem i koniem tworzy się więź i zaufanie, zawartymi w przepisach i dobierają do niego a długotrwała wspólna praca sprawia, że muzykę. Oceniana jest tu zarówno poprawność jeździec często w czasie treningu odczuwa i trudność techniczna, jak i wartość artystyczna, jedność ze zwierzęciem. Nie do przecenienia w tym choreografia oraz dobór i interpretacja jest też charakter konia i jego właściwości psy- muzyki. chiczne. Pomiędzy zawodnikami paraujeżdże- nia i ich końmi nierzadko nawiązuje się przyjaźń na całe życie.

SPRZĘT Jest takie jeździeckie powiedzenie, że, siedząc na końskim grzbiecie, „pożyczamy” wolność. Jest ono chyba szczególnie celne i znaczące, Zawodnicy paraujeżdżania mają możliwość w przypadku jeździectwa osób z niepełnospraw- korzystania z tzw. pomocy dodatkowych (sprzętu nościami – paraujeżdżenia.

i udogodnień), wspomagających możliwości fot. Natalia Kozłowska

fot. Natalia Kozłowska porozumiewania się z koniem i w pewnym stop- niu kompensujących braki, wynikające z niepeł- nosprawności. Oprócz kilku ogólnie dostępnych, KLASYFIKACJA MEDYCZNA z bardzo dużą trudnością. Wykonują pro- ZASADY GRY jak np. gumki, którymi zawodnik może ustabi- gramy wyłącznie w stępie, czyli najniższym lizować swoją stopę w strzemieniu, pomoce te chodzie konia, są różne dla każdego, w zależności od poziomu Każdy zawodnik rywalizuje na swoim poziomie • zawodnicy na poziomie II również w więk- Dyscyplina rządzi się takimi samymi prawami, co klasyfikacyjnego i profilu. Są wśród nich siodła ze klasyfikacyjnym, czyli na poziomie trudności, szości są osobami jeżdżącymi na wózku ujeżdżanie, z tą różnicą, że zawodnicy podzieleni specjalnie profilowanym siedziskiem, dodatkowy dopasowanym do stopnia jego dysfunkcji fizycz- inwalidzkim. Mają słabą równowagę kor- są na poziomy, pod względem stopnia swojej bacik, rzepy przytrzymujące udo przy siodle nej. Jeźdźcy są poddani testom medycznym pusu lub/i dysfunkcję czterech kończyn. niepełnosprawności. Zawodnik ma do pokona- i wiele innych. Jest to wyposażenie, które nie i ocenie klasyfikatora, który na podstawie bada- Rywalizują, wykonując program w stępie, nia test, w którym poszczególne elementy oce- tylko zwiększa możliwości komunikacyjne jeźdźca nia klasyfikacyjnego, przydziela ich do odpo- z krótkimi odcinkami kłusa, niane są w skali od 0 do 10. Punkty przeliczane i konia, ale również stanowi często niezbędne wiedniego poziomu, a jest ich pięć: • poziom III to jeźdźcy, którzy mogą mieć są na procenty i wygrywa ten, który osiągnie zabezpieczenie. • na poziomie I startują zawodnicy z dysfunk- dużą niepełnosprawność w obrębie korpusu najwyższy wynik procentowy. W trakcie igrzysk cją wszystkich czterech kończyn, jeżdżący i dobre lub prawie dobre funkcje kończyn paraolimpijskich zawodnicy rywalizują przez Jednak nie sprzęt jest najważniejszy. na wózkach inwalidzkich. Zdarza się, że górnych lub, np. poważną niepełnospraw- trzy dni. Mają do pokonania test drużynowy, Najistotniejszy jest partner – koń. Od jego zawodnicy ci są w stanie chodzić, jednak ność kończyn górnych i niewielką kończyn

36 37 dolnych lub odwrotnie. Często również są użytkownikami wózków inwalidzkich, KAROLINA KARWOWSKA • na poziomie IV rywalizują zawodnicy, którzy z reguły mogą chodzić o własnych siłach, ale na dłuższych dystansach mogą potrze- Najbardziej utytułowaną parą, w dość bować wózka lub wsparcia. Są wśród nich krótkiej historii polskiego paraujeżdżenia, również osoby niewidome, które w trakcie jest Karolina Karwowska i Emol. Jest to startu muszą mieć dodatkowo osłonę na pierwsza polska para, której udało się oczach. Osoby sklasyfikowane na tym pozio- wywalczyć indywidualną kwalifikację mie wykonują programy we wszystkich trzech do igrzysk paraolimpijskich, z rankingu chodach: stępie, kłusie i galopie, paraolimpijskiego. Para ta ma na • rywalizacja na poziomie V przeznaczona koncie najwyższe wyniki w rywalizacji jest dla zawodników z dysfunkcją jednej międzynarodowej, w dotychczasowej historii lub dwóch kończyn oraz niedowidzących. polskiego paraujeżdżenia: trzecie i czwarte Testy przeznaczone dla tych zawodników miejsce w zawodach kwalifikacyjnych do zawierają najtrudniejsze elementy tech- Igrzysk Paraolimpijskich Rio de Janeiro, fot. Adam Nurkiewicz niczne i wykonywane są we wszystkich trzech odbywających się w Bishop Burton chodach. w Wielkiej Brytanii, w 2015 roku, drugie

fot. Natalia Kozłowska miejsce w zawodach kwalifikacyjnych Start pary w IP w Rio de Janeiro rozpoczął do IP Rio de Janeiro, odbywających się się bardzo pomyślnie, wynikiem powyżej NASI ZAWODNICY w Arezzo w 2015 roku, dziewiąte miejsce 66% i otwartą szansą na wejście do finału. państwom, które nieco później zaczęły roz- w Mistrzostwach Europy Deauville 2015, drugie Niestety w drugim półfinale koń spłoszył wijać na swoim terenie jeździecki sport osób miejsce w prestiżowych CPEDI3* Doha/Quatar się, a zawodniczka w 40-stopniowym upale Udział polskich zawodników w igrzyskach niepełnosprawnych, aby mogły dołączyć 2017 oraz regularne wysokie wyniki (67%-74%) nie miała siły, by prawidłowo zareagować, paraolimpijskich zapoczątkował start Anety do „paraolimpijskiej rodziny”. To z pewnością w wielu zawodach międzynarodowych, efektem czego był wynik poniżej oczekiwań Matysiak w Atenach, w roku 2004. W roku wsparło i przyspieszyło rozwój paraujeżdżenia w latach 2015–2017. i zaprzepaszczone szanse na finał. 2008, podczas igrzysk w Pekinie (jeździec- w naszym kraju. Ale potrzeba było kolejnych two rozgrywano w Hong Kongu), wystarto- 8 lat, abyśmy mogli zakwalifikować do igrzysk wała Patrycja Gepner. Obie zawodniczki zawodnika z rankingu paraolimpijskiego. otrzymały od Międzynarodowego Komitetu Ta sztuka udała się po raz pierwszy Karolinie Paraolimpijskiego tzw. dziką kartę, czyli możli- Karwowskiej, która wraz z koniem Emol, wal- GDZIE SZUKAĆ • www.pzj.pl wość wzięcia udziału w IP bez kwalifikacji. Polska czyła w Igrzyskach Paraolimpijskich w Rio INFORMACJI? skorzystała z tej możliwości, jaka przysługiwała de Janeiro 2016.

38 Choć na ostatnich igrzyskach paraolimpij- skich w Rio de Janeiro w 2016 r. do zdobycia było 13 kompletów medali, o które walczyło 132 zawodników – w tej konkurencji historia występów Polaków dopiero czeka na napi- sanie... Do tej pory nie wystawiliśmy jeszcze żadnego zawodnika na igrzyskach paraolimpij- JUDO skich, ponieważ nikt nie uzyskał kwalifikacji. fot. Gareth Copley

ZASADY GRY Nie ma walk o trzecie miejsce. Wręczane są dwa DYSCYPLINA to „łagodna droga”, „łagodny sposób”. Oznacza brązowe medale. W turnieju męskim bierze udział także pewien system dalekowschodniej filozofii, 12 sportowców, zaś w żeńskim po 8 zawodniczek. który zawiera się w kilku zasadach: czynić tak, aby Standardowe starcie trwa 5 min, a zawodnicy, sto- W repasażach szansę na pozostanie w walce Judo to powstała w Japonii słynna sztuka walki, współdziałanie ciała i umysłu było jak najbardziej sując dozwolone chwyty i rzuty, zdobywają punkty. o brąz dostają przegrani walk ćwierćfinałowych której twórcą był prof. Jigorō Kanō (1860–1938), efektywne; ustępować, aby zwyciężyć (inaczej: Zwycięzcą jest ten, kto pierwszy zdobędzie ich – jeżeli wygrają, rywalizują z przegranymi z półfi- doskonalący tradycyjną metodę starcia wręcz – jeśli ktoś cię pcha, to go pociągnij – jeżeli cię cią- dziesięć – czyli ippon. Dziesięć punktów zdobywa nału o trzecie miejsca. jiu-jitsu. We wrześniu 1889 r. Jigorō Kanō wyruszył gnie, to go pchnij); osiągać maksimum skuteczno- od razu zawodnik, który rzuci przeciwnika na plecy na wielkie tournée po Europie w celu propa- ści przy minimum wysiłku; przez czynienie dobra i utrzyma go leżącego przez 20 sek. lub założy dźwi- A czym różni się metodyka treningu judo dla osób gowania judo, a od roku 1909 stał się aktyw- nawzajem – działać dla dobra ogółu; nieustannie gnię bądź duszenie w sposób, który doprowadzi z dysfunkcją wzroku od szkolenia zawodników nym członkiem Międzynarodowego Komitetu doskonalić samego siebie. Z czasem judo stało się przeciwnika do poddania się. Za bierną postawę pełnosprawnych? Przede wszystkim, cały zasób Olimpijskiego. W 1912 r. pojechał jako gość na najpopularniejszym na świecie sportem walki – od w starciu można otrzymać karę (shido). Techniki informacji sportowcom niewidomym czy niedowi- olimpiadę w Sztokholmie, pierwszą, w której 1964 r. było już dyscypliną olimpijską dla mężczyzn, walki w judo podzielić można na trzy zasadnicze dzącym musi być przekazany drogą konkretnych uczestniczyła Japonia. a od 1988 r.– także dla kobiet. Niepełnosprawni grupy: rzuty (nage-waza), chwyty (katame-waza) opisów słownych i osobistych demonstracji trenera judocy – mężczyźni – po raz pierwszy walczyli oraz uderzenia (atemi-waza) – te ostatnie nie są ćwiczącego z podopiecznym. Sformułowania są na Igrzyskach Paraolimpijskich w Seulu w 1988 r. stosowane w rozgrywkach sportowych. rzeczowe i bardzo dokładne. Podczas treningu Kobiety po raz pierwszy startowały na igrzyskach instruktor powinien udzielać wskazówek na tyle HISTORIA w Atenach w 2004 r. W Rio de Janeiro w roku 2016 Różnice pomiędzy zasadami dla zawodników często, aby w dowolnej chwili adepci mogli go mężczyźni startowali w siedmiu kategoriach wago- pełnosprawnych, a niedowidzących i niewidzą- zlokalizować na terenie dojo. Należy wyraźnie wych (-60 kg, -66 kg, -73 kg, -81 kg, -90 kg, -100 kg cych są minimalne – w judo dla paraolimpijczy- wyszczególniać, które części ciała i w jaki sposób Judo postrzegane jest jako swojego rodzaju filozofia oraz +100 kg), zaś kobiety w sześciu (- 48 kg, -52 kg, ków kontakt fizyczny pomiędzy przeciwnikami biorą udział w wykonywaniu techniki. Przed każdym walki. Sam termin „judo”, w wolnym tłumaczeniu, -57 kg, -63 kg, -70 kg oraz +70kg). występuje jeszcze przed rozpoczęciem walki. treningiem należy pozwolić niepełnosprawnym

40 41 zawodnikom zorientować się w pomieszczeniu i na całkowicie spoczywa na sędziach. Sędzia powi- • 4 kyu (yonkyu) – pas pomarańczowy, tatami, przez samodzielne badanie i słowne opisy nien podać komendę „mate!” (stop!) kiedy jest to • 3 kyu (sankyu) – pas zielony, trenera. Trzeba pozwolić zanotować w pamięci konieczne, by zapewnić bezpieczeństwo i zapo- • 2 kyu (niklu) – pas niebieski, miejsca wymagające uwagi, potencjalnie nie- biec niezamierzonemu złamaniu zasad walki. • 1 kyu (ikkyu) – pas brązowy, bezpieczne. Podopieczni muszą być tak samo- • 1 dan (shodan) – pas czarny, wystarczalni, jak to tylko możliwe. Jednak w czasie Sygnały i komendy sędziowskie powinny być • 2 dan (nidan) – pas czarny, zajęć cały czas trener musi kontrolować położenie ustne i zawsze ze wskazaniem, którego z zawod- • 3 dan (sandan) – pas czarny, każdego z ćwiczących, oferując pomoc tylko ników dotyczą („shiro” albo „aka” – zawodnika • 4 dan (yodan) – pas czarny, wtedy, gdy zawodnik rzeczywiście jej potrzebuje. na białej lub czerwonej pozycji). Sędziowie • 5 dan (godan) – pas czarny, fot. Gareth Copley Niewidomy judoka świetnie sobie radzi na macie. powinni korzystać z momentów, gdy zawodnicy • 6 dan (rokudan) – pas biało-czerwony, są rozdzieleni, aby informować ich o dotychcza- • 7 dan (shichidan) – pas biało-czerwony, Trener albo asystent kieruje zawodnika do jego sowym wyniku i pozostałym czasie do zakoń- • 8 dan (hachidan) – pas biało-czerwony, • B1 – osoby całkowicie niewidome oraz strony maty i upewnia się, że zawodnik wie, czy jest czenia starcia. Po zakończeniu walki, sędziowie • 9 dan (kyudan) – pas czerwony, z poczuciem światła, ale bez możliwości wywołany jako biały czy niebieski. Sędzia boczny liniowi znów zapewniają pomoc, jakiej może • 10 dan (judan) – pas czerwony. rozpoznania przedmiotów lub ich zary- kieruje zawodnika do odpowiedniej pozycji starto- potrzebować zawodnik. Niekiedy powinni pod- sów, bez względu na kierunek i odległość, wej, służąc mu za przewodnika. Sędzia główny daje jąć się roli przewodnika niewidomego judoki. • B2 – osoby ze zdolnością rozpoznawania znak zawodnikom do ruszenia naprzód ku sobie kla- KLASYFIKACJA MEDYCZNA przedmiotów lub ich zarysów, ostrość śnięciem dłońmi jeden raz. Zawodnicy zbliżają się wzroku 2/60 i/lub ograniczenie pola do siebie, aż do nawiązania kontaktu fizycznego. widzenia w zakresie 5 stopni, Wykonują kumikata (chwyt gi przeciwnika), a ich SPRZĘT Judo jako dyscyplina paraolimpijska jest upra- • B3 – osoby ze wzrokiem o ostrości od stopy powinny być naprzeciwko siebie – wtedy wiana przez sportowców głównie z dysfunkcją ponad 2/60 do 6/60 i/lub ograniczeniem sędzia ogłasza komendę „hajime!” (rozpocząć wzroku. Od strony psychologicznej sport ten pola widzenia od 5 do 20 stopni. walkę!). Jest to konieczne, by pozwolić zawodni- Walki odbywają się na macie (tatami), w salach bez wątpienia ułatwia neutralizowanie wpływu kom na swobodny uchwyt. Za każdym razem, gdy zwanych dojo, w kategoriach wagowych róż- niepełnosprawności na życie codzienne. Uczy Warto dodać, że dyscyplina ta staje się coraz bar- w czasie walki zawodnicy tracą ze sobą kontakt nych dla mężczyzn i dla kobiet. W judo wyróż- podejmowania samodzielnych, zdecydowanych dziej popularna także wśród osób niesłyszących. fizyczny, cała procedura zostaje powtórzona. niono stopnie uczniowskie (kyu) i mistrzowskie działań oraz życia bez nadmiernej pomocy innych (dan). Stopniom odpowiadają kolory pasów, któ- ludzi. Sportowiec zyskuje pewność siebie, staje się Pożądane jest, aby strefy bezpieczeństwa na rym zawodnicy spinają tradycyjny strój do walki odważniejszy, uczy się kalkulować ryzyko. Judo GDZIE SZUKAĆ macie były możliwe do wyodrębnienia przez (biały lub niebieski, dla odróżnienia walczących), bowiem bez wątpienia kształtuje też charakter INFORMACJI? dotyk (np. przez różnicę temperatury). Jednak nie zwany judoka. Składa się on ze spodni (zubon lub w duchu etyki ogólnoludzkiej: ustąp – a zwyciężysz! zawsze jest to wykonalne, dlatego odpowiedzial- shitabaki), kurtki (uwagi) i właśnie pasa (obi): • www.ibsasport.org ność za bezpieczeństwo zawodników i zgodny • 6 kyu (rokyu) – pas biały, Wśród sportowców niewidomych i niedowidzą- • www.pzjudo.pl z przepisami przebieg walki pod tym względem • 5 kyu (gokyu) – pas żółty, cych uprawiających judo wyróżniamy kategorie:

42 43 w świecie sportu. ICF zbudowała parakajakar- kryteria niezbędne do aplikowania o włączenie stwo jak gdyby od szczytu piramidy, bez mozol- jej przez IPC do programu igrzysk paraolim- nego budowanie jej bazy. Wizja ekspresowej pijskich. Nastąpiło to w grudniu w 2010 r. Aż możliwości startu w zawodach rangi mistrzostw do roku 2011 w naszym kraju sport rozwijał się świata i mistrzostw Europy, bez uciążliwych kwa- oddolnie, wyłącznie przez zaangażowanie się lifikacji, była nęcąca zarówno dla pionierów poznańskiego „Startu”. Dopiero pod koniec nowej dyscypliny (dzisiaj już tak łatwo oczywiście wspomnianego roku Polski Związek Kajakowy KAJAKARSTWO nie jest), jak i narodowych związków. ICF zobligo- oficjalnie włączył dyscyplinę w swoje struktury, wało swoje narodowe federacje do szybkiego a rok później zaczęło ją wspierać Ministerstwo włączenia parakajakarstwa w struktury. Sportu i Turystyki. Wypracowano podstawy model działań i przygotowań do imprez między- Podobnie potoczyła się historia dyscypliny narodowych. Inicjatorzy polskiego parakajakar- w Polsce. W 2009 r., za sprawą poznańskiego stwa zadbali także o utworzenie narodowego stowarzyszenia „Start”, dyscyplina zaczęła systemu klasyfikacji medycznej. Wyszkolono przybierać formy zorganizowane. Pierwszym w kraju i za granicą zespół klasyfikatorów DYSCYPLINA – propaguje łodzie polinezyjskie – zbudowane trenerem był Paweł Łukaszewicz. W czasie dru- medycznych i technicznych, zarządzany przez są z kadłuba głównego i jednego pływaka), gich mistrzostw świata w 2010 r. – w Poznaniu – Międzynarodowego Klasyfikatora Medycznego aby w czasie mistrzostwa świata w kanadyjskim wystartowało ponad 60 zawodników z 26 krajów ICF (Beata Dobak-Urbańska) i Narodowego Trudno byłoby znaleźć wśród dyscyplin IPC taką, Dartmouth zainaugurować Program Rozwoju z 5 kontynentów. Tym samym dyscyplina spełniła Klasyfikatora Technicznego (Michał Starczewski). która w ciągu zaledwie 2 lat – od niebytu – została Parakajakarstwa. Służyć to miało rozpowszech- wprowadzona przebojem do programu igrzysk nieniu kajakarstwa na skalę światową wśród osób paraolimpijskich. Są sporty czekające latami na z niepełnosprawnościami. Parakajakarstwo (ang. taką możliwość, a parakajakarstwu udało się to paracanoe, określane wcześniej PaddleAbility) zadziwiająco szybko. Dlaczego? umożliwia osobom z dysfunkcją narządu ruchu, uprawianie sportu w wymiarze rekreacyjnym i wyczynowym. Nazwa dyscypliny ma oddawać ducha idei ruchu paraolimpijskiego. Tajemnica HISTORIA błyskawicznej, światowej ekspansji parakajakar- stwa zawarta jest w formule wspólnej organizacji mistrzostw świata i mistrzostw kontynentalnych. W 2009 r. Międzynarodowa Federacja Kajakarstwa Dyscyplina paraolimpijska „przenika się” z olimpij- (ICF) rozpoczęła współpracę z Międzynarodową ską i obie nabierają charakteru integracyjnego, Federacją Va’a (International Va’a Federation stając się – obok wioślarstwa – ewenementem fot. Adrian Stykowski

44 45 wspólna z pełnosprawnymi organizacja zawodów konkurencji kajakowych: ograniczenie siły mię- rangi mistrzostw lub Pucharu Świata czy Kontynentu. śniowej, ograniczenie zakresu ruchu, amputacje Obowiązują trzy klasy startowe w kajakach (KL1, KL2 i niedorozwoje kończyn dolnych. Są też grupy i KL3 ) i trzy w kanadyjkach (VL1, VL2 i VL3) – w zależ- dysfunkcji niekwalifikujących do konkurencji ności od stopnia i rodzaju dysfunkcji narządu ruchu kajakowych: skrócenia, różnice w długości koń- oraz od poziomu sprawności fizycznej zawodnika. czyn dolnych, karłowatość, hipertonia, ataksja, atetoza, dysfunkcje narządu wzroku, dysfunkcje intelektualne.

SPRZĘT W kanadyjkach są cztery grupy kwalifikujących dysfunkcji: ograniczenie siły mięśniowej, ograni- czenie zakresu ruchu, amputacje i niedorozwoje Wyścigi w parakajakarstwie rozgrywane są na kończyn dolnych oraz mózgowe porażenie dzie- dystansie 200 m (sprint) w konkurencjach indywi- cięce (CPISRA Class 4). dualnych – kobiet i mężczyzn na kajaku (K1) lub kanadyjce ze stabilizatorem (V1). Pływa się na Proces klasyfikacji jest prowadzony przez grono kajakach nieco szerszych niż te używane w kaja- składające się z klasyfikatora medycznego kowym sprincie. Z kolei kanadyjka różni się od kla- i klasyfikatora technicznego. Obejmuje pięć sycznej nie tylko posiadaniem stabilizatora, ale etapów: test kończyn dolnych, test tułowia, test

fot. „Start” Poznań także siedzącą, a nie klęczącą pozycją zawod- na wodzie i test na ergometrze (tuż przed testem nika. Regulamin ICF, obok różnych parametrów na wodzie, obserwacja zawodnika – podczas konstrukcyjnych, określa maksymalną długość zawodów i poza nimi), finalna ocena i przyzna- Ukoronowaniem wysiłków budowania parakaja- ZASADY GRY kajaków i kanu oraz ich minimalną wagę (dla nie klasy sportowej. karstwa w naszym kraju były dwa medale Igrzysk kajaków także minimalną szerokość). Paraolimpijskich w Rio de Janeiro – złoty Jakuba W igrzyskach paraolimpijskich w Rio rozegrano Tokarza („Start” Wrocław) i brązowy Kamili Kubas Parakajakarstwo stwarza możliwość udziału 6 konkurencji wyłącznie kajakowych (3 męskie („Start” Zielona Góra). Polscy zawodnicy para- w rywalizacji sportowej zawodnikom z dysfunkcją i 3 kobiece) z udziałem 60 zawodników z 26 kra- kajakarstwa dokonali przełomu, zdobywając na narządu ruchu. Zasady rozgrywania wyścigów są KLASYFIKACJA MEDYCZNA jów. Na igrzyskach w Tokio w 2020 r. zwiększy letnich igrzyskach pierwsze medale w historii tej bardzo podobne do tych stosowanych u osób peł- się liczba konkurencji o kolejne 3 (doszły kana- dyscypliny. Dodatkowo zaś Jakub Tokarz zdobył nosprawnych, a ewentualne modyfikacje wpro- dyjki) i wystartuje aż 90 sportowców, co jest pierwszy złoty medal dla PZKaj w historii wystę- wadzane są jedynie dla zapewnienia pełnego Są trzy grupy dysfunkcji (dotyczących wyłącznie wyrazem docenienia rozwoju tego sportu przez pów na akwenach olimpijskich. bezpieczeństwa startujących. Zasadą jest także kończyn dolnych i tułowia), kwalifikujących do Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski.

46 47 W rodzinnym Wrocławiu szybko opanował technikę pływania w kajaku i kanadyjce pod okiem trenera Jacka Peszyńskiego. Pierwsze sukcesy odniósł w 2012 r., w czasie Mistrzostw Świata w Poznaniu, gdzie wywalczył dwa srebrne JAKUB TOKARZ medale w klasie A w kajakach i kanu. W wyniku

fot. Adam Nurkiewicz zawirowań wokół klasyfikacji medycznej musiał skoncentrować się na konkurencji kajakowej, Przed wypadkiem był młodzieżowym w której utrzymywał się w czołówce światowej. wicemistrzem kraju w judo i piątym zawodnikiem W 2016 r. w Rio potwierdził klasę w KL1 na 200 m. mistrzostw Europy w tej kategorii. Potem przez wiele Jego złoty medal jest nie tylko pierwszym w historii lat trenował podnoszenie ciężarów w klubie „Start” światowego i polskiego parakajakarstwa, ale także Wrocław. W 2011 r. otrzymał propozycję wzięcia pierwszym złotym dla PZKaj. Dotychczas żaden udziału w obozie parakajakowym poznańskiego z Polaków nie stanął na najwyższym podium igrzysk „Startu”, gdzie nauczył się podstaw kajakarstwa. olimpijskich w tej dyscyplinie. fot. Adrian Stykowski

GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI?

• www.canoeicf.com • www.pzkaj.pl • www.paralympic. org/canoe fot. „Start” Poznań fot. Adam Nurkiewicz

48 49 Cechą charakterystyczną kwalifikacji w para- HISTORIA kolarstwie jest przyznawanie określonej liczby nominacji dla kraju, a nie imiennie dla zawod- ników. Najtrudniej jest zakwalifikować się do W Polsce parakolarstwo istnieje w formie zor- igrzysk paraolimpijskich ze względu na ściśle ganizowanej od 1996 r. Prekursorem w rozwoju określony pułap liczby uczestników. W Rio de tej dyscypliny było Stowarzyszenie Kultury Janeiro w 2016 r. startowało 230 zawodników Fizycznej, Sportu i Turystyki Niewidomych KOLARSTWO (150 mężczyzn i 80 kobiet), rywalizujących i Słabowidzących „CROSS”, które do 2008 r. o 50 kompletów medali. w sposób kompleksowy zajmowało się organi- zacją szkolenia kolarskiego dla osób niewido- Od 2007 r. partnerem International Paralympic mych i niedowidzących (tandem). Od 2009 r. Committee (IPC) i podmiotem zarządzającym tę rolę przejął Związek Kultury Fizycznej „Olimp”. parakolarstwem jest Union Cycliste Internationale Równie dynamicznie rozwija się kolarstwo (UCI). Dzięki tej współpracy struktura organiza- ręczne (handcycle) – pierwsze rowery ręczne cyjna i sposób funkcjonowania kolarstwa niepeł- (handbike) pojawiły się w Polsce pod koniec DYSCYPLINA torowe włączono do programu paraolim- nosprawnych osiągnęły wysoki poziom, zgodny lat 90. ubiegłego wieku. Pierwsi zawodnicy na pijskiego w roku 1996. Pierwsze mistrzo- ze światowymi standardami obowiązującymi handbikach (Leszek Jabłoński, Bogdan Król) stwa świata odbyły się w 1994 r., a zawody w sporcie wyczynowym. zaczęli startować w maratonach, w których Kolarstwo to różne dyscypliny sportowe, które pucharu świata w 2010 r. Zaś kolarstwo ręczne łączy jedno – rower. Kolarstwo osób niepełno- (handcycle), jako dyscyplina paraolimpijska, sprawnych (parakolarstwo, ang. paracycling) zadebiutowało na igrzyskach w Atenach dzieli się na: w 2004 r. Zawodnicy byli podzieleni na dwie • SZOSOWE – wyścigi ze startu wspólnego, klasy ze względu na stopień niepełnospraw- wyścigi indywidualne na czas, wyścigi druży- ności. Rozegrano wtedy dwie konkurencje: nowe – sztafety (handcycling), indywidualną jazdę na czas i wyścig ze startu • TOROWE – sprint tandemów, sprint druży- wspólnego. nowy, wyścigi indywidualne na czas na dystansach 500 m i 1 km, wyścigi indywidu- Parakolarstwo rozwija się bardzo dynamicznie, alne na dochodzenie na dystansach 3 km a w międzynarodowej rywalizacji biorą udział i 4 km, scratch. zawodnicy z ponad 40 krajów. Liczba startują- Parakolarstwo zadebiutowało na Letnich cych w zawodach najwyższej rangi jest limito- Igrzyskach Paraolimpijskich w USA w 1984 r., wana poprzez system kwalifikacji, którego pod- wyścigami szosowymi, natomiast konkurencje stawą jest ranking międzynarodowy. fot. Bartłomiej Zborowski

50 51 z osobami pełnosprawnymi w maratonach MTB. zakrętach. Zaletą małych kół z tyłu jest możliwość ZKF „Olimp” i PZSN „Start” współpracują z Polskim założenia krótszej ramy. To wszystko przekłada Związkiem Kolarskim, do którego kompetencji się na wagę handbike’a – ma to duże znaczenie należy m.in. zatwierdzanie składu kadry narodo- zwłaszcza na podjazdach. Na długich, płaskich wej oraz zgłaszanie reprezentacji do mistrzostw trasach, gdzie waga nie ma większego znacze- świata i pucharu świata poprzez specjalny elek- nia, lepsze wydają się być duże koła. troniczny system zgłoszeń. Polska reprezentacja zadebiutowała w międzynarodowej rywalizacji W rowerach klęczących środek ciężkości poło- w 2001 r. udziałem w Mistrzostwach Europy, żony jest wyżej, przez co rower jest mniej stabilny a w 2003 r. pierwszy medal – srebrny – w impre- w zakrętach i często tylne koła są pochylone, zie tej rangi zdobył tandem Krzysztof Kosikowski/ Robert Płotkowiak (pilot).

SPRZĘT

Warto kilka słów poświęcić sprzętowi wykorzy- stywanemu w kolarstwie ręcznym. Handbike to

fot. Bartłomiej Zborowski trójkołowy rower poziomy napędzany rękami. Wyścigowe rowery dzielimy na dwie grupy: leżące i klęczące/siedzące. ścigali się z zawodnikami na inwalidzkich wóz- Kalendarz imprez parakolarskich w Polsce składa kach sportowych. Rowery ręczne okazywały się się z kilkanastu pozycji, a uczestniczy w nich sys- Osprzęt używany w handbike’ach jest taki sam, jednak szybsze i wielu „wózkowiczów” szybko tematycznie około 20 tandemów – zawodników jaki możemy spotkać w klasycznych rowerach. przerzuciło się na handbiki. W 2001 r., podczas z dysfunkcją wzroku. Od 1997 r. odbywają się Wielkość kół jest uzależniona od konstrukcji maratonu wrocławskiego, po raz pierwszy zor- Mistrzostwa Polski w konkurencjach szosowych, ramy (często wykonanej z karbonu) i upodobań ganizowano oddzielną klasyfikację dla rowe- a od 2001 r. w konkurencjach torowych. Wieloletnią zawodnika. W rowerach leżących często spoty- rów ręcznych. W kolejnych latach wyścigów tradycję mają wieloetapowe wyścigi szosowe kamy duże koło z przodu – najczęściej 26-calowe było coraz więcej i przybywało zawodników. tandemów w Poznaniu, Lublinie i Polanicy Zdroju. oraz małe koła tylne 20-calowe. Taka konfigura- W 2002 r. Bogdan Król założył pierwszą w Polsce W 2007 r. zawodnicy z dysfunkcją wzroku zade- cja powoduje obniżenie środka ciężkości całego sekcję kolarstwa ręcznego IKS „Smok” Orneta. biutowali w kolarstwie górskim, startując wspólnie roweru, przez co jest on stabilniejszy na ostrych fot. Adrian Stykowski

52 53 aby poprawić równowagę. Oprócz rowerów nalnej, które w zależności od stopnia dysfunkcyjno- Kolarstwo ręczne (handcycle, handbike) jest co pozwala na zmniejszenie oporów powietrza szosowych są dostępne również handbike’i tere- ści, dzielą się na klasy sportowe: jedną z najlepiej rozwijających się dyscyplin para- i osiąganie większej prędkości. nowe, na których można poruszać się w trud- • handcycle (klasa H1–5) – zawodnicy z dys- olimpijskich. Podobnie jak w klasycznym kolar- nym, górzystym terenie. Kluby, prowadzące sek- funkcją kończyn dolnych, ścigający się na stwie, rozgrywane są dwie konkurencje – indywi- Dystanse, jakie pokonują zawodnicy, zależne są cje kolarstwa ręcznego w Polsce, to: VeloAktiv trzykołowych wózkach z napędem ręcznym, dualna jazda na czas i wyścig ze startu wspólnego. od rangi zawodów i od kategorii. Najmocniejsi Kraków, IKS „Smok” Orneta, KSI „Start” Szczecin • tricycle (klasa T1–2) – osoby z poraże- Dodatkową konkurencją jest wyścig drużynowy. (H3–H5) mają zazwyczaj do pokonania dystans: czy BZSR „Start w Bielsku-Białej. niem mózgowym, startujące na rowerach Wyścig jest rozgrywany w formie sztafety, w której • indywidualna jazda na czas –15–25 km, trójkołowych, startuje trzech zawodników z różnych grup starto- • wyścig ze startu wspólnego – 45–60 km. • cycle (klasa C1–5) – kolarze z porażeniem wych. Każdy z zawodników trzy razy wyjeżdża na mózgowym lub niepełnosprawnością trasę o długości od 1 do 3 km. Jest to konkurencja W Polsce wyścigi kolarstwa ręcznego rozgrywane KLASYFIKACJA MEDYCZNA narządu ruchu, jeżdżący na klasycznych bardzo widowiskowa. Emocjonująca, zarówno są przede wszystkim przy maratonach i biegach rowerach, dla zawodników, jak i kibiców. ulicznych (zazwyczaj bez podziału na kategorie), • tandem (klasa B) – zawodnicy z dysfunkcją oraz na krajowych mistrzostwach. Co roku orga- W parakolarstwie klasyfikacja medyczna obej-­ wzroku, startujący z pełnosprawnymi pilot- Rywalizacja w kolarstwie ręcznym odbywa się nizowane są mistrzostwa świata, a także wyścigi muje cztery rodzaje niepełnosprawności funkcjo-­ ami na tandemach. w pięciu kategoriach podzielonych ze względu zaliczane do Pucharu Świata i Pucharu Europy na stopień sprawności zawodnika: oraz wyścigi punktowane do rankingu UCI. • H1 i H2 – zawodnicy z tetraplegią (niedowład nóg i częściowy niedowład rąk), • H3 – zawodnicy z paraplegią lub podobnym uszkodzeniem (niedowład nóg oraz mięśni NASI ZAWODNICY brzucha), • H4 – zawodnicy z paraplegią lub podobnym uszkodzeniem, u których mięśnie brzucha Od 2005 r. polscy zawodnicy z dysfunkcją wzroku pozostają w pełni sprawne (w tej kategorii należą do światowej czołówki. Corocznie zdo- zdarzają się także osoby z amputacją), bywają medale na imprezach rangi mistrzow- • H5 – w tej grupie startują głownie osoby po skiej. Najbardziej utytułowane tandemy to: amputacji lub z innym uszkodzeniem, które • Krzysztof Kosikowski i pilot Artur Korc, pozwala wykorzystać pracę całego tuło- • Andrzej Zając i pilot Dariusz Flak, wia i umożliwia jazdę w pozycji klęczącej/ • Marcin Polak i pilot Michał Ładosz, siedzącej. • Przemysław Wegner i pilot Arkadiusz Garczarek, Zawodnicy z grup H1–H4 ścigają się w pozycji • Iwona Podkościelna i pilotka Aleksandra leżącej. Taka pozycja jest aerodynamiczna, Tecław, fot. Adam Nurkiewicz

54 55 • Anna Harkowska ścigająca się w klasie WC5, która jest multimedalistką igrzysk Szybko przyszły sukcesy. Największy – paraolimpijskich i mistrzostw świata. w Nowym Jorku, gdzie w słynnym maratonie, oklaskiwany na trasie przez 2 mln ludzi, zajął Polscy zawodnicy kolarstwa ręcznego (Arkadiusz drugie miejsce w konkurencji handbike’ów. Skrzypiński, Zbigniew Wandachowicz) po raz Przegrał tylko z Włochem Alessandro pierwszy wystartowali w mistrzostwach świata RAFAŁ WILK Zanardim, byłym kierowcą Formuły 1, którego

w 2006 r. (Aigle, Szwajcaria), a nasz kraj z cza- fot. Adrian Stykowski karierę również przerwał tragiczny wypadek sem coraz bardziej zaczął liczyć się na świecie na torze. w tym rodzaju parakolarstwa. W końcu, na bazie Rafała w swoim czasie okrzyknięto jednym zawodników z klubu „Start” Szczecin, w 2009 r. z najbardziej utalentowanych młodych Wilk podkreślał, że nie traktuje wypadku jako powołano kadrę Polski, której trenerem został polskich żużlowców. Był przyszłością kary. – To dla mnie raczej dar od Boga. Jeden Tomasz Bartosik. dyscypliny. Syn byłego zawodnika Stali etap w moim życiu się zakończył, Rzeszów walnie przyczynił się do awansu ale rozpoczął się zupełnie nowy. Już na mistrzostwach świata w 2010 r. po raz klubu do Ekstraligi. Karierę w żużlu przerwał mu Gdyby nie wypadek, nie miałbym tylu pierwszy w historii naszego kolarstwa ręcz- wypadek na torze. 3 maja 2006 r. na stadionie złotych medali paraolimpijskich i nie nego Polacy mają okazję słuchać „Mazurka – nomen omen – „Wilków” czyli KSŻ Krosno. niósłbym biało-czerwonej flagi na ceremonii Dąbrowskiego” – swój największy sukces Do mety brakowało ze 30 m, uderzył w bandę otwarcia igrzysk. osiąga Arkadiusz Skrzypiński, zwyciężając i upadł. Wtedy wpadł na niego Martin w wyścigu ze startu wspólnego. Rok później na Vaculik. Po kilkudniowym pobycie w szpitalu, arenie międzynarodowej debiutuje Rafał Wilk, lekarze wydali werdykt, że Rafał na zawsze który w 2012 r., na Igrzyskach Paraolimpijskich stracił władzę w nogach. I że o sporcie może w Londynie zdobywa dwa złote medale i staje zapomnieć do końca życia. się prawdziwą gwiazdą światowego parako- larstwa. Przez kolejne lata Rafał Wilk nie ma Po rehabilitacji postanowił wziąć się za sobie równych i z prawie każdej mistrzowskiej kolarstwo. Przed wypadkiem sporo jeździł na imprezy przywozi złoto. MTB. Był nawet mistrzem Polski amatorów w kolarstwie górskim. Pierwszy handbike Należy też wspomnieć o Renacie Kałuży, zawod- pożyczył od kolegi. I podczas jazdy tak się niczce „Startu” Bielsko-Biała, mistrzyni świata popisał, że na pierwszym zakręcie wywrócił w parakolarstwie i najlepszym polskim sportowcu się, zdzierając na asfalcie cały bok. Wtedy

niepełnosprawnym w plebiscycie „Przeglądu pomyślał sobie, że to chce robić w życiu. fot. Adam Nurkiewicz

fot. Foto we Dwoje Sportowego” w 2014 r.

56 57 IWONA PODKOŚCIELNA czas w 2015 r.), a w 2016 r. złotym medalem Igrzysk Paraolimpijskich w Rio de Janeiro.

Urodzona 1 czerwca 1988 r., mieszkanka Iwona Podkościelna nie ogranicza swojej Bychawy (województwo lubelskie), aktywności do jazdy na tandemie. W czasie zawodniczka Kolarskiego Klubu Tandemowego wolnym od treningów i zgrupowań współpracuje „Hetman” Lublin. Charakter i sposób bycia z samorządami oraz kilkoma fundacjami Iwony doskonale ilustruje jej motto życiowe: wspierającymi zarówno osoby pełnosprawne, „Żaden wiatr nie jest pomyślny temu, kto nie jak i niepełnosprawne. Propaguje aktywność wie, do którego portu płynie”. Swoją przygodę fizyczną i zdrowy styl życia, organizując z parakolarstwem rozpoczęła w 2008 r. i nie od prozdrowotne rajdy rowerowe. razu było to pasmo sukcesów. Na początku traktowała treningi kolarskie jako świetną Działa nie tylko na szczeblu krajowym, ale formę rekreacji, spędzania czasu wolnego. również międzynarodowym. Uczestniczyła Stopniowo kolarstwo stawało się jej pasją, w obradach IV Europejskiego Parlamentu a zarazem wspaniałym sposobem na realizację Osób Niepełnosprawnych w Brukseli oraz siebie. Dlaczego tandem? Iwona jest osobą w międzynarodowych projektach mających na słabowidzącą. Urodziła się z zaćmą wrodzoną, celu wymianę doświadczeń i likwidację barier przez co jej ostrość wzroku jest zdecydowanie w środowisku osób niepełnosprawnych. Iwona obniżona. Prawidłowe widzenie jest dla Podkościelna nie zamierza spocząć na laurach niej abstrakcją. Przewodnik na tandemie i stawia sobie kolejne ambitne cele. jest jej oczyma na drodze. A przewodnika ma doskonałego. To Aleksandra Tecław – znakomita zawodniczka, profesjonalistka w każdym calu, a jeśli chodzi o temperament – fot. Adam Nurkiewicz to wulkan tryskający energią. Pod jej kierunkiem Iwona zdobywała kolejne stopnie kolarskiego wtajemniczenia. Kilka lat ciężkiej pracy zaowocowało najpierw tytułami mistrzyń świata (w konkurencji wyścigu ze startu wspólnego

w 2013 i 2015 r. oraz w jeździe indywidualnej na fot. PKPar fot. Bartłomiej Zborowski

58 59 ograniczały to środki finansowe. Specjalne Przez kolejnych kilka sezonów system rozgrywek wózki do gry w koszykówkę były i są sprzę- Polskiej Ligi Koszykówki na Wózkach ulegał zmia- tem bardzo drogim. Uprawiało ją od trzech nom, w zależności od liczby zgłoszonych do roz- do sześciu zespołów, klubów, zrzeszonych grywek drużyn. w Radzie Głównej Spółdzielni Pracy „Start”. Podobnie było w latach 80. i na początku Kiedy na przełomie sierpnia i września 2012 r. lat 90. Rokrocznie rozgrywano mistrzostwa polscy koszykarze na wózkach debiutowali KOSZYKÓWKA Polski, które odbywały się w różnym systemie. w Londynie na igrzyskach paraolimpijskich i osią- Na ogół były to trzy–cztery turnieje w roku, gnęli tam ćwierćfinał, wydawało się, że dalszy NA WÓZKACH w których brały udział drużyny zgłoszone do rozwój tej dyscypliny w naszym kraju przebiegał rozgrywek. O tytule Mistrza Polski decydował będzie szybko i bezboleśnie. Jak pokazały kolejne wynik łączny tych turniejów. lata rozwój tej dyscypliny nie nastąpił w takim stopniu jak można było tego oczekiwać. W połowie lat 90. doszło kilka nowych drużyn (w sumie 10 zespołów) i zaczęto poważnie Pierwszy raz reprezentacja naszego kraju poka- DYSCYPLINA W koszykówkę na wózkach grają dwie drużyny, myśleć o utworzeniu ligi. Sfinalizowano tę ideę zała się na arenie międzynarodowej w roku po pięciu zawodników każda. Drużyny zdoby- w roku 1998. Ruszyła wówczas Polska Liga 1977, podczas zawodów w Raalte w Holandii. wają punkty za celne rzuty do kosza przeciw- Koszykówki na Wózkach, grająca systemem Koszykówka na wózkach jest niewątpliwie naj- nika. Nad właściwym przebiegiem gry czuwają jesień/wiosna – w dwóch grupach po pięć Po długim okresie gry, w roku 2002, udało nam się bardziej popularną i widowiskową grą zespo- sędziowie, sędziowie stolikowi, komisarz, a także drużyn, które podzielone były regionalnie: wygrać mistrzostwa Europy grupy B i awansować łową uprawianą przez osoby z niepełnospraw- klasyfikator funkcjonalno-medyczny. Zwycięzcą wschód i zachód. Drużyny grały ze sobą dwu- do elity Starego Kontynentu. Nasz pierwszy start nościami. Finały największych światowych meczu zostaje drużyna, która na koniec czasu mecze, mecz i rewanż. w grupie A nastąpił w roku 2003 na Sardynii. Była imprez, takich jak igrzyska paraolimpijskie czy gry ma większą liczbę punktów. to w zasadzie pierwsza od wielu lat możliwość kon- mistrzostwa świata, oglądane są przez kilkuty- Po rozegraniu rundy zasadniczej, odbywał się frontacji z najlepszymi drużynami w Europie. W tym sięczną publiczność. W wielu krajach europej- turniej finałowy. W następnym sezonie w PLKnW wyśmienitym gronie nasza drużyna debiutantów skich oraz w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie uczestniczyło już tylko osiem zespołów, ale spisała się bardzo dobrze i ostatecznie zajęła rozgrywki ligowe są bardzo rozbudowane. HISTORIA system rozgrywek w zasadzie nie uległ zmianie dziewiąte miejsce, utrzymując się tym samym Startuje w nich od kilkunastu do nawet kilkuset (dwie grupy po cztery zespoły) z tą różnicą, w europejskiej elicie. Mecze przegrywaliśmy nie- drużyn, które podzielone są na ligi ogólnokra- że po rozegraniu sezonu zasadniczego grano znaczną różnicą punktową, co pozwalało nam jowe, regionalne i lokalne. W krajach tych zare- Koszykówka na wózkach w Polsce jest rundę „play-off” do trzech zwycięstw (1–4, 2–3, sądzić, że następnym razem będzie jeszcze lepiej. jestrowanych jest kilka tysięcy koszykarzy i koszy- uprawiana mniej więcej od końca lat 60., 5–8, 6–7), zaś zwycięzcy i pokonani tych serii spo- Mistrzostwa Europy na Sardynii były jednocześnie karek na wózkach (co przy około 120 graczach początku lat 70. ubiegłego wieku. Nie była tykali się w jednym, jedynym, meczu w walce kwalifikacją na Igrzyska Paraolimpijskie w Atenach. w Polsce jest liczbą imponującą). ona jednak sportem ogólnie dostępnym, gdyż o konkretne pozycje w mistrzostwach Polski. Kwalifikację uzyskało pięć najlepszych drużyn.

60 61 Kolejne mistrzostwa Europy grupy A odbyły należy uznać za bardzo udany, gdyż – w gro- występem naszej ekipy. Reprezentacja Polski, po swoją lokatę i zajęła ostatecznie szóste miejsce, się w 2005 r. w Paryżu. Tym razem liczyliśmy na nie dziesięciu drużyn – zajęliśmy wysokie piąte bardzo dobrej grze, weszła do najlepszej czwórki co dało nam po raz drugi w historii awans do lepszy występ naszej reprezentacji, a po cichu miejsce, ocierając się o miejsce w pierwszej turnieju i ostatecznie zajęła czwarte miejsce, mistrzostw świata, które w 2018 r. odbędą się na awans do mistrzostw świata, które miały się czwórce i walkę o medale. ocierając się o medal. Wynik ten dał nam awans w Niemczech. odbyć w następnym roku w Holandii. Awans uzy- do mistrzostw świata, które odbyły się w lipcu skiwało pięć najlepszych ekip. Niestety, po dosyć W roku 2007 odbyły się Mistrzostwa Europy w Wetzlar 2010 r. w Birmingham (Anglia). Debiutowaliśmy W wielu zagranicznych ligach najlepsi zawodnicy nierównej grze, ponownie zajęliśmy w mistrzo- (Niemcy), które były jednocześnie kwalifikacją do na imprezie tej rangi i był to debiut bardzo w nich występujący podpisują zawodowe kon- stwach dziewiąte miejsce, czyli utrzymaliśmy Igrzysk Paraolimpijskich w Pekinie. Nasza ekipa po udany. Zajęliśmy wysokie szóste miejsce. trakty i otrzymują z tego tytułu wynagrodzenie, pozycję w europejskim rankingu. raz kolejny zajęła dziewiąte miejsce, tym samym co sprawia, że koszykówka na wózkach staje się zapewniając sobie pozostanie w grupie A. Rozegrane w 2011 r. Mistrzostwa Europy jedną z nielicznych zawodowych dyscyplin upra- W roku 2006, po raz pierwszy w historii, uczest- w Nazareth (Izrael) były kolejnym świetnym wianych przez osoby niepełnosprawne. niczyliśmy w Mistrzostwach Europy Juniorów do Kolejne mistrzostwa Europy rozegrano w 2009 r. występem naszej drużyny, która powtórzyła lat 22, które odbyły się w Istambule. Nasz start w tureckiej Adanie. Były one przełomowym wynik sprzed 2 lat i zajęła czwarte miejsce, co Aktualnie na świecie najlepsi są Amerykanie. dało historyczny, pierwszy awans do Igrzysk Próbują dorównać im wieloletni dominatorzy Paraolimpijskich w Londynie.Start w Letnich – Australijczycy i Kanadyjczycy oraz czołówka Igrzyskach Paraolimpijskich w Londynie w 2012 r., europejska, do której zaliczyć obecnie możemy: był, jak do tej pory, największym sukcesem Turcję, Wielką Brytanię, Niemcy oraz Hiszpanię. polskiej koszykówki na wózkach. Po świetnej Tuż za nimi w europejskim rankingu plasują się grze w fazie grupowej, reprezentacja awan- Holandia, Polska, Włochy oraz Izrael. sowała do ćwierćfinału, gdzie musiała uznać wyższość obrońców mistrzowskiego tytułu – Oczywiście koszykówka na wózkach uprawiana Australijczyków. Ostatecznie w Igrzyskach zajęli- jest na wszystkich kontynentach, a do najlep- śmy ósme miejsce. szych w swoich rejonach kuli ziemskiej należą: Republika Południowej Afryki, Algieria, Brazylia, Następne lata nie były dla naszej drużyny już tak Japonia, Iran i Meksyk. udane i w kolejnych startach w mistrzostwach Europy plasowaliśmy się na pozycjach: ósmej WYNIKI NAJWAŻNIEJSZYCH IMPREZ (2013) oraz siódmej (2015). Tym samym nie udało W OSTATNICH LATACH się powtórzyć sukcesu i awansować do kolej- nych Igrzysk Paraolimpijskich w Rio de Janeiro. Początki tej dyscypliny datuje się na rok 1946, kiedy to byli amerykańscy koszykarze, weterani W rozegranych w 2017 r. na Teneryfie mistrzo- II wojny światowej, rozpoczęli pierwsze próby gry stwach Europy reprezentacja Polski poprawiła w koszykówkę na wózkach inwalidzkich. fot. Jakub Sagan

62 63 W Europie pierwsze próby zaadaptowania róż- które zaczęły uprawiać osoby poruszające się reprezentacją Wielkiej Brytanii i Holandii. nych dyscyplin sportowych dla osób niepełno- na wózkach, była również koszykówka. Podczas Podczas kolejnych ISMG, w 1956 r., koszykówka sprawnych, w tym na wózkach, podjął Ludwig pierwszych międzynarodowych zawodów na wózkach była już w oficjalnym programie Guttmann, który w szpitalu w Stoke Mandeville International Stoke-Mandeville Games (ISMG), zawodów. Po raz pierwszy wystąpili koszyka- w Anglii stworzył specjalny program rehabilitacji które odbyły się w roku 1952, rozegrano pierw- rze amerykańscy pod nazwą The Pan Am Jets inwalidów poprzez sport. Wśród wielu dyscyplin, szy oficjalny mecz międzynarodowy pomiędzy i bezapelacyjnie zwyciężyli, pokazując przy tym nieosiągalny dla innych poziom sportowy. W ten sposób bardzo spopularyzowali tę dyscy- IGRZYSKA PARAOLIMPIJSKIE plinę i zaczęła się ona dynamicznie rozwijać.

L.P. MIEJSCE ROK I MIEJSCE II MIEJSCE III MIEJSCE W 1960 r. w Rzymie koszykówka na wózkach Mężczyźni – A USA Wlk. Brytania Izrael zadebiutowała w programie igrzysk paraolim-

1. Rzym 1960 fot. Jakub Sagan Mężczyźni – B USA Holandia Wlk. Brytania pijskich. W 1973 r. światowa organizacja, która Mężczyźni – A USA Wlk. Brytania Izrael 2. Tokyo 1964 Mężczyźni – B USA Argentyna Izrael skupiała dyscypliny sportowe osób porusza- Mężczyźni Izrael USA Wlk. Brytania 3. Tel Aviv 1968 jących się na wózkach – International Stoke Kobiety Izrael Argentyna USA Mężczyźni USA Izrael Argentyna Mandeville Games Federation (ISMGF), wyod- wózkach uprawiana jest w 77 krajach całego 4. Haidelberg 1972 Kobiety Argentyna Jamajka Izrael rębniła w swoich strukturach specjalną komisję świata. Mężczyźni USA Izrael Francja 5. Toronto 1976 Kobiety Izrael RFN Argentyna koszykówki na wózkach. W roku 1989 komisja Mężczyźni Izrael Holandia USA 6. Arnhem 1980 ta – pod nazwą IWBF (International Wheelchair Kobiety – – – Basketball Federation) – rozpoczęła starania Mężczyźni Francja Holandia Szwecja 7. New York/Stoke Mandeville 1984 Kobiety RFN Izrael Japonia o wyodrębnienie się z ISMGF i stworzenie własnej, ZASADY GRY Mężczyźni USA Holandia Francja 8. Seul 1988 niezależnej organizacji, która zajmowałaby się Kobiety USA RFN Holandia Mężczyźni Holandia Niemcy Francja tylko i wyłącznie koszykówką na wózkach. I tak 9. Barcelona 1992 Kobiety Kanada USA Holandia w roku 1993 IWBF stała się niepodległą i nieza- Przepisy gry w koszykówkę na wózkach są zbli- Mężczyźni Australia Wlk. Brytania USA 10. Atlanta 1996 Kobiety Kanada Holandia USA leżną światową federacją, odpowiedzialną za żone do koszykówki tradycyjnej, z niewielkimi Mężczyźni Kanada Holandia USA 11. Sydney 2000 koszykówkę na wózkach. W momencie powsta- tylko zmianami, uwzględniającymi jeden bardzo Kobiety Kanada Australia Japonia nia IWBF zrzeszała 50 członków z całego świata istotny element, jakim jest niewątpliwie wózek Mężczyźni Kanada Australia Wlk. Brytania 12. Ateny 2004 Kobiety USA Australia Kanada i z roku na rok krajów członkowskich wciąż przy- sportowy. Boisko do koszykówki na wózkach ma Mężczyźni Australia Kanada Wlk. Brytania 13. Pekin 2008 bywało. Dynamiczny rozwój tej dyscypliny spra- identyczne wymiary jak u sprawnych koszykarzy, Kobiety USA Niemcy Australia Mężczyźni Kanada Australia USA wił, że w ciągu następnych 5 lat IWBF utworzyła czyli 28 m x 15 m, a tablice z koszami zawieszone 14. Londyn 2012 Kobiety Niemcy Australia Holandia cztery regionalne, kontynentalne strefy, które są na tej samej wysokości – obręcze umieszczone Mężczyźni USA Hiszpania Wlk. Brytania 15. Rio de Janeiro 2016 Kobiety USA Niemcy Holandia znalazły się w: Europie, Amerykach, Afryce, są 3,05 m od parkietu. Linia rzutów wolnych, jak Azji i Oceanii. W chwili obecnej koszykówka na również linia rzutów za 3 punkty znajduje się w tej

64 65 jak: blokowanie, pchanie, nieprzepisowe Przepisy te są bardzo szczegółowe i rygorystycz- mierzy się przy przednich kółkach ustawio- użycie rąk, napieranie, trzymanie. Występuje nie przestrzegane. Oto kilka podstawowych nych w pozycji jazdy do przodu, jednak jeden rodzaj faula, który charaktery- zasad związanych ze specyfikacją wózka: • wózek może mieć zamocowane z tyłu jedno styczny jest tylko i wyłącznie dla koszykówki na • maksymalna wysokość od podłogi do szczytu lub dwa kółka – podpórkę, które mogą wózkach, a mianowicie – nieprawidłowe prze- poduszki, kiedy jest używana lub szczytu sie- stykać się z podłogą bez żadnych ograni- cięcie toru ruchu. Z sytuacją taką mamy do dziska, kiedy poduszka nie jest używana nie czeń; maksymalna dopuszczalna odległość czynienia wówczas, gdy następuje zetknięcie może przekraczać: podpórki od podłogi dla wózka z siedzącym zawodników,czyli jeden z zawodników – z piłką – 63 cm dla zawodników z punktacją zawodnikiem wynosi 2 cm; podpórka nie lub bez piłki – zmienia kierunek jazdy i próbuje 1.0–3.0, może wystawać poza pionową płaszczyznę zastawić drogę przeciwnikowi, nie dając mu – 58 cm dla zawodników z punktacją wyznaczoną przez dwa najbardziej do tyłu

fot. Jakub Sagan czasu na zatrzymanie się lub zmianę kierunku 3.5–4.5, wysunięte punkty dużych kół wózka; waru- jazdy. • wózek powinien mieć trzy lub cztery koła – nek ten dotyczy wózka ustawionego w pozy- dwa duże z tyłu oraz jedno lub dwa małe cji jazdy do przodu. samej odległości od kosza, jak w bieganej koszy- Również błędy, jakie mogą popełnić zawod- z przodu; średnica dużych kół wraz z opo- kówce, czyli odpowiednio: 4,23 m oraz 6,75 m. nicy, są tutaj niemalże identyczne, jak w koszy- nami nie może przekraczać 69 cm, Wózki muszą spełniać coraz większe wymagania kówce bieganej. Są to kroki (różnica opisana • każde z dużych kół musi mieć obręcz umoż- graczy i – zmieniającej się z biegiem czasu – Zasadniczą różnicą w przepisach koszykówki powyżej), 3 sekundy, 5 sekund, 8 sekund, liwiającą popychanie koła rękami, specyfiki i szybkości gry. Obecnie produkowane na wózkach i koszykówki bieganej jest kwestia 24 sekundy, błąd powrotu piłki na pole obrony. • wózek nie może być wyposażony wózki są lekkie, zwrotne, a zarazem bardzo odgwizdywania błędu kroków. W koszykówce Nie istnieje za to błąd podwójnego kozłowania w urządzenia sterujące, hamulce czy wytrzymałe. Produkuje się je głównie z masy na wózkach zawodnicy mogą dwukrotnie napę- oraz praktycznie niespotykany jest błąd inge- przekładnie, tytanowej oraz chromowo-molibdenowej. dzić wózek (poprzez pchnięcia), po czym muszą rencji w lot piłki do kosza. • tylna pozioma rama konstrukcji wózka skozłować piłkę o parkiet. Trzykrotne napędzenie oraz przednia rurka osłaniająca podnóżek Wiodący producenci wózków do koszykówki na wózka, bez przerwy na kozłowanie, odgwizdy- muszą być zabezpieczone miękką osłoną, świecie to: brytyjskie RGK oraz niemiecka Meyra, wane jest jako błąd. Podczas napędzania wózka, by uchronić innych zawodników przed a także polska marka – GTM Mobil, która jest bar- piłka powinna być umieszczona na udach SPRZĘT kontuzjami, dzo popularna wśród naszych zawodników. zawodnika, a nie między kolanami. • odległość od podłogi podnóżka oraz pozio- mej rurki osłaniającej przód/boki wózka, Przy ocenie kontaktów pomiędzy zawodnikami, W koszykówkę na wózkach – uprawianą rekre- w najbardziej do przodu wysuniętym punk- wózek, na którym porusza się koszykarz, trakto- acyjnie – można grać na każdym niemalże cie, nie powinna na całej szerokości wózka KLASYFIKACJA MEDYCZNA wany jest jako integralna część ciała zawodnika. wózku inwalidzkim, jednakże do gry na sporto- przekraczać 11 cm; rurka osłaniająca wózek wym, zawodniczym poziomie przeznaczone może być prosta lub lekko wygięta, ale Podobnie jak w koszykówce bieganej mamy są wysoko wyspecjalizowane wózki sportowe. nie może mieć żadnych ostrych krawędzi Koszykówkę na wózkach uprawiają sportowcy tutaj do czynienia z faulami osobistymi, takimi Muszą one spełniać odpowiednie przepisy. czy zakończeń; wysokość podnóżka i rurki z różnymi schorzeniami: amputacje, urazy

66 67 kręgosłupa, paraplegicy i inni. W zależności • nie może samodzielnie wracać do pozycji • skręca barki w kierunku, z którego odbiera czynnościowo-ruchowe (posiadające tzw. od rodzaju schorzenia, czy też od zakresu nie- wyprostowanej po nachyleniu się do przodu piłkę lub w którym ją rzuca. minimum niepełnosprawności). sprawności, otrzymują oni tzw. punkty funkcjo- bez pomocy rąk, nalno-medyczne od 1 do 4,5 pkt. (przy czym • traci równowagę nawet przy niegwałtow- KLASA III CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZAWODNIKÓW: ten najmniej sprawny ma 1 pkt). Zawodnicy nym zderzeniu, TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ: • posiada względną łatwość poruszania tuło- obserwowani są przez specjalnie przeszkolonego • drybluje blisko tułowia, • całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego wiem – bez większych problemów wyrzuca klasyfikatora lub kilku klasyfikatorów (tzw. panel) • wyrzuca piłkę oburącz, czasem jedną ręką na poziomie L2–L4 włącznie, piłkę oburącz i jednorącz, zarówno podczas rozgrzewki, jak i podczas trwa- przy asekuracji drugą, • obustronna amputacja udowa – inni zawod- • może bez podtrzymywania się powrócić nia samego meczu. Na podstawie tej obserwacji • podczas rzutu oburącz, tułów utrzymuje stały nicy, mający funkcje mięśni zginaczy i przy- po wychyleniu tułowia w przód do pozycji przyznawana jest odpowiednia punktacja, która kontakt z oparciem wózka. wodzicieli stawów biodrowych, bez kontroli wyprostowanej1. może ulec zmianie tylko w nielicznych przypad- wyprostu i odwodzenia w tych stawach. kach. Jednym z takich przypadków jest używa- KLASA II Na boisku w danej chwili może przebywać nie przez zawodników różnego rodzaju pomocy: TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ: CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZAWODNIKÓW: pięciu zawodników o łącznej punktacji nie- pasków przytrzymujących, pasków ściskających, • całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego • nie może przechylać się na bok w którą- przekraczającej 14 pkt. w rozgrywkach między- boczków, itp. na poziomie Th8–L5, kolwiek stronę, bez podtrzymania przynaj- narodowych – reprezentacyjnych lub 14,5 pkt. • obustronna międzykrętarzowa amputacja mniej w jednym punkcie podparcia, w Polskiej Lidze Koszykówki na Wózkach oraz KLASA I kończyn dolnych. • boczne zderzenia w nieznacznym stop- europejskich pucharach klubowych. Punktację TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ: niu powodują utratę równowagi przez tę stworzono, aby ci najbardziej poszkodowani • całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego CECHY CHARAKTERYSTYCZNE zawodnika, zawodnicy też mieli szansę występowania na na poziomie Th1–Th7 (bez kontroli mięśni DLA ZAWODNIKÓW: • drybluje na wysokości kolan lub przed nimi, boisku. brzucha), • nie potrafi utrzymać równowagi ciała, • wykonuje podania jednorącz i oburącz. • polio z uszkodzeniem mięśni kończyn gór- w przypadku gwałtownego zderzenia czo- nych oraz bez kontroli tułowia. łowego, bez użycia co najmniej jednej koń- KLASA IV 1 Molik B., Kosmol A. [1997]: Możliwości funkcjonalne w piłce koszykowej na wózkach, Trening, 4(36),145-158 czyny górnej, TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ: CECHY CHARAKTERYSTYCZNE • napina mięśnie tułowia przy hamowaniu • jednostronna amputacja uda, DLA ZAWODNIKÓW: i wykonywaniu zwrotów z nieznacznym • wyłuszczenie w stawie biodrowym po jednej • nie może trzymać piłki oburącz z rękoma wygięciem kręgosłupa do przodu, stronie, GDZIE SZUKAĆ wyciągniętymi do przodu (o ile nie odchyli • wykonuje ruchy rotacyjne tułowia w jednym • jedno- lub obustronna amputacja podudzia, INFORMACJI? się do tyłu), lub obu kierunkach, • całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego • www.iwbf.org • nie może wykonywać ruchów rotacyjnych • przy utracie równowagi w płaszczyźnie na poziomie L5–S1 • www.iks-konstancin.pl tułowiem bez wsparcia się jedną ręką, poprzecznej zawodnik potrzebuje jednej lub • osoba z innego typu niepełnosprawno- • www.ksn.waw.pl • nie może przechylać się na boki bez utraty obu rąk, by wrócić do pozycji wyprostowanej, ściami powodującymi porównywalne • www.koszykowkanawozkach.pl równowagi, • nie może dryblować przed kolanami, z wyżej wymienionymi upośledzenia

68 69 na wózku, stał się wiodącym zawodnikiem Marcin wielokrotnie zdobywał Mistrzostwo z największych nadziei polskiej i europejskiej w czołowej polskiej drużynie – WZSN „Start” Niemiec, był wybierany do najlepszej piątki ligi. koszykówki z ogromną szansą gry w najlepszej Wrocław i jednym z najlepiej punktujących Zdobył wraz ze swoją drużyną RSC Rollis Zwickau koszykarskiej lidze świata NBA. graczy polskiej ligi. Zaledwie po roku od Puchar Europy dla najlepszej drużyny klubowej MARCIN rozpoczęcia regularnych treningów, można Starego Kontynentu. Zaliczył również epizod, czyli PRZEBIEG KARIERY MARCINA BALCEROWSKIEGO: BALCEROWSKI było mówić o olbrzymim sukcesie Marcina. jeden sezon w lidze hiszpańskiej, a także dwa KLUBOWA: Jego kariera potoczyła się bardzo szybko sezony we Włoszech. 1999–2000 „Start” Wałbrzych – mistrzostwo Polski ze „Start”-em Wrocław, Z reprezentacją Polski grał na Mistrzostwach 2000–2003 WZSN „Start” Wrocław – Mistrzostwo Polski 2003–2013 RSC Rollis Zwickau (Niemcy) – Mistrzostwo Karierę koszykarską rozpoczął w młodzieńczych a następnie powołanie do Reprezentacji Polski, Świata (2010 r.) i spełnił swoje wielkie sportowe Niemiec, 2 x V–ce Mistrz Niemiec, Puchar latach w Górniku Wałbrzych. Tam też przeszedł w której dosyć szybko stał się ważnym ogniwem. marzenie – został paraolimpijczykiem, gdy Niemiec, 3 x Puchar Europy płynnie z kategorii młodzika, poprzez kadeta Marcin, debiutując w Reprezentacji Polski, podczas Letnich Igrzysk Paraolimpijskich 2013–2014 RSV Exleben (Niemcy) – Puchar Europy 2014–2015 Getafe (Hiszpania) i juniora po seniorską przygodę z koszykówką. trafił na swoistą zmianę pokoleniową. Pojawili w Londynie wraz z kolegami poprowadził naszą 2015–2017 Amicacci Giulianova (Włochy) Obdarzony bardzo dobrymi warunkami fizycznymi się młodzi zawodnicy wspierani przez lidera, drużynę do ósmego miejsca. 2017 BG Hamburg (Niemcy) (ponad 2 m wzrostu) zapowiadał się na silny jednego z najlepszych graczy na świecie Próbował również swoich sił w pracy REPREZENTACJA POLSKI: punkt swojej II-ligowej drużyny z perspektywami – Piotra Łuszyńskiego, co dosyć szybko szkoleniowej i w okresie 2013–2014 pełnił 2001 debiut w Reprezentacji Polski na dalszy rozwój. przełożyło się na dobre wyniki, awans do funkcję grającego trenera reprezentacji Polski 2003 Mistrzostwo Europy gr. B (Brno-Czechy) 2003 Mistrzostwa Europy (Sardynia-Włochy) Niestety świetnie zapowiadającą się karierę europejskiej elity, a w późniejszych latach w koszykówce na wózkach. – 9 miejsce przerwał w 1998 r. tragiczny wypadek nasza narodowa drużyna już na stałe zagościła Marcin wkrótce będzie świętował 20-lecie swojej 2005 Mistrzostwa Europy (Paryż-Francja) samochodowy. Marcin, ze złamanym w europejskiej czołówce. kariery koszykarza na wózku, kariery pełnej – 9 miejsce 2007 Mistrzostwa Europy (Wetzlar-Niemcy) kręgosłupem, usłyszał bolesny dla siebie wyrok: już Dobre występy w reprezentacji Polski sukcesów, radości, ale i porażek. Najważniejsze, – 10 miejsce nigdy nie będzie chodził. Wylądował na wózku. zaowocowały w 2003 r. transferem do że pomimo upływu lat, Marcin wciąż gra na 2009 Mistrzostwa Europy (Adana-Turcja) Nie załamało go to jednak. Dusza sportowca ligi niemieckiej i pierwszym zawodowym bardzo wysokim poziomie, kontynuuje swoją – 4 miejsce i Najlepsza Piątka Turnieju 2010 Mistrzostwa Świata (Birmingham-Anglia) po raz kolejny dała o sobie znać. Miał przy kontraktem. karierę w lidze niemieckiej i nie powiedział – 6 miejsce tym szczęście, gdyż spotkał na swojej drodze Przez wiele lat gry w lidze niemieckiej Marcin jeszcze ostatniego słowa... 2011 Mistrzostwa Europy (Nazareth-Izrael) zapaleńców, którzy pokazali mu koszykówkę Balcerowski ugruntował swoją pozycję i stał Miłość do sportu zaszczepił w swoim synu – 4 miejsce 2012 Igrzyska Paraolimpijskie (Londyn-Anglia) na wózkach. Jako były zawodnik drużyn się jednym z najlepszych graczy 1-punktowych Aleksandrze, który jest jednym z najlepszych – 8 miejsce młodzieżowych, który przeszedł wiele lat na świecie, co wielokrotnie znajdowało koszykarzy na świecie w swoim roczniku i pomimo 2013 Mistrzostwa Europy (Frankfurt-Niemcy) profesjonalnego szkolenia, przewyższał kolegów odzwierciedlenie w licznych nagrodach bardzo młodego wieku (17 lat), został powołany – 8 miejsce 2015 Mistrzostwa Europy (Worchester-Anglia) zmysłem taktycznym, pojmowaniem filozofii indywidualnych, zarówno podczas europejskich już w do seniorskiej reprezentacji Polski. – 7 miejsce koszykówki, techniką rzutu. Z czasem, gdy pucharów, jak również w trakcie turniejów Obdarzony fantastycznymi warunkami fizycznymi 2017 Mistrzostwa Europy (Teneryfa-Hiszpania) wzmocnił się fizycznie i poprawił technikę jazdy o Mistrzostwo Europy. (215 cm wzrostu) uznawany jest za jedną – 6 miejsce i Najlepsza Piątka Turnieju

70 71 się w 1952 r., podczas drugich igrzysk zorgani- Polacy zadebiutowali w lekkiej atletyce podczas zowanych dla weteranów II wojny światowej Igrzysk Paraolimpijskich w Heidelbergu w 1972 r., przez sir Ludwiga Guttmanna w brytyjskim gdzie zdobyli 9 medali (3 złote, 2 srebrne i 4 brą- Stoke Mandeville. zowe). Od tej pory nasi reprezentanci stawali na paraolimpijskim podium 304 razy, zdobywając Dyscyplina ta była również jedną z ośmiu, 110 złotych medali, 103 srebrne i 91 brązowych. które znalazły się w programie pierwszych LEKKA ATLETYKA igrzysk paraolimpijskich w Rzymie w 1960 r. Podczas ostatnich Igrzysk Paraolimpijskich – Kolejne lata to czas dynamicznego rozwoju w Rio de Janeiro w lekkiej atletyce rywalizo- tego sportu. Systematycznie dodawano do wało 1140 zawodników ze 146 krajów, co czyni programu igrzysk konkurencje lekkoatletyczne ten sport najbardziej upowszechnionym na dla dodatkowych grup schorzeniowych. świecie pośród osób niepełnosprawnych.

DYSCYPLINA Zawodnicy niepełnosprawni rywalizują w takich samych konkurencjach jak osoby w pełni ROZWÓJ LEKKIEJ ATLETYKI NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA IGRZYSKACH PARAOLIMPIJSKICH sprawne, czyli w biegach na dystansach od Lekka atletyka jest najpopularniejszą dyscypliną 100 m do maratonu, skokach w dal, wzwyż sportową uprawianą przez osoby niepełno- i trójskoku oraz rzutach oszczepem, dyskiem LICZBA LICZBA LICZBA LICZBA LICZBA ROK KRAJÓW KONKURENCJI MĘŻCZYZN KOBIET ZAWODNIKÓW sprawne. Jest przejrzysta i mierzalna (zwycięża i pchnięciu kulą. Nie rozgrywa się biegów przez 1960 10 25 21 10 31 zawodnik uzyskujący najlepszy wynik). Cieszy się płotki i z przeszkodami, skoku o tyczce i rzutu 1964 19 42 166 72 238 też dużą popularnością wśród kibiców, o czym młotem. U osób o najmniejszej sprawności rąk 1968 26 70 304 127 431 świadczy chociażby wypełniony stadion pod- rzut oszczepem jest zastąpiony rzutem maczugą. 1972 39 73 379 171 550 1976 38 209 620 156 776 czas Igrzysk Paraolimpijskich w Londynie. 1980 40 274 687 250 937 1984 51 449 888 314 1202 Regulamin konkurencji lekkoatletycznych dla 1988 57 345 885 264 1149 1992 74 215 723 205 928 osób niepełnosprawnych bazuje na regulami- HISTORIA 1996 85 210 711 197 908 nie IAAF, z pewnymi modyfikacjami związanymi 2000 103 234 800 244 1044 z możliwościami funkcjonalnymi zawodników. 2004 116 194 766 298 1064 Wprowadzono m.in. pewne udogodnienia Lekka atletyka jest częścią sportu niepeł- 2008 111 160 696 332 1028 2012 141 170 759 374 1133 (np. dla osób z niepełnosprawnością narządu nosprawnych niemal od samego początku 2016 146 177 695 445 1140 wzroku oraz niesamodzielnych), a także specja- ruchu paraolimpijskiego. Pierwsze konkuren- 2020 ? 166 ? ? ? listyczny sprzęt (jak protezy, wózki wyścigowe cje lekkoatletyczne dla sportowców niepeł- Opracowanie własne na podstawie danych z www.paralympic.org i siedziska rzutowe). nosprawnych (wyścigi na wózkach) odbyły

72 73 SPRZĘT I ZASADY GRY 4. W klasach T/F42–43 (od 2018 r. również T61– c. w przypadku kompleksowej niepeł- 62) z racji podwójnej amputacji określenie nosprawności, gdy niemożliwe jest dozwolonej długości protezy nie jest łatwe. dokonanie pomiarów długości koń- PRZEPISY TECHNICZNE W związku z powyższym prowadzono przepis czyn górnych, stosuje się następujące określający maksymalny dozwolony wzrost formuły: Przepisy techniczne w lekkiej atletyce osób zawodnika stojącego w protezach (ang. niepełnosprawnych bazują na przepisach IAAF maximum allowable standing height – MASH) MĘŻCZYŹNI max. wzrost = wysokość z pewnymi dostosowaniami do specyfiki sportu – formułę opierającą się na następujących w pozycji siedzącej/0,52 osób niepełnosprawnych. Dostosowania te założeniach: KOBIETY max. wzrost = wysokość dotyczą m.in.: a. dla zawodników z amputacjami poniżej w pozycji siedzącej/0,533 • zastosowania sprzętu specjalistycznego kolana: (wózków, siedzisk rzutowych, protez), • sposobu wykorzystania wymienionego d. w przypadku amputacji poniżej MĘŻCZYŹNI max. wzrost = -5,272 + (0,998 x sprzętu, wysokość w pozycji siedzącej) + i powyżej kolana przyjmuje się wzór • udogodnień dla zawodników niewidomych (0,855 x długość uda) + (0,882 z pomiarem uda bardziej sprawnej x długość ramienia) + (0,820 x i słabowidzących, długość przedramienia) + 1,91 kończyny. • dostosowanie sprzętu rzutowego do możli- wości funkcjonalnych zawodników (zamiana KOBIETY max. wzrost = -0,126 + (1,022 x BIEGI W KLASACH T11–12 wysokość w pozycji siedzącej) + rzutu oszczepem na rzut maczugą w niektó- (0,698 x długość uda) + (0,899 (PRZEPISY 6, 7, 18, 19): rych klasach). x długość ramienia) + (0,779 x 1. Oczy zawodnika z klasy T11 muszą być długość przedramienia) + 1,73 zasłonięte nieprzezroczystą maską. BIEGI Z ZASTOSOWANIEM PROTEZY 2. Zawodnicy w klasie T11 muszą biegać

(PRZEPIS 6): b. dla zawodników z amputacjami poniżej z przewodnikiem. W przypadku zawodni- fot. Adrian Stykowski 1. Zawodnicy z klas T/F35–38, T/F42–47 (od kolana: ków z klasy T12 jest to opcjonalne. 2018 r. również T61–64) oraz F51–57 mogą 3. Zawodnik powinien być połączony z prze- podczas startu używać protez lub ortez, jedy- wodnikiem za pomocą uwięzi wykonanej ASYSTA (PRZEPIS 7): MĘŻCZYŹNI max. wzrost = -5,857 + (1,116 x nie w celu umożliwienia biegu z symetrycz- wysokość w pozycji siedzącej) + z nieelastycznego i niemagazynującego 1. W klasach F31–33 oraz F51–54 podczas kon- nym ruchem kończyn górnych i dolnych. (1,435 x długość ramienia) + energii materiału, którego długość nie może kursu dopuszcza się obecność asystenta (1,189 x długość 2. W klasach T42–44 (od 2018 r. T61–64) używa- przedramienia) + 2,62 przekraczać 100 cm. zawodnika. Asystent może pomóc w insta- nie protezy w konkurencjach biegowych jest 4. Zawodnikom (i przewodnikom) przysługują lacji siedziska rzutowego oraz przy zajęciu KOBIETY max. wzrost = -4,102 + (0,509 obowiązkowe. x rozpiętość ramion) + (0,966 dwa tory. pozycji siedzącej. 3. W klasach T/F42–44 używanie protez w kon- x wysokość siedząc) + 2,14 5. Zawodnik musi przekroczyć linię mety przed 2. W klasach F11–12 również dopuszcza się kurencjach technicznych jest opcjonalne. przewodnikiem obecność asystenta, który za zadanie ma

74 75 zaprowadzenie zawodnika na rozbieg z nich jest wydawanie komend głosowych, 7. Zabronione jest używanie owiewek i wszel- Skok w dal (przepis 28): zawodnicy z klas T11– lub wprowadzenie do koła. Może również które mają pomóc w wykonaniu popraw- kich innych elementów poprawiających 12, zamiast z belki, odbijają się z wyznaczonej wydawać komendy głosowe ułatwiające nego rozbiegu i odbicia aerodynamikę strefy o rozmiarach 100x122 cm. Długość skoku zawodnikowi orientację. 4. W klasie T12 w konkurencjach skoku w dal, mierzona jest od miejsca odbicia. 3. W klasie T11 zawodnik biorący udział w kon- trójskoku i skoku wzwyż dopuszcza się Bloki startowe (przepis 16): w biegach do kurencjach skoku w dal, trójskoku i skoku udział jednego asystenta, którego zada- 400 m i sztafetach do 4x400 m bloki startowe RZUTY Z POZYCJI SIEDZĄCEJ wzwyż może skorzystać z pomocy dwóch niem jest pomoc zawodnikowi we właści- są opcjonalne w klasach T35–38 i T42–47 (od (PRZEPIS 35): asystentów. Jeden z nich ma zaprowadzić wym ustawieniu się i wykonaniu próby. 2018 r. również T61–64) oraz obowiązkowe 1. Parametry siedzisk specjalistycznych do zawodnika na właściwe miejsce, celem 5. Niedozwolone jest udzielanie przez asysten- w klasach T11–13 i T20. rzutów: wykonania rozbiegu. Zadaniem drugiego tów wskazówek trenerskich. a. maksymalna wysokość siedziska wraz SZTAFETY (PRZEPIS 23): z obiciem wynosi 75 cm, WYMAGANIA DOTYCZĄCE WÓZKÓW 1. W klasach T11–T13 pałeczka może być b. powierzchnia przeznaczona do siedze- WYŚCIGOWYCH (PRZEPIS 14): przekazywana przez przewodnika, a każ- nia musi być prostokątna o minimalnej 1. Wózek musi składać się z dwóch większych dej ze sztafet przysługują dwa tory. Zmiany długości boku 30 cm; powierzchnia sie- i jednego lub dwóch kół mniejszych. Mniejsze muszą być dokonane w obrębie stref dziska musi być wyrównana w poziomie koła zawsze muszą znajdować się z przodu wyznaczonych dla torów 1, 3, 5 i 7. lub ze spadkiem w kierunku do tyłu, wózka. 2. Skład sztafet w poszczególnych klasach c. siedzisko może mieć oparcia służące 2. Żadna część korpusu wózka nie może wysta- musi przedstawiać się następująco: stabilizacji zawodnika; muszą być wyko- wać poza oś przedniego koła ani nie może nane z nieelastycznego materiału i nie być szersza niż przestrzeń między mocowa- mogą być grubsze niż 5 cm; konstrukcja niami kół większych. KLASY SKŁAD SZTAFETY oparcia nie może utrudniać sędziom 3. Średnica napompowanych kół, wraz z opo- T11-13 sztafeta musi składać się min. z jednego właściwej oceny pozycji zawodnika, nami, nie może przekraczać 70 cm w przy- zawodnika z klasy T11 i może w niej brać d. siedzisko nie może składać się z rucho- udział max. jeden zawodnik z klasy T13 padku kół większych i 50 cm w przypadku kół mych elementów, T33-34 sztafeta musi składać się z min. mniejszych. jednego zawodnika z klasy T33 e. siedzisko może mieć pionową tyczkę 4. Obręcze do napędzania wózka mogą znaj- służącą stabilizacji zawodnika podczas T35-38 sztafeta może składać się max. dować się tylko na większych kołach, w licz- z jednego zawodnika z klasy T38 wykonywania rzutu; tyczka musi być bie jednej na koło. T42-47 sztafeta może składać się z max zrobiona z jednego kawałka nieela- 5. Przerzutki i lusterka nie są dozwolone. dwóch zawodników z klas T46/47 stycznego materiału; nie może mieć 6. Dopuszczone jest jedynie sterowanie mecha- T51-52 sztafeta musi składać się z min. zakrzywień lub załamań; przekrój tyczki niczne przedniego koła. We wszystkich jednego zawodnika z klasy T51 musi być okrągły lub kwadratowy, wyścigach koło sterujące musi się skręcać T53-54 sztafeta musi składać się z min. f. w przypadku użycia podnóżków, mogą jednego zawodnika z klasy T53 zarówno w prawą jak i w lewą stronę. one służyć jedynie stabilizacji zawodnika. fot. Adam Nurkiewicz

76 77 2. Siedzisko musi być umiejscowione wewnątrz nie pozwalają na wykonanie rzutu oszczepem, decyduje o ostatecznej kolejności zawod- sparaliżowane w wyniku urazu rdze- koła do rzutu. Dotyczy to wszystkich jego konkurencja ta jest zastąpiona rzutem maczugą. ników. Zaktualizowane wzory dla każdej nia kręgowego, polio lub rozszczepu części. 1. Maczuga musi być trzymana przez zawod- konkurencji i klasy są dostępne na stronie kręgosłupa. 3. Maksymalny czas na wykonywanie rzutów nika za rękojeść, jedną ręką. Rzut może być internetowej World Para Athletics. 2. Zmniejszony zakres ruchu pasywnego – zakres próbnych wynosi 4 min w klasach F32–34 wykonany zarówno przodem jak i tyłem do ruchu jednego lub większej liczby stawów i F54–57 oraz 5 min w klasach F31 i F51–53. sektora rzutów. jest na stałe zmniejszony w wyniku urazu, 2. Waga maczugi wynosi min. 397 g, długość KLASYFIKACJA MEDYCZNA choroby lub wady wrodzonej. TECHNIKA RZUTÓW Z POZYCJI SIEDZĄCEJ, zawiera się w przedziale 350–390 mm. 3. Niedoskonałości kończyn – całkowity lub LIFTING, RZUTY NIEWAŻNE (PRZEPIS 36): częściowy brak kości i/lub stawów od uro- 1. Zawodnicy z klas F31–34 oraz F51–57 powinni ŁĄCZENIE KLAS PODCZAS ZAWODÓW Do zawodów lekkoatletycznych dla osób niepeł- dzenia lub jako następstwo wypadku (np. wykonywać rzuty z pozycji siedzącej z zasto- Zgodnie z polityką World Para Athletics dopusz- nosprawnych dopuszczeni są zawodnicy, którzy amputacje urazowe) albo choroby (np. sowaniem specjalistycznego siedziska rzuto- czalne jest łączenie klas startowych w imprezach spełniają kryterium minimalnej niepełnospraw- amputacje onkologiczne). wego w następujący sposób: lekkoatletycznych dla osób niepełnosprawnych. ności w jednym z 10 rodzajów niepełnospraw- 4. Niezborność ruchów – brak koordynacji mię- a. zawodnik musi siedzieć w taki sposób, że Odbywa się to na dwa sposoby: ności. Osiem dotyczy narządu ruchu, pozostałe śniowej spowodowany problemami z cen- obie nogi mają kontakt z siedziskiem na 1. W imprezach najwyższej rangi (igrzyska para- dwie to niepełnosprawność narządu wzroku tralnym układem nerwowym, który kon- całej długości uda od tyłu kolana do olimpijskie, mistrzostwa świata) możliwe jest oraz intelektualna. Są to: troluje ruch i równowagę. Spowodowane guza kulszowego; w wypadku amputacji łączenie klas z tych samych grup schorzenio- 1. Zmniejszona siła mięśni – mięśnie kończyn najczęściej urazami mózgu lub mózgowym powyżej kolana w kontakcie z siedziskiem wych, a o ostatecznej kolejności zawodni- lub tułowia są całkowicie lub częściowo porażeniem dziecięcym. musi pozostawać cała długość kikuta, ków decyduje uzyskany wynik. W przypadku b. powyższa pozycja musi być utrzymana konkurencji technicznych, możliwe jest przez cały okres – od rozpoczęcia rzutu łączenie klas pod warunkiem, że we wszyst- aż do momentu pozostawienia śladu kich połączonych klasach używa się sprzętu przez sprzęt w sektorze rzutów; zalecane o tej samej masie. jest stosowanie pasów stabilizujących. 2. W imprezach niższej rangi (imprezy regio- 2. Zawodnik powinien rozpoczynać wykonanie nalne, juniorskie, krajowe, itp.), gdzie liczba rzutu od stacjonarnej pozycji siedzącej. startujących zawodników nie zawsze 3. Jeśli zawodnik nie utrzyma pozycji siedzą- pozwala na przeprowadzenie konkursów, cej od momentu wzięcia do ręki sprzętu do dopuszcza się łączenie klas zarówno w rzu- zaznaczenia śladu przez sprzęt – rzut jest tach, jak i biegach, i skokach. Uzyskane przez nieważny. zawodników wyniki są przeliczane według tzw. wzoru Raza, czyli formuły bazującej na Rzut maczugą (przepis 37): w klasach F31–32 oraz krzywej Gompertza. Dzięki temu, wyniki są F51, gdzie możliwości funkcjonalne zawodników przeliczone na punkty i to liczba punktów fot. Adam Nurkiewicz

78 79 9. Niepełnosprawność narządu wzroku – osła- kończyn, jednak zwykle z zachowaniem biony wzrok w wyniku uszkodzenia struktury pełnej kontroli funkcjonalnej bardziej spraw- oka, nerwu wzrokowego lub obszaru mózgu nej ręki; napędzanie wózka jest utrudnione odpowiedzialnego za zmysł wzroku. z powodu znacznej asymetrii w rozwoju rąk 10. Niepełnosprawność intelektualna – zmniej- i/lub osłabionego chwytu w jednej z dłoni szone zdolności intelektualne lub do ada- oraz zmniejszonej ruchomości tułowia, ptacji zachowania, zdiagnozowane przed • T34 – upośledzenie czterech kończyn zwy- ukończeniem 18 roku życia. kle bardziej dotykające kończyny dolne niż górne; ręce i tułów przejawiają dobrą siłę, fot. Adam Nurkiewicz W zależności od schorzenia i od jego nasi- fot. PKPar a zdolność chwytu jest porównywalna z oso- lenia zawodnicy mają przyporządkowaną bami pełnosprawnymi, określoną klasę startową, w ramach której • T35 – upośledzenie czterech kończyn bar- 5. Atetoza – powtarzające się mimowolne rywalizują podczas zawodów sportowych. Klasa T20/F20 oznacza niepełnosprawność dziej dotykające kończyny dolne niż górne; ruchy kończyn, spowodowane zmianą Dopuszcza się jednak łączenie klas w ramach intelektualną powstałą przed 18 rokiem życia, zdolność do biegu jest znacznie zmniejszona, napięcia mięśniowego wynikającego z pro- określonych grup schorzeń. Obecnie wyróżnia mającą wpływ na występ zawodnika. Kryteria a długość kroku skrócona, blemów z centralnym układem nerwowym. się 49 klas startowych: 20 klas biegów i sko- pozwalające na przyznanie klasy są ściśle • T36 – zawodnik przejawia umiarkowaną Spowodowane najczęściej mózgowym ków, 7 klas wyścigów na wózkach, 19 klas rzu- określone, z podziałem na rodzaje konkurencji niezborność ruchów, atetozę lub wzmo- porażeniem dziecięcym. tów z pozycji stojącej i 11 klas rzutów z pozycji (biegi, rzuty i skoki). żone napięcie mięśniowe albo wszystkie 6. Wzmożone napięcie mięśniowe – nietypowy siedzącej. Klasy oznaczone są literą (T – dla wymienione schorzenia w obrębie wszystkich wzrost napięcia mięśniowego wraz ze zredu- biegów, skoków i wyścigów oraz F – dla rzu- Klasy T32–34 (wyścigi na wózkach), T35–38 kowaną zdolnością mięśni do rozciągania, tów) oraz numerem. (biegi), F31–34 (rzuty z pozycji siedzącej), F35–38 sztywnością stawów, powolnością ruchów (rzuty w pozycji stojącej) obejmują schorzenia i problemami z równowagą. Dolegliwości te Klasy T11–13 oraz F11–13 oznaczają zawod- wpływające na koordynację ruchową: niezbor- spowodowane są problemami z centralnym ników z niepełnosprawnością narządu ność ruchów, atetozę i wzmożone napięcie układem nerwowym i najczęściej występują wzroku: mięśniowe: w następstwie mózgowego porażenia dzie- • T11/F11 – bardzo niska ostrość wzroku i/lub • T32 – umiarkowane lub znaczne upośle- cięcego, urazów mózgu i udaru. braki percepcji światła, dzenie koordynacji ruchowej wszystkich 7. Niskorosłość – zmniejszony wzrost i długość • T12/F12 – wyższa ostrość wzroku niż w kla- czterech kończyn i tułowia (zwykle mniej kończyn spowodowane achondroplazją sach T11/T11 i/lub pole widzenia mniejsze niż widoczne po jednej stronie ciała) lub nóg; lub wrodzoną łamliwością kości. 5 stopni, zmniejszona zdolność do rzutów i poruszania 8. Skrót kończyny – różnica długości kończyn • T13/F13 – wyższa ostrość wzroku niż w kla- wózka; słaba kontrola tułowia, – nie mniejsza niż 7 cm – spowodowana ura- sach T12/F12 i/lub pole widzenia mniejsze niż • T33 – umiarkowane lub znaczne upośledze-

zem, chorobą lub wadą wrodzoną. 20 stopni. nie koordynacji ruchowej trzech lub czterech fot. Adrian Stykowski

80 81 przejawia dobre zdolności funkcjonalne pod- niezborność ruchów lub atetozę wpływające Przepisy stanowiące o przynależności zawod- czas biegu; ruchy ramion są asymetryczne; na trzy lub cztery kończyny, zwykle pozo- ników do klas F34 i F35 są podobne. Główną widoczna jest również asymetria tułowia, stawiając niemal pełną kontrolę w mniej różnicą cechującą te dwie klasy jest sposób • T38 – zawodnik przejawia niezborność dotkniętej schorzeniem ręce; zawodnik jest wykonywania rzutów. W przypadku klasy F34 ruchów, wzmożone napięcie mięśniowe i/ w stanie rzucać sprzętem z pełną siłą aczkol- jest to pozycja siedząca, a w F35 – stojąca. lub atetozę podczas sprawdzianów rucho- wiek z ograniczoną kontrolą podczas rzutu; W związku z tym, od 2018 r., zawodnicy mają wych, co ma wpływ na możliwości bie- podczas gdy zawodnik jest w stanie dobrze prawo wyboru, w której z tych klas chcą star- gowe; upośledzenie koordynacji ruchowej złapać sprzęt, duży wpływ na wykończenie tować.Nieco inaczej przedstawiają się klasy ma nasilenie lekkie do umiarkowanego rzutu ma obniżona sprawność palców; ruchy F36–38: i dotyka od jednej do czterech kończyn; tułowia są ograniczone przez prostownik • F36 – zawodnik przejawia umiarkowaną koordynacja i równowaga są zwykle grzbietu, więc rzut następuje głównie z siły atetozę, niezborność ruchów i czasami dotknięte w stopniu lekkim, co w minimal- ramienia, wzmożone napięcie mięśniowe; schorzenia nym stopniu wpływa na zdolność zawodni- • F34 – zawodnik przejawia zwykle znacznie te dotykają wszystkich czterech kończyn; ków do biegania i skakania, lub umiarkowanie wzmożone napięcie mię- ramiona są zwykle podobnie lub bardziej • F31 – zawodnik przejawia znacznie wzmożone śniowe w obu nogach, co ma duży wpływ dotknięte schorzeniem niż nogi; mimowolne napięcie mięśniowe i atetozę, co wpływa na na utrzymanie równowagi i chód; ramiona ruchy są wyraźnie widoczne na przestrzeni zakres ruchów i/lub kontrolę ruchów wszyst- i tułów zwykle demonstrują wysoką siłę tułowia i/lub kończyn, zarówno kiedy kich czterech kończyn i tułowia; funkcjo- i niemal pełną zdolność do chwytu, wyrzutu zawodnik próbuje utrzymać pozycję stojącą nalność dłoni jest słaba, co – w połączeniu i dokończenia próby; często występuje słaba (atetoza), jak i podczas prób wykonywania fot. Adrian Stykowski z osłabionym chwytem – znacznie zmniejsza koordynacja ruchu rąk; wzmożone napięcie konkretnych ruchów (drżenie), zakres ruchu wykonywanego podczas rzutu mięśniowe tułowia i nóg może powodować • F37 – zawodnik ma umiarkowanie wzmożone i kontrolę sprzętu, lekkie ograniczenia rzutowe, napięcie mięśniowe, niezborność ruchów czterech kończyn; ręce są zwykle bardziej lub • F32 – zawodnik przejawia znacznie lub umiar- • F35 – zawodnik zwykle ma bardziej dotknięte lub atetozę w jednej połowie ciała; druga równie dotknięte tymi schorzeniami niż nogi; kowanie wzmożone napięcie mięśniowe oraz schorzeniem nogi niż ręce; może również strona może być minimalnie dotknięta ww. mimowolne ruchy są wyraźnie widoczne niezborność ruchów i/lub atetozę, co wpływa mieć poważne problemy z koordynacją schorzeniami, ale prezentuje dobrą zdolność zarówno w postawie stojącej, jak i w trakcie na zakres i/lub kontrolę ruchów wszystkich czte- ruchów jednej ręki; umiarkowanie wzmożone funkcjonalną w rzutach; widoczna jest trud- wykonywania ruchów, rech kończyn i tułowia, zwykle bardziej dotyka- napięcie mięśniowe w nogach znacznie ność w przenoszeniu ciężaru ciała na nogę • T37 – zawodnik przejawia umiarkowaną jąc jedną stronę ciała bądź nogi; chwyt nie jest ogranicza zdolność zawodnika do chodze- dotkniętą schorzeniem; poszkodowana niezborność ruchów, atetozę lub wzmo- mocno osłabiony, ale ruch rzutowy jest słabo nia i biegania; zawodnik ma niezłą lub dobrą ręka może wykazywać minimalną zdolność żone napięcie mięśniowe albo wszystkie skoordynowany; zdolność do kontrolowania siłę funkcjonalną oraz zdolność do chwytu, funkcjonalną; zwykle widoczna jest również wymienione schorzenia w obrębie jednej tułowia podczas rzutu jest słaba, wyrzutu i dokończenia próby w rzucającej asymetria w budowie tułowia, strony ciała; druga strona może być mini- • F33 – zawodnik przejawia znacznie lub umiar- ręce porównywalną z przejawianą u spor- • F38 – zawodnik wyraźnie przejawia nie- malnie dotknięta schorzeniem lecz zawsze kowanie wzmożone napięcie mięśniowe, towców pełnosprawnych. zborność ruchów, wzmożone napięcie

82 83 mięśniowe i/lub atetozę podczas testów na poruszających się za pomocą swoich autono- • T64/F64 – zawodnicy z amputacją jednej lub stawu łokciowego oraz z niepełnospraw- kryterium minimalnej niepełnosprawności; micznych kończyn. Kryteria dla biegów, sko- kończyny dolnej poniżej kolana, którzy biorą nością obu rąk, obejmującą przedramiona schorzenie ma nasilenie od lekkiego do ków i rzutów są takie same: udział w konkurencjach biegowych i rzuto- i/lub nadgarstki; klasa obejmuje również umiarkowanego i może dotykać od jednej • T42/F42 – zawodnicy dotknięci jednym lub wych z zastosowaniem protezy. amputację jednej kończyny górnej powyżej do czterech kończyn; koordynacja i zdol- większą liczbą rodzajów niepełnospraw- stawu łokciowego, a także obu kończyn na ność utrzymania równowagi podczas rzutu ności, takich jak zmniejszona siła mięśni lub Podstawową niepełnosprawnością charakte- poziomie przedramienia lub nadgarstka, może być nieco obniżona, ale generalnie zmniejszony zakres ruchu dotyczący funk- ryzującą klasy T45/F45, T46/F46 i T47 jest upośle- • T47 – zawodnicy z niepełnosprawnością jednej zawodnik jest w stanie swobodnie biec i rzu- cjonalności biodra i/lub kolana w jednej lub dzenie kończyn górnych. Zawodnicy startują kończyny górnej na poziomie ramienia, łok- cać używając takiej techniki jak sportowcy obu kończynach dolnych, co powoduje silne w pozycji stojącej. Kryteria dla biegów i skoków cia lub nadgarstka, mającą wpływ na wyniki w pełni sprawni. ograniczenia w zdolności do wykonywania nieznacznie różnią się od kryteriów dla rzutów: w biegach sprinterskich; do klasy tej przypisani rzutów, skoków i biegu, • T45 – zawodnicy dotknięci niepełnospraw- są również zawodnicy z amputacją przedra- W klasach T40–41 oraz F40–41 startują zawod- • T43/F43 – zawodnicy dotknięci schorzeniami nością obu kończyn górnych, dotyczącą mienia lub z wyłuszczeniem w nadgarstku. nicy z niskorosłością. Są przyporządkowani do obu nóg, spełniający minimalne kryterium ramion i/lub stawów łokciowych; klasa obej- tych klas, w zależności od wzrostu i proporcjo- niepełnosprawności dotyczące podudzi, sta- muje również podwójne amputacje powyżej RZUTY W POZYCJI STOJĄCEJ – KLASY F45–F46: nalności kończyn górnych. Zawodnicy z klas T40 wów skokowych i/lub stóp, łokcia, • F45 – zawodnicy z niepełnosprawnością obu i F40 są niżsi niż ci z klas T41 i F41. • T44/F44 – zawodnicy z tej klasy dotknięci są • T46 – zawodnicy dotknięci niepełnospraw- ramion, którzy spełniają minimalne kryterium jednym lub większa liczbą schorzeń, gdzie nością jednej kończyny górnej, obejmującą niepełnosprawności dla kończyn górnych, Kolejne klasy to T51–54 (wyścigi na wózkach), minimalne kryterium niepełnosprawności uszkodzenia lub niedoskonałości ramienia i/ takie jak zmniejszony pasywny zakres ruchu, T42–47, T61–64 (biegi i skoki), F51–57 (rzuty spełnia jedna kończyna dolna; upośledze- z pozycji siedzącej) i F42–46, F61–64 (rzuty sto- nie funkcjonalności widoczne jest w stopie, jące). Zawodnicy z tych klas startowych są stawie skokowym i/lub podudziu, dotknięci jednym lub większą liczbą schorzeń • T61/F61 – zawodnicy z amputacją dwóch mięśniowo-szkieletowych, takich jak niedosko- kończyn dolnych powyżej kolana, którzy nałości kończyn, różnica długości kończyn, biorą udział w konkurencjach biegowych obniżona siła mięśniowa lub obniżony zakres i rzutowych z zastosowaniem protezy, ruchów. • T62/F62 – zawodnicy z amputacją dwóch kończyn dolnych poniżej kolana, którzy biorą Biegi, skoki i rzuty stojące to klasy: T42/F42 – T44/ udział w konkurencjach biegowych i rzuto- F44. Od 2018 r. wprowadzone będą nowe klasy wych z zastosowaniem protezy, startowe T/F61–64, przeznaczone dla zawod- • T63/F63 – zawodnicy z amputacją jednej ników używających protez podczas biegu kończyny dolnej powyżej kolana, którzy biorą oraz skoku. Od tej pory klasy T/F42–44 mają udział w konkurencjach biegowych i rzuto- być przeznaczone wyłącznie dla zawodników wych z zastosowaniem protezy, fot. PZSN „Start”

84 85 zmniejszoną siłę mięśniową do tego stopnia, • T54 – zawodnicy mają pełną siłę mięśniową do wykazywanej u sportowców pełni • F57 – zawodnicy spełniający jedno lub wię- że wpływa na zdolność zawodnika do chwy- ramion oraz tułowia; mogą również wyka- sprawnych i może zostać przeniesiona do cej z kryteriów minimalnej niepełnospraw- cenia i wyrzutu sprzętu, zywać pewną funkcjonalność kończyn fazy rzutu; ręka niewykonująca rzutu zwykle ności dla zmniejszonej siły mięśni, niedo- • F46 – zawodnicy z niepełnosprawnością dolnych. chwyta tyczkę; zawodnicy z częściową lub skonałości kończyny dolnej, zmniejszonego jednej kończyny górnej, porównywalną do pełną funkcjonalnością mięśni tułowia, któ- pasywnego zakresu ruchu lub skrótu koń- amputacji poprzez lub powyżej nadgarstka; RZUTY Z POZYCJI SIEDZĄCEJ – F51–57: rych niepełnosprawność ręki spełnia kryteria czyny dolnej, którzy nie spełniają kryteriów jeśli zawodnik dotknięty jest niepełnospraw- • F51 – zawodnicy wykazują lekko obniżoną dla klasy F52, zwykle są ulokowani w tej klasie dla klas F51–56. nością obu kończyn górnych,ale tylko jedna lub pełną siłę mięśni ramion, zginaczy łokcia startowej, z nich spełnia minimalne kryterium niepeł- i prostowników nadgarstka; mięśnie trój- • F54 – zawodnicy mają pełną siłę i kontrolę Tekst stanowi jedynie wyciąg z przepisów nosprawności, również jest przypisany do tej głowe ramion są niefunkcjonalne i możliwy ruchów ramion, ale nie wykazują żadnej siły World Para Athletics, które wydają się najbar- klasy startowej. jest ich zanik; nie wykazują również żadnej mięśni brzucha i nie potrafią utrzymać pozy- dziej istotne i najbardziej uwydatniają różnice siły mięśni tułowia; z powodu niefunkcjonu- cji siedzącej; zawodnicy z częściową lub pomiędzy lekką atletyką niepełnosprawnych Zawodnicy przypisani do klas T51–T54 (wyścigi jących mięśni zginaczy palców, możliwość pełną funkcjonalnością mięśni tułowia, któ- i zawodników w pełni sprawnych. Powyższe na wózkach) oraz F51–57 (rzuty z pozycji siedzą- chwycenia sprzętu jest znacznie utrudniona; rych niepełnosprawność ręki spełnia kryteria opisy klas sportowych mają charakter ogólny. cej) używają specjalistycznego sprzętu, takiego ręka niewykonująca rzutu zwykle wymaga dla klasy F53, zwykle są ulokowani w tej klasie jak wózki wyścigowe oraz siedziska rzutowe, przywiązania do tyczki – będącej elemen- startowej, tzw. „kozy”: tem siedziska rzutowego – celem stabilizacji • F55 – zawodnicy posiadają pełną funkcjo- • T51 – zawodnik najczęściej przejawia zmniej- zawodnika, nalność ramion oraz częściową lub pełną szoną siłę mięśni ramion oraz trudności • F52 – zawodnicy zwykle wykazują dobrą siłę siłę mięśni tułowia, ale nie przejawiają żadnej w wyprostowaniu stawów łokciowych pod- mięśni ramion i lekko osłabioną lub pełną możliwości ruchu kończyn dolnych; klasa star- czas ruchu niezbędnego do napędzania siłę mięśni łokcia i nadgarstka, dzięki czemu towa obejmuje również wyłuszczenia w obu obręczy kół; obserwuje się również brak mogą łatwiej dokonywać rzutu; z powodu stawach biodrowych, siły mięśni tułowia; wózek jest napędzany niefunkcjonujących mięśni zginaczy palców, • F56 – zawodnicy mają pełną siłę i kontrolę poprzez ruch zginacza łokcia i prostownika możliwość chwycenia sprzętu jest znacznie ruchów ramion i tułowia; stabilizacja mied- GDZIE nadgarstka, utrudniona; ręka niewykonująca rzutu zwykle nicy jest osiągana poprzez zdolność do SZUKAĆ • T52 – zawodnik używa do napędzania wózka wymaga przywiązania do tyczki – będącej złączenia kolan; zwykle obserwuje się zanik INFORMACJI? siły mięśni ramion, łokci i nadgarstków; siła elementem siedziska rzutowego – celem sta- odwodziciela i prostownika biodra; porów- mięśni palców bywa pełna, jednak zanika bilizacji zawodnika, nywalne ograniczenia ruchowe obserwuje Kompletne zestawienie przepisów w mięśniach środkowych dłoni; obserwuje • F53 – zawodnicy wykazują pełną siłę mięśni się w przypadku podwójnej amputacji powy- w języku angielskim można się również brak siły mięśni tułowia, ramion, łokcia i nadgarstka; siła mięśni zgina- żej kolana; zawodnicy wykazujący pewną znaleźć na stronie internetowej • T53 – zawodnicy mają pełną kontrolę ramion, czy palców jest pełna, jednak zanika w mię- siłę mięśni nóg, jednak niemający nad nimi www.paralympic.org. ale nie wykazują aktywności mięśni brzucha śniach środkowych dłoni; możliwość chwy- kontroli również będą przypisani do tej klasy oraz grzbietu (poziom 0), cenia sprzętu rzutowego jest porównywalna startowej,

86 87 Maciek pojawił się na pierwszych zawodach „Startu”. Również w tym roku pojawiła się Mimo pięciokrotnego poprawiania rekordu dla osób niepełnosprawnych pod koniec kolejna szansa do podjęcia rywalizacji w lekkiej świata (obecnie 219 cm) oraz rekordu 2005 r. od razu pokonując wysokość powyżej atletyce osób niepełnosprawnych. Zawodnik życiowego na poziomie 223 cm, Maciek wciąż 190 cm. Pierwszy poważny test miał nadejść ponownie stanął na komisji podczas mistrzostw twierdzi, że ma jeszcze rezerwy. Jednak by w 2006 r. na mistrzostwach świata juniorów, świata juniorów w Czeskim Ołomuńcu. je uruchomić, potrzebuje specjalistycznego MACIEJ LEPIATO które odbywały się w Dublinie. Pojechał na Tym razem z obszernymi wynikami badań buta do skoku wzwyż, który zniwelowałby

fot. Adam Nurkiewicz nie z kontuzją – skręceniem stawu skokowego, lekarskich przetłumaczonych na język angielski. skrót lewej nogi. Aktualnie skacze w bucie którego nabawił się podczas treningowej Badanie przebiegło pomyślnie. Maciek został do rzutu oszczepem, który dodatkowo Urodził się w Poznaniu z wadą wrodzoną gry w siatkówkę. Mimo to, zdecydował się zakwalifikowany do klasy T44 i zwyciężył zabezpiecza taśmą klejącą. Wygląda to mało – końsko-szpotawym zakończeniem lewej wystartować. Jednak od samego początku w konkursie skoku wzwyż. profesjonalnie ale do tej pory nie znalazła kończyny dolnej. Objawia się ona skrótem klasyfikatorzy międzynarodowi mieli wątpliwości się żadna firma, która podjęłaby się pomocy kończyny o 4–5 cm, widocznym ubytkiem masy czy Maciek kwalifikuje się do startu z osobami Pierwszy sprawdzian w rywalizacji z seniorami Maćkowi. mięśniowej lewego podudzia, przedłużonym niepełnosprawnymi. Po szczegółowym badaniu przyszedł w styczniu 2011 r. podczas mistrzostw ścięgnem Achillesa oraz brakiem ruchomości dopuścili go do startu, z zastrzeżeniem, że będzie świata w nowozelandzkim Christchurch. Obecnie najważniejszym celem sportowym w stawie skokowym. jeszcze obserwowany, a ostateczna decyzja Żaden z przeciwników nie nawiązał Maćka są Igrzyska Paraolimpijskie w Tokio. zostanie podjęta po konkursie. Niestety nie była wyrównanej walki i Maciek przywiózł do Polski Oby mógł w nich wystartować w dobrze Mimo niepełnosprawności od dziecka był ona pozytywna i przygoda z lekką atletyką osób swój pierwszy złoty medal mistrzostw świata. dostosowanym do swoich potrzeb sprzęcie. aktywny. Chętnie grał z kolegami w piłkę i zawsze niepełnosprawnych zakończyła się. Od tego czasu zdominował światowe areny ćwiczył na WF-ie. I właśnie na lekcji wychowania zdobywając złote medale na następujących fizycznego w liceum w Strzelcach Krajeńskich Mimo to, Maciek nie rozstawał się ze sportem. imprezach: zaczęła się jego przygoda ze skokiem wzwyż. Dostał się na studia na gorzowski AWF i uprawiał • Igrzyska Paraolimpijskie, Londyn, 2012, Nauczyciel zauważył u niego ponadprzeciętną skok wzwyż jako osoba pełnosprawna we • Mistrzostwa Świata, Lyon, 2013, skoczność, która objawiała się tym, że z łatwością współpracy z trenerem Jarosławem Miśko. • Mistrzostwa Europy, Swansea, 2014, wykonuje koszykarskie „wsady”. Długo nie Kontynuował również przygodę ze sportem • Mistrzostwa Świata, Doha, 2015, myśląc, skierował go do Krzysztofa Borka, niepełnosprawnych, dwukrotnie reprezentując • Igrzyska Paraolimpijskie, Rio de Janeiro, trenera zajmującego się skoczkami wzwyż. Polskę w Pucharach Świata w siatkówce na 2016, Podczas pierwszej rozmowy Maciek pochwalił Słowacji i w Kambodży, oczywiście z racji swojej • Mistrzostwa Świata, Londyn, 2017, się trenerowi, że skakał już 170 cm. Kiedy na skoczności – jako środkowy bloku. pierwszym treningu Maciek pokonał tę wysokość Zdobywa także liczne medale mistrzostw techniką nożycową, trener wiedział, że ma do W 2010 r. Maciek podjął współpracę z trenerem Polski, zarówno osób niepełnosprawnych, jak

czynienia z ponadprzeciętnym talentem. Zbigniewem Lewkowiczem z gorzowskiego i w rywalizacji ze sportowcami pełnosprawnymi. fot. Adam Nurkiewicz

88 89 ŁUCZNICTWO

DYSCYPLINA HISTORIA fot. Ryszard Pacina Łucznictwo uprawiane w Polsce było od Neurolog dr Ludwig Guttmann był dla igrzysk dawna. Nie miało ono jednak formy zorgani- paraolimpijskich tym, kim Pierre de Coubertin zowanej. Dopiero w latach 1923–26 podjęto dla ruchu olimpijskiego. Przed II wojną światową tym – po raz pierwszy w historii – zorganizował Turniej okazał się zalążkiem igrzysk paraolimpij- próby utworzenia nowej dyscypliny sportowej, pracował w szpitalu we Wrocławiu. W 1939 r., igrzyska sportowe dla osób niepełnosprawnych, skich, a te po raz pierwszy odbyły się w Rzymie w efekcie – w 1927 r. – powstał Polski Związek po wybuchu wojny, zmuszony był do emigracji. znane później na świecie jako Stoke Mandeville w 1960 r. Parałucznictwo było częścią tamtej Łuczniczy. To sport zarówno dla osób spraw- Wyjechał do Anglii. Dr Guttmann zawsze twier- Games. Odbyło się to w dniu otwarcia pierw- imprezy sportowej. I w programie pozostało do nych, jak i tych z dysfunkcjami, najczęściej dził, że sport – a w tym łucznictwo – idealnie szych – po 12-letniej przerwie – igrzysk olimpijskich tej pory. Rozegrane wówczas zawody nie miały ruchowymi i neurologicznymi. Łucznictwo jako nadaje się do rehabilitacji ruchowej osób nie- w Londynie – 28 lipca 1948 r. Rozegrano zawody nic wspólnego igrzyskami osób pełnosprawnych. dyscyplina obecna jest na igrzyskach olimpij- pełnosprawnych zarówno tych po wypadkach, łucznicze dla przebywających w ośrodku inwa- Parasport nie był formalnie częścią ruchu olim- skich od pierwszej ich edycji. Podobnie jest jak i z różnymi schorzeniami neurologicznymi. lidów wojennych. Celem dr. Guttmanna było pijskiego. Na pokonanie tej bariery trzeba było z łucznictwem osób z niepełnosprawnością. W 1944 r. brytyjski rząd zwrócił się do niego stworzenie równoważnej z igrzyskami olimpijskimi, czekać do roku 1988. Wtedy – w Seulu – spor- Parałucznictwo okazało się prekursorem sportu o założenie Narodowego Centrum Urazów elitarnej konkurencji sportowej dla osób niepeł- towcy z niepełnosprawnością mogli wreszcie osób niepełnosprawnych w ogóle. A wszystko Kręgosłupa w Stoke Mandeville. Widząc suk- nosprawnych. W 1952 r. zawody te przekształ- rywalizować o medale paraolimpijskie na tych zaczęło się od jednej osoby. cesy rehabilitacyjne poprzez sport, w ośrodku cono w rywalizację międzynarodową, z udzia- samych obiektach, na których bezpośrednio łem weteranów brytyjskich i holenderskich. przed nimi walczyli olimpijczycy.

90 91 ZASADY GRY W łucznictwie bloczkowym o zwycięstwie Łuki refleksyjne, zwane też sportowymi (recu- Word Archery – w pełnym porozumieniu z IPC – w pojedynku decyduje pięć serii strzelonych rve archery), wywodzą się z historycznych wyraźnie stwierdza, że igrzyska paraolimpijskie, po trzy strzały. Zawodnik, który uzyska wyższy łuków angielskich, ale są wykonane z nowo- mistrzostwa świata, Europy i międzynarodowy Zawodnicy strzelają z odległości 70 m w kon- wynik, przechodzi do dalszej rywalizacji i tak aż czesnych materiałów, takich jak włókno ranking para archery nie są dla każdego, kto kurencji łuków klasycznych i 50 m – łucznicy do finału. W przypadku równej liczby punktów, szklane lub węglowe. Zasadnicza różnica ma jakąś niepełnosprawność, ale tylko dla tych strzelający z łuków bloczkowych, zarówno podobnie jak w łukach klasycznych, decyduje pomiędzy łukami polega na sposobie wypusz- sportowców, u których niepełnosprawność ma w kwalifikacjach, jak i w strzelaniu finałowym. baraż na tych samych zasadach. czania starzały. W łucznictwie klasycznym bezpośredni i istotny wpływ na osiągnięcia łucz- Podczas kwalifikacji oddaje się 72 strzały. zawodnik palcami utrzymuje strzałę i ją uwal- nicze. System klasyfikacji medycznej w łucznic- KONKURENCJE W ŁUCZNICTWIE nia. Strzelanie z łuków bloczkowych odbywa twie osób niepełnosprawnych można podzielić Na dystansie 70 m zawodnicy używają tarcz PARAOLIMPIJSKIM: się za pomocą spustu, który uwalnia strzałę na trzy różne klasy: o średnicy 122 cm – dla łuczników strzelają- z cięciwy. System bloczków ma za zadanie • POZYCJA STOJĄCA (ARST) – łucznicy nie mają cych z łuków klasycznych i tarcz o średnicy • RWO – kobiety, łuki klasyczne, pomagać łucznikowi, podczas naciągania żadnych dysfunkcji w rękach; mały stopień 80 cm – dla łuków bloczkowych. W pierwszej • CWO – kobiety, łuki bloczkowe, i zwalniania cięciwy. Łuki bloczkowe i kla- straty siły mięśnia w nogach, koordynacji kolejności odbywa się runda kwalifikacyjna. • RMO – mężczyźni, łuki klasyczne, syczne różnią się także technologią wykona- albo mobilności; łucznicy w tej klasie mogą Zawodnicy strzelający zarówno z łuków kla- • CMO – mężczyźni, łuki bloczkowe, nia – występowanie bloczków na ramionach, wybrać, czy rywalizować w pozycji siedzącej sycznych, jak i bloczkowych. Następnie rozpo- • W1 kobiety – porażenie czterokończynowe, wielokrążek, dodatkowe kable, itp. na krześle ze stopami na ziemi czy na stojąco, czyna się runda eliminacyjna, w której zawod- • W1 mężczyźni – porażenie • WÓZEK INWALIDZKI 1 (ARW1) – dysfunkcje nicy walczą ze sobą systemem pucharowym. czterokończynowe, w rękach i nogach (tetraplegia), łucznicy Zawodnik, który zajął 1. miejsce w rundzie • konkurencje mikstów – łuki klasyczne, blocz- mają ograniczony zasięg ruchu, siły i kontroli kwalifikacyjnej, walczy z zawodnikiem z miej- kowe i W1. KLASYFIKACJA MEDYCZNA rąk i słabej albo nieistniejącej kontroli koor- sca 32., zawodnik z miejsca 2. – z zawodnikiem dynacji ruchowej; nogi niefunkcjonalne, z miejsca 31., itd. amputacja albo znaczne ograniczenia SPRZĘT Od kwietnia 2014 r. weszły w życie nowe prze- ruchu, siły i kontroli; rywalizacja na wózku Łucznicy, strzelający z łuków klasycznych, pisy dotyczące klasyfikacji i mają zastosowanie inwalidzkim, pojedynki rozgrywają na sety, strzelając po we wszystkich zawodach międzynarodowych • WÓZEK INWALIDZKI 2 (ARW2) – paraplegia trzy strzały. Ten zawodnik, który uzyska pierwszy Sprzęt w łucznictwie paraolimpijskim, uza- para archery. Aby zakwalifikować się do zawo- i ograniczona mobilność w dolnych kończy- 6 punktów, przechodzi do dalszej rywalizacji. leżniony jest od konkurencji, w jakiej zawod- dów, zawodnik musi zdobyć minimum 25 punk- nach; zawodnicy wymagają wózka inwa- Za wygrany set zawodnik otrzymuje 2 punkty, nicy startują. Łucznicy podzieleni są na dwie tów. Gdy ich nie zdobywa, zostaje wykreślony lidzkiego dla codziennego użycia i rywalizują a za remis 1 punkt. W przypadku remisu 5:5 roz- grupy: z listy para-archery. w zawodach na wózku inwalidzkim. grywa się baraż, czyli zawodnicy dodatkowo • łucznicy klasyczni – strzelają z łuków strzelają po jednej strzale, a o zwycięstwie refleksyjnych, decyduje trafienie bliżej środka tarczy. • łucznicy bloczkowi (compound).

92 93 MILENA OLSZEWSKA w parze z Piotrem Sawickim, sięga po złoty medal, a indywidualnie plasuje się na trzeciej pozycji. Startuje w Igrzyskach Paraolimpijskich Milena Olszewska przygodę z łucznictwem Rio de Janeiro. Zdobywa brąz. To potwierdza rozpoczyna za namową Alicji Bukańskiej jej przynależność do światowej czołówki na studiach w Państwowej Wyższej Szkole w łucznictwie paraolimpijskim. Zawodowej w Gorzowie. Studiowała pedagogikę. Jej trenerem od początku jest Milena nie traci ducha walki. Jak twierdzi, Ryszard Bukański. W 2009 r. Milena debiutuje sport jest dla niej „sposobem na poznawanie na mistrzostwach świata, zajmując w drużynie siebie”, ale też nie jest jej jedyną pasją. piąte miejsce. W 2012 r. startuje w letnich Oprócz strzelania z łuku , w wolnych igrzyskach paraolimpijskich, zdobywając chwilach lubi czytać i spacerować. brązowy medal w konkurencji indywidualnej łuku klasycznego.

W 2013 r. w mistrzostwach świata w mikście, w parze z Piotrem Sawickim, sięga po złoto. Indywidualnie zajmuje wysokie trzecie miejsce. Po udanym starcie w mikście i indywidualnie w 2013 r. zostaje sklasyfikowana na pierwszym miejscu światowego rankingu kobiet niepełnosprawnych. fot. Ryszard Pacina

Rok 2014 to kontynuacja sukcesów. W mistrzostwach Europy, w konkurencji mikst GDZIE z Ireneuszem Kapustą, zdobywa złoty medal, SZUKAĆ a indywidualnie zajmuje drugie miejsce. INFORMACJI? Rok 2016 rozpoczyna od udanego startu w mistrzostwach Europy, podczas których, • www.paraarchery.org fot. PKPar • www.archery.pl fot. Ryszard Pacina

94 95 PIŁKA NOŻNA 5 OS. BLIND FOOTBALL fot. arch. M. Ryszka

HISTORIA tak jak ma to miejsce w Niemczech, Francji, ZASADY GRY trwające po 25 min. W zależności od rodzaju wspomnianej już Hiszpanii czy Brazylii. Ta ostatnia spotkania, jeśli po końcowym gwizdku utrzymuje ma łącznie 22 zespoły rywalizujące ze sobą na się remis, mamy do czynienia z rzutami karnymi, Za kolebkę blind footballu uważa się Brazylię trzech poziomach rozgrywkowych. Blind football, czyli piłka nożna dla niewidomych, bez dogrywki. Każda z drużyn wykonuje po trzy i Argentynę – to tam w latach 60. XX w. naro- to gra zespołowa, która przypomina futsal – piłkę rzuty karne. Jeśli po pierwszej serii nie zostanie dził się pomysł adaptacji piłki do potrzeb osób Na igrzyskach paraolimpijskich dyscyplina ta poja- halową. Jednak ze względu na specyfikę rządzi wyłoniony zwycięzca, wykonywane są dalsze niewidomych. W latach 80. futbol osób z dys- wiła się w Atenach w 2004 r. Triumfowała wów- się szeregiem zasad, które czynią ją wyjątkową kolejki, aż do ostatecznego triumfu jednej z dru- funkcją wzroku zawitał do Europy za sprawą czas drużyna właśnie z Brazylii. Piłkarze z Ameryki i różną od dyscypliny uprawianej przez osoby żyn. Podczas meczu trenerzy mogą dokonywać Hiszpanii. Obecnie blind football uprawiany jest Południowej mogą pochwalić się złotymi meda- widzące. zmian hokejowych, czyli w dowolnym momen- w ponad 40 krajach całego świata. W więk- lami wywalczonymi na kolejnych igrzyskach cie i w dowolnej liczbie. Ponadto każda z drużyn szości z nich organizowane są rozgrywki ligowe w Atenach, Pekinie, Londynie, oraz igrzyskach W grze biorą udział dwie drużyny złożone z pię- ma prawo do jednej jednominutowej przerwy o tytuł mistrzowski. Niestety, nie wszystkie pań- w Rio. Na pierwszych spotkaniach startowało po ciu zawodników – czterech graczy w polu oraz na żądanie w każdej połowie meczu. Żeby taka stwa mogą cieszyć się pokaźną liczbą klubów, sześć ekip, w Wielkiej Brytanii i Rio – osiem. bramkarza. Na mecz składają się dwie połowy, przerwa została przyznana, ubiegający się o nią

96 97 zespół musi być jednak w posiadaniu piłki, np. powodują, że w przypadku zsunięcia się gogli znajduje się w pobliżu piłki (przyjmuje się odle- boiska. Wyróżniamy trzy strefy – obrony, pomocy podczas rzutu rożnego lub wolnego. zawodnik nie jest wstanie niczego podejrzeć. głość około 3 m) prowadzonej przez rywala lub (środkową) i ataku, które na boisku podzielone Jedynym zawodnikiem, który nie nosi przepaski znajdującej się poza kontrolą, zobowiązany jest, są liniami. W strefie obrony graczami kieruje Można powiedzieć, że opisane do tej pory jest bramkarz – może być słabowidzący lub by głośno i wyraźnie oznajmić, iż jest się w jej bramkarz, w pomocy przewodnik ustawiony przy zasady są bliźniaczo podobne do tych znanych w pełni widzący. Jako że jedynym zmysłem, pobliżu. Brak sygnalizacji potraktowany jest przez linii bocznej boiska – zazwyczaj trener, a w ataku z futsalu. Teraz jednak przedstawimy pokrótce którym posługują się gracze, jest słuch, ten arbitra jako faul, którego następstwem jest rzut przewodnik ustawiony za bramką rywala. Ten te, które czynią blind football wyjątkowym rodzaj footballu oparty jest w 100 proc. o świat wolny. Gracz, który znajduje się w posiadaniu ostatni podpowiada również w chwili, gdy jego i niepowtarzalnym. dźwięków. piłki nie musi komunikować swojej pozycji. drużyna wykonuje rzut wolny, rożny lub karny. Jego zadaniem jest wtedy kilkukrotne uderzenie W blind footballu wyróżniamy trzy kategorie, Ostatnim, równie ważnym elementem komuni- w lewy i prawy słupek bramki oraz oznajmie- według których klasyfikowani są zawodnicy. kacji, niezbędnym do prowadzenia płynnej gry, nie głosem gdzie znajduje się środek, by gracz Kategoria B1 to gracze niewidomi, kategorie B2 SPRZĘT jest wsparcie ze strony przewodników. Kierują oni dobrze wykonał stały fragment gry. i B3 to zawodnicy z częściową dysfunkcją wzroku. graczami poprzez komendy głosowe, których celem jest jak najlepsze poprowadzenie swych Niezbędnym do rozegrania meczu elementem Podział ten ma znaczenie podczas oficjalnych Pierwszym i niezbędnym do gry elementem jest piłkarzy. Każdy zespół ma trzech przewodników, jest boisko, które choć wizualnie przypomina to turniejów typu: mistrzostwa Europy, mistrzostwa udźwiękowiona piłka. Jest zrobiona ze skóry którzy odpowiedzialni są za poszczególne strefy z futsalu, posiada kilka udogodnień istotnych dla świata czy igrzyska paraolimpijskie. W trakcie lub innego materiału stosowanego. Jej obwód nich występują reprezentacje B1, B2 lub B3, wynosi 60–62 cm, waga 510–540 g, a jej ciśnie- które składają się z zawodników należących nie wynosi 0,4–0,6 atmosfer. System udźwięka- tylko i wyłącznie do danej kategorii. IBSA (The wiający, znajdujący się w jej wnętrzu, jest tak International Blind Sports Federation). Nie zabra- skonstruowany, by dźwięk wydobywał się z niej nia się jednak, by podczas spotkań towarzyskich, podczas toczenia się, wirowania wokół własnej rozgrywek ligowych oraz międzynarodowych osi, a także podczas lotu. Daje się wtedy słyszeć turniejów klubowych, gracze wszystkich trzech charakterystyczny dźwięk, który przypomina kategorii grali w jednej drużynie. małe grzechotki. Jeśli zdarzy się, że podczas meczu dojdzie do uszkodzenia systemu udźwię- Ze względu na to, że kluby mają prawo mie- kawiającego bądź inny z parametrów ulegnie szać ze sobą graczy różnych kategorii, zawod- zmianie, należy przerwać grę i wymienić piłkę nicy występują w specjalnych przepaskach na nową. zasłaniających oczy. Wyrównują one szanse wszystkich graczy, bez względu na wadę Drugim istotnym elementem rozgrywki jest komu- wzroku. Dodatkowo, każdy z piłkarzy ma na nikowanie przez graczy pozycji na boisku okrzy- oczach naklejone opatrunki okulistyczne, które kiem „voy” (z hiszpańskiego „idę”). Jeśli zawodnik fot. arch. M. Ryszka

98 99 ma wymiary 20 m szerokości na 16 m długości. Blind football to gra kontaktowa, więc piłkarze rozpocząłem starania, aby dostać jakieś bardziej Drugim elementem, wyróżniającym boisko, a zara- zaopatrzeni są w ochraniacze, których zadaniem szczegółowe informacje na temat futbolu w wyko- zem grę jest strefa bramkarza. Jest to prostokąt jest zminimalizowanie ryzyka doznania urazu. Te naniu niewidzących piłkarzy. W sieci można było o wymiarach 5 m szerokości na 2 m długości, po zdarzają się po przypadkowych lub celowych oglądać fragmenty meczów, udało się również którym może poruszać się golkiper. Sprawia to, iż zagraniach rywali, które przez arbitra trakto- znaleźć przepisy w języku angielskim, które przetłu- bramkarz nie może być tzw. lotnym bramkarzem, wane są jako faul. Sędzia ma prawo udzielenia maczyła nasza koleżanka Joanna Mazur. a wykroczenie poza wyznaczony obszar wiąże się reprymendy słownej, a także ukarania zawod- z odgwizdaniem przez arbitra rzutu karnego. Samo nika żółtą lub czerwoną kartką. Następstwem Bardzo ważnym krokiem było pozyskanie pierw- pole karne nie różni się od tego znanego z futsalu. faulu jest rzut wolny, jeśli ten popełniony został szych dzwoniących piłek, które wprost z Brazylii fot. arch. M. Ryszka Kształtem przypomina półokrąg. Od zewnętrznej poza polem karnym. Jeśli w jego obrębie – arbi- trafiły do ośrodka na Tynieckiej. – Dzięki pomocy krawędzi słupków bramki (o wymiarach 2 m wyso- ter zmuszony jest podyktować rzut karny, który wielu osób, udało się nam skontaktować z wła- kości na 3 m szerokości) zakreślone są łuki, których egzekwowany jest z punktu oddalonego o 6 m dzami IPC, czyli Międzynarodowego Komitetu graczy. Jego wymiary podczas oficjalnych turnie- promień wynosi 6 m. Z jednej strony połączone są od bramki. Jeśli drużyna w trakcie jednej połowy Paraolimpijskiego. W ramach promocji tej jów to 20 m szerokości na 40 m długości. Podczas pod kątem prostym z linią bramkową, z drugiej dopuści się czterech fauli, mamy do czynienia dyscypliny na terenie naszego kraju wysłali oni pozostałych rodzajów rozgrywek IBSA dopuszcza łączą się ze sobą linią równoległą do linii bram- z tzw. faulem akumulowanym, którego następ- kilka piłek, które trafiły do szkoły w Krakowie. wymiary nieznacznie różne od opisanych. Na kowej o długości 3,16 m. Pierwszy punkt karny stwem jest rzut karny z punktu oddalonego od Zaangażowali się wszyscy – nauczyciele i ucznio- środku boiska znajduje się punkt otoczony okrę- znajduje się na linii pola karnego w odległości 6 m, bramki o 8 m, tzw. karny przedłużony. wie ośrodka w Krakowie. Od tego momentu na giem o promieniu 3 m, z którego rozpoczyna się drugi punkt karny znajduje się na 8 m przed linią terenie placówki rozpoczęły się regularne zaję- pierwszą i drugą połowę oraz grę po zdobyciu bramkową. Wzdłuż całego boiska, tuż przy liniach DRUŻYNA TYNIECKA NIE WIDZĘ PRZESZKÓD cia z blind footballu. gola przez jedną z drużyn. Nawierzchnia może być bocznych, biegną bandy, które ograniczają piłce KRAKÓW naturalna bądź sztuczna, najczęściej spotyka się możliwość opuszczenia pola gry poprzez wybi- W 2015 r. Polska po raz pierwszy w swojej historii jednak ten drugi rodzaj murawy. Białe linie mają na cie jej na aut. Nadaje to płynności grze i ułatwia W piłkę nożną grają praktycznie wszyscy. Może wystąpiła na mistrzostwach Europy, organizowa- celu ułatwić pracę arbitrom oraz przewodnikom. zawodnikom poruszanie się po boisku. Jeśli któraś trudno w to uwierzyć, ale na całym świecie mecze nych w Wielkiej Brytanii. Skład reprezentacji stanowili Są one jednak skonstruowane tak, by gracze byli z drużyn wybije piłkę ponad bandą na aut, traci rozgrywają również osoby niewidome. Takie drużyny zawodnicy klubów z Wrocławia i Krakowa. Właśnie w stanie wyczuć je pod podeszwą buta. Oprócz ją na rzecz rywala, który wznawia grę nogą z linii można spotkać także w Polsce. Wszystko zaczęło po powrocie z mistrzostw w Krakowie zapadła tradycyjnych linii znanych z futsalu w blind foot- bocznej w miejscu, w którym futbolówka opuściła się w 2008 r. w Ośrodku dla Niewidomych i Słabo decyzja o stworzeniu profesjonalnej drużyny pod ballu wyróżniamy dodatkowe znaczniki. Pierwszym plac gry. W poprzek boiska takie bandy nie wystę- widzących w Krakowie. Prekursorem całej akcji nazwą Tyniecka Nie Widzę Przeszkód Kraków. z nich są wspomniane wcześniej dwie linie dzie- pują, więc możliwe są rzuty rożne po tym jak piłka był ówczesny uczeń ośrodka Marcin Ryszka – Od lące boisko na trzy strefy. Są one ułożone wzdłuż przekroczy linię bramkową, po interwencji gracza dziecka byłem wielkim fanem piłki. Moja rodzina Od tego momentu krakowska drużyna brała linii bramkowych w odległości 12 m. Oznacza to, drużyny broniącej. Jeśli piłka opuści plac gry bez ma duże tradycję w tej dyscyplinie sportu. Mimo że udział w licznych turniejach organizowanych że na boisku o przepisowych wymiarach strefy takowej interwencji, wówczas gra wznawiana jest nie widziałem, grałem z moimi braćmi i kolegami w całej Europie. Do sukcesów Tynieckiej można obrony i ataku wynoszą 20 m szerokości na 12 m przez bramkarza, poprzez wprowadzenie futbo- z osiedla. Wiedziałem, że gdzieś na świecie są roz- zaliczyć na pewno trzecie miejsce podczas długości. Natomiast strefa pomocy (środkowa) lówki do gry ręką. grywki w piłce nożnej osób niewidomych. W 2008 r. pucharu miast centralnej Europy w Pradze

100 101 w 2015 r. W 2017 r., dzięki staraniom drużyn z trenerami, co zaowocowało wizytą selekcjo- w 2016 r. przedstawiciele klubów, działających Sezon ligowy rozpoczął się we wrześniu, a jego z Krakowa i Wrocławia, zorganizowano pierwszy nera niemieckiej kadry w Polsce. Zaczął wprowa- na ich terenie, podjęli decyzję o utworzeniu Ligi koniec zaplanowany jest na ostatni weekend w historii Puchar Polski w blind footballu. W dwu- dzać nas w tajniki dyscypliny i tak to się zaczęło Centralnej Europy. W pierwszym sezonie w roz- kwietnia 2018 r. Wszystkie zespoły zobligowane meczu lepsza okazała się ekipa z Krakowa i histo- – dodaje trener Sprintu. grywkach udział wzięły zaledwie trzy kluby – Sprint są do organizacji jednej kolejki, podczas któ- ryczny puchar powędrował pod Wawel. Wrocław (Polska), BSC Praga (Czechy) oraz LASS rej drużyny rywalizują ze sobą na zasadach Początki były niezwykle trudne, bo drużyna nie Budapest (Węgry). Celem uatrakcyjnienia rozgry- „każdy z każdym”. Mecze trwają 2x20 min, za SPRINT WROCŁAW miała specjalistycznego sprzętu. Zawodnicy wek podjęto decyzję o rozszerzeniu ligi, do której zwycięstwo otrzymuje się 3 punkty, za remis zaczęli grać na hali piłką owiniętą w folię. w 2017 r. dołączyły ekipy Avoy MU Brno (Czechy) 1, za porażkę 0. Suma punktów ze wszystkich Pierwszą profesjonalną drużyną blind footballu Kilkanaście osób pilnowało ścian, by nikomu oraz Tyniecka NWP Kraków (Polska). kolejek wyłoni triumfatora rozgrywek. w Polsce została drużyna Sprintu Wrocław. nie stała się krzywda. Po pierwszym treningu O jej początkach opowiada trener wrocła- przyszła pora na pierwszy mecz. Drużyna niewi- wian Lubomir Prask. – Po raz pierwszy z piłką domych z Berlina zaprosiła Polaków na sparing. nożną niewidomych miałem styczność w 2008 r. Wrocławianie przegrali 0:8, ale o poddaniu się w Obornikach Śląskich. Tam na turnieju dla słabo nie było mowy. Mimo ogromnych przeszkód roz- widzących była również drużyna krakowska, wijali blindfotball w naszym kraju.Piłkarze szybko a w śród nich niewidomy Marcin Ryszka. Marcin zaczęli podnosić swoje umiejętności. Gdy na przywiózł z zagranicy specjalną piłkę z „grzechotą” stulecie klubu berliński zespół (ten sam, który w środku. Dźwięk przez nią wydawany sprawia, ograł Polaków 8:0) zaprosił ich na spotkanie, że niewidomi potrafią zlokalizować futbolówkę. niemieccy zawodnicy przecierali oczy ze zdu- Marcin przekazał mi to i wiele innych ciekawo- mienia. Tym razem podopieczni Praska wygrali stek. Opowiadał tak barwnie, że gdy wróciłem 2:1. – Drużyna z Berlina chciała mieć na setną ze spotkania do domu, zacząłem na temat blind rocznicę łatwego przeciwnika do ogrania. footballu szukać informacji w Internecie – wspo- Tymczasem trochę zepsuliśmy im święto – śmieje mina Prask.– Dla mnie wszystko, co mówił było się trener. niepojęte. Zastanawiałem się, jak zorganizować to bezpiecznie, sprawnie i atrakcyjnie. Wydawało się to nierealne. Sprawa ucichła, ale po 2 latach, w 2010 r., prezes Crossu (Stowarzyszenia Kultury PRZYSTĄPIENIE POLSKICH DRUŻYN Fizycznej Sportu i Turystyki Niewidomych i Słabo DO MIĘDZYNARODOWEJ LIGI widzących) zaproponował, żeby zająć się projektem blind footballu. Przebyłem 1000 km, Polska Czechy i Węgry nie mają takiego bogac- żeby przez weekend obserwować w Kolonii nie- twa drużyn, jak wspomniane kraje – Niemcy, mieckie rozgrywki ligowe. Nawiązałem kontakty Hiszpania, Brazylia czy Argentyna, dlatego fot. arch. M. Ryszka

102 103 Pływanie jest dyscypliną bardzo popularną wśród Jako pierwszy na świecie 100 m w cza- osób z niepełnosprawnościami ze względu na sie krótszym niż 1 min przepłynął w 1922 r. swoją uniwersalność, którą zawdzięcza specyficz- Johnny Weissmüller – pełnosprawny pływak. nym właściwościom wody. Siła wyporu wody jest Zawodnikowi niepełnosprawnemu udało się tak duża, że ciało staje się lżejsze. Umożliwia to osiągnąć ten wynik niemal 60 lat później, co czynne wykonywanie ruchów osobom o znacznie wynikało przede wszystkim z tego, że sport osób zmniejszonej sile mięśniowej. W klasyfikacji sporto- z niepełnosprawnościami traktowany był jako PŁYWANIE wo-medycznej i funkcjonalnej, niewiele jest takich alternatywna forma rehabilitacji. Jednak na dysfunkcji, które uniemożliwiałaby uprawianie przestrzeni ostatnich 50 lat, pierwotny – reha- pływania. W praktyce, oznacza to możliwość bilitacyjny charakter pływania dla osób z nie- realizowania się w tej dyscyplinie osób z różnymi pełnosprawnościami przetarł drogę i stworzył dysfunkcjami narządu ruchu, wzroku oraz intelek- podstawy sportu na najwyższym światowym tualnymi, podzielonymi na grupy i klasy startowe. poziomie.

WPROWADZENIE HISTORIA DOTYCHCZASOWE OSIĄGNIĘCIA MEDALOWE POLSKICH PŁYWAKÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI NA IGRZYSKACH PARAOLIMPIJSKICH W LATACH 1972–2016

Przez wiele lat cele i zadania pływania jako dys- Pływanie, jako zorganizowana i oficjalna forma cypliny sportowej nie mieściły w swoich ramach rywalizacji sportowej, pojawiło się wraz z powsta- MEDALE POLAKÓW NA IGRZYSKACH pojęcia niepełnosprawności. Areny i obiekty niem klubów sportowych i licznych stowarzyszeń. IGRZYSKA PARAOLIMPIJSKIE PARAOLIMPIJSKICH W PŁYWANIU sportowe były nieprzystosowane i najczęściej Pierwszy klub powołano do życia w 1837 r. ZŁOTE SREBRNE BRĄZOWE SUMA hermetycznie zamknięte dla tej grupy spor- w Anglii. Pływano wtedy głównie stylem, który Heidelberg, 1972 11 10 2 23 towców. Działo się tak wskutek niewiedzy o ich dziś nazywamy klasycznym. Pływacy pełno- Toronto, 1976 12 15 9 36 Arnhem, 1980 40 19 23 82 potrzebach i możliwościach. Jednak ostatnia sprawni rywalizują o medale od I nowożytnych Nowy Jork, Stoke Madeville, 1984 27 17 8 52 dekada XX w. to czas profesjonalnego roz- igrzysk olimpijskich, tj. od 1896 r. Zaprezentowano Seul, 1988 13 20 20 53 woju pływania osób z niepełnosprawnościami. tam styl klasyczny i dowolny. W 1940 r. wypraco- Barcelona, 1992 1 4 2 7 Atlanta, 1996 3 5 4 12 Doskonalenie procesu treningowego wykroczyło wano styl motylkowy. Niepełnosprawni zawod- Sydney, 2000 1 10 7 18 daleko poza pierwotne idee, czyli cele rehabili- nicy rywalizują w tej dyscyplinie od I Igrzysk Ateny, 2004 3 7 6 16 tacyjne i usprawnianie. Paraolimpijskich w Rzymie, w 1960 r. Pekin, 2008 2 5 3 10 Londyn, 2012 1 1 1 3 Rio de Janeiro, 2016 - 1 1 2 RAZEM 114 114 86 314

104 105 Polscy pływacy pierwszy raz startowali na • sama aktywność ruchowa w wodzie pełni Igrzyskach Paraolimpijskich w Heidelbergu, funkcję rehabilitacyjną (ze względu na pozy- w 1972 r. i dotychczas wywalczyli 314 medali tywny wpływ środowiska wodnego na orga- (114 złotych, 114 srebrnych i 86 brązowych). nizm człowieka), Największe sukcesy odnosili w latach 80., kiedy • środowisko wodne ma pozytywny wpływ to wywalczyli ponad połowę całego naszego również w aspekcie psychologicznym (osoby dorobku medalowego. Należy jednak pod- z niepełnosprawnością stają się w wodzie kreślić, że poziomu pływania w latach 70., 80. bardziej samodzielne i niezależne). a nawet 90. nie można porównywać do tego w czasach obecnych, gdzie dominuje pro- RÓŻNICE W ZAWODACH SPORTOWYCH fesjonalizm i zawodowstwo. Taką tendencję Różnice w zawodach dotyczą przede wszyst-

można zauważyć na podstawie progresji wyni- kim sfery organizacyjnej i formalnej,wymogów fot. Adrian Stykowski ków oraz spadającej liczby medali od Igrzysk technicznych, obecności klasyfikatorów, którzy Paraolimpijskich w Sydney w 2000 r. przed rozpoczęciem zawodów i w trakcie ich trwania oceniają możliwości funkcjonalne oraz umożliwiający przeliczanie rezultatów na punkty. się odbyła, co najmniej sześciu zawodników musi koordynacyjne zawodników i klasyfikują ich do Na tej podstawie powstaje wspólny ranking zostać do niej zgłoszonych – nie odwołuje się jed- odpowiednich klas startowych. zawodników w danej konkurencji pływackiej, nak konkurencji, jeśli któryś z pływaków zostanie DYSCYPLINA podobnie jak ma to miejsce w pływaniu osób przeklasyfikowany do innej klasy startowej lub nie Dotąd medale wręczane były w każdej klasie pełnosprawnych. System przeliczania wyników stawi się na start. startowej. Tak duża ich liczba, powodowała na punkty nie obowiązuje na zawodach rangi Środowisko wodne wpływa pozytywnie na funk- obniżenie ich rangi. Ponadto wynikiem obecnej mistrzostw Europy, mistrzostw świata oraz igrzy- RÓŻNICE W PRZEPISACH PŁYWANIA cjonowanie wszystkich narządów w organizmie klasyfikacji jest długi czas zawodów, prócz roze- skach paraolimpijskich, gdzie zawodnicy rywali- (FINA – IPC) człowieka i przyczynia się do odruchowych zmian grania 180 finałowych wyścigów indywidualnych zują w poszczególnych klasach startowych. Obecnie obowiązujące przepisy pływania osób czynności regulacyjnych układu krążeniowo-od- i 12 finałowych sztafet, trzeba przeprowadzić z niepełnosprawnościami, czyli regulamin IPC dechowego, przemiany materii i zdolności moto- 192 dekoracje! W ostatnich latach dostrzeżono Kolejna różnica to prawo do korzystania z pomocy – Swimming, opierają się na przepisach FINA. rycznych, a efekt odciążenia, stwarzany przez wady istniejącego systemu. Przyczyniło się to do personelu pomocniczego przez zawodników Przyczyną różnic pomiędzy tymi dwoma regula- siłę wyporu wody, umożliwia pływanie nawet prac w poszczególnych federacjach krajowych z niepełnosprawnościami, którego rolę ściśle minami są ograniczone możliwości funkcjonalne osobom o znacznie zmniejszonej sile mięśniowej. nad sposobami przeliczania czasów z kolejnych precyzuje odpowiedni rozdział regulaminu IPC – pływaków niepełnosprawnych. Omówione Podsumowując pozytywne aspekty pływania klas, tak aby można było je ze sobą porównać. Swimming. Prawo do pomocy mają m.in. zawod- zostaną najważniejsze różnice w przepisach doty- jako dyscypliny sportowej, warto podkreślić, że: Klasyfikacji nie zmieniono, zmieniono jednak nicy niewidomi i niedowidzący, którzy mogą czących stylów, pominięte zaś kwestie formalne, • może ją uprawiać prawie każda osoba z nie- system przyznawania medali – stworzono algo- korzystać z pomocy taperów. Istotną różnicę jak: składy sędziowskie, procedury automatycz- pełnosprawnością bez względu na rodzaj rytm uwzględniający wynik każdego zawod- powoduje ponadto przepis znajdujący się w regu- nego pomiaru czasu, rozstawienie wyścigów i stopień dysfunkcji, nika i rekord świata w jego klasie startowej, laminie IPC, który mówi, że aby dana konkurencja eliminacyjnych i finałowych. Należy zaznaczyć,

106 107 że zawodnicy z niepełnosprawnościami startują opartą na rozpoznaniu medycznym i bada- amputacją dłoni może rywalizować z osobą na ocenie dwóch składowych: ostrości widzenia bez protez i żadnych środków zwiększających ich niu lekarskim. System ten przez wiele lat nie z jednostronną amputacją w obrębie stopy oraz pola widzenia. możliwości funkcjonalne. dawał równych szans zawodnikom, dlatego (klasy S10, SB9, SM10). Dysfunkcje zupełnie też została wprowadzona nowa klasyfika- inne pod względem rodzaju, dające jednak Klasyfikacja INAS-FID (International Federation Przepisy bardzo dokładnie określają sposób, cja. Brigitta Blomquist w 1980 r. opracowała podobne możliwości „napędowe” w wodzie. for Persons with an Intellectual Disability) obej- w jaki zawodnik ma wystartować do swojego System Klasyfikacji Funkcjonalnej (Functional muje klasę S14 dla osób z niepełnosprawno- wyścigu. Rozdział dotyczący startu w przepisach Classification System – FCS). Proces ten nosi Obecnie obowiązujący system klasyfika- ścią intelektualną w stopniu lekkim. Klasyfikacja FINA zawiera się w czterech punktach, IPC defi- nazwę klasyfikacji funkcjonalnej i ma na celu cji funkcjonalnej (Functional Classification polega tutaj na określeniu tzw. deficytu ilorazu niuje start aż w dziewiętnastu. Oznacza to, że zminimalizowanie wpływu niepełnosprawności System – FCS) wdrożony został na Igrzyskach inteligencji. W Polsce osoby te zrzeszone są do czterech punktów regulaminu FINA dodano na poziom sportowy zawodnika. W tej metodzie Paraolimpijskich w Barcelonie w 1992 r. Od w organizacji sportowej „Sprawni Razem” kolejne piętnaście precyzujące sytuacje, w któ- zawodnicy zostają zakwalifikowani do określo- tego czasu ulega on ciągłym modyfikacjom, i, jak do tej pory, nie startują w zawodach rangi rych zawodnik z niepełnosprawnością nie może nej klasy startowej, poprzez ocenę możliwości zamianom i rozszerzeniom, tak aby wygrana mistrzowskiej organizowanych przez Polski wypełnić tych przepisów. funkcjonalnych na lądzie oraz w wodzie, a nie zależała od umiejętności, sprawności fizycz- Związek Sporu Niepełnosprawnych „Start”. poprzez rodzaj dysfunkcji. Powoduje to, że w tej nej, siły, wytrzymałości, zdolności taktycznych KLASYFIKACJA W PŁYWANIU OSÓB samej klasie startowej mogą rywalizować ze i koncentracji czyli tych samych czynników, co KLASYFIKACJA DLA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI sobą osoby z całkowicie odmiennymi niepeł- w sporcie osób pełnosprawnych. Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI NARZĄDU RUCHU Do roku 1992 w pływaniu osób z niepełno- nosprawnościami (pod względem ich rodzaju), Zawodnicy z dysfunkcjami narządu ruchu kla- sprawnościami obowiązywał system klasyfikacji które jednak pozwalają na osiągnięcie podob- Istnieje niezależna klasyfikacja funkcjonalna syfikowani są na podstawie trzech elementów, sportowo-medycznej, który nie uwzględniał nych możliwości funkcjonalnych (napędowych) dla zawodników z dysfunkcją narządu ruchu takich jak: test ławkowy, test w wodzie i obserwa- możliwości funkcjonalnych, lecz etiologię w wodzie. Na przykład osoba z jednostronną (amputacje, uszkodzenia rdzenia kręgowego, cja podczas zawodów. Pierwszym elementem tej inne schorzenia narządu ruchu i porażenia procedury jest test ławkowy, który może składać mózgowe), według której przyznawane są klasy się z kilkudziesięciu pomiarów, choć jest to zależne S1–S10 (styl dowolny, grzbietowy, motylkowy), od niepełnosprawności zawodnika. Testy te pole- klasy SB1–SB9 (styl klasyczny) oraz klasy SM1–SM10 gają na ocenie siły mięśniowej, ocenie koordyna- (styl zmienny). Numery klas informują o stopniu cji, ocenie zakresu ruchów w stawach, pomiarze niepełnosprawności. Najniższe klasy S1, SB1, SM1 długości kikutów, pomiarze wysokości ciała oraz odpowiadają największym dysfunkcjom, zaś naj- testu wznosu kończyn górnych. Kolejnym ele- wyższe (S10, SB9, SM10) – najmniejszym. mentem jest test w wodzie, który odzwierciedla prawdziwe możliwości funkcjonalne pływaka Klasyfikacja IBSA (International Blind Sports w środowisku wodnym. Zawodnik podczas tego Association) przeznaczona jest dla osób niewi- testu zobowiązany jest wykonać start i przepłynąć domych i niedowidzących (klasy S11–S13, SB11– każdym stylem przynajmniej 25 m. Następnym SB13, SM11–SM13). Opiera się przede wszystkim krokiem jest pozycja leżenia na wodzie przodem fot. Adrian Stykowski

108 109 Aby przypisać osobie z niepełnosprawno- klasyfikatorów badań oraz opisu stanu funkcjonal- rdzenia kręgowego poniżej C7 z dodatkowym ścią daną klasę startową, należy zsumować nego. Klasyfikacja międzynarodowa oferowana porażeniem splotu; bardzo ciężka quadriplegia punkty, które pływak otrzymuje podczas testu. jest wyłącznie dla zawodników, którzy ukończyli z ograniczoną funkcją w zakresie „ruchów napę- Maksymalna liczba punktów, którą uzyskałby 12 lat i reprezentują wysoki poziom sportowy. dowych” kończyn górnych. zawodnik pełnosprawny, wynosi 300 dla stylu dowolnego, grzbietowego i motylkowego. OPIS PRZYKŁADOWYCH DYSFUNKCJI S3 SB2 Natomiast w stylu klasycznym wartość ta odpo- W KLASACH STARTOWYCH Te klasy startowe obejmują zawodników z ampu- wiada 290 punktom, co wiąże się z większym tacjami w obrębie kończyn górnych i dolnych. udziałem kończyn dolnych w generowaniu „siły S1 SB1 Ponadto, mogą startować również zawodnicy napędowej”, przy jednoczesnym mniejszym Zawodnicy w tych klasach startowych mają z osłabieniem siły mięśniowej w obrębie kończyn udziale tułowia oraz kończyn górnych. Dla stylu znaczne ograniczenie siły mięśniowej w kończy- górnych i dolnych, o różnej etiologii. Przykładowe dowolnego, grzbietowego i motylkowego (S) nach górnych i dolnych. Niektórzy zawodnicy dysfunkcje to całkowita tetraplegia poniżej C7; system klasyfikacji przyznaje kolejno punkty za: mają również ograniczoną kontrolę mięśni tuło- niższe uszkodzenie rdzenia kręgowego z dodat- • pracę ramion – 130 punktów, wia. Może to być spowodowane przez uszkodze- kowym uszkodzeniem np. ograniczeniem rucho-

fot. Adrian Stykowski • pracę nóg – 100 punktów, nie rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym lub mości w jednym stawie ramiennym; ciężka spa- • pracę tułowia – 50 punktów znaczne porażenie mózgowe. Zawodnicy w tej styczna quadriplegia ze słabą kontrolą tułowia, • efektywny start – 10 punktów, klasie zazwyczaj korzystają z wózka inwalidzkiego znaczna quadriplegia ze spastycznością i ate- i tyłem, potem zaprezentowanie odpowiedniej • efektywny nawrót – 10 punktów. o napędzie elektrycznym. Przykładowe dysfunk- tozą; ograniczona koordynacja ruchów napędo- pracy kończyn górnych dla stylu dowolnego cje to bardzo znaczna quadriplegia (porażenie wych w czterech kończynach; amelia lub ciężka i klasycznego, a na samym końcu – prawidłowe W przypadku stylu klasycznego (klasy startowe mózgowe) ze słabą kontrolą głowy i tułowia; bar- dysmelia w czterech kończynach lub amputacja wykonanie nawrotu, w możliwe szybkim tempie, SB) punkty przyznawane są za: dzo ograniczona ruchomość wszystkich kończyn, wszystkich kończyn z bardzo krótkimi kikutami. różnym dla każdego zawodnika. Trzecim i ostat- • pracę ramion – 110 punktów, wysokie uszkodzenia rdzenia kręgowego (tetraple- nim elementem procedury klasyfikacyjnej jest • pracę nóg – 120 punktów, gia) z ograniczoną funkcją wszystkich kończyn. S4 SB3 obserwacja podczas zawodów, którą powinny • pracę tułowia – 40 punktów, To klasa dla zawodników z amputacjami charakteryzować cechy takie, jak: obiektyw- • efektywny start – 10 punktów, S2 SB1 w obrębie trzech kończyn. Mogą to być rów- ność, celowość, systematyczność, planowość • efektywny nawrót – 10 punktów. Zawodnicy w tych klasach startowych podczas nież zawodnicy, którzy mają sprawne dłonie, oraz wnikliwość. Zdarzają się sytuacje, w których pływania używają głównie ramion. Siła mięśniowa ale w obrębie ramion i przedramion występuje to właśnie ta składowa ma największe znaczenie Klasyfikacja międzynarodowa jest procesem jest znacznie ograniczona, co wynika najczęściej osłabiona siła mięśniowa. Podobna sytuacja i decyduje o przyznaniu klas startowych. Dzieje się bardziej skomplikowanym i wymaga posiadania z uszkodzenia rdzenia kręgowego lub innej nie- może mieć miejsce w obrębie kończyn dol- tak przeważnie w sytuacji, kiedy stan funkcjonalny licencji międzynarodowej oraz zgłoszenia na pełnosprawności związanej z koordynacją nerwo- nych. Przykładowe dysfunkcje to całkowita – określony podczas testu ławkowego – w sposób zawody (minimum 6 tygodni przed ich rozpoczę- wo-mięśniową, na przykład z porażaniem mózgo- tetraplegia Th1–Th8; niecałkowite uszkodze- istotny odbiega od tego, który zawodnik zapre- ciem). Ponadto wymagane jest również wprowa- wym. Przykładowe dysfunkcje to uszkodzenie nie rdzenia kręgowego na poziomie dolnego zentował podczas zawodów. dzenie do systemu wszystkich wymaganych przez rdzenia kręgowego na wysokości C6; uszkodzenie odcinka C7 lub częściowe uszkodzenie rdzenia

110 111 POGLĄDOWE RYCINY UKAZUJĄCE MIEJSCE kręgowego na poziomie górnego odcinka C6 uszkodzeniem rdzenia kręgowego (Th9-L1) lub S8 SB7 WYSTĘPOWANIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI z funkcjami przydatnymi w pływaniu; znaczna niecałkowitym na poziomie dolnego odcinka Te klasy startowe przeznaczone są dla zawodni- W POSZCZEGÓLNYCH KLASACH STARTOWYCH. diplegia z dostateczną kontrolą tułowia C8 z funkcjami przydatnymi podczas pływa- ków z uszkodzeniem rdzenia kręgowego na wyso- i dostatecznym napędem w stawach ramien- nia; znaczną diplegią z dostateczną kontrolą kości L4-L5 bez „funkcji napędowych” w obrębie nych i łokciowych; umiarkowana quadriple- tułowia i dostatecznym napędem ramion, kończyn dolnych. Ponadto z nieznaczną diplegią S1 S2 S3 S4 gia; słaba kontrola tułowia; spastyczność i ate- umiarkowaną hemiplegią; umiarkowaną ate- z dobrym napędem kończyn górnych i z minimal- toza i/lub ataksja z umiarkowanym napędem tozą i/lub ataksją; wrodzonymi ubytkami trzech nymi objawami w obrębie tułowia oraz z możliwo- 4 kończyn; mięśniowe uszkodzenie porówny- kończyn (dysmelia ze skróconymi kończynami ścią odepchnięcia się przy skoku i nawrocie, ale bez walne ze znacznym uszkodzeniem wszystkich górnymi do długości 2/3, amputacja powyżej funkcji napędowej kończyn dolnych; nieznaczne S5 S6 czterech kończyn; znaczna dysmelia w trzech stawu kolanowego); osoby o niskim wzroście oznaki hemiplegii; częściowa sztywność stawów kończynach. do 125 cm; z obustronną amputacją powyżej w kończynach dolnych; obustronna amputacja stawu łokciowego; amputacją powyżej stawu powyżej stawu kolanowego (kikuty dłuższe niż S5 SB4 łokciowego i powyżej stawu kolanowego po obustronna amputacja poniżej stawu kolano- S7 S8 Ta klasa startowa przeznaczona jest dla zawod- tej samej stronie. wego lub nie dłuższe niż 1/3 bliższa); pojedyncza ników o niskiej wysokości, którzy mają dodat- amputacja powyżej stawu łokciowego lub porów- kową niepełnosprawność (niewielką). W tej S7 SB6 nywalne porażenie splotu barkowego; obustronna klasie rywalizują również zawodnicy z uszkodze- Te klasy startowe są przeznaczone dla zawod- amputacja ręki na linii stawów nadgarstkowych. niem rdzenia kręgowego w odcinku piersiowym ników z jednostronną amputacją lub brakiem S9 S10 oraz zawodnicy z całkowitą hemiplegią (pora- funkcji w jednej kończynie dolnej i jednej koń- S9 SB8 żenie jednostronne). Przykładowe dysfunkcje, czynie górnej po tej samej stronie lub po stro- W tej klasie startowej mogą rywalizować to umiarkowana atetoza i spastyczność lub nach przeciwnych. Ponadto w tej klasie mogą zawodnicy z jedną niefunkcjonalną kończyną znaczna do umiarkowanej ataksja; uszkodzenie rywalizować zawodnicy ze sprawnymi kończy- dolną, z obustronną amputacją poniżej stawu S11 S12 S13 S14 narządu ruchu porównywalne z uszkodzeniem nami górnymi oraz amputacją lub porażeniem kolanowego; po chorobie Heine-Medina rdzenia kręgowego na poziomie dolnego mięśni kończyn dolnych. Do tych klas starto- z jedną niefunkcjonalną kończyną dolną; lek- odcinka C8; umiarkowana dysmelia trzech wych kwalifikują się również zawodnicy z cał- kie funkcjonalne i koordynacyjne problemy kończyn. kowitym uszkodzeniem rdzenia kręgowego na lub monoplegia; częściowa sztywność stawów wysokości L2–L3. Ponadto zawodnicy z umiar- w kończynach dolnych; pojedyncza amputa- LEGENDA: S6 SB5 kowaną diplegią, z dobrą funkcją tułowia cja powyżej stawu kolanowego; pojedyncza • KOLOR CZERWONY – część ciała ze znaczną niepełnosprawnością, W tych klasach startowych rywalizują zawod- i wyprostem kończyn dolnych; umiarkowana amputacja poniżej stawu łokciowego. • KOLOR BRĄZOWY – część ciała z umiarkowaną nicy z obustronną amputacją w obrębie koń- hemiplegia; obustronna amputacja powyżej niepełnosprawnością, • KOLOR ŻÓŁTY – część ciała z lekką czyn górnych (z krótkimi kikutami) lub zawodnicy stawu kolanowego; amputacja powyżej stawu S10 SB9 niepełnosprawnością, z niecałkowitym porażeniem jednostronnym łokciowego i powyżej stawu kolanowego po Klasa ta opisuje minimalne dysfunkcje narządu • KOLOR ZIELONY – część ciała nie objęta niepełnosprawnością. (hemiplegia), ale też osoby z całkowitym przeciwnej stronie. ruchu. Należą do nich amputacja lub niewielka

112 113 dysmelia jednej dłoni lub ograniczenia rucho- wszystkim zawodnikom z klas S11/SB11/SM11, mości w jednym stawie biodrowym, kolanowym obowiązkowa jest obecność dwóch tapperów lub skokowym; syndrom ogona końskiego S1–S2 – po jednym na każdej stronie pływalni. Nie jest objawiający się niewielkim niedowładem mięśni dopuszczalne, aby jeden tapper sygnalizował kończyn dolnych, minimalna spastyczność i/ nawroty dla kilku zawodników, bądź aby pod- lub ataksja, niedowład jednej kończyny dolnej; czas wyścigu zmieniał strony pływalni. Zawodnicy sztywność stawu biodrowego; amputacja dłoni; z klas startowych S12, SB12, SM12 – S13, SB13, pojedyncza amputacja poniżej stawu kolano- SM13 mogą zadecydować, czy chcą korzystać wego; obustronna amputacja przodostopia. z pomocy tapperów. Taka decyzja wymaga jed- nak zgody klasyfikatorów.

KLASY STARTOWE S11–S13, SB11–SB13, SM11– fot. Adrian Stykowski SM13 – DYSFUNKCJE NARZĄDU WZROKU KLASY STARTOWE S14, SB14, SM14 – NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNE S11, SB11, SM11 – w tych klasach startują zawod- W STOPNIU LEKKIM i mistrzostwach kontynentów może ulegać nie- • 100 m stylem zmiennym – klasy S5–S13 (tylko nicy niewidomi oraz z bardzo małą ostrością wielkim zmianom jednak ogólna tendencja jest na pływalni 25 m) widzenia. Mogą mieć poczucie światła. Zawodnicy z klasy startowej S14 mają niepełno- podobna, tj. zawodnicy z większymi niepełno- • 75 m stylem zmiennym – klasy SM1–SM4 (tylko sprawność intelektualną w stopniu lekkim, co sprawnościami rywalizują na krótszych dystan- na pływalni 25 m) S12, SB12, SM12 – w tych klasach startują zawod- zazwyczaj związane jest z obniżonym ilorazem sach, natomiast zawodnicy bardziej sprawni • 150 m stylem zmiennym – klasy SM1–SM4 nicy, którzy mają większą ostrość widzenia niż inteligencji. Zawodnicy mają trudności z rozpo- – na dłuższych. Przed każdymi zawodami IPC • 200 m stylem zmiennym – klasy SM5–SM14 zawodnicy startujący w klasach startowych S11, znawaniem przedmiotów oraz z pamięcią. Zdarza Swimming wybiera konkurencje dla danych SB11, SM11 i/lub o polu widzenia mniejszym niż się również, że mają opóźniony czas reakcji na zawodów z poniższej listy. SZTAFETY 5 stopni. bodźce, co negatywnie wpływa na możliwości • 4x50 m stylem dowolnym – maksimum rywalizacji sportowej. Cechą charakterystyczną KONKURENCJE INDYWIDUALNE 20 punktów dla klas S1–S10 S13, SB13, SM13 – w tych klasach startują zawod- zawodników z klasy S14 jest również znacznie • 50 m stylem dowolnym – klasy S1–S13 • 4x100 m stylem dowolnym – maksimum nicy z najmniejszymi dysfunkcjami narządu większa frekwencja (częstotliwość wykonywania • 100 m stylem dowolnym – klasy S1–S14 34 punkty dla klas S1–S10, S14 wzroku. Mają największą ostrość widzenia i/lub ruchów) podczas wyścigu pływackiego w porów- • 200 m stylem dowolnym – klasy S1–S5 i S14 • 4x50 m stylem zmiennym – maksimum pole widzenia, które jest jednak mniejsze niż naniu do zawodników pełnosprawnych. • 400 m stylem dowolnym – klasy S6–S14 20 punktów dla klas S1–S10 20 stopni. • 50 m stylem grzbietowym – klasy S1–S5 • 4x100 m stylem zmiennym – maksimum KONKURENCJE PŁYWACKIE NA ZAWODACH • 100 m stylem grzbietowym – klasy S1–2, S6–S14 34 punkty dla klas S1–S10, S14 W celu zapewnienia sportowej rywalizacji, RANGI MISTRZOWSKIEJ • 50 m stylem klasycznym – klasy SB1–SB3 • 4x100 m stylem dowolnym – maksimum zawodnicy w klasach startowych S11/SB11/SM11 • 100 m stylem klasycznym klasy SB4–SB14 49 punktów dla klas S11–S13 muszą startować w okularkach nieprzepuszcza- Program konkurencji pływackich na igrzy- • 50 m stylem motylkowym – klasy S2–S7 • 4x100 m stylem zmiennym – maksimum jących światła. Aby zapewnić bezpieczeństwo skach paraolimpijskich, mistrzostwach świata • 100 m stylem motylkowym – klasy S8–S14 49 punktów dla klas S11–S13

114 115 KONKURENCJA NA WODACH OTWARTYCH 5 KM DLA KLAS S1–S13 JOANNA MENDAK

Lista konkurencji i ostateczny program konkuren- Niepokonana na igrzyskach cji mogą zostać zmienione przed ukończeniem paraolimpijskich od Aten w 2004 r. do ostatecznej weryfikacji zgłoszeń. IPC Swimming Londynu w 2012 r., w konkurencji 100 zastrzega sobie prawo do dodania konkuren- m stylem motylkowym. W dzisiejszych cji medalowych do programu zawodów jeżeli czasach to niesamowity wynik. kryteria określone w dokumentacji technicznej Początki jednak były trudne. Na zostały spełnione na podstawie klasyfikacji przed pływalnię trafiła z powodu skrzywienia zawodami. kręgosłupa, które przypuszczalnie wynikało z wrodzonej wady wzroku.

Czteroletni cykl mistrzostw wygląda następująco: Asia bała się wody, była marniutka, fot. Adam Nurkiewicz • rok 1: mistrzostwa świata (50 m), chudziutka, do tego ciągle płakała. • rok 2: mistrzostwa kontynentu (50 m), za Jednak kiedy przestawała płakać, wyjątkiem kiedy wchodzą w skład igrzysk zaczynała pływać. zmiennym – zrekompensowały te trudy. Potem nr II im. gen. Zygmunta Podhorskiego. kontynentalnych, było już tylko lepiej, czego dowodem jest Studia z zakresu fizjoterapii na warszawskiej • rok 3: mistrzostwa świata (50 m), Urodziła się z tzw. retinopatią 6 medali paraolimpijskich i niezliczona ilość AWF ukończyła w 2017 r. Karierę sportową • rok 4: igrzyska paraolimpijskie. wcześniaczą. To wada wzroku. Jednak medali mistrzostw świata i mistrzostw Europy. zaczynała w Międzyszkolnym Uczniowskim już w wieku 11 lat była bardzo blisko Klubie Sportowym w Suwałkach. Przez krótki Poziom sportowy igrzysk paraolimpijskich nie- wyjazdu na igrzyska paraolimpijskie Asia jest absolwentką Zespołu Szkół nr 2 okres szkoliła się również w klubie AZS ustannie rośnie. Wyniki, które jeszcze w Pekinie do Sydney. Na mistrzostwach Polski w Suwałkach – Liceum Ogólnokształcącego AWF Warszawa. czy Londynie dawały miejsca na podium, dziś w marcu 2000 r. uzyskała minimum pozwalają już tylko na awans do finału. paraolimpijskie. Nie posiadała jednak klasyfikacji międzynarodowej, więc IGRZYSKA PARAOLIMPIJSKIE MEDALE KONKURENCJE Do grona wielokrotnych medalistów igrzysk została w domu. Pierwsze duże zawody złoty 100 m stylem motylkowym Ateny 2004 paraolimpijskich, mistrzostw świata, mistrzostw zaliczyła w wieku 13 lat. brązowy 100 m stylem dowolnym Europy, należą m.in.: Małgorzata Adamik- złoty 100 m stylem motylkowym

Okupniak, Grzegorz Biela, Mirosław Owczarek, To był długi lot do Argentyny, ale Pekin 2008 srebrny 200 m stylem zmiennym Arkadiusz Pawłowski, Katarzyna Pawlik, medale – srebrny na 100 m stylem brązowy 100 m stylem dowolnym Krzysztof Ślęczka. motylkowym i brązowy na 200 m stylem Londyn 2012 złoty 100 m stylem motylkowym

117 fot. Adam Nurkiewicz fot. Adrian Stykowski fot. Adam Nurkiewicz

118 119 Jesteśmy w ścisłej czołówce europejskiej jeśli • 2016 r., Rio De Janeiro (Brazylia) – Marzena chodzi o liczbę zawodników, ale też sukcesy Łazarz – srebro. osiągniętych na zawodach każdej rangi. Dzięki licznym sukcesom na przestrzeni wielu lat startów, polskie ciężary trafiły do europejskiej i światowej czołówki. Do nas należały druży- HISTORIA nowe mistrzostwa świata, zdobywaliśmy medale PODNOSZENIE indywidualne idrużynowe podczas mistrzostw Europy. Pierwszym trenerem kadry od 1974 r. CIĘŻARÓW Możemy się pochwalić bogatą historią i impo- był Jerzy Mysłakowski, którego wychowanko- nującym dorobkiem medalowym, wypraco- wie zdobyli 25 medali paraolimpijskich. Również wanym podczas igrzysk paraolimpijskich na ostatnie lata (2013–2016) to pokaźny dorobek przestrzeni lat: medalowy: • 1980 r., Arnhen (Holandia) – Jerzy Kuskowski • mistrzostwa Europy 2013, Rosja – 12 medali – złoto, Eugeniusz Skorupa – srebro, Ryszard i wicemistrzstwo Europy, DYSCYPLINA z początkiem lat 60. XX w., wprowadzono je do Tomaszewski – srebro, Z. Kołodziej i Bogdan • mistrzostwa świata 2014, Dubaj – 2 medale, programu rehabilitacji pacjentów. Pierwsza sek- Lis – brąz, • mistrzostwa Europy 2015, Eger – 11 medali cja podnoszenia ciężarów powstała w 1961 r. • 1984 r., Stoke Mandeville (Anglia) – R.Fornalczyk i wicemistrzostwo drużynowe, Podnoszenie ciężarów osób niepełnospraw- przy warszawskim klubie „Start”. Analogicznie, i R. Tomaszewski – złoto, • igrzyska paraolimpijskie 2016 – 1 srebrny nych, nazwane potocznie w języku angielskim w tym samym roku powstała sekcja w Gdańsku • 1988 r., Seul (Korea Południowa) – H. Khonke, medal. para powerlifting, jest sportem niewymagają- i Poznaniu. Pierwsze zawody rangi ogólnopolskiej R. Fornalczyk, M. Maliszewski i R. Tomaszewski cym niczego więcej, oprócz chęci. Wystarczy odbyły się 1965 r. i w tym roku powołano także – złoto, STRUKTURA ORGANIZACYJNO-SZKOLENIOWA wybrać się na salę treningową, a tych ostatnio sekcję we Wrocławiu. Pierwsze mistrzostwa Polski • 1992 r., Barcelona (Hiszpania) – R. Fornalczyk, nie brakuje. Początkową odmianą tej dyscy- odbyły się w 1973 r. w Płocku. Wystartowało R. Tomaszewski, K. Pałbicki – złoto, K. Owsiany, Wszyscy zainteresowani uprawianiem tej dys- pliny był weighlifting, tj. wyciskanie w pozycji 65 zawodników, głównie reprezentantów H. Khonke – srebro, A. Greń, M. Maliszewski, cypliny, mają możliwość udziału w sekcjach leżącej z odpowiedniej wysokości, gdzie ruch Warszawy, Gdańska, Poznania, Opola, Krakowa, J. Sala – brąz, klubów zrzeszonych w Polskim Związku Sportu sztangi odbywał się tylko ku górze z wyznaczo- Zielonej Góry, Elbląga i Wrocławia. • 1996 r., Atlanta (USA) – R Fornalczyk, Niepełnosprawnych „Start”. Organizacją nego punktu. Zawody w tej formule odbywały R. Tomaszewski – złoto, L. Halman – srebro, naczelną w Polsce odpowiadającą za kwali- się do roku 1992 – do Igrzysk Paraolimpijskich Aktualnie dyscyplina uprawiana jest w 20 ośrod- • 2000 r., Sydney (Australia) – bez medalu, fikacje do IP i starty międzynarodowe jest Polski w Barcelonie. Genezy podnoszenia cię- kach w Polsce, a liczba zarejestrowanych • 2004 r., Ateny (Grecja) – R. Rogala – srebro, Komitet Paraolimpijski oraz wspomniany wcześniej żarów osób niepełnosprawnych w Polsce zawodników biorących udział w zawodach • 2008 r., Pekin (Chiny) – J. Kozdryk – sre- PZSN „Start”. Szkolenia oferują: należy szukać w stołecznym centrum reha- ogólnopolskich sięga180 osób. Polskie ciężary bro, R. Rogala – brąz, • „Start” Wrocław – trenerzy: J. Mysłakowski bilitacji w Konstancinie pod Warszawą. To tu, plasują się w czołówce światowej. • 2012 r., Londyn (Anglia) – bez medalu, i R. Tomaszewski,

120 121 • „Start” Tarnów – trener B. Szczepański, IPC • „Start” Katowice – trener A. Karwoski, • „Start” Bydgoszcz – trener A. Ofczyński, Naczelną organizacją międzynarodową dla dys- • „Start” Koszalin – trener A. Popławski, cypliny jest Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski • „Start” Zielona Góra – trenerzy: R. Wołejko (International Paralympic Committee), odpo- i M. Hozakowski, wiedzialny za organizację, kwalifikacje do igrzysk • „Start” Gorzów Wielkopolski – trener R Rogala, paraolimpijskich oraz rozwój dyscypliny. Wszyscy • „Start” Gdańsk – trener E. Grabowski, zawodnicy biorący udział w zawodach międzyna- • Centrum Rehabilitacji Grudziądz – trener rodowych muszą mieć licencję zawodnika IPC oraz M. Maliszewski, zatwierdzoną klasyfikacje sportowo-medyczną. • RSSiRON „Start” – trener M. Malec, Odbywa się to podczas zawodów międzynarodo- • Stowarzyszenie „Rano” Opole – trener wych – wówczas panel klasyfikacyjny, składający W. Zacharjasz, się z lekarza i fizjoterapeutów, decyduje o zakwa- • IKS-AWF Warszawa – trener R. Tabęcki, lifikowaniu zawodnika do udziału w zawodach. • LSSS Start Maków Mazowiecki – trener W trakcie 4-letniego okresu IPC prowadzi ranking I. Peplowski, w poszczególnych kategoriach wagowych, który • „Start” Białystok – trener M. Woroszył, weryfikuje poziom i jest głównym kryterium kwalifi-

• Hałas-Team Strzelin – trener M. Koralewski, kacji w igrzyskach paraolimpijskich. fot. Adam Nurkiewicz • Integracyjny Klub Sportowy „Atak” Elbląg, Klub Sportowy Niepełnosprawnych „Start” ZAWODY KRAJOWE DOBRYM SPRAWDZIANEM Gdynia – trener A. Ris, I ELEMENTEM REKRUTACJI formuły DMP są: J. Mysłakowski i R. Tomaszewski „Srebrna Sztanga”, odbywające się we • IKS Conan Giżycko – trener R. Kałamarz, i nieprzerwanie, od początku istnienia tej formuły Wrocławiu, gdzie startują zawodnicy z czo- • Team Wrocław – trener P. Pawyza. W trakcie roku osoby zainteresowane podno- wygrywa ekipa WZSN „Start” Wrocław. łówki europejskiej. Organizuje je WZSN „Start” szeniem ciężarów mają możliwość startu w licz- Wrocław. Formuła zawodów opiera się Kontakty do powyższych jednostek znajdują się nych zawodach centralnych i integracyjnych. Zawody te należą do startów kontrolnych dla o klasyfikację open, gdzie o zajętej pozycji na stronie PZSN „Start” oraz na stronach inter- Do imprez centralnych zaliczamy: Indywidualne zawodników kadry narodowej i są elementem decyduje współczynnik punktowy, tj. osią- netowych klubów. Wszelkie zapytania odno- Mistrzostwa Polski, Puchar Polski oraz Drużynowe sprawdzającym dla pozostałych uczestni- gnięcie jak najwyższego rezultatu przy jak śnie dyscypliny można kierować od trenera Mistrzostwa Polski (DMP). W klasyfikacji drużyno- ków. Rozgrywane są według przepisów IPC najmniejszej wadze. Do zawodów integracyj- Koordynatora PZSN „Start” Mariusza Oliwy na wej biorą udział drużyny składające się z trzech (International Paralympic Committee), zgodnie nych zaliczmy: Bursztynową Sztangę („Start” adres: [email protected] . seniorów, juniora i jednej kobiety. Twórcami z przepisami i regulacjami IPC. Gdańsk – organizator), integracyjne zawody „Leliwa” w Tarnowie („Start” Tarnów), inte- Jedną z cyklicznych imprez w tej dyscyplinie gracyjne zawody w Żywcu (Eurobeskidy są międzynarodowe zawody pod nazwą Łodygowice).

122 123 for disabled”. Za sprawą zawodnika Marcina narządu wzroku, słuchu, zaburzeniami intelektu. ZASADY GRY Racinowskiego i dobrej współpracy z samorzą- Podczas zawodów międzynarodowych wymie- dem w Kołobrzegu organizowane są zawody nione grupy schorzeń tworzą jedną grupę star- integracyjne mające formułę rywalizacji wyci- tową a w Polsce podczas trwania zawodów Rywalizacja na pomoście odbywa się z podzia- skania wielokrotnego z bogatym pakietem o randze Mistrzostw Polski zawodnicy podzieleni łem na kobiety i mężczyzn, z uwzględnieniem nagród, które są formą promocji dyscypliny są na dwie grupy, gdzie osoby z porażeniem odpowiednich kategorii wagowych: i rekrutacji zawodników. Ponadto udało się mózgowym tworzą II grupę która jest klasyfiko- • kobiety: 39 kg, 45 kg, 55 kg, 61 kg, 67 kg, w 2017 r. zorganizował pierwsze zawody Strong wana w kategoriach wagowych osobno. 73 kg, 86 kg, +86 kg. Man dla osób niepełnosprawnych, podczas których promowano naszą dyscyplinę i prowa- dzono rekrutację nowych zawodników. Tego typu działania sprawiają, że rośnie zaintereso- PRZYKŁAD ROZPLANOWANIA 4-LETNIEGO OKRESU PRZYGOTOWANIA ZAWODNIKA wanie sportami siłowymi. OBEJMUJĄCY6-MIESIĘCZNY CYKL PRZYGOTOWAŃ: fot. arch. PZSN „Start” TROCHĘ O ZASADACH W DYSCYPLINIE LICZBA TRENINGÓW RODZAJ DOBRY TREND ROZWOJU DYSCYPLINY W każdej dyscyplinie sportu paraolimpijskiego NAZWA OKRESU CZAS TERMIN NA TYDZIEŃ TRENINGU % OM I INNOWACJE tak również w ciężarach obowiązuje tzw. klasyfi- Mezocykl przygotowania wszechstronnego 2 tyg. 20.03–31.03 4–5 wytrzymałości 40–50 kacja funkcjonalno-medyczna służąca do skla- LWS (lokalnej wytrzymałości siłowej) Popularyzacji dyscypliny w Polsce służyć ma Mezocykl przygotowania wszechstronnego objętościowy syfikowania zawodników do uprawiania danej 4 tyg. 01.04–30.04 3–5 50–65–70 ogólnego –terapeutyczny projekt „Akademia Polskiej Sztangi – Para dyscypliny. Decyzje o tym podejmuje tzw. panel odbudowujący Mezocykl przygotowania ogólnego – rozwijający 4 tyg. 01.05–28.05 4–5 60–75 Powerlifting”.Prowadzone są działania rekruta- klasyfikacyjny składający się z osób o wykształ- –terapeutyczny cyjne podczas zawodów integracyjnych i akcji ceniu medycznym. Uprawiać dyscyplinę może Mikrocykl odbudowujący – okres przejściowy 1 tydz. 29.05–04.06 3–5 odbudowa 50–70 promocyjnych. Wprowadzono relacje z imprez każdy zawodnik z niepełnosprawnością z tym, Mezocykl przygotowania ukierunkowanego 4 tyg. 05.06–02.07 3–5 MOC MAX +siła 60–80 na żywo w internecie. To wszystko, połączone że w zawodach mogą uczestniczyć zawod- Mezocykl przygotowania specjalnego 4 tyg. 03.07–30.07 4–5 siła maksym 80–90 przygotowanie z dobrą współpracą z AWF Wrocław, dopro- nicy z następującymi dysfunkcjami: amputacje Mikrocykl odbudowujący 1 tydz. 31.07–06.08 3–5 do BPS/ 60–75 – okres przejściowy wadziło do zainicjowania badań analizują- kończyn dolnych jednostronne i obustronne, odbudowa sila+moc cych różne parametry wysiłkowe zawodników. zawodnicy z niskim wzrostem tzw. „Karłowatość” BPS wprowadzający specjalny podokres A 4 tyg. 07.08–03.09 4–5 75–85–95 (utrzymanie) Bierzemy też udział w szkolenia, dzięki czemu z min 145 cm wzrostu, osoby z uszkodzeniem BPS przygotowawczy specjalny podokres B 3 tyg. 04.09–24.09 4–5 silamaksymlana 80–90 w gronie klasyfikatorów międzynarodowych rdzenia kręgowego tzw paraplegia, dysfunkcje IPC znaleźli się Marek Purczyński, Bartłomiej porażeń mózgowych, inne schorzenia wyżej nie BPS Startowy – mikrocykl stabilizacji 8 dni 25.9–6.10 3–5 stabilizacja 75–85–95 Tott. W ramach współpracy międzynarodowej wymienione tzn. grupa LesAutres. W dyscypli- SUMA TYGODNII 28 TYG. nawiązaliśmy też partnerstwo z „Dubai Club nie nie biorą udziału zawodnicy z dysfunkcją

124 125 • mężczyźni: 49 kg, 54 kg, 59 kg, 65 kg, 72 kg, osiągnięcia takiego samego wyniku, o miejscu niezaliczenia przez komisję sędziowską boju, • wysokie miejsca podczas mistrzostw świata 80 kg, 88 kg, 97 kg, 107 kg, +107 kg. decyduje waga ciała. zawodnik powtarza podejście na tym samym i mistrzostw Europy w okresie 4-letnim, obciążeniu bądź też zwiększa obciążenie. Nie • wysokie miejsca podczas zawodów między- Obowiązują również kategorie wiekowe – junio- Ważenie zawodników odbywa się 2 godz. przed ma możliwości obniżenia podejścia. Najczęstsze narodowych IPC, m.in. Pucharów Świata. rzy młodsi do 20 lat, juniorzy do lat 23 i senio- rozpoczęciem startu w danej kategorii wago- przyczyny nie uznania boju: rzy. Mistrzostwa Świata IPC Para Powerlifting wej i trwa 1,5 godz. Jeśli zawodnik nie mieści się • nieprzestrzeganie sygnałów sędziego, TROCHĘ O STRUKTURZE Juniorów do lat 20 i seniorów rozgrywane są w wadze, ma możliwość stawienia się dwukrot- • zmiany pozycji podczas wykonywania boju SZKOLENIA ZAWODNIKA osobno. nie w wyznaczonym czasie. Podczas ważenia (oderwanie jakiejkolwiek części ciała od ławki, Proces treningowy zawodnika musi być wła- zawodnik podaje wartość swojego pierwszego lub zmiany uchwytu na gryfie), ściwie zoptymalizowany. Opiera się o cele JAK WYGLĄDA WYKONANIE PODEJŚCIA: podejścia. Zawodnik przychodzi z tzw. pasz- • odbijanie sztangi od ławki, główne i pośrednie, a także starty kontrolne. Zawodnik musi leżeć na plecach. Jego głowa, portem IPC, w którym jest prowadzona historia • nierównomierne ruchy wyciskania sztangi ku Aktualnie IPC wyznacza z wyprzedzeniem barki, tułów, uda i obie pięty muszą przez cały uzyskanych rezultatów. górze, kalendarz 4-letnich zawodów zagranicznych, czas wykonywania boju stykać się ławeczką. • cofnięcie sztangi w dół podczas wyciskania, które zawierają: Rozstaw rąk na gryfie nie może przekroczyć TECHNIKA WYKONANIA PODEJŚCIA • brak pełnego wyprostu łokci w fazie • zawody Pucharu Świata w liczbie około 81 cm, licząc między palcami wskazującymi. Zawodnicy startują na specjalistycznej szero- końcowej, 3–4 imprez w roku, Zawodnik, przy zdejmowaniu sztangi ze stojaków, kiej ławce i na wykonanie zadania mają 2 min • dotknięcie sztangą stojaków, • zawody rangi mistrzostwa świata – dwukrot- może skorzystać z pomocy asekurującego lub od momentu wyczytania przez spikera. Trener • przekroczenie czasu na wykonanie boju. nie w cyklu 4-letnim, zdejmować samodzielnie. Podanie sztangi może może pomóc przy doprowadzeniu zawod- • zawody mistrzostw Europy – dwukrotnie mieć miejsce jedynie do wyprostowanych rąk. nika do pomostu, przypięciu pasem, ale nie PROCES KWALIFIKACJI UDZIAŁU W IP w cyklu 4-letnim . podaje sztangi zawodnikowi. W trakcie boju Kryteria kwalifikacji w podnoszeniu ciężarów Start zawodników odbywa się w wymienionych musi przebywać w wyznaczonej strefie dla tre- zostały określone przez IPC w 2013 r. Zawody są Zawody rangi MŚ i ME odbywają na przemian kategoriach wagowych, w kolejności według nera. Zawodnik po zdjęciu sztangi ze stojaków rozgrywane w konkurencji wyciskania sztangi rok po roku, w cyklu 4-letnich przygotowań ciężaru od najmniejszego do największego. Na czeka na komendę od sędziego głównego, leżąc. Podzielone są na 10 kategorii wagowych do IP. IPC wyznacza na każde zawody MQS 5 min przed startem odbywa się prezentacja po czym opuszcza sztangę do klatki piersiowej, kobiet i 10 kategorii wagowych mężczyzn. (minimum qualification standard) w danej zawodników. W trakcie zawodów zawodnik przytrzymując ją nieruchomo przez określony kategorii wagowej, które zawodnik powinien ma szansę zmiany pierwszego podejścia, które czas około 1 sek., by następnie ją wycisnąć Dla każdego kraju możliwe jest zakwalifikowa- osiągnąć, aby móc wystartować w tych może być zmienione najpóźniej 5 min przed do góry. Sztanga powinna być prowadzona nie do IP w jednej kategorii wagowej jednego zawodach. podejściem, maksymalnie 7 kg w dół, natomiast równomiernie bez wiosłowania oraz jakiegokol- zawodnika. Warunkiem osiągnięcia kwalifikacji bez ograniczeń w górę. Drugie podejście nie wiek docisku. Pozycją końcową boju jest pełen jest: Proces szkoleniowy zawodnika w podnoszeniu może być zmienione. Trzecie może być zmie- wyprost ramion po wyciśnięciu. Sędzia wydaje • osiągnięcie kryterium MQS (minimum quali- ciężarów opiera się o kilka składowych: niane dwukrotnie. Często o osiągnięciu wła- komendę, a zawodnik odkłada sztangę na fication standard) oraz wysokiego miejsca • właściwa periodyzacja treningu tj. wła- ściwego wyniku decyduje taktyka trenerska, tj. stojaki. Każdy z zawodników w trakcie zawo- rankingowego, tj. miejsc 1–8 IPC w rankingu ściwe zaplanowanie jednostek treningo- zmiany w odpowiednim czasie. W momencie dów wykonuje trzy podejścia. W przypadku Powerlifting, wych pod kątem celu głównego,

126 127 • zaplanowanie właściwego planu żywienia jednostek treningowych jest zindywidualizo- o pomiar stężenia mleczanu po wykonaniu tre- protesty. W przypadku niezaliczenia podejścia, i dobór odpowiedniej suplementacji, wana i waha się w przedziale 3–8/tydzień. ningu w okresie budowy wytrzymałości siłowej, zawodnik ma prawo do złożenia protestu. • opracowanie planu odnowy biologicznej Wybrani zawodnicy stosują również poranną ocenę stanu mocy maksymalnej na podstawie i treningu mentalnego opartego o wizuali- aktywizację, celem przygotowania do jednostki Myotestu oraz badanie biomechaniki ruchu za Zawodnik startuje w określonym przepisami zację właściwej techniki. treningowej głównej w trakcie dnia. Podczas pomocą EMG. stroju startowym. Strój powinien być jedno- szkolenia koniecznym elementem jest prowa- częściowym kostiumem o pełnej długości, Każda z wymienionych składowych różni dzenie stałego monitoringu procesu treningo- Zawodnicy Kadry Narodowej biorą udział wykonanym z jednowarstwowego, rozciągli- się objętością, intensyfikacją w stosunku do wego Na potrzeby monitoringu wprowadzono w zgrupowaniach kadry centralnej, wyzna- wego materiału, bez jakichkolwiek elementów celu danego okresu treningowego. Liczba test wydolności beztlenowej, opierający się czonych zawodach kontrolnych oraz konsulta- naszywkowych i elementów reklamowych. cjach i szkoleniu stacjonarnym w klubach. Sprawdzenie właściwego sprzętu odbywa się na 15 min przed ważeniem. Zawodnik – celem Kto może być w kadrze narodowej? stabilizacji – może zostać przypięty pasem do Zawodnicy którzy osiągną określone minima, ławki. Dopuszcza się również użycie dwóch narzucone przez trenera w danych katego- pasów. Zawodnicy mogą również używać riach wagowych na określonych zawodach, pasy na biodra oraz opaski na nadgarstki. mogą zostać powołani do kadry narodowej. Zabronione jest używanie koszulek specjali- Minima oparte są o wyniki rankingowe IPC. stycznych, które pozwalają na uzyskanie lep- Kadra narodowa powoływana jest z począt- szych rezultatów. kiem roku. Składa się zarówno z juniorów młodszych, juniorów i seniorów. Każdemu Zawodnik ma prawo wykonania trzech z zawodników wyznaczane są cele wynikowe podejść. Najwyższe udane podejście zali- do osiągnięcia w danym roku oraz starty czone jest do klasyfikacji. Zwycięzcą kategorii w zawodach kontrolnych. Zawodnicy kadry zostaje zawodnik, który osiągnął najlepszy biorą udział w zgrupowaniach centralnych wynik wyciskania. Pozostali klasyfikowani oraz szkoleniu w klubach. są zgodnie z osiągniętymi wynikami. Jeśli zawodnik nie może, w związku z dysfunk- Zawody odbywają się na pomoście o wymia- cjami anatomicznymi lub neurologicznymi, rach (4 m x 4 m), na którym jest ustawiona spe- w pełni wyprostować kończyn dolnych, musi cjalistyczna ławka. Na pomoście znajduje się o tym fakcie poinformować trzech sędziów trzech sędziów, którzy dokonują oceny wyko- przed przystąpieniem do wykonywania boju. nania boju za pomocą systemu sygnalizacji W zawodach rangi ME i MŚ dopuszcza się świetlnej. Oprócz nich, obecne jest też jury, start dwóch zawodników z tego samego kraju które prowadzi analizę i rozpatruje ewentualne w danej kategorii wagowej. fot. Adrian Stykowski

128 129 Szwecji TomasEngblom. Ówczesny zawodnik Balian Wielkopolski Chrzypsko Pniewy, SittingBulls drużyny NackaPick Pack przekazał Polakom czy Flying Wings Rzeszów. Kluby budują silne w praktyce zasady gry i przede wszystkim oce- zaplecze zawodników, co przekłada się na suk- nił potencjał, jaki drzemie w polskich graczach. cesy reprezentacji kraju, która te zasoby może Później wszystko poszło jak lawina. Ruszyły pierw- wykorzystywać. Naszym największym sukcesem sze treningi, powstały pierwsze kluby, a w kolej- jest złoty medal mistrzostw Europy dywizji B. RUGBY NA WÓZKACH nym roku nasza reprezentacja wzięła udział Obecnie w światowym rankingu zajmujemy w pierwszych międzynarodowych zawodach. 10. miejsce na 29 drużyn. Udział w World Wheelchair Games otworzył nam drzwi do światowych rozgrywek i rankingów stworzonych z ramienia International Wheelchair Rugby Federation (IWRF). Światowa federacja ZASADY GRY powstała w 1993 r., a rugby na wózkach oficjalnie dołączyło wtedy do sportów dla osób z niepeł- nosprawnością. Już rok później Międzynarodowy W klasyfikacji wyróżnia się poszczególne grupy DYSCYPLINA swego rodzaju mieszanką dyscyplin. Możemy tam Komitet Paraolimpijski (IPC) przywitał murderball punktowe, gdzie 0,5 pkt to zawodnik z najbar- dostrzec coś z hokeja na lodzie, koszykówki na wśród sportów paraolimpijskich. W 1996 r. na dziej utrudnionym funkcjonowaniem, a 3,5 pkt wózkach, piłki ręcznej czy futbolu amerykańskiego. paraolimpiadzie w Atlancie rugbiści mieli okazję Rugby na wózkach to sport zespołowy, pełen Znajdzie się też coś z siatkówki, a mianowicie piłka, zademonstrować widzom tę piękną dyscyplinę, zwrotów akcji, mocnych uderzeń i niezwykłych jaką grają zawodnicy. a pierwsze paraolimpijskie medale mogli zdoby- podań. Mecze tej dyscypliny przyprawiają o dresz- wać od roku 2000 w Sydney. cze już od lat 70. XX w., kiedy to w Kanadzie stworzono murderball. Tak właśnie początkowo W Polsce środowisko rugby na wózkach wciąż się nazywano rugby na wózkach. Mordercza piłka. To HISTORIA rozrasta. W 2001 r. powstała Polska Liga Rugby na określenie zdecydowanie pasuje do tej jakże moc- Wózkach (PLRnW). Obecnie podziwiamy zma- nej i dynamicznej gry. Powstała z myślą o osobach gania klubów w I, II i III lidze. Cyklicznie wyłaniany z tetraplegią, które ze względu na uszkodzenia rąk W Polsce murderball możemy podziwiać dzięki jest także Mistrz Polski. Powstają kolejne drużyny, nie mogły w pełni korzystać w uroków koszykówki Fundacji Aktywnej Rehabilitacji, która zorganizo- a do już istniejących dołączają nowi zawodnicy. na wózkach. Bo jak wiemy, koszykówka wymaga wała pierwsze szkolenie w Ośrodku Przygotowań Do czołowych polskich klubów rugby na wóz- precyzyjnych rzutów do kosza, umieszczonego Olimpijskich w Spale w 1997 r. Naszym pierwszym kach należą m.in. Four King Warszawa założony wysoko nad głowami. Rugby na wózkach jest szkoleniowcem był utytułowany zawodnik ze przez Fundację Aktywnej Rehabilitacji w 1997 r.,

130 131 punktów. Ale jak je zdobyć? Aby uzyskać wózkiem w stojącego w miejscu przeciwnika, Wózki? Zderzenia? Przecież ten „codzienny” punkt, należy przejechać przez linię bram- jest kara. Zawodnik faulujący jest wyłączony wózek tego nie wytrzyma. Tak, tego z pewno- kową, oznaczoną za pomocą ustawionych z gry na minutę (czeka w wyznaczonym miej- ścią nie wytrzyma. Dlatego do rugby używa się w odległości 8 m od siebie pachołków, z piłką. scu) lub do momentu zdobycia punktu przez specjalnych wózków. Ale, żeby nie było zbyt Nie można piłki rzucić, żeby sama przetoczyła drużynę przeciwną. prosto, nie ma jednego rodzaju wózka do rugby. się przez linię, ale trzeba wjechać przynajmniej Jest wózek defensywny czyli służący do obrony dwoma kołami, trzymając ją w ręku lub na Mecz rozgrywany jest na boisku o wymiarach oraz ofensywny – przeznaczony do ataku. Jak kolanach. Przed linią znajduje się tzw. strefa, 28 m x 15 m. Czas gry? Tu komplikacji ciąg dal- mowa o kolizjach, z pewnością przydałby się czyli – używając terminologii z innych dyscy- szy. Dzielimy go na cztery części, każda z nich jakiś zderzak i mocna ochrona. Wszystko jest! plin – pole bramkowe. Mierzy sobie 1,75 m trwa 8 min. Po pierwszej i trzeciej kwarcie prze- Konstrukcja wózka jest wzmocniona i wzboga- szerokości i 8 m długości. W tym polu mogą rwa trwa 2 min., natomiast w połowie meczu, cona o metalowe ramy. Koła u podłoża usta- znajdować się wszyscy zawodnicy drużyny czyli po drugiej części – jest dłuższa i trwa 5 min. wione są szerzej, tak aby zapewnić większą atakującej, ale tylko trzech z drużyny bronią- Czas liczony jest tylko wtedy, kiedy piłka jest stabilność. Wózki wykonywane są dla zawod- cej. Inaczej dostęp do linii bramkowej byłby w grze. W momencie kiedy sędzia zagwiżdże, nika na wymiar tak, aby czuł się komfortowo, – najmniej. Punkty wzrastają co 0,5 pkt. Podczas całkowicie zablokowany. Oprócz tego dość żeby przerwać grę lub któraś z drużyn zdobę- a jego ruchy nie były ograniczane. gry na boisku może być czterech zawodników istotny jest tutaj czas. Zawodnicy muszą wyjść dzie punkt – czas się zatrzymuje. Jak w piłce z każdej drużyny. Cóż, gdyby były tylko takie z piłką z własnej połowy w ciągu 12 sek. od ręcznej, jest tak zwany czas dla zawodników ograniczenia to oczywiste, że trener wysta- momentu zdobycia piłki. Cała akcja drużyny i trenera na szybkie omówienie taktyki. Różnica wiaby tylko zawodników wysokopunktowych. atakującej nie może być dłuższa niż 40 sek. Po jest taka, że tych przerw jest trochę więcej Dlatego jest jeszcze jedna bardzo ważna przekroczeniu czasu, piłka jest przyznawana i dodatkowo może być zgłoszona z inicjatywy zasada związana z klasyfikacją zawodników. drużynie przeciwnej. W polu bramkowym ata- zawodnika. Do dyspozycji w ciągu całego A mianowicie, suma punktów zawodników kujący nie mogą przebywać z piłką dłużej niż meczu drużyna ma 4 czasy po 30 sek. i może je jednej drużyny, aktualnie znajdujących się 10 sek. Po zdobyciu punktu przez zespół, grupa zgłosić w czasie regulaminowej gry. Natomiast na boisku nie może przekraczać 8. Chyba, że przeciwna wyrzuca piłkę z linii bramkowej. trener może zwołać swoich graczy, dwukrotnie w składzie jest kobieta, bo oczywiście repre- W ten sposób rozpoczyna się kolejna akcja. Czy w ciągu meczu na 60 sek., tylko musi to zrobić, zentantki płci pięknej również grają w rugby. są tutaj kary? Tak, i to całkiem sporo. Rugby kiedy gra jest zatrzymana. Wtedy suma punktów wszystkich zawodników na wózkach jest sportem pełnym mocnych może być większa. Za każdą kobietę doliczane zderzeń. Rugbiści z całym impetem wpadają Kiedy zobaczysz mecz rugby na wózkach po jest 0,5 pkt. Jest to jednak sport zdominowany na siebie, co prowadzi do spektakularnych raz pierwszy, z pewnością pomyślisz: „Co oni przez mężczyzn. upadków oraz niespodziewanych uników. Za wyprawiają?”. Przepychanki, zderzenia, bra- każdy kontakt cielesny, np. bicie, uderzanie, wurowa jazda bez trzymanki, spektakularne Jak w większości sportów zespołowych, przytrzymywanie, uderzenie zderzakiem w tył upadki! To wszystko brzmi jak szaleństwo. To wygrywa drużyna, która zbierze większą liczbę koła przeciwnika czy wjechanie rozpędzonym jest szaleństwo, w dodatku czyste. Ale zaraz?

132 133 bezpieczniejszy, szybko można się podnieść KLASYFIKACJA MEDYCZNA i grać dalej.

Rugby na wózkach jest jedną z najbardziej Rugby na wózkach dedykowane jest osobom widowiskowych dyscyplin paraolimpijskich. z tetraplegią. Według amerykańskich zasad Na widowni emocje buzują, ale na boisku jest zawodnikiem może zostać osoba, u której jeszcze bardziej gorąco. Kiedy siadasz na ten stwierdza się zaburzenia w funkcjonowaniu przy- opancerzony wózek, zapinasz pasy i ruszasz najmniej trzech kończyn. Przy czym dopuszcza to już pierwsze podanie, pierwsze zderzenie się tutaj nie tylko osoby z uszkodzeniami rdzenia sprawia, że podekscytowanie sięga zenitu. kręgowego, ale również po częściowych ampu- Rzucanie, łapanie, do tego kręcenie kołami, tacjach, z wadami wrodzonymi kończyn czy to może wydawać się trudne. Cóż, łatwe zaburzeniami neurologicznymi, itp. Ze względu nie jest, ale trening czyni mistrza. Jedno jest na dużą różnorodność w funkcjonowaniu osób pewne, pierwszy trening nigdy nie będzie z tym samym rodzajem niepełnosprawności, ostatnim. Rugby na wózkach to coś więcej niż stosuje się klasyfikację zawodników. Podczas tylko świetna rehabilitacja. Ten sport rozwija klasyfikacji rugbistom przyznaje się punkty, tzw. zawodników pod każdym względem. Trenując sprawnościowe. Początkowo system opierał rugby na wózkach,fizycznie wzmacniasz swoje się na diagnozie medycznej, jednak z czasem ciało. Budujesz też sferę społeczną – to tam zaczął być wypierany przez diagnozę funk- poznasz ludzi, z którymi możesz wymienić się cjonalną. Klasyfikatorzy obserwują zawodnika doświadczeniami, spędzić aktywnie czas. Ten podczas gry. Największą uwagę zwracają na sport tworzą ludzie mający energii więcej niż wykonywane ruchy. Przede wszystkim siłę, ela- elektrownia i z pewnością się nią podzielą. styczność, czucie i napięcie mięśni, równowagę Każdy klub w Polsce przyjmuje nowych zawod- tułowia, zdolności do zginania się, wznoszenia ników. Jeśli tylko poczujesz w sobie, że chcesz i obracania. Sprawdza się zarówno ruchy doty- Kręcisz kołami, nabierasz prędkości i … ręka też taśma klejąca, bez niej co chwila zawod- spróbować napisz do klubu, przyjdź na trening, czące obsługi piłki, jak i umiejętność pracy ześlizguje Ci się, a Twój wózek nagle skręca nicy musieliby zbierać swoje rękawice z pod- zostań częścią drużyny. wózkiem. i zwalnia. Aby tego uniknąć i wzmocnić łogi. Dlatego owijają nią mocno nadgarstki przyczepność swoich dłoni zawodnicy zakła- razem z rękawicami, aby wszystko zostało na dają rękawice z gumą, dodatkowo często swoim miejscu. Częste upadki mogłyby się pryskają koła i ręce specjalnym klejem. źle skończyć, gdyby zawodnicy nie byli przy- Rękawice chronią też dłonie przed uszkodze- pięci do wózków pasami. Specjalne rzepy niami. Na treningach i meczach w ruch idzie spajają gracza z wózkiem, wtedy upadek jest

134 135 TOMASZ BIDUŚ

Tu liczy się taktyka, komunikacja w zespole się poddawać. Od tego wszystko się drużynę. W ten sposób razem z fundacją i serce do walki. Jak w każdym sporcie zaczęło, sport wciągnął go bez reszty. Avalon stworzył Avalon Extreme Rugby, zespołowym najważniejsi są ludzie, którzy zostając tym samym ambasadorem tej współdziałają, znają się i ufają sobie Rugby pojawiło się później i zostało na dyscypliny w całym projekcie. nawzajem. Najlepsi gracze mogą być zawsze. Zaczął od treningów jako zwykły najlepsi, przede wszystkim dzięki swoim zawodnik. Z czasem, pokonując własne Obecnie jest koordynatorem projektu kompanom z drużyny. W Polsce mamy wielu słabości, rósł w siłę. W drużynie Four i trenerem drużyny, która po 2 latach zawodników zasługujących na wyróżnienie. Kings przejął opaskę kapitana i napędzał od pierwszych treningów weszła do Takich, którzy osiągnęli w tym sporcie wiele. wszystkich do działania. Jego wysiłek I ligi. Organizuje ekstremalne imprezy Są też tacy, którzy są na dobrej drodze i dokonania zostały również docenione sportowe dla osób z niepełnosprawnością, do zdobycia naręcza medali. Jednym przez reprezentację Polski w rugby na pokazując wszystkim, że wózek nie z najlepszych polskich rugbistów jest Tomasz wózkach. Gra w kadrze Polski była dla przeszkadza żyć aktywnie, rozwijać się Biduś. Kiedy 20 lat temu rozpoczynał swoją niego wyzwaniem, ale Tomasz jest z tego i realizować swoje cele. Tomasz Biduś przygodę z rugby na wózkach nie sądził, że ta znany, że przyjmuje każde. Całkowicie wraz z kadrą narodową w 2016 r. zdobył przygoda stanie się dla niego sensem życia. rozpędzony zdobywał kolejne stopnie złoty medal mistrzostw Europy dywizji Choć początkowo wydawało mu się, że awansu sportowego. Przejął opaskę B. To najlepszy przykład na to, że chęć jego życie się skończyło, kiedy jako 17-latek ludzi grających w koszykówkę na wózkach. kapitana kadry narodowej, a w drużynie i determinacja przynoszą efekty. Trzeba uległ wypadkowi. Jednak szybko podniósł Choć po pierwszym treningu stwierdził, że nie Four Kings został grającym trenerem. tylko zrobić pierwszy krok, który może się, poszedł na studia i walczył o to, żeby da rady, to nie zrezygnował. Pokonał własne Ciągle szukający kolejnych poprzeczek do okazać się najtrudniejszy, ale potem podnosić swoją sprawność. Z czasem poznał słabości i pokazał sobie i innym, że nie można przeskoczenia, postanowił założyć własną lawina rusza. I nie próbuj jej zatrzymać.

GDZIE SZUKAĆ • www.rugby.far.org.pl INFORMACJI? • www.facebook.com\PolskaLigaRugbynaWozkach

136 137 Polska była gospodarzem mistrzostw świata Czołówka wśród kobiet to zespoły z Rosji, w 2014 r., mistrzostw Europy w 2009 i 2013 r. oraz Holandii, Brazylii i Ukrainy. Klubowego Pucharu Europy w 2005 i 2011 r., toteż nie ulega wątpliwości, iż sport ten w naszym Jednym z reprezentantów Iranu jest Morteza kraju dynamicznie się rozwija. Mehrzadselakjani – drugi najwyższy obecnie żyjący człowiek – 246 cm, który Aktualnym mistrzem paraolimpijskim wśród znacząco przyczynił się do zdobycia PIŁKA SIATKOWA męskich drużyn narodowych jest reprezenta- przez jego reprezentację złotego medalu cja Iranu, mistrzem świata zaś i Europy zespół paraolimpijskiego w 2016 r. NA SIEDZĄCO Bośni i Hercegowiny. Wśród kobiet dominują Amerykanki (złoty medal paraolimpjiski w Rio de Janeiro) i Chinki (mistrzynie świata oraz Azji). Do czołowych drużyn narodowych męskich zali- Męska reprezentacja naszego kraju startuje cza się Brazylię, Egipt, Rosję, Niemcy i Ukrainę. w rozgrywkach międzynarodowych od 1997 r.

DYSCYPLINA wprowadziła nowy sport, nazywając go sit- ting volleyball (przekład dosłowny: siedząca piłka siatkowa), którym zainteresowali się Piłka siatkowa rozgrywana na siedząco to zespo- nie tylko niepełnosprawni sportowcy, ale też łowa gra sportowa oparta na przepisach gry siatkarze zmagający się z kontuzjami stawów w piłkę siatkową. Zasady tak zmodyfikowano, kolanowych i skokowych. W 1978 r. Światowa by na jednym boisku – mając równe szanse na Organizacja Sportu Niepełnosprawnych oficjal- wygraną – mogły grać zarówno osoby niepeł- nie zaakceptowała ją, jako dyscyplinę sportu. nosprawne, jak i pełnosprawne. W 1980 r. powstała organizacja WOVD – World Organisation Volleyball for Disabled (obecnie – World Paravolley), która w tym samym roku wprowadziła piłkę siatkową na siedząco do HISTORIA rodziny dyscyplin paraolimpijskich.

Od roku 1993 regularnie rozgrywane są mistrzo- Gra powstała w Holandii po II wojnie świato- stwa świata, mistrzostwa Europy oraz puchar wej, jako sport dla weteranów wojennych. interkontynentalny, w których startują drużyny W roku 1956 Holenderska Federacja Sportu narodowe – męskie oraz żeńskie. fot. IKS Atak

138 139 Wymiary siatki do gry są równie proporcjonalnie Przepisy obowiązujące w piłce siatkowej na sie- 1,15m – mężczyźni pomniejszone. Długość siatki to 7 m, z czego 6 m dząco niewiele różnią się od stosowanych w najpo- 1,05m – kobiety jest pomiędzy antenkami. Szerokość siatki wynosi pularniejszej jej odmianie. Podstawowe różnice to: 80 cm, a ponieważ wymiary oczka w siatce są • od momentu wprowadzenia piłki do gry, aż takie same jak w tradycyjnej siatkówce, toteż do zakończenia akcji, zawodnik musi być jest ich o dwa mniej czyli osiem. w kontakcie z podłożem jakąkolwiek częścią tułowia (najczęściej są to pośladki), 6m W rozgrywkach męskich siatkę zawiesza się na • pozycję zawodnika w stosunku do linii ataku wysokości 115 cm od podłoża, natomiast w żeń- oraz linii końcowej boiska wyznacza jego skich górna taśma znajduje się o 10 cm niżej. „siedzenie” (przykład: nogi zawodnika wyko- 0,8m nującego zagrywkę mogą być na boisku Na uwagę zasługuje fakt, że pomniejszone pod warunkiem, że jego pośladki pozostają wymiary boiska powodują zwiększenie zna- za jego końcową linią), 3m 2m 5m czenia technicznego wyszkolenia zawodni- • dozwolone jest blokowanie zagrywki, a ewen- ków w utrzymaniu ciągłości i skuteczności gry. tualny kontakt piłki z rękami blokujących,

RYC. 1. POLE GRY W PIŁKĘ SIATKOWĄ NA SIEDZĄCO

Najlepsze dotychczasowe wyniki to piąte miej- Sportu Niepełnosprawnych „Start” w Warszawie. sce w mistrzostwach Europy w 2005 r. oraz szóste Działalność ta finansowana jest ze środków w 2011, 2013 i 2015 r. Kobiety zadebiutowały Ministerstwa Sportu i Turystyki i PFRON. podczas organizowanych przez Polskę mistrzostw Europy w 2009 r.

W naszym kraju jest aktualnie 11 drużyn klubo- ZASADY GRY wych. Aktualnym mistrzem Polski jest Integracyjny Klub Sportowy Atak Elbląg, wicemistrzem – WZSN „Start” Wrocław, a zdobywcą brązowego Pole gry to prostokąt o wymiarach 6 m szerokości medalu KS Indra z Kaźmierza. i 10 m długości. Linia środkowa dzieli boisko na dwie połowy o długości 5 m. Linia ataku odda- Organizatorem rozgrywek krajowych oraz lona jest o 2 m od środkowej, wyznaczając tym szkolenia reprezentacji Polski jest Polski Związek samym pole ataku o wymiarach 6 m na 2 m. fot. IKS Atak

140 141 w przypadku kontynuacji gry, nie jest liczony • niedowłady kończyn dolnych i górnych, jako pierwsze odbicie, • skróty kończyn dolnych i górnych, • w piłce siatkowej na siedząco nie wolno • dysplazja lub luksacja stawów biodrowych, dotykać tylko górnej taśmy siatki. Dozwolone • stan po przebytej chorobie Perthesa, jest dotykanie pozostałej jej części w taki • stwierdzona niestabilność w stawie kolano- sposób, aby nie przeszkadzać w grze druży- wym (np. zerwane więzadła krzyżowe), nie przeciwnej. • chondromalacja rzepki, • ograniczone zakresy ruchów w stawach (np.

Charakterystycznym dla piłki siatkowej na sie- fot. Bożydar Abadijew brak zgięcia w stawie kolanowym), dząco jest fakt, że kończyny górne wykorzysty- • osłabiona siła mięśni kończyn dolnych wane są nie tylko do odbić piłki, ale również i górnych, do przemieszczania się po boisku. W rozgrywkach rangi igrzysk paraolimpijskich, • endoproteza bioder lub kolan, mistrzostw świata i Europy mogą grać tylko • ciężkie zaburzenia krążenia w kończynach Integracyjny charakter gry – dodany do wszyst- zawodnicy, u których stwierdzono trwałą dolnych, kich innych walorów tradycyjnej siatkówki – sta- niepełnosprawność narządu ruchu w stopniu • staw rzekomy kończyny dolnej, nowi o wyjątkowości tej dyscypliny. znacznym lub minimalnym. Przy czym na boisku • luksacja stawu ramienno-łopatkowego, może przebywać tylko jeden zawodnik z mini- • mózgowe porażenie dziecięce (diplegia malnym uszkodzeniem narządu ruchu. ze spastycznością 1–2 stopni, hemiplegia ze spastycznością 1–2 stopni, monoplegia KLASYFIKACJA Natomiast w rozgrywkach klubowych na całym i minimalna atetoza). fot. IKS Atak MEDYCZNA świecie w szóstce, która aktualnie przebywa na boisku, dopuszcza się obecność dwóch Bardzo często zawodnikami zakwalifikowa- pełnosprawnych zawodników i jednego z mini- nymi do grupy z minimalnym uszkodzeniem Siatkówka na siedząco jest jednym z nielicz- malnym uszkodzeniem narządu ruchu. Decyzję narządu ruchu są byli siatkarze po przebytych nych sportów, w którym powiedzenie, że jest o kwalifikacji do danej grupy zawodników kontuzjach, u których – z powodu zniszczenia GDZIE to sport dla wszystkich, nie jest przesadzone. podejmują klasyfikatorzy na podstawie doku- powierzchni stawowych – nie można przepro- SZUKAĆ W tej dyscyplinie – nawet na najwyższym mentacji medycznej oraz testów badających wadzić, np. rekonstrukcji więzadeł krzyżowych, INFORMACJI? poziomie rozgrywek – miejsce na boisku znaj- stopień dysfunkcji narządu ruchu. w związku z czym ich uszkodzenie narządu dzie się dla: ruchu określa się jako trwałe. Oczywistym jest, • niepełnosprawnych i pełnosprawnych, Najczęściej obserwowane dysfunkcje aparatu że z racji wyszkolenia technicznego oraz para- VADEMECUM PIŁKI SIATKOWEJ NA • 14-latka i 60-latka, ruchu: metrów fizycznych, łatwo adoptują się oni do SIEDZĄCO, Bożydar Abadżijew • kobiety i mężczyzny. • amputacje kończyn dolnych i górnych, piłki siatkowej na siedząco.

142 143 dryg. Potrzebował tylko treningu, aby swój talent pokazał swój wielki talent, który w kolejnych 2016 został mistrzem Polski w rzucie oszczepem, rozwinąć. Początkowo – ze względu na odległość latach będzie miał znaczący wpływ na losy wicemistrzem w pchnięciu kulą i brązowym i młody wiek – trenował raz w tygodniu. Aby naszej drużyny narodowej. W roku 2015 podczas medalistą w rzucie dyskiem. Jest sportowcem przyspieszyć rozwój jego umiejętności, już w roku mistrzostw Europy w niemieckim Warendorf, jako młodym, wszechstronnie utalentowanym i ma 2011 trener reprezentacji Polski w piłce siatkowej pierwszy zawodnik w historii polskiej piłki siatkowej potencjał, aby w przyszłości reprezentować nasz ROBERT WYDERA na siedząco – Bożydar Abadżijew powołał go do na siedząco, został wyróżniony indywidualnie kraj na igrzyskach paraolimpjiskich. Rozwój swoich kadry narodowej. Dzięki temu mógł brać udział nominacją do drużyny gwiazd turnieju jako sportowych pasji doskonale łączy z nauką i innymi w zgrupowaniach, podczas których trenował najlepszy obrońca. zainteresowaniami. Jest promotorem wielu działań urodził się 18 kwietnia 1997 r. Przygodę z piłką dwa razy dziennie z najlepszymi zawodnikami i aktywnym uczestnikiem w różnego rodzaju siatkową na siedząco rozpoczął w 2010 r., kiedy w Polsce. Taki program treningowy zaowocował Piłka siatkowa to sport zespołowy. Liczy się zatem projektów, mających na celu aktywizację osób to w „Ekspresie Reporterów” (TVP2) ukazał powołaniem Roberta do 10-osobowego składu wynik drużyny. Jednak tego typu indywidualne niepełnosprawnych. Robi to jako członek kilku się reportaż „Sportowe marzenia Roberta”. reprezentacji Polski na mistrzostwa Europy w 2011 r. wyróżnienie nagradza ciężką pracę Roberta, organizacji pozarządowych m.in. Fundacji Jaśka Wtedy po raz pierwszy usłyszeliśmy o ambitnym w Roterdamie (Holandia). Drużyna z Robertem dokumentując jednocześnie poziom rozwoju tej Meli Poza Horyzonty, Wojewódzkiego Zrzeszenia chłopcu, który urodził się bez kości udowej, w składzie wywalczyła szóste miejsce, co – pięknej dyscypliny sportu w naszym kraju. Sportowego Niepełnosprawnych „Start” Wrocław, a którego marzeniem była gra w piłkę siatkową. w kontekście poprzednich trzech turniejów oraz Stowarzyszenie Piłki Siatkowej na Siedząco Lew Bezpośrednio po emisji programu włodarze dynamicznego rozwoju piłki siatkowej na siedząco W swym dorobku ma siedem medali mistrzostw Legnica i Fundacja Lotto Kumulacja Aktywności. Wojewódzkiego Zrzeszenia Sportowego w Europie – było dużym sukcesem. Sam Robert, Polski ze „Startem” Wrocław oraz wiele wyróżnień Niepełnosprawnych „Start” Wrocław, w składzie jako najmłodszy uczestnik mistrzostw Europy, indywidualnych. Z reprezentacją Polski zdobywał Robert zdał maturę, następne ukończył Janina Trzeciak (prezes), Bożydar Abadżijew szóste miejsca na mistrzostwach Europy 2011, 2013 Technikum Logistyczne oraz podjął studia na (trener) oraz Piotr Siciński (reprezentant Polski oraz 2015. Wystąpił również w mistrzostwach świata wrocławskim Uniwersytecie Ekonomicznym. i członek zarządu), zaaranżowali spotkanie 2014 oraz Pucharze Interkontynentalnym 2016, Opanował język angielski w stopniu biegłym, z rodzicami Roberta oraz dyrektorem gimnazjum walcząc wraz z drużyną o kwalifikację do Igrzysk co stwarza mu możliwości dalszego rozwoju w Kluczborku. – Wiedzieliśmy, że Roberta nie Paraolimpijskich w Rio de Janeiro. również na arenie międzynarodowej. Robert trzeba będzie namawiać do uprawiania sportu, – Siatkówka w moim życiu jest pasją, hobby, jest niezwykłym człowiekiem. Może być toteż skoncentrowaliśmy się nad stworzeniem jednym z głównych celów życiowych, bo wzorem do naśladowania dla młodych ludzi, mu warunków do realizacji marzeń. Dzięki dzięki niej mogę się rozwijać, mogę poznawać którzy nie potrafią znaleźć swojego miejsca wspaniałym i zdeterminowanym rodzicom, nowych ludzi, zwiedzać świat i rehabilitować się – w dzisiejszej rzeczywistości. Swoją pasją potrafi 12-latek mógł podjąć szkolenie w oddalonym powiedział Robert Wydera w jednym z wywiadów zarażać innych i inspirować do podejmowania o 100 km Wrocławiu w ramach treningów sekcji z 2013 r. Tak pozostaje do dziś. Robert spróbował nowych wyzwań. W miarę możliwości stara piłki siatkowej na siedząco „Startu” Wrocław. Od też swoich sił w lekkiej atletyce i już na swoich się stwarzać pomagać innym realizować początku widać było, że Robert ma wyjątkowy pierwszych mistrzostwach Polski seniorów w roku marzenia.

144 145 Dyscyplina – zarządzana przez Międzynarodowy ZASADY GRY Komitet Paraolimpijski (IPC) – koordynowana jest przez zespół delegatów technicznych, którzy egzekwują przestrzeganie regulaminów Strzelcy rywalizują w konkurencjach dla kobiet, i obowiązujących ustaleń. Ważne, by uwzględ- mężczyzn oraz mieszanych. Wśród 13 konkurencji niać zarówno zasady Międzynarodowej strzeleckich na Igrzyskach Paraolimpijskich siedem Federacji Sportu Strzeleckiego (ISSF), jak i te jest wspólnych – dla kobiet i mężczyzn, trzy są tylko STRZELECTWO określane przez IPC. dla kobiet, a kolejne trzy – tylko dla mężczyzn.

SPORTOWE Strzelanie polega na umieszczeniu serii strzałów wewnątrz pierścienia centralnego tarczy. Im SPRZĘT większa liczba strzałów w centrum tarczy, tym wynik jest lepszy. Tarcza składa się z 10 koncen- trycznych pierścieni pomiarowych o stopniu Konkurencje strzeleckie dzielą się na: karabi- oceny od 1 do 10 (centralny pierścień daje nowe i pistoletowe, ze strzelaniem z trzech odle- 10 punktów). W wielu wypadkach, aby pokazać DYSCYPLINA HISTORIA głości: 10 m, 25 m i 50 m. Reguły (w tym liczba umiejętności i dokładność sportowców, pierście- strzałów i limity czasowy konkurencji) zależą od nie punktacyjne podzielone są na dalsze 10 stref rodzaju broni (kaliber 177 – tzw. broń pneuma- (co daje punktację w liczbie dziesiętnej, przy Strzelectwo sportowe jest testem dokładno- Strzelectwo sportowe znalazło się w progra- tyczna oraz tzw. mały kaliber 22 – broń palna), czym najwyższą wartością końcową może być ści i kontroli. Niepełnosprawni sportowcy ze mie igrzysk paraolimpijskich od czasu igrzysk odległości, celu lub pozycji strzeleckiej. 10,9). W przypadku karabinów pneumatycznych schorzeniami fizycznymi rywalizują zarówno w Toronto w 1976 r. Dyscyplina jest prak- sportowcy strzelają do pierścienia o wielkości w konkurencjach karabinowych, jaki i pisto- tykowana w ponad 65 krajach. W 2016 r. zaledwie 0,05 cm. letowych. W tej – wymagającej precyzji– dys- strzelectwo zmieniło nazwę z IPC Shooting cyplinie trzeba wykorzystać ostrość widzenia (nazwa angielska) na IPC Shooting Para Wyniki każdego strzału w rundzie eliminacyjnej i kontrolować oddech, aby zmniejszyć czę- Sport, a Federację Międzynarodową prze- lub kwalifikacyjnej są sumowane, aby uzyskać stotliwość akcji serca, poprawić stabilność mianowano na World Shooting Para Sport. całkowity wynik zawodnika. Najlepszych ośmiu i wysoką wydajność. Zdolność do „stabilnej Decyzją Międzynarodowego Komitetu Para­ sportowców w kwalifikacjach dostaje się do ręki i umysłu”, aby zapewnić prawidłowy olimpijskiego, w 2017 r., poszerzono strzelectwo finału, ale wyniki kwalifikacji nie mają tam znacze- ciąg strzałów, wymaga dobrze rozwiniętych sportowe o konkurencję tzw. śrutową (strzelanie nia, co oznacza, że każdy finalista zbiera punkty zdolności koncentracji i kontroli emocji. do rzutków) oraz strzelanie niewidomych. od zera. W ekscytującym pojedynku nerwów, umiejętności i ostrości widzenia sportowcy o naj- niższych rezultatach są sukcesywnie eliminowani, fot. Marek Marucha

146 147

W ten sposób sportowcy rywalizują w 3 klasach sportowych: arenie międzynarodowej w 2016 r. uzyskał • SH1 (PISTOLET): sportowcy w tej klasie sporto- nominację na Igrzyska Paraolimpijskie w Rio wej mają schorzenie w kończynach dolnych de Janeiro 2016, gdzie wziął udział w trzech lub w górnej części jednego ramienia, które konkurencjach: P1, P3, P4. W P1 awansował nie podnosi pistoletu; sportowcy strzelający do finału, do ścisłej ósemki światowej, z pistoletu muszą utrzymywać jedną ręką SZYMON SOWIŃSKI i zakończył pojedynek na czwartym miejscu. pełen ciężar pistoletu i rywalizować ze sobą Jest to pierwsze w historii polskiego strzelectwa

fot. Marek Marucha w pozycji stojącej lub siedzącej z wózka niepełnosprawnych tak wysokie miejsce inwalidzkiego lub krzesła strzeleckiego bez Członek kadry narodowej w pistolecie na igrzyskach paraolimpijskich. Zdobycie oparcia, – to jeden z najwszechstronniejszych medalu to główny cel jego pracy. I tak na dopóki nie nastąpi pojedynek pomiędzy dwoma • SH1 (KARABIN): sportowcy w tej klasie zawodników w historii strzelectwa początku 2017 r., podczas Pucharu Świata ostatnimi strzelcami. Tak zostaje wyłoniony złoty sportowej mają schorzenie w kończynach osób niepełnosprawnych w Polsce. w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, wygrał i srebrny medalista. dolnych; sportowcy strzelający z karabinu 36-letni zawodnik Zrzeszenia Sportowo- konkurencję na 50 m – pistolet dowolny P4 muszą utrzymywać pełen ciężar karabinu Rehabilitacyjnego „Start” w Zielonej Górze, i jako pierwszy Polsak w historii strzelectwa osób i konkurować albo w pozycji stojącej, leżą- profesjonalnie trenuje od 6 lat, a specjalizuje niepełnosprawnych ustanowił nowy rekord cej lub siedzącej (z wózka inwalidzkiego lub się we wszystkich czterech konkurencjach świata. KLASYFIKACJA MEDYCZNA krzesła strzeleckiego), pistoletowych, na 10 m (P1 – pistolet • SH2 (KARABIN): sportowcy w tej klasie pneumatyczny 60 strzałów, P5 – pistolet Aktualnie w rankingu światowym plasuje sportowej mają schorzenie w kończynach standard 40 strzałów), 25 m (P3 – pistolet się na bardzo wysokich miejscach: P1 – Zawody sportowe niepełnosprawnych w strze- górnych, które uniemożliwia im utrzymanie sportowy 2x30 strzałów) i 50 m (P4 – pistolet czwarte miejsce, P3 – dziewiąte miejsce, P4 lectwie sportowym dzielą się nie tylko ze względu pełnej wagi karabinu; stosują sprężynową dowolny 60 strzałów). W wyniku wypadku – piąte miejsce, P5 – drugie miejsce. Sowiński na konkurencje, ale również – na grupy schorzeń. podpórkę, która pomaga podtrzymywać komunikacyjnego, któremu uległ w 2010 r. przygotowuje się także do głównego startu Wynika to z klasyfikacji medycznej. Sportowcy ciężar karabinu; jednak sportowiec musi stracił prawą kończynę dolną – amputowano w 2018 r. podczas Mistrzostw Świata w Korei, mają różne schorzenia, które prowadzą do w pełni ustabilizować, prowadzić i sterować ją poniżej kolana. Gdy uporał się z zabiegami oraz docelowo do Igrzysk Paraolimpijskich – niekorzystnej i nierównej rywalizacji w poszcze- karabinem w procesie celowania i oddania chirurgicznymi, postanowił sprzedać motor Tokio w 2020 r. Zawodnik już 11 razy poprawiał gólnych konkurencjach. Aby zapewnić jak naj- strzału. W zależności od schorzenia, nie- i kupić wyczynowy pistolet. Od tego momentu rekord Polski. Ma na swoim koncie 13 tytułów lepszą równowagę wydzielono różne kategorie którzy w tej klasie wymagają asystenta do – pod okiem trenera Marka Maruchy (trener Mistrza Polski. Jako pierwszy w historii na jednych – klasy, wiążące się ze schorzeniami. Dzięki temu załadowania karabinu. Wielu ma zarówno kadry narodowej oraz klubowy w ZSR „Start” zawodach zdobył we wszystkich pistoletowych sukces sportowca niepełnosprawnego zależy schorzenie w kończynach górnych jak i dol- Zielona Góra) – realizuje plany szkoleniowe konkurencjach indywidualnych cztery tytuły od jego umiejętności, sprawności fizycznej, siły, nych, a więc rywalizować mogą w pozycji i z roku na rok podwyższa swój poziom. Po Mistrza Polski. Życzymy powodzenia podczas wytrzymałości, zdolności taktycznych i koncen- siedząc na wózku inwalidzkim, jak i na krze- zaledwie 6 latach treningu i startach na kolejnych imprez sportowych! tracji umysłowej, a nie od rodzaju schorzenia. śle strzeleckim.

148 149 fot. Marek Marucha fot. Marek Marucha fot. Marek Marucha

150 151 – nie udało się obronić tego zaszczytnego miej- sca, ale też, z biegiem lat, zupełnie zmieniła się mapa najsilniejszych państw. Kraje europejskie musiały ustąpić Azji, która do dziś tryumfuje w tej dyscyplinie.

Warto jednak wspomnieć nazwiska tych zawod- SZERMIERKA ników, którzy zapisali się złotymi literami w historii polskiej szermierki na wózkach, a należą do NA WÓZKACH nich: Marta Makowska, śp. Jagoda Polasik,

fot. Adrian Stykowski Agnieszka Rozkres, Arkadiusz Jabłoński, Dariusz Pender, Robert Wyśmierski, Tomasz Walisiewicz, Stefan Makowski, Grzegorz Pluta, Radosław nieustająco się rozwija, nad czym czuwał i czuwa Stańczuk, Adrian Castro, Jacek Gaworski, Michał IWAS, czyli Międzynarodowa Federacja Sportów Nalewajek i Kamil Rząsa. W sumie nasi zawodnicy DYSCYPLINA HISTORIA Wózkowiczów i Amputantów (International zdobyli na igrzyskach paraolimpijskich 28 medali, Wheelchair and Amputee Sport Federation). w tym 8 złotych. Dzieje polskiej szermierki na wózkach nie są tak „En gard, prêt, allez!” czyli „Gotowi, naprzód!” Historia szermierki na wózkach zbiega się bogate, ale dla rozwoju tej dyscypliny niezwykle W szermierczym świecie jeszcze jedno wyda- – ta komenda pada przed każdą walką, przed z początkiem historii ruchu paraolimpijskiego. cenne. rzenie jest szalenie ważne. To Turniej Pucharu każdym natarciem. Pada na zawodach dla Pierwsze zawody dla niepełnosprawnych Świata „Szabla Kilińskiego” rozgrywany corocz- szermierzy sprawnych i tych z niepełnospraw- weteranów zorganizował w 1948 r. sir Ludwig Prekursorem szermierki na wózkach w naszym nie i niezmiennie od 2001 r., organizowany przez nością. Szermierka bowiem, a o niej mowa, jest Guttmann w Stoke Mandeville. Co prawda były kraju jest Integracyjny Klub Sportowy na IKS-AWF Warszawa. Od wielu lat jest uważany za tą dyscypliną, która jako jedna z pierwszych to zawody łucznicze, które okazały się ogrom- Warszawskiej Akademii Wychowania jedną z najlepszych imprez szermierczych globu rozgrywana była w formule integracyjnej. Co nym sukcesem, ale to właśnie ten człowiek Fizycznego, założony przez małżeństwo – ze względu na świetną organizację, oprawę to znaczy? To znaczy, że zawody dla spraw- opracował zasady szermierki dla osób niepełno- Małgorzatę i Tadeusza Nowickich. Dzięki pracy i atmosferę. nych i niepełnosprawnych szermierzy były sprawnych. W latach 50. określono szczegółowe i ogromnemu zaangażowaniu zawodników organizowane w tym samym czasie. Po raz zasady walk i organizowano pierwsze turnieje. oraz trenerów, polska szermierka zdobyła Ważne są też inne walory tej dyscypliny. pierwszy wydarzyło się to na Mistrzostwach Gdy w 1960 r. odbyły się pierwsze igrzyska para- mocną międzynarodową pozycję, co zaowo- Wielokrotna mistrzyni paraolimpijska YouChuYee Świata w Turynie w 2006 r. i tak już zostało. Ale olimpijskie w historii, znalazła się w ich programie cowało pierwszym miejscem w tabeli medalo- z Hong-Kongu zapytana, dlaczego wybrała szer- po kolei. szermierka. Przez ostatnich blisko 60 lat szermierka wej podczas Igrzysk Paraolimpijskich w Sydney mierkę, odpowiedziała beztrosko... „bo tam są w 2000 r. Na kolejnych igrzyskach – w Atenach najprzystojniejsi mężczyźni”!

152 153 ciało przeciwnika powyżej pasa, we florecie ata- W przypadku stosowania elektrycznego sys- kowany jest tylko tułów. Po drugie: wyróżniamy temu trafień – metalizowana kamizelka szer- konkurencje indywidualne i drużynowe, z podzia- miercza, osłony kół oraz metalowe części łem na kobiety i mężczyzn. Po trzecie wreszcie: wózka muszą być uziemione. obowiązują trzy podstawowe kategorie niepeł- nosprawności – A, B i C. Szermierz używa typowego stroju szermierczego, natomiast jego kończyny dolne muszą być Walka rozgrywana jest w pozycji siedzącej, na dobrze chronione – do tego celu używa się, wózku zaopatrzonym w specjalnie skonstru- np. grubych koców. owaną platformę szermierczą, która powinna: • stabilizować wózek w stałej pozycji, W czasie walki stopy nie mogą dotykać podłoża, • umożliwiać równoległe ustawienie wózka a podnóżki muszą być tak uregulowane, aby z zachowaniem stałego kąta 10–15 stopni pozwalały na utrzymanie kolan poniżej poziomu w stosunku do głównej szyny, bioder. Należy też usunąć boczne oparcia • pozwalać na dogodne ustawienie wózka we wózków. wszystkich rodzajach broni oraz dostosowa- nie odległości między wózkami do długości uzbrojonego ramienia szermierza, • pozwalać na dogodną szerokość rozstawu KLASYFIKACJA MEDYCZNA

fot. Adrian Stykowski kół wózków (przednie, wewnętrzne kółka wózka powinny dotykać głównej szyny). Kategorie niepełnosprawności w szermierce na ZASADY GRY na nogach, dla których ruch jest nieodłącznym wózkach elementem walki i taktyki. Zawodnicy z niepeł- SPRZĘT • kategoria A – osoby po amputacji kończyn nosprawnością pozostają w tej samej odległości, dolnych lub z ich częściowym niedowła- Szermierze sprawni i niepełnosprawni walczą na którą wyznacza się na początku walki i która dem, mają swobodę ruchów tułowia i rąk, broń białą na niemal identycznych zasadach, ale jest zależna od rodzaju broni, długości ramion Wózek w szermierce musi spełniać wymogi • kategoria B – osoby po urazie rdzenia krę- nie walczą w ten sam sposób. Jak sama nazwa oraz kategorii niepełnosprawności. Ich walka zawarte w przepisach, dotyczące m.in. wysoko- gowego, z porażonymi kończynami dol- dyscypliny wskazuje, „szermierka na wózkach” to pchnięcia i uniki. Żeby zrozumieć szermierkę ści wózka – maksymalnie 53 cm i oparcia – mini- nymi lub z minimalnym niedowładem rąk, rozgrywana jest… na wózkach inwalidzkich, niepełnosprawnych warto zapamiętać kilka mum 15 cm. paraplegia, przypiętych do specjalnej platformy. Co za tym faktów. Po pierwsze: pojedynki rozgrywane są • kategoria C – osoby z całkowitym poraże- idzie, wózki nie zbliżają się do siebie w przeciwień- z użyciem jednej z trzech broni – szabli, szpady W szabli, florecie i szpadzie tylne koła powinny niem kończyn dolnych i niedowładem koń- stwie do szermierzy sprawnych poruszających się lub floretu. W szpadzie i szabli celem jest całe być zakryte okrągłymi, metalowymi zasłonami. czyn górnych, tetraplegia.

154 155 Faktycznie stał się niepełnosprawny generalnej Pucharu Świata 2015 i wreszcie W sport od zawsze wpisane są zwycięstwo jako kilkunastoletni chłopak i na pewno tytuł Mistrza Świata wywalczony na i porażka, łzy szczęścia i łzy z powodu pierwsze lata nie były łatwe. Bo to, co Węgrzech w 2015 r. Zdobycie kwalifikacji przegranej. Jednak warto wiedzieć, że motto jest najtrudniejsze, to oswojenie własnej na Igrzyska Paraolimpijskie w Rio de Janeiro życiowe Adriana Castro brzmi: „nigdy się nie niepełnosprawności. Trudno natomiast było czystą formalnością. poddawać!”. ADRIAN CASTRO uwierzyć w to, by wypadek złamał mu

fot. Adrian Stykowski życie. Wypadek je zmienił i Adrianowi udaje się z niego wyciągać to, co najlepsze. Zaś Można o nim napisać tradycyjnie: rocznik szermierka stała się tą dyscypliną, która 1990; gdy miał 14 lat, w wyniku wypadku zapewniła mu szybką, międzynarodową na motocyklu, złamał kręgosłup i uszkodził karierę. rdzeń kręgowy. Od tego czasu porusza się na wózku. Mimo niepełnosprawności, Naturalnie Adrian niczego nie dostał zajął się sportem. Uprawia szermierkę na za darmo. Gdy trafił do Integracyjnego wózkach w kategorii B. Odnosi sukcesy. Klubu Sportowego IKS-AWF Warszawa, Zdobył brązowy medal na Igrzyskach jego trenerem został Marek Gniewkowski, Paraolimpijskich w Rio de Janeiro… człowiek, którego podopieczni szermierze dorobili się już niejednego paraolimpijskiego Ale o tym zawodniku lepiej napisać inaczej. złota. Pierwszym dużym sukcesem Castro Jest taki rodzaj ludzi, którzy wydzielają z siebie było zakwalifikowanie się na Igrzyska coś w rodzaju dobrej energii. Spotykamy Paraolimpijskie w Londynie w 2012 r. Na tych taką osobę i chcemy już z nią być. Zaraża zawodach zajął ostatecznie 11. miejsce nas optymizmem i pozytywnym podejściem w szabli kategorii B, ale przy okazji zyskał do życia. Gdy się z nią rozstaniemy, chcemy wiedzę niezbędną, by w przyszłości walczyć stawać się coraz lepsi – dla siebie i innych. o najwyższe lokaty. Wyciągnął wnioski i już Taki jest Adrian Castro. Młody, przystojny, na mistrzostwach świata, rozegranych rok inteligentny, dowcipny, towarzyski i zawsze później, zdobył brązowy medal. Potem otwarty. Świetny szermierz. Dopiero gdzieś było już tylko lepiej, pierwsze miejsce później dociera do świadomości fakt, że w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata porusza się „na kołach”. 2014, pierwsze miejsce w klasyfikacji fot. Adam Nurkiewicz

156 157 i Korea. Niebawem powstała również World Taekwon-do Federation (Światowa Federacja Taekwon-do WTF). Istnieje też szereg mniej- szych, prywatnych zrzeszeń i federacji mię- dzynarodowych, które powstały na kanwie dynamicznego wzrostu taekwondo ITF i WTF na świecie, czy wreszcie Global Taekwondo TAEKWONDO Federation (Globalna Federacja Taekwondo, GTF). Warto wiedzieć, że każda z wymienio- nych organizacji ma własne regulaminy walk, prowadzi własny system rozgrywek sporto- wych, organizuje swoje mistrzostwa Europy i świata, itp. Równocześnie taekwondo jest fot. Michał Pawlak dyscypliną olimpijską, począwszy od Letnich Igrzysk Olimpijskich w Sydney, w 2000 r. DYSCYPLINA przy znacznych nakładach finansowych i pro- Stopnie mistrzowskie są zwyczajowo przedsta- pagandowych państwa, stało się wkrótce nie Według twórcy taekwondo, gen. Choi Hong Hi, wiane belkami w postaci rzymskich cyfr naszy- tylko bojową sztuką walki, ale i najważniejszym sport ten niesie ze sobą: grzeczność, uprzejmość tych na pasie. Taekwondo to stworzona do celów militarnych sportem Korei. (koreańskie yeui), rzetelność, uczciwość (yom- przez południowokoreańskiego generała Choi chi), wytrwałość (innae), samokontrolę, opano- Podstawową strukturę taekwondo, którą łączy Hong Hi (1918–2002) sztuka walki, w której używa wanie (gukgi) oraz nieugiętego ducha, odwagę technika, można podzielić na: się rąk i nóg. To jednocześnie narodowy sport (baekjul boolgool). • ćwiczenia (układy) formalne (poomsae Korei. Nazwa tej dyscypliny składa się z trzech HISTORIA w WTF lub tul w ITF), fonetycznych znaków koreańskiej wymowy: tae • walkę (kyorugi), – oznaczającego stopę, uderzenie stopą; kwon – • techniki samoobrony (hosinsul), pięść, uderzenie pięścią oraz do – sztukę, drogę. Propagowanie przez generała Choi – w kra- ZASADY GRY • techniki rozbić twardych przedmiotów jach Dalekiego Wschodu – nowej sztuki (kyokpa). Generał Choi Hong Hi w 1954 r. tradycyjną kore- walki przyniosło efekt w postaci powoła- ańską sztukę walki taekkyeon oraz japońskie nia International Taekwon-do Federation Stopień umiejętności zawodnika taekwondo Współzawodnictwo sportowe obejmuje przede karate połączył w jeden styl, a powołany przez (Międzynarodowa Federacja Taekwon-do, odzwierciedla noszony przez niego czarny pas. wszystkim walkę i układy formalne. Rozgrywa się niego zespół ekspertów dopracowywał go pod ITF), w skład której weszły Wietnam, Malezja, Istnieje 10 stopni uczniowskich (gup lub kup) również inne konkurencje, np. w federacji ITF są kątem anatomii i fizjologii człowieka oraz bio- Singapur, Niemiecka Republika Federalna, oraz 10 stopni mistrzowskich (dan), gdzie 10 kup to techniki specjalne i testy siły, a w WTF konku- mechaniki. Tak powstałe w 1955 r. taekwondo, Stany Zjednoczone, Turcja, Włochy, Egipt jest stopniem najniższym, a 10 dan najwyższym. rencje sprawnościowe.

158 159 za kopnięcie obrotowe na ochraniacz tułowia, trzy za kopnięcie na głowę, cztery za kopnię- cie obrotowe na głowę itp.

Ponieważ w 2005 r. WTF zaczął rozwijać dyscy- plinę kyorugi dla sportowców z niepełnospraw- nościami, zaś od 2013 r. także formy poomsae dla zawodników wszystkich niepełnosprawności – decyzją International Paralympic Committee, na fot. Michał Pawlak posiedzeniu w Abu Dhabi w 2015 r., taekwondo (obok badmintona, a w miejsce żeglarstwa i piłki nożnej 7-osobowej) stało się pełnoprawną dys- Podstawową różnicą między stylami walki – cypliną paraolimpijską, zaś swój debiut będzie reprezentowanymi przez wspomniane trzy miało w Tokio, w 2020 r. Podczas igrzysk para- główne organizacje taekwondo – jest zezwolenie olimpijskich, które rozegrane będą w dniach

przez regulaminy zawodów ITF i GTF na uderza- 25 sierpnia–6 września 2020 r., zawodnicy z upo- fot. Polski Związek Taekwondo Olimpijskiego nie pięścią (w rękawicy) w twarz, podczas gdy śledzeniem którejś kończyny lub po amputacji regulamin WTF dopuszcza uderzenia w twarz ręki, będą rywalizować w kyorugi. zadawane tylko nogą (pięścią można uderzać wyłącznie w korpus). Na zawodach organizowa- nych przez organizacje ITF i GTF walczy się w tzw. lekkim kontakcie, a w zawodach organizowa- NASI ZAWODNICY nych przez WTF w tzw. pełnym kontakcie itp.

W rozgrywkach dopuszcza się stosowanie Polscy zawodnicy z niepełnosprawnościami, specjalnych ochraniaczy – na głowę, kor- uprawiający taekwondo, ćwiczący w takich klu- pus, przedramiona czy golenie. Zawodnicy bach, jak np. Legionowska Akademia Sportów i zawodniczki walczą w swoich kategoriach Walki, zrzeszeni są m.in. w Polskim Związku wagowych, a wygrywa się w wyniku punktacji Taekwondo Olimpijskiego. Walczą w Turniejach lub przez KO (knock out). Przykładowa punk- Para-Taekwondo (para-kyorugi i para-po- tacja – według regulaminu WTF, to: jeden omsae). Już w październiku rozegrane będą punkt za atak ręką na ochraniacz tułowia, w Białymstoku III Techniczne Mistrzostwa Polski dwa za kopnięcie na ochraniacz tułowia, trzy Osób Niepełnosprawnych. fot. Polski Związek Taekwondo Olimpijskiego

160 161 TENIS STOŁOWY

DYSCYPLINA fot. Adrian Stykowski przedstawiciele czterech federacji: Anglii, Niemiec, Austrii i Węgier, wraz z przedstawicie- lami innych krajów, utworzyli Międzynarodową Początki tenisa stołowego, jako sportu, sięgają Federację Tenisa Stołowego (International Table rakietką. Zastosowanie gumowych pokryć deski polityczny. Po tej wizycie w słownikach między- końca XIX w. Przyjęło się, że przodkami tej dys- Tennis Federacion, ITTF). Miała ona na celu umożliwiło przyspieszenie gry oraz wprowadze- narodowych umieszczono nowy termin – „dyplo- cypliny są tenis ziemny oraz stara japońska gra rozpowszechnianie tenisa stołowego na całym nie różnorodnych rotacji, a skonstruowana przez macja ping-pongowa”, określający działania „gosima”. Zasady gry w tenisa stołowego opra- świecie oraz koordynowanie przepisów gry Japończyków dwuwarstwowa okładzina gąb- zmierzające do przywrócenia wzajemnych sto- cowali Anglicy i po raz pierwszy opublikowano je i organizowanie zawodów międzynarodowych. czasta zrewolucjonizowała technikę wszystkich sunków gospodarczych i dyplomatycznych w Londynie, w 1884 r. Rozwój tenisa stołowego Pierwszym przewodniczącym tej organizacji uderzeń technicznych. pomiędzy wrogimi dotąd stronami. spowodował, że w 1902 r. w Anglii powołano został Brytyjczyk Ivor Montagu. W tym samym pierwszą na świecie krajową federację tenisa roku zorganizowano pierwsze mistrzostwa świata Tenis stołowy odegrał na świecie nie tylko rolę Bardzo ważnym wydarzeniem było wprowadze- stołowego (English Table Tennis Association – złoto wywalczyli wówczas Węgrzy: Maria sportową, ale także polityczną. Po zakończeniu nie tenisa stołowego do programu igrzysk olimpij- – ETTA). Mednyanszky i Roland Jakobi oraz ich drużyna II wojny światowej, stosunki pomiędzy Chinami skich (1988, Seul), co w wielu krajach dało impuls narodowa. i USA były bardzo napięte. W latach 70. nastą- do znacznego zwiększenia nakładów finanso- Tenis stołowy rozwijał się prężnie, od początku piła poprawa wzajemnych kontaktów, a impul- wych na jego rozwój. Dyscyplina ta jest żywa stając się jednym z najpopularniejszych spor- Największy wpływ na zmiany, a jednocześnie sem do nawiązania współpracy był mecz tenisa i podlega ciągłym zmianom, które wpływają na tów na starym kontynencie. Zaczęły powsta- rozwój tenisa stołowego jako gry sportowej, stołowego pomiędzy tymi krajami. Mecz odbył czytelność i widowiskowość gry, a tym samym wać nowe krajowe federacje. W 1926 r. miały przeobrażenia związane z używaną w grze się w Chinach, w 1971 r. i nadano mu charakter jeszcze większą popularność. Warto zauważyć,

162 163 że na IO w Atenach tenis stołowy stał się piątą W 2005 r. Międzynarodowa Federacja Tenisa są międzynarodowe turnieje, 50-punktowe to dyscypliną pod względem oglądalności w TV. Stołowego (ITTF) przyjęła uchwałę o przyjęciu mistrzostwa kontynentów, 80 punktów określa Według informacji Międzynarodowej Federacji w swe struktury niepełnosprawnych tenisistów sto- mistrzostwa świata, a 100 igrzyska paraolimpij- Tenisa Stołowego, zrzesza ona 226 Narodowych łowych, co we wrześniu 2006 r. zaakceptowało skie, które jako jedyne są sankcjonowane przez Federacji, a sportem tym zajmuje się 300 mln Zgromadzenie Generalne w Montreux. W roku Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski). ludzi na całym świecie. 2008 Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski (IPC) przestał zajmować się tenisem stołowym dla niepełnosprawnych, a funkcję tę przejęła Międzynarodowa Federacja Tenisa Stołowego ZASADY GRY HISTORIA (ITTF). Od tamtej pory w ITTF działa Wydział Paraolimpijskiego Tenisa Stołowego pod zmie- nioną nazwą: PTT – Para Table Tennis. Zawody w tenisie stołowym dla osób niepeł- Pierwszy komitet organizacyjny ds. tenisa sto- nosprawnych odbywają się w konkurencjach łowego osób niepełnosprawnych utworzono PTT odpowiada za zarządzanie tenisem stoło- indywidualnych i drużynowych dla kobiet i męż- w 1970 r. pod nadzorem Międzynarodowej wym dla osób niepełnosprawnych na poziomie czyzn, w klasach od 1 do 11, w razie konieczności Federacji Igrzysk Stoke Mandeville (ISMGF, międzynarodowym. Zrzesza ponad 160 krajów. w klasach łączonych. Od 2016 r. odbywają się obecnie IWAS). Odpowiedzialny on był jedynie Więcej niż 100 spośród nich aktywnie uczestniczy również turnieje dla kategorii wiekowej „junior”, za organizację zawodów dla osób poruszają- w międzynarodowych zawodach. Na całym tj. dla zawodników do 23 lat. We wszystkich tur- cych się na wózkach inwalidzkich. świecie jest około 2500 zawodników, którzy rywa- niejach PTT turniej gier indywidualnych odbywa lizują podzieleni na 11 klas niepełnosprawności się przed turniejem drużynowym. Podczas turnie- Zawodnicy po amputacjach i z grupy Les zgodnie z płcią. Wszyscy zawodnicy, podczas jów o współczynniku 20, mogą być rozgrywane Autres, grający na stojąco, zostali włączeni do rywalizacji uzyskują określone punkty, które są inne konkurencje zatwierdzone przez PTT Division, fot. Adrian Stykowski programu Igrzysk Paraolimpijskich (IP) w 1976 r. wykorzystywane do tworzenia rankingu świa- np. gry podwójne. Wszystkie gry w turniejach PTT Na kolejnych IP wystartowały także osoby towego. Pozycja w rankingu światowym jest odbywają się do trzech wygranych setów. z porażeniem mózgowym. W 1982 r. zorganizo- niepełnosprawności. Nie będzie nadużyciem decydująca w rozstawieniu zawodników w tur- wano pierwsze Mistrzostwa Świata dla wszyst- stwierdzenie, że zawsze cieszył się ogromnym niejach międzynarodowych oraz w kwalifikacji TURNIEJ INDYWIDUALNY W KLASACH kich grup niepełnosprawności. W tym czasie powodzeniem wśród osób niepełnosprawnych. do mistrzostw świata i igrzysk paraolimpijskich. Pierwszy etap odbywa się w grupach systemem powstał Komitet ds. Tenisa Stołowego dla Osób Podczas Mistrzostw Świata w Tajpei, w 2002 r., każdy z każdym. Liczba zawodników w gru- Niepełnosprawnych (International Table Tennis odbyło się Zgromadzenie Generalne ITTC. Corocznie odbywa się około 30 międzynarodo- pie, jeśli to możliwe, powinna wynosić 4, choć Committee for the Disabled – ITTC). Podjęto wówczas decyzję o zmianie nazwy komi- wych turniejów organizowanych pod egidą PTT możliwe jest 3 ale nie więcej niż 5. Priorytetem tetu na Międzynarodowy Paraolimpijski Komitet ITTF na wszystkich kontynentach i w zależności są grupy 4-osobowe. Jeżeli w określonej klasie Tenis stołowy może być określony jako pio- Tenisa Stołowego (International Paralympic od ich „ważności” są określane jako 20-, 40-, 50-, startuje 5 lub mniej zawodników, zawody rozgry- nierski w dziedzinie łączenia wszystkich typów Table Tennis Committee, IPTTC) 80- i 100-punktowe (przy czym 20- i 40-punktowe wane są tylko w grupie.

164 165 dwie drużyny awansują do drugiej rundy. Druga • przerwa w grze i powtórzenie serwisu powinny runda rozgrywana jest systemem pucharowym. być stosowane: Jeżeli w określonej klasie jest zgłoszonych cztery lub – kiedy piłka po serwisie opuszcza stół, kie- pięć drużyn, zawody rozgrywane są tylko w grupie. rując się na którąkolwiek z linii bocznych zawodnika odbierającego (przy jedno- PRZEPISY GRY W TENISA STOŁOWEGO krotnym, albo wielokrotnym odbiciu się), Międzynarodowa Federacja Tenisa Stołowego – kiedy piłka po serwisie, po odbiciu się na (ITTF), od chwili powstania, określa przepisy gry, stronie przeciwnika, wraca w kierunku siatki, regulaminy zawodów i wytyczne dotyczące – kiedy piłka zatrzymuje się na powierzchni tenisa stołowego. stołu, po stronie odbierającego; • punkt zostaje przyznany gdy: Od 2002 r., mecz tenisa stołowego osób niepeł- –  zawodnik odbierający piłkę uderza ją, nosprawnych toczy się do trzech wygranych zanim przekroczy ona linię boczną lub setów, do 11 punktów. Aby wygrać seta, jeden wróci do siatki. z zawodników musi osiągnąć 2-punktową prze- fot. Adrian Stykowski wagę. Serwis stosowany jest naprzemiennie co Różnice w grze podwójnej dwie piłki, z wyjątkiem sytuacji, gdy wynik wynosi • serwis powinien być powtórzony (bez O liczbie grup decyduje sędzia główny po kon- TURNIEJ DRUŻYNOWY W KLASACH 10:10, bo wówczas zawodnicy wykonują po punktu), gdy: sultacji z delegatem technicznym. Zwycięzca Rozgrywki drużynowe w ramach PTT zawsze są jednym serwisie na przemian. Przerwę na wytar- – po odbiciu się na połowie odbierają- i drugi zawodnik z grupy awansują do drugiej rozgrywane systemem każdy z każdym lub kom- cie potu można stosować po każdych sześciu cego piłka wróci w kierunku siatki, rundy turnieju. Jeżeli do turnieju zgłosi się co naj- binowanym systemem każdy z każdym i pucha- piłkach. Zawodnikowi przysługuje jedna, 1-minu- – piłka zatrzyma się na powierzchni stołu, mniej 48 zawodników z jednej klasy, utworzone rowym. Mecze w turnieju drużynowy, rozgrywane towa, przerwa na żądanie, którą może wykorzy- na stronie odbierającego; zostanie 12–16 grup i w takim przypadku do dru- są skróconym systemem opracowanym na stać w dowolnym momencie gry, raz w meczu. • jeśli zawodnik odbierający piłkę uderza ją, giej rundy awansują tylko zwycięzcy grup. potrzeby rywalizacji osób niepełnosprawnych: zanim odbije się po raz drugi na jego stronie, pierwsza gra – debel, druga gra – A vs X. Jeśli jest Pojedynki odbywają się jako: serwis powinien być uznany za poprawny; Drugi etap rozgrywany jest systemem pucharo- remis 1:1 odbywa się trzecia gra – B vs Y. Mecz • gry indywidualne (jeden na jednego), • w deblu, osoba serwująca powinna najpierw wym. W drugiej rundzie zwycięzca z grupy A jest kończy się wynikiem 2:0 lub 2:1 • gry podwójne: deblowe (dwóch na dwóch) wykonać poprawny serwis po przekątnej rozstawiany na szczycie tabeli, a zwycięzca grupy i miksty (pary mieszane – kobieta z mężczyzną). stołu, biorąc pod uwagę wyżej wymienione B na samym dole tabeli. Zwycięzcy grup C i D są TURNIEJ DRUŻYNOWY W KLASACH wyjątki. Zawodnik odbierający piłkę powinien losowani na środkowe pozycje – na górze lub na Minimalna liczba zgłoszonych drużyn: cztery. Różnice w serwisie w grze pojedynczej: prawidłowo odegrać ją na stół. Następnie dole tabeli. Drudzy zawodnicy grup A, B, C, D są Drużyna może składać się z dwóch lub trzech • serwis jest poprawny wtedy, gdy po odbiciu wymiana toczy się według zasady „kto bliżej”; dolosowywani do górnej lub dolnej połowy tabeli zawodników. Pierwsza runda rozgrywana jest na połowie przeciwnika piłka podąża w kie- • podczas gry, żadna z części wózka inwalidz- po przeciwnej stronie niż zwycięzcy ich grup. w grupach systemem każdy z każdym. Pierwsze runku linii końcowej stołu; kiego nie powinna wystawać poza umowne

166 167 klasyfikacyjnemu, że jest to konieczne. • w grze na wózkach inwalidzkich, • jeżeli w wózku dokonane są jakiekolwiek Musi to być zgłoszone Oficjalnemu powierzchnia pola gry może być zredu- modyfikacje wspierające, przymocowane Klasyfikatorowi przy początkowej lub kowana, ale nie powinna być mniejsza do wózka na stałe lub nie, zawodnicy muszą okresowej klasyfikacji. Pozwolenie na uży- niż 8 m długości i 7 m szerokości; długość poddać się ponownej klasyfikacji na zmo- cie pasa i/lub gorsetu może być wydane pola gry w tenisie stołowym pełnospraw- dyfikowanym wózku; wszelkie modyfikacje, na stałe lub tymczasowo, zależnie od nych wynosi 14 m, które nie są wpisane do karty klasyfikacyjnej powodów i decyzji klasyfikatorów. Musi • betonowa podłoga jest w zasadzie dopusz- są nielegalne i są podstawą dyskwalifikacji być wpisane do karty klasyfikacyjnej. czalna w rozgrywkach na wózkach inwa- zawodnika. lidzkich; natomiast w grze zawodników sto- jących jest niedopuszczalna; podobnie jak fot. Adrian Stykowski SPRZĘT w grze zawodników pełnosprawnych. KLASYFIKACJA MEDYCZNA

WÓZKI INWALIDZKIE przedłużenie środkowej linii stołu. Jeśli część Sprzęt niezbędny w tenisie stołowym: Dla sprawiedliwej rywalizacji sportowej trzeba wózka inwalidzkiego wystaje poza środek, sędzia • stół do tenisa stołowego jest prostokątem • wózki inwalidzkie muszą mieć co najmniej uwzględnić różnice pomiędzy zawodnikami powinien przyznać punkt parze przeciwnej. o wymiarach 2,74 m długości i 1,525 m sze- dwa duże i jedno małe koło, niepełnosprawnymi. Celem systemu klasy- rokości, a powierzchnia gry powinna być na • mogą mieć podnóżki, jeśli są potrzebne, ale fikacji jest podział zawodników ze względu Zasady i przepisy gry w tenisie stołowym niepeł- wysokości 76 cm nad podłogą, jeśli podczas gry którykolwiek z podnóżków na ich możliwości ruchowe. To powoduje, nosprawnych na stojąco: • stoły powinny umożliwiać dostęp wózkom albo stopa zawodnika dotknie podłogi, że osoby przydzielone do tej samej klasy nie- • nie ma wyjątków w zasadach gry dla zawod- inwalidzkim, bez blokowania nóg zawodnika przeciwnik zdobywa punkt, pełnosprawności mają podobne możliwości ników stojących z niepełnosprawnością oraz powinny umożliwiać dostęp dwóch • podczas zawodów drużynowych i indywi- funkcjonalne. Obecnie, w Paraolimpijskim jak i bez. Wszyscy zawodnicy powinni grać wózków w grach podwójnych, dualnych żadna część ciała powyżej kolan Tenisie Stołowym (PTT) jest 11 klas startowych: według zasad i regulacji ITTF, • dla zawodników grających na wózkach nie może być przymocowana do wózka, • klasy od 1 do 5 dla zawodników grających • na kartach klasyfikacyjnych znajduje się inwalidzkich, nogi stołu powinny znajdować gdyż mogłoby to poprawić balans ciała. na wózkach (tenis stołowy na siedząco), adnotacja wskazująca, czy zawodnik ma się co najmniej 40 cm od końcowej krawędzi W przypadku gdy zawodnik ze względów • klasy od 6 do 10 dla zawodników grających jakieś ograniczenia uniemożliwiające mu stołu, medycznych musi posiadać mocowanie na stojąco (tenis stołowy na stojąco), wykonanie serwisu według zasad ITTF. Jeśli • zestaw siatki oddzielającej dwie połowy stołu lub wiązanie, powinno być to odnotowane • klasa 11 dla zawodników z niepełnospraw- występują powyższe ograniczenia, to w kar- ma wysokość 15,25 cm na całej długości, w karcie klasyfikacyjnej zawodnika, nością intelektualną. cie klasyfikacyjnej opisany jest sposób, w jaki • piłeczka do gry jest plastikową kulą o śred- • wysokość jednej albo maksymalnie dwóch dany zawodnik może serwować, nicy 40 mm i ciężarze 2,7 g, w kolorze białym poduszek, na których siedzi zawodnik jest Zawodnicy z różnych klas mają odmienne – jeśli zawodnik, z powodów medycz- lub pomarańczowym, podczas gry ograniczona do 15 cm, jedno- możliwości wykorzystywane podczas gry nych musi użyć paska (wokół pasa) i/ • podczas gry zawodnik może mieć założoną cześnie nie wolno używać żadnych innych w tenisa stołowego. W największym uprosz- lub gorsetu, musi udowodnić zespołowi dolną część dresu (spodnie), podkładek na siedzeniu wózka inwalidzkiego. czeniu można powiedzieć, że im niższa klasa

168 169 niepełnosprawności, tym mniejsze możliwości CHARAKTERYSTYKA ZAWODNIKÓW KLAS 1–5, • ograniczone ruchy cofania ramienia ręki grającej, atetoza (mimowolne funkcjonalne zawodników. GRAJĄCYCH NA SIEDZĄCO z powodu braku rotacji tułowia, powolne ruchy), • spastyczność kończyn dolnych. • poważne uszkodzenia w obrębie koń- Zawodnik, który chce uczestniczyć w rywaliza- KLASA 1: czyn dolnych i górnych, cji sportowej, zgodnie z przepisami paraolimpij- • brak wyprostu w stawie łokciowym KLASA 4: • słaba ruchliwość, skiego tenisa stołowego (PTT), jest zobowiązany spowodowany brakiem funkcji mięśnia • zawodnik siedzi w pionie, wyprostowany, • słaba równowaga, do poddania się ocenie przez upoważnionych trójgłowego ramienia, • zwiększanie ruchów tułowia poprzez trzy- • podwójna amputacja powyżej kolana, do tego klasyfikatorów. Dysfunkcja narządu • zgięcie w stawie łokciowym nie jest kon- manie, pchanie lub opieranie wolnej ręki • amputacja w obrębie grającej ręki lub kończyny nie oznacza, że zawodnik auto- trolowane przez mięśnie anta­go­nistyczne, o wózek bądź udo, i kończyny dolnej (kończyn dolnych) lub matycznie kwalifikuje się do gry w tenisa sto- • gra backhandem, ponieważ ten sposób, • możliwe celowe ruchy wózka, obu rąk i kończyny dolnej (kończyn dol- łowego dla osób niepełnosprawnych. Musi poprzez uniesienie i rotację w stawie • umiarkowana spastyka kończyn nych) lub podobne dysmelie, być spełniony warunek minimum niepełno- ramiennym, pozwala na zaangażowanie dolnych, • artrogrypoza grającej ręki i kończyny sprawności, czyli: uszkodzenia mięśniowo-sz- większej grupy mięśni ramienia. • zawodnik jest w stanie utrzymać pozycję dolnej (kończyn dolnych) lub obu rąk kieletowe mające bezpośredni wpływ na grę • brak poprawnego chwytu rakietki siedzącą bez pomocy oparcia. i kończyny dolnej (kończyn dolnych), w tenisa stołowego, powodujące minimalne (zawodnik wiąże ją do ręki grającej). • dystrofia mięśniowa obręczy i tułowia ograniczenia niezbędne do przydzielenia KLASA 5: lub inna niepełnosprawność nerwowo- klasy. Jeśli zawodnik nie spełnia minimum nie- KLASA 2: • tułów może być pochylany w przód -mięśniowa o porównywalnym profilu pełnosprawności, nie jest uprawniony do startu • zgięcie w stawie łokciowym – zachowana lub celowo unoszony w płaszczyźnie uszkodzenia, w zawodach PTT. funkcja mięśnia trójgłowego ramienia, strzałkowej bez użycia wolnej ręki, • niecałkowite uszkodzenie rdzenia • skoordynowane ruchy rąk ale osłabiona • napędzanie wózka w przód i w tył jest kręgowego, Klasyfikacja zawodnika przeprowadzana jest po siła mięśniowa, optymalne z powodu dobrej pozycji • zawodnicy trzymający rakietkę w swoich uprzedniej analizie historii choroby oraz bada- • spastyczność kończyn górnych, tułowia, ustach. niu wykonanym przez zespół klasyfikatorów. • brak poprawnego chwytu rakietki. • zauważalne mogą być ruchy boczne, Obserwacja zawodnika podczas zawodów, • zawodnik jest w stanie utrzymać pozycję KLASA 7: przez upoważnionych do tego klasyfikatorów, KLASA 3: siedzącą i wykonywać ruchy tułowia bez • bardzo poważne uszkodzenia w obrębie jest niezbędna do potwierdzenia przydzielonej • minimalna niepełnosprawność moto- pomocy oparcia. kończyn dolnych, wcześniej klasy. Podczas procesu obserwacji, ryczna w kończynie grającej; ogranicze- –– słaba równowaga statyczna w trakcie zawodów, istnieje możliwość zmiany nie ruchomości nie wpływa na grę, CHARAKTERYSTYKA ZAWODNIKÓW i dynamiczna, przydzielonej klasy. Następuje to w sytuacji, gdy • możliwe nieznaczne ruchy tułowia; ruchy KLAS 6–10, GRAJĄCYCH NA STOJĄCO: –– pojedyncza amputacja powyżej funkcjonalne możliwości wykorzystywane w grze uzyskiwane przez trzymanie, pchanie lub kolana + pojedyncza amputacja są inne niż w klasie, do której zawodnik został opieranie wolnej ręki o wózek bądź udo, KLASA 6: poniżej kolana, wstępnie zakwalifikowany. ograniczony balans tułowia, • porażenie mózgowe – hemiplegia z obję- –– uszkodzenie stawu biodrowego lub ciem ręki grającej, diplegia z objęciem amputacja powyżej kolana tej samej,

170 171 dominującej strony – zawodnik bez pod- –– zwichnięcie stawu biodrowego –– umiarkowane ograniczenie ruchomo- –– pojedyncza amputacja poniżej pórek gra na jednej kończynie dolnej, z widocznym skróceniem kończyny, ści stawu barkowego lub łokciowego, stawu łokciowego z kikutem nie dłuż- –– amputacja powyżej kolana z bra- –– uszkodzenie stawu biodrowego • poważne uszkodzenia ręki niegrającej, szym niż połowa przedramienia, kiem możliwości zaimplantowania z protezą funkcjonalną, –– pojedyncza amputacja powyżej łok- –– uszkodzenie splotu ramiennego protezy (zawodnik gra na jednej koń- –– podwójna amputacja poniżej cia z bardzo krótkim kikutem, z pewnymi zachowanymi funkcjami, czynie dolnej), kolana, –– uszkodzenie splotu ramiennego • łagodne uszkodzenia w obrębie tułowia, • niecałkowite uszkodzenie rdzenia –– dwa sztywne stawy kolanowe, z całkowitym porażeniem ręki, –– zesztywnienie kręgosłupa, kręgowego, • rozszczep kręgosłupa na poziomie S1, • łagodne porażenie mózgowe z hemipa- –– skrajne skrzywienia kręgosłupa, • umiarkowane lub poważne uszkodzenia • umiarkowane uszkodzenia ręki grającej, rezą lub monoplegią, –– zmniejszone napięcie mięśniowe, ręki grającej, –– pojedyncza amputacja poniżej łokcia –– prawie normalna grająca ręka z mini- –– karłowatość – mężczyźni 140 cm lub –– pojedyncza amputacja powyżej bez funkcjonalnego stawu nadgarstka, malnymi uszkodzeniami kończyn mniej; kobiety 137 cm lub mniej. stawu łokciowego grającej ręki lub –– sztywny staw barkowy lub łokciowy, dolnych. obu rąk, • umiarkowane porażenie mózgowe Wszyscy zawodnicy z minimum niepełnospraw- –– artrogrypoza ręki lub obu rąk, z hemiplegią lub diplegią, KLASA 10: ności grający na stojąco przyporządkowani są • umiarkowane porażenie mózgowe –– grająca ręka prawie normalna • bardzo łagodne uszkodzenia kończyn do klasy 10. W klasie 11 startują osoby z niepeł- z hemiplegią lub diplegią obejmującą z umiarkowanymi problemami w koń- dolnych, nosprawnością intelektualną. rękę grającą, czynach dolnych. –– pojedynczy sztywny staw skokowy, –– łagodne uszkodzenia grającej ręki –– amputacja przodostopia przez i umiarkowane uszkodzenia kończyn KLASA 9: wszystkie kości śródstopia, dolnych, • łagodne uszkodzenia kończyn dolnych, –– zwichnięcie/podwichnięcie stawu ZALETY TENISA STOŁOWEGO DLA –– umiarkowane uszkodzenia grającej –– polio kończyny dolnej (kończyn dol- biodrowego, OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ ręki i łagodne uszkodzenia kończyn nych) ale dobre ruchy, –– artroza łagodna lub umiarkowana, dolnych. –– pojedyncza amputacja poniżej kolana, –– polio – utrata 10 pkt. w sile mięśniowej –– sztywny staw biodrowy lub staw w jednej kończynie, Tenis stołowy jest sportem, który można upra- KLASA 8: kolanowy, • bardzo łagodne uszkodzenia grającej ręki, wiać od wczesnego dzieciństwa do późnej • umiarkowane uszkodzenia kończyn –– poważna artroza stawu biodrowego –– amputacja palca z funkcjonalnym starości. 300 mln osób, które deklarują systema- dolnych, lub kolanowego, chwytem, tyczne treningi, plasuje go na drugim miejscu –– jedna kończyna dolna niefunkcjo­- • niecałkowity rozszczep kręgosłupa, –– sztywny nadgarstek z funkcjonal- wśród najpopularniejszych sportów. Dzięki swo- nalna, • łagodne uszkodzenia grającej ręki, nym chwytem, jej prostocie jest znakomitym środkiem rozwoju –– polio w jednej kończynie dolnej, –– amputacja przez dłoń lub amputacja –– osłabienie dłoni lub stawów ręki, psychoruchowego dla osób z niepełnospraw- –– pojedyncza amputacja nad stawem palców bez funkcjonalnego chwytu, • umiarkowane lub poważne uszkodzenie nością, grających na stojąco jak i siedzących kolanowym, –– sztywny nadgarstek i palce bez funk- ręki niegrającej, na wózku. –– sztywny staw biodrowy i kolanowy, cjonalnego chwytu,

172 173 Jest to dyscyplina, w której zawodnicy muszą może osiągnąć prędkość około 200 km/h i musi bardzo szybko przystosowywać się do ciągle być odebrana w odległości 2–7 m. Daje to zmieniających się sytuacji w grze. Umiejętność mniej niż 0,5 sek. czasu na kolejne odbicie. Do „czytania gry” i odpowiedniego reagowania na tego dochodzi ogromna różnorodność stoso- warunki panujące na stole są niezbędne do sku- wanych w grze rotacji, co stawia jeszcze więk- tecznej rywalizacji. Ciągła konieczność zmien- sze wymagania przed każdym zawodnikiem. nych reakcji wpływa korzystnie na postawę Niespodziewane miejsca upadku piłki w połą- psychiczną i nastrój człowieka oraz poprawia czeniu z jej rotacją zmuszają grających do myślenie. Radzenie sobie przy pingpongowym doskonalenia balansu ciała. stole może prowadzić do zwiększenia pewności siebie również w życiu codziennym. Wszystko to jest znane i wykorzystywane nie tylko w sporcie czy rekreacji, ale również w rehabili- Uprawianie tenisa stołowego doskonali szybkość, tacji. Stąd m.in. duża popularność tenisa stoło- precyzję ruchów i umiejętność przewidywania. wego w amerykańskich ośrodkach opieki nad Piłeczka pingpongowa, po mocnym uderzeniu, osobami chorymi z chorobą Alzheimera.

GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI? fot. Adrian Stykowski • Przepisy, regulaminy gry i wytyczne ITTF można znaleźć na stronach: www.ittf.com oraz www.ipttc.org. Według dr. Wengera tenis stołowy jest naj- Tenis stołowy stosowany w rehabilitacji może Tłumaczenie przepisów: www.pzts.pl. lepszym sportem dla zachowania młodości przynieść bardzo dobre skutki w postaci: zapo- i sprawności. Stwierdził on w swojej pracy, że biegania chorobom serca, poprawy pracy • Strona poświęcona tenisowi stołowemu „ping-pong” jest sportem, w którym bardzo układu oddechowego, zwiększania siły mięśnio- osób niepełnosprawnych: mocno używany jest wzrok. Wzrok jest stymula- wej, uelastycznianiu mięśni, poprawy trawienia, www.pttp.org.pl i pttp.org.pl. torem śródmóżdża, które jest odpowiedzialne a co za tym idzie zmniejszenia nadwagi, która fot. Adrian Stykowski za aktywowanie wszystkich komórek i funkcji często występuje u ludzi z dysfunkcjami. ciała [Grycan 2007].

174 175 NATALIA PARTYKA żeby spróbowała. Na pierwsze zawody pojechała już po pół roku! Po kilkuletnim treningu w gdańskim klubie dołączyła Od igrzysk Sydney w 2000 r. nie przegrała meczu do grupy w Centrum Szkolenia Polskiego na igrzyskach paraolimpijskich. Natalia jest Związku Tenisa Stołowego prowadzonej przez czterokrotną mistrzynią paraolimpijską – z Aten trenerów Leszka Kucharskiego i Jarosława (2004), Pekinu (2008), Londynu (2012) i Rio de Kołodziejczyka. Janeiro (2016). Pomimo swej niepełnosprawności rywalizuje w zawodach z zawodniczkami Natalia powtarza, że tenis stołowy jest jej pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi. Już trzy największą pasją i nie wyobraża sobie życia razy wzięła udział w igrzyskach olimpijskich: bez celuloidowej piłeczki. Mimo tego, że sport w Pekinie (2008), Londynie i Rio de Janeiro. to wiele wyrzeczeń i dni spędzonych poza Obecnie jest zawodniczką czeskiego klubu SKST domem, to nigdy nie żałowała. Stavoimpex Hodonin. Lata spędzone na treningach i turniejach Urodziła się bez prawego przedramienia. wiele ją nauczyły, ale przede wszystkim gra Treningi zaczęła już jako siedmiolatka. sprawia Natalii dużo radości i satysfakcji Przypadek zdecydował o wyborze akurat tenisa stołowego. Młoda Natalka Może to właściwa motywacja, żeby obserwowała swoją straszą siostrę podczas z najważniejszych imprez sportowych – igrzysk gry. Wtedy to trener zaproponował jej, paraolimpijksich – przywozić złote medale. fot. Adam Nurkiewicz

176 177 środowiska tenisowego z Płocka, Zielonej HISTORIA Góry, Bydgoszczy, Poznania i Warszawy, które w 2003 r. przekształcono w Polski Związek Tenisa na Wózkach. Od 2013 r. tenis na wózkach znalazł W 1976 r. Brad Parks, 18-letni były narciarz akro- się w strukturach Polskiego Związku Tenisowego. batyczny doznaje paraliżu nóg. Podczas swo- jej rehabilitacji spotyka Jeffa Minnenbrakera ZALETY TENISA NA WÓZKACH: – atletę na wózku. Rozpoczynają dyskusję na TENIS ZIEMNY temat możliwości uprawiania tenisa na wózku. Dla osoby niepełnosprawnej sport powinien być Od 1977 r.Brad i Jeff zaczynają promować tenis skutecznym środkiem przywrócenia kontaktu ze na wózkach na zachodnim wybrzeżu Stanów światem zewnętrznym i ułatwienia jego reinte- Zjednoczonych w czasie obozów i meczy poka- gracji ze społecznością, jako pełnoprawnego zowych. Zaczynają również ustalać zasady gry. obywatela. Należy tylko wybrać dyscyplinę, W maju, Los Angeles City Parks and Recreation która będzie dostosowana do naszych zainte- Department gości – po raz pierwszy w historii – resowań i możliwości. Dla osób uprawiających turniej tenisa na wózkach, w którym bierze udział DYSCYPLINA: W październiku 1988 r. stworzono Między­ tenis na wózkach to nie tylko atrakcyjna forma 20 zawodników. Na początku roku 1980 powstaje narodową Federację Tenisa na Wózkach (IWTF) aktywności i realizowania się w życiu, ale też Narodowa Fundacja Tenisa Na Wózkach – do której przystąpiły Australia, Kanada, Francja, rodzaj aktywnej rehabilitacji. Przez uprawianie (National Foundation of WheelchairTennis – Przez ostatnie 40-lecie tenis na wózkach był Wielka Brytania, Izrael, Japonia, Holandia i USA sportu, osoby upośledzone fizycznie wciągane NFWT). W zarządzie zasiadają Brad Parks, David jedną z najszybciej rozwijających się i najbardziej – po to, by rozpowszechniać i promować ten są do czynnego udziału w życiu, co dodat- Saltz, Jim Worth oraz Dave Kiley. Rusza cykl 10 ekscytujących dyscyplin w sporcie osób niepeł- sport. Zaczęto organizować międzynarodowe nio wpływa na ich stan fizyczny i psychiczny. turniejów w Stanach Zjednoczonych, do którego nosprawnych. Zapoczątkowany w 1976 r. przez turnieje, a dzięki transmisjom telewizyjnym Zawodnik staje się bardziej samodzielny, włączony jest również turniej Wielkiego Szlema – Amerykanina Brada Parksa, rozwinął się z zajęć mecze mogły oglądać miliony fanów. W cza- zauważa, że pomimo swojej niepełnosprawno- US Open Wheelchair Tennis Championships, roz- rekreacyjnych do profesjonalnego sportu. sie Igrzysk Paraolimpijskich w Seulu w 1988 r. ści, jest w stanie być niezależny. Tenis na wóz- grywany w Racquet Club of Irvine. Wzięło w nim Początkowo nikt, łącznie z prekursorem, nie przy- tenis na wózkach zaprezentowano jako dyscy- kach pozwala na wzmocnienie siły mięśni, koor- udział ponad 70 zawodników, a zwycięzcą puszczał, że ta nowa dyscyplina zyska tak wielu plinę pokazową, a od Igrzysk Paraolimpijskich dynacji wzrokowo-ruchowej. Dzięki treningom pierwszego Wielkiego Szlema zostaje Brad Parks. zwolenników na całym świecie. W 1980 r. powo- w Barcelonie w 1992 r. oficjalnie uznano go za poprawia się sprawność w poruszaniu na wózku, Do końca roku 1980 ponad 300 zawodników łano Amerykańską Fundację Wheelchair Tennis sport paraolimpijski. refleks, zwinność. Ten rodzaj sportu ma przede bierze udział w turniejach tenisa na wózkach (NFWT), która przyczyniła się do popularyzacji wszystkim wysokie walory psychoterapeu- w USA. W 1991 r. utworzono Związek Tenisistów tej gry w innych krajach. Dziś w tenisa na wóz- W Polsce początki tenisa na wózkach datuje tyczne, wypływające z konieczności wykazania na Wózkach (The Wheelchair Tennis Players kach grywa się w ponad 100 krajach na całym się na wiosnę 1994 r., od spotkania założyciel- się przez gracza aktywną i samodzielną pracą. Association – WTPA) pod auspicjami NFWT. Dla świecie. skiego towarzystwa z udziałem przedstawicieli Ciągłe zmiany sytuacji na korcie są elementem tenisistów przygotowano tym razem cykl tur- ćwiczącym uwagę i zdolność koncentracji. niejów o nazwie „Grand Prix Circuit”. To seria

178 179 czterech największych turniejów w różnych mia- powstaje Międzynarodowa Federacja Tenisa ZASADY GRY – tetraplegia). Gra toczy się do dwóch wygra- stach USA, z kończącym serię turniejem US Open. Ziemnego Na Wózkach (International Wheelchair nych setów. Szczegółowe przepisy są zawarte W zawodach zaczynają startować zawodnicy Tennis Federation – IWTF). Dzięki staraniom w ITF Handbook 2017. z innych krajów. Pierwszym takim uczestnikiem Johna Noakesa (International Stoke Mandeville Gra w tenisa na wózkach odbywa się według jest Francuz Jean-Pierre Limborg, którego sport Wheelchair Sports Federation – ISMWSF) oraz zasad bardzo podobnych do tenisa ziemnego tak zafascynował, że po powrocie do Paryża, Douga MacCurdy’ego i Eichii Kawatei (ITF osób pełnosprawnych (wymiary kortu, siatka, spo- razem ze swoim trenerem Pierrem Fusadem, Committee of Management) tenis na wóz- sób liczenia punktów, gemów i setów). „Wózkarze” SPRZĘT rozpoczyna program rozwoju tenisa na wózkach kach zostaje po raz pierwszy zademonstrowany (bo tak ich się potocznie nazywa) korzystają z tych w Europie. Tenis trafia również do Australii – tam, podczas Igrzysk Paraolimpijskich w Seulu jako samych kortów i sprzętu tenisowego, stosują ten w Sydney, program tenisa na wózkach rozpo- dyscyplina pokazowa. W 1989 r. po raz pierwszy sam uchwyt rakiety, ustawienie się do piłki, uderze- Tenis na wózkach to dyscyplina techniczna. czął Graeme Watts. rozegrany zostaje Australian Open w Tenisie Na nia z głębi kortu, serwis, wolej, rotacje uderzeń top Proces nauczania i doskonalenia nawyków Wózkach na kortach NationalTennis Centre at spin, slajs itp. Przepisy gry też są niemal identyczne, czuciowo-ruchowych jest trudny i długotrwały. W 1982 r. powstaje klub tenisa na wózkach Flinders Park w Melbourne. W 1992 r. tenis na wóz- jak w popularnym tenisie. Najważniejszą różnicą Niepełnosprawny tenisista musi łączyć doskonale w Garchers – Francja jest pierwszym europej- kach debiutuje na Igrzyskach Paraolimpijskich jest możliwość odbicia piłki po jej drugim odbiciu opanowaną zdolność poruszania się na wózku skim krajem, który wdraża program tenisa na w Barcelonie (Hiszpania). Randy Snow z USA oraz się od ziemi (tylko za pierwszym odbiciem piłka z umiejętnościami technicznymi. Dużo także wózkach. Olbrzymie znaczenie odgrywają tam Monique van den Bosch z Holandii zdobywają musi trafić w kort). Pozostałe różnice w większości zależy od rodzaju wózka, na którym gra zawodnik. Yannick Noah i Henri Leconte. W 1983 r. Paryż złote medale paraolimpijskie zarówno w singlu, wynikają z faktu, że zawodnicy w grze używają W początkowym okresie nauki gry w tenisa mogą gości pierwszy europejski turniej w tenisie na wóz- jak i w deblu. wózka. Stąd też gra prowadzona jest zasadniczo być używane wózki wszystkich typów. Do gry pro- kach. Dyscyplina trafia też do Japonii i Wielkiej z głębi kortu i zawodnik rzadko znajduje się przy fesjonalnej niezbędny jest jednak wózek sportowy, Brytanii. W 1985 r. ponad 1500 tenisistów na Podczas walnego zgromadzenia w Kairze, siatce. Niemniej jednak zawodnicy zaawansowani który charakteryzuje się lekką konstrukcją, jest wózkach bierze udział w turniejach w USA. Po w 1997 r., członkowie zagłosowali, aby tenis na technicznie coraz częściej stosują woleje. Ci, któ- trójkołowy (nie liczy się kółka podporowego z tyłu, raz pierwszy zostają rozegrane Międzynarodowe wózkach stał się w pełni integralną częścią ITF, rym serwis z góry sprawia szczególnie dużo trud- które można zamontować dla lepszej stabilności) Drużynowe Zawody, nazwane World Team Cup na takich samych prawach jak ITF Junior oraz ITF ności, mogą serwować z dołu. Wózek traktowany oraz ma duże koła napędowe, pochylone w sto- oraz pierwszy w historii turniej w Japonii – Japan Senior. Yannick Noah staje się pierwszym patro- jest jako część ciała zawodnika (powiększa jego sunku do podłoża w zależności od indywidualnych Open. Powstaje Europejska Federacja Tenisa nem tenisa na wózkach. Od 2002 r. Australian obrys), a podczas uderzania piłki, zawodnik musi upodobań zawodnika. Koła przednie powinny Na Wózkach (European Wheelchair Tennis Open jest turniejem wielkoszlemowym, podczas na nim siedzieć. Nie wolno też używać nogi czy być małe, co ułatwia manewrowanie wózkiem. Federation – EWTF). W 1996 r. rozegrano French którego rozgrywany jest na tym samym obiekcie też protezy do hamowania lub unieruchomienia Ogólnie, wózek powinien być zwrotny, szybki, Open w Antony w Paryżu oraz juniorski US Open turniej dla osób pełnosprawnych i niepełnospraw- wózka podczas serwisu lub odbijania piłki. dopasowany do potrzeb zawodnika, a jednocze- w tenisie na wózkach, w którym bierze udział nych. W 2005 r. Wimbledon, a następnie US Open śnie bezpieczny i dający komfort użytkownikowi. 60 zawodników. Od 1987 r. ITF wspomaga rozwój gości po raz pierwszy zarówno tenisistów pełno- Turnieje rozgrywane są w singlu, w deblu oraz Często ma regulowane oparcie i siedzisko. Wózki tenisa na wózkach oraz zarządza rozgrywkami. sprawnych, jak również tenisistów na wózkach. Od w rozgrywkach drużynowych (World Team Cup) trójkołowe pojawiły się w tenisie w 1993 r. i mimo że W 1988 r. ITF wprowadza „Regułę dwóch odbić” 2007 r. dołącza do tego grona Roland Garros – w kategoriach: juniorów, mężczyzn, kobiet, wykorzystywane są także w innych dyscyplinach, do regulaminu gry w tenisa. Podczas US Open jako ostatni z czterech turniejów Wielkiego Szlema. quad (osoby z porażeniem czterokończynowym często nazywa się je wózkami tenisowymi.

180 181 KLASYFIKACJA MEDYCZNA TADEUSZ KRUSZELNICKI

Kategorie niepełnosprawności w tenisie na Urodził się 19 sierpnia 1955 r. wózkach: w Gliwicach. Jest najbardziej utytułowanym • OPEN – zawodnik musi mieć medycznie w historii polski tenisistą na wózku. zdiagnozowaną niepełnosprawność, której Paraolimpijczyk, uczestnik sześciu wynikiem jest trwała, częściowa lub całko- igrzysk paraolimpijskich – w Atlancie wita utrata funkcji motorycznych w jednej (1996), Sydney (2000), Atenach (2004), lub obu kończynach dolnych, ma jednak Pekinie (2008), Londynie (2012) i Rio de

fot. Adam Nurkiewicz sprawne kończyny górne (np. amputacja Janeiro(2016). Finalista wielkoszlemowych kończyn, paraplegia – porażenie dwukoń- Australian Open 2001 w grze pojedynczej czynowe); minimalne kryteria zawodników i podwójnej, Australian Open 2006 w grze Nie ma oddzielnych wymagań dotyczących tej kategorii to deficyt neurologiczny od pojedynczej oraz US Open 2006 w grze rakiet. Zasadą jest jednak, że rakieta używana poziomu S1 lub wyżej, połączony z utratą podwójnej. Srebrny i brązowy medalista przez tenisistę na wózku, powinna mieć dużą funkcji motorycznych, ankilozy, przewlekle Drużynowych Mistrzostw Świata (World Team główkę oraz dobry system zapewniający tłumie- choroby stawów, endoprotezy stawów koń- Cup). Multimedalista Mistrzostw Polski. Jest nie drgań. Rakieta zbyt ciężka czy też niewła- czyny dolnej, amputacje w obrębie kończyn zawodnikiem praworęcznym. Odniósł wiele ściwie wyważona może sprzyjać powstawaniu dolnych, sukcesów w turniejach międzynarodowych. urazów, z których najczęstszymi są zapalenia • QUAD – kategoria przeznaczona dla osób Najwyższy światowy ranking w grze ścięgien stawów nadgarstków, łokcia i ramienia. z tetraplegią (porażeniem czterokoń- pojedynczej – trzecie miejsce (2006) i w grze

Te powstają jednak zazwyczaj wskutek powta- czynowym) lub po amputacji kończyny podwójnej – piąta pozycja (2003). fot. Adam Nurkiewicz rzanych błędów technicznych. We wszelkich roz- górnej; kryteria zawodników – neurolo- grywkach używane są te same piłki, co w turnie- giczny deficyt na poziomie od C8 w górę, jach tenisa osób pełnosprawnych. Preferowane amputacja kończyny górnej, miopatie lub są korty twarde, chociaż turnieje odbywają się dystrofie mięśniowe w kończynach gór- • www.itftennis.com\wheelchair również na innych nawierzchniach, dopuszczo- nych; zawodnicy mający kilka dysfunkcji, GDZIE • www.itftennis.com\organisation\Rules nych przez ITF, takich jak korty ziemne, sztuczne, które uniemożliwiają poruszanie się na SZUKAĆ and Regulations dywanowe, trawiaste. Wbrew obiegowej opinii zwykłym wózku, i na co dzień używają INFORMACJI? • www.pzt.pl\program\tenis na wielu właścicieli kortów, wózki nie powodują wózków elektrycznych, mogą używać wózkach zniszczenia nawierzchni. takich wózków do gry,

182 183 paraolimpijskich wymusiło na ITU zmniejszenie zaproszenie do startu w kultowym triathlonie liczby i reorganizację zasad przydzielania grup na Hawajach na dystansie tzw. pełnego Iron startowych, w jakich rywalizują zawodnicy nie- Man (3,8 km pływania, 180 km jazdy na rowe- pełnosprawni. Na igrzyskach w Rio de Janeiro rze i 42 km biegu). Sportowcy niepełnosprawni w 2016 r obowiązywał podział na pięć grup star- starują regularnie w największej triathlonowej towych – od PT1 do PT5. W debiucie paraolim- „lidze” ITU World Triathlon Series, gdzie walczą pijskim w Rio rozegrano tylko trzy wyścigi męskie o punkty w pucharze świata oraz kwalifikację THRIATHLON (grupy startowe PT1, PT2 i PT4) oraz trzy wyścigi kobiece (grupy startowe PT2, PT4, PT5), w których udział wzięło łącznie 60 zawodników (30 męż- czyzn oraz 30 kobiet). Paratriathlon jest widowi- skową dyscypliną, której popularność i poziom sportowy bardzo szybko rośnie. Można więc przy- puszczać, że już podczas igrzysk paraolimpijskich w Tokio rozegrane zostaną wyścigi we wszystkich DYSCYPLINA się czas od momentu rozpoczęcia rywalizacji grupach startowych. Zgodnie z informacjami w etapie pływackim, aż do przekroczenia mety ze stron internetowych ITU, organizacja ta ściśle na zakończenie części biegowej. Rywalizacja współpracuje z IPC, aby wypracować kompro- Paratriathlon rozwija się pod egidą ITU sportowców niepełnosprawnych odbywa się na mis w kwestii systemu klasyfikacji medycznej. (International Triathlon Union) od początku dystansie sprinterskim, który składa się z 750 m Celem jest zwiększenie liczby grup startowych, XXI w., jednak na debiut tej dyscypliny na igrzy- pływania w akwenie otwartym, 20 km jazdy na w jakich rywalizować będą sportowcy podczas skach trzeba było czekać aż do igrzysk paraolim- rowerze lub handbike’u i 5 km biegu lub jazdy na Igrzysk Paraolimpijskich w Tokio w 2020. pijskich w Rio de Janeiro w 2016 r. Paratriathlon wózku biegowym. Sprint w wydaniu paraolimpij- wywodzi się bezpośrednio z triathlonu olimpij- skim rozgrywany jest w formule bez draftingu, skiego i zasadniczo nie różni się od triathlonu obowiązującej w części rowerowej wyścigu. uprawianego przez osoby pełnosprawne. Zakaz draftingu oznacza, że zabroniona jest HISTORIA Triathlon to dyscyplina wielobojowa, gdzie rywa- tzw. jazda na kole czy też w peletonie kolarskim lizacja odbywa się w trzech wykonywanych w części rowerowej paratriathlonu. Regulamin kolejno konkurencjach: pływanie, rower oraz rywalizacji precyzyjnie definiuje dystans, jaki Historia paratriathlonu jest prawie tak długa, bieg. Do rywalizacji wlicza się również czas spę- musi być zachowany między zawodnikami jak historia triathlonu. Osoby niepełnosprawne dzony w tzw. strefach zmian, czyli czas potrzebny podczas wyścigu oraz zasady, na jakich można od wielu lat biorą czynny udział w imprezach na zmianę dyscypliny i przejście z pływania na wyprzedzać na trasie wyścigu rowerowego. triathlonowych na całym świecie. Każdego roku rower oraz z roweru na bieg. Na mecie liczy Włączenie paratiathlonu do grona konkurencji wybitni sportowcy niepełnosprawni otrzymują

184 185 na imprezy rangi mistrzowskiej. ITU organizuje Wszyscy zawodnicy starują z jednej linii starto- KLASYFIKACJA MEDYCZNA zawody paratriathlonowe głównie na dystansie wej na sygnał startera. Regulamin dopuszcza sprinterskim 0,75/20/5 w formule bez draftingu. stosowanie tzw. handikapu czasowego dla Zawody paratiathlonowe pod patronatem ITU osób z większym stopniem niepełnosprawności. Od sezonu 2014/2015 obowiązywał podział na organizowane są od ponad 15 lat, jednak praw- Przykładowo, osoby niewidome i niedowidzące pięć grup startowych – od PT1 do PT5. Podział dziwy wzrost zainteresowania tymi zawodami starują w tej samej grupie startowej, jednak ten został zatwierdzony przez IPC i obowiązy- nastąpił po włączeniu paratriathlonu do pro- osoby niewidome rozpoczynają rywalizację wał zarówno podczas sezonu kwalifikacyjnego, gramu igrzysk paraolimpijskich w Rio. paratriathlonową z kilkuminutowym handika- poprzedzającego igrzyska paraolimpijskie w Rio, pem. W przypadku paratriathlonu olimpijskiego jak i w sezonie olimpijskim 2016. Rozwój paratriathlonu w Polsce zależy od ścisłej dystans pływacki wynosi 750 m. Po zakończeniu współpracy Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego części pływackiej, rywalizacja przenosi się na W grupie PT1 startowali zawodnicy rywalizu- i Polskiego Związku Triathlonu. W kraju jest kilku trasę rowerową. Czas od wyjścia z wody do jący na wózkach. W tej grupie etap rowerowy obiecujących zawodników niepełnospraw- rozpoczęcia rywalizacji na rowerze lub hanbi- pokonywany jest na handbike’u, natomiast nych, startujących w komercyjnych imprezach ke’u nazywany jest pierwszą strefą zmian (T1) przygotowania się do części biegowej. W T2 etap biegowy zawodnicy pokonują na wózku triathlonowych, jednak bez wsparcia wspomnia- i wlicza się do czasu rywalizacji. Osoby nie- następuje zmiana obuwia/protez lub zmiana sportowym. Grupy PT2–PT4 zarezerwowane nych instytucji zawodnicy ci nie mają szans na pełnosprawne w większości grup startowych handbike’a na wózek biegowy. Czas spędzony są dla osób z dysfunkcjami narządu ruchu. reprezentowanie naszego kraju na arenie mię- muszą samodzielnie pokonać odcinek od wyj- w strefie T2 oczywiście wlicza się do czasu Zawodnicy z większymi dysfunkcjami starują dzynarodowej. Mimo bardzo dynamicznego roz- ścia z akwenu wodnego do miejsca, gdzie stoi wyścigu. Ostatnią częścią rywalizacji triathlo- w grupie PT2, a z najmniejszymi w grupie woju triathlonu w Polsce, nie ma jeszcze w kraju rower. Muszą też samodzielnie ściągnąć piankę nowej jest pokonanie dystansu biegowego. PT4. Grupa startowa PT3 obejmuje zawodni- organizacji, klubu, związku, który byłby zaintere- neoprenową, w której pływały, a następnie W przypadku paratriathlonu olimpijskiego jest ków z umiarkowanymi dysfunkcjami narządu sowany wsparciem i rozwojem tej dyscypliny. założyć strój, kask oraz buty, używane na rowe- to 5 km. W rywalizacji paratriathlonowej biorą ruchu. Zawodnicy w grupach PT2–PT4, etap rze. W części rowerowej oraz w strefie zmian udział osoby niewidome i niedowidzące. Cały rowerowy pokonują na rowerze, przy czym dopuszczalne jest stosowanie specjalnych pro- dystans triathlonu zawodnik niewidomy/nie- dopuszczalne jest dostosowanie roweru tez oraz rowerów dostosowanych do potrzeb dowidzący pokonuje wraz z przewodnikiem. do potrzeb zawodnika, np. dopuszczalna ZASADY GRY osoby niepełnosprawnej. Wszystkie modyfika- Podczas pływania zawodnik i przewodnik jest specjalna przystawka do kierownicy, cje roweru muszą być zgodne z obowiązują- muszą płynąć obok siebie, połączeni krótką umożliwiająca kierowanie rowerem zawod- cym regulaminem i muszą zostać zweryfiko- linką, której długość oraz rozciągliwość określa nikowi bez przedramienia lub przystawka do Paratriothlon olimpijski rozgrywany jest na wane i zatwierdzone przez specjalną komisję regulamin. Etap rowerowy pokonywany jest na siodełka, umożliwiająca podparcie kikuta dystansie sprinterskim 0,75/20/5 w formule weryfikacyjną. Dystans, jaki należy pokonać tandemie, gdzie przewodnik prowadzi tandem, amputowanej nogi. Ostatnią grupą startową bez draftingu. Rywalizacja rozpoczyna się od na rowerze lub handbike’u, wynosi 20 km. Po a zawodnik siedzi z tyłu. Podczas biegu zawod- jest grupa PT5, w której rywalizują zawodnicy pływania. Start odbywa się z wody, brzegu części rowerowej, rower lub handbike muszą nik z przewodnikiem ponownie połączeni są z dysfunkcją narządu wzroku. W grupie tej akwenu lub np. z pomostu. Dopuszczalne jest zostać odstawione do strefy zmian (druga strefa specjalną linką. Przewodnik i zawodnik muszą startują zarówno zawodnicy niewidomi jak pływanie w tzw. piankach neoprenowych. zmian, tzw. T2), gdzie zawodnik ma możliwość być tej samej narodowości oraz płci. i zawodnicy niedowidzący.

186 187 Zasady kwalifikacji do poszczególnych grup są mocno sformalizowane, a przydzielenie grupy NASZ ZAWODNIK odbywa się na specjalnych sesjach kwalifikacyj- nych, gdzie kandydat staje przed komisją zło- żoną z licencjonowanych specjalistów. ITU, wraz Udział Polaków w zawodach z IPC (International Paralympic Committee), paratriathlonowych organizowanych zapewnia sesje kwalifikacyjne w ramach przez ITU jest bardzo skromny. wybranych zawodów w cyklu Pucharu Świata W kwalifikacjach przedolimpijskich w paratriathlonie. Informacji tych należy szukać udział brało tylko dwóch zawodników w kalendarzu imprez ITU. niedowidzących Marcin Suwart i Łukasz Wietecki wraz z przewodnikami. Obaj zawodnicy reprezentowali nasz kraj z sukcesami w zawodach z cyklu Pucharu SPRZĘT Świata oraz mistrzostw świata i Europy. Niestety, decyzją IPC, grupa startowa PT5, w której rywalizują nasi zawodnicy, Paratriathlon, to wymagająca dyscyplina nie nie znalazła się w programie igrzysk tylko ze względu na połącznie trzech diame- paraolimpijskich w Rio. Nie mieliśmy tralnie różnych dyscyplin, ale też ze względu na więc okazji kibicować Polakom podczas mnogość sprzętu i wyposażenia wykorzystywa- rywalizacji w paratriathlonie w Rio. nego podczas rywalizacji: • pływanie: strój startowy, pianka neoprenowa chroniąca przez wyziębieniem organizmu, czepek, okularki pływackie, • T1, T2: protezy, kule, dodatkowy wózek umoż- GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI? liwiające poruszanie się w strefie zmian, • rower: rower dostosowany do potrzeb osoby niepełnosprawnej lub handbike, buty rowe- • www.triathlon.org/paratriathlon rowe, kask rowerowy, • www.paralympic.org/triathlon • bieganie: buty biegowe, protezy biegowe, • triathlon.pl/paratriathlon/ wózek biegowy.

188 189 brązowe (2006, 2007 i 2009 r.). Każdego roku miejsce w pierwszej ósemce w swojej kate- zdobywamy też krążki podczas mistrzostw świata gorii, automatycznie uzyskuje kwalifikację i Europy na ergometrze wioślarskim. Aż do Igrzysk paraolimpijską, Paraolimpijskich w Rio de Janeiro wioślarze nie- • w roku Igrzysk paraolimpijskich – w maju – pełnosprawni rywalizowali na dystansie 1000 m. organizowane są dodatkowe regaty kwa- W 2017 r. zmieniono go na 2000 m. i taki też będzie lifikacyjne, w których osady mogą zdobyć obowiązywał na igrzyskach w Tokio w 2020 r. dwie dodatkowe kwalifikacje, WIOŚLARSTWO • dwa ostatnie miejsca przydziela komisja Na igrzyska kwalifikuje się 12 osad (państw) międzynarodowa FISA osadom – krajom, w danej konkurencji sportowej. Kwalifikacje uzy- które nie mają kwalifikacji w danej kon- skujemy na trzy sposoby: kurencji, a szkolą zawodników niepełno- • osada, która rok przed igrzyskami para- sprawnych i biorą czynny udział w rywali- olimpijskimi na mistrzostwach świata uzyska zacji międzynarodowej.

DYSCYPLINA tę inicjatywę prezesowi PKPar Longinowi Komołowskiemu i prezesowi PZTW Ryszardowi Stadniukowi. Pierwszym trenerem koordynato- Wioślarstwo jest najmłodszą z paraolimpijskich rem został Tomasz Kaźmierczak, który pełni tę dyscyplin, która weszła do programu igrzysk funkcję do dziś. Wioślarze reprezentowali nasz paraolimpijskich w Pekinie w 2008 r. Zasadniczo kraj na licznych imprezach sportowych, to m.in.: niewiele różni się od wioślarstwa uprawianego • Igrzyska Paraolimpijskie w Pekinie w 2008 r., przez osoby pełnosprawne. Igrzyska Paraolimpijskie w Londynie w 2012 r., Igrzyska Paraolimpijskie w Rio de Janeiro w 2016 r., HISTORIA • mistrzostwa świata od 2006 r., • Puchary Świata i regaty międzynarodowe od 2006 r., Pierwsze regaty dla wioślarzy niepełnospraw- • mistrzostwa Europy i mistrzostwa świata na nych odbyły się w 2002 r. w Hiszpanii. Rok póź- ergometrze wioślarskim. niej rozegrano pierwsze mistrzostwa świata. W Polsce początki wioślarstwa osób niepełno- Startowaliśmy z sukcesami, przywożąc medale sprawnych datuje się na 2006 r., a zasługujemy mistrzostw świata – srebrny (2006 r.) i cztery fot. Tomasz Kaźmierczak

190 191 ZASADY GRY Zawodnik siedzi na siedzisku zamontowanym na stałe, ma unieruchomione nogi, zapięte specjalnymi pasami na wysokości kolan. Wyróżniamy trzy kategorie osad we wioślarstwie • PR3Mix4+ ( LTAmix4+), osada damsko- osób niepełnosprawnych: -męska (dwie kobiety, dwóch mężczyzn + • PR1M1x (ASM1x), jedynka mężczyzn sternik) i PR1W1x (ASW1x), jedynka kobiet Zawodnicy wiosłują jednym wiosłem. Zawodnik wiosłuje dwoma wiosłami – wyko- Wykonują pełny ruch wioślarski, używając nuje ruch wioślarski, używając rąk i górnych nóg, tułowia i rąk. Osada składa się z dwóch partii mięśniowych tułowia. Zawodnik siedzi osób z dysfunkcją wzroku i dwóch – z dysfunk- na specjalnym siedzisku. Zapięty jest pasami cją ruchu. Jeden zawodnik z wadą wzroku na wysokości klatki piersiowej, a dolna część może mieć grupę B3, druga musi mieć grupę odcinka lędźwiowego musi przylegać do B2 lub B1. Sternik może być dowolnej płci oparcia podczas wykonywania ruchu wio- i może być osobą pełnosprawną. ślarskiego. Łódź wyposażona jest w specjalne pływaki z dwóch stron, które zabezpieczają Jest jeszcze jedna kategoria, która jednak nie wioślarza przed wywrotką. należy do paraolimpijskich – PR3Mix2x, osada • PR2Mix2x (TAmix2x), osada damsko-męska damsko-męska. Zawodnicy wiosłują dwoma Zawodnicy wiosłują dwoma wiosłami. wiosłami. Wykonują pełny ruch wioślarski,

Startujący wykonują ruch rąk i tułowia. używając nóg, tułowia i rąk. Osada składa się fot. Tomasz Kaźmierczak

z kobiety i mężczyzny, jedna osoba z dysfunk- W przypadku kategorii PR1: cją wzroku (grupa B1 lub B2), druga – z dys- • zawodnicy startujący poruszają się na wózku. funkcją ruchu (każda kończyna musi mieć min. To osoby po amputacji wysokiej obu kończyn 20 punktów podczas oceny testu sprawności). dolnych, z uszkodzeniem rdzenia kręgowego na wysokości T12–T10.

KLASYFIKACJA MEDYCZNA Klasyfikacja medyczna zawodników w kategorii PR2: • dwustronna amputacja w okolicach kolana Klasyfikacja medyczna determinuje, w któ- lub znaczne zaburzenie mięśnia czworogło- rej kategorii zawodnicy będą stratować. wego uda, fot. Adrian Stykowski

192 193 Klasyfikacja medyczna zawodników PR3 obejmuje: • minimalną niepełnosprawność fizyczną, JOLANTA MAJKA całkowitą utratę trzech palców jednej ręki lub przynajmniej amputację nogi, stopy w miejscu stawu skokowego i śródstopia lub Jolanta Majka, wcześniej Pawlak, jest osobą utratę dziesięciu punktów w jednej kończy- niepełnosprawną ruchowo od urodzenia. nie lub piętnastu punktów w dwóch kończy- Pierwsze kroki w sporcie stawiała w pływaniu. nach (biorąc pod uwagę Funkcjonalny Test Była reprezentantką kraju w mistrzostwach Klasyfikacyjny określony w klasyfikacyjnym Europy, świata i podczas Igrzysk Paraolimpijskich formularzu zgłoszeniowym dla niepełno- w Sydneyw 2000 r. Następnie – od 2006 r. sprawnych fizycznie). – zaczęła uprawiać wioślarstwo. Trenuje ją Tomasz Kaźmierczak. Jolanta związana jest Wioślarze z wadami wzroku muszą zostać z wioślarstwem osób niepełnosprawnych fot. Tomasz Kaźmierczak poddani klasyfikacji wykonanej przez od początku funkcjonowania tej dyscypliny Międzynarodową Sportową Federację dla osób w Polsce. Zdobyła z partnerem z łodzi – Piotrem niewidomych (IBSA) w jednej z klas B3 (PR3-B3), Majką, trzy medale mistrzostw świata, srebro B2 (PR3-B2) lub B1 (PR3-B1). w Eton w 2006 r., dwa brązowe krążki w 2007 • niepełnosprawność neurologiczna równo- i 2009 r., a także wywalczyła szóste miejsce na

ważna kompletnej zmianie patologicznej Igrzyskach Paraolimpijskich w Pekinie w 2008 r. fot. Adrian Stykowski na poziomie L3 lub niekompletna zmiana na SPRZĘT Po zmianie przepisów kwalifikacyjnych para nie poziomie L1, mogła już wspólnie startować (za to wkrótce • jedna noga z amputacją w okolicach kolana pobrali się, pozostając życiowymi partnerami). z Michałem brąz. Obecnie przygotowuje się do i jedna noga ze znaczącym niedowładem Wioślarstwo osób niepełnosprawnych dzieli się Szybko udało się znaleźć nowego zawodnika – Igrzysk Paraolimpijskich w Tokio 2020. Zamierza mięśnia czworogłowego uda, na dwie zasadnicze kategorie – w zależności Michała Gadowskiego, który od 2010 r. trenuje powalczyć o najwyższe trofea. Okazuje się, • porażenie mózgowe (CPISRA) kwalifikujące od liczby używanych wioseł – każdy wioślarz wspólnie z Jolantą. W tym teamie dwukrotnie że ustanowienie dystansu wynoszącego się do klasy 5 CP. może operować jednym lub dwoma. wystartowali w Igrzyskach Paraolimpijskich 2000 m jest dla naszych zawodników w Londynie w 2012 (jedenaste miejsce) korzystne. Obydwoje są zawodnikami i Rio de Janeiro w 2016 r. (szóste miejsce). wytrzymałościowymi, na co wskazują nadania Rokrocznie Jola startowała w mistrzostwach wydolnościowe. Jolanta jest także wielokrotną świata, zajmując lokaty od szóstej do dziesiątej. medalistką mistrzostw świata i Europy na Po zmianie dystansu z 1000 m na 2000 m ergometrze wioślarskim. Od 2010 r. z każdej w mistrzostwach świata w 2017 r. wywalczyła imprezy przywozi medale.

194 195 SPORTY ZIMOWE

196 197 CURLING NA WÓZKACH

DYSCYPLINA HISTORIA

Curling jest sportem o wielowiekowej tradycji, Curling jest bardzo starą dyscypliną sportu, fot. ISRS „Culani” a w ostatnich latach rozwija się niezwykle dyna- uprawianą już od ponad 500 lat. Wywodzi się micznie. To dyscyplina dla wszystkich. Nie liczy najprawdopodobniej ze Szkocji. Przez następne się wiek ani płeć. Najważniejsze, to spróbować stulecia ewoluował, gra stawała się coraz popu- zorganizowano pierwszy oficjalny Puchar Świata kolegami. Ma to zresztą odzwierciedlenie w struk- i poczuć tzw. ducha curlingu. Istotne są również larniejsza. Za przełomową datę przyjmuje się rok w curlingu na wózkach. Dwa lata później, turach organizacyjnych. World Curling Federation wysokie umiejętności zawodników i właściwa 1838, kiedy to powstał the Royal Caledonian w styczniu 2002 r. również w Szwajcarii, odbyły (WFC), zrzeszając wszystkich curlerów, rozwija strategia. Curling Club. Stał on się zalążkiem współczesnej się pierwsze oficjalne mistrzostwa świata w cur- i popularyzuje tę dyscyplinę. organizacji światowego curlingu i do roku 1966 lingu na wózkach, w których zwyciężyła ekipa Curling osób niepełnosprawnych jest grą zespo- pełnił taką właśnie rolę. gospodarzy – przed Kanadą i Szkocją. Curling na CURLING NA WÓZKACH W POLSCE łową rozgrywaną na lodzie. Przeznaczony jest wózkach zadebiutował w programie igrzysk pod- dla osób poruszających się na wózkach inwalidz- Curling włączono do programu Igrzysk Olimpijskich czas Zimowych Igrzysk Paraolimpijskich w Turynie W naszym kraju curling jest bardzo młodą dys- kich, ze schorzeniami dolnych części ciała ogra- w Nagano w 1998 r. Pod koniec lat 90. zaintere- w roku 2006. Obecnie dyscyplina ta uprawiana cypliną, szczególnie ten na wózkach. Federacje niczającymi swobodne poruszanie się. W skład sowały się nim również osoby niepełnosprawne, jest w ponad 30 krajach na całym świecie. Na jej klubów curlingowych zaczęły powstawać od każdej z drużyn wchodzi czwórka zawodników poruszające się na wózkach inwalidzkich. popularność wpływa m.in. możliwość integracji 2003 r., co doprowadziło do powstania Polskiego – są to zarówno mężczyźni, jak i kobiety. W styczniu 2000 r. w Crans-Montana w Szwajcarii sportowców niepełnosprawnych z ich sprawnymi Związku Curlingu. Ten jednak, już po kilku latach,

198 199 polskiego curlingu na wózkach wynik podczas Również City Curling Club z Warszawy ma dru- http://www.worldcurling.org/about-wheelchair- eliminacyjnych Mistrzostw Świata – B w Curlingu na żynę curlingu na wózkach, choć na razie bez -curling) dotyczących zarówno graczy pełno- jak Wózkach w Lohji (Finlandia), zajmując doskonałe znaczących sukcesów. i niepełnosprawnych. Z jedną zasadniczą różnicą piąte miejsce. Podczas tygodniowej rywalizacji z 16 – w curlingu na wózkach nie stosuje się tzw. szczot- reprezentacjami z całego świata polscy zawod- W roku 2018 w Łodzi, z inicjatywy prywatnej, kowania. Zawodnicy wyrzucają kamienie za nicy przegrali tylko dwa mecze i po raz pierwszy rozpocznie działalność pierwsza w Polsce, naj- pomocą kija ze specjalnym uchwytem (eksten- w historii wyszli na świetnym drugim miejscu z grupy, nowocześniejsza w Europie, całoroczna, kryta, der), który nakłada się na „rączkę” kamienia, aby przechodząc do fazy play off. Wprawdzie nie uzy- pełnowymiarowa hala do curlingu, całkowicie wypchnąć go z odpowiednią siłą. Długość kija

fot. ISRS „Culani” skaliśmy ostatecznie awansu do grupy A, ale taki dostosowana także do potrzeb zawodników dobiera się indywidualnie. wynik wyraźnie wskazuje na dobrą kondycję tego na wózkach. Prawdopodobnie będzie to miało składu oraz duże szanse na jeszcze lepszy rezultat znaczący wpływ na rozwój curlingu, również Rywalizacja odbywa się na lodowym torze o dłu- fatalną polityką zmusił większość klubów do zało- w przyszłości. w wymiarze paraolimpijskim. gości 45,72 m i szerokości 5 m. Na każdym krańcu żenia alternatywnej Polskiej Federacji Klubów toru znajdują się narysowane zestawy kół, które Curlingowych, zrzeszającej obecnie większość – ISRS „Culani” jest jedyną drużyną regularnie trenu- tworzą tzw. dom o średnicy 3,7 m. Pośrodku każ- 15 – klubów zajmujących się w Polsce curlingiem. jącą, uczestniczącą w większości turniejów z peł- dego z „domów” krzyżują się dwie linie dzielące nosprawnymi klubami w Polsce oraz turniejach ZASADY GRY go na ćwiartki. Wzdłuż pola namalowana jest Ze względu na brak w Polsce całorocznych hal do curlingu na wózkach w Europie. Od lat uzyskuje linia środkowa (centre line) i to właśnie ona, wraz curlingu niełatwo było zachęcać osoby na wóz- świetne lokaty (także na podium) w jedynej mię- z linią celu (tee line), dzieli domy na cztery części. kach do regularnych treningów. Pierwsza drużyna dzynarodowej Eurovia Wheelchair Curling League, OGÓLNE PRZEPISY I ZASADY GRY Te ostatnie znajdują się w odległości (4,9 m) od na wózkach powstała przy warszawskim Media odbywającej się co roku w Pradze (Czechy). Curling jest sportem opartym na bardzo prostych końca toru. Dwie pozostałe to linie spalonego Curling Club i reprezentowała po raz pierwszy W roku 2017 po raz pierwszy zajęła miejsce meda- i przejrzystych zasadach. Przepisy curlingu na wóz- (hog line), które kamień musi przekroczyć, aby Polskę w mistrzostwach świata w curlingu na wóz- lowe – trzecie – podczas największego międzyna- kach opierają się w pełni na przepisach Światowej w ogóle brać udział w grze. Każda z nich znajduje kach w styczniu 2005 r. w Glasgow (Szkocja). rodowego turnieju Curling Cup organizowanego Federacji Curlingu (World Curling Federation się w odległości 11,3 m od końca toru. w Giżycku na Mazurach. Rywalizowała wówczas Od roku 2012 Polskę trzykrotnie reprezentowała z 34 drużynami pełnosprawnych graczy. Wygrała najprężniej i najdłużej działająca drużyna cur- także Warszawską Ligę Curlingu WALC 2017. lingu na wózkach ISRS „Culani” (Integracyjne Stowarzyszenie Rehabilitacyjno-Sportowe „Culani”) ISRS „Culani”, współpracując z Polską Federacją w składzie: Maciej Karaś – skip, Jarosław Gosz – Klubów Curlingowych, stara się tworzyć zalążki wice skip, Piotr Stasiuk – drugi, Agnieszka Kachel drużyn z udziałem niepełnosprawnych zawod- – pierwsza, Bogusław Sondej – rezerwowy oraz ników także w Krakowie, Toruniu, Gdańsku, trener – Krzysztof Balcerzak. Właśnie ten zespół Katowicach. W jej szerokim składzie trenują w listopadzie 2016 r. uzyskał najlepszy w historii zawodnicy ze Śląska, Warszawy, Chełma, Łodzi.

200 201 znajduje się bliżej „guzika” niż „najlepszy kamień” się rzut, w którym kamień ma być ustawiony ekipy przeciwnej. w „domu” (lub przed nim jako strażnik), pod- czas gdy „take-out” oznacza wybicie kamienia Każdy mecz składa się maksymalnie z ośmiu z pola gry. Ze względu na różnicę pomiędzy tymi partii. Jest również wyznaczony limit, jeśli chodzi rzutami, podczas zagrywania, musi być zasto- o czas trwania meczu – zależnie od rangi rozgry- sowane wkręcanie do środka lub skierowanie wek, zwykle w okolicach 120 min. kamienia ku bandzie. Jako „draw” uznaje się więc ustawienie strażnika lub wkręcenie kamie-

fot. ISRS „Culani” ZAGRYWANIE KAMIENI nia do „domu”. Natomiast „take-out” – wybicie, W trakcie zagrywania ważna jest siła. Od nich uderzenie i usunięcie kamienia z gry. zależy prędkość, z którą porusza się kamień, Zawodnicy wypuszczają kamienie na przemian i odległość, na jaką ma on dojechać. Przed STRAŻNICY z jednego i drugiego końca toru (jedna partia wypuszczeniem kamienia należy się upewnić, Dopóki obie drużyny nie wykorzystają czterech

meczu z jednego krańca, kolejna z drugiego). czy nie ma pod nim jakichś nieczystości, ponie- swoich kamieni w endzie (po dwa dla każdej fot. ISRS „Culani” waż najmniejsza drobina może w znacznym ze stron), obowiązuje zakaz wybijania kamieni Każdy z członków zespołu po kolei wypuszcza, stopniu zmienić trajektorię i zepsuć cały rzut. stojących we free guard zone (pole gry pomię- przy pomocy specjalnie przedłużanego eks- dzy linią spalonego a tee-line, z wyłączeniem zagrywania jako ostatni, mają oni ułatwione tendera, dwa kamienie (na przemian z rywa- Następnym krokiem jest nadanie kamieniowi „domu”) przez przeciwnika. Jeśli strażnik zostanie zadanie w przejęciu partii. Podczas zawodów, lami) i stara się je umieścić jak najbliżej strefy odpowiedniej rotacji. Zazwyczaj tego typu usunięty, automatycznie ustawiony zostaje na drużyna dysponująca hammerem stara się „domu”. Podczas gdy zawodnik wypuszcza informacje podaje graczowi kapitan drużyny. swoje miejsce, podczas gdy kamień drużyny zdobyć przynajmniej dwa punkty. Jeśli można kamień, jeden z jego kolegów (skip lub wice skip) Zawodnik wykonujący rzut umieszcza rączkę na przeciwnej jest wyeliminowany z dalszej gry. Od wygrać tylko jednym, skip stara się oczyścić z drużyny znajduje się po przeciwległej stronie drugiej godzinie lub na dziesiątej. Jeśli kamień roku 2018 liczba „nietykalnych” ma wzrosnąć do pole punktowe i tym samym przenieść to toru, w „domu”, i wskazuje wypuszczającemu został obrócony z dziesiątej na dwunastą, będzie pięciu kamieni. prawo na kolejny end. W takim wypadku gra kamień, w które miejsce ma celować. Drużyna kręcił się zgodnie ze wskazówkami zegara (czyli pozostaje pusta (blank end). Wygranie par- przeciwna ma natomiast za zadanie uniemożli- w prawo), w przeciwnym wypadku – przeciw- OSTATNI KAMIEŃ – HAMMER tii bez zagrywania ostatniego kamienia jest wić kamieniom rywala dotarcie do środka domu nie do ruchu wskazówek (w lewo). Wielkość siły Ostatni kamień jest także nazywany hamme- o wiele trudniejsze i często określa się to jako czyli tzw. guzika, poprzez blokowanie i wybijanie potrzebnej do rzutu również zostaje podana rem (młotem). To, który zespół będzie miał kradzież (steal) punktów. swoimi kamieniami kamieni przeciwników. zagrywającemu zawodnikowi przez kapitana. ostatni rzut, jest rozstrzygane przez rzut monetą lub w podobny sposób. W kolejnych endach ZAWODNICY Każdą partię wygrywa ten zespół, którego RODZAJE RZUTÓW prawo do ostatniego kamienia przechodzi do W meczu curlingu na wózkach biorą udział dwie kamienie znajdują się najbliżej środka „domu”, Zasadniczo w curlingu rozróżnia się dwa typy drużyny, która nie zdobyła punktów w poprzed- drużyny, w skład każdej wchodzi po czworo po oddaniu wszystkich 16 rzutów. Zwycięska rzutów – „draw” i „take-out”. Pozostałe rzuty są nim endzie. Oczywiście bardziej komfor- zawodników (obydwojga płci). Ostatnim drużyna otrzymuje punkt za każdy kamień, który tylko ich odmianami. Mianem „draw” określa tową pozycję mają zawodnicy z prawem do zawodnikiem, wyrzucającym kamienie w partii,

202 203 jest zazwyczaj skip (kapitan drużyny), ale nie jest w „domu” – poza sędzią technicznym dokonują- to regułą. Skipem może być też zawodnik gra- cym pomiaru. jący na innej pozycji. Wiceskip pomaga skipowi w planowaniu podczas meczu strategii i kolej- nych zagrań. SPRZĘT

Skipowie i wiceskipowie obu drużyn muszą dojść fot. Maciej Wolański do porozumienia w sprawie liczby punktów, jakie mają być przyznane w danym endzie. Jeśli W curling gra się kamieniami zrobionymi ze spe- zawodnicy nie są pewni, które kamienie znajdują cjalnego rodzaju granitu, który występuje tylko Zawodnicy na wózkach wyrzucają kamienie się bliżej środka „domu” istnieje możliwość zmie- w dwóch miejscach na świecie. Kamień curlingowy zwykle za pomocą kija ze specjalnym uchwytem rzenia odległości za pomocą specjalnej miarki nie może ważyć więcej niż 19,66 kg, w obwodzie nie (ekstender), który nakłada się na rączkę kamie-

podobnej do cyrkla. Podczas tych czynności są może mierzyć więcej niż 91,44 cm, natomiast wyso- nia, aby łatwiej wypchnąć go z odpowiednią fot. Maciej Wolański oni jedynymi osobami mogącymi przebywać kość kamienia nie może być mniejsza niż 11,43 cm. siłą w żądanym kierunku. Długość kija dobiera się indywidualnie – zwykle liczą od 2,5 do nawet 4 m. stwardnienie rozsiane, podwójna amputacja nóg etc.), w takim stopniu, że do przemieszczania się potrzebują oni na co dzień wózka inwalidzkiego. KLASYFIKACJA MEDYCZNA Decyzje o przyznaniu kategorii uprawniającej do gry w tej dyscyplinie sportu podejmują międzyna- rodowi klasyfikatorzy. W curling na wózkach mogą grać osoby z fizyczną niepełnosprawnością dolnych części ciała, ze Poza tym w curlingu na wózkach nie ma żad- znaczącym uszkodzeniem funkcji ruchowych nego podziału uzależnionego od stopnia czy (uszkodzenie kręgosłupa, porażenie mózgowe, rodzaju niepełnosprawności.

GDZIE • www.worldcurling.org/ SZUKAĆ • www.facebook.com/stowarzyszenieculani/ INFORMACJI? • www.culani.org.pl • pfkc.pl/ fot. ISRS „Culani”

204 205 HOKEJ NA SLEDGACH

DYSCYPLINA z dużą dynamiką gry, to kontuzje – a jest ich nie- wiele – zazwyczaj są efektem uderzeń krążkiem w niechronione miejsce. Hokej ewoluował przez Hokej na sledgach lub sledżach (ang. sledge- 50 lat istnienia, co zaowocowało nie tylko wysoką hockey lub paraicehockey), to siedząca wersja jakością gry, ale też wdrażaniem nowoczesnych hokeja na lodzie dla osób niepełnosprawnych technologii do budowy sledży i kijów.Jeśli szukasz

fizycznie. Tym, co go odróżnia od innych dyscyplin, ekscytującej okazji do uprawiania sportu, musisz fot. Leszek Hak jest bez wątpienia wielozadaniowość i podziel- spróbować hokeja na sledżach. ność uwagi w każdej sekundzie gry. Cechy te naj- bardziej testowane są na graczu w sytuacji, kiedy uprawiać hokej. Sanie (sledż), które zaprojek- poza granice Szwecji. I tak dyscyplina ta przyjęła to on prowadzi krążek. W tym czasie zawodnik towali, składały się z metalowej ramy, łyżew się również w Norwegii. Obie drużyny, szwedzka musi mieć ogólną orientację, aby wiedzieć, czy HISTORIA i płaskiego siedziska, a całości dopełaniały dwa i norweska, regularnie rozgrywały mecze między za chwilę nie zaatakuje go przeciwnik, ewentu- drewniane kije zakończone stalowymi kolcami. sobą, co dawało im przewagę nad nowopow- alnie być przygotowany na zagrywkę lub strzał. W niedługim czasie, w tym samym sztokholm- stającymi ekipami. Do końca lat 90. dołączyły To wszystko dzieje się przy jednoczesnym użyciu Początki tej bardzo widowiskowej dyscypliny się- skim ośrodku, oficjalnie założono sekcję hokeja kadry Wielkiej Brytanii, Kanady, USA, Estonii kijów do prowadzenia sledża, kontroli krążka gają lat 60., kiedy to dwóch mężczyzn z ośrodka na sledżach, która przyciągnęła liczną grupę i Japonii. Pierwszy oficjalny turniej rangi igrzysk oraz wykonywania wszelkich manewrów, typu rehabilitacyjnego w Sztokholmie – pomimo wielbicieli. Powstała drużyna, która – aby rywa- paraolimpijskich z udziałem hokeistów niepeł- skręty i hamowanie. Choć mamy tu do czynienia fizycznej niepełnosprawności – chciało nadal lizować – musiała wyjść z promocją dyscypliny nosprawnych odbył się w Lillehammer w 1994 r.

206 207 spadków i awansów. Ustalono, że grupa A będzie zastosowanie w hokeju na sledżach. Gra i ochroną dla nóg i jednocześnie łącznikiem składać się z ośmiu najlepszych drużyn i to właśnie różni się od hokeja tylko sprzętem, na którym łyżew i siedziska. Długość ramy uzależniona jest te drużyny zakwalifikują się do uczestnictwa w naj- zawodnicy się poruszają, i długością tercji od wzrostu zawodnika i mierzona od poślad- bliższych igrzyskach paraolimpijskich. (3 x 15 min). ków do podeszwy buta. Siedzisko formuje się indywidualnie do zawodnika. Powstaje ono Oprócz igrzysk, cyklicznie organizowane są turnieje Wszystkie przewinienia, liczba zawodników z tworzywa sztucznego, cechującego się o mistrzostwo świata oraz kontynentalne turnieje, w trakcie meczu (6 na 6), rozmiar bramki, krążek dużą elastycznością, szczególnie w niskich w tym mistrzostwa Europy. Hokej na sledżach to nie oraz długość tafli pozostają bez zmian. Pozycje temperaturach. tylko drużyny narodowe. Powstały też setki drużyn na lodzie oraz podstawowe strategie też przypo- klubowych, a wraz z nimi – zapotrzebowanie na minają te ze standardowego hokeja. W nowo Kije na jednym końcu mają zakrzywione łopatki turnieje klubowe oraz rozgrywki ligowe, jakie odby- wybudowanych arenach stosuje się wymogi, dla łatwego kontrolowania krążka, a na prze- wają się w Czechach, Rosji oraz USA. które mają zapewnić zawodnikom bezproble- ciwległym – kolce stalowe do manewrowa- mowy wślizg na taflę lodu bezpośrednio z ławki nia sledżem i poruszania się po lodzie. Aby W 2006 r. przy Integracyjnym Klubie Sportowym zawodniczej. W przypadku lodowiska nieprzy- zapobiec obrażeniom innych graczy, kolce „Atak” w Elblągu powstała pierwsza w Polsce stosowanego do płynnych zmian zawodników, nie mogą mieć zbyt szpiczastych zębów oraz fot. Leszek Hak drużyna w hokeju na sledżach, prowadzona obie drużyny są zmuszone w trakcie meczu sie- nie mogą wystawać 1 cm poza kij. Zawodnik, przez Sylwestra Flisa. To złoty medalista i MVP dzieć na lodzie przy bandzie. odpychając się stylem narciarza biegowego, Wzięły w nim udział cztery drużyny. W finałowym – najbardziej wartościowy gracz (z ang. Most wbija kolce w lód, co następnie wprowadza meczu Szwecja pokonała Norwegię 1:0, zdo- Valuable Player) igrzysk w Salt Lake City w 2002 r. sledż w ślizg. bywając pierwsze złoto igrzysk paraolimpijskich (w barwach USA, gdyż posiada także amerykań- w hokeju na sledżach. W kolejnych edycjach skie obywatelstwo). Flis, 2 lata po tym sukcesie, SPRZĘT paraolimpijskich turniejów na najwyższym stop- zdecydował się pozostać w kraju i kontynuować niu podium kolejno stawały: Norwegia (1998 r., karierę hokejową w barwach biało-czerwonych. KLASYFIKACJA MEDYCZNA Nagano), USA (2002 r., Salt Lake City), Kanada Oprócz roli trenera, jako ofensywny obrońca, Wszyscy gracze obowiązkowo wyposażeni są (2006 r., Turyn), USA (2010 r., Vancouver i 2014 r., wciąż wspiera drużynę na tafli. w ochronny sprzęt hokejowy zgodny ze stan- Sochi). dardem ustanowionym przez HECC (Hockey Hokej na sledżach nie ma punktacji lub handi- Equipment Certification Council Inc.), w tym capu, które mają bezpośredni wpływ na prze- W latach 2000–2017 dołączały nowe drużyny: sledże i kije. bieg gry. Jedak każdy zawodnik musi przejść Czechy, Niemcy, Włochy, Polska, Finlandia, ZASADY GRY klasyfikację medyczną, która go dopuści do Słowacja, Rosja, Korea Południowa, Francja/ Sledż (inaczej sanki) jest zbudowany z metali gry lub wyeliminuje z udziału w zawodach rangi Belgia. W związku z dużym zainteresowaniem hoke- lekkich, typu duraluminium. Rama jest podporą światowej. jem, międzynarodowe władze stworzyły nowy Zasadniczo wszystkie reguły obowiązu- system grupowy, tj. A, B i C, a wraz z nim system jące w hokeju osób pełnosprawnych mają

208 209 SYLWESTER FLIS za najwięcej zdobytych bramek w turnieju tej rangi (7) oraz za najwięcej zdobytych punktów (18). Flis, jako pierwszy niepełnosprawny hokeista, Sylwester urodził się w czerwcu 1974 r. w Stalowej dostaje się do unikatowej kolekcji kart sportowców Woli. Zdiagnozowano u niego przepuklinę profesjonalnej ligi NHL. Po paraolimpijskim sukcesie, oponowo-rdzeniową. W latach 90. wraz z rodziną Sylwester przeprowadza się na Alaskę, by tam wraz wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych. W grudniu z organizacją charytatywną Challenge Alaska 1995 r. poznaje hokej na sledżach przy Chicago w Anchorage stworzyć drużynę hokejową osób Park District, a niespełna rok później dostaje się niepełnosprawnych, jak również rozwinąć hokej na do kadry narodowej USA. Z braku obywatelstwa, sledżach w całym stanie Alaska. Sylwester nie bierze udziału w Zimowych Igrzyskach W 2006 r., za sprawą zarządu Integracyjnego Paraolimpijskich w Nagano w Japonii. Klubu Sportowego „Atak”, Sylwester powraca W 1999 r. zakłada drużynę klubową RIC do kraju, by zawodników siatkówki na siedząco Blackhawks przy największym szpitalu przekształcić w hokeistów na sledżach. Głównym rehabilitacyjnym w USA, Rehabilitation Institute założeniem stworzenia nowej sekcji oraz kadry of Chicago. Drużyna sponsorowana była Polski były plany uczestniczenia w Zimowych głównie przez profesjonalną ekipę NHL Chicago Igrzyskach Paraolimpijskich. Po nieudanej próbie Blackhawks. Sukcesy nowo założonej drużyny kwalifikacji hokeistów na sledżach na Zimowe rozpoczynają się od pierwszego wyjazdu na turniej. Igrzyska w Vancouver, Sylwester decyduje się na W 2001 r. Flis zostaje obywatelem USA, co indywidualny pościg, by po raz drugi wziąć udział jednocześnie daje mu możliwość uczestniczenia w igrzyskach, lecz tym razem w barwach Polski i na w jego pierwszych Igrzyskach Paraolimpijskich nartach biegowych. W grudniu 2009 r. w Sjusjoen, w Salt Lake City w 2002 r. Sylwester właśnie tam w Norwegii na Pucharach Świata w sprincie pokazuje niezwykłą formę, zdobywając z drużyną robi limit i zdobywa kwalifikacje paraolimpijskie. Stanów Zjednoczonych złoty medal oraz zostaje W Vancouver – w jego koronnym biegu w sprincie okrzyknięty MVP turnieju za sprawą jego osobistego – upada, łamie nartę i traci jakąkolwiek szansę na hokejowego wyczynu, jakim jest zdobycie miana medal. Obecnie Sylwester w dalszym ciągu trenuje króla strzelców (11 bramek, 7 asyst i gra w hokeja. Od wielu lat jest zawodnikiem HC w 6 rozegranych meczach), a dokonał tego Studenka w lidze czeskiej oraz w lidze niemieckiej z pozycji obrońcy. Tuż po igrzyskach wpisuje się do w latach 2015–17 z drużyną Bremen WeserStars Księgi Rekordów Guinnessa w dwóch kategoriach; zdobywał Mistrzostwo Niemiec. fot. Leszek Hak

210 211 NARCIARSTWO ALPEJSKIE fot. Maciej Wolański DYSCYPLINA być dokuczliwa. Wręcz przeciwnie – czeka się na nią z nadzieją na prawdziwe emocje. 2006 r. jeszcze trudniej jest rywalizować w tej kon- klas startowych, nasi paraolimpijczycy sięgali po Narciarstwo Alpejskie dla osób z niepełno- kurencji. Poprzeczkę podnosi połączenie klas star- medale igrzysk, m.in. dzięki Elżbiecie Dadok – sprawnościami uznano za formę rehabilitacji towych i zastosowanie przeliczników czasowych. zawodniczce „Startu” Bielsko-Biała. na przełomie lat 50. i 60. XX w. Od samego HISTORIA W praktyce oznacza to, że zredukowano liczbę początku tradycyjna dyscyplina – kontrower- kompletów medali do wywalczenia (szczegóły syjnie zestawiona z niepełnosprawnościami w opisie klas startowych poniżej). Tak wyśrubo- – budziła obawy, czy takie połączenie jest moż- Pierwszy raz narciarstwo alpejskie osób z nie- wane warunki sprawiają, że wielokrotnie wzrosła SPRZĘT liwe. Okazuje się, że tak! To jeden z tych spor- pełnosprawnościami znalazło się w programie waga medalu w konkurencjach alpejskich. Po tów,uprawianych zimową porą, który wspaniale Zimowych Igrzysk Paraolimpijskich (ZIP) w 1976 r., wprowadzeniu nowych zasad – od Turynu do integruje, podnosi poziom adrenaliny, daje w Ornskoldvik. Podczas ZIP 1992 w Albertville Soczi – żadnemu Polakowi nie udało się stanąć Podstawowy sprzęt to narty, na których się jeździ poczucie wolności i pozwala uwierzyć w siebie. zawody rozegrano na tych samych trasach, co na paraolimpijskim podium. Drugie miejsce Igora i startuje w zawodach. Są dokładnie takie same, Skoro – mimo niepełnosprawności – sportowcy igrzyska olimpijskie. Nie trudno się domyślić, że Sikorskiego z MŚ w 2017 r. w slalomie napawa jak te stosowane przez pełnosprawnych alpejczy- radzą sobie na stoku, to pewnie i na co dzień jest narciarzom z Polski trudniej było rywalizować optymizmem i pozwala liczyć na medale w przy- ków. Żeby jednak móc jeździć, w przypadku wielu im łatwiej… Puentując krótkie wprowadzanie, z kolegami reprezentującymi kraje alpejskie – tam szłości. Nie zmienia to faktu, że czujemy niedosyt. niepełnosprawności, potrzebny jest dodatkowy narciarstwo alpejskie sprawia, że zima przestaje przecież śnieg jest zawsze. Dodatkowo jednak od Zwłaszcza że przed wprowadzeniem połączenia sprzęt, który umożliwia jazdę. Chodzi o monoski

212 213 – siedzisko umożliwiające jazdę na siedząco. Jest na plecach przewodnika, w przypadku zespołów, ZJAZD – DOWNHILL (DH) to połączenie siedziska oraz systemu amortyzują- w których są całkowicie niewidomi zawodnicy). Zjazd – to najszybsza z konkurencji alpejskich. cego i mocującego. Można je porównać do buta Innym dodatkowym sprzętem okołonarciarskim są Zawodnicy często osiągają w niej prędkości narciarskiego u pełnosprawnych narciarzy. Kolejna kaski, ochraniacze (czasami profilowane do nie- przekraczające 100 km/h. Różnica poziomów różnica to kulonarty/stabilizatory, pełniące funkcję pełnosprawności), buty narciarskie, rękawiczki… między startem a metą powinna wynosić od kijów narciarskich (specjalne kule łokciowe, do ale te ostatnie nie odbiegają od sprzętu zawodni- 450 m do 800 m. Szerokość trasy powinna wyno- których zamocowane są krótkie nartki). Dzięki nim ków pełnosprawnych. sić co najmniej 30 m, poza wyjątkowymi, dobrze można odzyskać równowagę w czasie jazdy, a po oznakowanymi i zabezpieczonymi zwężeniami złożeniu płoz pozwalają przemieszczać się. Protezy (wynikającymi z naturalnych ograniczeń danej – specjalnie przeznaczone do jazdy na nartach trasy). Trasa wyznaczana jest poprzez bramki, – to kolejny rodzaj sprzętu, który nie pojawia się ZASADY GRY wszystkie jednego koloru (czerwone lub niebie- fot. Maciej Wolański u pełnosprawnych narciarzy. Z kolei dla osób skie). Bramka składa się z czterech slalomowych niewidomych i niedowidzących, obok wsparcia tyczek i dwóch flag. Musi mieć szerokość co ludzkiego w postaci przewodnika, używa się jaskra- Tu także obrano kierunek zmierzający do upodob- najmniej 8 m. W zjeździe nie są one zbyt blisko Bramki w supergigancie (na przemian czer- wych kamizelek odblaskowych (poprawiających nienia zasad i parametrów technicznych paranar- siebie, wyznaczają jedynie pewne punkty, wone i niebieskie) składają się z dwóch par widoczność przewodnika jadącego przed osobą ciarstwa do narciarstwa sprawnych sportowców. stanowiąc tzw. bramki kierunkowe. Ominięcie tyczek tego samego koloru i dwóch płacht. niewidomą/ niedowidzącą), urządzań umożliwia- Poniżej tabela obrazująca rozkład konkurencji bramki (zawodnik nie przejeżdża przez światło Szerokość bramek horyzontalnych to 6–8 m, jących komunikację głosową pomiędzy zawodni- i podstawowe informacje dotyczące technicznych bramki) powoduje dyskwalifikację. Dodatkowo, a bramek wertykalnych – 8–12 m. Trasa jest kiem i przewodnikiem (od intercomów do głośnika parametrów i opisy poszczególnych konkurencji. boki trasy oznaczone są niebieską farbą eko- oznaczona niebieską farbą. Zasadnicza różnica logiczną, produkowaną na bazie borówek. Na pomiędzy super-G a zjazdem polega na tym, IGRZYSKA PARAOLIMPIJSKIE początku trasy jest długi odcinek, pozwalający że w przypadku SG zawodnicy nie mają moż- zawodnikom nabrać szybkości. Później zaczy- liwości treningowego przejazdu. Mają jedynie nają się utrudnienia… Przed samymi zawodami godzinę na inspekcję trasy i jej zapamiętanie IGRZYSKA PARAOLIMPIJSKIE konieczny jest minimum jeden trening, w którym przed przejazdem, przez co – w opinii wielu eks- MISTRZOSTWA MISTRZOSTWA PROMIEŃ SKRĘTU PROMIEŃ SKRĘTU udział jest obowiązkowy (zwykle odbywają się pertów narciarstwa alpejskiego – SG uchodzi ŚWIATA KONTYNENTALNE M/ DŁUGOŚĆ M/ DŁUGOŚĆ NART CM NART CM 2–3 treningi). Zawody to jeden przejazd. Wygrywa za najtrudniejszą konkurencję szybkościową. KONKURENCJA RÓŻNICA WZNIESIEŃ START/ META – KOBIETY – MĘŻCZYŹNI zawodnik z najlepszym czasem. Zawody składają się z jednego przejazdu. zjazd –Downhill (DH) 450–800 m 400–700 m 50/210 50/218 supergigant – super-G (SG) 400–600 m 350–600 m 40/205 40/210 SUPERGIGANT – SUPER-G (SG) SLALOM GIGANT – GIANT SLALOM (GS) slalom gigant –giant slalom (GS) 250–400 m 250–400 m 30/188 30/193 Supergigant to druga konkurencja szybko- Slalom gigant należy do konkurencji tech- Slalom – Slalom (SL) 140–220 m 120–200 m */155 */165 ściowa. Różnica poziomów między startem nicznych. Różnica poziomów między startem a metą wynosi od 400 m do 600 m. Trasa a metą wynosi od 250 do 400 m. Szerokość trasy * liczy się szerokość nart pod wiązaniem i na dziobie nart odpowiednio>=63 mm i <=103 mm powinna mieć co najmniej 30 m szerokości. nie powinna być mniejsza niż 40 m. Bramka

214 215 w gigancie składa się z czterech tyczek i dwóch wolno przejeżdżać na wprost, między bram- SLALOM (SL) KLASYFIKACJA MEDYCZNA flag. Szerokość bramki to 4–8 m. Odległość mię- kami. Do klasyfikacji liczy się łączny czas z obu Slalom to konkurencja techniczna. Różnica dzy najbliższymi tyczkami kolejnych bramek nie przejazdów. Po pierwszym przejeździe kolejność poziomów między startem a metą wynosi od 140 powinna być mniejsza niż 20 m. Rozgrywane są pierwszej trzydziestki jest odwrócona, tj. jako 30. do 220 m. Średnie nachylenie trasy slalomowej Dzisiejsze klasy startowe obowiązują od Igrzysk dwa przejazdy na tej samej trasie, każdy przejazd jedzie zawodnik z najlepszym czasem uzyskanym powinno wynosić od 33 proc. do 45 proc., a jej Paraolimpijskich w Turynie, w 2006 r. przy różnym ustawieniu tyczek. Przed każdym w pierwszym przejeździe. Slalom gigant uważany szerokość powinna mieć 30 m. Nachylenie przekra- przejazdem zawodnicy mają około godzinę jest za konkurencję podstawową dla każdego czające 52 proc. dozwolone jest jedynie na krótkich Grupa osób niewidomych i niedowidzących – na inspekcję trasy i jej zapamiętanie. W trakcie zawodnika, na bazie której rozpoczynamy profi- odcinkach. Zawodnicy przemieszczają się między start z przewodnikiem: inspekcji można zsuwać się bokiem, ale nie lowanie zawodników do innych konkurencji. bramkami, na przemian czerwonymi i niebieskimi. • B1 – jazda z zasłoniętymi goglami (dla Bramka składa się w dwóch tyczek, rozstawionych rozwiania wątpliwości dotyczących na szerokość 4–6 m w odległości od 75 cm do 13 m. widzenia), U mężczyzn na trasie rozstawionych jest zazwyczaj • B2 – ostrość i pole widzenia ograniczone od 55 do 75 tyczek, u kobiet natomiast – od 45 do znacznie, 65. Oprócz klasycznego ustawienia bramek – w try- • B3 – ostrość i pole widzenia ograniczone bie lewo-prawo, ustawiane są na trasie różne figury, w stopniu umiarkowanym. tj. wertikale, łokcie i bramki przedłużające skręt. Rozgrywane są dwa przejazdy. Każdy z nich jest Do zdobycia w tych trzech klasach jest każdora- inaczej ustawiony – przed przejazdem zawodnicy zowo jeden komplet medali, po przeliczeniu cza- mają mniej więcej godzinę na inspekcję trasy i jej sów rzeczywistych przez współczynnik przypisany zapamiętanie. Do klasyfikacji liczy się łączny czas do danej klasy startowej i konkurencji (przed ZIP z obu przejazdów. W drugim – tak jak w GS – pierw- 2006 w Turynie w każdej klasie rozdawano oddziel- sza trzydziestka startuje w odwróconej kolejności. nie komplet medali, o ile było minimum ośmiu zawodników w klasie startowej, jeśli nie – łączono SUPERKOMBINACJA – ALPINECOMBINED (AC) klasy; ta sama zasada w dwóch grupach poniżej). Obok wymienionych konkurencji, rozgrywana jest jeszcze w programie Zimowych Igrzysk Grupa osób jeżdżących na siedząco: Paraolimpijskich superkombinacja, składająca • LW10/1 – paraplegia bez funkcjonalności się z jednego przejazdu super-G i slalomu. Liczy górnej części jamy brzusznej, brak funk- się suma czasów (możliwe jest również zestawia- cjonalnej równowagi siedzenia, nie ze slalomem zjazdu – klasyczna kombinacja • LW10/2 – paraplegia z częściowąfunk- alpejska). Dla poszczególnych przejazdów cjonalnością górnej części jamy brzusz- konkurencji wchodzących w skład kombinacji nej, brak funkcjonalnej równowagi alpejskiej stosowane są zasady jak wyżej. siedzenia, fot. Maciej Wolański

216 217 • LW4 – amputacja nogi poniżej kolana, jazda w protezie na dwóch nartach, IGOR SIKORSKI i regularną pracą udowodnił, że Polak może • LW5/7/1 – podwójna amputacja powyżej łokci, sięgać po podium mistrzostw świata. Mamy • LW5/7/2 – podwójna amputacja ręki, jedna nadzieję, że w ślad za Igorem pójdą inni polscy powyżej, druga poniżej łokcia, Najlepszym zawodnikiem nowej ery narciarstwa alpejczycy niepełnosprawni, którzy coraz liczniej • LW5/7/3 – podwójna amputacja ręki poniżej alpejskiego jest aktualnie Igor Sikorski, zawodnik startują w grupie Igora na mistrzostwach Polski. łokci, „Startu” Bielsko-Biała. Igor przez wieloletni Igor udowodnił, że niemożliwe w narciarstwie • LW6/8/1 – amputacja ręki powyżej łokcia, trening z najlepszymi trenerami, swoją ciężką alpejskim dla Polaka nie istnieje. • LW6/8/2 – amputacja ręki poniżej łokcia, • LW9/1 – amputacja jednej ręki i nogi powyżej kolana i łokcia i inne podobne

fot. Adrian Stykowski dysfunkcje, • LW9/2 – amputacja ręki i nogi poniżej kolana i łokcia i inne podobne dysfunkcje. • LW11 – paraplegia z uczuciem funkcjo- Po zastosowaniu przeliczników czasowych, roz- nalnej równowagi siedzenia, dawany jest również jeden komplet medali. • LW12/1 – paraplegia z częściowym funk- cjonowaniem nóg i dobrą równowagą HIERARCHIA ZAWODÓW SPORTOWYCH siedzenia, W NARCIARSTWIE ALPEJSKIM OSÓB • LW 12/2 – podwójna amputacja powyżej Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI: kolan. Po zastosowaniu przeliczników czasowych, roz- - igrzyska paraolimpijskie (wymagane limity), dawany jest również jeden komplet medali. - mistrzostwa świata (wymagane limity), - Puchary Świata (wymagane limity), Grupa osób jeżdżących na stojąco: - puchary kontynentalne (wymagane limity, • LW1 – podwójna amputacja powyżej kolan m.in Puchar Europy), lub ciężkie porażenie mózgowe, - międzynarodowe zawody krajowe, wpi- • LW2 – amputacja nogi powyżej kolana, jazda sane do kalendarza IPC/FIS, posiadające na jednej narcie, zdolność obliczania i przyznawania punk- • LW3 – LW3/1 i LW3/2 – podwójna amputacja tów międzynarodowej klasyfikacji IPC/FIS

poniżej kolan lub lekkie porażenie mózgowe – dostępne bez limitów, zawody kwalifiku- fot. Maciej Wolański (zależne od stopnia funkcjonalnego), jące do zawodów wyższej rangi.

218 219 fot. Adrian Stykowski fot. Foto we Dwoje

GDZIE • www.paralympic.org SZUKAĆ • www.fis-ski.com INFORMACJI? • pzsnstart.eu • paralympic.org.pl fot. Adrian Stykowski

220 221 około 2000 r., wraz z łatwiejszym dostępem do sieci. Prekursorzy pojawili się w Stanach Zjednoczonych. W wyniku ogromu pracy i starań wspaniałych ludzi – sportowców i wizjonerów, 4 lata temu udało się włączyć dyscyplinę do programu igrzysk.

SNOWBOARD Snowboard adaptowany, jak nazywał się na początku, trafił pod skrzydła Światowej Federacji Snowboardu (WSF). Znajdował coraz więcej zwolenników m.in. wśród wete-

ranów wojennych czy młodych ofiar chorób fot. M. Kelm i wypadków, które wcześniej jeździły na snow- boardzie, i był on dla nich istotną częścią życia. widowiskowa forma wyścigu szybko spodobała W 2010 r. WSF i IPC (Międzynarodowy Komitet się całemu środowisku, wprowadzając sport DYSCYPLINA że zdołała się ona zaadaptować do nowego Paraolimpijski) podpisały porozumienie w spra- na wyższy poziom. W Polsce pierwszym klubem środowiska i szybko stała się jedną z ulubionych wie współpracy, co stało się kamieniem węgiel- sportowym, który dał szansę parasnowboar- alternatyw zimowego szaleństwa. nym pod budowę olimpijskich fundamentów dowi był „Start” Bielsko-Biała z ówczesnym pre- Coraz bardziej popularny od końca XX w. nowej dyscypliny. Zaczęto organizować zesem-innowatorem Łukaszem Szeligą. snowboard, musiał doczekać się swojego Oprócz podziwiania pięknych widoków pierwsze zawody rangi Pucharu Świata – sezon odpowiednika również w świecie parasportu. i doświadczania niezapomnianej atmosfery na 2012/2013. Już wtedy Polskę reprezentował Sport cały czas ewoluuje, poziom sportowców Parasnowboard to niezwykle dynamicznie stoku, w sporcie wyczynowym zawodnicy spoty- zawodnik z Krakowa Wojtek Taraba, wraca- rośnie w niesamowitym tempie, tory są coraz rozwijająca się dyscyplina sportów zimowych, kają się tak naprawdę po to, aby rywalizować jący dopiero na zimową arenę sportową po większe i szybsze, po drobnych modyfika- dostępna dla osób z niepełnosprawnościami. w trzech konkurencjach: banked slalom, snow- 10-letniej przerwie, spowodowanej wypadkiem. cjach dzielone coraz częściej z zawodnikami Jest także najmłodszą, która dołączyła do board cross i giant slalom. W Igrzyskach Paraolimpijskich w Soczi Wojtek pełnosprawnymi. kanonu zimowych dyscyplin paraolimpijskich wywalczy mocne 15. miejsce. Wtedy jeszcze nie – swój debiut miała w Soczi w 2014 r. Pomimo funkcjonował obecny podział na kategorie ani tak „młodego wieku”, zdążyła przejść już konkurencje, co miało ulec zmianie już w kolej- wiele modyfikacji, aby sprostać oczekiwaniom HISTORIA nym sezonie podczas Finałów Pucharu Świata ZASADY GRY i wymaganiom sportowców, widzów oraz w la Molinie 2014/2015. Po wywalczeniu pozycji organizatorów zawodów. W dalszym ciągu startowej w przejeździe kwalifikacyjnym, zawod- zasady ulegają zmianom i poprawkom w celu Doniesienia, o próbach jazdy na snowboardzie nicy ścigają się w parach, a do kolejnego heatu Kiedy parasnowboard wkraczał na arenę doskonalenia dyscypliny. Najważniejsze jednak, przez osoby po amputacjach, zaczęły napływać przechodzi zwycięzca. Zdecydowanie bardziej sportów wyczynowych, jedyną konkurencją,

222 223 w której można było rywalizować, był snowbo- przewyższeniu 100–250 m, nachyleniu SPRZĘT protez należy, np. proteza XT9 zaprojektowana ard cross. W Soczi, w jednej grupie ścigali się 20–35 proc. i szerokości min. 4 m, pokonując i skonstruowana rzez zawodnika Mike'a Shultz'a. amputowani BK z AK, pojedynczy i podwójni, bandy; dobrym miejscem do ustawienia Do nauki osób z niedowładami kończyn skonstru- na torze znajdował się tylko jeden zawodnik takiego toru jest naturalna dolinka; na torze Do jazdy na snowboardzie potrzebujemy pod- owano specjalne siedzisko, umożliwiające, przy walczący z własnym czasem, a sam tor był znajduje się tylko jeden zawodnik, liczyć się stawowego sprzętu, który nie różni się niczym od odpowiedniej asekuracji, jazdę nawet osobom ledwie namiastką toru olimpijskiego. To, co nie będzie najlepszy z jego trzech przejazdów; tego używanego przez sportowców pełnospraw- z większym deficytem ruchowym. Przy nauce uległo zmianie i odróżnia parasnowboard od banked slalom zadebiutuje na Igrzyskach nych. Deska, wiązania i buty przechodzą pewne osób niedowidzących stosuje się intercom narciarstwa alpejskiego, to brak przeliczników Paraolimpijskich w Pjongczang w marcu zindywidualizowane udogodnienia (podkładki, kaskowy, aby cały czas pozostawać z kontakcie czasowych, tzw. faktorów, pozwalających na 2018 r., ustawienie wiązań, wkładki do buta z protezą głosowym z kursantem. Bezpieczeństwo najważ- wyrównanie szans zawodników w poszczegól- • GIANT SLALOM (GS) – stosunkowo najmłod- itp.), ale generalnie nie jest to kosmiczna techno- niejsze: jeździmy w kaskach i ochraniaczach na nych klasach sportowych. W tej chwili są to aż sza z kategorii parasnowboardu, polega logia. Ta zaczyna się nieco wyżej – w przypadku plecy. Spodnie, rękawice, kurtki, gogle nie różnią trzy konkurencje: na jak najbardziej technicznym pokonaniu osób po amputacjach kończyny dolnej. się niczym od tych niezbędnych sportowcom • SNOWBOARD CROSS (SBX) – wyścig bramek rozstawionych co 20–27 m na stoku pełnosprawnym. odbywa się na specjalnie wybudowanym o długości 400–600 m, przewyższeniu 200– Technologia rodem z krzemowej doliny pomo- torze o długości 500–1000 m, przewyższeniu 400 m, nachyleniu 20–35 proc. i szerokości gła w rozwoju zaawansowanej protetyki koń- 100–200 m i nachyleniu stoku ~25 proc. i sze- min. 40 m. W sezonie 2016/2017 odbyły się czyn i w ciągu dziesięciolecia wiedza, mate- rokości min. 12 m. Czas jednego przejazdu pierwsze zawody w Iranie. Na swój debiut riały i możliwości tej nauki urosły w potęgę. KLASYFIKACJA MEDYCZNA to około 40–70 sek. maksymalnego wysiłku. paraolimpijski kategoria ta będzie musiała Dziś jedną z obaw parasportu jest pytanie, Trasa osłonięta jest siatką, oznaczona eko- poczekać co najmniej do 2022 r. na ile jest to międzynarodowy „wyścig zbro- farbą oraz bramkami. Tor składa się z prze- jeń”, a na ile prym wiedzie jeszcze wizja Na dzień dzisiejszy dyscyplina oferuje trzy klasy szkód, takich jak bandy, rollery, skocznie, Hierarchia zawodów sportowych w parasnow- sir Ludwiga Guttmanna. startowe przydzielane po przejściu klasyfikacji wu-tangi o rożnej wielkości i nachyleniu, boardzie oraz punktacja: medycznej, odbywającej się raz w sezonie, naj- które należy pokonać w jak najszybszym • LEVEL 1: igrzyska paraolimpijskie, mistrzostwa W przypadku osób po amputacjach kończyn częściej przed pierwszymi zawodami pucharu czasie, rywalizując jednocześnie z innym świata, Puchary Świata. Wszystkie wymagają poniżej kolana, najbardziej brakującym ruchem świata: zawodnikiem. Run kwalifikacyjny odbywa spełnienia limitów, punktowane 1000 punk- jest zgięcie grzbietowe i podeszwowe stopy. • SB-LL 1 – snowboardziści o znacznym upo- się jednak pojedynczo, a czas decyduje tów WPSB za 1. miejsce, W przypadku amputacji powyżej kolana docho- śledzeniu funkcji jednej lub obu kończyn o kwalifikacji i miejscu w rundach finało- • LEVEL 2: puchary kontynentalne – od 260 do dzi jeszcze brak amortyzacji, która uzyskiwana dolnych; w tej grupie znajdują się, np. ampu- wym. Te z kolei zapewniają miejsca 16 męż- 130 punktów WPSB, jest przez zgięcie i wyprost stawu kolanowego. tanci powyżej kolana, bądź z podwójną czyznom i 8 kobietom, którzy będą ścigali • LEVEL 3: międzynarodowe zawody krajowe Obecnie jednak rzesza parasnowboardzistów, amputacją kończyn poniżej kolan, się w parach i eliminowali, aż do ustalenia wpisane do kalendarza IPC posiadające wraz ze swoimi protetykami, działa na rzecz roz- • SB-LL 2 – snowboardziści z lżejszym upośle- zwycięzcy. zdolność obliczania i przyznawania punktów woju budowy i konstrukcji protez odpowiednich dzeniem funkcji kończyny bądź obu koń- • BANKED SLALOM (SBL) – polega na jak najszyb- międzynarodowej klasyfikacji IPC, od 160 do do wyczynowego uprawiania sportów, takich czyn dolnych; w tej grupie znajdziecie, m.in. szym przebyciu trasy o długości 400–1000 m, 50 punktów WPSB. jak motocross czy snowboardcross. Do takich naszego zawodnika Wojtka Tarabę – po

224 225 amputacji podudzia, ale też zawodnika również klas i pomysłów. W Soczi startowali jedy- z niedowładem jednostronnym, nie sportowcy z dysfunkcjami kończyn dolnych, WOJCIECH TARABA IPC. Sport ewoluuje bardzo szybko i pomimo • SB-UL – snowboardziści z upośledzeniem koń- a już 4 lata później – w Korei – zaplanowanych wielu przeciwności, marzeniem Wojtka było czyny bądź obu kończyn górnych. jest 10 konkurencji medalowych: SBX, SB-LL1 Zawodnik „Startu” Bielsko-Biała Wojciech wywalczenie kwalifikacji paraolimpijskiej do Men, SB-LL1 Women, SB-LL2M, SB-LL2W, SB-UL Taraba jest – jak do tej pory – jedynym Pjongczang. Chce również wskazać kierunek Klasyfikacja nie jest doskonała. Widać jednak, Men;BSL: SB-LL1 Men, SB-LL1 Women, SB-LL2M, reprezentantem Polski w cyklu zawodów nowym adeptom tej dyscypliny i zachęcić że wraz z nowymi zawodnikami, przybywa SB-LL2W, SB-UL Men. międzynarodowych, a jego kariera zaczęła do ciężkiej, ale niezwykle satysfakcjonującej się wraz z początkiem dyscypliny w szeregach pracy. fot. M. Kelm

GDZIE • www.paralympic.org SZUKAĆ • www.facebook/

INFORMACJI? parasnowboardpoland fot. Maciej Wolański

226 227 fot. Adrian Stykowski fot. Natasja Vos

228 229 udział Marian Damian, który w trzynastoosobowej stawce zajął ósme miejsce. Wygrał Fin Jouko Grip. Do francuskiego Albertville Polacy nie pojechali. W 1994 roku w Lillehammer Polskę w biathlonie reprezentowało jedenastu zawodników, po raz pierwszy wystartowały kobiety. Najlepsze, szó- ste miejsce zajęła Beata Pomietło. Na pierwszy BIATHLON medal trzeba było poczekać do 2002 roku, kiedy to Bogumiła Kapłoniak zajęła 3. miejsce (7,5 km fot. stojąc) na Igrzyskach Paraolimpijskich w Salt Lake City. Młodsza odmiana biathlonu dla osób z nie- pełnosprawnością – przeznaczona dla zawodni- międzynarodowych zaliczyć należy mistrzostwa ków niewidomych i słabowidzących – pojawiła Europy, mistrzostwa świata, Puchar Świata oraz się w Polsce stosunkowo niedawno. Treningi roz- igrzyska paraolimpijskie. poczęto w 2014 r. Pierwszym klubem, który założył DYSCYPLINA oraz strzelania. Konkurencje w narciarstwie biego- sekcję biathlonową w kraju był Przemyski Klub Jednak, pomimo przeciwności i trudów, powoli wym i biathlonie rozgrywane są na ogół podczas Sportu i Rekreacji Niewidomych i Słabowidzących budowany jest w Polsce system profesjonalnych tych samych zawodów zgodnie z przepisami „Podkarpacie”. W 2015 r. Związek Kultury Fizycznej treningów w biathlonie. Obecnie zawodnicy Biathlon dla osób z niepełnosprawnością fizyczną Międzynarodowej Federacji Narciarskiej (FIS) „Olimp” w Warszawie powołał po raz pierwszy startujący w zawodach krajowych, reprezen- wprowadzono do programu igrzysk paraolimpij- uzupełnionymi o przepisy Międzynarodowego zawodników do polskiej kadry. W reprezentacji tują kluby sportowe z Przemyśla, Bydgoszczy, skich w 1988 r. w Innsbrucku. W 1992 r. – w Albertville Komitetu Paraolimpijskiego (IPC). Najczęściej polskich biathlonistów jest obecnie pięciu zawod- Krakowa, Lasek, Kłodzka, Warszawy i Lublina. – w tej dyscyplinie mogli zmierzyć się niewidomi zawodnicy, którzy startują w konkurencjach bie- ników. Trenują oni na zgrupowaniach organizowa- i słabowidzący sportowcy. Obok zawodników gowych, startują również w biathlonie. nych w kraju oraz za granicą, a ich przygotowa- z dysfunkcją narządu wzroku, biathlon uprawiają nie do startów w zawodach trwa przez cały rok. osoby z niepełnosprawnością ruchową. Ci z kolei W okresie letnim prowadzone są treningi strzelec- ZASADY GRY dzielą się na dwie grupy. Pierwsza to osoby z ura- kie, biegowe oraz na nartorolkach. Zimą nartorolki zami kończyn górnych lub dolnych, czyli grupa sto- HISTORIA zamieniane są na narty. jąca. Druga – grupa siedząca – obejmuje sportow- W zależności od rozgrywanej konkurencji, a jest ców z niedowładem lub brakiem kończyn dolnych W ramach sportu biathlonowego rozgrywane ich cztery, zawodnicy wbiegają na stanowisko oraz z urazami kręgosłupa, którzy poruszają się Po raz pierwszy niepełnosprawni biathloniści sta- są zawody krajowe oraz zagraniczne. Na strzeleckie dwa lub cztery razy: na tzw. sledge. Grupa ta pracuje tylko rękami za nęli do rywalizacji na Igrzyskach Paraolimpijskich poziomie krajowym organizowane są m.in. pomocą kijów biegowych. Zawody biathlonowe w 1988 roku w austriackim Innsbrucku. W tych Mistrzostwa Polski w Biathlonie Letnim oraz • DYSTANS ŚREDNI – rozgrywany jest wśród składają się z dwóch części – biegu narciarskiego pierwszych biathlonowych zmaganiach wziął Zimowym czy Puchar Polski. Do ważnych imprez mężczyzn na dystansie 12,5 km (5 pętli po 2,5

230 231 km), natomiast wśród kobiet na dystansie 10 Za każdy niecelny strzał uczestnik biegu musi Zawodnicy nie biegną z karabinkiem i strzelają km (5 pętli po 2 km). Na tym dystansie zawod- dodatkowo przebiec rundy karne o długości tylko w pozycji leżącej. Broń, z której strzelają nicy wbiegają na stanowisko strzeleckie czte- 80 m (zawodniczy z niepełnosprawnością cały czas, podczas zawodów, jest na stanowi- rokrotnie. Za każdy niecelny strzał uczestnik ruchową – stojący i siedzący – po 150 m). sku strzeleckim. Stanowisko strzeleckie – pod- biegu musi dodatkowo przebiec rundy karne Na podstawie czasów uzyskanych podczas czas zawodów dla osób z dysfunkcją narządu o długości 150 m (w przypadku zawodników kwalifikacji, sporządzana jest lista startowa wzroku – jest w pełni przystosowane do potrzeb siedzących jest to dystans wynoszący 80 m), finałów. Zawodnicy puszczani są na trasę sportowca. Składa się z karabinka, słuchawek, • SPRINT – rozgrywany jest wśród mężczyzn na wyścigu po kolei z uwzględnieniem różnic centralki elektronicznej oraz modułu tarcz fot. dystansie 7,5 km (3 pętle po 2,5 km), nato- czasowych pomiędzy poszczególnymi z nich. strzeleckich. Zawodnik nie strzela z karabinka miast wśród kobiet na dystansie 6 km (3 pętle Bieg finałowy wśród mężczyzn, jak i kobiet pneumatycznego jak ma to miejsce w „zwy- po 2 km). Na tym dystansie zawodnicy wbie- niewidomych i słabowidzących rozgrywany kłym” biathlonie. W konstrukcji technologii broni 18 mm, oddalonych o 10 m.W biathlonie długim gają na stanowisko strzeleckie dwukrotnie. jest na dystansie od 3,6 km do 4,8 km (3 pętle wykorzystano światło podczerwone. Zawodnik, za każdy niecelny strzał do końcowego czasu, Za każdy niecelny strzał uczestnik biegu musi po 1,2 lub 1,6 km). Wśród mężczyzn z nie- wbiegając na stanowisko strzeleckie, kładzie każdego z zawodników doliczana jest karna dodatkowo przebiec rundy karne o długości pełnosprawnością ruchową stojących i sie- się w odpowiedniej pozycji, następnie zakłada minuta, natomiast w biathlonie krótkim (przy 150 m (w przypadku zawodników siedzących dzących bieg finałowy rozgrywany jest na słuchawki i sięga po karabinek. Moduł tarcz 2 strzelaniach) oraz średnim i pościgowym (przy jest to dystans wynoszący 80 m), dystansie 12,5 km (5 pętli po 2,5 km), a wśród strzeleckich oddalony jest o 10 m od zawod- 4 strzelaniach) za każdy niecelny strzał zawod- • BIEG POŚCIGOWY – rozgrywany jest w czasie kobiet – stojących i siedzących na dystansie nika i złożony jest z pięciu tarcz diodowych. nicy biegają karną rundę dodatkową, która liczy 2 dni i składa się z biegu kwalifikacyjnego 10 km (5 pętli po 2 km) Na tym dystansie W momencie rozpoczęcia strzelania, wszystkie sobie 150 m. i finału. Bieg kwalifikacyjny wśród mężczyzn zawodnicy wbiegają na stanowisko strze- diody są wygaszone. Zawodnik w słuchawkach rozgrywany jest na dystansie 12,5 km (5 pętli leckie dwukrotnie. Za każdy niecelny strzał słyszy dźwięk o różnym nasileniu. Najwyższy po 2,5 km), natomiast wśród kobiet na dystan- uczestnik biegu – siedzący, niedowidzący dźwięk oznacza umowną dziesiątkę, czyli środek sie 10 km (5 pętli po 2 km). Zawodnicy wbie- i niewidomy – musi dodatkowo przebiec tarczy. W momencie oddania celnego strzału, KLASYFIKACJA MEDYCZNA gają na stanowisko strzeleckie czterokrotnie. rundy karne o długości 80 m, a zwodnicy diody na tarczy święcą się na zielono, natomiast stojący z niepełnosprawnością ruchową – w gdy strzał jest niecelny – na czerwono. dystans karny wynoszący 150 m. Biathloniści podzieleni są na trzy grupy • BIEG INDYWIDUALNY – rozgrywany jest wśród Osoby z niepełnosprawnością ruchową – niepełnosprawności. mężczyzn na dystansie 15 km (5 pętli po w zależności od urazu – strzelają z podpórek • zawodnicy z uszkodzeniami narządu ruchu 3 km), natomiast wśród kobiet na dystansie lub z wolnej ręki. Zawodnik strzela z karabinka startujący w pozycji stojącej (LW2 – LW9), 12,5 km (5 pętli po 2,5 km). Na tym dystansie pneumatycznego z tak zwanego śrutu. Kaliber • zawodnicy z uszkodzeniami narządu ruchu zawodnicy wbiegają na stanowisko strze- śrutu wynosi 4,5 mm. Sportowiec, wbiegając na startujący w pozycji siedzącej na specjalnym leckie czterokrotnie. Za każdy niecelny strzał stanowisko strzeleckie, przyjmuje pozycję leżącą, sprzęcie typu sledże, dostosowanym indywidu- uczestnikowi biegu doliczana jest 1 karna następnie oddaje na każdym strzelaniu po pięć alnie do zawodnika (LW10 – LW12), minuta do osiągniętego czasu biegu. strzałów, do pięciu tarcz strzeleckich o średnicy • zawodnicy z uszkodzeniem wzroku (B1 – B3). fot.

232 233 Według wytycznych IPC (International Sportowcy, na przykład, nie mogą wygiąć sposób jazdy na nartach podczas pierwszej czas wynoszący 1 min. Biathloniście startującemu Paralympic Committee) biathloniści jak i narcia- łokcia lub palców po jednej stronie lub mają klasyfikacji. w kategorii B1 wpisuje się do klasyfikacji 0:52:80 rze biegowi zostają zakwalifikowani do poszcze- amputację poniżej łokcia. Będą korzystać (pięćdziesiąt dwie sekundy osiemdziesiąt setnych gólnych kategorii: tylko z jednego kija. KLASY SPORTOWE B1-3: ZAWODNICY Z WADĄ sekundy), analogicznie zawodnik kategorii B2 • LW 9: Ta klasa sportowa jest przeznaczona WZROKU uzyska czas 0:59:40 (pięćdziesiąt dziewięć sekund KLASY SPORTOWE LW 2-9: ZAWODNICY STARTUJĄCY dla narciarzy mających problemy z bronią • B1: narciarze w tej klasie zawodów są albo czterdzieści setnych sekundy). Zawodnik kategorii W POZYCJI STOJĄCEJ i nogami. Niektórzy narciarze mają łagodne niewidomi, albo mają bardzo małą ostrość B3 będzie sklasyfikowany z czasem 1min. • LW 2: Narciarze mają dysfunkcję jednej nogi, problemy z koordynacją we wszystkich koń- i polewidzenia; podczas wyścigu noszą opa- na przykład amputację powyżej kolana. czynach. Inni mają amputacje dotyczące ski na oczy. Będąużywać protezy i nart z dwoma nartami. jednej ręki i jednej nogi. W zależności od swo- • B2: ten profil klasy sportowej obejmuje sportow- • LW 3: Ta klasa sportowa obejmuje narciarzy ich umiejętności będą jeździć na nartach ców o wyższej ostrości wzroku niż zawodnicy NASI ZAWODNICY z dysfunkcją obu nóg, takich jak osłabienie z jednym lub dwoma kijkami. startujący w klasie B1, ale nie są w stanie roz- mięśni w obu nogach. poznać litery „E” z odległości 4 m; dodatkowo • LW 4: Narciarze w tej kategorii sportowej to KLASY SPORTOWE LW 10-12: ZAWODNICY do tej klasy sportowej kwalifikują się sportowcy Obecnie wśród zawodników osoby z dysfunkcją w dolnej części jednej STARTUJĄCY W POZYCJI SIEDZĄCEJ z polem widzenia mniejszym niż 10 stopni. z niepełnosprawnością wzroku nogi, ale z mniejszym wpływem na narty • LW 10: Narciarze mają dysfunkcję, która • B3: najmniej poważne uszkodzenie wzroku; Polskę na arenie międzynarodowej w porównaniu do LW 2. Typowymi przykła- ogranicza ich funkcję nóg i tułowia. Nie uprawnieni sportowcy mają ograniczone reprezentuje Piotr Garbowski oraz dami są amputacje powyżej kostki lub utrata byliby w stanie siedzieć bez podtrzymywa- pole widzenia o średnicy mniejszej niż Łukasz Kubica. Spośród zawodników kontroli mięśni w jednej nodze. nia się ramionami, na przykład z powodu 40 stopni lub niskiej ostrości wzroku. z niepełnosprawnością ruchową, Polskę • LW 5/7: Ta klasa sportowa jest przeznaczona paraplegii. reprezentują Iweta Faron, Łukasz Kubica, dla sportowców z dysfunkcją w obu ramio- • LW 10.5: Narciarze w tej klasie mają również Dla narciarzy B1 obowiązkowy jest przewod- Witold Skupień oraz Kamil Rosiek. nach, co uniemożliwia im korzystanie z kijków ograniczoną kontrolę nad tułowiem, ale nik, a narciarze B2 i B3 mogą wybrać jazdę na narciarskich. Na przykład narciarze nie mają mogą zachować równowagę w pozycji sie- nartach z przewodnikiem. Przewodnik porusza rąk ani nie mogą mocno chwycić kii. dzącej, gdy nie poruszają się na boki. się tuż przed zawodnikiem i słownie informuje • LW 6: Zawodnicy startujący w tej klasie spor- • LW 11: Narciarze mają dysfunkcję nóg i dobrą o szczegółach, takich jak zakręty, pochyłości GDZIE SZUKAĆ towej mają znaczącądysfunkcję w jednym kontrolę tułowia, co pozwala im zachować i spadki. Przy ustalaniu ostatecznej klasyfikacji INFORMACJI? ramieniu, na przykład brakujące ramię nad równowagę nawet podczas ruchu w bok. biegu narciarskiego dla zawodników B1, stosuje łokciem. Uszkodzone ramię jest przytwier- • LW 12: Narciarze w tej klasie zawodów mają się pomniejszenie czasu realnie uzyskanego przez dzone do ciała i nie może być używane dysfunkcje podobne do tych opisanych zawodnika o 12 proc., a u zawodników kategorii • ZKF „Olimp” – www.zkfolimp.pl podczas wyścigów. Z drugiej strony użyją dla klas sportowych LW 2-4: mają dysfunk- B2 pomniejsza się – o 1 proc. Sportowcy z katego- • PZSN „Start” – www.pzsnstart.eu kijka narciarskiego. cje nóg, ale normalną kontrolę tułowia. Są rii B3 zapisywany mają taki sam czas biegu nar- • Przemyski Klub „Podkarpacie” – • LW 8: Narciarze w tej klasie mają umiarko- uprawnieni do rywalizacji w pozycji stojącej ciarskiego, jaki uzyskają na mecie. Przykładowo www.podkarpacie-przemysl.org.pl wane upośledzenie dotyczące jednej ręki. lub siedzącej i mogą wybrać preferowany trzech zawodników z różnych kategorii uzyska

234 235 to ryciny skalne postaci na nartach odkryte na już przed I wojną światową. Jednak zaczęło się wyspie Rødøy w Norwegii, w okolicach Morza ono rozwijać po II wojnie światowej, kiedy wielu Białego i jeziora Ładoga oraz u źródeł rzeki Amur inwalidów wojennych próbowało powrócić do w górach Ałtaju, na azjatyckich obszarach wcześniejszej aktywności. Rosji. Fragmenty nart znajdywanych w Szwecji miały ponad 4 tys. lat, jednakże narciarstwo W Polsce w latach siedemdziesiątych i osiem- jako sport zaistniało w krajach skandynawskich, dziesiątych narciarstwo było bardzo popu- NARCIARSTWO głównie Norwegii, dopiero w II połowie XVIII w., larne w jednostkach organizacyjnych „Start”. a ponad 100 lat później rozwinęło się w Alpach. W Mistrzostwach Polski, organizowanych przez BIEGOWE Można przypuszczać, że osoby niepełnosprawne Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start”, uprawiały okazjonalnie narciarstwo turystyczne brało udział blisko 180 zawodników.

DYSCYPLINA Międzynarodowej Federacji Narciarskiej (FIS) uzupełnionymi o przepisy Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego (IPC). Najczęściej Narciarstwo biegowe dla osób z niepełno- zawodnicy, którzy startują w konkurencjach bie- sprawnością fizyczną wprowadzono do zawo- gowych, startują również w biathlonie. dów w szwedzkim Ornskoldsvik w roku 1976. Zawodników z grupy siedzącej do programu igrzysk paraolimpijskich dopuszczono w 1988 r. w Innsbrucku, a w 1992 r. w Albertville także niewi- HISTORIA domi i słabowidzący sportowcy mogli zmierzyć się w tej dyscyplinie. Konkurencje w narciarstwie bie- gowym i biathlonie rozgrywane są na ogół pod- Narciarstwo jako środek lokomocji na 2 drewnia- czas tych samych zawodów zgodnie z przepisami nych płozach istnieje od tysięcy lat. Wskazują na fot. Maciej Wolański

236 237 ZASADY GRY • zawodnicy z uszkodzeniami narządu ruchu startujący w pozycji stojącej (LW2 – LW9), NASI ZAWODNICY • zawodnicy z uszkodzeniami narządu ruchu Zawody w narciarstwie biegowym rozgrywane startujący w pozycji siedzącej na specjalnym są w czterech konkurencjach i w dwóch stylach sprzęcie typu sledże, dostosowanym indywi- W reprezentacji Polski biegowych, klasykiem i łyżwą: dualnie do zawodnika (LW10 – LW12), w narciarstwie biegowym • DYSTANS ŚREDNI – rozgrywany jest wśród • zawodnicy z uszkodzeniem wzroku (B1 – B3). jest obecnie mniej niż zawodników stojących, siedzących i nie- 10 zawodników. Trenują dowidzących na dystansie 10 km, a wśród Aby wyłonić zwycięzcę, stosuje się specjalny oni na zgrupowaniach kobiet we wszystkich kategoriach na dystan- przelicznik procentowy ustalony dla każdej klasy organizowanych w kraju oraz sie 7,5 km, startowej, różniący się także w zależności od za granicą. Przygotowanie • SPRINT – rozgrywany jest we wszystkich kate- techniki, którą pokonuje się dystans: technika do startów w zawodach trwa goriach na dystansie od 0,8 km dla zawod- klasyczna lub technika dowolna (nie dotyczy przez cały rok. W okresie ników siedzących do 1,5 km dla zawodni- zawodników z grupy siedzącej LW10 – LW12). letnim prowadzone są trening fot. Maciej Wolański ków stojących; zależy to od organizatora biegowe, siłowe oraz na zawodów, Podobnie jak w przypadku biathlonu, dla narcia- nartorolkach, zimą –nartorolki • BIEG SZTAFETOWY 4 x 2,5 KM – rozgrywany rzy B1 obowiązkowy jest przewodnik, a narciarze zamieniane są na narty. Od roku 1976 polscy zawodnicy uczestniczą na dwóch pętlach o długości 2,5 km dla B2 i B3 mogą wybrać jazdę na nartach z przewod- w zawodach na arenie międzynarodowej, zawodników stojących o trudniejszym stop- nikiem. Przewodnik jedzie tuż przed zawodnikiem Wśród zawodników odnosząc znaczące sukcesy. Podczas Zimowych niu trudności, a dla siedzących i niewidzą- i słownie informuje zawodnika o szczegółach, z niepełnosprawnością Igrzysk Paraolimpijskich polscy sportowcy zdobyli cych – łatwiejszym stopniu trudności, takich jak zakręty, pochyłości i spadki. Przy ustala- wzroku Polskę na arenie w tej dyscyplinie łącznie 37 medali: 11 złotych, • BIEG DŁUGI – rozgrywany na dystansie 20 km niu ostatecznej klasyfikacji biegu narciarskiego dla międzynarodowej 6 srebrnych i 20 brązowych. W Salt Lake City dla zawodników stojących i niewidzących; zawodników B1, stosuje się pomniejszenie czasu reprezentuje Łukasz w roku 2002 startujący na sledżu Wiesław Fiedor dla zawodników siedzących i zawodni- realnie uzyskanego przez zawodnika o 12 proc., Kubica, Piotr Garbowski, zdobył złoty medal w biegu na 10 km i brązowy czek stojących dystans wynosi 15 km, a dla a u zawodników kategorii B2 pomniejsza się – a z niesprawnością ruchową w biegu na 5 km, brąz w biathlonie wywalczyła zawodniczek siedzących – 12 km, o 1 proc. Sportowcy z kategorii B3 zapisywany – Iweta Faron, Witold Skupień Bogumiła Kapłoniak. Podczas kolejnych igrzysk mają taki sam czas biegu narciarskiego, jaki uzy- i Kamil Rosiek. Głównym w Turynie dwukrotną mistrzynią paraolimpijską skają na mecie. Przykładowo trzech zawodników celem w sezonie jest start w biegach narciarskich na 15 km techniką KLASYFIKACJA MEDYCZNA z różnych kategorii uzyska czas wynoszący 1 min. na igrzyskach paraolimpijskich klasyczną i na 5 km techniką dowolną została Biathloniście startującemu w kategorii B1 wpisuje i zajęcie jak najwyższych Katarzyna Rogowiec, a w Vancouver w roku się do klasyfikacji 0:52:80, analogicznie zawodnik lokat. 2010 zdobyła brązowy medal w biegu na 15 km Zawodnicy startują w trzech grupach kategorii B2 uzyska czas 0:59:40. Zawodnik kate- techniką klasyczną. niepełnosprawności: gorii B3 będzie sklasyfikowany z czasem 1min.

238 DODATEK

240 241 Obecnie mistrzostwa krajowe i oficjalne tur- nieje międzynarodowe organizowane są w następujących krajach: Austria, Białoruś, Belgia, Chiny, ChineseTaipei, Finlandia, Niemcy, Hong Kong, Japonia, Kazahstan, Korea, Malta, Malezja, Holandia, Norwegia, Polska, Rosja, Serbia, Słowacja, Singapur, TANIEC NA WÓZKACH Szwecja, Ukraina.

Rywalizacja z udziałem tancerzy niepełno- sprawnych odbywa się w około 50 krajach na 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 całym świecie. W roku 2015 w zawodach IPC 173 198 150 159 281 316 321 319 400 uczestniczyło 21 państw europejskich, 7 z Azji i 3 z Ameryki. Dwa lata później IPC zmieniło nazwę 173 245 294 369 468 502 600 732 800 dyscypliny na para dance sport, otwierając 346 434 444 528 749 818 921 1051 1200 DYSCYPLINA HISTORIA możliwość włączenia w przyszłości nowych grup number of athletes licensed uczestników (np. zawodników z amputacjami number of athletes registered lub niedowidzących). number of athletes licensed and registered Taniec na wózkach – jako forma rekreacji – pojawił Taniec na wózkach dwukrotnie bez powodzenia się w Europie (Niemcy, Szwecja) pod koniec lat 60. występował o prawo włączenia do programu Para dance sport dynamicznie się rozwija: TAB.1. PARTICIPATION NUMBERS – ATHLETES Od lat 70. nastąpił rozwój rywalizacji w formie tur- zimowych igrzysk paraolimpijskich (Salt Lake City • stale rośnie liczba zawodników – zarejestro- niejowej. Parę tworzyli tancerz na wózku i tancerz 2002 i Turyn 2006). wanych i licencjonowanych (tab.1), sprawny, a zawody rozgrywano w dwóch stylach • rośnie liczba krajów uczestniczących (tab. 2), tanecznych: standardowym (walc angielski, Od roku 1998 rozgrywane są co 2 lata oficjalne • wprowadzane są nowe konkurencje: w 2006 r. tango, walc wiedeński, foxtrot, quickstep) i laty- mistrzostwa świata: Japonia (1998, 2004), – duo – po raz pierwszy zaprezentowane na noamerykańskim (samba, cha cha, rumba, paso Norwegia (2000), Polska (2002), Holandia MŚ w Holandii (2 osoby tańczą na wózkach), doble, jive). W 1997 r. IPC uznał taniec na wózkach (2006), Białoruś (2008), Niemcy (2010), Włochy w 2014 r. podczas ME rozgrywanych w Polsce (Wheelchair Dance Sport) za zimową dyscyplinę (2015), Belgia (2017). włączono solo (kobiety i mężczyźni) oraz fre- paraolimpijską, niewłączoną do programu igrzysk. estyle (balet, modern, hip-hop i in.), • w roku 2017 zatwierdzono nowe przepisy techniczne dotyczące sportu, sędziowania 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 i organizacji zawodów – spójne z regulami- TAB. 2. PARTICIPATION NUMBERS – NPCs nami IPC i WDSF (międzynarodowa federacja

242 243 taneczna uznana przez IOC). W roku 2018 taniec sportowy znajdzie się w programie Igrzysk Olimpijskich Młodzieży w Buenos Aires (styl breakdance), • od 2017 r. wprowadzono nowe zasady klasyfikacji zawodników – uwzględniono style (standard, latin) oraz konkurencje duo i combi. NASI ZAWODNICY fot. Jacek Reda W Polsce taniec na wózkach pojawił się PAWEŁ KARPIŃSKI I JOANNA REDA – najlepsza polska para w konkurencji duo. Posiadają na swym koncie tytuły w 1994 r., jako nieformalna grupa w war- Do czołowych tancerzy, którzy zakończyli Obydwie pary to aktualni Mistrzowie Europy Mistrzów Świata, Mistrzów Europy i Mistrzów Polski szawskiej szkole tańca Swing. W roku już karierę, należą: Piotr Iwanicki, Monika w poszczególnych stylach tańca, z dużymi 1996 zarejestrowano pierwszy i wiodący Zawadzka, Dorota Janowska, Nadine szansami medalowymi na MŚ (również Paweł do dnia dzisiejszego klub: Stowarzyszenie Kinczel, Marta Sikorska, Grzegorz Górniak, Karpiński, Nadina Kinczel oraz Paweł i Katarzyna Rehabilitacji i Tańca Integracyjnego Osób Karol Skarżyński, Monika Chojnacka, Łukasz jako soliści). Niepełnosprawnych „Swing-Duet” z siedzibą Prochacki, Emil Malanowski, Martyna na terenie Akademii Wychowania Fizycznego Wiśniewska, Kamil Kuran, Karolina Guzowska, Para dance sport to niezwykle widowiskowa w Warszawie (a od 2005 r. w Łomiankach). Nadine Kinczel, Iwona Wydra i Marcin dyscyplina, łącząca sport i sztukę (podobnie Kolejno powstawały nowe kluby: „Nasz Styl” Błażejewski. jak jazda figurowa na lodzie). Ma dużą szansę w Warszawie, „Integracja” w Wyszkowie, znaleźć się w programie igrzysk paraolimpijskich „Twister” w Poznaniu. Aktualnie w polskiej kadrze jest dziewięciu (2024). Silną stroną tej dyscypliny jest zawodników, a najbardziej utytułowani to: procentowo duży udział kobiet oraz możliwość Polskie pary od roku 2000 uczestniczą PAWEŁ KARPIŃSKI i JOANNA REDA uczestnictwa osób z dużą niepełnosprawnością w mistrzostwach świata, mistrzostwach Europy oraz KATARZYNA BŁOCH i MAREK ZABOROWSKI. (wózki elektryczne). i Pucharze Świata. W latach 2002–2008 stano- wiły czołówkę światową we wszystkich klasach i stylach, wygrywając najważniejsze zawody w klasyfikacjach medalowych. fot. Jacek Reda

NA PIERWSZYM PLANIE MAGDALENA MATUSIAK – srebrna medalistka Mistrzostw Europy 2014 w Łomiankach, konkurencja solo

244 245 Polscy zawodnicy wystartowali w Igrzyskach Paraolimpijskich w Atenach w 2004 r. (klasa Sonar – Piotr Nowak, Krzysztof Kwapiszewski i Andrzej Puchalski), a następnie w 2016 r. w Rio de Janeiro w klasie Skud 18 (Monika Gibes i Piotr Cichocki), gdzie uzyskali bardzo ŻEGLARSTWO dobre czwarte miejsce. W latach 2015, 2016 i 2017 polscy zawodnicy stawali na podium fot. Grzegorz Prokopowicz mistrzostw świata, Europy oraz zajmowali miej- sca na podium podczas pucharów świata i Europy w klasie Skud 18.

SPRZĘT I ZASADY GRY DYSCYPLINA na rzecz Żeglarstwa Niepełnosprawnego

(IFDS – International Foundation for Disabled fot. Grzegorz Prokopowicz Sailing). Do 2016 r. sportowcy rywalizowali w trzech kla- Żeglarstwo sportowe dla osób z niepełnospraw- sach żeglarskich: 2,4mR, Skud 18 i Sonar. nościami rozpoczęło się w latach 80. w Szwajcarii, gdzie po raz pierwszy zorganizowano zawody Jednoosobowa łódź klasy 2,4mR – jednomasz- międzynarodowe. HISTORIA towa, niewywracana, zawansowana techno- logicznie z dużymi możliwościami trymu żagli W 1988 r. powstał Międzynarodowy Komitet – może być zaadaptowana do każdego rodzaju Żeglarski Niepełnosprawnych (IHAT- Żeglarstwo zadebiutowało w Igrzyskach niepełnosprawności. Dwuosobowa łódź klasy

Handicap SailingCommittee). Dwa lata Paraolimpijskich w Atlancie w 1996 r. Skud18 posiada duże możliwości adaptacji – fot. Grzegorz Prokopowicz później żeglarstwo zadebiutowało jako sport Początkowo jako sport demonstracyjny, np. możliwość sterowania za pomocą joysticka pokazowy w Światowych Grach dla Osób a następnie stało się pełnoprawną dyscypliną elektrycznego. Załogę stanowi kobieta i mężczy- Niepełnosprawnych. W 1991 r. rozpoczęto podczas IP w Sydney 2000 i kolejnych, aż do zna. Jest zaawansowana technologicznie, na uzyskać maksymalnie 14 punktów w klasyfikacji współpracę z Międzynarodową Federacją Rio 2016 r., gdzie po raz ostatni było w progra- wzór najszybszych łodzi klas olimpijskich. Węglowy funkcjonalno-medycznej IFDS. Łódź jest dużych Żeglarską (ISAF, obecnie World Sailing) zajmu- mie igrzysk paraolimpijskich. Obecnie trwają maszt i trzy żagle sprawiają, że łódź jest szybka rozmiarów, bardzo dobrze radzi sobie na silnym jącą się żeglarzami pełnosprawnymi i zmie- prace, które mają za zadanie przywrócić tę i widowiskowa. Ostatnia klasa paraolimpijska to wietrze i dużej fali czyli w typowych morskich niono nazwę na Międzynarodową Fundację dyscyplinędo programu IP. trzyosobowa łódź klasy Sonar. Jej załoga powinna warunkach.

246 247 funkcjonalno-medycznemu systemowi klasy- na wózku elektrycznym, jak i osoby z minimum fikacji oraz możliwościom technologicznym, niepełnosprawności. System klasyfikacji oparty dotyczącym dostosowywania łodzi do potrzeb jest na czterech głównych czynnikach: stabil- osób niepełnosprawnych, możemy powiedzieć, ności, funkcji rąk, mobilności i wzroku. Zawodnik że o wyniku sportowym decydują umiejętności jest oceniany w skali od 1 do 7 punktów. W ten żeglarskie a nie rodzaj niepełnosprawności. sposób możemy określić, w jakich klasach łodzi

fot. Grzegorz Prokopowicz fot. Grzegorz Prokopowicz Łodzie tak zaadaptowano, by na równym pozio- i z jakim rodzajem adaptacji dana osoba może mie rywalizowały zarówno osoby poruszające się żeglować.

W 2016 r. Międzynarodowa Federacja Żeglarska mistrzostw świata. W klasie 2,4mR w igrzyskach (World Sailing) podjęła decyzję o zmianie łodzi, na paraolimpijskich 2016 r. wystartowało 14 państw których będą startować przyszli paraolimpijczycy. z 32 ubiegających się o prawo startu, w klasie Skud MONIKA GIBES Igrzysk Paraolimpijskich Rio de Janeiro 2016. Pozostawiono doskonale znaną i lubianą przez 18 – 11 państw z 28 ubiegających się o prawo startu, Monika nie spełniła największego marzenia żeglarzy niepełnosprawnych jednoosobową łódź a w klasie Sonar – 16 państw z 32 ubiegających się. każdego sportowca i nie zdobyła medalu klasy 2,4mR oraz wprowadzono dwie nowe klasy. Urodziła się 24 maja 1989 r. w Łomży. Rodzaj podczas igrzysk (zajęli czwarte miejsce), ale Jedną z nich jest Hansa Class 303 (ponad 50 łodzi Kolejnym etapem są kwalifikacje krajowe, ponie- niepełnosprawności – przepuklina oponowo- przeżyła wspaniałą sportową przygodę. z 42 państw startujących w mistrzostwach świata waż każde państwo, które uzyskało kwalifikację rdzeniowa, sposób poruszania się – wózek. Wyjazd do Rio ekipa poprzedziła mistrzostwem 2017). Jest to łatwa technicznie dwumasztowa na igrzyska, może wysłać tylko jednego przed- W wieku 26 lat rozpoczęła treningi żeglarskie świata w paraolimpijskiej klasie Skud18 i był łódź, na której poradzą sobie nawet początkujący stawiciela bądź załogę danej klasy żeglarskiej. na łodzi klasy Skud 18. Podczas jednego to najlepszy wynik sportowy uzyskany przez żeglarze. Atutem tej łodzi jest wiele możliwości kon- To znaczy, że pomimo posiadania kilku zawod- ze spotkań Fundacji Aktywnej Rehabilitacji polskich żeglarzy niepełnosprawnych. Okres figuracji załogi (jednoosobowa lub dwuosobowa). ników prezentujących wysoki poziom sportowy, obecny był Piotr Cichocki (późniejszy przygotowań to nie tylko ciężka praca, ale Trzecią klasą jest dwuosobowy Trimaran WETA. tylko jeden weźmie udział w igrzyskach para- partner żeglarski Moniki) i zaproponował też mnóstwo nowych znajomości i możliwość Bardzo dynamiczny i widowiskowy, choć trudny olimpijskich. Do wyłonienia tego najlepszego wspólną przygodę z nauką żeglarstwa. podróżowania po całym świecie. Słowem: technicznie. Na tej łodzi będą ścigały się załogi, potrzebne są wewnętrzne (krajowe) zawody, Dwa tygodnie później Monika wzięła udział kariera sportowa Moniki rozpoczęła się dość które mają duże doświadczenie żeglarskie. podczas których najlepsi uzyskują prawo startu. w pierwszym zgrupowaniu. Szybka nauka nieoczekiwanie i przypadkowo (znalazła się i intensywna praca, wiele wylanego potu w odpowiednim miejscu i w odpowiednim SYSTEM KWALIFIKACJI PARAOLIMPIJSKICH podczas treningów doprowadziły załogę czasie). Jednak pomimo swej Żeglarstwo należy do sportów, które muszą speł- Gibes/Cichocki do mistrzostw świata niepełnosprawności, zawodniczka podjęła niać określone warunki, żeby zakwalifikować się KLASYFIKACJA MEDYCZNA w 2015 r. Wywalczyli wówczas szóste miejsce, wyzwanie i nie patrząc na ograniczenia, do igrzysk paraolimpijskich. uzyskując kwalifikację paraolimpijską. Był zrealizowała swój cel – dopłynęła do igrzysk to jednocześnie początek przygotowań do paraolimpijskich. Pierwszym warunkiem jest uzyskanie kwalifikacji dla Żeglarstwo jest sportem otwartym dla osób kraju, a więc znalezienie się w czołówce podczas z każdym rodzajem niepełnosprawności. Dzięki

248 249 PODZIĘKOWANIA

Serdeczne podziękowania kierujemy do naszych Przyjaciół, Organizacji Członkowskich, Klubów sportowych, Sponsorów, Partnerów i stowarzyszeń współpracujących.

Szczególne podziękowania dla instytucji finansujących, dzięki którym możemy się rozwijać i promować ideę ruchu paraolimpijskiego: Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i Ministerstwa Sportu i Turystyki.

250 251