HI, HOW ARE YOU / + MIKOŁAJ TKACZ Małgorzata Szaefer Małgorzata Szaefer HI, HOW ARE YOU HI, HOW ARE YOU DANIEL JOHNSTON + DANIEL JOHNSTON + MIKOŁAJ TKACZ MIKOŁAJ TKACZ

Punktem wyjścia do wystawy Hi, How Are You jest mło- Hi, How Are You is an exhibition inspired by Mikołaj Tkacz’s dzieńcza fascynacja Mikołaja Tkacza twórczością Danie- youthful fascination with the work of Daniel Johnston. la Johnstona. Postać amerykańskiego outsidera – iko- This American outsider – an icon of pop-cultural visual ny wizualnej i muzycznej sceny popkultury – odgrywa and music scene – is a major influence in the prac- istotną rolę w twórczości wielu artystów. Johnstona tice of many artists. Johnston and Tkacz share a similar i Tkacza łączy podobna, surrealistyczna poetyka, abs- Surrealist poetics, abstract humour and musical output trakcyjny humor narracji oraz zapis surowych dźwięków. based on records of raw sounds. Both artists refer to the Obydwoje odwołują się do ikonografii dzieciństwa i eks- iconography of their childhoods and experiment with the perymentują z formą komiksową. comic strip form.

Christophe Kihm1 uznaje Johnstona za buntownika pop- Christophe Kihm1 recognises Johnston as a rebel of kultury. Jest on jednocześnie archetypem współcze- popular culture. At the same time, he represents an ar- snego outsidera, któremu udało się osiągnąć status chetype of a contemporary outsider who managed to kultowego artysty. Kompozycje muzyczne Johnstona achieve a cult artist status. His music gained recogni- zyskały uznanie profesjonalnych muzyków, między tion among professional musicians, such as Kurt Co- innymi Kurta Cobaina, który występował w koszulce bain, who performed in a t-shirt with Johnston’s graphic z jego grafiką2. Stwierdzenie Kihma poddaje w wątpli- work.2 Kihm’s diagnosis questions everything that some wość wszystko to, co niektórym wydaje się ustalone people consider certain and unambiguous in the field of i jednoznaczne w obrębie sztuki art brut/outsider art. art brut/outsider art. He argues that the term “outsider”, Dowodzi on, że termin „outsider”, który jest obecnie sze- which is currently widespread in artistic circles, should roko rozpowszechniony w kręgach artystycznych, należy be understood in the context of an ethical turning point rozumieć w kontekście etycznego punktu zwrotnego in the face of a changing vision of art and that it gener-

2 w obliczu zmieniającej się wizji sztuki oraz wytwarza- ates an anti-aesthetic value. Johnston’s figure also al- nia wartości antyestetycznej. Postać Johnstona pozwala lows us to understand why “outsider” denotes not only także zrozumieć dlaczego pojęcie „outsider” nie odnosi what is beyond culture. się tylko do tego, co poza kulturą. Although his works have been shown at the Whitney Bi- Co prawda prace Johnstona pokazane były w ramach ennial and at an individual exhibition at the Clementine Whitney Biennial i na wystawie indywidualnej w Cle- Gallery in New York’s Chelsea,3 Johnston is constantly mentine Gallery w nowojorskiej dzielnicy Chelsea3, to associated with alternative cultural circulations and DIY jednak niezmiennie łączony jest on z kulturą alterna- culture. Despite his fame, he is regarded as an inde- tywną i nurtem do-it-yourself. Pomimo sławy Johnston pendent artist, an underground illustrator and musician. postrzegany jest jako niezależny artysta, undergroun- A cult icon of outsider art, Johnston made a landmark in dowy ilustrator i muzyk. Twórca zaistniał w oficjalnym the official art world, yet never entered the mainstream. świecie sztuki jako ikona outsider art, lecz nigdy nie wszedł do mainstreamu. Johnston has always been drawing a chronicle of his life in a comic strip form, full of obsessions and bizarre fig- Johnston od zawsze rysował kronikę swojego życia w ko- ures that inhabit his inner world, such as Captain Amer- miksowej konwencji, pełną obsesji i dziwacznych postaci, ica, idealistic young girl Laurie Allen, Casper the Friendly które wypełniają jego wewnętrzny świat. Są tam między Ghost, Frankenstein, Satan, frog named Jeremiah and innymi: Kapitan Ameryka, idealistyczna postać młodej the headless look-alike Joe the Boxer. Johnston also dziewczyny Laurie Allen, przyjazny duszek Kacper, Fran- taps into well-known iconography of pop-Surrealism – kenstein, Szatan, żaba o imieniu Jeremiasz i bezgłowy his drawings feature skulls, winged eyeballs, headless sobowtór Joe the Boxer. Johnston korzysta także ze zna- torsos, deformed faces and other psychedelic creations. nej ikonografii pop-surrealizmu. Na jego rysunkach widać czaszki, uskrzydlone gałki oczne, bezgłowe torsy, znie- The work of Mikołaj Tkacz attracts attention not only kształcone twarze i inne psychodeliczne twory. with situational comic strips, but also abstract thinking in terms of drawing, as exemplified by the enigmatic W przypadku Mikołaja Tkacza uwagę skupia nie tylko comic strip Adventures of Nobody (Przygody Nikogo) or tworzenie komiksów sytuacyjnych, ale również abstrak- his reflection on what an animal thinks, inspired by an

4 cyjne myślenie rysunkiem, co ukazuje enigmatyczny article in a nature magazine. His words “rather nothing, komiks Przygody Nikogo, albo rozważania o czym myśli something, nothing and the end” extend an abstract ap- zwierzę, wywołane artykułem w magazynie przyrod- peal. In turn, Drawings I Made in a Mania (Rysunki, które niczym. Urzeka abstrakcja słów: „trochę nic, coś tam, zrobiłem w manii)4 is a work which the artist describes nic i koniec”. Z kolei Rysunki, które zrobiłem w manii4 as “a collection made in order to fulfil a manic need to Tkacz opisuje jako „zbiór zrobiony w ramach wyłado- create. The drawings serve to abreact different situations wania maniakalnej potrzeby tworzenia. Rysunki te są in a certain way and describe them in abstract terms”.5 swoistym odreagowaniem sytuacji i ich abstrakcyjnym They express emotions or states of mind. Finely drawn, opisaniem”5. Są one wyrażeniem emocji albo stanu sometimes even on the border of visibility, they provide umysłu. Rysowane delikatnie, czasem nawet na grani- a subtle trace of an experienced moment, a struggle cy widzialności, stają się subtelnym śladem przeżytej with time, or maybe even with space. The minimal- chwili, zmaganiem z czasem, może nawet z miejscem. ist comic strip convention transforms into a record of Konwencja minimalistycznego komiksu ulega transfor- a mechanic discharge of emotions. macji i przeradza się w zapis mechanicznego wyłado- wania emocji. The exhibition Hi, How Are You does not seek to trace similarities between the two artists, but to embrace Wystawa Hi, How Are You nie porównuje podobieństw, a youthful fascination and universal childhood memo- lecz opowiada o fascynacji z młodości i uniwersalnych ries, a visual inspiration that oscillates between a school wspomnieniach z dzieciństwa, o wizualnej inspiracji, notebook and an art-zine. “Dear Daniel, my name is która oscyluje między szkolnym notesem a art-zinem. Mikołaj and I’m comic artist and musician” – begins „Drogi Danielu, mam na imię Mikołaj. Jestem komikso- Tkacz’s letter to Johnston, sent during the preparations wym artystą i muzykiem”. Tak zaczyna się list Mikołaja to this exhibition. Mikołaj writes to Daniel about the huge Tkacza do Daniela Johnstona wysłany w ramach przy- impression that the song Story of an Artist made on gotowań do niniejszej wystawy. Mikołaj dzieli się z Da- him.6 The letter expresses his happiness about spiritual nielem wrażeniem, jakie wywarł na nim utwór Story of kinship – the relation that provides the focus of the ex- an Artist6. List jest wyrazem radości z duchowego pokre- hibition Hi, How Are You. Both in the work of Johnston and wieństwa, którego ukazanie jest głównym przesłaniem Tkacz, a major role is played by the manic nature of wystawy. W przypadku Johnstona i Tkacza istotne zna- drawing, which has a dynamic and changeable char-

6 czenie odgrywa maniakalna natura rysunku, która ma acter. The exhibition follows the same direction: it be- charakter dynamiczny i zmienny. Taka jest też wystawa. comes an unpredictable configuration that changes in Przyjmuje ona formę nieprzewidywalnego układu, który time and space. It depicts the two artists’ characteristic zmienia się w czasie i przestrzeni. Obrazuje on charak- method of coping with the world’s chaos. terystyczną dla obu artystów metodę radzenia sobie z chaosem świata. Johnston sings “Do yourself a favor: become your own savior, and don’t let the sun go down on your griev- Johnston śpiewa „Zrób sobie przysługę, stań się swoim ances”. His works mark a territory of a struggle between własnym zbawicielem. I nie pozwól, by słońce zachodzi- Good and Evil. The artist explains that Vile Corrupt and ło na twoje żale”. Jego prace to arena zmagań między Joe are actually one and the same figure: “It was two Dobrem i Złem. Jak objaśnia artysta, Vile Corrupt i Joe są parts of my personality in the cartoon that I was draw- tą samą postacią: „To były dwie części mojej osobowości ing, and I was really suffering. My good side and bad side w kreskówce, którą rysowałem i naprawdę cierpiałem. were fighting to the death. Joe won. The good side won, Moja dobra i zła strona walczyły na śmierć i życie. Joe so I’m really alright now. So that’s what it was all about”. 7 wygrał. Dobra strona wygrała, więc teraz mam się już dobrze. Właśnie o to w tym wszystkim chodziło”7. Presented in the exhibition, the cycle of drawings by Mikołaj Tkacz from 2018 was created before falling Prezentowany na wystawie cykl rysunków Mikołaja Tka- asleep. The artist had previously completed the drawing cza z 2018 roku powstawał przed zasypianiem. Artysta series I Was Asleep, but I Got Up (Spałem, ale wstałem), stworzył już wcześniej rysunkową serię pt. Spałem, ale devoted to the state of lethargy and leaving that state to wstałem, która porusza temat stanu letargu i wracania z return to reality. Elevating everyday activities to the rank niego do realności. Podniesienie codziennych czynności of a cosmic occurrence draws us into a space of the do potęgi kosmicznego wydarzenia wciąga w przestrzeń absurd and opens up an alternative reality, which does absurdu i otwiera rodzaj alternatywnej rzeczywistości, not always conform to the vision of the external world. nie zawsze zgodnej z obrazem świata zewnętrznego. A common denominator between the two artists is Obu artystów łączy obsesyjna, kompulsywna i niezależ- their obsessive, compulsive and independent creative na twórczość powstała w toku walki z demonami, ma- practice, driven by a struggle with demons, nightmares,

8 rami sennymi, myślami, które – zagłuszane dźwiękiem, thoughts, which – muted with sound, and familiarised oswajane kreską – pozwalają trwać w zawieszeniu mię- with drawings – make it possible to exist in a state of dzy jawą a snem. suspension between dream and reality.

1 Christophe Kihm, A Question of Ethics about Daniel Johnston, 1 Christophe Kihm, “A Question of Ethics about Daniel Johnston,” artpress 2 Nr 30 (2013), s. 54–55. Kihm zauważa, że o ile artysta artpress 2 No. 30 (2013), 54–55. Kihm remarks that whereas an art brut należał do świata sztuki, o tyle outsider jest produktem art brut artist belonged to the world of art, an outsider is popkultury. a product of popular culture. 2 pokazał się u szczytu sławy w 1992 roku w MTV 2 At the peak of this fame in 1992, Kurt Cobain appeared on MTV w koszulce z własnoręcznie narysowaną przez Johnstona grafiką in a t-shirt with Johnston’s hand-drawn graphic piece from z okładki albumu Hi, How Are You. Johnston natychmiast otrzymał the cover of his album Hi, How Are You. It immediately landed kontrakt z Atlantic Records. Johnston a contract with Atlantic Records. 3 The Story of an Artist, Daniel Johnston. A Retrospective, 3 The Story of an Artist, Daniel Johnston. A Retrospective, Clementine Gallery, Nowy Jork, USA, 2006. Por. https://frieze.com/ Clementine Gallery, New York, USA, 2006. https://frieze.com/ article/daniel-johnston. article/daniel-johnston. 4 Album komiksowy Przygody Nikogo, wydawnictwo Centrala, 4 The comic strip album Przygody Nikogo, released by the Centrala powstał w 2013 roku. Za wideo pt. Rysunki, które zrobiłem publishing house, was created in 2013. The video Rysunki, które w manii Mikołaj Tkacz otrzymał w 2013 roku nagrodę na festiwalu zrobiłem w manii was honoured with an award at the Points of sztuki wideo Punkty Widzenia w Łodzi oraz wyróżnienie od Galerii View video art festival in Łódź in 2013 and a distinction from Wymiany Józefa Robakowskiego. W tym samym roku zdobył Józef Robakowski’s Exchange Gallery. The same year, the piece także za tę pracę trzecią nagrodę na I Festiwalu Sztuki Wideo received the third prize at the 1st Green Age Video Art Festival in Green Age w Gorzowie Wielkopolskim. Gorzów Wielkopolski. 5 Za http://zachetaszczecin.art.pl/Main/Artykul/mikolaj-tk. 5 http://zachetaszczecin.art.pl/Main/Artykul/mikolaj-tk. 6 Daniel Johnston, Story of an Artist, album Don’t Be Scared, 1982. 6 Daniel Johnston, Story of an Artist, album Don’t Be Scared, 1982. Z listu Mikołaja Tkacza: „I still remember how I was touched by Excerpt from Mikołaj Tkacz’s letter: “I still remember how I was your Story of an Artist when I was a teenager, because I always touched by your Story of an Artist when I was a teenager, because wanted to do things by my own way and be understood. Every I always wanted to do things by my own way and be understood. time I listen to this song while watching your videos, the feelings Every time I listen to this song while watching your videos, the about creating comes back to me and I feel like a kid dreaming feelings about creating comes back to me and I feel like a kid to cheer people with my art”. dreaming to cheer people with my art”. 7 Por. https://pitchfork.com/features/interview/5841-daniel- 7 Cf. https://pitchfork.com/features/interview/5841-daniel- johnston/. Johnston kilkakrotnie przebywał w szpitalach johnston/. Johnston struggled with his illness and was psychiatrycznych i walczył z chorobą, m.in. w Austin State hospitalised several times at mental institutions, such as Austin Hospital w Teksasie, Weston State Hospital w Zachodniej Wirginii State Hospital in Texas, Weston State Hospital in West Virginia and i w Bellevue Hospital Centre w Nowym Jorku. Ostatni pobyt miał Bellevue Hospital Center in New York. He was last hospitalised in miejsce w 1988 roku, gdy został aresztowany za wykonanie 1988 after being arrested for drawing a fish symbolising Jesus at rysunku ryby symbolizującej Jezusa u podstawy Statuy Wolności. the foot of the Statue of Liberty.

10 Tomasz Misiak Tomasz Misiak Daniel Johnston Daniel Johnston i jego muzyka and his Music

Jego nagrania doceniane były przez ikony współczesnej His records gained recognition among icons of contem- muzyki rockowej. Utwory Daniela Johnstona wykony- porary rock music. Daniel Johnston’s pieces were per- wali m. in. , Sonic Youth, Pearl Jam, czy formed by such artists as Tom Waits, Sonic Youth, Pearl . A to tylko skrawek długiej listy poka- Jam, Beck, The Flaming Lips. This is just a fraction of zującej, że twórczość Johnstona fascynowała muzy- a long list that bears testimony to the fascination that ków ponad estetycznymi i ideologicznymi podziałami. Johnston’s work stirred among musicians regardless W jego muzyce doceniano szczerość zawartych w tek- of aesthetic and ideological divisions. His music was stach piosenek treści, a także szorstkość brzmienia praised for sincere lyrics as well as rough sound and i prostotę formy. Znane i wielokrotnie już przywoływane formal simplicity. Praises of Johnston sung by David są pochwały w odniesieniu do jego muzyki wypowiada- Bowie are well-known and frequently evoked, and so is ne przez Davida Bowiego oraz historia z Kurtem Coba- the story with Kurt Cobain, who once performed dressed inem, który wystąpił niegdyś w T-shircie z nadrukiem in a t-shirt with the cover of Johnston’s album (Hi, How Are przedstawiającym jedną z okładek płyt Johnstona (Hi, You: The Unfinished Album from 1983), thus undoubtedly How Are You: The Unfinished Album z 1983 roku), czym contributing to a rise in popularity of his unconventional niewątpliwie przyczynił się do wzrostu popularności tej art. That popularity became a blessing and a curse at niekonwencjonalnej twórczości. Popularność stała się the same time. A blessing – since it allowed him to find

12 jego wybawieniem i jego przekleństwem. Wybawieniem, fulfilment in frantic creative work knowing that the re- bo pozwalała na spełnianie się w szale twórczej pracy sults will see the light of day. A curse – since the visibility ze świadomością, że rezultaty tej pracy nie lądują wy- that it brought proved to be too heavy a burden for the łącznie w szufladzie; przekleństwem, bo związana z nią introvert with a bipolar disorder. rozpoznawalność okazała się ciężarem zbyt dużym do udźwignięcia przez targanego chorobą afektywną dwu- What is Daniel Johnston’s music like? Seeking to trace biegunową introwertyka. categories that could afford at least an approximate definition, music encyclopedias hint at a web of af- Jaka jest muzyka Daniela Johnstona? Encyklopedie filiations stretching between rock, folk rock, indie rock muzyczne, szukając kategorii, które umożliwiałyby choć and lo-fi aesthetics. His music is more and more of- przybliżoną identyfikację jego twórczości snują nić ten described with the prefix americana, since it has przynależności gdzieś pomiędzy rockiem, folk rockiem, been recognised to embrace a complex conglomerate indie rockiem oraz estetyką lo-fi. Coraz częściej dopi- of the most important influential traditions in the US, suje się też do muzyki Johnstona przedrostek america- primarily blues, country and rock & roll. Yet, the artist na, dostrzegając w jego muzyce złożony konglomerat processes them in his own unique way, turning his mu- wpływów najważniejszych dla Stanów Zjednoczonych sic into an example of such tendencies as alt-country, tradycji, wśród których prym wiodą blues, country i rock cowpunk and y’allternative. As much as none of this is & roll. Muzyk przetwarza je jednak w charakterystyczny false, Johnston’s work – a statement far from truism in dla siebie sposób stając się ilustratorem również takich his case – escapes established schemes and aesthetic określeń, jak alt-country, cowpunk czy y’allternative. To categories. wszystko prawda, choć zarazem twórczość Johnstona, co w tym wypadku nie będzie truizmem, wymyka się So what music does Daniel Johnston make? Although utartym schematom i kategoriom estetycznym. helpful, the above enumerated genres provide a mere- ly blurred vision woven of vague references. Over and Jaka jest zatem muzyka Daniela Johnstona? Wspo- above these categories, can we distinguish any univer- mniane kategorie, choć pomocne, dają tylko spowity sal traits of Johnston’s music, which offer themselves to we mgle obraz utkany z niejasnych skojarzeń. Czy poza view throughout his rich and varied oeuvre? I think such tymi kategoriami można wskazać cechy dla muzyki characteristics do exist, and include: repetition, experi-

14 Johnstona uniwersalne, obecne w całej jego bogatej mentation with audio cassette tape, and lo-fi aesthetics, i różnorodnej twórczości? Sądzę, że tak. Są to: repety- which – in his case – does not result from a pre-medi- cja, eksperymentowanie z taśmą magnetofonową oraz tated vision of desired sound, but from the use of limited estetyka lo-fi, która w tym przypadku nie jest efektem technical means in the recording process. świadomie zaplanowanego brzmienia tylko wynikiem użycia określonych, ograniczonych środków technicz- The vast majority of Johnston’s pieces are songs with nych podczas nagrywania. acoustic guitar accompaniment. They are character- ised by such intriguing features as multiple repetitions. Utwory Johnstona to w przeważającej części piosenki In some of them, Johnston repeats simple guitar riffs z towarzyszeniem gitary akustycznej. Przyciągają uwa- with an admirable consistency, or else in the grip of an gę m.in. wielokrotnymi powtórzeniami. W niektórych obsession, in a desire to push to the extreme a simple utworach Johnston powtarza proste gitarowe riffy z po- initial motif on which an entire composition is based. dziwu godną konsekwencją albo, jak kto woli, z uporem For an experience listen to Sorry Entertainer from the maniaka chcąc doprowadzić do skrajności prosty punkt album Yip Jump Music (1983). The song’s trancey air and wyjścia, na bazie którego zbudowana jest cała kompo- relentless repetition hold a seductive appeal. Echoes of zycja. Posłuchajcie chociażby Sorry Entertainer z albu- The Velvet Underground? Of course! No wonder Johnston mu Yip Jump Music (1983). To utwór, który uwodzi swoją later found common language with the band’s drum- transowością i bezkompromisową repetycją. Echa The mer Maureen Tucker, a collaboration that bore the fruit of Velvet Underground? O tak! Nic też dziwnego, że Johnston the song Do It Right from Tucker’s second album Life in znalazł potem wspólny język z perkusistką Velvetów – Exile after Abdication from 1989. Maureen Tucker, co doprowadziło do nagrania utworu Do it Right zamieszczonego na drugiej, zrealizowanej Johnston released almost all of his compositions w 1989 roku, płycie artystki Life in Exile after Abdication. on cassettes. He recorded his early pieces with what- ever was at hand, for instance toy organs and a tape Wszystkie niemalże nagrania Johnstona wydawane recorder found in his brother’s garage. The audio cas- były przez niego na kasetach magnetofonowych. Wcze- sette, with its characteristic hum, became the basic tool sne utwory nagrywał z użyciem tego, co było akurat in building his lo-fi sound, which – as sound producers pod ręką, a zatem na przykład zabawkowych organków would say – manifests an unfavourable proportion of

16 i magnetofonu, które znalazł w garażu swojego brata. signal and hum. Johnston’s records are therefore full ma Irwin Chusid, który w swojej głośniej książce Songs these self-taught artists have in common are an utter Kaseta magnetofonowa z charakterystycznym dla siebie of noise, grimy, and as if otherworldly, as we could call in the Key of Z: The Curious Universe of wi- lack of conventional tunefulness and an overabun- szumem stała się podstawowym narzędziem do two- them from our modern-day perspective that prioritises dzi w Johnstonie jednego z najwybitniejszych muzyków- dance of earnestness and passion”1 – writes Chusid. If rzenia brzmienia. Brzmienia lo-fi, które charakteryzuje the quality of the recording, while hum and rattle is de- -outsiderów? „Outsider Musicians mogą być produktem so, Johnston surely retains a special place in that group. się, jak by powiedzieli realizatorzy dźwięku, niekorzyst- liberately generated with meticulous procedures. Yet, uszkodzonego DNA, uprowadzenia przez kosmitów, nar- nym stosunkiem sygnału do szumu. Nagrania Johnsto- tape recorder had yet another use: it made it possible komanii, opętania przez demony lub zwykłej nieświado- na to zatem nagrania zaszumione, zabrudzone i jakby – to regulate the pace of tape, and thereby experiment mości. Łączy ich niekonwencjonalne podejście do me- z naszej współczesnej perspektywy, gdzie na pierwszym with time. Alternate acceleration and deceleration of lodii, nadgorliwość, żarliwość i pasja”1 – pisze Chusid. miejscu stawia się jakość nagrania a szumy i trzaski są the recording is a ritual of putting a spin on reality that Jeśli tak, to bez wątpienia Johnston zajmuje w tej grupie wynikiem drobiazgowych zabiegów estetyzacyjnych – Johnston sometimes performs to manifest opposition miejsce szczególne. nie z tego świata. Ale magnetofon nadawał się jeszcze to its ossified form – as can be heard in the short song do czegoś innego. Można było przy jego pomocy ma- Go, followed by Fast Go from the album Respect (1985). nipulować prędkością przesuwu taśmy, co umożliwiało 1 Irwin Chusid, Songs in the Key of Z: The Curious Universe of 1 Irwin Chusid, Songs in the Key of Z: The Curious Universe Outsider Music, A Capella Books, Chicago 2000, s. X. of Outsider Music (Chicago: A Capella Books, 2000), X. eksperymenty z czasem. Naprzemienne przyśpieszanie Johnston’s rough recordings did not pass the test of i spowalnianie nagrania, to stosowany niekiedy przez a professional recording studio. The artist’s flirt with Johnstona rytuał zaklinania rzeczywistości i niezgoda the mainstream, which bore the fruit of the album Fun na jej zastygłą formę. Posłuchajcie krótkiego Go, a zaraz (1994), was an example of a misalliance with no future. potem Fast Go z albumu Respect (1985). Album sales did not meet the commercial expectations of the Atlantic record label, and so the unequal coopera- Szorstkość nagrań Johnstona nie sprawdziła się w pro- tion came to an end. After all, Johnston is an outsider fesjonalnym studiu nagraniowym. Flirt Johnstona z ma- who could never become a cog in a music hit produc- instreamem zwieńczony płytą Fun (1994) to przykład tion machine. He is a master of hits à rebours. So Irwin mezaliansu bez przyszłości. Album sprzedał się w ilości Chusid may be right to hail Johnston as one of the most nieprzystającej do komercyjnych oczekiwań wytwórni outstanding outsider musicians in his famous book Atlantic, co zakończyło tę nierówną współpracę. Daniel Songs in the Key of Z: The Curious Universe of Outsider Johnston to przecież outsider, który nie sprawdziłby się Music. “Outsider musicians can be the product of dam- w trybach maszyny do generowania przebojów. Jego aged DNA, alien abduction, drug fry, demonic posses- specjalność to przeboje à rebours. Może zatem rację sion or simply sheer obliviousness. About the only things

18

Daniel Daniel Mikołaj Mikołaj Johnston Johnston Tkacz Tkacz ur. w 1961 roku w Sacramento w Kalifornii b. 1961 in Sacramento, California ur. w 1991 roku w Poznaniu b. 1991 in Poznań

Amerykański piosenkarz, rysownik i autor tekstów, chory American singer, draughtsman and writer, who suffers W 2015 roku zdobył tytuł magistra specjalności Multi- Received an MFA diploma in multimedia from the Fac- na depresję maniakalną. Był najmłodszym z pięcior- from manic depressive disorder. The youngest of five media na Wydziale Malarstwa i Nowych Mediów na Aka- ulty of Painting and New Media of the Academy of Art in ga dzieci w chrześcijańskim, fundamentalistycznym children in a fundamentalist Christian family. He soon demii Sztuki w Szczecinie, obecnie studiuje na Interdy- Szczecin; currently a PhD candidate at the Interdisci- gospodarstwie domowym. On i jego rodzina wkrótce left California with his family for New Cumberland in scyplinarnych Studiach Doktoranckich na Uniwersytecie plinary Doctoral Studies at the University of the Arts in przeprowadziła się do New Cumberland w Zachodniej West Virginia. At high school Johnston gave proof of nu- Artystycznym w Poznaniu. Jest członkiem komiksowej Poznań. Member of the comic strip collective Maszin, Wirginii. Już w licealnych czasach wykazywał bardzo merous talents: playing the piano, fanciful filmmaking grupy Maszin, twórcą komiksów, krótkich filmów i muzy- Tkacz creates comic strips, short films and electronic liczne talenty: grał na fortepianie, kręcił fantazyjne fil- devoted to his family, and drawing, which he practices ki elektronicznej, którą gra razem ze swoim kolektywem music, which he plays alongside his collective affiliated my o rodzinie oraz rysował, czym właściwie zajmuje się until the present day. Having been noticed by Kurt Cobain skupionym wokół wytwórni MAGIA. W swojej sztuce skupia with the MAGIA record label. Focussing on the narrative, po dziś dzień. Na początku lat 90., po tym, jak został at the beginning of the 1990s, Johnston signed a con- się na narracji, efektem czego było kilka komiksów eks- his works include a range of experimental comic strips, dostrzeżony przez Kurta Cobaina, Johnston podpisał tract with Atlantic Records and released his album Fun. perymentalnych m.in. komiks ze spacerem po pustych such as Przygody Nikogo [Nobody’s Adventures], which kontrakt z Atlantic Records i wydał album Fun. Nowsze His more recent albums include , Welcome pomieszczeniach pt. Przygody Nikogo, zapis z procesu depicts a tour of empty rooms; Spałem, ale wstałem albumy to Fear Yourself, Welcome To My World i Is And To My World and . Johnston’s works zasypiania i wstawania pt. Spałem ale wstałem oraz [I Was Asleep But I Got Up], a record of the process of Always Was. Dzieła Johnstona są wystawiane w niezli- have been exhibited at numerous galleries worldwide, komiks pt. Prawie stworzony tylko i wyłącznie z tekstów falling asleep and getting up; and Prawie [Almost], czonych galeriach na całym świecie, a on stał się czę- while he himself has become part of the outsider art kuratorskich pochodzących z polskich wystaw będący based solely on curatorial texts accompanying Polish ścią outsider art. Jego sztuka zakorzeniona jest głęboko circuit. His art is deeply rooted in the iconography of his jednocześnie do nich abstrakcyjnym komentarzem. Na exhibitions, providing an abstract commentary on such w ikonografii jego dzieciństwa; komiksy, filmy o potwo- childhood originating from comic strips, monster films, przestrzeni ostatnich lat uczestniczył w wielu wystawach writings. In the recent years, Tkacz has shown his videos rach, historie biblijne i Beatlesi. W postaci Daniela kryje Biblical tales and the Beatles. Daniel’s life is a story of zbiorowych pokazując swoje filmy wideo i eksperymen- and experimental comic books in many group exhibi- się historia niestabilności i choroby, która współistnieje instability and illness that coexists with prolific creativity talne komiksy. Na ostatniej wystawie indywidualnej w ga- tions. His latest individual exhibition at the :FWD Gallery, z płodną kreatywnością w muzyce i sztukach wizual- in music and visual arts. His work is unpredictable, as lerii :FWD pt. Chodź pokażę Ci moje zabawki, a powiesz titled Come, I Will Show You My Toys and You Will Tell Me nych. Jego twórczość jest nieprzewidywalna, podob- is the trajectory of his career, yet Johnston remains an mi kim jestem zaprezentował wybór swoich zabawek Who I Am comprised a selection of his childhood toys, nie jak trajektoria jego kariery, ale Johnston nadal jest outstandingly creative figure despite the demons that z dzieciństwa, o których opowiadał na żywo odwiedzają- which he commented on in live conversations with gal- ogromnie twórczą osobą, pomimo demonów, z którymi haunt him. cym galerię. Oprócz tego odtworzył na jej potrzeby kasetę lery visitors. For the needs of the show, he also re-creat- jest związany. z piosenkami, które nagrywał w dzieciństwie dla swoich ed a cassette with songs that he used to record for his zabawek, śpiewając jej zawartość na wernisażu. toys, and sang them at the opening.

30 Tomasz Tomasz Paulina Paulina Misiak Misiak Piórkowska Piórkowska Filozof, kulturoznawca, dziennikarz radiowy, artysta. Philosopher, expert in cultural studies, radio journalist, Studentka resocjalizacji z elementami kryminologii na Student of social re-adaptation with elements of crimi- W swoich poszukiwaniach, łącząc refleksję filozoficzną, artist. Combining philosophical, historical and aesthetic UAM w Poznaniu. Absolwentka studiów licencjackich na nology at the Adam Mickiewicz University in Poznań. historyczną i estetyczną, podejmuje namysł nad tymi reflection, Misiak investigates the contexts of contem- Wydziale Edukacji Artystycznej UAP, dyplom w Pracowni Holder of a BA Degree from the Faculty of Art Education kontekstami współczesnej kultury, w których istotną porary cultures in which a major role is played by so- Sztuki w Przestrzeni Społecznej. Za pomocą sztuk wi- at the University of the Arts in Poznań, Studio of Art in rolę odgrywa dźwięk i sprzężone z nim rozmaite spo- und and various manners of listening. Author of books zualnych działa w obszarze społecznym jako artystka, Social Space. She relies on visual arts in her activities in soby słuchania. Autor książek Estetyczne konteksty Estetyczne konteksty audiosfery [The Aesthetic Contexts kuratorka lub animatorka. Od 2017 roku współpracuje the social realm pursued as an artist, curator and ani- audiosfery i Kulturowe przestrzenie dźwięku oraz wielu of the Audiosphere] and Kulturowe przestrzenie dźwię- z Galerią TAK jako koordynatorka projektów, osoba od- mator. Piórkowska has collaborated with the TAK Gallery artykułów w czasopismach naukowych i opracowaniach ku [Cultural Spaces of Sound] as well as many articles powiedzialna za oprawę medialną galerii i animatorka since 2017 as a project coordinator, person in charge zbiorowych. Podstawowy obszar zainteresowań: sound in academic journals and edited volumes. His intere- warsztatów. of the gallery’s media framing and workshop animator. studies, ekologia akustyczna, obecność dźwięku w kul- sts revolve around sound studies, acoustic ecology, the Małgorzata Małgorzata turze współczesnej, muzyka. W działalności artystycz- presence of sound in contemporary culture, music. His nej stara się wykorzystywać napięcie pomiędzy analo- artistic practice seeks to exploit the tension between Szaefer Szaefer gowymi i cyfrowymi technologiami przekształcającymi analogue and digital sound-transforming technologies Kuratorka, dyrektorka galerii TAK w Poznaniu, badaczka art Curator, director of the TAK Gallery in Poznań, researcher dźwięk oraz witalność szumu radiowego. and the vitality of radio noise. brut/outsider art/brut now. Organizowała pierwsze wysta- in the field of art brut/outsider art/brut now. Curator of first wy w Polsce uznanych outsiderów. W 2011 roku wydała exhibitions of famous outsiders in Poland. In 2011, Szaefer publikację dotyczącą sztuki kobiet art brut Kochany Pta- released a publication devoted to women’s art brut Koch- ku Kruku/Mr. Raven, My Love Bird (w ramach stypendium any Ptaku Kruku /Mr. Raven, My Love Bird (within a scholar- Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego). W 2012 ship of the Ministry of Culture and National Heritage). In roku realizowała międzynarodowy projekt Timelessness_ 2012, she carried out the international project Timeless- art brut/outsider art (w ramach stypendium Marszałka ness_ art brut/outsider art (within a scholarship of the Województwa Wielkopolskiego). W 2016 roku współpraco- Marshal of the Greater Poland Voivodeship). In 2016, she wała z Muzeum Sztuki Nowoczesnej, jako ekspertka art collaborated with the Museum of Modern Art in Warsaw as brut, przy wystawie Po co wojny są na świecie? Sztuka an expert in the field of art brut on the exhibition Why We współczesnych outsiderów. Od 2017 roku członkini zarzą- Have Wars? The Art of Modern-Day Outsiders. Since 2017, du European Outsider Art Association. Board Member of the European Outsider Art Association.

32 33 Kajetan Kajetan SPIS PRAC LIST OF WORKS Hajkowicz Hajkowicz Grafik, artysta wizualny, tworzy okładki do książek, pla- Graphic designer, visual artist, creator of book covers, Prace Daniela Johnstona udostępnione na wystawę i do Works by Daniel Johnston have been made available for katy, strony internetowe. Od wielu lat współpracuje ze posters, websites. Long-term collaborator of the Na Tak katalogu dzięki uprzejmości Galerii Aline Vidal w Paryżu the exhibition and the catalogue courtesy of Galerie Aline Stowarzyszeniem Na Tak i Galerią TAK. Twórca strony in- Association and the TAK Gallery. Designer of the TAK Gal- 1/ Smażony kurczak, flamaster na papierze, 28 x 21,5 Vidal in Paris. ternetowej Galerii TAK oraz publikacji wydawanych przez lery website and the gallery’s publications. Member of the cm, c. 2004 1/ Fried chicken, felt on paper. 10.92 x 8.385 in, c. 2004 galerię. Członek Stowarzyszenia Nastawnia, działacz Nastawnia Association, social activist, author of the radio 2/ Jeśli jesteśmy dobrzy, rozumiemy znacznie lepiej niż głu- 2/ If we’re good we understand way better than dumb społeczny, autor słuchowiska radiowego Bagaż pod- broadcast Bagaż Podręczny [Hand Luggage] supporting pi, źli ludzie, flamaster na papierze, 28 x 21,5 cm, c. 2004 wicked people, felt on paper. 10.92 x 8.385 in, c. 2004 ręczny wspierającego społeczność LGBTQ oraz projektu the LGBTQ community, and founder of the project Moc 3/ Zwycięski marsz do piekła, flamaster na papierze, 28 3/ On to victory march to hell, felt on paper. 10.92 x 8.385 badającego społeczno-kulturowe przyczyny przemocy w przemoc [Power against Violence], which investigated x 21,5 cm, c. 2004 in, c. 2004 seksualnej wobec kobiet Moc w przemoc. Performer, the social and cultural reasons behind sexual violen- 4/ Śmierci bądź łaskawa, flamaster na papierze, 28 4/ Death be kind, felt on paper. 10.92 x 8.385 in, c. 2004 współautor spektaklu teatralnego o przemocy seksual- ce against women. Performer, co-author of the theatre x 21,5 cm, c. 2004 5/ Maybe I should take it away, felt on paper. 10.92 nej wobec kobiet Re_wolta. Współautor i aktor performa- spectacle Re_wolta [Re_volt] devoted to sexual violence 5/ Może powinienem to zabrać, flamaster na papierze, x 8.385 in, c. 2004 tywnego spektaklu o wściekłości kobiet Bez_tytułu. against women. Co-author and actor in the performative 28 x 21,5 cm, c. 2004 6/ I had lost my head, felt on paper. 10.92 x 8.385 in, spectacle Bez_tytułu [Untitled] devoted to women’s rage. Łukasz 6/ Straciłem głowę, flamaster na papierze, 28 x 21,5 cm, c. 2004 Mojsak Łukasz c. 2004 7/ Death is like a big sewer dump, felt on paper. 10.92 7/ Śmierć jest jak wielki ściek, flamaster na papierze, 28 x 8.385 in, c. 2004 Absolwent Instytutu Lingwistyki Stosowanej i Instytu- Mojsak x 21,5 cm, c. 2004 tu Historii Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim oraz Graduate of the Institute of Applied Linguistics and the Works by Mikołaj Tkacz have been made available for the studiów w zakresie teorii sztuki współczesnej na Gold- Institute of Art History at the University of Warsaw as well Prace Mikołaja Tkacza udostępnione na wystawę i do ka- exhibition and the catalogue courtesy of the artist. smiths, University of London. Kurator wystaw i pokazów as Contemporary Art Theory at Goldsmiths, University talogu dzięki uprzejmości artysty / 1/ Cover of Lovely Head, fineliner on paper. 8.26 x 11.692 filmowych. W latach 2011–2016 związany z Muzeum of London. Curator of exhibitions and film screenings. 1/ Okładka Rozkoszna głowa, cienkopis na papierze, 21 in, 2018 Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, obecnie współpra- Worked at the Museum of Modern Art in Warsaw between x 29,7 cm, 2018 2/ Cycle Drawings when I Was Almost Asleep, fineliner on cownik Fundacji Arton w Warszawie. Od 2008 roku autor 2011 and 2016, currently collaborates with the Arton 2/ Cykl Rysunki jak już prawie spałem, cienkopis na paper. 9.44 x 12.992 in, 2018 licznych przekładów książek, publikacji i tekstów w dzie- Foundation in Warsaw. Since 2008, Mojsak has translat- papierze, 24 x 33 cm, 2018 3/ Paraphrase of Daniel Johnston’s Hi, How Are You Cover dzinie sztuki i kultury. Współpracuje z Galerią TAK jako ed numerous books, publications and texts in the field 3/ Parafraza okładki albumu Hi, How Are You Daniela Art, 8.26 x 11.692 in, fineliner on paper, 2018 tłumacz. of art and culture. Collaborates with the TAK Gallery as Johnstona, 21 x 29,7 cm, cienkopis na papierze, 2018 a translator.

34 35 GALERIA TAK TAK GALLERY GALERIA ALINE VIDAL ALINE VIDAL GALLERY

Od przeszło dziesięciu lat Galeria tak realizuje projekty, m.in. For more than ten years the tak Gallery has organised projects, Galeria specjalizuje się w sztuce współczesnej tworzonej The gallery specialises in contemporary art by both new and „NiktzNikąd”, „Utopię waszą utopię! Outsider art.”, „Uwaga! Za- such as “NiktzNikąd” [“NobodyfromNowhere”], “Utopię waszą zarówno przez debiutujących, jak i uznanych artystów obec- established artists in the international scene. rządzam pełne zanurzenie / outsider art”, „Czarna Bandera/ utopię! Outsider art!” [“I’ll Drown Your Utopia! Outsider Art”], nych na międzynarodowej scenie. outsider art”/, łączące różne dziedziny kultury oraz różnych “Uwaga ! Zarządzam pełne zanurzenie / outsider art” [“Attention! The gallery exhibits artists who work with all media. Each con- twórców, od profesjonalistów z oficjalnego obiegu sztuki po Full Immersion / Outsider Art”], “Czarna Bandera/outsider art” Prezentowani przez galerię twórcy posługują się wszystkimi me- structs, in their own language, a reflection on the transforma- artystów odizolowanych społecznie, od mainstreamu po out- [“Black Ensign/Outsider Art”], which combined different cultural diami. Każdy i każda z nich własnym językiem snuje refleksję na tions of our era. siderów. Projekty te budują sieć zależności, wpływów mię- disciplines and various artists, from professionals representing temat zachodzących w naszych czasach przemian. dzy nimi, pokazują mechanizmy wzajemnych zawłaszczeń the official art circulation to socially isolated artists, from the Possible extensions towards other artistic practices — design, i powstawania obszarów wspólnych. W 2016 roku w ramach mainstream to outsiders. These projects build a network of Galeria czerpie inspirację do dalszych poszukiwań z innych ar- architecture, music, literature, poetry… — inspire an avenue of projektu „Czarna Bandera/ outsidera art” Galeria tak współ- relations and influences between their participants, portray the tystycznych terytoriów: designu, architektury, muzyki, literatury, further research. pracowała z anarchistami, działaczami prospołecznymi mechanisms of mutual appropriations and the emergence of poezji. i prozwierzęcymi, włączając outsider art w „piracką sieć” akty- common fields. In 2016, within the project “Czarna Bandera/ wistycznych dziań na rzecz wolności w sztuce i życiu. outsider art” [“Black Ensign/Outsider Art”], the tak Gallery Galerie Aline Vidal collaborated with anarchists, social and animal rights activists, Galerie Aline Vidal 52 rue de Charenton 75012 Paris, France Galeria zajmuje się art brut/outsider art/brut now. including outsider art into a “pirate network” of activistic projects 52 rue de Charenton 75012 Paris, France www.alinevidal.com in the name of liberty in art and life. www.alinevidal.com [email protected] GALERIA TAK [email protected] (33) 01 43 26 08 68 ul. Mielżyńskiego 27/29, 61-725 Poznań Gallery devoted to art brut/outsider art/brut now. (33) 01 43 26 08 68 www.galeriatak.pion.pl www.stowarzyszenienatak.pl dyrektorka / kuratorka GALERIA TAK Małgorzata Szaefer ul. Mielżyńskiego 27/29, 61-725 Poznań / Poland [email protected] www.galeriatak.pion.pl www.stowarzyszenienatak.pl tel.+48668577199 director / curator Małgorzata Szaefer [email protected] tel.+48668577199

36 37 PROJEKT // PROJECT / HI, HOW ARE YOU WSPÓŁPRCACA / COOPERATION WSPÓŁPRACA / COOPERATION WYSTAWA // EXHIBITION / HI, HOW ARE YOU / Aline Vidal, Galerie Aline Vidal Paris DANIEL JOHNSTON + MIKOŁAJ TKACZ SPECJALNE PODZIĘKOWANIA / SPECIAL THANKS TO 20.12.2018 -15.02.2019. Mikołaj Tkacz + Daniel Johnston Aline Vidal ORGANIZATOR / ORGANISER Barbara Safarova GALERIA TAK / STOWARZYSZENIE NA TAK / Poznań Théo Castaings Dick Johnston KURATORKA PROJEKTU / PROJECT CURATOR Małgorzata Szaefer KURATORZY WYSTAWY / EXHIBITION CURATORS PROJEKT / HI, HOW A RE YOU / 2018 / ZOSTAŁ Paulina Piórkowska, Małgorzata Szaefer, Mikołaj Tkacz DOFINSOWANY PRZEZ MIASTO POZNAŃ TEKSTY / TEXTS // PROJECT CARRIED OUT WITH THE FINANCIAL SUPPORT Małgorzata Szaefer, Tomasz Misiak OF THE CITY OF POZNAN TŁUMACZENIE / TRANSLATION Łukasz Mojsak MECENAS / PATRONAGE SPONSORZY / SPONSORS PATRONI MEDIALNI / MEDIA PATRONAGE PROJEKT KATALOGU / CATALOGUE DESIGN Kajetan Hajkowicz KOORDYNACJA / OPRAWA MEDIALNA // PROJEKT / BRUT NOW / 2018 / ZOSTAŁ DOFINANSOWANY COORDINATION / MEDIA PRZEZ SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO // Paulina Piórkowska PROJECT CARRIED OUT WITH THE FINANCIAL SUPPORT OF MEDIA / MEDIA THE GREATER POLAND SELF-GOVERNMENT VOIVODESHIP Prace wypożyczone na wystawę i prezentowane w katalogu dzięki uprzejmości THE WORKS / COURTESY OF Galerie Aline Vidal, Mikołaj Tkacz PROJEKT // PROJECT / HI, HOW ARE YOU PROJEKT / HI, HOW ARE YOU / DANIEL JOHNSTON + WYSTAWA // EXHIBITION / HI, HOW ARE YOU / MIKOŁAJ TKACZ / 2018 / ZOSTAŁ DOFINANSOWANY DANIEL JOHNSTON + MIKOŁAJ TKACZ PRZEZ MIASTO POZNAŃ 20.12.2018 -15.02.2019. // PROJECT CARRIED OUT WITH THE FINANCIAL SUPPORT OF THE CITY OF POZNAN

PROJEKT / BRUT NOW / 2018 / ZOSTAŁ DOFINANSOWANY PRZEZ SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO // PROJECT CARRIED OUT WITH THE FINANCIAL SUPPORT OF THE GREATER POLAND SELF-GOVERNMENT VOIVODESHIP

WYDAWCA / PUBLISHER GALERIA TAK STOWARZYSZENIE NA TAK

Nakład 1000 egzemplarzy / Print run: 1000 copies

DRUK / PRINT DRUKARNIA MJP / POZNAŃ

ISBN 978-83-953224-0-2