Steltkluut Lente 2017 in De Schijnwerper

DE STELTKLUUT

Tijdschrift van Natuurbeschermingsvereniging De Steltkluut

Lente 2017 Colofon Inhoud

De Steltkluut Steltkluut Uitgave van Natuurbeschermingsvereniging “De Steltkluut” 3 In de Schijnwerper: Henny van de Hemel verschijnt 4x per jaar. Overname is toegestaan, mits bronver- Rob Kregting melding. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikelen. 4 De komst van de Bever en de Otter Pepijn Calle en Bas de Maat Redactie: Sandra Dobbelaar, Luciën Calle, Rob Kregting, Jaap Verhelst en 8 Plantenjacht in Saeftinghe Bas de Maat Marc Buise [email protected] 12 Vliegenatlas Foto voorpagina: Lucien Calle Zuidelijke heidelibel. (Marian Kiefer) 14 Bijzondere waarnemingen Henk Castelijns Opmaak & Productie: Pieters Media 15 Maaibeleid Waterschap Contributie 2017 Luud Persijn De contributie bedraagt € 25,00. Betalingen op rekeningnummer 16 Thema-avonden Insectenwerkgroep IBAN: NL81 RABO 0136605540 Lucien Calle Bic: RABONL2U t.n.v. Natuurbeschermingsvereniging De Steltkluut 17 Korte Berichten Lucien Calle Adresgegevens: Postbus 319, 4530 AH Terneuzen 18 Agenda www.steltkluut.nl Bas de Maat [email protected]

Website: B. de Maat, [email protected] Voor meer nieuws volg ons op Facebook Werkgroepen: Planologiewerkgroep: A. Paauwe [email protected] ‘t Stekkertje 21 De krab Vogelwerkgroep: A. Wieland Toon Hagenaar 0114-317026, [email protected] 22 Redding Schaap Werkgroep Landschapsbeheer: B. de Maat Lucien Calle 06-53559422, [email protected] 24 Poelen Plantenwerkgroep: P. Maas Sandra Dobbelaar 0115-617004, [email protected] 25 Afscheid Marion Insectenwerkgroep: J. de Bakker Hanneke Smulders 0114-690482, [email protected] 25 Verassingswandeling Canisvliet Jeugdgroep: A. van der Giessen Hanneke Smulders 0115-617524, [email protected] 27 Voorjaarsbloeiers Bestuur: Sandra Dobbelaar A. Paauwe, voorzitter [email protected] L. Calle, secretaris [email protected] Uiterste inleverdatum voor de kopij: 01-05-2017 Vacant, Penningmeester [email protected]

Leden Lid worden? P. Calle, A. van der Giessen www.steltkluut.nl/vereniging/lid-worden ISSN 1875-1385

2 De steltkluut lente 2017 In de schijnwerper

De Zaag

Steltkluut 3 In de Schijnwerper: Henny van de Hemel Rob Kregting 4 De komst van de Bever en de Otter Pepijn Calle en Bas de Maat 8 Plantenjacht in Saeftinghe Marc Buise 12 Vliegenatlas Lucien Calle 14 Bijzondere waarnemingen Henk Castelijns 15 Maaibeleid Waterschap Luud Persijn 16 Thema-avonden Insectenwerkgroep Lucien Calle 17 Korte Berichten Lucien Calle 18 Agenda Bas de Maat Door: Rob Kregting Uit de map met administratie van de knotploeg, die Henny alle Foto: Rob Kregting. Inzet: ZB, Krantenbank Zeeland, De Stem, jaren heeft bijgehouden, blijkt dat er in totaal 1081 knotwilgen 1980/3 december, pagina 18. zijn gedaan. Zo’n tien tot vijftien bomen per dag. Met vier gulden subsidie per boom leverde dat een aardig bedrag op. “We Henny van de Hemel (Terneuzen, 1938) is gehecht aan Ter- verzaagden ook hout, voor ongeveer veertig gulden per ton. neuzen, nooit weggeweest. “Ik werkte eerst een paar jaar als Het geld ging naar de Steltkluut, wij konden er gereedschap elektricien, daarna ben ik met de rijschool begonnen. Die heb voor kopen. De Jirizaag, die ik toen bij de Heidemij kocht, ge- ‘t Stekkertje ik vijftig jaar gehad. Ik was zeven dagen per week in de weer: bruik ik nog steeds.” 21 De krab met de rijschool maakte ik lange dagen, op zaterdag ging ik “Op een dag, het was Tweede Paasdag, werd Trudy gebeld door knotten tot het donker werd. Op zondag speelde ik hockey, en de politie. Ze hadden mijn auto gezien aan de Zandplaatweg. Toon Hagenaar was daar wedstrijdsecretaris.” Dat klopt zei ze, mijn man zit daar in een boom. In Absdale wa- 22 Redding Schaap “Ik ben al 54 jaar getrouwd met Trudy de Mey. We hebben drie ren we een keer bezig, op verzoek van een pachter. Toen kwam Lucien Calle kinderen, zeven kleinkinderen en zeven achterkleinkinderen. de eigenaar erbij, die zei dat we moesten stoppen. Toen hij weg De achtste is op komst. Ook onze kinderen zijn in Terneuzen was zei de pachter dat we gewoon door moesten gaan. Kwam 24 Poelen gebleven.” de eigenaar weer terug, nu met een geweer.” Sandra Dobbelaar “Ik werk ook al zo’n twintig jaar voor SLZ (Stichting Landschaps- “In contact gekomen met de Steltkluut? Ik heb me 45 jaar beheer Zeeland, red.), daar doe ik diverse werkzaamheden. Van 25 Afscheid Marion geleden opgegeven als lid. Eerst voor de excursies, later voor hen kreeg ik in 2001 de gouden Jirizaag. Momenteel ben ik met Hanneke Smulders de knotgroep. Dat is in 1972 geweest. Er was toen veel achter- de knotgroep van de Steltkluut een dag per week bezig, in het 25 Verassingswandeling Canisvliet stallig onderhoud. Het knotten van knotwilgen is belangrijk seizoen (november tot april).” Hanneke Smulders voor flora en fauna. Als je dat te lang verwaarloost breken ze uit vanwege de te dikke takken. We begonnen bij de Steenovens, “Ik vind dat het met de Steltkluut goed gaat. Misschien is het 27 Voorjaarsbloeiers George Sponselee, Geert Ottens, Jaap Hoek, Lucien en Johan wel een goed idee om te gaan samenwerken met ’t Duumpje, Sandra Dobbelaar Calle, Adrie Klaassen, Peter Maas, Nico van de Kerkhove en ik. dan sta je toch sterker. Het blad vind ik er prima uitzien.” We adverteerden in de krant, soms belden we gewoon bij boe- Uit het dossier duikt een artikel met foto op uit een krant van 3 Uiterste inleverdatum voor de kopij: 01-05-2017 ren aan. Geert had zo’n beetje de leiding, later nam ik dat van december 1980: “Henny van de Hemel, chef van de knotploeg”. hem over. We hadden altijd werk. In het begin hadden we geen Met de onafscheidelijke Jirizaag mee gaan we foto’s maken aan gereedschap, dat leenden we bij Jaap Hoek, die was hoofd de Graafjansdijk. “Bij Dieleman, daar hebben we vroeger veel Plantsoenendienst. De jongens gingen op de fiets naar de klus, gewerkt. Ik heb er ook nog wilgen aangeplant. Die staan er nu de vrijdag ervoor had ik dan de gereedschappen al gebracht. “ al 38 jaar.” Die wilgen zijn jonger dan de zaag.

3 De Bever en de Otter zijn in aantocht

De Bever en Otter zijn in aantocht!

Door: Pepijn Calle & Bas de Maat Philipsland). Al vrij snel verdween de Bever echter weer van het toneel. Vermoedelijk betrof het een jong zwervend exemplaar De Bever en de Otter zijn grote watergebonden zoogdieren, op zoek naar een partner/territorium. Toch is het slechts een die momenteel een opmars in Nederland en België doorma- kwestie van tijd alvorens er weer een nieuwe Bever opduikt ken. Op korte- tot middellange termijn zijn beide soorten en ze zich echt zullen vestigen. In dit deel van Zeeland (Vol- zelfs weer in Zeeuws-Vlaanderen te verwachten. De terugkeer kerak-Zoommeer) is immers volop leefgebied aanwezig. Een van deze soorten behoort tot de grootste successen van het tweede intrede zullen zij naar verwachting maken via Vlaande- natuur- en waterbeleid. Bovendien hebben beide soorten een ren. Er zit momenteel een kleine maar groeiende populatie na- hoog “knuffelgehalte” en zijn dan ook geliefd bij het grote bij de Zeeuws-Vlaamse grens. Onder andere in Het Molsbroek publiek. De Otter staat symbool voor een goede waterkwaliteit reservaat nabij Lokeren leven Bevers. Zwervende dieren zijn en de Bever is een onmisbare landschapsarchitect waar tal van zelfs al gevonden in de omgeving van Moerbeke/Eksaarde en planten en dieren van profiteren. De soorten beperken hun Stekene. In zijrivieren van de Schelde nabij Antwerpen en Gent verspreiding niet tot natuurgebieden en komen dus al snel bevinden zich grotere en groeiende populaties, die langzaam in aanraking met verkeer (aanrijdingen), visserij (verdrinking maar gestaag naar het noorden uitdijen. De kolonisatieroutes in fuiken) en particulieren (schade aan bomen en gewassen). naar Zeeuws-Vlaanderen zijn vrij goed in te schatten doordat Vaak zijn er dan ook aanvullende maatregelen nodig om de de Bever de waterlopen goed volgt. Slechts zelden zullen zij komst voor alle partijen zo goed mogelijk te laten verlopen. zich meer dan 30 meter van de oever ophouden. Dit houdt Gelukkig is er elders reeds veel ervaring opgedaan en zijn er in in dat de zandrug op de grens op veel plekken een barrière de meeste gevallen goede oplossingen voorhanden. vormt. Hier liggen immers weinig waterhoudende sloten die vanuit Vlaanderen naar Oost-Zeeuws-Vlaanderen stromen. Bever De meest voor de hand liggende route is dan ook via de In 1826 werd de laatste Nederlandse Bever doodgeslagen in Moervaart, hier worden zo nu en dan al Bevers waargenomen de IJssel bij Zalk, waar hij door vissers werd aangezien voor een afkomstig van de kleine populatie nabij Lokeren. De Moer- Otter die zou concurreren om de vis. In 1848 stierf de laatste vaart komt uit op het Kanaal van Gent naar Terneuzen, daaruit wilde Bever in Vlaanderen, in Wallonië gebeurde dit rond 1900. komen ze via faunapassages in het Nationaal Natuurnetwerk Wanneer en of er ooit Bevers in Zeeland zaten is (ons) niet (voorheen EHS), en vervolgens kunnen ze Zeeuws-Vlaanderen bekend. Vermoedelijk zaten zij hier enkel in het zoete/licht koloniseren. Geschikt biotoop is er voldoende, vooral wanneer brakke deel van Zeeuws-Vlaanderen en waren ze hier al voor er waterplanten en gevarieerde oeverbegroeiing met zo nu en 1800 verdwenen. In 1920 stonden Europese Bevers wereldwijd dan bomen aanwezig zijn. Op locaties met brakke kreken, zon- op de rand van totaal uitsterven. Er waren nog slechts 700 indi- der waterplanten en alleen riet op de oevers zullen ze (zij het in viduen aanwezig in het wild, verdeeld over 5 relictpopulaties. lagere dichtheden) zich uiteindelijk ook vestigen. Een mogelij- Nu komen in Europa weer op verschillende plaatsen Bevers ke andere vestigingsroute is via de Westerschelde. Hier is geen voor. Naast uitbreiding vanuit de relictpopulaties is de popu- geschikt habitat voor deze soort aanwezig maar ze kunnen latie vooral gegroeid dankzij herintroducties in tal van landen vervolgens wel de dijk overgaan en in geschikte binnenwate- waaronder Nederland en België. Bevers staan nu op het punt ren terecht komen. Langs de Schelde komen Bevers op steeds zich in Zeeland te vestigen, in 2014 was er zelfs voor het eerst meer plekken voor en wie goed zoekt kan aangespoelde (sinds eeuwen) weer een exemplaar in Zeeland aanwezig. Voor afgeknaagde Bevertakken vinden langs de Westerschelde. In een korte periode heeft zich toen een zwervend exemplaar Saeftinghe worden ze jaarlijks gevonden waar ze na springtij in opgehouden in het natuurgebied de Slikken van de Heen (Sint het veek achterblijven.

Afgeknaagde boomstam. Foto Twan Teunissen / De Bever. Foto Twan Teunissen / ARK Natuurontwikkeling ARK Natuurontwikkeling

4 De steltkluut lente 2017 De Bever en de Otter zijn in aantocht

De Bever en Otter zijn in aantocht!

De Bever. Foto Bart Beekers

Otter verzameld en aan de hand daarvan kon worden vastgesteld Otters leefden eeuwenlang in de zoete en brakke wateren van dat hij van de Nederlandse populatie afkomstig was. Het is Nederland. Ze leefden van vis en andere waterdieren zoals kik- daarnaast goed mogelijk dat er (net als bij de Bever in Vlaande- kers en kreeften. Maar als vermeende concurrent voor vissers ren) ook enkele (illegale) uitzettingen hebben plaatsgevonden. werd de Otter genadeloos vervolgd. Voor iedere dode Otter Een opvallende vondst werd in de winter 2014-2015 in de kreeg men – tot de Tweede Wereldoorlog – een premie (in Noordelijke Scheldevallei (nabij Kruibeke op ongeveer 20 km. Vlaanderen zelfs tot 1965). De aantallen Otters waren dan ook van de grens) verricht. Hier waren cameravallen voor Bevers erg laag. Het dier kreeg in 1942 (in Nederland) een bescherm- geplaatst maar tot grote verbazing werden maar liefst drie de status en vanaf toen ging het aanvankelijk iets beter. Maar verschillende Otters gefilmd. Aldus Laurent Vanden Abeele is door de wederopbouw intensiveerde de landbouw, ontstond de Otter hier nog steeds aanwezig, het exacte aantal/geslacht er watervervuiling en kwam er meer infrastructuur. Dat deed en de herkomst zijn echter onduidelijk. de Otter geen goed, en geleidelijk stierf het dier uit in grote Het is niet te voorspellen waar Otters het eerst Zeeuws-Vlaan- delen van Nederland. Alleen in Noord-Nederland kwam hij na deren zullen binnenkomen. In tegenstelling tot de Bever legt eind jaren zeventig nog voor. Maar in 1988 stierf hij tenslotte de Otter makkelijk grote afstanden over het land af. Dit is dan ook daar uit. De hoofdzaak van het recente uitsterven is vooral ook meteen een groot knelpunt aangezien de grensstreek aan het verkeer toe te schrijven. Eind jaren ‘80 maakte het doorsneden is met drukke wegen en Otters kwetsbaar zijn toenmalige ministerie van LNV al wel volop plannen om de Ot- voor verkeer. Het is bovendien nog maar de vraag of de Otters ter in stand te houden. Die kwamen dus net te laat. In Zeeland in de Scheldevallei überhaupt kunnen standhouden, laat staan kwam de Otter verspreid over de gehele provincie binnendijks dat ze zich kunnen uitbreiden. Het kleine aantal (bekende) voor. Zeeuws-Vlaanderen was dankzij haar krekenstelsels ech- dieren is daarnaast uitermate kwetsbaar voor inteelt. Zelfs in ter het traditionele Otterbolwerk. Maar ook hier verdween de de (relatief grote) Nederlandse populatie moeten regelmatig soort uiteindelijk halverwege de jaren ’70 van de vorige eeuw. nieuwe dieren bijgeplaatst worden om de populatie genetisch In 2002, veertien jaar nadat de Otter in Nederland uitstierf, wer- gezond te houden. Los van de mogelijke kolonisatie vanuit den er 31 Otters in de Weerribben-Wieden in Noord-Nederland Vlaanderen is op de langere termijn kolonisatie vanuit het uitgezet. Hoewel vanaf het begin regelmatig Otters werden Nederlandse rivierengebied via het Krammer-Volkerak en het doodgereden is het ze toch gelukt zich voort te planten. Door Schelde-Rijn kanaal te verwachten. Het aantal knelpunten via de goede reproductie werden na verloop van tijd ook buiten deze route is beperkter echter kan hier nog makkelijk een de- het uitzetgebied Otters gesignaleerd, de aantallen nemen nu cennia overheen gaan alvorens dat zover is. Zwervers kunnen jaarlijks toe evenals de grootte van het verspreidingsgebied. echter al veel sneller komen getuige vondsten in Vlaanderen, Tot het eind van de jaren tachtig werd de Otter nog af en toe maar die kunnen lang niet altijd tot een populatie leiden. Ge- De Bever. Foto Twan Teunissen / gezien in Vlaanderen, maar nadien niet meer. Vanaf 2012 zijn er schikt biotoop en voedsel is er genoeg, de grootste knelpun- ARK Natuurontwikkeling weer enkele Otters aangetoond. Van een dier kon DNA worden ten zullen het verkeer en (illegale) visfuiken zijn.

5 De Bever en de Otter zijn in aantocht

Een Otter. Foto Karsten Reiniers /ARK Natuurontwikkeling

6 De steltkluut lente 2017 De Bever en de Otter zijn in aantocht

Voorbereidingen op de komst in Middelburg overhandigd aan gedeputeerde Carla Schön- Elders in Nederland en België zien we dat op plaatsen waar knecht van de provincie Zeeland en dijkgraaf Toine Poppelaars deze soorten zich proberen te vestigen, men hier vaak nog niet van waterschap Scheldestromen. op voorbereid is. De eerste exemplaren komen dan om in het De brochure was in eerste plaats bedoeld voor beleidmakers verkeer, visfuiken of muskusrattenklemmen. van het buitengebied, terreineigenaren en veldmedewerkers, In diverse provincies (Limburg, Gelderland en Flevoland) is maar is daarnaast ook verspreid aan de Zeeuwse bibliotheken men tijdig begonnen met voorbereidingen op de komst van en biologieleraren van het voortgezet onderwijs. Voor meer deze soorten, en zijn er daardoor al diverse successen geboekt. informatie verwijzen wij dan ook naar onze brochure waar Zeeland ligt goed op schema als het gaat om de realisatie uitgebreid wordt ingegaan op de biologie, sporenherkenning, van Natura 2000 natuurontwikkeling en het Natuurnetwerk ecologie, verspreiding, oplossingen bij overlast etc. De toegan- Zeeland en het nemen van ontsnipperingsmaatregelen in het kelijk geschreven en rijk geïllustreerde brochure is niet meer kader van het MJP (Meerjarenprogramma Ontsnippering). gedrukt beschikbaar met wel voor iedereen gratis te downloa- Voorbeelden hiervan specifiek voor de Otter en de Bever zijn den via deze website: http://www.hetzeeuwselandschap.nl/ onder meer terug te vinden in de omgeving van het kanaal sites/default/files/uploads/Bever-Otter-boekje_download.pdf Gent naar Terneuzen en bij de (plannen van de) verdubbeling van de Tractaatweg. Ondanks dit blijft het van groot belang Veldonderzoek waakzaam te blijven en nauwlettend de verspreiding te vol- Mocht je sporen vinden of zichtwaarnemingen van deze soor- gen. Als er knelpunten worden gesignaleerd, is het nodig om ten in Zeeland doen, aarzel niet en neem direct contact op via snel passende maatregelen te treffen. We volgen de versprei- [email protected] ding van deze soorten dan ook nauwlettend om de komst Vervolgens zal er met de betreffende partijen gekeken worden straks zo goed mogelijk te laten verlopen. of er aanvullende bescherming- of overlast-werende maatregelen nodig zijn. Heb je zelf interesse om sporen te gaan Brochure & Symposium zoeken en of met wildcamera’s aan de slag te gaan neem dan Ondergetekenden hebben namens stichting Het Zeeuwse ook contact op. Beschadigingen van faunapassages (bijvoor- Landschap en dankzij financiering van de Provincie Zeeland, in beeld kapotte begeleidende rasters of een kapotte loopplank) 2015 een brochure opgesteld over de komst van deze soorten kunnen gemeld worden bij de planologiewerkgroep die dan naar zeeland. De eerste exemplaren van de brochure werden contact zal opnemen met de (weg)beheerder. tijdens een volgeboekt Bever- en Ottersymposium in de abdij

De verspreiding van de Bever in de periode 2006- 2017. De gegevens zijn afkomstig van Waarneming.nl, Waarnemingen.be, NDFF, de Zoogdiervereni- ging en INBO.

Een otter met een voorn. Foto Bart Beekers

7 Plantenonderzoek in Saeftinghe

Plantenonderzoek in Saeftinghe

Door: Marc Buise werden, gefotografeerd en voorgelegd aan Peter Maas. Na Foto’s: Marc Buise verloop van tijd liep ook dat via OBS-map. Een plant die je niet op naam kan brengen, voer je in als ‘plant onbekend’ Op zaterdag 28 mei waren er in en om de schaapskooi waarop suggesties volgen van medewaarnemers. Op die te Emmadorp allerlei activiteiten in verband met het manier werkt het landelijk netwerk als een persoonlijke flora- jubileum van De Steltkluut. Mij was gevraagd om een korte cursus. Zowel Lucien Calle, Peter Maas als Bas de Maat zijn plantenexcursie te doen op het plankierpad met als thema een keer meegelopen om mijn kennis (die sedert 1986 over zoutplanten. Voorgesteld de Rijksdam te bezoeken die op de niet-zoutplanten aardig was weggezakt) bij te spijkeren. 15 minuten loopafstand ligt en zo gezegd zo gedaan. Daar Aanvankelijk bleef het onderzoek beperkt tot het buitendijkse. vernam ik dat de plantenwerkgroep, na jarenlang te hebben Later is ook het binnendijkse meegenomen, waaronder een bestaan uit slechts één lid, eigenlijk heropgericht was met een 100% binnendijks hok in de Hertogin Hedwigepolder teneinde flinke enthousiaste kerngroep. Bovendien leerde ik dat men deze polder ook te dekken. bezig was met vakken vullen; niet bij een grootwinkelbedrijf maar plantenvakken (hokken) van 1km² met zoveel mogelijk Het Verdronken land van Saeftinghe is een schorren- en soorten. Dit in verband met het tot stand komen van de Flora slikken gebied dat wordt omspoeld en overspoeld met brak Zeelandica. Of ik niet een stukje van Saeftinghe wilde doen water. De condities zijn er tamelijk extreem vandaar dat de en of de plantenwerkgroep niet iets voor me was? Als dat zo soortenrijkdom aan planten gering is. Ongeveer een derde vriendelijk wordt gevraagd, kun je moeilijk nee zeggen en in deel van het gebied wordt jaarlijks beweid met rundvee. Dit een vlaag van overmoed aangeboden om heel Saeftinghe te jaar viel het westelijke deel daar buiten. Alleen bij Emmadorp doen. vond binnen een beperkt gebied begrazing met schapen plaats. De Hertogin Hedwigepolde is een akkerbouwpolder Binnen enkele dagen had ik al een kaart met daarop de stand met grote percelen, diverse bosjes en kreekrestanten. van zaken met daarbij een legenda en een stappenplan. Gewapend met deze informatie kon een strategie worden Enkele getallen uitgezet. Saeftinghe omvat 47 hokken waarvan 19 Tussen 28 juni en 29 oktober 2016 zijn in totaal meer dan 7.500 grenshokken: dat wil zeggen hokken die deels buitendijks waarnemingen ingevoerd, gedaan tijdens 54 bezoeken. Dit liggen en deels in een aangrenzende polder. Het streven leverde buitendijks (inclusief de buitenberm van de dijk en de was om zoveel mogelijk ‘broodmagere’ en ‘magere’ hokken Gasdam) minstens 188 soorten op en binnendijks minstens (hokken met respectievelijk <20 en <50 soorten sedert 1-1- 177 soorten. Minstens 120 soorten werden zowel binnen- als 1990) naar een hoger niveau te tillen. De methodiek bestond buitendijks aangetroffen, 68 soorten alleen buitendijks en in principe uit het per hok gedurende de periode van 1 uur 57 soorten alleen binnendijks. Nathalie De Somer was zo noteren van alle plantensoorten. Daar bovenop zijn diverse bereidwillig een en ander in een kaartje samen te vatten. Op aanvullende bezoeken verricht. Alles werd ingevoerd op www. 22 hokken na zijn overal meer dan 50 soorten vastgesteld. waarneming.nl, deels op de pc maar zoveel mogelijk via OBS- Dit zijn allemaal buitendijkse hokken dus veel uitbreiding map op een tablet, beschikbaar gesteld door stichting Het komt hier niet bij. In 13 hokken werden meer dan 100 soorten Zeeuwse Landschap. Om zo weinig mogelijk tijd te verliezen gevonden. Dit aantal kan in 2017 worden uitgebreid want het (het getij wacht niet) werden planten, die niet direct herkend betreft vrijwel allemaal hokken die Saeftinghe begrenzen.

Hertshoornweegbree Hertshoornweegbree

8 De steltkluut lente 2017 Plantenonderzoek in Saeftinghe

Driebloemige nachtschade Zeealsem Fraai duizendguldenkruid

Hieronder wat losse ervaringen die Oeverwallen groeit overal. De langarige soort staat tijdens het onderzoek zijn opgedaan Thans zijn de hoge oeverwallen overwegend in de zeekraalvelden in de gecombineerd met indrukken uit de overwegend begroeid met zeekweek grote zandige geulen maar is ook daar afgelopen 50 jaar. Het was binnen enkele met regelmatig ook spiesmelde en soms zeldzaam. Tussen de vele honderden seconden beloofd om heel Saeftinghe enig rood zwenkgras. Wat meer naar zeekraalplanten die zijn gecheckt, zaten te doen; de uitvoering bleek een hele de dijk toe komen daar respectievelijk slechts een 50-tal van de langaar. Op de kluif. Uiteindelijk hebben we een akkermelkdistel, krulzuring en slikkerige delen van het weideschor zijn groot deel van de zomer in Saeftinghe haagwinde bij. Deze soorten rukken slechts enkele planten van de langarige doorgebracht, zowel bij laagwater als op met het hoger worden van de soort gevonden. hoogwater. Maar wat spelend met het oeverwallen. Op de allerhoogste Nadat Lucien Calle het verschil tussen getij is het uiteindelijk gemakkelijk oeverwallen die niet al te ver van de strand- en zeekweek had laten zien, gelukt én … zonder natte voeten. dijk af liggen komen daar snel soorten is geprobeerd ook voor deze soorten bij als gewoon varkensgras, akkerdistel na te gaan in hoeverre zij de ruimte in Ver van de dijk en grote weegbree. Op de hoge slikken Saeftinghe benutten. Echt duidelijk is het Zoals verwacht zijn de schorren die overheersen zeekraal, schorrenkruid, niet. Zeekweek is de meest talrijke soort ver van de dijk liggen en niet worden zulte en soms Engels slijkgras. Met en komt overal voor, zelfs tot in de taluds begraasd het soortenarmst. Het viel nog uitzondering van het schorrenkruid van de dijken. Zandkweek, die veel niet mee om er meer dan 20 soorten vinden we die ook in de kommen. Daar minder algemeen is, leek meer beperkt uit te slepen. Hier groeien alleen de overheerst heen maar als gevolg van tot hoge oeverwallen en dammen niet oorspronkelijke zoutplanten alhoewel de begrazing door ganzen en de begrazing al te ver van de dijk af. Ook kweek (de zoutplanten pur sang aan het verdwijnen met schapen in het verleden groeien welbekende ‘gospee’) komt in Saeftinghe zijn. Een soort als echte lamsoor (het hier ook schorrenzoutgras, gewoon voor en wel op de heuvels, de Dam naar zwinbloempje) die tot in de jaren 1960 kweldergras, gerande schijnspurrie de Noord, de voormalige havenwerken massaal voorkwam, is al decennia lang en fioringras. Op de lage oeverwallen en het buitentalud van de dijk. op zijn retour en groeit nog maar op stond voorheen veel zoutmelde enkele plaatsen. De gewone zoutmelde maar thans betreft het overwegend De radartoren is een verhaal apart. (Obione) gaat sedert een jaar of twintig spiesmelde, zulte, melkkruid en soms Deze toren staat op een in de jaren dezelfde kant op en wordt thans ook zeeweegbree. 1970 opgespoten terp, bekleed met sporadisch gevonden als restvegetatie natuursteen en asfalt. Alleen enkele op lage oeverwallen in oud schor aan de Zulte komt in Saeftinghe in twee vormen uren rondom laagwater is er via slikken randen van het gebied. Er werd niet één voor, de gewone nominaatvorm met verbinding met De Noord. Twee jonge plant gevonden. In deze stukken paarse straalbloemen en de vorm bezoeken leverden minimaal 24 soorten schor werd net zolang gezocht totdat alle discoideus waarbij deze ontbreken. op, op twee na, bergbasterdwederik en soorten die er voorheen voorkwamen Binnendijks zien we (vrijwel) uitsluitend moeraskers, soorten die elders ook in ook werden gevonden: lamsoor, zulte, de nominaatvorm. In Saeftinghe is dat het gebied voorkomen. Bijzonder was 1 Engels slijkgras, heen, zeeweegbree, heel anders. Meer dan 90% van het plant van echte lamsoor. schorrenzoutgras, spiesmelde, melkkruid, aantal planten is van discoideus. Deze gewone zoutmelde, strandmelde, variant overheerst maar nabij de dijken De Noord gerande en zilte schijnspurrie, kortarige minder dan op grote afstand er vandaan. De Noord was in het verleden vermaard en langarige zeekraal, gewoon en Het aandeel van de nominaatvorm om zijn fraaie mozaïekvegetaties. Dit stomp kweldergras, rood zwenkgras, neemt af naar gelang de afstand tot de is een zeer oude opwas en hier was klein schorrenkruid, gewoon lepelblad, dijk toe neemt. In het noordelijke deel tot 1991 begrazing met schapen. fioringras, zeekweek en de nieuwkomers van de Marlemonteseplaat ontbrak de Nadien zijn riet, heen en zeekweek riet en akkermelkdistel. Deze soorten nominaatvorm. gaan overheersen. Slechts hier en daar komen in vrijwel elk hok voor, ook in het In Saeftinghe hebben we te maken werden restanten gevonden van de beweide gedeelte maar daar betreft het met langarige en kortarige zeekraal. oorspronkelijke vegetatie waaronder: Hertshoornweegbree soms restvegetaties. De kortarige soort overheerst en zeerus, zilte rus, echte lamsoor, selderij en

9 Plantenonderzoek in Saeftinghe

Weideschor dat niet is begraasd Strandmelde

dunstaart. Opmerkelijk was de vondst op het noordwesttalud Deze dam is voor Saeftinghe begrippen zeer soortenrijk en in van de stelle van een aantal planten van blauw glidkruid, juli en augustus een bloementuin waar bijzonder veel bijen, een soort die niet echt thuis hoort in dit brakke milieu. Op hommels en vlinders op afkomen. Enkele leuke soorten: deze stelle was veel opslag van vlier, schietwilg en katwilg hertshoornweegbree, kruldistel, veldlathyrus, liggende alsmede één wilde lijsterbes. Redelijk wat plantensoorten klaver, duinriet en heggendoornzaad. In het aangrenzende werden aangetroffen op de Dam naar de Noord; daaronder weideschor zijn de oeverwallen laag en de geulen terrasvormig veel akkeronkruiden en bermplanten, overwegend met enige aan het dichtgroeien. Op de kort afgegraasde oeverwallen tolerantie voor zout. We kunnen deze dam zien als een zeer treffen we vooral gewoon kweldergras, rood zwenkgras en hoge oeverwal die hoogst zelden onder water komt. Enkele zilte rus. Leuke soorten waren goudknopje, zeealsem, selderij, leuke soorten hier waren: ijzerhard, zeealsem, gewone klit, fraai duizendguldenkruid, zilte zegge, veel aardbeiklaver en heggendoornzaad, smalle rolklaver, kompassla, kamgras, naar het westen toe ook fijn goudscherm en een plekje valse fraai duizendguldenkruid en naar de Gasdam toe vroegeling, voszegge. kruipertje, boerenwormkruid en gevlekte rupsklaver. Deze laatste soort was voor de dijkverzwaring samen met blauw Het oostelijke schor rondom de Dam naar de Noord wordt walstro zeer algemeen op de zeedijk. Het walstro is er naar het noorden toe gedomineerd door riet. Maar tussen verdwenen maar gevlekte rupsklaver heeft zich overal kunnen het riet zijn er nog talloze oeverwallen en plekjes die nog niet handhaven. of niet geheel zijn overwoekerd. Daar vinden we de gewone Ook de werkdam kunnen we als een hoge zandige oeverwal schorrensoorten zoals die op het weideschor voorkwamen. beschouwen. Deze ligt iets lager dan de Dam naar de Noord. In de rietvelden komt meer en meer akkermelkdistel tot

De rode cijfers geven het aantal plantensoorten weer per kmhok gerap- porteerd tussen 1-1-1990 en 1-1-2015. In het zwart het aantal soorten eind 2016 (na de inventarisaties). (met dank aan Nathalie De Somer). Zeealsem nabij de Rijksdam

10 De steltkluut lente 2017 Plantenonderzoek in Saeftinghe

Strandmelde Terrasvormig dichtgegroeide geul

ontwikkeling evenals opslag van vlier en een enkele wilg. Deze Een verhaal apart zijn het plateau en de Gasdam, die in de opslag wordt al enkele jaren lang in kaart gebracht. Van de jaren 1960 met zand uit de rivier zijn opgespoten. Beide zeealsem, die in de met schapen begraasde delen voorheen vormen het leefgebied van enkele duizenden konijnen vrij talrijk voorkwam op de oeverwallen, resteren enkele die er de vegetatie kort houden. Een greep uit de soorten: verspreide plukken. Deze soort legt het af in de concurrentie tuinbingelkruid, blauw walstro, muurpeper, driebloemige en tegen met name zeekweek. beklierde nachtschade, grasmuur, kleine leeuwentand, groene amarant, zeepkruid en zeer veel vals rendiermos. Tussen Het weideschor om de Rijksdam, een pad dat plaatselijk de steenbestorting nogal wat vlieren, mannetjesvarens en hoger en plaatselijk ruim lager ligt dan het omringende schor, koningskaars, alsmede 1 grote engelwortel. werd dit jaar niet begraasd. Voor de determinatie van de planten was dit een prettige bijkomstigheid daar alles ruim Op het laatst werd besloten de Hertogin Hedwigepolder mee in bloei kon komen. Het noord-zuid lopende deel van deze te nemen. Dat leverde niet zo veel op daar in de maanden juni voormalige dam was duidelijk een corridor voor planten vanuit en juli de bermen en meeste slootkanten bezocht waren met de polder en het weideschor. Op en rond de Rijksdam veel een klepelmaaier. Maar met enige inspanning in 2017 moet zilte rus, dunstaart, selderij, goudknopje, aardbeiklaver, maar het toch lukken vóór het maaien ook hier in elk hok meer dan ook zeealsem, fijn goudscherm, klein streepzaad, greppelrus, 100 soorten bijeen te sprokkelen. Dat geldt eveneens voor alle gewone rolklaver en enkele exemplaren van dubbelkelk. grensblokken rondom Saeftinghe. Kortom er is nog werk aan de winkel. Al met al een jubileumdag met een leuk vervolg.

Zeealsem nabij de Rijksdam Fijn goudscherm Gewoon zoutmelde op oeverwal

11 Vliegen en muggen in Zeeland gepubliceerd

Vliegen en muggen in Zeeland gepubliceerd

Door: Lucien Calle lige determinatiewerken van een aantal families van vliegen door de KNNV en Jeugdbond stimuleerde een aantal mensen Kortgeleden zag een bijzonder natuurboek het levenslicht: om deze groepen te gaan inventariseren. Anton Baaijens, Ron Vliegen en muggen in Zeeland, Fauna Zeelandica deel 7. Brouwer, Lucien Calle, Sandra Dobbelaar, Chiel Jacobusse en Omdat dit zo’n opmerkelijke uitgave is staan we hier even bij Kees de Kraker vonden elkaar en vormden de Zeeuwse in- stil. Het boek beschrijft alle bekende families van vliegen en sectenwerkgroep, die opereerde onder de vleugels van Het muggen in Zeeland, en bevat een complete lijst van alle (bijna Zeeuwse Landschap (HZL). Vooral in de zomerperiode waren 1800!) soorten die hier zijn vastgesteld. Van de meest bekende er vrijwel maandelijks gezamenlijke excursies, zowel in als ook families zijn alle soorten beschreven, inclusief een versprei- buiten de HZL gebieden. Het vormde het begin van een lange dingskaartje. Van andere families zijn vaak de typerend Zeeuw- periode van intensief samenwerken en vriendschap. In eerste se, algemene of juist zeldzame soorten benoemd. Alle land- instantie focuste de groep zich op zweefvliegen, roofvliegen, schappen en biotopen passeren de revue, steeds met daarvan wapenvliegen en dazen, geleidelijk kwamen daar steeds meer enkele karakteristieke vliegen. Het is een rijk geïllustreerd boek families bij: blaaskopvliegen, wolzwevers, boorvliegen e.d. met veel detailfoto’s en van enkele families zijn er tekeningen opgenomen van de Zeeuwse illustrator Adri Karman. Voor zo- Na het jaar 2000 ver we weten is Zeeland nu de enige provincie ter wereld, die Van buiten de provincie kreeg de groep steun van onder an- een provinciale vliegen atlas heeft! Nog een opmerkelijk gege- deren Bob Van Aartsen, die als geboren Zeeuw inmiddels op ven, in de onderzoeksperiode voor dit boek zijn vanuit Zeeland de Veluwe woonde. Bob was iemand van de buitencategorie. niet minder dan 23 soorten als Nieuw voor Nederland gemeld, Ondanks zijn hoge leeftijd was deze man onverminderd en- 6 daarvan zijn inmiddels in een wetenschappelijk blad gepu- thousiast en uitzonderlijk deskundig. Hij was thuis in de zeer bliceerd. Het is een boek dat zowel voor de professional als de diverse vliegengroepen. Bob werd de nestor van de groep en geïnteresseerde interessant is. zijn onuitputtelijke inspiratie heeft de werkgroep veel goed gedaan. Ook Wouter van Steenis Voorgeschiedenis bezocht vanuit het midden van het land steeds vaker de bij- Het boek heeft een lange voorgeschiedenis. Na 1995 werden in eenkomsten van de Zeeuwse insectenwerkgroep. Wouter had Zeeland wat mensen actief met het inventariseren van vliegen, al in Nederland naam gemaakt als zweefvliegen specialist en met name met enkele populaire groepen. De Nederlandsta- was een zeer welkome versterking van de Zeeuwse werkgroep.

Vangtent voor vliegen in Saeftinghe. Foto Lucien Calle

12 De steltkluut lente 2017 Vliegen en muggen in Zeeland gepubliceerd

Vliegen en muggen in Zeeland gepubliceerd

Wouter zou later een van de belangrijkste trekkers worden van het atlasproject. Een aantal jaren later sloten de jongeren Elias de Bree en Robert–Jan Goosens zich erbij aan. Het idee voor een Zeeuwse atlas stamt al uit 2000 en sindsdien werden er heel frequent inventarisaties uitgevoerd. Niet meer alleen met het oog op de waarde voor de terreinen, maar ook voor de atlas. Naast handvangsten werd er steeds vaker gewerkt met malaisevallen (vangtenten om vliegen te kunnen verzamelen). Dat leidde tot winterse dagen waarbij het materiaal werd gedetermineerd. Naast het werk waren er ook steeds informatieve presentaties, om elkaar bij te praten over het onderzoek. Steeds vaker bezocht ook Niels-Jan Dek de bijeenkomsten. Hij bleek gespecialiseerd in allerlei obscure geslachten van vliegen en met hem verbreedde het aantal families zich nog verder.

In deze periode werd overigens ook gewerkt aan het provin- Het boek kost € 30,- en is verkrijgbaar bij Het Zeeuwse ciebreed inventariseren van bijen en wespen met als gevolg de Landschap. uitgaven van het boek Bijen en wespen in Zeeland (Calle L. en C. Jacobusse, 2008). Tijdens de veldinventarisaties werden bovendien sprinkhanen en lieveheersbeestjes geïnventariseerd. tend nog aan het boek gewerkt. Doordat vooral van de laatste Doordat Ad Mol en Tineke Kramer zich bij de groep aansloten jaren ook veel gegevens van Waarneming.nl en van het lan- konden zelfs de Bladwespen worden aangepakt. delijke atlasproject “Leuke Vliegen” van EIS Nederland werden gebruikt, is de groep mensen die waarnemingen heeft gedaan Na 2010 die opgenomen zijn in de atlas, ineens veel groter geworden. Vanaf 2010 werd steeds doelgerichter aan de afronding van het atlasproject gewerkt. Bijvoorbeeld door de zogenaamde Gegevensbestand Witte hokken dagen. Dan inventariseerde de groep vooral in Het boek is gebaseerd op een enorm gegevensbestand die uurhokken, waar er nog weinig gegevens bekend waren. van een uitgebreide groep waarnemers. Er zijn gegevens In 2011 was er zowel een weekend van de Nederlandse Ento- verzameld van bijna 1800 soorten, met vele tienduizenden mologische Vereniging in Zeeuws-Vlaanderen als een Dipte- vondsten. Naast de bestanden van de kerngroepsleden zijn raweekend (NEV sectie Diptera) in Midden Zeeland. Op beide er (meestal uitgebreide) bestanden opgenomen van wel 28 weekenden werd een hele rij gebieden intensief onderzocht landelijke specialisten. In de collecties van Naturalis en voor- door veel specialisten. Geleidelijk aan verbreedde het idee over heen ZMA (Amsterdam) werd door de hele groep, maar in de reikwijdte van de atlas, van de meest populaire tot bijna alle het bijzonder door Elias de Bree, gespeurd naar al dan niet Diptera families. Daarbij was de hulp van een hele rij landelijke gedetermineerde Zeeuwse collectie-exemplaren. Het aantal specialisten onontbeerlijk. Voorgesorteerd materiaal uit malai- gegevens in het bestand neemt vanaf de jaren‘60 in de voor- sevallen werd ter determinatie naar deze specialisten gestuurd. gaande eeuw met sprongen toe. Vanaf ca het jaar 2010 lijkt het Tevens werd hen gevraagd om een of meerdere hoofdstukken aantal nieuwe vondsten op een hoog niveau te stabiliseren. voor het boek te schrijven. Vanaf 2014 werd er vrijwel uitslui- Eind 2015 werd het importeren van de grotere databestanden gestopt en vanaf die datum werden ook door de werkgroep geen extra data in het veld meer verzameld. Maar zelfs tot op het moment van de eerste drukproeven van dit boek zijn nog kleinere, vooral externe bestanden toegevoegd. Naast dit grote bestand kon ook gebruik gemaakt worden van een bestand van waterschap Scheldestromen, afkomstig van monitoring van oppervlaktewateren. Hierin zitten 16.383 records voorna- melijk van larven van muggen, wapenvliegen en dazen. Alle gegevens zijn verwerkt met “Klasse”, een verwerkingspro- gramma voor data van insecten. Vanuit Klasse zijn ook de verspreidingskaartjes in het boek gemaakt.

Ch. Jacobusse, W. van Steenis, N.J. Dek en L. Calle, 2016. Vliegen en muggen in Zeeland; Fauna Zeelandica deel VII. Winterbijeenkomst van de insectenwerkgroep. Foto Lucien Calle Het Zeeuwse Landschap, Wilhelminadorp.

13 Bijzondere waarnemingen in onze regio

Bijzondere waarnemingen in onze regio

Deze rubriek biedt ruimte voor korte berichten en leuke gezien in sneeuwrijke winters. In Camiel’s jonge jaren, die van anekdotes over enkele zeldzame of bijzondere waarnemin- het Deutsches Kaiserreich, waren er nog duizenden. In 1940, gen die in de voorafgaande periode zijn gedaan. Als u een een nare man met een snorretje had het in het Deutsches bijdrage wilt leveren kunt u die, vergezeld van een bijpas- Reich voor het zeggen, ging het om zo’n 4.000 ex. Toen ik met sende foto (minimaal 2,5 Mb), sturen naar redactie@stelt- Camiel naar de Roodhalsgans ging kijken, Erich H bestierde de kluut.nl. Dit keer een bijdrage van Henk Castelijns over Grote Deutsche Demokratische Republik, ging het om c. 100 vogels. Trappen. Door keiharde beschermingsmaatregelen zijn het er na een dieptepunt van 60 ex. in de jaren negentig in het tegenwoordige Deutschland weer 232 ex. Grote Trappen in de Groote Albertpolder Door: Henk Castelijns In Nederland worden Grote Trappen (nog) maar zelden gezien. Voor wat betreft Zeeuws-Vlaanderen is de waarneming van Honderd jaar geleden, in de winter van 1917, zag Camiel Obrie Camiel naast de waarneming van 3 ex. in de Hedwigepolder/ in de Groote Sint Albertpolder een klein groepje Grote Trappen Vlaamse Kreek door Adrie van de Wiel en wijlen Juliën van (Otis tarda). Hij vertelde mij dat toen we op 2 januari 1982 een Hooye tussen 30 december 1980 en 2 januari 1981 de enige Roodhalsgans (Branta ruficollis) in de Braakman gingen bekij- gedocumenteerde. ken. Hij wist zich ook te herinneren dat het om een Elfsteden- winter ging. Bronnen: http:// info.grosstrappe. In de winter van 1917 was Camiel (geboren op 4 augustus de/, https://zeel- 1904) knecht bij een boer in de Groote Albertpolder op het and.waarneming. tegenwoordige adres Mosselhuisstraat 1 Sas van Gent. Hij was nl/ en Handbuch de jongste (en enige?) RK-knecht bij een protestantse boer. der Vögel Mitte- Daarom moest hij op zondag de beesten doen. leuropas, Glutz Camiel had een paar weken daarvoor bij me aangebeld omdat von Blotzheim hij weleens met me op pad wilde om te vogelen. We waren een (1973). paar keer achter de ganzen aan geweest: Een inkoppertje met een man van 77 die nooit eerder ganzen door een kijker had gezien. Een door mij op nieuwjaarsdag in de Braakman waargenomen Roodhalsgans laat je dan natuurlijk niet zitten. Grote Trappen worden in Nederland nog maar zelden gezien. Dat heeft alles te maken met de sterke afname van de populatie in de Duitse laagvlakte. Ze werden in Nederland vooral

Havelländisches Luch, het op dit moment belangrijkste broedgebied van de Grote Trap in Duitsland. Het gebied bestaat uit een lap- pendeken van vochtige en droge extensief beheerde graslanden en akkers (deels braakliggend). Het beheer is speciaal afgestemd op de Grote Trap. Buckow 12 augustus 2011. Foto Henk Castelijns.

14 De steltkluut lente 2017 Maaibeleid Waterschap Scheldestromen

Maaibeleid Waterschap Scheldestromen

Door: Luud Persijn Op 26 september 2016 werd het nieuwe standpunt van het Foto: Luud Persijn Waterschap nog eens mondeling toegelicht aan vertegenwoordigers van ‘t Duumpje en de Steltkluut door dagelijks be- Zowel ‘t Duumpje als de Steltkluut zijn al jaren in gesprek met stuurslid en verantwoordelijke voor wegen mevr. de Feijter-de het Waterschap over dit onderwerp. In de zomereditie van de Feijter. Naast problemen met de akkerdistel werden genoemd Steltkluut van 2014 schreven we reeds over het overdreven de oprukkende reuzenbereklauw, de verkeersveiligheid en de maaien en klepelen van de Zeeuwse wegbermen door het onoverzichtelijkheid voor de uitvoerders (in de pilot-gebieden Waterschap. Bij het klepelen wordt de vegetatie fijn gehakseld, smaller maaien/klepelen en daarbuiten dan weer niet). bij het maaien wordt de vegetatie alleen afgemaaid. In beide gevallen blijft het maaisel, al dan niet fijn gehakseld in de berm Onze tegenwerping dat akkerdistel en reuzenbereklauw ook achter. Met alle nadelige gevolgen voor de natuur. pleksgewijs bestreden kunnen worden en het een proefproject Onder andere bloeiende planten, aanwezige rupsen en eitjes betreft maakte geen indruk. De beslissing om dit project te van insecten worden vernietigd. Tevens geeft dit een verrijking schrappen was al genomen. Al bij al zijn we weer terug bij af. met nutriënten aan de bodem waar vooral plaagplanten zoals De kans om hun natuuronvriendelijk imago wat op te poetsen akkerdistel en brandnetel van profiteren. Het zal duidelijk zijn en de biodiversiteit in het buitengebied wat op te krikken heeft dat deze jaarlijks terugkerende werkwijze ergernis opwekt bij het Waterschap hiermee laten liggen. natuurbeschermers. Het eerdergenoemde artikel eindigde toch positief met het voornemen van het Waterschap om een Op de valreep, januari 2017, lezen we in de Natuurvisie Zeeland pilot (proefproject) smaller maaien/klepelen te starten in 2016. 2017-2022, over het Ecologisch beheer van bermen, dijken en Er zouden 2 proefgebieden komen, één bij Oostburg en één overig grasland in eigendom van overheden, het volgende. tussen Zuiddorpe en Westdorpe. “Wij (de Provincie, red.) nemen het initiatief om met het Water- schap, Rijkswaterstaat, Zeeland Seaports, NV Westerschelde- Groot was dan ook de teleurstelling toen het Waterschap in tunnel en gemeenten te onderzoeken of er een gezamenlijk mei 2016, per brief, liet weten terug te komen op de eerder programma opgezet kan worden met betrekking tot het ecolo- genomen beslissing aangaande de pilots. Als reden werd ge- gisch beheer van bermen, dijken en andere grazige delen van noemd citaat: “Tijdens de evaluatie van het maaibeheer dat in infrastructurele werken. Hierbij bekijken de partijen gezamen- 2015 is uitgevoerd, zijn in overleg met de Provincie afspraken lijk waar de meest kansrijke locaties voor ecologisch beheer gemaakt over de uitvoering van de Distelverordening. Omdat liggen en zoeken zij gezamenlijk naar mogelijkheden voor kos- de akkerdistel een steeds terugkerend probleem vormt in Zee- tenreductie. Dit proces is eind 2016 reeds in gang gezet”. land is afgesproken dat deze plant intensiever beheerd wordt Wanneer je dit leest kun je toch niet anders concluderen dan vanaf het groeiseizoen 2016. Dit betekent dat grootschalige dat die pilots prima in de natuurvisie van de Provincie passen. distelhaarden, welke zich buiten de verkeersveiligheidszone Dus Waterschap, toch maar snel die pilots uitvoeren. van 2 meter uit de zijkant van de wegverharding bevinden, (Wordt vervolgt). vaker dan in voorgaande jaren gemaaid worden.” Conclusie Waterschap: Het reduceren van de maaibreedte tot Werkgroep planologie van de Steltkluut één meter, in de pilots, past niet binnen de gemaakte afspraken met betrekking tot de Distelverordening.

15 Een insectencursus op maat

Een insectencursus op maat

Door: Lucien Calle risatietechnieken, fotografie ed. Er worden vier verschillende groepen behandeld: dagvlinders, nachtvlinders, libellen en De laatste jaren is er heel hard aan de kennis van de versprei- kleinere insecten. Bij de kleinere insecten zullen met name ding van insecten gewerkt. Zowel landelijke als regionale atlas- de bijen, wespen en zweefvliegen “meegenomen” worden. Bij sen zijn er verschenen van dagvlinders, libellen, bijen, wespen, iedere module is er een theorieavond en een veldexcursie. De vliegen en muggen. Een atlas over de nachtvlinders van Zee- cursus zal bestaan uit 4 theorie avonden (in ons clublokaal in land is nu ook bijna klaar. Is al het werk nu gedaan en kunnen Terneuzen) en 4 veldexcursies naar mooie gebieden in Oost we lekker achteroverleunen? Zeeuws-Vlaanderen. Nee zeker niet. Veranderingen in de insectenwereld gaan ra- zendsnel. Zo zijn er sinds de uitgave van het boek de Libellen Op 10 april vindt de opstartavond plaats. Op deze avond zullen van Zeeland alweer nieuwe soorten gemeld, enkele daarvan vóór de pauze korte kennismakingspraatjes over vlinders en zijn inmiddels plaatselijk algemeen. Als de leefomgeving van libellen gehouden worden. Na de pauze zal een eerste intro- insecten verandert, zullen populaties daarop reageren, denk al- ductie van de kleinere insecten gegeven worden. De cursus leen maar aan de klimaatverandering. Met sommige insecten- is eventueel ook in modules te volgen. Na (of al tijdens) de soorten gaat het de laatste decennia door een aantal oorzaken opstartavond kunnen de deelnemers aangeven of ze de cursus niet goed. Vlinders en bijen behoren tot de meest bedreigde helemaal of, slechts één of enkele modules ervan willen volgen. diersoorten van Nederland. Modules waar te weinig belangstelling voor is kunnen eventu- Het zal steeds nodig blijven te blijven monitoren. Dat is ove- eel worden geannuleerd. Gezien het drukke programma begin- rigens geen straf, want het inventarisatiewerk is vaak erg nen we de opstartavond een half uurtje eerder. interessant en leuk, zeker als je het samen kunt doen. Daarbij is het nodig kennis over te blijven dragen. De mensen die nu Het clublokaal bevindt zich aan de Edvard Grieghof 113, Ter- deskundig zijn, kunnen dit werk niet eeuwig blijven uitvoeren. neuzen. De exacte locaties van de excursies worden op de Verjonging en verbreding is steeds gewenst. theorieavonden bekend gemaakt. Joop de Bakker en Eddy Taelman zullen de docenten zijn bij de vlinders, Marian Kiefer Komend voorjaar/zomer organiseert De Steltkluut daarom een behandelt de libellen en Lucien Calle staat aan de lat voor de insectencursus voor iedereen met belangstelling voor deze kleinere insecten. De cursus is voor leden van De Stelkluut gra- diergroep. Er wordt geen voorkennis gevraagd. Iedereen die tis. Niet leden kunnen ook deelnemen, maar fijn is dan wel dat eens kennis wil maken met de insecten en die er eens goed men lid wordt. Het is fijn als u zich van tevoren aanmeldt, bij in wil duiken is welkom. Naast het leren herkennen van de [email protected]. soorten zal er ook wat aandacht zijn voor ecologie, inventa-

Advertentie

De agenda voor de cursus ziet er als volgt uit:

Datum Tijd Wat WAAR Docent Opstartavond, Kleine insecten, vlin- 10 apr 19.30-22.00 Clublokaal Terneuzen Allen ders, libellen 24 apr 20.00-22.00 Inleiding dagvlinders Clublokaal Terneuzen Joop en Eddy 13 mei 13.00-15.00 Excursie dagvlinders Zwembad Hulst Joop en Eddy Excursie kleine insecten: bijen, zweef- 27 mei 9.30-12.00 Axelse bos Lucien Calle vliegen 7 jun 20.00-22.00 Inleiding Nachtvlinders Clublokaal Terneuzen Joop en Eddy 17 jun 9.00-11.00 Excursie nachtvlinders Clinge, bij Kerk Belgische Klinge Joop en Eddy 19 juni 20.00-22.00 Inleiding Libellen Clublokaal Terneuzen Marian Kiefer 1 jul 9.30-12.00 Excursie libellen Wildelanden Heikant Marian Kiefer

16 De steltkluut lente 2017 Korte berichten

Uitnodiging

Uitnodiging Voorjaarsvergadering dinsdag 18 april

Door: Lucien Calle

Op dinsdagavond 18 april houden we een ledenvergadering in het Steltkluut clublokaal, Edvard Grieghof 113, 4536 ES Terneuzen. Aanvang: 19.30 uur, zaal open om 19.00 uur. U bent van harte welkom.

Agenda: • Opening • Mededelingen • Verslag vorige ledenvergadering • Jaarrekening • Verslag kascommissie • Rondvraag • Pauze

Na de pauze zijn er twee informatieve presentaties: Pepijn Calle vertelt over het Visatlas project in Zeeland. Na vier jaren is het veldwerk afgerond en kan begonnen worden met het schrijfwerk. Er zijn ruim 165 soorten in Zeeland vastgesteld en van iedere soort zijn er nu verspreidingskaartjes gemaakt. Er zijn veel nieuwe dingen ontdekt maar er blijven ook voor de toekomst nog genoeg vragen te beantwoorden… Lucien Calle vertelt over het project Meer natuur voor pittig fruit. In dit door Landschapsbeheer Zeeland uitgevoerd project wordt geprobeerd de levensomstandigheden van de natuurlijke bestuivers in de fruitteelt te verbeteren. Het gaat dan vooral om inheemse bijen en zweefvliegen. Mogelijk heeft u ook nog een korte presentatie, of iets te melden. Geef dat dan svp tijdig door aan [email protected].

Advertentie

Verschoore organiseert zondag 2 april lijke prijs direct mee naar huis! Kun je niet wachten om je nieuwe kijker of lens te gebruiken? Verschoore organiseert2017 van zondag 10:00 2 april tot 2017 16:00, van 10:00 tot kijkerDan of maak lens je te voor gebruiken? slechts € 7,50 Dan een maak wan- je voor slechts € 16:00, in samenwerkingin samenwerking met Het met Zeeuwse Het Zeeuwse Landscha p, 7,50deling een door wandeling de slikken door en schorren de slikken van en schorren van de Verschoore Landschap, Verrekijker de Verschoore en Lange Verrekijker lenzendag . HetHet Verdronken Verdronken Land Land van van Saeftinghe. Saeftinghe. Ook zonder Tijdens deze gezelligeen Lange lenzendag. dag in Tijdens het prachtigedeze verrekijkerOok zonder enverrekijker lens is en eenlens is wandeling door dit Verdronken Landgezellige van Saeftinghe dag in het lee prachtiger je alles over bijzondereeen wandeling natuurgebied door dit bijzondere zeer de moeite waard. verrekijkers, telescopenVerdronken en Land lange van lenzenSaefting. -Bij de Denatuurgebied wandeling zeer wordt de moeite begeleid waard. door een gids van testopstelling vindhe leer je eenje alles diversiteit over verrekijkers, aan kijkers, hetDe bezoe wandelingkerscentrum wordt begeleid en duurt door ongeveer een uur. telescopen en lenzentelescopen en krijg en lange je deskundig lenzen. Bij advies de Meldeen jegids aan van door het bezoekerscentrum je persoonsgegevens te mailen testopstelling vind je een diver- van de aanwezige vertegenwoordigers. Dankzij naar:en duurt [email protected] ongeveer een uur. Meld Vermeld in je siteit aan kijkers, telescopen en je aan door je persoonsgegevens hun kennis en advieslenzen leeren krijg je welkeje deskundig verrekijk advieser of mail met hoeveel personen je komt en wie er lens perfect bij jouw wensen en gebruik past. Heb graagte mailen een naar: wandeling administratie@ met de gids maakt. Na van de aanwezige vertegenwoor- verschoore.nl Vermeld in je mail met je jouw favoriet digers.gevonden? Dankzij Da hunn neem kennis je en de advies nieuwe aanmelding ontvang je een routebeschrijving en een verrekijker of lens tegen een aantrekkelijke prijs voucherhoeveel voor personen een gratisje komt kop en wie koffie er of thee met een leer je welke verrekijker of lens perfect graag een wandeling met de gids maakt. direct mee naar huis! Kun je niet wachten om je nieuwe heerlijke Zeeuwse Bolus. bij jouw wensen en gebruik past. Heb je Na aanmelding ontvang je een routebe- jouw favoriet gevonden? Dan neem je de schrijving en een voucher voor een gratis kop nieuwe verrekijker of lens tegen een aantrekke- koffie of thee met een heerlijke Zeeuwse Bolus.

17 Agenda

Maart Werkgroep Insectenwerkgroep Datum Maandag 10 april 2017 Werkgroep Plantenwerkgroep Activiteit Een insectencursus op maat: Introductie- Datum Dinsdag 21 maart avond Activiteit Cursus Wegwijs in de digitale plantenwe- reld (2) Tijd 19:30 - 22:00 uur Tijd 19.30-22.00 uur Plaats Edvard Grieghof 113 Terneuzen Plaats Terneuzen, Steltkluut lokaal, Edward Grieg- Aanmelden [email protected] hof 113; ingang rechts om de hoek aan de Info Zie elders in deze Steltkluut achterkant.

Aanmelden Nathalie De Somer [email protected] Werkgroep Vogelwerkgroep Datum Zaterdag 15 april 2017 Info In deze cursus legt Nathalie uit welke software in flora-land beschikbaar om je Activiteit Laagwatertelling Saeftinghe veldbezoek voor te bereiden. Hoe je het Tijd 9:30 uur best gegevens in het veld vastlegt, zodat je nadien minimale administratie hebt. Wat je Plaats parkeerterrein bezoekerscentrum Saeftinghe kunt doen met onbekende planten. En hoe Info [email protected] je de zo verzamelde schat aan informatie achteraf kunt inzetten voor het nader determineren van planten. Werkgroep Steltkluut Datum Dinsdag 18 april April Activiteit Ledenvergadering Werkgroep Plantenwerkgroep Tijd 20:00 uur Datum Zaterdag 8 april Plaats Edvard Grieghof 113 Terneuzen Activiteit Excursie en inventarisatie Canisvliet Info zie elders in deze Steltkluut Tijd 9.00-12.00 uur Werkgroep Vogelwerkgroep Plaats Westdorpe, ingang Canisvliet Datum Donderdag 20 april Aanmelden Nathalie De Somer [email protected] Activiteit Vergadering Info Grote rondwandeling, inventarisatie en aan- sluitend lunch in de Baekermat. Tijd 19:30 uur Plaats Edvard Grieghof 113 Terneuzen werkgroep Knotgroep datum Zaterdag 8 april Werkgroep Plantenwerkgroep activiteit afsluitende knotdag Datum Zaterdag 22 april tijd 9:30 uur Activiteit Inventariseren grassen Groot Eiland plaats Vennenbos, Koewacht Tijd 9.00-12.00 uur aanmelden Bas de Maat, 06-53559422 of bas.demaat@ Plaats Hulst, achtste verkorting gmail.com Aanmelden Peter Maas [email protected] Info Tijdens de wandeling in dit gebied geeft Werkgroep Vogelwerkgroep Peter Maas een cursus Grassen determine- Datum Zondag 9 april ren. Activiteit Hoogwatertelling Saeftinghe Tijd 13:30 uur Plaats parkeerterrein bezoekerscentrum Saeftinghe Info [email protected]

18 De steltkluut lente 2017 werkgroep Steltkluut Info Het weitje met de poel waar we starten, ligt aan de zuidkant van deze weg, vlakbij datum Zaterdag 22 april de hoek met de Maisweg. We gaan op zoek activiteit wandeling Groot Eiland naar waterdiertjes in verschillende soorten tijd 09:00-12:00 uur wateren. Eerst bekijken we een poel waar altijd water in staat. Daar leven waterschor- plaats parkeren en vertrek bij 8e Verkorting, Hulst pioenen, ruggenzwemmers en nog veel aanmelden van tevoren aanmelden is verplicht, via meer andere diertjes. Dan gaan we naar email: [email protected] een poel die wel eens droog valt. leven hier info Stevige wandeling door weilanden en andere dieren? bossen. Het is moederdag! We vragen dan ook aan de moeders om mee te gaan :).

Werkgroep Insectenwerkgroep Werkgroep Plantenwerkgroep Datum Maandag 24 april 2017 Datum Dinsdag 16 mei Activiteit Een insectencursus op maat: Inleiding Dagvlinders Activiteit Excursie en inventarisatie Vlaamse kreek Tijd 20:00-22:000 uur Tijd 19.00-22.00 uur Plaats Zandberg, Beerweg Plaats Edvard Grieghof 113 Terneuzen Aanmelden [email protected] Aanmelden Peter Maas [email protected] Info Zie elders in deze Steltkluut Werkgroep Insectenwerkgroep Mei Datum Zaterdag 27 mei 2 Activiteit Een insectencursus op maat: Excursie kleine Werkgroep Vogelwerkgroep insecten: bijen, zweefvliegen Datum Zaterdag 13 mei Tijd 09:30-12:00 uur Activiteit Hoogwatertelling Saeftinghe Plaats Axelse bos Tijd 15:45 uur Aanmelden [email protected] Plaats parkeerterrein bezoekerscentrum Saeftinghe Info Zie elders in deze Steltkluut Info [email protected]

Werkgroep Insectenwerkgroep Juni Datum Zaterdag 13 mei 2017 Werkgroep Insectenwerkgroep Activiteit Een insectencursus op maat: Excursie Dag- Datum Woensdag 7 juni vlinders Activiteit Een insectencursus op maat: Inleiding Tijd 13:00-15:000 uur nachtvlinders Plaats Zwembad Hulst Tijd 20:00-22:00 uur Aanmelden [email protected] Plaats Edvard Grieghof 113 Terneuzen Info Zie elders in deze Steltkluut Aanmelden [email protected] Info Zie elders in deze Steltkluut Werkgroep Stekkertjes Datum Zondag 14 mei Activiteit Waterdiertjes Tijd 10:00-12:00 uur Plaats Verzamelen hoek de Schommeling - Maïs- weg in Sint Jansteen. Let op, er kunnen altijd wijzigingen plaatsvinden in Aanmelden Uiterlijk 6 mei aanmelden bij: jeugdgroep@ de agenda. Raadpleeg de website of facebook voor de steltkluut.nl actuele agenda.

19 Werkgroep Stekkertjes Werkgroep Insectenwerkgroep Datum Zaterdag 10 juni Datum Maandag 19 juni Activiteit Een insectencursus op maat: inleiding Activiteit Jonge vogels ringen libellen Tijd 9u30-12u Tijd 20:00-22:00 uur Plaats 2 weken van te voren pas bekend (afh. van Plaats Edvard Grieghof 113 Terneuzen het weer) Aanmelden [email protected] Aanmelden [email protected] Info Zie elders in deze Steltkluut Info Henk Castelijns van de vogelwerkgroep gaat op pad om de kuikens te ringen en wij Werkgroep Plantenwerkgroep mogen mee! Datum Woensdag 21 juni De kuikens moeten groot genoeg zijn om Activiteit Inventariseren grassen Groot Eiland te ringen en daarom weten we pas twee Tijd 19.00-22.00 uur weken van te voren of het doorgaat. Plaats Hulst, achtste verkorting Aanmelden Peter Maas [email protected] Werkgroep Plantenwerkgroep Info Tijdens de wandeling in dit gebied geeft Pe- Datum Zaterdag 10 juni ter Maas een cursus Grassen determineren. Activiteit Excursie en inventarisatie Moerspuise watergang werkgroep Steltkluut Tijd 9.00-12.00 uur datum Woensdag 21 juni activiteit wandeling Groot Eiland Plaats Zuiddorpe, Fort Sint-Joseph tijd 19.00-22.00 uur Aanmelden Peter Maas [email protected] plaats parkeren en vertrek bij 8e Verkorting, Hulst aanmelden van tevoren aanmelden is verplicht, via Werkgroep Plantenwerkgroep email: [email protected] Datum Zaterdag 17 juni info Stevige wandeling door weilanden en Activiteit inventariseren natuurontwikkelingsproject bossen. Noordkant Pereboomsgat Werkgroep Vogelwerkgroep Tijd ?? Datum Zaterdag 24 juni Plaats Kruispad 26, Koewacht Activiteit Hoogwatertelling Saeftinghe Info Natalie De Somer of Luud Persijn (0114- Tijd 14:15 uur 362521) Plaats parkeerterrein bezoekerscentrum Saeftinghe Werkgroep Insectenwerkgroep Info [email protected] Datum Zaterdag 17 juni Werkgroep Stekkertjes Activiteit Een insectencursus op maat: excursie nachtvlinders Datum Zaterdag 24 en zondag 25 juni Activiteit Nachtdierenkamp met de Visdiefjes Tijd 09:00-11:00 uur Tijd Van zaterdag eind van de middag tot zon- Plaats Clinge dag 12 uur. Aanmelden [email protected] Plaats Braakman Noord Aanmelden Uiterlijk 16 juni aanmelden bij: [email protected] Info Het kamp is voor de kinderen vanaf 8 Let op, er kunnen altijd wijzigingen plaatsvinden in jaar, die lid zijn en graag eens een nachtje de agenda. Raadpleeg de website of facebook voor de zonder vader of moeder in een tent in een actuele agenda. natuurgebied willen logeren! Legenda

Vogelwerkgroep Stekkertje Planologiewerkgroep Steltkluut

Plantenwerkgroep Knotwerkgroep Insectenwerkgroep Zoogdieren

20 ‘t stekkertje lente 2017 De krab Werkgroep Insectenwerkgroep Datum Maandag 19 juni Activiteit Een insectencursus op maat: inleiding libellen Tijd 20:00-22:00 uur De krab Plaats Edvard Grieghof 113 Terneuzen Aanmelden [email protected] Info Zie elders in deze Steltkluut Door: Toon Hagenaar Foto: Gewimperde zwemkrab Werkgroep Plantenwerkgroep (Lucien Calle) Datum Woensdag 21 juni Activiteit Inventariseren grassen Groot Eiland Mart is naar het strand geweest. Tijd 19.00-22.00 uur Hij stapt uit de auto van zijn vader. Plaats Hulst, achtste verkorting ‘Opa,’ roept hij. Aanmelden Peter Maas [email protected] ‘Ik heb van alles gevonden.’ Info Tijdens de wandeling in dit gebied geeft Pe- Trots steekt hij zijn handjes in zijn ter Maas een cursus Grassen determineren. zakken. broekzak. ‘Kijk!’ iets knipt. ‘Weet je wat ik allemaal heb, opa?’ Op de hand van Mart ligt een beest. Het is het geluid van een schaar. werkgroep Steltkluut ‘Nee,’ zegt die. ‘Laat maar eens zien.’ Het is dood. Dat had opa al gezien. Het komt steeds dichterbij. datum Woensdag 21 juni Mart haalt zijn hand uit zijn broek- ‘Wat leuk,’ zegt opa. ‘Een krab.’ Mart zet een keel op. activiteit wandeling Groot Eiland zak. Mart geeft het diertje aan opa. Nu hoort hij een nieuw geluid. tijd 19.00-22.00 uur Die zit vol met schelpjes. ‘Is deze ook een miljoen jaar oud?’ Hij hoort voetstappen. Hij legt ze naast elkaar neer. Het plaats parkeren en vertrek bij 8e Verkorting, Hulst Opa moet lachen. ‘Nee, deze niet. Het licht floept aan. zijn er heel veel. Die is misschien nog geen jaar oud.’ ‘Wat is er?’ vraagt een stem be- aanmelden van tevoren aanmelden is verplicht, via email: [email protected] ‘Kijk!’ zegt hij. ‘Deze vind ik heel ‘Nog geen jaar? Dan is het nog een zorgd. mooi en die ook. Maar vooral deze.’ jonkie.’ Het is opa. info Stevige wandeling door weilanden en bossen. Opa kijkt naar de schelp. Hij pakt ‘Voor een krab kan dat al oud zijn. ‘Ben je ziek?’ hem op. Hij draait hem een paar Wat is ie mooi. Vooral die oranje Mart wijst. Hij wijst naar de krab. Werkgroep Vogelwerkgroep keer rond. kleur.’ ‘Hij leeft,’ zegt hij. Zijn stem trilt Datum Zaterdag 24 juni ‘Deze is heel oud,’ zegt hij. Daar is Mart het mee eens. Het is nog van schrik. ‘Net zo oud als jij, opa?’ Activiteit Hoogwatertelling Saeftinghe zijn grootste schat. Deze krijgt ook ‘Nee hoor,’ zegt opa. ‘Dat kan niet. ‘Nee,’ lacht opa. ‘Niet zo oud als ik.’ een plaatsje in zijn museum. Maar Je hebt akelig gedroomd.’ Tijd 14:15 uur ‘Jonger dan?’ vannacht niet. Opa pakt de krab op. Plaats parkeerterrein bezoekerscentrum Saeftinghe ‘Nee, veel en veel ouder. Misschien Vannacht blijft hij net als Mart ‘Kijk maar,’ zegt hij. ‘Hij is zo dood Info [email protected] wel miljoenen jaren oud.’ logeren bij opa en oma. als een pier.’ ‘Hoe oud?’ Mart legt de krab op het nachtkast- Mart kijkt. Hij moet lachen. Werkgroep Stekkertjes ‘Miljoenen jaren.’ je. ‘Wat is hij?’ vraagt hij aan opa. Datum Zaterdag 24 en zondag 25 juni ‘Zo ver kan ik nog niet tellen,’ zegt Voor hij het licht uitdoet, kijkt hij ‘Zo dood als een pier.’ Activiteit Nachtdierenkamp met de Visdiefjes Mart. er nog een keer naar. Daar moeten ze samen erg hard om Tijd Van zaterdag eind van de middag tot zon- ‘Nee,’ antwoordt opa. ‘Ik ook niet.’ ‘Welterusten, krab,’ zegt hij. lachen. dag 12 uur. ‘Zelfs jij niet,’ zegt Mart. Zijn ogen Dan gaat hij slapen. Opa blijft nog even op het bed Plaats Braakman Noord worden groot. Midden in de nacht wordt Mart zitten. Aanmelden Uiterlijk 16 juni aanmelden bij: ‘Nee, zelfs ik niet.’ wakker. Hij wacht tot Mart in slaap valt. [email protected] ‘Dan moet het wel heel erg oud zijn.’ Het is donker in het kamertje. Toch ‘Zo dood als een pier,’ mompelt Mart. Info Het kamp is voor de kinderen vanaf 8 Mart is blij met de schelp. ziet hij iets glinsteren. Zijn stem klinkt slaperig. ‘Hoe ver- jaar, die lid zijn en graag eens een nachtje ‘Die komt in mijn museum,’ zegt hij. Het komt van het nachtkastje. zint opa het.’ zonder vader of moeder in een tent in een Mart heeft een museum. Daar Mart weet niet wat het is. Even later slaapt Mart. natuurgebied willen logeren! liggen speciale dingen in. Iets wat Ineens ziet hij een oog. Het oog Opa staat op. Hij geeft Mart een hij gevonden heeft. Of iets van de kijkt hem glazig aan. zoen. vakantie. Mart schrikt. Hij wordt bang. Hij Nu kan ook hij gaan slapen. ‘Ik heb nog wat, opa!’ durft niet te schreeuwen. Marts hand gaat in zijn andere Dan hoort hij een geluid. Net of er

21 Een schaap van de dood gered

Een schaap van de dood gered

Door: Lucien Calle dier konden helpen. Gelukkig waren We besloten het anders te probe- Eddy, Christine en Bas ook nog in het ren. We rolden het schaap op zijn Op de schorren van Saeftinge gra- bezoekerscentrum en met zijn vijven rug en alle vier droegen het aan zen koeien en schapen. Dat is heel liepen we snel naar de geul. We een poot, terwijl Bas gelijkertijd nuttig, want daar waar de dieren moesten doorlopen want er was geen ook nog zijn hoofd boven de mod- grazen, groeien veel verschillende tijd meer te verliezen. Het arme der probeerde te houden. De ogen planten. Omdat er overal geulen dier lag naast een bruggetje waar van het dier draaiden verschillende door het gebied lopen, die tijdens de het blijkbaar vanaf was gevallen. keren weg, het leek flauw te vallen. vloed ook nog vol lopen met water, is Het zal wel een flinke smak geweest Gelukkig lukte het nu wel stukje voor het toch wel een beetje gevaarlijk zijn want het schaap was wel ruim 2 stukje omhoog en met veel inspan- voor de dieren. Dat het echt gevaar- meter naar beneden gevallen. Toen ning kregen we het dier weer boven lijk kan zijn hebben we op een dag we bij de geul aankwamen stonden in het gras. We hadden zoet water zelf meegemaakt. Eddy en Bas al naast het schaap. meegenomen en spoelden direct zijn Erik en ik waren een hele dag in Sae- bek, neus en ogen schoon, die zaten ftinghe geweest om bijen te tellen. Het zag ernaar uit dat we maar net immers half verstopt. Het dier rolde Aan het eind van de dag waren we op tijd waren. Door al het gespartel nog een paar keer op zijn zij en de best wel al een beetje moe toen we in de modder was het dier helemaal ogen draaiden nog een paar keer in het bezoekerscentrum terugkwa- uitgeput. Zijn bek lag half in de weg. Maar al snel stond het weer men. We hadden gehoopt om even blubber, en heel de vacht was volge- op zijn poten en begon het weer te iets te kunnen drinken en dan weer zogen met modder en water. Daar- grazen. terug naar huis te kunnen gaan. In door had deze dezelfde kleur als de het bezoekerscentrum waren een modder gekregen. Eerst probeerden Een paar dagen later heeft Bas het heleboel mensen opgewonden aan het we met zijn vieren het beest recht- dier weer gezien. Het liep te grazen praten. Een andere excursiegroep op eruit te trekken, twee armen te midden van een groepje schapen had een schaap in een geul zien onder zijn voorpoten en twee onder en was alleen aan de modderige kleur liggen. Het beest kon er zelf blijk- de achterpoten. Daarbij moesten we nog te herkennen. Het zal best nog baar niet uit komen en zakte steeds oppassen voor de slaande poten met wel een beetje geduurd hebben verder in de modder weg. Die excur- de scherpe hoeven. Ook mochten we voordat de regen zijn vacht weer siegroep bestond vooral uit kinderen niet aan zijn poten trekken, omdat een beetje schoon gespoeld zou en die konden het dier er ook niet die anders zouden kunnen breken. hebben. uit halen. Eerst besloot men de boer Het lukte niet zo goed. Het was een Voor het schaap was het op het op te bellen om te vragen of hij snel enorm gewicht, ik schatte het op nippertje goed gegaan. Als we het kon komen helpen. Maar de boer was meer dan 100 kilo, terwijl wij zelf dier niet uit de modder getrokken net de aan het oogst binnen halen ook wat weg glibberden en wegzak- hadden was het waarschijnlijk geen zei dat hij geen tijd had… Dus ten in de modder. storven. werd er aan ons gevraagd of we het

De kop lag in de blubber en de vacht was Het schaap was van de brug naar Nog enkele keren draaiden de ogen helmaal volgezogen met water en modder beneden gevallen weg…

22 ‘t stekkertje lente 2017

RCMA TERMINALS BENELUXWEG 5, TERNEUZEN

Restaurant Paviljoen ‘t Schor

Havenstraat 54 • NL - 4569 TL PAAL

Danny en Christien Buijsrogge

0031 6 25 38 22 77

[email protected] • www.tschor.nl

De Baeckermat

www.debaeckermat.nl

Bernhardstraat 80 - 4554 BD Westdorpe - tel. 0115 453832 - [email protected]

Adverteren? [email protected] 23 Wat leeft er in een poel?

Wat leeft er in een poel?

Door: Sandra Dobbelaar planten en waterhoentjes jagen er op schaatsenrijders. Dieren die in het water leven zijn Heb jij al eens een roeipootkreefje, koudbloedig. Dat wil zeggen dat ze bloedzuiger of vijverpluimdrager ge- Vroeger lagen er overal poelen in het bijna net zo koud zijn als hun omge- zien? Of een waterpissebed, boots- landschap. Ze werden aangelegd als ving. Larven van bijvoorbeeld slak- mannetje, kokerjuffer of slinger- drinkplaats voor het vee. Daarom ken, kikkers en salamander groeien wormpje? Nee? Dan moet je beslist noemen we ze ook wel drinkputten. het beste als het water wat warmer mee op excursie. Kijk maar in de Meestal lagen ze op lagergelegen is. Daarom is het belangrijk dat de agenda voor de datum! Er leven on- plaatsen. Poelen bruisen van het rand van de poel waar de zon het gelofelijk veel diertjes in het water. leven. Tegenwoordig worden poelen beste op kan schijnen niet steil is. Een heleboel daarvan, kun je zonder niet meer als drinkplaats voor vee Het dunne laagje water dat hier loep niet eens zien. Al het leven in aangelegd, maar juist vanwege die op de oever staat, warmt snel op. een poel heeft met elkaar te maken. waarde voor de natuur. Wilde dieren Ideaal voor eitjes, kikkervisjes en De watervlo eet bacteriën en algen komen er drinken, poedelen en ped- larven van salamanders en andere uit het water, de salamanderlarve delen. Ze zoeken er eten of gaan er waterbeestjes. Ga op een zonnige eet de watervlo, de geelgerande (een tijdje) wonen. lente dag maar eens voorzichtig waterkever eet weer de salamander. kijken bij een poel. Je zult al snel Zo zijn er een heleboel reeksen te Een gezonde poel met veel planten kikkers en padden of hun eitjes vin- bedenken. Het een kan niet zonder en dieren vind je op zonnige plek- den op deze warmere plekjes. het ander. ken. Water komt erin via de grond of door de regen. Niet alle dieren Wil je ook een poel? Dan heb je wel Een poel zorgt voor veel leven in blijven het hele jaar door in het wa- veel ruimte nodig. Een kleine poel is je omgeving. Door de waterplanten ter. Padden, kikkers en salamanders toch al gauw 10 meter in doorsnee die erin groeien, kunnen er dieren gaan in het voorjaar naar de poel om en een meter diep. En dan moet je leven. Waterplanten leveren voedsel er eitjes te leggen. Tegen het eind ook nog zorgen dat er genoeg zon in en zuurstof en dieren kunnen zich van de zomer gaan ze weer uit het het water kan schijnen. Bomen die in erin verschuilen. In een poel kun je water en zoeken ze een plekje om de de buurt staan mogen niet te hoog drijvende waterplanten vinden en winter door te komen. Dat kan een worden. Heb je de ruimte, dan kun je planten die onder water zitten. Denk takkenhoop zijn of stapel stenen. het beste advies vragen bij Stich- maar aan hoornblad, waterranonkel Ook muggen, vliegen, kevers, libellen ting landschapsbeheer. Zij weten of fonteinkruid. Langs de oevers en waterjuffers blijven maar tijde- precies hoe je een poel moet aanleg- groeien gele lis, riet, waterbies, lijk in een poel. Meestal maar een gen en kunnen je erbij helpen. Heb pitrus of kattenstaart. In het water jaar, maar sommige soorten kever- je minder ruimte, dan kun je beter leven allerlei kleine dieren, zoals en libellenlarven blijven wel een paar een vijver aanleggen. Omdat een waterslakken, watervlooien, larven jaar in het water. Als ze oud genoeg vijver kleiner is, kun je die niet zo van muggen, waterjuffers, libellen zijn, klimmen ze uit het water en diep maken. Je zult dan vijverfolie en verschillende soorten waterke- kruipen ze uit hun oude huid. Ze op de bodem moeten leggen, omdat vers. Vaak ook amfibieën als kikkers, zijn dan geen larve meer maar een er anders geen water in blijft. Een padden en soms ook salamanders. volwassen mug, libel of waterjuffer. vijver aanleggen is een flinke klus, Vogels weten een poel ook te vinden. Als ze helemaal zijn opgedroogd, maar wel heel leuk. Bedenk van tevo- Eenden duiken er graag naar water- vliegen ze de wijde wereld in. ren wat voor vijver je wilt. Wil je zo

Oeverplanten. Foto: Sandra Dobbelaar Grote plasduiker. Foto: Lucien Calle Kattenstaart. Foto: Sandra Dobbelaar

24 ‘t stekkertje lente 2017 Wat leeft er in een poel?

Drinkpoel. Foto: Sandra Dobbelaar

Vuurjuffer. Foto: Lucien Calle veel mogelijk natuurlijke planten en 1 oever heeft die niet steil is. Langs stil. Toch hoef je meestal niet lang dieren, dan moet je de vijver ook zo zo’n flauwe oever, kunnen planten te wachten op de eerste bewoners. natuurlijk mogelijk maken. Eigen- groeien en kunnen dieren makkelijk Vaak heb je vanzelf al na een paar lijk zoals een poel, maar dan in het in en uit het water. dagen een heleboel kleine water- klein. Voor planten en dieren, is het Heb je pas een vijver of poel aan- beestjes in het water. belangrijk dat een vijver ten minste gelegd, dan is het eerst nog leeg en

Kleine watersalamander. Foto: Sandra Waterschorpioen. Foto: Lucien Calle Poel. Foto: Sandra Dobbelaar Dobbelaar

25 Verrassingswandeling

Verrassingswandeling door het Canisvlietbos

Door: Hanneke Smulders kleerhanger, een knalgroene Granny Smith, een ge- droogd bosje munt en zo meer. Allemaal teruggevonden. Zondag 27 november gingen de Stekkertjes op ver- Volop paddenstoelen en schimmels gezien, in alle kleuren kenning in het Canisvlietbos bij Westdorpe. De eerste en formaten, van grote elfenbankjes tot tere gewei- opdracht, om zoveel mogelijk verschillende blaadjes te zwammetjes en een purper gekleurde russula. Diverse verzamelen, was in dit seizoen een makkie. In een mum holletjes en holen gezien waar de dieren zich voor de van tijd meer dan tien verschillende soorten: anders van winter lekker in konden terugtrekken. Mick duikt een kleur en of anders van vorm. hol in om bij de konijnen op de thee te gaan. Bij de Ca- Ook de speurtocht naar dingen die NIET in een bos nisvlietkreek zagen we aalscholvers en Canadese ganzen. thuis horen rondden de Stekkertjes vlot af: een roze Al met al een geslaagde herfstwandeling.

Stekkertjes zwaaien Marjon uit

Door: Anja van der Giessen en Hanneke Smulders

Na 15 jaar enthousiaste begeleiding van de Stekkertjes heeft Marjon Spruijt eind 2016 besloten om zich op andere vrijwilligersactiviteiten te gaan richten. Verdrietig hebben de Stekkertjes afscheid genomen van Marjon. Zij vertelde altijd allerlei leuke weetjes en had volop aandacht had voor ieders verhaal. Voor ons, collega-begeleiders, was Marjon een inspirerende vriendin vol leuke ideeën voor de kinderen. Daarom, heel hartelijk dank voor de fijne samenwerking

26 ‘t stekkertje lente 2017 Voorjaarsbloeiers

Verrassingswandeling door het Voorjaarsbloeiers Canisvlietbos

Door: Sandra Dobbelaar sta je verbaasd van hoe mooi en hoe het lenteklokje. Foto Narcis Sandra Dobbelaar verschillend ze zijn. Overige foto's Lucien Calle Sommige soorten zie je op allerlei Bijna alle hier genoemde bloemen verschillende plekken, zoals sneeuw- zijn niet echt wild in onze streek. Het zonnetje schijnt, de vogels klokjes en krokussen. Ze bloeien Ze zijn aangeplant, omdat ze zulke fluiten en de wind blaast zachtjes in heel vroeg in het voorjaar, als er mooie bloemen hebben. Een uitzon- mijn gezicht. Heerlijke geuren snuif nog geen andere bloemen zijn. Als er dering is het speenkruid, die ook ik naar binnen. Het ruikt en het al insecten zijn die honger hebben, al bloeit als nog veel struiken en voelt naar de lente. Toch ziet het er kunnen ze deze bloemen gebruiken bomen kaal zijn. De eerste bijen nog niet uit alsof het lente is, want om nectar te snoepen. beginnen nu ook te vliegen en kunnen de bomen zijn nog kaal. Of toch hier nectar en stuifmeel verzame- wel? Hier en daar staan bloemen Een heel mooie plek om vroeg in len. met prachtige kleuren: geel, wit, het voorjaar veel mooie bloemen te paars en roze. In de slootkant of zien is het bosje Hof Ter Zande te Zie ook de foto’s op het achterblad onder de bomen, zie je ze al van een Kloosterzande. Daar staan in febru- van deze Steltkluut, waar er een he- eind door hun felle kleur. En soms ari veel sneeuwklokjes en wintera- leboel planten te zien zijn die vroeg kun je ze al van verre ruiken. Als koniet, en als die uitgebloeid zijn in het voorjaar bloeien. je de bloemen van dichtbij bekijkt komen er weer andere soorten als

In verschillende kleinere bosjes in de omgeving van Zuiddorpe kan je de prachtige wilde hyacint vinden. Deze bloeit zo De winterakoniet heeft mooie felgele rond begin mei. bloemen

De wilde hyacint heeft prachtige In het Axelse bos kan je in het voorjaar diepblauwe hangende bloemen. Deze een heel fraaie plant vinden, de bosane- Een mooi tapijt van speenkruid groep groeit op de Liniedijk bij Hulst. moon.

Winterakoniet en sneeuwklokjes op Een tedere schoonheid is de narcis, Hof ter Zande kan je op veel plekken in Zeeland Krokus in een tuin tegenkomen. 27 Voorjaarsbloeiers