De Robots De Gehele Gelaagdheid Van Le Canard Digérateur De Maatschappij Zal Veranderen

de Gouden Visie Jaargang 12, nummer 4, oktober 2019 G4 Colofon de Gouden Visie is een uitgave van Stichting Elektoor, instituut voor lilaca. Dit E-magazine verschijnt in digitale vorm en is onderdeel van het internetportaal van Elektoor.

Hoofdredactie A.Th. Maissan

Redactieleden S.D.L. Delateren, T.G.E. Soes

Fotografie en opmaak A.Th. Maissan, E.C. Stikkelman e.a.

Advertenties Er is geen mogelijkheid om te adverteren in dit E-maga - zine.

Redactieadres Stichting Elektoor Rijksweg-Zuid 57 4715 TA Rucphen Nederland telefoon: +31 (0)165 - 343 251

E-post [email protected]

Webadres www.elektoor.com www.lilaca.com

ISSN 1876-6749

Kleurenafdruk U kunt een gebrocheerde kleurenafdruk van dit tijdschrift en van voorgaande edities aanvragen via de pagina publi- caties op het internetportaal van Elektoor: www.elektoor. com.

De illustraties in deze uitgave zijn voor zover mogelijk opgenomen in overleg met de rechthebbenden. In gevallen waarin dat niet mogelijk was, wordt de rechthebbende verzocht om desge- wenst contact op te nemen met de uitgever. De illustraties worden hier gebruikt met een educatief en spiritueel wetenschappelijk oogmerk.

Alle rechten voorbehouden. Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens- bestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestem- ming van de uitgever.

Inhoudsopgave

Kunst 2 Cycladische Kunst De Cycladen zijn een eilandengroep in de Egeïsche Eenvoudig en attractief Zee. In de periode van 5000 tot 1100 voor Christus is daar een kunstvorm ontstaan met kleine sculpturen die in de huidige tijd grote aandacht heeft gekregen door de opvallende kenmerken van de 'idolen'. Tuinen 11 Piet Oudolf Piet Oudolf is een Nederlands tuinarchitect die de De componist van de golvende grassenzeeën met voortrekker is van de tuinstroming die de Dutch bloemen Wave wordt genoemd. Dat het niet zomaar een tuinarchitect is, komt in het artikel in woord en beeld naar voren. Techniek 23 Robots veroveren de mensheid Op alle fronten is duidelijk, dat robots het leven in Robots als stimulans voor de weg de toekomst erg gaan beheersen. Het is niet meer te naar een nieuw wezen omzeilen, de industrie is volop bezig met het ontwikkelen van heel veel soorten robots. Een overzicht. Flora 36 Sedum telephium ‘Herbstfreude’ Deze plant komt in diverse tuinen op de Pauwekroon voor. Het is een opvallende plant zowel in de bloeitijd (nazomer, begin herfst) als in de winter. Recensie 38 Reisbureau Einstein Blik op het boek van astrofysicus Victor Icke. Over buitenaardse buren De Pauwekroon 41 Het Heliconiaveld De Heliconiatuin op het landgoed de Pauwekroon Het ontstaan van het Heliconiaveld heeft in de loop der jaren verschillende veranderingen ondergaan. De laatste is van kortgeleden en dat wordt in dit artikel uit de doeken gedaan. Recensie 47 Makers van leven Recensie van deze publicatie van schrijfster Esther Hoe wetenschappers leven bouwen in het lab Thole. Fauna 50 Eikenprocessierups Dit beestje is in de loop van de jaren steeds meer in Thaumethopoea processionea de belangstelling gekomen. Een lilaïsche blik op dit fenomeen. Lilaca 55 Werken Dit artikel sluit aan bij eerdere artikelen over de De weg van het werk lilaca. Het is een stuk dat is overgenomen uit 'Spel van het Bewustzijn' van Sunya de la Terra, een boek dat in 2018 is uitgekomen en een wezenlijke bijdrage levert aan de theorie van de lilaca.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|1 Cycladische kunst

ycladische kunst C Eenvoudig en attractief eze kunstvorm is ontstaan op de Cycladen, een eilandengroep in de Egeïsche Zee. De meeste sculpturen van deze kunst komen Duit de Bronstijd, die in dat deel van de wereld loopt van ongeveer 4000 tot 1100 voor Christus. De naam van de eilanden komt van het Griekse woord ‘kyklos’, met de betekenis ‘cirkel’. Ze liggen met enige fantasie ook in een cirkel rondom het eiland Delos. Men denkt dat de oorsprong van de Cycladische beschaving en de kunst misschien op Santorini ligt, een eilandengroep die onderdeel uitmaakt van de Cycladen. Een andere naam voor Santorini is Thera.

Akrotiri was een havenstad uit de Griekse Oudheid intense toewijding die gericht is naar boven, waar- die op Thera lag en daar zijn veel beelden gevonden schijnlijk naar de zon. De ronde of ovalen gezichten die vallen onder de noemer Cycladische kunst. Dit lijken zelf wel de zon. Zo zou het kunnen, dat ze een vulkaaneiland is in 1600 v.C. grotendeels door een herinnering, een symbool, zijn van de moeder van de vulkaanuitbarsting verwoest. Er bleef niet zoveel van zon, die alles verwarmt en voedt. Wie goed naar deze over. Akrotiri ligt daardoor onder een 50 meter dikke figuurtjes kijkt en ze op zich laat inwerken, ervaart dat laag vulkanisch gesteente. Eeuwen later is er een gou- ze het hart raken. Zo nederig en toegewijd kijken naar den ibex gevonden die nog ergens onder een vloer lag de zon doet wat, dat beroert ook het hart van de toe- verborgen. schouwer. Ze zijn ontroerend door hun haast kinderlij- ke ontvankelijkheid en eenvoud. Ze beelden een soort e eerste kunstvoorwerpen oervorm van het menselijke lichaam uit, zonder te wor- DDe vroegste kunstvoorwerpen worden votiefidolen genoemd, omdat ze waarschijnlijk als offer - votief - werden gebruikt en aanbeden als een godheid, maar er is niemand die dit precies weet. Een idool is doorgaans een voorwerp met een beeltenis van een mens of dier. De Cycladen-idolen zijn meestal van marmer, een beetje wigvormig en ze verbeelden staande, naakte vrouwen met de armen gekruist over de borst. Ze hebben ovalen gezichtsvormen en geen ogen of een mond, wel een grote neus. Deze neus verbeeldt de levensadem die ieder mens nodig heeft om te kunnen leven. De moedergodin of oermoeder kent het belang van deze Gouden ibex neus, de doorgang voor de levensadem, vandaar dat hij Archeologisch Museum - Thera ook groot wordt afgebeeld. De gezichten hebben geen Beeldje uit Akrotiri, rond 17e eeuw v.C., gevonden in gebeeldhouwde gelaatsuitdrukking, maar ze hebben 1999. Het beeldje is hol en gemaakt met de 'verlorenwas- hem toch wel. De gelaatsuitdrukking is er een van een methode'.

2 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Cycladische kunst

den beïnvloed door een idee over mentale schoonheid. Er is echter ook een gevoel voor, dat dit vaatwerk niet Ze zijn vooral heel fysiek qua vorm en uitstraling. Waar zomaar iets is, dat het een symbolische waarde heeft, deze beeldjes voor werden gebruikt, is voor archeologen waarin de krachten van boven kunnen instromen in de en antropologen onduidelijk. Er zijn heel veel variaties potten, vazen en drinkbekers. Want dit zijn de fysieke op deze figuurtjes gevonden, vooral in graven. lichamen die deze krachten kunnen bewaren en op- Soms wordt er een man uitgebeeld, maar dat is zelden. slaan in het lichaam voor momenten dat er moeilijk- Vanaf 3500 voor Christus worden er ook marmeren heden moeten worden overwonnen. Daarom wordt er strijders en muzikanten ge- ook de nodige aandacht aan besteed, het werk wordt maakt. Bij mannen zijn niet afgeraffeld of slordig afgeleverd. vaak de mannelijke geslachtsdelen Tuitkan opvallend. Waterkan uit Milos Beschilderd met watervogels. Aardewerken pot 1650 - 1550 v.C. Vroeg-Cycladisch Arch. Museum van werk met eenvoudige Heraklion geometrische beschildering. 2800-2300 v.C., vindplaats Naxos Arch. Museum van Apeiranthos - Naxos

ebruiksvoorwerpen GDe gebruiksvoorwerpen uit de vroege Cycladi- sche periode zijn zeer eenvoudig gemaakt, van klei of steen. Er is weinig versiering, hoogstens wat streepjes ingekerfd in de klei. Het gaat vooral om het gebruik, niet om kunstzinnigheid. Maar steeds weer valt het Er zijn heel veel op dat zelfs de eenvoudigste dingen een kalme har- voorwerpen gevon- monie uitstralen, een teken van evenwicht en gevoel den die bekend staan als voor schoonheid. Zelfs de meest eenvoudige potten en de ‘koekenpannen’. Men vazen hebben dat. Er is altijd aandacht aan besteed om denkt dat ze gebruikt zijn bij ze zo mooi mogelijk te maken, terwijl toch het nuttig godsdienstige rituelen. Deze koekenpannen zijn juist gebruik niet verloren gaat. heel erg versierd met allerlei motieven. Ze zijn rond en lichtelijk bollend. Ze zijn uit de tweede vroege periode en behoren tot de Keros-Syros cultuur die de tijd omvat van 2600 - 2300 v.C.

Later wordt alles veel meer bewerkt, het worden kunst- zinnige en meestal verfijnde kunstwerken die rijk zijn beschilderd of met zorg zijn bewerkt met de werktuigen die er in die tijd ter beschikking zijn. Dit zijn stuk voor stuk heel mooie gebruiksvoorwerpen, zeer afgewerkt. Zo zijn er sauskommen in de 'Koekenpan' vorm van een boot, en vaasjes die lijken op levende Van aardewerk met wezens. Er zijn egeltjes die een kom vasthouden, er de zon als middelpunt worden kruiken gemaakt en bekers, allemaal van een van 7 golvende lijnen. opvallende schoonheid met versieringen. 2800 - 2300 v.C. Agios Kosmas - Attica Naast al dit aardewerk is er ook marmeren gerei, ge- Nationaal Archeologisch maakt van het speciale Palos marmer. Deze voorwerpen Museum - Athene zijn uiterst verfijnd bewerkt door kunstenaars, net zoals

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|3 Cycladische kunst de votiefidolen. In de kannen en bekers zitten gaatjes, • Vroege Cycladische periode III van 2300 - 1800 v.C. waardoor ze kunnen worden opgehangen. (VC-3) De beste voorbeelden op Melos. Er zijn sieraden van allerlei materialen, • Midden-Cycladisch periode I 1800 - 1700 v.C. vooral gemaakt van stenen en half- • Midden-Cycladisch periode II 1700 - 1550 v.C. edelstenen. • Laat-Cycladische periode 1550 - 1100 v.C.

Cycladenidool Schoudertype Laat-Neolithicum, Saliagoscultuur Vindplaats onbekend Nationaal Archeologisch Museum - Athene

Later zijn er invloeden van de Minoïsche kunst uit Kreta, deze wordt zo genoemd naar koning Minos, de koning van Kreta die ergens leefde van 3000 - 1000 v.C. Rond 1100 v.C. is het laatste Cycladische votiefbeeldje gemaakt. Het is overigens buitengewoon lastig Drinkkan deze beeldjes te dateren. Laat-Cycladisch werk 750 - 735 v.C. De beelden zijn verrassend eenvoudig en modern en ze Museum van Cycladische Kunst - Athene spreken heel erg aan. Ze brengen een schokje teweeg bij de toeschouwer die de vormen op zich laat inwer- erioden ken. Duidelijk is dat men in die tijd meer op fysieke PEr zijn verschillende perioden in de Cycladische indrukken afging dan dat de beeldjes met het mentaal kunst te onderscheiden. De deskundigen zijn het op werden vormgegeven. Ze hebben een soort elementaire dit gebied niet helemaal eens, maar het omvat dan ook menselijk vorm die nog verder moet worden uitge- een periode van ruim 4000 jaar en het valt niet mee werkt. om de resultaten van de qua vorm diverse vondsten op Het interessante is dat het lila lichaam uiteenlopende vindplaatsen overzichtelijk te rangschik- ook een soort elementaire vorm ken. Naast een indeling naar de verschillende perioden kent, zonder extremiteiten. Het lila is er ook een indeling naar de diverse vindplaatsen, of lichaam is echter een heel allesomvat- naar het vermoedelijke doel respectievelijk gebruik of tend lichaam. Het heeft een basis- naar de vormgeving. Daarnaast worden de tijdperken vorm waaruit door de persoon alle gekenmerkt door architectonische verschillen. vormen kunnen worden gemaakt. De volgende indeling helpt om de uiteenlopende Dat is niet zo bij de idolen, maar sculpturen een plaats te geven. opvallend is wel, dat er een basisvorm van de mens • De Neolithische kunst van 4300 - 3200 v.C. Die wordt uitgebeeld, die in eindigt met de vroege bronstijd. Dit tijdperk is latere tijden verder wordt nog onder te verdelen in die van de Saliagoscul- uitgewerkt. tuur (4300 - 3700 v.C.) en de Kephalacultuur Cycladenidool (3300 - 3200 v.C.) Vioolkisttype, marmer, 21 cm↑ • Vroeg-Cycladische periode I van 3100 - 2600 v.C. Laat-Neolithisch, Saliagoscultuur (VC-1) De beste voorbeelden op Paros en Amorgos 3800 - 3200 v.C. • Vroege Cycladische periode II van 2600 - 2000 v.C. Museum van Cycladische Kunst (VC-2) De beste voorbeelden op Syros. Athene

4 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Cycladische kunst

e idolen De idolen zijn kleine figuurtjes met een abstracte vorm DDe Cycladenidolen hebben hun naam gekregen en vaak slechts vijf tot tien centimeter hoog. Ze doen door het Griekse woord ‘eidolon’, dat beeld betekent. wel wat denken aan mensen in een basisvorm. Het Het is verbasterd tot idool. Het zijn kleine beeldjes uit oudst bekende idool is het lichaam dat het Neolithicum en de Bronstijd. Ze hebben vrouwe- lijkt op een viool, het zogenoemde lijke kenmerken en het lijkt erop dat ze een moedergo- viooltype. Het is meestal een vrouwe- din uit moeten beelden. Ze zijn meestal van prachtig lijke figuur en het heeft een aanzet tot wit, kristallijn en doorschijnend marmer gemaakt van een hals en een taille. Deze vrouwe- de eilanden Paros en Naxos. Hoewel er meer soorten lijke lichamen stralen de fijnzinnigheid kleurig marmer voorhanden is, zoals rood-oranje, grijs uit die zo typerend is voor de viool als en zwart, wordt vrijwel altijd deze muziekinstrument. Die delicate klan- kleur gebruikt. ken lijken de lichamen te doordren- ken van fijnzinnigheid, vooral Cycladen-idool psychische fijnzinnigheid. Met Laat-Neolithicum, 5300 - 3200 v.C. deze beeldjes geven de mensen Amorgos (Centrale en Oostelijke Cycladen) ook uiting aan hun delicate en Ashmolean Museum - Oxford verfijnde innerlijke leven. Lichamen die eruitzien als een Er wordt ook verf gebruikt, viool, met een heel lange nek, geen vooral rood. Daarmee worden benen, geen hoofd. Soms hebben de beeldjes versierd, op wan- ze borsten of de armen onder de gen, kin en voorhoofd wor- borsten. Soms een schaamdrie- den geometrische lijnen gezet hoek. Ze behoren meestal tot de met punten. zgn. Grotta-Peloscultuur uit VC-1, Voor ogen, wenkbrauwen en een periode in de Griekse vroege haar wordt het blauw gebruikt, bronstijd. azuriet. Een enkele keer is een Idool - Plastiras type restje van een groen oog gevonden Gevonden bij Drakatis op het eiland Naxos, marmer, 20 cm ↑ geschilderd op de hals van een idool. VC-1, Grotta-Pelos cultuur, 3100 - 2800 v.C. Zwart is ook gebruikt, maar daar is heel weinig van Ashmolean Museum - Oxford teruggevonden. Helaas zijn de meeste verven bijna niet meer te zien op de Daarna komt er het idool met alleen idolen. maar een hals en een borstkas, ook wel het schoudertype genoemd. Het Deze godsbeeldjes worden een bijzon- heeft wel wat weg van een buste zonder der lange tijd gemaakt, vanaf 7000 tot hoofd. 1100 voor Christus. Op de eilanden van de archipel Cycladen zijn ze het meest Vervolgens is er het jong- gevonden, maar ook verder rond ste type, het idool met de over de Middellandse Zee, Kreta, Malta, elkaar gekruiste armen. Deze Cyprus en Spanje. laatste beelden zijn vanaf ongeveer 2500 v.C.

Cycladenidool Cycladenidool Gekruiste-armen type Viooltype, met afgeplat hoofd Vindplaats Chalandriani necropolis in Syros Neolithisch, 5300 - 3200 v.C. VC-2, Keros-Syros cultuur, 2800 - 2300 v.C. Ashmolean Museum - Oxford Nationaal Archeologisch Museum - Athene

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|5 Cycladische kunst

Het gebruikte materiaal is marmer of aardewerk. Men Tussen 2500 en 2200 v.C. is de tweede periode (VC-2) neemt aan dat deze figuurtjes de Moedergodin en dan is de definitieve vorm bereikt. Uit deze tijd of de Grote Godin voorstellen. Het kan zijn de meeste vormen bewaard ook zo zijn, dat het een symbool is van gebleven. Het is de bloeitijd van de een lichaam dat bespeeld wordt door de Keros-Syroscultuur (2600 - Oermoeder, de Moeder van alle Zijn. 2300 v.C.) gevolgd door de Het lichaam is dan als een viool in Haar Kastricultuur (2300 - 2000 handen, het doet wat Zij wil. v.C.). Later komen andersoortige figuurtjes De figuren zijn meestal klein, opduiken, dit zijn gehurkte vrouwen of van 10 tot 50 centimeter, een zittende figuren die heel volle vormen enkele vorm is groter. De groot- hebben. Voor het eerst zijn gekruiste ste is 148 centimeter. armen te zien, typerend voor de Afhankelijk van de vindplaats latere idolen. zijn er een viertal variëteiten: Idool - Plastiras-type Kapsala, Spedos, Dokathismata Vrouwelijk figuur, 10 cm ↑ en Challandriani. Meestal zijn VC-1, Grotta-Pelos cultuur de vindplaatsen begraafplaatsen. 3200 - 2800 v.C. Spedos is een Museum van Cycladische Kunst begraafplaats Idool - Keros-Syros Goulandris-collectie - Athene op het eiland Vindplaats Naxos Naxos. VC-2, 2700 - 2300 v.C. roege Cycladische periodes De laat- Archeologisch Museum van Syros VDe eerste vroege Cycladische periode (VC-1) ste Vroeg-Cycladische periode is periode 3 van wordt gesitueerd in 2800 - 2500 v.C. De heersende 2200 - 2000 v.C. (VC-3) cultuur is dan de Grotta-Peloscultuur. Deze periode kent drie typen idolen: van het Pelos-type, het Er zijn verschillende soorten idolen, allemaal geclas- Plastiras-type en het Louros-type. De gezichten bij het sificeerd naar het model, van rond naar meer elegant Pelos-type zijn schematisch tot geometrisch. Het meest voorkomende en gevon- met alleen een grote neus den type is het Spedos-type, mollig, rond, en een inkeping om de met een dik hoofd. Het heeft rechte benen af te scheiden. schouders en een dun middel, het Louros is de plaats op het wordt een beetje trapeziumvormig eiland Naxos waar enkele daardoor. Bij grotere idolen is een van dit soort beeldjes zijn ingekerfde schaamdriehoek gevonden. Ze hebben een te zien, een symbool van gestileerde schouderpartij en inspiratie en creativiteit een aanzet tot een hals. die neerdaalt in het fysieke Er zijn ook allerlei overgangs- en in het aardse bestel. vormen om het makkelijker te Later, rond 2200 v.C., worden maken. de beeldjes wat vrijer gevormd. De armen kunnen zich Idool - Spedos-type Een groot hoofd met lange Idool - Spedos-type insnijdingen om de ogen aan te Zittende man met beker geven. Er zijn ook lichte inkepin- hoogte 15 cm, marmer gen om het haar of een hoofddeksel aan te duiden. De VC-2, Keros-Spyroscultuur hoofden blijven wat afgeplat aan de bovenkant. 14,6 cm ↑ 2800 - 2300 v.C. VC-2, Keros-Syroscultuur, 2800 - 2300 v.C. uit Amargos Museum van Cycladische Kunst Ashmolean Museum - Oxford Goulandris collectie - Athene

6 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Cycladische kunst

gemakkelijk op andere plaatsen bevinden, niet al- Idool - Dokathismata-variëteit leen gekruist, maar ook elkaar aanrakend. Er worden Vindplaats Attica, marmer, 31 cm ↑ ook meer verschillende materialen gebruikt om ze te VC-2, Keros-Syros cultuur, 2800-2300 v.C. vervaardigen. Het marmer en de zwarte natuursteen Museum van Cycladische Kunst, Goulandris-collectie - Athene zijn nog steeds geliefd, maar nu worden de eerste twee loden beelden aangetroffen. heeft een driehoekig hoofd, brede Het blijven wel staande figuren. Soms hoekige schouders, rechte benen, zijn er mannen bij. In deze periode een kleine schaamdriehoek en worden er ook dynamische houdingen een driehoekige uitlijning van het uitgebeeld, bijvoorbeeld een man die lichaam. Het is heel representatief de harp bespeelt, of een jager of strijder. voor deze variëteit. Het is genoemd Allemaal worden ze gezien als beho- naar de naam van het kerkhof in rend bij de Spedos-typen. Amorgos waar de meeste van deze Het zijn stuk voor stuk heel mooie, variëteit zijn gevonden. Dit beeldje is abstracte beeldjes die vooral op de een meesterwerk van die tijd. eilanden rondom Melos worden Meestal zijn deze idolen ongeveer gemaakt. 13 tot 76 cm hoog en bijna altijd vrouwelijk met een vrij plat lichaam. De idolen van het Kapsala-type zijn De grote neus, de lange hals en het nogal rond en mollig en plastisch ge- afgeplatte hoofd zijn gebruikelijk in die vormd, de schouders zijn ook meestal tijd. rond en niet zoveel breder dan de heupen. Ze hebben ver uit elkaar staande Al deze beeldjes zijn lang beschouwd als borsten. zeer onbelangrijk en niet mooi. Tot on- De beeldjes van het Koumasa-type zijn der meer Henry Moore, Brancusi en Picasso er wat in gaan zien en hen als voorbeeld nemen voor de geome- Idool - Kapsala-variëteit trische vormen van het kubisme. Sinds die tijd worden Marmeren vrouwenfiguur, 25 cm ↑ er ook talrijke namaakbeeldjes gemaakt voor belang- VC-2, Keros-Syroscultuur, 2800 - 2300 v.C. stellenden en toeristen. Museum van Cycladische Kunst, Goulandris collectie - Athene e sterrenkijkers DDeze idolen worden zo genoemd omdat ze klein en zijn alleen afkomstig omhoog kijken. Maar ze kijken waarschijnlijk ook uit Kreta. Koumasa is een be- naar de zon, gezien de cultuur van graafplaats op Kreta. Ze zijn heel de moedergodin die vaak gezien geometrisch gevormd en meestal wordt als de zon. Deze ‘starga- plat. Ze zijn heel gestileerd hierdoor. zers’ lijken wel een soort oor te Kenners zeggen dat zij in feite hebben. Minoïsche imitaties zijn Dit is dus een aanduiding naar van Cycladenidolen. de vorm van de sculptuur. Dit Een heel elegant beeldje, type idool komt alleen voor in geometrisch van opzet met Anatolië. harmonieuze proporties. Ze

Idool - Koumasa-type 'Stargazer' Marmeren vrouwenfiguur uit Kreta Kiliyan type, 4000 v.C. 2800 - 2200 v.C. Kilim, Anatolië Archeologisch Museum van Chania Museum van Cycladische Kunst - Athene

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|7 Cycladische kunst

Laat-Cycladische periode vooral obsidiaan, het zwarte vulka- In de laat-Cycladische periode zijn nische gesteente dat op de eilanden er allerlei invloeden van buiten de is te vinden. Het glad maken wordt Cycladen merkbaar. Zo zijn er dui- gedaan door poeder met een schu- delijk Minoïsche trekken te bespeuren rende werking. Er zijn ook beschil- en de latere terracotta figuurtjes van het derde idolen gevonden, maar phi-, het psi- of het Tau-type zijn meer meestal is de verf eraf door een uiting van Myceense kunst. Deze de lange tijdspanne dateren van 1450 - 1200 v.C. Ze waarin ze in de graven worden zo genoemd omdat hebben gelegen. ze erg op die letters van het Griekse alfabet lijken, Phi - Φ, Bij dit Phi type zijn nau- Psi - Ψ en Tau - T. De versie- welijks armen te zien, wel ringen rond de hals stellen siera- is er een halsketting. den voor. Ze zijn beschilderd met Metropolitan Museum of Art golvende lijnen, waarschijnlijk een voorstelling van gedrapeerde kleding. ronstijd Armen zijn kleine uitbollingen aan BRond 3000 v.C. midden in de zijkant. De ogen lijken er apart de Vroeg Cycladische periode, op gezet van stukjes klei. komen er bronzen werktuigen die heel prettig zijn om steen Het Tau-idool links is bijzonder afgewerkt, met de armen over de borst te bewerken. Er kunnen ook gehouden. grotere beelden mee worden Metropolitan Museum of Art gemaakt, met meer precieze menselijke vormen. De idolen zijn vrijwel allemaal Sommige beeldjes lijken wel godin- plat, maar met het bronzen nen te verbeelden. Ze hebben gereedschap komen er ook soms een kroon op en hebben driedimensionale beeldjes. een lang gewaad aan. De armen Voorbeelden daarvan zijn kunnen in vele standen zijn ge- onder andere de muzi- maakt, omhoog, op de heupen, kanten, mannen met de ellebogen omhoog. spelen op de Het haar is lang en vaak diaulos of de bij elkaar gebonden raamharp. Ze aan de achterkant zijn gemaakt en wat lokken over van het exquisiete het voorhoofd. Ze doorschijnende hebben ook wel Palos of Naxos- een halsketting om. marmer, wit van Er zijn er maar heel kleur. Het zijn mensen weinig van. De armen uit boerengemeenschappen lijken er apart op te zijn Links (Proto) Phi-type die deze idolen maken. Ze gezet. Het gewaad is versierd rechts Psi-type zijn bestemd voor de doden, met wat eenvoudige lijnen. ware grootte (11,5 x 5 cm) zo lijkt het, omdat ze vooral Museum van Cycladische in graven zijn gevonden. De Om al deze beeldjes te maken Kunst - Athene idolen zijn de giften die de gebruikt men gereedschap doden meekrijgen in het graf. van hout, been en steen, Vaatwerk wordt ook vaak

8 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Cycladische kunst

bijgezet, of sieraden. De nederzet- De aulos kan twee pijpen hebben die even lang zijn, tingen van deze boeren zijn over het maar ze kunnen ook van lengte verschillen. Aan de algemeen aan de kust van de eilanden basis zijn ze aan elkaar vastgemaakt met een dubbel- te vinden. Zo kan men per boot riet. De pijpen hebben zo ieder een eigen mondstuk of naar de omliggende eilanden riet. De vorm van het rietblad heet spiegel. De vorm varen. Op die manier kunnen en de dikte van dit riet bepalen of het riet gemakkelijk ook de benodigde grondstoffen in trilling kan worden gebracht, het bepaalt ook de worden uitgewisseld, zoals koper, klankkleur. Bij ongelijke pijpen wordt er op één pijp de tin, obsidiaan (vulkanisch glas) melodie gespeeld, terwijl de andere deze ondersteunt, van Melos en ook het marmer van de bourdon. Als de buizen dezelfde lengte hebben, en Palos of Naxos. er in hetzelfde register wordt gespeeld, is er een geluid Idool - Jager of strijder dat rijker is en mooier klinkt. VC-2, Keros-Syroscultuur, 2800-2300 v.C. Om dit instrument te bespelen moet men wel een Vindplaats Naxos virtuoos zijn. Er moet een soort ronddraaiende blaas- Afmetingen: 25 cm x 9,7 cm beweging worden gemaakt gecombineerd met hard Museum van Cycladische Kunst, blazen. Pas dan bereikt men de harmonie tussen de Goulandris collectie - Athene twee pijpen met hun tweeklank en het wonderlijke geluid dat ze voortbrengen. Dit is heel vol, vooral heel e muziek gevoelig, ritmisch en erg doordringend. De aulos roept DEr zijn ook idolen gevonden van muzikanten. met zijn klanken de kracht op die het hele lichaam Ze bespelen verschillende instrumenten waaronder de doordrenkt van leven en licht en vuur en enthousi- aulos, een instrument dat al in de 30e asme. eeuw voor Christus op Keros, een ei- De aulos wordt vooral gebruikt bij Dionysosvieringen. land behorend tot de Kleine Cycla- Hij wordt vaak met een steunband, een phorbeia, om den, bekend is. Er zijn echter ook het hoofd bevestigd, omdat er vooral bij deze feesten harpen en syrinxen. Dit laatste nogal hard op moet worden geblazen. Er is dan heel instrument wordt ook panfluit veel kracht nodig om beide pijpen tegelijk in beweging genoemd. te krijgen. Deze band zit helemaal rond het hoofd, met De aulos is heel erg bekend een opening bij de lippen waar geblazen moet worden. in het oude Griekenland, het De band houdt de wangen in toom en ook de lippen. is een blaasinstrument. Er zijn Op afbeeldingen wordt deze steunband meestal niet verschillende soorten van deze gezien, omdat hij niet elegant is en omdat er niet altijd pijpen, zoals de mono of monaulos hard hoeft te worden geblazen. Dat is vooral nodig bij zonder riet, een plagiaulos, dit is een sportwedstrijden uit die tijd. zijwaarts bespeelde pijp, en een di- De aulosblazer is bij zulk soort gelegenheden gekleed aulos of auloi met twee pijpen. Ze in een heel mooi lang gewaad met hes en hij heeft al- worden gemaakt in verschillende tijd zijn foedraal bij zich waar hij de pijpen en het riet maten, die overeenkomen met wat in kan opbergen. De kwetsbare rieten moeten goed en nu een sopraan, alt, tenor of bas is. voorzichtig worden bewaard zonder ze te beschadigen. Diegene die erop speelt is een aulete. Iemand die zingt Fluitspelend Idool bij de stukken, gespeeld op een aulos of auloi, wordt Vindplaats Keros een aulode genoemd. In de oudheid kan aulos ook VC-2, Keros-Syroscultuur Museum van Cycladische Kunst - Athene fluit, klarinet of trompet betekenen.

De aulos met twee speelpijpen komt het Aulos meeste voor. De askoulos is een aulos met een zak er aan voor een continu geluid.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|9 Cycladische kunst

De Romeinen noemen het een tibicen, van het Latijnse Deze mensen spelen graag op de harp, het instrument woord tibia, een buis of pijp. dat met zijn welluidende toon harmonie kan bren- Heden ten dage wordt bij fagot, hobo en schalmei ook gen in het lichaam op allerlei niveaus, al naargelang de gebruikgemaakt van het dubbelriet. klanken die het voortbrengt. De harpspeler die in Santorini is gevonden, komt e harp waarschijnlijk uit een graf, een grafgift. Er is ook een DDe harp is ontstaan uit de boog die in oude fluitspeler gevonden en andere incomplete figuren van tijden door jagers werd gebruikt om zich van voedsel te muzikanten. Ze hebben allemaal dezelfde houding, voorzien. Zij merkten dat, als ze de boog spanden en met het hoofd schuin naar boven. De harpspeler heeft de pees loslieten, deze ging trillen en zo een zacht ge- een raamharp bij zich, hij is gemaakt rond 2800 tot luid liet horen. Zij hebben dat trillende geluid versterkt 3000 v.C., in de vroegste periode van de Cycladische door een klankkast toe te voegen aan de ‘boog’. kunst. Er zijn verschillende soorten afbeeldingen gevonden, de een meer, de ander minder beschadigd. De Raamharpspeler harpspelers lijken allemaal heel erg op elkaar. Er is ook Man speelt op raamharp 3000 - 2800 v.C. geen eenduidigheid in de aanduiding waar een beeldje Vindplaats Keros, marmer, 13,5 cm ↑ precies is gevonden en wanneer. Er zijn ook veel re- Kapsala-type. plica’s, waarbij op foto’s bijna niet te zien is of het een Nationaal Archeologisch Museum - Athene replica is of het oorspronkelijke beeldje.

Weer later worden er meer pezen of snaren toegevoegd Raamharpspeler aan de klankkast om meer klanken te kunnen spelen. VC-2, van Keros, 2800 - 2700 v.C. Op dat moment is er een steviger constructie nodig om Deze marmeren muzikant ziet er prachtig uit, de grotere spanning van de snaren te kunnen verdra- vooral de ledematen en de handen zijn met zorg gen. Zo wordt er eerst een hoekharp gemaakt, en nog gevormd, en het gezicht heeft een in de muziek veel later als er weer meer snaren komen, de driehoeki- verzonken uitdrukking. ge raamharp. In Griekenland wordt in de Cycladische 29,2 cm ↑ tijd op de raamharp gespeeld. Er zijn tien harpspelers Metropolitan Museum of Art - New York gevonden waarvan negen min of meer intact, de tiende maar deels intact.

10 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Piet Oudolf Piet Oudolf de componist van de golvende grassenzeeën met bloemen

iet Oudolf is een Nederlands tuinarchitect die de voortrekker is van Pde tuinstroming die de Dutch Wave wordt genoemd en rond 1970 in zwang komt. Deze stroming is een stevige aanzet tot het maken van natuurtuinen, vooral ingegeven door een besef van milieube- heer. Niet dat Oudolf dat in zijn hoofd heeft als hij merkt dat hij iets heeft met planten en tuinieren, neen, die natuurstijl zit hem als het ware in het bloed. Hij kijkt met het oog van de schilder en luistert met het oor van de musicus naar grassen, planten en bomen, en maakt van iedere tuin een speciale compositie en symfonie. Hij voelt aan, dat hij met dingen bezig is die hij niet werkelijk kan doorgronden. Dat maakt hem ook tot een bijzonder mens in de wereld van tuinen en landschapsarchitectuur.

e natuurtuin de tuin te brengen, werken beiden weggehaald. De natuurtuin wil ook DDe belangstelling voor na- met Oudolf samen. Ook met Noel een beleving zijn in die zin, dat ze tuurtuinen is mede een uitvloei- Kingsbury uit Engeland wisselt de natuur in de stad of op grote fa- sel van de milieubeweging en de Oudolf heel wat informatie en brieksterreinen een beetje vervangt. aandacht voor een meer natuurlijke ideeën uit. Zo schrijft Kingsbury Hoewel een natuurtuin al lange wijze van leven. Het oogmerk een aantal boeken over tuinen en jaren door sommige mensen wordt ervan is om een tuin meer te bele- tuinaanleg in samenwerking met toegepast, is de tendens in de ven als nagemaakte natuur dan als Oudolf. huidige tijd om een tuin zo aan te een strak aangelegde ruimte. De De natuur is het uitgangspunt, met leggen meer gewild sedert 1980, daaruit voortvloeiende internatio- veel vaste planten waaronder ook vooral uit het oogpunt van milieu nale natuurstijl wordt New Peren- grassen in de tuinontwerpen. De en behoud van insecten en andere nial Movement genoemd, waarbij planten worden alleen begeleid. dieren. In Engeland bestaat deze perennial slaat op ‘overblijvende Dat houdt in dat ze tot op zekere stijl feitelijk al veel langer. Een planten’. Dan Pearson in Engeland hoogte vrijelijk mogen groeien voorbeeld daarvan zijn de tuinen en Roy Diblik in de VS die ook en bloeien. Waar ze helemaal niet van de tuinontwerpster Gertrude bezig zijn de natuur wat meer in thuishoren of woekeren, worden ze Jekyll (1843 - 1932. Zij gaat voor

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|11 Piet Oudolf natuurlijkheid door haar voorkeur e Dutch Wave voor vaste en wilde of inheemse DAlle ontwikkelingen rond het planten en voor kleurgebruik. Deze ontwerpen en onderhouden van iet en Anja Oudolf stroming ontstaat in Engeland, tuinen monden omstreeks 1970 uit PPiet Oudolf is op 27 oktober mede ingegeven door het verlangen in de Dutch Wave. Het wordt ook 1944 geboren in Bloemendaal. naar het landleven. Rond 1900 wel ‘het nieuwe tuinieren’ of ‘de Zijn eerste baan is in het café- komt in Duitsland de wilde tuin in Hollandse vasteplantengolf’ ge- restaurant van zijn ouders, waar zwang. noemd. Er komen inheemse vaste hij Anja ontmoet. Zij is negentien, In Nederland komt eenzelfde soort planten in de mode en vooral ook hij is drieëntwintig en zij trouwen beweging wat later op gang. In- grassoorten. al snel. Na zijn horeca-opleiding gaat hij voor hovenier studeren. heemse plantensoorten worden heel De kunstschilder Ton ter Linden Als hij 30 is, heeft hij het diploma populair, vooral onder invloed van maakt zijn droomborders vooral in zijn zak. In 1976 begint hij in de werken van Jac. Thijsse. in eigen tuin. Henk Gerritsen en Haarlem samen met Anja een Er zijn veel vrouwelijke tuinarchi- Anton Schlepers ontwerpen en eigen tuinontwerpbureau. Hij gaat tecten die deze wijze van tuinieren realiseren de Priona Tuinen in in 1982 verhuizen van Haarlem aanspreekt. Een bekend voorbeeld Hardenberg waar wilde en gecul- naar Hummelo in de Achterhoek, is Mien Ruys die vanaf 1950 veel tiveerde planten door elkaar staan. Zij hebben dan al twee zoontjes, invloed heeft gehad. De bekende Dat geeft een soort vrijheid in de Pieter en Hugo. Nederlandse kwekerij Moerheim tuin die natuurlijk aandoet. Er Zijn vrouw Anja houdt zich tot in Dedemsvaart is van haar vader wordt ook rekening gehouden met 2010 voornamelijk bezig met de en Gertrude Jekyll en haar vader bijen, vlinders en andere insecten kwekerij. Zij heeft als specialiteit wisselen veel kennis met elkaar uit. of dieren. Rob Leopold is bekend siergrassen. Zij organiseert daar Mien Ruys is het grote voorbeeld van zijn kwekerij De Cruijdthoeck, alles, vooral kijkt ze naar planten voor Oudolf, hoewel hij later zijn al vele jaren een begrip in Neder- die Piet nodig heeft voor zijn ont- eigen weg gaat. land. Hij werkte vooral met zaden- werpen. Ze heeft permanent een Zij ontwerpt borders die natuurlijk mengels voor een wilde tuin met tuinman in dienst die overzicht heeft over alles wat er gebeurt. zijn en waar kleuren en vormen de eenjarige planten. Ook zijn er vrijwilligers uit het hoofdrol spelen. Ook uitgebloeide Piet Oudolf is de bekendste Dutch dorp die bijvoorbeeld de minieme planten kunnen daarin hun plaats Wave-vertegenwoordiger, hij is kleine siergrasjes uitpoten in het hebben door de vorm van de afge- internationaal beroemd. Hij maakt voorjaar. Die moeten heel goed storven bloeiwijzen of blad. ontwerpen die overal ter wereld worden geplant, niet te hoog en worden uitgevoerd. niet te diep. Anja ontvangt ook alle bezoek, onderhoudt contacten met bevriende tuinontwerpers in het buitenland. Anja is de vrouw achter de man die beroemd is. Zij houdt zich op de achtergrond, wil niets weten van interviews of vragen over haar persoonlijk. Zij is diegene die de zaak draaiende houdt, terwijl Piet ontwerpt. Op 15 november 2010 is de kwekerij gesloten. Er wordt een tuin van gemaakt.

Piet en Anja Oudolf in Hummelo

12 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Piet Oudolf

Zijn gevoel voor planten leeft op hij ziet in zijn ontwerpen, hebben vormen van de planten. In 2009 als hij in 1977 in Engeland ver- speciale aandacht. Asters met platte beperken ze de bezoeken wat, er schillende bekende tuinen bezoekt. bloemhoofdjes, astrantia’s met zijn dan de Grassendagen en de Vooral Beth Chatto maakt op hem hun stervorm, monarda’s met hun herfstbezoeken aan de tuin. Tot een grote indruk. Hij gaat in navol- pluimpjes en sanguisorbas’s met dan houden ze kantoor in de stal, ging van haar zelf planten kweken, hun draadbolletjes geven afwisse- daar heeft Oudolf ook zijn studio. vooral omdat hij nooit de planten ling en levendigheid in het geheel. De tuin in Hummelo is tot 27 kan krijgen die hij wil verwerken in Ook verschillende soorten blad of oktober 2018 nog op gezette tijden zijn ontwerpen. Natuurlijke plan- stengels maken alles levendig. Hij geopend; daarna is hij voorgoed tengemeenschappen zijn de bron werkt vooral met grote hoeveel- gesloten tot verdriet van de tuin- voor de tuinen die hij maakt. In heden, waar anderen vijf of zeven liefhebbers in binnen- en buiten- Nederland heeft Piet Oudolf wei- planten gebruiken zet hij er met- land. Het dorpje ligt in een rivie- nig bekendheid, in het buitenland een vijftig of zeventig neer. Door renlandschap, het is er open en nog wordt hij internationaal erkend deze werkwijze wordt er een ruim ongerept. Er wonen weinig mensen als een groot tuinarchitect die een omwenteling heeft teweeggebracht Een plant is alleen de moeite waard om te laten in het ontwerpen van tuinen. groeien als hij ook mooi is als hij dood is. uin en kwekerij in Hummelo TIn 1982 verhuizen Ouddolf en groots geheel ontworpen dat en het landschap is prachtig om te en zijn vrouw naar Hummelo. lichtheid, kleur en doorzichtigheid zien. Koeien zijn de voornaamste Er is daar meer ruimte om met weergeeft. Wat opvalt is dat hij oog decoratie van het weidelandschap. planten bezig te zijn. Het huis de heeft voor structuur en vooral voor Voor de bezoekers van de tuin en ‘Koesterd’, een boerderij uit 1850 evenwichten, maar het meest in het de kwekerij een heel prettige omge- die nogal is vervallen, wordt ver- oog springend is zijn beleving met ving om een dagje door te brengen. bouwd. Tegelijkertijd beginnen zijn planten en ontwerpen. Die is De privétuin is voor het laatst voor ze met een kwekerij. Die is vooral niet mentaal gericht, maar spreekt het publiek geopend op de 74e nodig, omdat Oudolf nergens de vooral het emotionele aan in een verjaardag van Oudolf. Hij krijgt soorten en hoeveelheden planten mens, het zijn tuinen van Oudolfs op die dag ook zijn koninklijke vindt die hij in zijn ontwerpen wil hart. onderscheiding van Ridder in de gebruiken. De kwekerij is vooral In 1984 stellen zij hun tuin van orde van Oranje Nassau. een succes geworden doordat hij vier hectare open voor het publiek, planten zeer zorgvuldig selecteert. dat daar kan genieten van de wui- Vooral de vormen van planten die vende grassen en de verschillende

Tuinen3 HummeloInhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|13 Piet Oudolf

e tuinontwerpen ieder die het ziet overweldigd door met een gematigd klimaat, niet D Voor Oudolf is iedere plant het blauw, dat als het ware inslaat in een tropisch of heel noordelijk een hoofdrolspeler, die in verschil- in het gebied van het hart. Piet klimaat. Dat geeft té veel moeilijk- lende tuinen steeds een andere rol Oudolf gebruikt hier drie op elkaar heden met plantensoorten die hij kan hebben. Daarbij mag de plant lijkende salvia culivars voor, te we- gebruikt. Uitgaande van de moge- in alle seizoenen laten zien hoe hij ten: Salvia nemorosa ‘Ostfriesland’, is, hij is altijd mooi. Hij wordt dus ‘Blauhügel’ en ‘Rügen’. Tezamen niet meteen afgeknipt na de bloei. zorgen ze voor een adembenemend, De herfst en winter geven hem net imposant tafereel. zo goed een waardevolle plaats in Daarna wordt hij bekend in Enge- het geheel. In de tuinen van Piet land, het tuinland bij uitstek. Noel zijn planten als muzieknoten die Kingsbury heeft hem overal gepro- op de notenbalk ieder hun eigen moot, hij ziet meteen dat Oudolf functie hebben en die meebewegen iets heeft, wat onvervangbaar is. Zij in de ritmen van de musicus die werken al vanaf 1994 samen. hen ten gehore brengt. Salvia x silvestris 'Dear Anja' In 1996 raakt Oudolf internati- Oudolf heeft met al zijn experi- onaal bekend door zijn ontwerp menten aan meer dan zeventig lijkheden van iedere plek creëert voor het Dröm Parken in het soorten planten een naam gege- hij weelderige werelden met vaste Zweedse Enköping. Het is een ven. Een daarvan is de Salvia ‘Dear planten en grassen die in natuur- park van 4000 vierkante meter, Anja’, ter ere van zijn echtgenote lijke gemeenschappen met elkaar zijn eerste ontwerp op een grotere die altijd in de kwekerij bezig is ge- leven. Bijzonder is dat Oudolf schaal. Deze plaats ligt op dezelfde weest waardoor hij het zo ver heeft evenveel schoonheid ziet in een hoogte als het onderste puntje van gebracht als hij nu is gekomen: een verwelkende herfsttuin als in een Groenland, dus moet Piet andere persoon met een internationale be- zomertuin in volle bloei. In zijn planten gaan gebruiken dan hij kendheid als het gaat om tuinen en tuinen ziet men de hand van de is gewend. Als de ‘Salvia rivier’ in beplanting op de Oudolf manier. meester, die ondanks de spontane juni bloeit in deze droomtuin is Oudolf werkt meestal in landen overvloed een zeer rigoureus beleid voert zodat de tuin zijn mooie aanzicht behoudt.

14 |de Gouden Visie 12-4| 3DrömparkenInhoudsopgave - Enköping (Zweden) Piet Oudolf

Zijn internationale bekendheid overleven. Uitzaaiingen worden wil iets laten zien wat mensen niet begint in Hummelo, waar hij met beperkt en vaste planten worden alledaags vinden. Ze moeten erdoor Anja experimenteert met vele soor- gekozen op hun hardheid zodat ze geboeid raken, er iets aan beleven, ten planten die in de jaren negentig niet steeds gesplitst hoeven te wor- ook al doen ze zelf niets met tuinen van de vorige eeuw nog onbekend den. Ook planten die in de winter of bloemen. zijn. Hij test en experimenteert voortdurend, kruist inheemse en wilde soorten en komt zo tot zijn Het geraamte van een plant is voor mij combinaties in de meest beroemde even belangrijk als de bloem. tuinen en parken van de wereld. Hij wil niets horen over arrange- menten van bloemen, daar is hij interessante structuren vertonen Zijn insteek is heel persoonlijk, wars van. Hij werkt alleen met zijn hebben zijn voorkeur. Dat is ook hij ziet planten als personages die dromen, die gaan over dat wat men een plus voor insecten en vogels, optreden in zijn tuintoneel. En hij kan zien, maar ook wat iemand er die in de winter nog zaad kunnen zet ze neer als muzieknoten in de in kan zien die wat verder kijkt dan eten daarvan. lijnen van de compositie die hij in zijn neus lang is. Een tuin is veel zijn hoofd heeft. Hij hoort de klan- meer dan tuin voor hem, het is een uinstijl ken in zijn hoofd, ziet hen figure- beleving van hart en zintuigen, en TDe tuinen die Oudolf ont- ren in de golvende lijnen van de dat is zijn kracht. Dat is waardoor werpt, zijn nooit hetzelfde, hoewel muziek als wateren die zingen. Hij niemand hem ook kan evenaren. ze onmiddellijk te herkennen zijn. kent de hele compositie, anderen Voor hem zijn planten naast mu- Niemand kan een tuin ontwerpen mogen hem in beeld brengen naar zieknoten ook een soort beeldende zoals hij, hij is niet te kopiëren. aanleiding van zijn muziekstuk dat sculpturen, waarmee hij tuinen De lange losse lok die hij zijn hele hij schrijft met grassen, echinacea’s, bekleedt. Hun bloemen en kleuren leven al langs zijn gezicht laat han- asters, monarda’s, salvia’s, eupa- komen daarbij op een geheel an- gen, is in feite een visitekaartje van toriums en wat al niet meer. Zijn dere plaats te staan, ze voeren niet hoe hij zijn tuinen componeert. tuinen zijn muziekstukken, toneel- de boventoon. De haarlok vertelt over losheid en stukken en schilderijen tegelijker- zwierigheid, hij mag er zijn hoewel tijd. Het is net wat iemand er in Dit soort tuinen zijn wel eenvou- hij soms voor zijn ogen hangt. wil zien. En iedere plant kent ook diger te onderhouden, Oudolf Hij gebruikt veel grassen en plan- zijn rol in het geheel, welke klank schat dat ze maar ongeveer één ten in purperen en blauwe kleuren, het hart moet raken, welke struc- derde van het gewone onderhoud hoewel rood ook wel in zijn palet tuur de harmonie moet brengen, vragen, maar ze moeten heel goed voorkomt. Hij ziet planten als en welke gehelen er zijn waar de worden gevolgd. Omdat de na- beeldhouwwerken, die in ieder sei- zonnestralen op dansen als op een tuur zich baseert op competitie en zoen een andere vorm hebben. Hij dromerige gouden zee van halmen. daardoor ook op een zekere chaos, vragen deze tuinen heel veel inzicht Zijn sferen zijn gevoelig, zoals hij in gewoonten en groeiwijzen van zelf is. Zijn gevoelens zijn als de planten. Daarom kiezen veel men- harmonieën die hij tot uitdrukking sen ook voor een formele tuin, daar brengt in zijn zwevende, lichtende, weet iemand wat er mag staan en sierlijke tuinlijnen als waren het di- wat niet. amanten of parels, geregen tot een Oudolf kiest liever voor stabiliteit charmante ketting of een armband. in de beplantingen, voor planten Want zijn tuinen zijn een aaneen- die zich prettig voelen in elkaars ge- rijging van zoete zachtheid, met zelschap, die zich hebben aangepast daartussendoor krachtige, opval- aan hun omgeving en lang blijven Piet Oudolf - Hummelo 2018 lende planten of groen oprijzende

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|15 Piet Oudolf zuilen die uittorenen boven het hun zacht koele licht, de rijp en de wordt en dan afvalt. Ook dat hoort sfeervolle ruisende gras. sneeuw die hen tot een sprookjes- bij zijn droom. Gloeiende kleuren, opvallend blad, landschap maken. Wie geboeid is door zijn tuinen bijzondere structuren en aparte De tuinen vertellen van geboorte, kan ernaar kijken zoals iemand bloemhoofdjes bevolken zijn tui- jong leven, volwassenheid, vrucht- kijkt naar iets wat wordt beoor- nen, allemaal personen die iets baarheid en de aftakeling die de deeld op zijn schoonheid of be- uitstralen van hun eigenheid. Want kroon is op het werk. Want het kwaamheid zoals dat in de kunst zouden er een paar ontbreken, dan werk is dan gedaan, een nieuwe gebeurt. Het is echter meer zo dat is de compositie niet compleet. generatie komt er weer aan. De de tuinen van Oudolf iets anders Wolken van kleurige planten aftakeling draagt het nieuwe leven raken in mensen, iets wat te ma- vormen punten in de tuin die een in zich, de zaden zijn gevallen en ken heeft met het eigen leven en onweerstaanbare aantrekkings- in het voorjaar komt het jonge bestaan. Iets van schoonheid die kracht hebben, iemand moét er wel blad weer tevoorschijn. Zo speelt komt en gaat in een opeenvolgend heen gaan om dit van dichtbij te Oudolf met leven en dood, met patroon van de natuur. Een na- bekijken. geluk en ondergang, met verdriet tuur die niemand naar zijn hand De tuinen zijn één en al fascina- en vergaan, met vruchtbaarheid kan zetten, een natuur die doet en tie, verbeelding, een uitdrukking en overvloed. En zijn tuinen zijn zich laat zien in velerlei facetten, van een dromerige man die zijn overal ter wereld, waar dan ook, zonder zich ook maar iets aan te dromen verwezenlijkt met droom- een expressie van hoe hij zelf is en trekken van wat mensen vinden. spelers als planten en grassen en werkt. Zijn tuinen verbeelden alle Zijn tuinen hebben die vrijheid in vlinders, bijen en insecten, vogels dromen die hij heeft en had en die zich. Hij componeert hen, maar zij en andere dieren. En zijn tuinen er nog zullen komen. Zijn tuinen componeren ook zichzelf, op hun worden omhelsd door de hemel- laten zijn eigen leven zien, dat in eigen wijze die past bij waar ze zijn ruimte, door de zon en de maan, allerlei stadia bloeit en groeit, tot neergezet. Oudolf is de meester die door sterren, regen en onweer. De de ouderdom zijn leven binnen- hen neerzet volgens zijn mensen- bliksem zet ze in vuur en vlam, komt en hij, net zoals de planten dromen en vervolgens kunnen ze evenals de zon in de herfst en in de zich overgeeft aan het verwelken, hun eigen plantendromen gestalte winter zijn er de korte dagen met aan het blad dat bruin of geel geven. Zo speelt Oudolf met hen samen zijn tuinenspel, een boeiend,

16 |de Gouden Visie 12-4| 3InhoudsopgaveTuin in Hummelo Piet Oudolf

allesomvattend ritmisch muziekspel dat hij niet kan verwoorden wat een project zoals het High Line van hem als mens met de natuur hij in zijn tuinen ziet. Maar in feite Park in New York vindt hij eerst om zich heen, een natuur die in maakt hij mee, dat hij een zekere veel te groot, maar hij wil de uit- hem zelf leeft en waaraan hij uit- voeling heeft met planten en daarin daging wel aangaan. Hij zegt: „Als drukking geeft. weet, dat ze iets anders zijn dan wat ik honderd meter kan beplanten, ze aan zijn oppervlakteogen laten moet het toch ook met een paar Piet Oudolf werkt het liefst al- zien. Zij zijn energieën, beginnende kilometer kunnen.” leen, een vrije vogel, die wel kennis personen, die allemaal een eigen Hij komt ook tuinen van hem en ervaring wil uitwisselen, maar uitstraling hebben door wat ze zijn. tegen die verwaarloosd zijn en dat zelfstandig wil blijven werken. Ze zijn symbolen van een werke- doet hem wel wat. Onderhoud is Dan kan hij zich het beste uiten, lijkheid die in Absolute werelden van het allergrootste belang. Als dan kan hij zijn droom in de tuin boven het universum dat mensen daar geen geld voor is, kun je beter leggen, een droom die langzaam kennen, te kennen is als een reali- niets laten aanleggen, want onder- gestalte krijgt, eerst op papier en teit die altijd zal bestaan, ook als houdsvriendelijke tuinen bestaan later in de aarde. Hij wil ook graag de plant dood is. En zo zal iedere niet. de beste zijn, en zijn vrouw zorgt plant zich ooit weer laten zien in Zijn tuinen zijn landschappelijk, ervoor dat die mogelijkheid er is. zijn evolutieproces, lang nog als een maar doen vooral heel spontaan Zij helpt mee aan zijn droom, die plant, maar later als een vleesetende aan. Ze zijn gebaseerd op planten ook haar droom is geworden, en plant of een dier en uiteindelijk als die het goed met elkaar kunnen waar zij zich voor inzet met alles een mentaal menselijk wezen. Want vinden, jarenlang. Evenwichten wat zij heeft. Zij zijn het droom- zo werken de persoonlijkheden zijn belangrijk en ook de dynamiek paar dat droomt over het leven in al in het evolutieproces, zij zijn niet van het tuinproces. Planten die zijn schoonheid waarin ook lelijk- statisch, zij zijn dynamisch, zoals elkaar verdragen zijn heel mooi heid mooi is. Zo zijn zij het echt- Oudolf het ook benoemt, al be- voor een duurzame tuin, ze zijn een paar dat hard werkt en ondertus- doelt hij iets anders. momentane uitdrukking in de tijd, sen droomt, droomt van een nog Hij ervaart planten als wezens die maar ze kunnen ook langere tijd mooier leven. Van nog mooiere, hun eigenheid hebben. En dat is al dienen. En dan gaat de natuur of verbeeldingsvolle tuinen die hun heel wat voor een mens. de tijd haar eigen weg en dan moet dromen verstevigen en die hen zelf blijken wat er geboden is. Op die raken in hun gemoed. Daaruit put- erk manier zijn tuinen een uitdrukking ten zij hun kracht, daaruit putten WPiet Oudolf richt zich van de geest van de tijd, ze worden zij hun geluk. Uit de altijd aanwe- vooral op middelgrote projecten, meegenomen in het hele proces zige schoonheid van de tuinen, in Hummelo en overal ter wereld. Het belang van de tuinen die Ou- dolf ontwerpt, ligt dan ook niet in de schoonheid die er zeker is, maar vooral in dat wat niet geduid kan worden. Dat is wat Oudolf ook zelf aanvoelt, maar wat hij niet kan vertellen aan mensen. Het is dan geheimzinnig, of verbazingwek- kend, verwonderlijk. Wat hij echter vooral emotioneel aanvoelt is dat planten iets zijn, iets betekenen. Dat ze een symbool zijn van iets, wat hij niet kan zeggen en niet kan grijpen. Dat brengt met zich mee, High Line Park - 20th Street (New York)

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|17 Piet Oudolf van komen en gaan dat typerend is igh Line - New York topteam van architecten waaraan voor de evolutie van planten. HDe High Line is een hoog hij zijn plannen heeft voorgelegd. gelegen stadspark in New York Het gaat om een opeenvolging van Waarschijnlijk zijn meest bekende aangelegd op een traject van een verschillende stemmingen die te werk zijn de tuinen van het stads- goederenspoorlijn bij de wijk Chel- maken hebben met open bosjes, park The Battery in Manhattan sea in Manhattan. Het is eigenlijk prairies en weiden. De derde en (New York). Ze zijn vier are groot een wandelpromenade die het laatste fase is in september 2014 en natuurlijk beplant. Hij maakt gehele jaar door verbaast door zijn klaar. Zijn ogenschijnlijk wilde ma- in 2002 het plan ervoor dat wordt veelheid aan planten en struiken. nier van planten past heel goed op goedgekeurd en in 2005 uitge- Deze tuin van 2,33 km lang strekt deze plek. Houtige planten, strui- voerd. zich uit over het spoor dat rond ken zet hij tussen de spoorlijn neer Daar vlakbij in de buurt is het 1980 al niet meer in gebruik is. en gele madelieven kruipen gewoon resultaat van een ander project, Het stadsbestuur van New York over de bestrating zodat iemand namelijk The Gardens of Re- trekt in 2004 een bedrag van 50 kan denken dat dit allemaal door membrance. Die zijn tussen 2003 miljoen dollar uit voor het aanleg- de natuur wordt gedaan. Het park en 2005 gerealiseerd in de buurt gen van een park bij het spoor. is bedoeld voor voetgangers. Er zijn van de plek waar de Twin Towers Ook particulieren geven bijdragen. trappen en liften die toegang geven van het World Trade Center ooit De landschapsarchitect James tot het park. Het plantenontwerp stonden. Ieder jaar worden daar de Corner legt het park aan en de van Oudolf maakt dit hele project slachtoffers van de aanslag van 11 beplanting wordt gedaan door Piet tot een succes. Zonder zijn planten september 2001 herdacht. Oudolf. Het park heeft een vloer is de High Line niets, nu is er een Zelf is hij meer te spreken over de die helemaal vlak is gemaakt en variatie in kleur, structuur en geur Lurie Garden in het Millenium waartussen de spoorrails nog goed die ongelofelijk is. Hij laat hier ie- Park in Chicago dat in 2004 is zichtbaar zijn. Wissels, dwarslig- dere plant zijn eigen klank en ritme geopend, en de tuin van Hauser gers en grind zijn er nog te vinden. vertolken, een muziekcompositie en Wirth in Bruton in Groot- Soms loopt het park onder nieuw midden in een wereldstad. Brittannië, geopend in 2014. Zijn opgetrokken gebouwen door. De Ook deze landschapstuin vertelt allermooiste tuin vindt hij die bij hele spoorlijn is schoongemaakt, de iets over Oudolf. Hoe hij planten The High Line, gelegen op en langs grond is verbeterd en er zijn meer als een soort wezens ziet die iets een oude spoorweg in de stad New dan 500 soorten bomen, grassen en zeggen over hoe hij zelf is. Zijn York. bloemen geplant. hartedroom wordt waar, en hij ziet Oudolf werkt samen met een hem vervuld in deze landschapstuin.

auser & Wirth Garden - HSomerset, Engeland Piet Oudolf legt bij de vestiging van kunstgalerie Hauser en Wirth in Somerset een tuin aan van 7000 vierkante meter. Hij krijgt daarbij volledig de vrije hand. Hij vangt begin 2013 aan met de schetsen in zijn studio. Hij zet 25.000 vaste planten in de grond in de lente van 2013 en redigeert ook alles tot en met de opening van de tuin (en de galerie) in september 2014. High Line Park - New York Zijn richtlijn is de eenvoud. De

18 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Piet Oudolf

weide die rondom de gebouwen ligt, laat hij als weide beplanten. Voor het zuidelijk gedeelte ontwerpt hij een besloten tuin met hagen en een dubbele bomenrij. Dat is anders dan een landschaps- ontwerp, het is een echte tuin met begrenzingen. Er is wel een uitzicht op een duiventoren die bovenop de nabije heuvel staat. Het geheel doet romantisch, nostal- gisch en spontaan aan door de vele plantensoorten en hun combinaties die een zekere losheid en zachtheid

geven aan de vaak formele perken. Lurie Garden - Chicago Er is vlak na de opening een ten- toonstelling geweest van de tuin- Cloud Gate van Anish Kapoor. de tuin gezond te houden. ontwerpen van Oudolf. Hij tekent De Lurie Garden is opgebouwd Binnen het team dat hiermee bezig alles met de hand, kleurt daarna de vanaf de moerassige kustlijn naar is geweest is Piet Oudolf de tuin- verschillende plantencombinaties de spoorlijn, vervolgens loopt hij architect van het project. Er zijn in en maakt er een gekleurde legen- op naar de parkeergarage en de 28.000 planten gezet. da bij. Daarbij is Oudolf ook een daktuin. In het ontwerp uit zich Sinds de opening van de tuin goede fotograaf die van alle tuinen, het contrast tussen twee verschil- vraagt de Lurie iedere twee jaar het dus ook deze, zelf foto’s maakt. lende soorten landschappen, die hele team om te komen, zodat be- elkaars tegengestelde zijn. De don- keken kan worden hoe de tuin zich urie Garden - Chigaco kere kant is schaduwrijk en voch- ontwikkelt en wat te doen om hem LDeze botanische tuin is gecon- tig. De lichte kant is een zonnige, intact te houden. Ze willen hem strueerd over het dak van de Lake- droge prairie. Beide kanten worden echt in topvorm houden en dat is front Millennium Parking Garage verdeeld door de promenade van wat Piet zo aantrekkelijk vindt bij en is 3,3 are groot. Het Millen- hout. De dikke schouderhoge haag deze tuin. Ook hier heeft hij een nium Park is weer een deel van het rond de binnentuin beschermt alle salviarivier door de tuin laten lopen historische Grant Park dat al stamt vaste planten. Er worden alleen met vier soorten salvia’s in blauwe uit 1844. In dit park staat ook de organische middelen gebruikt om kleuren.

Hauser & Wirth Garden Bruton3 - InhoudsopgaveSomerset |de Gouden Visie 12-4|19 Piet Oudolf

aasoevers - Rotterdam MTussen 2010 en 2012 heeft de gemeente Rotterdam de kades langs de Maasoevers laten opknap- pen. Er is een wandelpromenade gekomen met zitmeubilair. Het inrichtingsontwerp is door een team uitgevoerd, de plantvakken zijn allemaal ontworpen door Piet Oudolf: de openbare ruimte ‘Leu- vehoofd’ aan de noordelijke Maas- oever, de vernieuwde Westerkade met Parkkade en de Boompjes. Deze kades zijn een heel aantrekkelijk gebied waar veel mensen Leuvehoofd met 'de Boeg' - Rotterdam wandelen, fietsen en kijken naar de rivier met zijn levendigheid van nogal kaal en met stenen bezet, nu Leuvehoofd boten en schepen. is er overwegend groen te vinden. Dit wordt de groene parel aan de Het totale waterfront is drie kilo- De Nieuwe Maas is nu meer be- Maas genoemd. Het is een park- meter lang. Er zijn grasvlakken bij trokken bij het stadscentrum. achtig geheel, dat in verbinding de Boompjes en bij het Leuvehoofd Dit plan ‘Waterfront Rotterdam’ is staat met het monument De Boeg zijn er planten te vinden die bloei- al geïnitieerd rond 2000 en heeft en de Erasmusbrug. Het onge- en in allerlei verschillende kleuren. vooral als doel om de kwaliteit bruikelijke en kleurrijke plan van De Westerkade is onderdeel van het van leven in de stad te verbeteren. Oudolf maakt dit tot een geliefde groen met laanbomen en uitzicht Zeker voor bezoekers, nieuwe plaats, waar schepen voorbijkomen op de Nieuwe Maas. Alles heeft in inwoners en zakenlieden. De Maas en de Erasmusbrug voluit is te zien. korte tijd een enorme gedaantewis- behoort nu weer bij de stad. Er groeien struiken met bessen en seling ondergaan. Is voorheen alles kruiden. Dit gedeelte is klaar in 2011.

20 |de Gouden Visie 12-4| 3InhoudsopgaveWesterkade - Rotterdam Piet Oudolf

Westerkade ummelo is in feite de evolutie op een menta- Dit is het maritieme panorama HIn de tuin in Hummelo in le manier nabootsen. Als een plant langs de Maas. Het is in 2011 klaar. de Achterhoek is alles ontwikkeld meer blauw is dan andere planten, Het is het Scheepvaartkwartier van en er is heel veel geëxperimenteerd. gaat hij daar zaad van winnen en Rotterdam met statige huizen en Hummelo staat voor het werk van laat ze opgroeien. Daarna kijkt hij voortuinen. Hier woonden voor- twee ontembare mensen als het om weer wie het meest blauw is. En zo heen de havenbarons. Hier vlakbij planten gaat, Piet en Anja Oudolf. voorts. Zo kweekt hij nieuwe soor- zijn groene ruimten gemaakt met Ze doen daar alles wat nodig is ten op een menselijke wijze, die struiken en bodembedekkers. Er op zijn tijd: huizen verbouwen, hem veel rendement heeft opgele- zijn terrassen in gemaakt. Langs de een gezin stichten, een kweektuin verd. In de natuur duurt het langer rivier is een lange rij iepen geplant, opzetten, boeken schrijven, tuinen werkt het anders, daar gaat het die vaak behoren bij rivierland- ontwerpen maken en deze tuinen er altijd om hoe de soort het best schappen. Op lange banken kan aanpassen aan de hedendaagse tijd kan overleven. Gaat dat niet luk- men zitten om van de rivier te en denkwijze. Daar ontdekt Piet ken, dan kan de soort uitsterven. genieten. dat er plantengemeenschappen Dat is geen enkel probleem, er zijn die elkaar goed verdragen en komt weer genoeg nieuws. Parkkade elkaar niet bevechten. Hij ontdekt Piet maakt altijd een tuinbeplan- Deze ruimte blijft gebruikt wor- iets van het mysterie van een plant. ting die boeiend kan zijn voor de den voor kustvaarders, de dokken Hij weet wel niet wat dat voor een toeschouwer. Zo kan er een visueel daar zijn behouden. Hier komen mysterie is, maar hij spreekt er wel ritme zijn, of repeterende thema’s, grasvelden met bloemperken waar over. Het duidt erop dat hij weet waarin planten met structuur bij- mensen kunnen zitten om over de dat er iets met planten aan de hand voorbeeld steeds weer te zien zijn. rivier te kijken. De achtergrond is, dat het geen wezenloze dingen Locale planten hebben de voorkeur, is groen, het balkon van het Park. zijn, maar dat er iets anders mee is. ze worden gekozen op hun aantrek- Het is er wilder en weelderiger van Hij heeft niet ontdekt dat planten kelijkheid voor bijen, vogels en opzet. Er is veel structuur in de en struiken en bomen allemaal vlinders. planten te zien, er is beweging en geleid worden door een bewuste De contouren vervagen wat, zodat licht zoals dat bij water en schepen kracht, die zorgt dat planten zijn er geen aparte planten uitspringen. hoort. Dit is de ruimte tussen de zoals ze zijn. En dat deze kracht Het is een soort georganiseerde Veerhaven en het Park. ook zorgt dat uit het zaad weer een- slordigheid die een gevoel geeft dat Deze twee kades zijn vooral be- zelfde plant tevoorschijn komt. er hier een geheim ligt dat uitno- doeld als groene verblijfplaatsen. Ze Wat hij doet met zijn experimenten digt tot dromen. De verschillende zijn zo ingericht dat er een duidelijk onderscheid is tussen de ruimte voor ontspanning en die voor het verkeer en kustvaarders. Alles is in 2011 klaar.

De Boompjes De Boompjes is een helling met boomgroepen. Daarnaast grasvelden en perken met grassen. De ruimte is zodanig gemaakt, dat er allerlei soorten evenementen kunnen plaatsvinden. Dit deel is klaar in 2012.

Tuinen in Hummelo met Asclepias tuberosa

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|21 Piet Oudolf hoogten van de planten afgewisseld of salvia’s en sedum, in de herfst oel Kingsbury met dotten planten geven zachte asters. Dat planten vier seizoenen NNoel Kingsbury is een vriend kleurspelen, vooral met verticale mooi blijven noemt Oudolf ‘de van Oudolf. Al lange jaren, vanaf niet bloeiende structuren. De tui- vierde dimensie’. ongeveer 1994, werken ze samen nen hebben een zachte vaagheid in Planten die door elkaar heen groeien in feite heeft Kingsbury Ou- zich en zij hebben delicate kleuren zorgen voor diepte en een gevoel dolf ontdekt. Hij heeft hem ook schakeringen. dat er een geheim te ontdekken is. gepromoot. Kingsbury heeft over Zo’n tuin geeft een gevoel dat er Het beste is om planten te nemen Oudolf een boek geschreven ter opnieuw contact ontstaat tussen die zichzelf uitzaaien, dan wordt gelegenheid van zijn 70e verjaardag de fascinerende geheimen van het vanzelf de mengeling verkregen. in 2014: Oudolf Hummelo. Het is leven zelf. Als planten oplopen naar Op die manier krijgt de tuin een in maart 2015 uitgekomen en het omhoog, dan kan het een gevoel soort diepgang die invloed heeft geeft een overzicht van zijn leven geven dat de tuin uitstijgt boven op mensen, ze ervaren dat er meer en werken in Hummelo, maar ook het menselijke ego van alledag. is dan alleen maar een tuin met van zijn ontwerpen overal elders in Hij gebruikt vaste planten in planten. de wereld. Noel heeft veel boeken twee soorten, structuurplanten en De tuin in Hummelo is heel wat geschreven samen met Piet, omdat vulplanten. De eersten geven een gefotografeerd door Oudolf, hij is Piet geen schrijver is, maar zich duidelijke kern en ruggengraat aan een verwoed tuinfotograaf. Daar- liever uitdrukt in een tuin met zijn het geheel en dat tot aan de herfst mee wil hij anderen laten zien wat visuele taal die daarbij hoort. Zijn of begin winter. De vulplanten zijn hij ziet, maar dat is niet zo eenvou- tuinen hebben een enorme aantrek- er alleen voor de bloemen of kleur dig. Iemand ziet het of ziet het niet. kingskracht, zowel voor dieren als van het blad. Meestal zijn ze na de Bij stedebouwkundige ontwerpen mensen. Zij komen allemaal op de zomer niet meer mooi om te zien. is de tuinen landschapsarchitect honing af en op de schoonheid van Het beste is als het grootste deel, meestal een bijrol toebedeeld. ritme en kleur. Het zijn de aantrek- zeventig procent, van de tuin uit Meestal roept een architect de hulp kelijkheden die het hele proces van structuurplanten bestaat, de rest in van een tuinontwerper. Wat dat evolutie voortgang laten vinden en kan vulplant zijn. Daarnaast zijn er betreft heeft Oudolf geluk gehad. waarin Oudolf een heel miniem en grassen die overal te zien zijn. Hij staat wijd en zijd bekend als dé klein schakeltje is. In het geheel zijn wat opvallende ontwerper van landschapstuinen en planten gezet die gedurende het -parken en is niet afhankelijk van jaar bloeien, bijvoorbeeld in de architecten. lente irissen, in de zomer papavers

22 |de Gouden Visie 12-4| 3PietInhoudsopgave Oudolf in de tuin in Hummelo Robots

obots veroveren de mensheid

Robots als stimulans R voor de weg naar een nieuw wezen

p alle fronten is duidelijk, dat robots het leven in de toekomst erg gaan beheersen. Het is niet meer te omzeilen, de industrie is volop bezig met Ohet ontwikkelen van heel veel soorten robots. Robots zijn op zich niet nieuw, de ontwikkeling ervan begint al in 350 voor Christus als Archytas een kunstmatige vogel bouwt. Leonardo da Vinci heeft in de 15e eeuw diverse ontwerpen gemaakt van mechanische installaties die als robots kunnen worden gezien. De Fransman Jacques de Vaucanson maakte in de 18e eeuw diverse robots, zoals de poepende eend en een weefgetouw voor de Franse zijde-industrie. Dit zijn enkele voorbeelden van vroege robots. Nu zijn ze niet meer weg te denken uit de maatschappij, ze doen onder andere veel werk in fabrieken als industriële robots, zoals in de auto-industrie, maar ook in de bouw. Heden ten dage verzor- gen ze oude zieke mensen en zijn ze metgezel, of helpen kinderen bij huiswerk en zijn hun gezelschap.

erk maar niet te spreken van het door emoties gekleurde WEr is bij veel mensen de angst dat er door ro- gedrag van mensen, dat vaak helemaal geen rationele bots veel minder banen zullen overblijven en de werk- grond heeft. Een robot heeft dat allemaal niet, hij voert loosheid zal groeien. Er wordt dan ook voor gewaar- automatisch zijn opdrachten uit als de aandrijving nog schuwd dat de wereld zich moet voorbereiden op een werkt. geheel nieuw tijdperk, waarin robots heel veel taken Het is wel zeker dat robots niet alleen het automatische van mensen zullen overnemen. Het zijn robots, dus of repeterende werk gaan overnemen, maar dat ze in in veel opzichten zijn ze betrouwbaarder dan de her- alle sectoren van de maatschappij kunnen worden inge- senen van mensen, die zich nogal eens vergissen. Om zet. In China worden al robots gebruikt in restaurants

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|23 Robots Serveerrobot

om klanten te bedienen. De Chi- nezen zien de bui al hangen, want door het eenkindbeleid zullen er in de toekomst niet genoeg werk- krachten zijn om alle werk te doen. De Chinezen spelen hier snel op in, net zoals ze dat doen met het probleem van het fijnstof in de lucht. Ze gaan daartegen over op een wagenpark van bus- sen en andere vervoermid- delen die rijden op waterstof. Men voorspelt zelfs, dat door de robots de gehele gelaagdheid van Le canard digérateur de maatschappij zal veranderen. Jacques de Vaucanson vervaardigt op jonge leeftijd Er zal een kleine elite zijn die mechanische objecten, zoals een klok, een bootje, als rijk is, een middenmoot die hij wat ouder is, poppen die tamboerijn of fluit kunnen niet veel verdient en vrij arm spelen. De constructies zijn heel ingenieus en zitten vol tandwielen, gewichtjes, bewegende lippen en vingers, is, en een heel grote onder- of blaasbalgen. Hij bouwt in 1746 het eerste automati- klasse die zich helemaal niets sche weefgetouw voor de Franse zijde-industrie. Maar kan permitteren. Of dat hij is vooral bekend door de robot 'le canard digéra- zo zal zijn, is natuurlijk de teur' ofwel 'de poepende eend', die hij in 1739 ont- vraag. werpt. Het is een uniek exemplaar, dat heel nauwgezet een eend nadoet. Het beweegt heel natuurgetrouw, Er wordt opgeroepen om kan kwaken, waggelen, flapperen met zijn vleugels, kan nieuwe beroepen te gaan creëren, de bakens moeten graan eten, het doorslikken en dat wordt in zijn maag helemaal worden verzet. Toch heeft het merendeel van gemaakt tot uitwerpselen, die hij dan weer uitpoept. de wereld niet echt in de gaten wat er gaat gebeuren, De eend is open, en gemaakt van verguld koper. Er zit afgezien van de vraag of de kenners het wel weten. wel een truc in de eend, want de uitwerpselen van Want zij denken ook maar wat, en het denken is een de eend komen niet via de darmen naar buiten, maar onbetrouwbare machine die alleen maar werkt met gis- via een apart reservoir dat de humoristische uitvinder lange tijd geheim heeft gehouden. Pas veel later heeft sen. Het denken weet nooit iets zeker, het leeft in een men gemerkt dat dit reservoir er was, en dat hij dus duistere illusie waarin alles mogelijk is en er gekozen niet echt poepte. moet worden uit vele opties die ook niet zeker zijn en vaststaan. In Boston in de VS wordt veel bestudeerd over robots en er wordt een geheel nieuwe generatie robots ontworpen. Er is daar in die stad de Eliot Innovation School waar peuters al wordt geleerd te denken in algoritmen, zodat zij goed zijn voorbereid op de toekomst. Zij krijgen ook roboticales en zij weten dus van wanten. Heden ten dage kan niemand meer zeker zijn van zijn baan of werk. Robots veranderen de wereld zonder dat de meeste mensen daar nu zo’n erg in hebben. Ook de smartphone, de slimme telefoon, werkt mee aan dit alles, het maakt mensen eenzaam en zonder contact.

24 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Robots

Vrienden zijn vrienden die men vaak nooit heeft ontmoet. Iedereen vindt dit heel gewoon. De robots komen heel stil het leven van iedereen binnen, in wat voor vorm dan ook. Een mobiele telefoon, een robotstofzuiger, robots om de eenzaamheid van oudere mensen op te heffen, kinderen krijgen robots omdat ouders geen tijd hebben zich met hen te bemoeien, in fabrieken draait heel veel op robots. Robotstofzuiger Isaäk Asimov, een schrijver van sciencefictionverhalen bedacht wetten, waaraan alle robots zouden moeten voldoen. Dit was om te zorgen, dat er nooit mensen in gevaar zouden zijn doordat een robot zijn boekje te buiten ging, of door storingen in zijn motor of om andere redenen. Humanoïde robot e robot DEen robot is een machine die geprogrammeerd kan worden. Hij heeft een soort databank in zijn geconstrueerde lijf en kan vaak ook bewegen en dus taken uitvoeren. Zijn handen, de grijpers, kunnen worden verwisseld. Hij kan daarnaast ook een AI-robot zijn, een soort mens met een ingebouwde intelligentie. Hij kan zelflerend zijn en daardoor zelfstandig werken. Kinderen krijgen robotpoppen die eerst niet kunnen spreken, de kinderen moeten hen de taal leren. Als ze niet met de robotpop praten, leert hij niets en blijft hij stom. Zo denken kinderen dat de robotpop een levend wezen is, en ze verstaan zich beter met de pop dan met een ander kind. Op die manier krijgen ze zelf robotmanieren en kunnen moeilijk omgaan met levende kinderen. De wetenschap die zich bezighoudt met het ontwikkelen van allerlei soorten robots, is de robotica. Het woord ‘robot’ komt uit het Tsjechisch en het betekent ‘werk of verplichte arbeid’. Het woord is voor het eerst gebruikt door de schrijver Karel Čapek in een toneelstuk dat R.U.R. heet, afkorting van Rossums Universal Robots. Het is geschreven in 1921. Daarna zijn er veel robotverhalen ontstaan, vooral in sciencefictionverhalen. Het zijn meestal AI-robots die erin worden opgevoerd, de robots met 'artificial intelligence'. Ze lijken qua bouw op mensen met een hoofd, armen en benen en worden daarom humanoïde robots genoemd. Als ze bijna niet van mensen kunnen worden onderscheiden, zijn het androïden. Een bekend voorbeeld daarvan is de sociale robot Sophia van Hanson Robotics. Robots kennen geen emoties, ze zijn een machine die alleen maar gedrag kan vertonen wat in hun machine is geprogrammeerd. Hun bewegingen worden vaak aangedreven door elektromotoren, hydrauliek of door perslucht. Er zijn bijvoorbeeld robotvliegtuigen die meestal drones worden genoemd, zij worden gebruikt in een oorlog of in gevechten. Nu worden ze op vele manieren ingezet, ook om te zien of er druk verkeer is of om bij bosbran-

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|25 Robots den te zien welk gebied er wordt bestreken. robot wordt wel een ‘bot’ genoemd. Een maairobot is al heel gewoon, evenals een robot- Er zijn verscheidene grote producenten in de wereld stofzuiger. Bij chirurgische ingrepen worden ook veel van robots. Ze zijn vooral te vinden in Japan, er is een robots gebruikt. Zweeds-Zwitsers concern en het Duitse KUKA. Ook in Amerika is er het bedrijf General Electric en Korea probeert ook mee te doen in de robotrace.

at voor robots zijn er? WRobots zijn er in vele soorten en maten en er komen er steeds meer. Ze kunnen worden onderver- deeld naar hun eigenschappen: Maairobot 1. Menselijke of humanoïde robots e bewegende robot Deze kunnen menselijke handelingen verrichten, DEen speciaal vak is het maken van bewegingen hebben een soort menselijk lichaam, maar er is direct van de robot. Dat is een secuur werkje binnen de duidelijk dat het geen mensen zijn. robotica. Dat gaat net als in een tekenfilm: een reeks toestanden wordt ingepland zodat er een beweging 2. De androïde robot ontstaat. Om dit te kunnen doen zijn er configuratie- Dit zijn robots die zodanig zijn gemaakt, dat ze uiter- ruimten gecreëerd, waarbij precies kan worden nage- lijk op mensen lijken. Het woord androïde zegt dit gaan in welke toestanden een robot zich kan bevinden ook; het komt uit het Grieks van de woorden anèr, dat als hij een opdracht moet gaan uitvoeren. man betekent, en eidos, vorm. Zelfstandige robots, die veel zelf kunnen en ook veel Er bestaan al veel van dit soort robots, bekend is zelf kunnen leren, vragen wel om vooruitzien. Want zij Actroid, een vrouwelijke robot, Hanako, een robot die kunnen dus zelfstandig dingen gaan doen. Dit moet gericht is op tandheelkundige hulp, en HRP-4C, een juridisch nog goed worden uitgezocht vanwege robot met een heel mooi menselijk aansprakelijkheid naar anderen. Een voorbeeld is hoofd en de gemiddelde lichaams- de problematiek rond bouw van een Japanse Medische robot zelfrijdende voertuigen. da Vinci vrouw. Ze wordt vaak Nanorobots worden als serveerster in restau- ook ontwikkeld. Deze rants gebruikt. Als deze uiterst kleine ma- robots niets doen, zijn ze chines kunnen vaak echt menselijk. Zodra bijvoorbeeld in ze gaan spreken of bewegen is een menselijk het mechanische aspect duidelijk lichaam in de te zien of te horen. bloedbanen onderzoek doen. 3. Huishoudelijke robots Over de zogenaamde killer- Deze robots zijn al bekend in huishoudin- robots is heel wat te doen, daar is niet ieder- gen, zoals robotstofzuigers, maairobots etc. een blij mee. Ze kunnen een gevaar voor de mensheid worden als ze in verkeerde 4. Beweeglijke robots handen vallen of zelfs ook als ze in goede Bekend zijn de Murata Boy en Murata handen zijn. Girl, de eerste kan fietsen op een Wat ook onder robots valt is een tweewieler de ander op een fiets met computerprogramma dat zelf zijn één wiel. Het nut daarvan is twijfel- taken kan verrichten omdat het achtig, hoewel ze leuk zijn. automatisch werkt. Een dergelijke

26 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Robots

5. Robots die een dier voorstellen Sony Electronics heeft een robothond ontworpen, ge- naamd AIBO, hij dient als speelgoed voor kinderen of mensen die een gemakkelijke hond willen hebben. Een andere speelgoedrobot is de huskyhond die kan blaffen, zijn ogen bewegen, allerlei bewegingen maken die des honds zijn. Hij let op zijn omgeving, ook op het kind waar hij bij hoort.

6. De zogenaamde sociale robots Die zijn er vooral om mensen te plezieren, AIBO ook zijn ze geschikt om aan eenzame oudere mensen wat blijdschap te geven. Daar is ook een babyrobot bij. De volwassen exemplaren kunnen meestal zingen, muziek maken, dansen en een korte conversatie voeren. Deze robots lijken de eenzaamheid van mensen alleen maar te vergroten, want er is geen of weinig contact meer met levende wezens. Zo is er een babyrobot als gezelschap of voor het plezier, gemakkelijker dan een levende baby. En een robotkat speciaal voor ouderen, die heel erg lijkt op een kat met een zachte vacht, en dus heel aaibaar is en Kirobo-mini goed geknuffeld kan worden. babyrobot Dan is er nog Tessa, voor vergeetachtige mensen. Deze robot waarschuwt vergeetachtige mensen dat ze moeten gaan eten, naar de fysiotherapeut moeten, als ze moeten gaan slapen of opstaan. Hij begroet de persoon ook bij wie hij is. Het is een soort plant in een pot die bijvoorbeeld in de vensterbank kan staan.

7. Bewakingsrobots HRP-4C Deze beschermen en beveiligen gebouwen en huizen, soms ook mensen, deze hebben Tessa hun nut al bewezen.

8. Reddingsrobots Deze worden ingezet bij branden en andere gevaarlijke situaties, zodat hulpverleners geen gevaar lopen, ze zijn heel nuttig.

9. Industriële mensen vervangende robots Dit soort robots wordt ingezet in plaats van mensen; zo worden in de nucleaire industrie robots of manipulatoren gebruikt als er een te hoge straling is in ruimtes, waardoor mensen ziek zouden kunnen worden. Deze robots zorgen ervoor dat men niet hoeft te worden blootgesteld aan radioactieve straling.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|27 Robots

10. Robotastronauten In de ruimtevaart bestaan er de meest geavanceerde Een dergelijke robot is voor het eerst getoond in Japan, robots, zoals die naar planeten worden gestuurd. Dit hij heet Kirobo. Deze lijkt als twee druppels water op komt vooral omdat NASA ieder jaar een enorm budget de Kirobo-mini, de babyrobot. krijgt om nieuwe mogelijkheden te vinden voor het Deze robot is een helper van de Japanse commandant ruimteonderzoek. Het nut van deze acties kan worden in het International Space Station, ISS. Hij heeft een betwijfeld. De mens is niet gemaakt om in de ruimte tweelingzus, Mirata, die op aarde blijft en zijn gegevens te leven zonder hulpmiddelen. Het voordeel van dit bijhoudt als back-up. grootschalige onderzoek zijn de bijverschijnselen, die Het Japanse woord kirobo is afgeleid van het woord nut opleveren voor de maatschappij, zoals dus het ver- kibō, dat ‘hoop’ betekent. Robo is het algemene woord fijnen van robots en het gebruik van nieuwe materialen voor robot in Japan. voor de kledingindustrie en zeer veel meer.

11. Montagerobots Ipal Deze worden vooral in de industrie gebruikt in pro- de sociale robot ductielijnen, zoals robotarmen.

Enkele voorbeelden van robots die al veel gebruikt worden: • AV1-robot om betrokken te blijven. Voor zieke kinderen die lang thuis zijn, kan de robot in de klas worden gezet en kan het zieke kind zijn stem laten horen en klasge- noten kunnen met hem spreken. • Paro-snoezelrobot voor demente bejaarden, een zachte zeehond met sensoren die reageert op een aanraking met staartbewegingen en oogbewegingen. • Interactieve hond voor gezelschap van kinderen of gezel- schapsrobot. • Sociale robot voor huiswerk, dansen, zingen en spelen, verhalen vertellen. Een voorbeeld hiervan is Ipal (verkrijgbaar in roze, blauw en groen).

Vele robots hebben specifieke eigenschappen, zoals het volgen met de ogen van bewegende objecten, het herkennen van een menselijke aanraking, sommige kunnen gelaatsexpressies laten zien bij emotionele gebeurtenissen, en deze ook reproduceren als dat zo past. Ze kunnen lopen, springen, ook al gaat dat nog wat onbeholpen, het gaat met vallen en opstaan. In Japan worden vooral menselijke robots gemaakt die ook kunnen glim- lachen, bang kunnen zijn of verbaasd. De gezichtsuitdrukkingen worden aangedreven door motoren. De robots die met kinderen kunnen spelen, worden vaak uitgebeeld als dieren. Ze kunnen blaffen, met hun staart kwispelen en meelopen of spelen met een kind. Huskyhond In de chirurgie wordt heel veel gebruikt gemaakt van robots, zij kunnen bewegingen uitvoeren die vijf keer kleiner zijn dan de menselijke hand dit kan. Bij revalidatie van mensen worden ook verschillende soorten robots gebruikt zodat lichaamsdelen worden getraind zonder dat er een therapeut aan te pas komt.

28 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Robots

echnieken te gaan vervangen door robots en machines. Robots TDe technieken die er zijn om robots goed te worden dan ingezet in plaats van mensen die bij een programmeren, zijn sensing, het ontwerp van sensoren; productielijn werkzaam zijn. Dat is de derde industri- robotsturing, waarbij gezocht wordt naar de beste actie ële revolutie. om de robot te laten doen wat hij moet doen. Robot- Nu is de mensheid aangekomen aan de vooravond van planning is de studie die de acties van de robot naar de vierde industriële revolutie. Daarin is er een nieuwe een steeds hoger niveau moet brengen. manier gevonden om computers en automatisering bij De kinematica houdt zich bezig met de wiskundige elkaar te brengen. De robotica is met besturingssyste- modellen die de bewegingen van robots omschrijven. men verbonden op afstand, en die systemen zijn weer De robotarchitectuur beschrijft hoe robots geschikter uitgerust met ‘machine learning’-algoritmen. Deze kunnen worden gemaakt voor specifieke taken, zowel systemen kunnen de in een vaste omgeving als in een omgeving die steeds robotica iets leren verandert. en hen besturen Was de techniek lange tijd gefocust op verbeterin- gen in details, heden ten dage gaat het veel meer om nieuwe benaderingen, die vooral te maken hebben met de samenwerking tussen mens en automatisering (waaronder robots) en industrie. Dat fenomeen wordt Industrie 4.0 genoemd als verwijzing naar de vierde industriële revolutie die gaande is. Een andere naam is Smart Industry. Daarbij worden autonome cyber- fysieke productiesystemen gebruikt in industriële fabricagetechnieken. Ook ‘The Internet of Things’, afgekort IoT, cloud computing, en cognitieve computing behoren tot die categorie. Cognitieve computing bestaat uit systemen die het denkproces van mensen gedeeltelijk of helemaal overnemen. De naam cloud computing komt uit de informatica, waar een groot decentraal netwerk wordt aangeduid met behulp van een wolk. Er komen dus robots die samenwerken met mensen, waardoor kosten kunnen worden gedrukt en er toch kan worden geconcurreerd met andere bedrijven in de branche.

et fenomeen Industrie 4.0, de Smartfactory HIndustrie 4.0 refereert aan de diverse industriële revoluties die er in de loop der tijd zijn geweest. Het is de vierde industriële revolutie op rij die er nu is, vandaar 4.0. De eerste industriële revolutie vangt aan met stoom- machines waardoor veel arbeid kan worden gemechani- seerd. Daarna volgt elektriciteit, de assemblagelijnen en daarmee verband houdend ontstaat de massaproductie. Robot Nao (rood) Dat is de tweede industriële revolutie. Een programmeerbare en autonoom opererende robot In de tweede helft van de 20e eeuw worden de eer- van de firma Aldebaran Robotics uit Frankrijk. Verschillen- ste computers ontworpen, er ontstaat een begin van de versies van deze robot zijn op uiteenlopende plaatsen ingezet vooral voor educatieve doeleinden. automatisering. Dan wordt het mogelijk om mensen

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|29 Robots met behulp van heel weinig menselijke bijstand. waardoor er een cyber-fysische productie is die De smartfactory is er een onderdeel van. Allerlei cy- ieder moment kan worden bekeken en opgevolgd. ber- fysieke systemen bewaken processen in fabrieken Cyber-fysieke systemen zijn robots, het Internet der en nemen gedecentraliseerde beslissingen. Deze fysieke Dingen en machines die op een netwerk zijn aan- systemen worden het ‘Industriële Internet Der Dingen’ gesloten. Het is dus een combinatie van een soft- genoemd. Ze werken via het draadloze web en commu- warecomponent en mechanische of elektronische niceren met elkaar en werken met elkaar, maar ook met onderdelen. Het woord cyber komt uit het Grieks, mensen daarbij in realtime, dus nu, op dit moment. van kubernetikos, wat ‘van het besturen’ betekent. De term Industry 4.0 is voor het eerst gebruikt op een In feite duidt het besturingssystemen aan in de beurs in Hannover in Duitsland, in 2011. Met deze informatica. term wordt bedoeld te zeggen, dat na het digitaliseren 4. Analyse van productieprocessen het nu de tijd is om al die Alles kan worden gevolgd in de productie van goe- systemen met elkaar te verbinden en met elkaar te laten deren en er wordt gekeken hoe die het beste naar de communiceren. klanten kunnen worden gebracht, via welke routes Het systeem is ervoor om efficiënter te produceren en en op welke tijd. Dit is precies wat er met Smart zo een betere concurrentiepositie te verwerven. Factory wordt bedoeld, de slimme fabriek. Het systeem kan heel snel storingen lokaliseren door een geotag, een aardrijkskundig aanduiding, en de storing kan dan snel verholpen worden. Ook kan het systeem vertellen hoe problemen in de toekomst vermeden kunnen worden.

Het bewaren en analyseren van al die onnoemelijk vele data zijn mogelijk door de implementatie van The Internet of Things & Services, ze worden bewaard in Paro de cloud, de wolk. Er wordt al naarstig gekeken hoe Paro is een therapeutische robot. Het is een babyzadelrob, deze gigantische hoeveelheid data goed kan worden bedoeld om een kalmerend effect te hebben en emotionele opgeslagen, er zijn enorme computers en opslagmedia reacties te ontlokken aan patiënten in ziekenhuizen en ver- voor nodig. Daarnaast is er het probleem wat er ge- pleeghuizen. Het gebruik is vergelijkbaar met therapie met behulp van dieren, maar zonder de negatieve aspecten. beurt bij een calamiteit, maar daar wil niemand zo mee (Uit Wikipedia) bezig zijn. Met de wolk kan het management van het bedrijf dan Dit alles omvat vier grote onderdelen: zijn voordeel doen, alles wat men wil weten, wordt 1. Het Internet van de dingen daar bewaard. (The Internet of Things and services) Alles hangt dus af van het feit, of de systemen in wer- Het internet van de dingen is al helemaal ingebur- king blijven. Het is een zeer verfijnd en dus gemak- gerd in de maatschappij. Alles wordt met elkaar kelijk aan te tasten, gevoelig systeem. Er hoeft maar verbonden, de thermostaat in huis kan bediend wat te gebeuren, of de hele wereld ligt plat. Dus maar worden vanaf elk punt waar men zich bevindt in de hopen dat dit niet gebeurt, want als de zonnewind eens wereld met bijvoorbeeld een smartphone. wat te fel waait, wat gebeurt er dan? 2. Intelligente machines Vanuit een lilaïsch oogpunt zijn dit zeer interes- 3. Big Data sante ontwikkelingen, want de oude Rishis hebben In de wereld van de productie krijgen apparaten voorspeld, dat als alles met elkaar is verbonden in de een Internet Protocol adres, het IP-adres. Boven- wereld, de vijandige krachten de wereld beheersen en dien worden er ook nog sensoren, camera’s en de mensheid zoekt naar meer psychisch leven, er een dergelijke op aangesloten, waardoor er heel veel nieuw wezen op aarde zal verschijnen. Aan deze voor- data zijn die toegankelijk zijn. Dit zijn intelligente waarden is allemaal voldaan, dus, wat gaat er gebeuren? machines, verbonden met The Internet of Things

30 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Robots

hina en Thailand Zij is ontworpen door David Hanson die haar heeft CChina wil in 2025 tot de 10 hoogste geautoma- uitgerust met kunstmatige intelligentie, ze kan dingen tiseerde landen ter wereld behoren. Dat zal goed kun- die ze om zich heen ziet, opslaan in haar geheugen en nen lukken met de aard van de Chinezen, die weinig ze kan mensen aan hun gezicht herkennen. Ze kan gevoelsleven hebben en zelf heel erg zijn gelieerd met menselijke gebaren en uitdrukkingen nadoen, kan robots qua fysieke gesteldheid. De mensheid leeft al als antwoorden op bepaalde vragen, kan eenvoudige con- robots, ze wordt bestuurd door een onbewuste Wils- versatie voeren over vooraf vastgestelde onderwerpen, kracht die niet wordt gekend. Ze verricht als vanzelf zoals bijvoorbeeld het weer. Ze kan stemmen herken- al slaafs al haar handelingen, wel ongeweten, want nen, en is zo gemaakt dat ze nog verder kan worden iedereen denkt dat hij een eigen vrije wil heeft. Het feit ontwikkeld door Hanson. dat de robots de wereld al hebben veroverd zegt, dat Ze is vooral ontworpen als gezelschap voor oudere duidelijk wordt hoezeer een mens is gebonden aan zijn mensen in verzorgingshuizen of om het publiek te as- mechanische slavernij, die hij niet wil onderkennen in sisteren bij grote evenementen. Er wordt van haar ver- zijn leven. De Chinezen gaan ervoor, zij willen de hele wacht dat ze later ook goed kan omgaan met publiek, wereld gaan veroveren door eerst een reuzenfabrikant te zodat er wat sociale vaardigheden ingeprogrammeerd worden en van daaruit een fabrikant met wereldmacht. moeten worden. In een paar jaar tijd is de robotverkoop in China toege- Er zijn nog negen broers en zussen gemaakt voor haar, nomen met jaarlijks zo ongeveer 30 %. waaronder Alice, Albert Einstein, Hubo, BINA48, In 2011 is er al een simulatiestad gebouwd in Korea Han, Jules, Professor Einstein, die laat voelen hoe robots het leven bepalen. Nu zijn Philip K. Dick Android, al deze robots, die in ziekenhuizen, bij de politie en Zeno en Joey Chaos. het theater werkten in die robotstad, al ingezet in het dagelijks leven. e machine Sophia In Thailand is er NAMO, Novel Articulated Mobile DRobot Sophia Sophia Platform, een vrouwelijke robot die op wielen rijdt heeft camera’s in haar en op afstand is te bedienen. Ze is een semimenselijke ogen en deze worden robot en werkt in de public relations. Als ze eten wil gecombineerd met com- promoten, kookt ze wat, laat iemand proeven en kan puteralgoritmen het ook overhandigen aan iemand die daarom vraagt.

ophia, de androïde robot SDeze robot is een sociale robot ontwikkeld door Hanson Robotics in Hong Kong. Ze is op 14 febru- ari 2016 in werking gesteld en wordt rond half maart in de stad Austin in Texas voor het eerst getoond aan het publiek. Zij kan dan meer dan vijftig gezichtsuitdrukkingen laten zien. Ze is ondertussen in de hele wereld bekend en wordt ingezet in interviews waar ze intellectuele antwoorden geeft op vragen. Zij wordt beschouwd als een voorbeeld van innovatie en heeft als eerste niet-menselijk wezen in november 2017 een titel gekregen van de Verenigde Naties: the United Nations Development Programme’s first-ever Innova- tion Champion for Asia and the Pacific. Ze heeft een uiterlijk gekregen dat in de verte lijkt op dat van Audrey Hepburn, ze ziet er heel menselijk uit in haar verschijning en gedrag. Geen enkele robot vóór haar had een zo gelijkend menselijk voorkomen.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|31 Robots

chatbot met een gezicht. Dit is een geautomatiseerde gesprekspartner, een chatterbot, de samentrekking van de woorden chat en robot. Veel mensen zijn ook wat ontriefd door haar status, en vinden dat Hanson haar capaciteiten sterk over- drijft. Mensen moeten niet gaan denken dat zij een menselijke intelligentie heeft of een bewust wezen is, ze is een AGI, een Artificial General Intelligence robot, ze is geen levend wezen. Veel mensen gaan dat echter wel denken, omdat ze ogenschijnlijk zoveel kan. De meningen zijn ook hier weer verdeeld, de een vindt het gezeur wat ze doet en zegt, anderen hemelen haar conversatie hoog op.

I AArtificial Intelligence ofwel kunstmatige intel- die zorgen dat ze ligentie is iets wat de belangstelling heeft van Europa. kan zien. Ze Europa loopt achter op dat punt en wil die achterstand kan gezichten inhalen door samenwerking en vooral een Europese volgen, oog- samenwerking als het gaat om praktische toepassingen contact leg- in de industrie. Er zal een grote toename zijn van het gen, personen aantal robots in de komende jaren. Voorspellingen herkennen. Ze daarover zijn er genoeg, en ze zien er voor de robotin- kan spreken en gesprekken voeren met een natuurlijk dustrie rooskleurig uit. Industriële robots, robotbewa- taalsysteem. Ze kan gesprekken voeren met het compu- king en beveiliging en applicaties voor robots zullen terprogramma ELIZA, waarmee ook als eerste is gepro- sterk toenemen. In de detailhandel zullen veel meer beerd om een conversatie tussen mensen te simuleren. robots worden ingezet, in de landbouw kunnen grote In januari 2018 krijgt ze benen waarmee ze kan lopen. gebieden met gewassen worden bekeken op groei en Sophia kan worden ingezet in de ziekenverzorging, ontwikkeling. klantenservice, therapie en opvoeding. Haar kunstma- En het mooiste komt nog: rond 2021 zullen er nog tige intelligentie wordt steeds verder opgevoerd in het meer robots komen. De nieuwe AI-generatie zal meer laboratorium, ze kan sneller meepraten, haar gezichts- betrokken zijn bij families en het onderwijs van kinde- uitdrukkingen zullen meer corresponderen met wat ren en de contacten van familieleden onderling, waar- er wordt gevraagd zonder veel fouten, en ze zal meer door de kwaliteit van leven toe zal nemen. Dat moet accurate antwoorden geven op vragen. dan voor waar en als iets geweldigs worden aangeno- Ze verschijnt op tv in interviews, in shows en staat op men, en veel mensen nemen ook aan dat dit zo is. de cover van het tijdschrift Elle en speelt mee in vi- Anderen, zoals Sherry Turkle, geloven het allemaal deo’s. Zij spreekt groot publiek toe, en ontvangt gasten niet. Sherry Turkle is hoogleraar aan een Amerikaanse in speciale shows op tv. Ze wordt door een interviewer Universiteit en bestudeert de interactie tussen mens en van BBC News beschreven als een ‘lichtelijk onaange- technologie en ziet het belang van een gewoon mense- name ervaring’. lijk contact, dat verloren dreigt te gaan. Zij ziet ver- Zij is de eerste robot die het staatsburgerschap krijgt vlakking van het gevoelsleven en vereenzaming optre- van Saudi-Arabië, iets wat bij sommige mensen de den door al die robots. Iedereen hangt aan internet en vragen oproept of ze dan ook mag stemmen of kan mobieltjes. Dat maakt het leven juist dor en saai. Zij trouwen, of, wanneer het bedrijf wordt opgeheven, zij ziet de verliefdheid op techniek als een voordeel, maar ook dood is. Sophia heeft ook een visum gekregen van ook als een nadeel. Want mensen willen alleen maar het land Azerbeidzjan. positieve kanten zien in hun verliefdheid. Zij heeft een Sophia is volgens kenners het beste te typeren als een boek geschreven over de robotindustrie, Alone together,

32 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Robots

waarin zij signaleert dat oude mensen met een robot is, liefde die geen liefde is, alles wordt in de illusie van zich daaraan nogal hechten. ‘Maar’ zegt zij, ‘als wij ro- mensen nog meer illusoir gemaakt. bots als levende mensen gaan zien, dan dreigen wij zelf Waarom zijn robots zo geliefd? Hoe kan het dat er eerst dingen te worden.’ Kinderen die alleen maar sms’jes iets leuks is, wat handig is in het gebruik, en dat het sturen kunnen niet meer spontaan praten, ze kunnen dan over zijn grenzen gaat en een niet meer nadenken over wat ze gaan zeggen, wat wel onhandelbaar instrument wordt dat het geval is als je schrijft. Net doen alsof een machine ook nog last kan veroorzaken, zoals weet wat een mens meemaakt, is toch wel vergaand. de killerrobots? En of hij schade C3-PO toebrengt aan de mens zal zeker zo zijn, maar de toekomst zal het leren. De enige vraag is, waar wil de mensheid heen met zijn onderwer- ping aan robots op alle fronten?

e robot in de lilaca DMensen zijn zelf robots en werken uiteindelijk allemaal op hun ingebouwde mechanismen. Ze leven alleen in een uiterlijke wereld waar ze zich staande moeten houden. Hun voornaamste drijfveren voor het leven zijn begeerten en verlangens, die opgewekt worden door een oppervlakte-ego dat dit wil en wenst. De mens bestaat dus alleen uit een vleselijk lichaam met begeerten dat probeert deze begeerten te bevredi- gen. En in feite gehoorzaamt hij al- obots zijn zeer geliefd leen maar aan een niet gekende R2-D2 R De aandacht en liefde van een robot is een il- kracht in het universum, die lusie, dat is duidelijk. Want de liefde van een robot is hem helemaal bestuurt. Om- toch anders dan die van een mens, het is zelfs duidelijk dat hij alleen maar kijkt dat een stuk staal met een motor geen liefde kent en naar uiterlijkheden, kent deze ook nooit zal kennen. Toch zullen mensen in de hij de kracht die hem toekomst daarmee moeten leven, want robots zijn de beweegt niet en denkt wereld aan het veroveren, het is niet tegen te houden. hij dat hij een eigen Robots zijn fijn voor mensen, vooral omdat ze nooit vrije wil heeft. Maar die tegenspreken. Ze doen wat de mens wil, en geven geen vrije wil is een farce, commentaar. Ze wijzen niemand op fouten, op dingen die bestaat helemaal die niet kloppen. Daarom zijn ze een geliefde partner niet. Een mens lijkt voor de mens, die niet wil weten hoe hij in elkaar zit, dus zelf erg op een die evenmin wil weten dat hij zelf ook maar een slaaf is Star Wars van zijn behoeften, van zijn begeerten, van zijn ego- R2-D2 en C3-PO zijn enkele van de fantasierobots die een wijze van leven. rol speelden in de Star Warsfilms waarvan de eerste in 1999 Intelligentie die geen intelligentie is, seks die geen seks verscheen.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|33 Robots

Industriële robots in de auto-industrie robot en werkt ook zo gedurende zijn leven. Vandaar want de robot is hun geliefde contact. Hij kent hen, dat er ook robots kunnen worden gebouwd en daaruit doet voor hen wat er gevraagd wordt zonder een enkele voortvloeiend, dat mensen robots zo fijn vinden. Ze klacht. herkennen er hun eigen stupide handelingen in en vin- Een mens komt daardoor in een nogal moeilijk parket. den dat prachtig. Ze zijn er helemaal enthousiast over, Want hij drijft nog meer af van de lijn die de evolutie en willen alleen maar meer van dat, omdat dat wordt heeft uitgestippeld in verband met de persoon van de ingegeven door hun begeerten die worden gestimuleerd mens en zijn vorm, zijn lichaam. Daar is hij helemaal door deze onbewuste universele kracht die uiteindelijk niet mee bezig. Wel met supermensen die meer kun- gehoorzaamt aan een Allerhoogste Wil van Realiteit die nen dan hij nu kan, Ook daar moeten de robots uit- ook bij niemand bekend is. komst brengen. Mensen leven al in een illusie, ze kennen de werkelijkheid niet, ze zien de uiterlijke wereld met hun denken e evolutie dat heel bedrieglijk is en alles vervormt. Dat denken is DWie verder kijkt dan alleen maar de uiterlijke duister, moet altijd gissen, weet nooit of het nu dit zal wereld, ontdekt al snel dat er veel meer aan de hand doen of dat, wat juist is of niet juist. Ze worden geleid is dan alleen maar de robotica. Het plan van de evo- door valse emoties die opgelegd zijn door de natuur, lutiekracht is duidelijk: alles gaat naar een doel dat en denken dat dit van hen is. Zelfs hun gedachten zijn nog maar heel weinigen doorgronden, maar dat er niet van hen, maar worden ingegeven door de Kosmi- wel is. Het ziet ernaar uit, dat het hele tijdperk van de sche Natuur. robots daar ook in past. Want de mens wordt steeds Robots zijn daarom ideaal voor mensen, ze maken meer op zichzelf teruggeworpen, hij heeft geen of nooit ruzie, want ze werken alleen hun programma weinig contacten meer met andere mensen. Hij is er maar af. Daar is geen ruzie in geprogrammeerd, zoals ook niet op uit om te weten waarom hij op de wereld dat wel het geval is in de menselijke machine. Voor leeft in de cyclus van geboorte en dood. Hij neemt ruzie maken zijn er twee nodig, dus met een robot die het zoals het is, en gaat erin mee. Toch schuilt ach- geen ruzieprogramma heeft is dat gemakkelijk. De ter al deze onwetendheid een groots plan, dat wordt ruzies en onenigheden zijn bezworen. Dus de robot uitgevoerd zonder dat hij dat weet en zonder dat hij er geeft rust, omdat hij zo is ingesteld, dat hij alleen doet ogenschijnlijk aan deelneemt. Maar iedereen die leeft wat hij moet doen en niets meer, hij is veilig en voor- in dit materiële universum is inbegrepen in dit plan, spelbaar. en het zal verder worden gebracht of iemand dit nu Contacten met levende mensen raken uit het zicht, doet als robot zonder vrijheid, of als een meer bewust

34 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Robots

persoon. Alles leidt naar het doel dat de evolutie voor lijk kan het niet anders of de wereld van techniek stort ogen heeft: een nieuw wezen op aarde dat niet in een in elkaar, de mens gaat zijn grenzen te buiten. Daar illusie ronddraait en geen speelpop is van vele krachten helpt geen robot meer aan. die hij niet kent, en waarvan hij ook nog denkt dat ze van hem zijn, maar naar een bewust wezen dat zichzelf Maar wat is er verder nog voor betekenis van Industrie kent in al zijn mechanismen en deze laat omzetten in 4.0? Is het de voorbode van een nog ander tijdperk dat wat ze in werkelijkheid zijn. of een naastliggend tijdperk, of is Industrie 4.0 juist Robots kunnen daarbij helpend zijn, omdat ze mis- het naastliggende tijdperk, het tijdperk waarin er een schien een vraag oproepen bij mensen over de kwaliteit nieuw wezen is ontstaan dat veel meer kan dan een ro- van leven, maar ook hoe het leven eigenlijk in elkaar bot? Een wezen dat geen supermens is, maar een mens zit. Want als alles is gerobotiseerd, wat doet de mens die al zijn capaciteiten heeft laten ontwikkelen, zowel dan nog? Wat is zijn vrijheid daarin? Eigenlijk niets, van denken, leven en lichaam? En die dus met al die want hij wordt geregeerd door een motor met ijzer er capaciteiten veel en veel meer kan dan een mens of een omheen, die opgepept is door hem of haar er leuk uit robot? te laten zien. Hij zal dan gaan merken, dat hij eigenlijk Is het een tijdperk, waarin mensen tot het besef komen zijn spiegelbeeld ziet. Dat kan leiden tot een vraag over dat er meer is dan alleen de uiterlijke robot, maar dat het leven, de betekenis ervan, en waarvoor het dient. er een innerlijke, lichamelijke robot is die moet worden gebracht naar dat obots veroveren de wereld wat hij werkelijk is, een instrument RAls robots de wereld veroveren, is er een tijdperk in handen van de evolutiekracht aangebroken vol mogelijkheden voor de mensheid om in het Universum? Een bewust verder te komen. Robots confronteren met kilheid, instrument dat de harmonie mechanismen, robotismen, een mens die geen mens is, en schoonheid en vreugde maar een machine. Robots in de industrie veroveren kent van het bestaan, dat die terrein, robots die gevaarlijk werk doen en dus mensen harmonie ook zal uitzenden sparen zijn een zegen. De robot, goed gebruikt, kan via zijn lichaamsmaterie en mensen helpen om tijd vrij te maken voor andere din- zijn psychische persoon gen dan alleen uiterlijkheden, ze kunnen veel van de naar alle materie die er taken van mensen overnemen. De mens, de slaaf van is? Zodat harmonie zijn gewoonten en begeerten, kan misschien uit zijn en schoonheid en cocon kruipen en zich een vraag stellen. Over de robot vreugde de wereld in zichzelf, over zijn robotachtige leven, over zijn altijd zullen bepalen en weer dezelfde uitingen van blijheid en verdriet, over niet de technische zijn enkele filosofische overwegingen, over zijn hang robot, die geen mens is? naar het hogere dat ook geen uitkomst biedt. Het zal in de toekomst blijken, Problemen over duurzaamheid kan de robot niet want dit wezen is voorgeschreven oplossen, dat moeten mensen zelf doen en daartoe in het plan van de evolutie. En zijn ze niet in staat. Wijsheid komt pas als mensen een wat de evolutiekracht uitwerkt, psychisch leven gaan leiden in een grotere eenheid met komt altijd tot uitdrukking in een de lijn van de evolutie. Tot dan blijft het behelpen, materiële vorm aan de oppervlakte, met een brein dat denkt alles te weten, maar onwetend hoe dan ook, of het nu lang of is, met begeerten waar nooit een einde aan komt, met kort zal duren. een fysiek lichaam dat uiteindelijk dood gaat en niet in ontwikkeling is gekomen op weg naar een ander Robot Valkyrie wezen, zonder die verdeeldheid en behoefte aan meer, Een door de NASA ontwikkelde robot die met name in staat is zijn weg te vinden in moeilijk toegankelijk terrein en om meer en meer. Want de techniek is te omvattend uiteenlopende gereedschappen te hanteren. geworden voor het menselijk brein, het kan alles niet meer beheersen. Toch wil het meer, en meer. Uiteinde-

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|35 Flora

edum telephium 'Herbstfreude'

eze gemakkelijke plant trossen zitten vol stervormige bloempjes. In het begin- groeit meestal op arme stadium van de bloei zijn de knoppen groen. In de late Dgronden. Oorspron- winter verliest deze plant zijn grijsgroene blad, de niet kelijk groeit hij in het wild in bosrijke, zandige afgeknipte bloemstengels zijn wel heel decoratief in de streken en op steenhopen langs akkers. De plant wintertijd. Ze hebben een bruinrode tint die vaak een wordt ook wel vetkruid of hemelsleutel genoemd. Zijn beetje koperkleurig aandoet. In het vroege voorjaar zijn blad is dik en vlezig, dit geeft hem de mogelijkheid al meteen de nieuwe scheuten van de plant te zien, die veel vocht op te slaan. Hij kan daardoor lange perioden uit de grond komen piepen. ‘Herbstfreude’ is een ge- van droogte doorstaan zonder dat hij slap wordt of kweekte variëteit van deze plant. Hij heeft het liefst een de bloemen verwelken. De kokervruchtjes dragen het zonnige plaats in de tuin. zaad in zich, ze blijven vaak aan de plant in de winter, Oorspronkelijk komt de plant uit China en Japan en waardoor het lijkt alsof hij nog bloeit. groeit daar op rotswanden. De sedum is erg geliefd bij vlinders en bijen, die er Sedum telephium ‘Herbstfreude’ bloeit van augustus tot soms in grote hoeveelheden verzaligd op zitten te oktober met roze bloemen die in de loop van de bloei- snoepen van de nectar. Bijen vinden vooral de net in tijd verkleuren naar een dieper rozerood. De bloem- bloei komende bloemen interessant, de vlinders hou-

36 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Flora

den meer van de volop geopende bloempjes. Vooral de sedum. Een ander verhaal vertelt van een bundeltje de nectarsnoepers zijn er dan meteen op te vinden: planten dat tegen het plafond werd gehangen met de dagpauwoog, kleine vos en atalanta. Ook distelvlinders wortels omhoog. Dan werden de wortels bedekt met houden van zijn nectar. nat gehouden klei en de bogen de stengels met bloemen omhoog naar de hemel. De naam Sedum zou afgeleid kunnen zijn van het Latijnse sedare, wat afhouden of afvoeren betekent. In de lilaca is hij een symbool van de sleutel die nodig Vroeger dacht men namelijk dat de plant donder en is om te worden tot een onsterfelijk aards wezen. Want bliksem kon afweren. Het kan ook verzachten bete- wie in het voorportaal staat van de Allerhoogste Ene, kenen, omdat ze vaak werd gebruikt om pijn te ver- zal de sleutel aan hem gevraagd moeten hebben om zachten. De naam telephium stamt van Telephus, een binnen te kunnen treden in zijn Hoge Paleis, dat staat koning van een land in Klein-Azië. Hij heelde zijn won- in de werelden waar alleen de onsterfelijken kunnen den met de sedumplant. Het kan ook komen van sede- komen. Want niet alleen de psyche kan een eenheid re, wat zitten betekent. De naam is dan gegeven omdat vormen met de Ene, er moet ook een fysieke eenheid hij nogal zonder enige verband op rotsen en daken zat. zijn, waardoor men onsterfelijk kan zijn als wezen. Er Er bestaat ook een anekdote dat een meisje dat van is dan een nieuw wezen ontstaan dat naar believen zijn plan was te trouwen, twee stengels van hemelsleutels in lichaam kan aanhouden of afleggen en een nieuw li- haar kamer ophing. Als ze naar elkaar toe neigden, zou chaam creëren. het huwelijk gelukkig zijn, zo niet, dan was het beter Wie voor de poorten van Zijn Hoge Woning staat, een andere man te zoeken. Als er direct een stengel kan zonder deze sleutel niet binnengaan. En wie hem verwelkte, zou er binnen korte tijd iemand sterven. heeft, kan zonder moeite Zijn Woning betreden, waar Het verhaal gaat ook, dat Petrus zijn sleutelbos verloor hij een volledige eenheid wordt met Hem, niet alleen aan de hemelpoort en waar de sleutels vielen, ontstond psychisch, maar ook fysiek.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|37 Recensie

eisbureau Einstein Over buitenaardse buren

Auteur Vincent Icke Uitgeverij Prometheus - Amsterdam R Druk 2e druk, 2017

e auteur Ook de bevlogenheid van de schrij- DVincent Icke is astrofysicus ver is te merken. Hij breekt meer aan de universiteit van Leiden. dan eens een lans voor het weten- Naast zijn wetenschappelijk werk schappelijk onderzoek en wil het is hij betrokken bij de popularisatie boek snel uitgeven, zich realiserend van de wetenschap. In die hoeda- dat de gegevens die hij vermeldt nigheid is het boek ‘Reisbureau misschien bij het verschijnen van Einstein’ geschreven. het boek al zullen zijn achterhaald. Hij is ervan overtuigd dat de ont- et boek dekkingen in dit verband met rasse HHet is een goed in de hand schreden vooruitgaan. liggende uitgave en telt zo’n 255 Maar ook de literatuur is hem niet bladzijden. Het is voorzien van vreemd. Hij kent klassieke werken een woordenlijst, verwijzingen en van wetenschappers en sciencefic- enkele bladzijden voor de lezer die kunnen reizen en of onze exo- tionverhalen en illustreert daarmee dieper in het wiskundig fysisch buren (zo noemt Icke de mogelijke zijn verhaal. Vooral Christiaan aspect wil duiken. bewoners van andere planeten Huygens, een vooraanstaande De subtitel ‘Vincent Icke over en sterrenstelsels) ons ooit zullen Nederlands sterrenkundige en buitenaardse buren’ is, gezien de komen bezoeken. schrijver van sciencefiction uit de inhoud van het boek, nogal kort zeventiende eeuw, behoort tot zijn door de bocht. Het gaat veel meer evlogen favorieten. over allerlei ontdekkingen met BIcke schrijft in de epiloog dat betrekking tot de materie en het dit boek successievelijk is ontstaan. et zou moeten kunnen leven hier op aarde. Dit wordt Over dit onderwerp heeft hij tal HAstrofysicus Vincent Icke zet dan tegen het licht gehouden van van lezingen gegeven. Deze lezin- op een rijtje wat er bij reizen en dus de vraag of deze zaken ook in het gen zijn, samen met allerlei nieuw- ook ruimtereizen aan de orde is. heelal zouden kunnen plaatsvin- ste ontdekkingen in tal van takken Dat zijn kort gezegd: ruimte, tijd, den. Het antwoord is zowat altijd in de wetenschap, verwerkt tot een materie en karakter. een bevestiging. Ons zonnestelsel leesbaar geheel. Het boek is geen Vooreerst ruimte en tijd: hoe ver is immers niet uitzonderlijk in het zuivere wetenschappelijke uitgave, gaan we en hoeveel tijd neemt dat geheel van de kosmos. Alles is ook want Vincent Icke is er zich terdege in beslag? Voor reisbureau Einstein elders mogelijk. Daarnaast gaat de van bewust dat er nog teveel onze- is dat geen probleem. Die belooft auteur in op de vraag of wij ooit ker is in de wetenschappen die in dat we met raketten (zo snel als het naar verre sterrenstelsels zouden dit boek worden aangehaald. licht) het hele heelal kunnen be-

38 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Recensie

reizen. Wetenschappers uit vroe- is ‘logisch’, ‘evident’ of ‘vanzelfspre- gere tijden, zoals Bruno, Kepler kend’. Absolute zekerheid is er niet, en Huygens, droomden van verre alleen waarschijnlijkheid. reizen. Zij waren gedachtereizigers. Ondanks het feit dat dit inzicht Nu, sinds de relativiteitstheorie van nadrukkelijk in het werk verweven Albert Einstein, is de natuurkunde is, poneert Icke toch een aantal een stap verder. Reizen naar verre zaken waarvan hij vast overtuigd bestemmingen in het heelal is nu is. Op heel wat momenten laat hij ook lichamelijk mogelijk. Dat er de voorzichtigheid varen en po- een aanmerkelijk tijdsverschil is over het rna, dna en vouwende neert stellig wat men nu voor waar tussen de tijd van de ruimtereis en eiwitten over de bladzijden rollen aanneemt. Een van zijn stellingen de tijd van de achterblijvers hier zijn er toch wel wat wetenschap- is bijvoorbeeld dat alles als vanzelf- op aarde is nog wel een akkefietje, pelijke noten te kraken. Daar is de sprekend is ontstaan door toeval en maar goed, in principe kan het. auteur zich duidelijk van bewust, noodzaak. Dat zijn dan mijlpalen Alleen, de techniek is er niet aan want alle wetenschappelijke hoofd- die vaststaan en van twijfel of onze- toe, nog lang niet. Dus zullen we stukken bevatten op het einde een kerheid is er geen sprake meer. Hij het voorlopig bij korte uitstapjes korte samenvatting van de inzich- is er ook van overtuigd dat weten- in ons eigen zonnestelsel moeten ten die erin worden weergegeven. schappers afstand moeten doen van houden. ‘menselijke beperkingen’. Maar hoe ijdelijke kennis? dat gaat en of een mens dat kan, s daar leven? TIn de hoofdstukken over het blijft in de lucht hangen. IHet derde element dat een rol leven en het ontstaan van leven zit Blijkbaar is het erg moeilijk om speelt bij ruimtereizen, is materie. wel een discrepantie. Vincent Icke mijlpalen los te laten en er volop Dat gaat dan over de brandstof schrijft herhaaldelijk dat de we- van te zijn doordrongen dat het, die je nodig hebt, eten en drin- tenschap nog over heel wat zaken ook al is het een grandioos bouw- ken. Kortom welke energie heb je onzeker is en ook gewoonweg dat werk, door nieuwe inzichten zo nodig en wat treffen we daar aan? men het nog niet weet. Een we- weer onderuit kan gaan. Immers En vooral de vraag ‘Is daar leven?’ tenschappelijke theorie is immers zolang men nog een enkel inzicht komt uitvoerig aan bod. een samenvatting van kennis op mist, kan men weinig zeggen over Icke gaat in op het ontstaan van een bepaald moment. Die kennis het geheel der dingen en de plaats planeten en de basisbouwstenen is tijdelijk, want de wetenschap van elke individuele ontdekking. van aards leven. Zijn conclusie is schrijdt voort. Hij formuleert het dat deze heel eenvoudig zijn. Alleen als volgt: 'In het leven, en vooral e mens en zijn exo-buren hoe uit deze basisbouwstenen leven in de wetenschap, is het van beslis- DHet vierde element waarmee ontstaat, blijft voorlopig een raad- send belang hoe je omgaat met wat men bij het reizen rekening moet sel voor de wetenschap. Dat neemt je niet weet. Wat niet. Wat nog houden, is karakter. De reiziger is niet weg dat Icke heel wat ‘weten’ niet. Wat nooit. En vooral: dat je meer dan moleculen en atomen, hij over het leven op aarde te berde niet weet. We weten het niet, of we vertoont een gedrag. Ook de exo- kan brengen. weten het nog niet, of misschien buren zullen een ‘karakter’ heb- Als in dit kader de ontdekkingen wel nooit.' Niets in de wetenschap ben. Icke merkt op dat in de vele

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|39 Recensie

sciencefictionverhalen de mensen beschaving is superieur in weten- doodsbenauwd zijn voor exo-bu- schap, in gevoelsleven, in samen- ren. Wat de mens verwacht tegen werking, in kunst, in gevoel hebben te komen is een afspiegeling van voor evenwicht en verhoudingen. al zijn ‘slechte’ eigenschappen: een Hij opper: 'Misschien zijn wij als honger naar territorium en grond- Homo sapiens blijvend ongeschikt stoffen, vrees voor ziekten en angst en zullen we biologisch moeten om als slaaf te moeten werken. evolueren totdat we het predicaat Maar daar hoeven we allemaal niet ‘beschaving’ verdienen.' bang voor te zijn, aldus Icke. Onze enkele eeuwen al ten onder. Daar- Dat zou wel eens een ware gedachte grondstoffen stellen in het heelal bij stelt hij zich de vraag of zo’n zijn: het perspectief van een mens niet veel voor en wij zijn voor onze stabiele samenleving wel om kan die verder evolueert zodat hij zijn exo-buren nauwelijks interessant. gaan met de onzekerheid en twijfel huidige staat van onvolkomenheid En waar zijn die exo-buren dan? die nodig is om vooruitgang te te boven komt. Het antwoord klinkt logisch: mis- bevorderen. schien zijn we te dom om hen te De auteur heeft ‘een werkelijk kos- zien, of zij zijn te slim om zich te mische beschaving’ voor ogen. Zo’n laten zien. De grootste bedreiging ziet Icke in het karakter van de mens. De toon onclusie in dit hoofdstuk is eerder pessimis- Wat is die ware gedachte van Icke, waarbij de mens moet tisch. Eerder een ‘vijf voor twaalf Cwachten op een verdere stap in de evolutie? Hij heeft daar stemming’ die heel wat vragen stelt blijkbaar geen praktische oplossing voor. Toch kan er al een tipje van bij waar de mensheid op dit mode sluier worden opgelicht, als hij zou weten dat de evolutie volop ment op aankoerst. bezig is met het creëren van een wezen, dat boven de verstandelijke Volgend citaat uit pagina 187 il- mens uitgaat. Het is in de maak zogezegd, en het heeft niets met reis- lustreert nadrukkelijk waar volgens bureau Einstein te maken. Want dit wezen is alvermogend, alwetend Vincent Icke het schoentje wringt. en de alvreugde. Dat wezen is zich aan het ontwikkelen vanuit de 'De diersoort Homo sapiens sapiens gewone menselijke lichaamsmaterie zoals deze nu is. Het gaat er dan heeft de planeet overlopen en in om, dat een mens zijn onvolkomenheden die hij volop heeft, achter beslag genomen. Maar we gedragen zich laat en een echt mens wordt op de top van zijn kunnen. Een ons niet overeenkomstig door ons meer psychisch levend menselijk wezen dat uiteindelijk nog verder verantwoordelijk te voelen voor dat kan evolueren naar een grotere hoogte, de volgende stap naar een geheel en verantwoording af te leg- nieuw wezen op aarde. gen voor wat we ermee doen.' Het grappige is dan toch, dat dit nieuwe wezen geen behoefte heeft Daarbij vraagt Icke zich af of verre aan ruimtereizen, want het leeft boven ruimte en tijd en kan dus ruimtereizen wel mogelijk zijn. Het overal tegelijkertijd aanwezig zijn, zonder dat het tijd kost. Dit geeft vergt immers een stabiele en een meteen aan, dat het boek van Icke toch al wat verouderd is, iets waar hoogtechnologische beschaving. hij nu juist zo bang voor is. En die beschavingen gaan vaak na

40 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave De Pauwekroon - tuinen

eliconiaveld

Het ontstaan van het Heliconiaveld

e Heliconiatuin op het landgoed de Pauwekroon heeft in de loop der jaren verschillende veranderingen ondergaan. DTot 2004 is het een wilde tuin, waar allerlei wilde planten groeien. Ze moeten einde 2004 grotendeels plaatsmaken voor onderzoekspavil- joen Heliodoor. Een kleine strook aan de zuidkant blijft nog wild gebied. Het is er een weelde aan bloemen, die er vrijelijk groeien: marjolein, gulden sleutelbloem, teunisbloem, schermbloemen, asters, heide, grassen, er is van alles aanwezig. Er worden ook steeds nieuwe planten ontdekt die er zich uit zichzelf vestigen.

Veel planten die in andere tuinen De vrijelijke groei wordt steeds weegbree groeien die niet meer op de Pauwekroon over zijn en meer door de nieuwe aanplant in- weg is te krijgen. De planten die er passen in de Heliconiatuin, worden getoomd. Er komen meer vlekken staan worden erdoor verdrongen. daar in het najaar geplant. De tuin met bloemen, dus wordt het onder- Ook al gaan hele groepen tuiniers doet verfrissend en besloten aan, houd ook lastiger. Mede daardoor de tuin in om hem te schonen, het alhoewel hij in de loop der jaren wordt deze tuin wat verwaarloosd. helpt er niet zoveel aan. Het blijft een steeds strakker karakter krijgt. Zo gaat er bijvoorbeeld steeds meer onzeker wat nu te doen.

Heliconiaveld in de mist 17-10-2018

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|41 De Pauwekroon - tuinen

Heliconiatuin 05-09-2017

an de slag en men trekt langzaam op naar elektraleidingen in sleuven gelegd, ATot er begin augustus 2018 achter, naar de afrastering bij de waterafvoerputten gegraven en vanuit het niets iets gebeurt. Er bosrand. Iedereen die kan, doet bekeken op het hoe en wat. En wordt begonnen om de ruimte mee, zelfs diegenen die slecht ter zo is zonder dat iemand er erg in rondom Ochtendzon, het terrasje been zijn gaan in een stoel pollen heeft, op 28 augustus opeens alles bij Heliodoor, te schonen van alles gras ontdoen van aarde, zodat er kaal, afgegraven, planten verzet in wat er staat, zodat er alleen kale niet al te veel grond verloren gaat. een struikenborder met een leuke grond is. Die grond moet dan zelf Anderen maken notities over wat golvende rand en zijn de plekken maar vertellen wat ermee moet zij zien wat daar vanuit een lilaïsch bekend waar waterafvoerputten gaan gebeuren, want niemand heeft oogpunt gebeurt. Zo signaleren moeten komen. daar op dat moment zicht op. zij onenigheid over werkwijzen, Ook het systeem wat daar gebruikt Zo gebeurt het dat een aantal over wat wel of niet bewaard zal zal worden voor waterafvoer - een mensen begint met het weghalen worden, hoe diep de grond moet infiltratiesysteem met kunststof van alle planten die nog kunnen worden omgewoeld, hoe degelijk kratten - wordt aangelegd. worden behouden; de rest wordt of hoe luchtig de werken gedaan afgevoerd naar de compoststraat. moeten worden. Zij schrijven daar en weinig bewerkelijke tuin Afgesproken wordt dat dit stukje hun eigen ervaringen ook bij op en EDe bedoeling is een tuin die grond onkruidvrij zal worden gekomen dan vaak tot leuke conclu- niet verwildert en waar niet zo houden zodat er kan worden beke- sies over onderbewuste begeerten veel in te doen is, met gemakkelijk ken wat daar de bedoeling is. en vele egoneigingen, maar ook de onderhoud. Nu de tuin zo kaal is, Ondertussen zijn wel wat ande- blijheid om alle dingen die blijken laat hij al enigszins zien hoe hij wil ren bezig om zich te concentre- en hoe de werkelijkheid is. On- worden. Niet in al zijn delen, maar ren op het hele gebied van de danks alle strubbelingen gaat alles geleidelijk aan. Er is een flinke Heliconiatuin. Dit leidt ertoe, dat gezwind door. Kruiwagens rijden hoeveelheid basaltsplit ingekocht er steeds meer wordt geschoond. Er af en aan, er worden tussendoor dat een groot deel van het terrein wordt begonnen bij Ochtendzon zo lijkt het, beregeningspijpen en zal gaan bedekken, met gronddoek

42 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave De Pauwekroon - tuinen

Geheel links is nog een klein stukje van terras Ochtendzon zichtbaar. Vanaf het terras tot aan de brug zijn alle planten weggehaald en is de grond geëgali- seerd. Onder en rechts van de brug is een ondiepe kuil die dient als buffer voor regenwater. Dat is nodig omdat de bij de bouw aangelegde zakput bij Heliodoor een grote hoeveelheid regenwater bij een stortbui niet kan verwerken. Het aanvankelijke plan om daar weer een opvangbekken te realiseren is ingehaald door de aanleg van een regenwater-infiltratiesysteem bestaande uit een aantal kunststoffen kratten omwikkeld met speciaal doek (geotextiel).

In de eerste fase zijn de struiken van de vlakke dwergmispel (Cotoneaster horizontalis) langs Heliodoor nog gehandhaafd. Maar intussen is de hele tuin ontdaan van vaste planten, wild of gecultiveerd. Alleen een krenten- boompje en de Magnolia acuminata blijven staan. Op de foto hierboven nog een aantal exemplaren van de vlakke dwergmispel bij het gebouw. De struiken zullen worden verplant naar een border aan de andere kant van de Heliconiatuin, die dan al snel een andere naam krijgt. Hier links de afrastering als grens naar het bosgebied in vak 6 met de stam- men van de overgebleven krent.

De aansluiting van het Heliconiaveld op de tuin aan de voorkant is hier gerealiseerd. Van het infiltratiesysteem (waarvan er twee in het geheel zijn opgenomen) is hier alleen een ventilatieschacht en een filterschacht te zien. Links het opnieuw bestrate Heliconiapad. Op de achtergrond het rozenperk met een grasveld eromheen. De kale grond rond de schachten zal nog worden ingezaaid met gras, zodat het een geheel gaat vormen met de rest van de tuin.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|43 De Pauwekroon - tuinen eronder om te voorkomen dat er weer allerlei onkruid gaat groeien. Begin september is het hele ach- terste deel belegd met gronddoek en basaltsplit. Het is een prachtig, strak, maar toch levendig beeld dat de tuin nu laat zien. Om het grote niveauverschil tussen de ene helft en de andere helft van het veld te overbruggen, worden over de gehele lengte opsluitbanden gelegd die antracietkleurig zijn, een heel mooie lijn die harmonisch is opgenomen in het geheel. Langs deze rand komen ook de verlich- tingsornamenten te staan. Er is ondertussen een spiegelbol gearriveerd, die als blikvanger ach- terin het veld wordt neergelegd. De Magnolia acuminata die midden in het veld staat, wordt voorzien van een cirkel waarin geelbruinkleurig valenciasplit wordt gestort. Die split heeft een zeer zonnige uitstraling en breekt het grijszwart van het basaltsplit. Ondertussen wordt bekeken hoe het verder zou kunnen gaan met de hemelwaterafvoer van het dak van Heliodoor. Een kuil ligt er al, maar het is nog onduidelijk hoe dat op een leuke, prettige manier een onderdeel kan zijn van het hele veld. Uiteindelijk komt er ook een infiltratiesysteem in, maar eerst wordt het veld afgemaakt met gronddoek en basaltsplit. De verlichting wordt aangebracht en er is al een beeld van hoe het veld gaat worden, omdat het begin eigenlijk al aangeeft hoe de verdere stappen kunnen zijn. Er worden nog meer cirkels aangebracht tussen het basalt, die worden ingeplant met hoge grassen. Het geeft een grote levendigheid omdat ze omgeven zijn door zwarte basaltsplit. Het zijn evenzovele accenten

44 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave De Pauwekroon - tuinen

in het vrij groot ogende veld. Het is nu duidelijk geworden hoe de waterafvoer kan worden ver- zorgd. Al die tijd is de kuil open blijven liggen, om door concen- tratie te ontdekken hoe het daar kan worden afgewerkt. Het wordt hetzelfde systeem als aan het begin van het veld is gemaakt. Ook dat is nu iets wat gemakkelijk gaat, het wordt ingebed in het geheel van het veld.

Ondertussen gaat de bewerking van de rest van het veld verder. Er wordt gronddoek gelegd, basaltsplit gestort, de struikenborders worden aangelegd aan de zuidzijde en een plantenborder langs Ochtendzon. De entree naar het veld moet nu worden gemodelleerd, maar dat gaat als vanzelf, want de vorm van de tuin laat zelf zien hoe de voort- zetting kan zijn. Daarna wordt de beregening in orde gemaakt. Alle sleuven daarvoor, ook voor de leidingen van de verlichting, zijn al gegraven en in orde gebracht. De verlichting is al neergezet en aangesloten, de beregening wordt nu afgemaakt zodat er overal beregend kan worden waar nodig.

Het Heliconiaveld is nu klaar. Het ziet eruit als een plaatje. Wie eerst dacht dat al dat basaltsplit lelijk en saai zou zijn, heeft het mis gehad. Het veld ligt er heel harmonisch bij. Wat er nog aan ontbreekt, is een stenen bank die nog moet komen, maar deze wordt eind september bezorgd. De basaltbank geeft weer een heel speciaal zicht op het veld, dat ook al staat er een bank, zijn strakheid behoudt. De dag erop wordt er onverwacht een lilaïsch kunstwerk geplaatst,

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|45 De Pauwekroon - tuinen het Gouden Atoom, het symbool Heliconiaveld zijn verrassingen Zo is er een gedaanteverwissseling van het nieuwe waarheidslichaam aan diegene die kijkt. Bij mist, geweest van tuin naar een veld. Met van de mens, dat een lichaam is als het Gouden Atoom oplicht in vereende krachten is eraan gewerkt, met atomen die een gouden licht helder licht, in de winter als het er is ervaring opgedaan met de wer- uitstralen. Nu dit kunstwerk hier zachte zonlicht zijn figuren tekent kingen van de menselijke materie staat, is het veel meer in zicht dan op muren en de koude verzacht, terwijl er wordt gewerkt. Dat is in het bos, waar het altijd heeft in het vroege voorjaar als de kren- waar het om gaat, de tuin en het gestaan. tenboompjes bloeien en alles ont- veld zijn een middel, niet het doel. waakt. Het brengt verwondering De ervaringen zijn vele, vooral hoe Het Heliconiaveld ligt er nu he- over de groeikracht van planten, een tuin, een kaal stuk grond, kan lemaal prachtig bij. Het Gouden struiken en grassen die allemaal laten zien hoe het eruit wil gaan Atoom is nauwelijks te zien om- net zijn geplant, maar even vrolijk zien. Hoe er geen plan is, hoe alles dat het zo doorzichtig is, het staat zich weer laten zien in het heldere zich vanzelf aandient door concen- er heel prominent, maar toch niet voorjaarslicht. tratie. Dat is ook de vrucht die er opdringerig. Als de zon erop schijnt En zo begint de maand mei, als al- wordt geplukt van het doen van staat het in gouden gloed, zoals het les groen wordt en in bloei komt en deze bezigheden. atoom ook behoort te zijn. het leven zich weer laat zien na een Want de evolutie gaat voort, en wie Als de herfst invalt, liggen er stille wat lange winter, waarin alles slaapt meegaat in haar ritme, zal zeker bladeren op het basaltsplit, een en zich nu weer opmaakt voor de ooit een volmaakt mens worden, ongelofelijk decoratief element op volgende cyclus van opbloei, bloei, met atomen die een gouden licht dit strakke veld met zijn spiegelbol zaad en afsterven, zoals het nog uitstralen dat alle materie raakt. en de bank. behoort in de natuur, ook bij de En iedere keer weer biedt het mens.

Heliconiaveld 29-09-2018

46 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Recensie

akers van leven

Hoe wetenschappers M leven bouwen in het lab Auteur Esther Thole Uitgeverij Maven Publishing - Amsterdam Druk 1e druk, 2018

et boek len, zoals dat van de Dyctyostelium HHet boek in paperback dat discoideum, een eencellig beestje. 216 pagina’s telt, is in juni 2018 Met soortgenoten vormt het een uitgegeven bij Maven Publishing. nieuw organisme om aan voedsel Op de blauwe kaft staat de titel in te komen en als eenmaal dit doel letters van oranje en gele bolletjes, is bereikt, valt dat organisme weer die eveneens te zien zijn in de uiteen. Eveneens verrassend is het DNA-helixen die de kaft rijkelijk om te lezen dat de inmiddels weer- versieren. legde zienswijze van Aristoteles - Voor de auteur, Esther Thole, is de dat leven vanzelf ontstaat uit dode wetenschapsjournalistiek de ideale materie - tot ver in de 17e eeuw manier om haar kennis als schei- heeft standgehouden. Toen ging kundige te combineren met haar men uit van wat met het blote oog liefde voor het schrijven. Het is dan te zien was. De microscoop leidde ook niet verwonderlijk dat naast dit rie te kunnen maken. Waarom wil- tot een groot aantal nieuwe ontdek- boek er een schier eindeloze reeks len ze dat? Wetenschappers willen kingen. artikelen van haar hand is versche- begrijpen wat leven is. ‘Want als je Toch blijft de vraag of we met dit nen. iets kunt maken, begrijp je het’. De instrument en de nog verfijndere vraag rijst meteen, of de oorsprong meet- en kijkinstrumenten de es- ssentie van leven van leven ook met mentale ken- sentie van leven kunnen vatten. Of EHet grootste wetenschappelijke nis te maken heeft. Want als dat leven ‘gemaakt’ kan worden blijkt mysterie is misschien wel de vraag niet zo is, wat dan? Dan volgt daar vooralsnog nog een vraag. Niette- ‘Wat is de oorsprong van leven?’ automatisch uit dat het leven niet min brengt het boek een boeiende Dit schrijft Nobelprijswinnaar te maken is. zoektocht in beeld. Ben Feringa in het voorwoord van Makers van leven. Inderdaad een In een vlotte schrijfstijl en met iversiteit aan onderzoek mysterie, maar tegelijkertijd een sprekende voorbeelden maakt DVoor de lezer die niet zo thuis uitdaging voor vele onderzoekers Thole moeilijke materie begrijpe- is in de opbouw van de materie is die dag in dag uit op zoek zijn naar lijk. Soms te gedetailleerd en iet- het prettig dat het boek in hoofd- de essentie van leven op het niveau wat langdradig, maar vooral ver- stuk 1 begint met het bespreken van de moleculen. Een zoektocht wondering opwekkend. Zij verrast van een aantal basisbegrippen. met als uiteindelijk doel om vanuit met verhalen over onbekende in de Daardoor krijgt men een idee van levenloze materie zelf levende mate- natuur voorkomende verschijnse- wat onder ‘leven’ in de materie

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|47 Recensie

wordt verstaan. Verder worden ondanks alles vinden de onderzoe- twee onderzoekslijnen behandeld kers toch niet dat ze wilde ideeën die in de loop der jaren zijn ont- blijven proberen. Ze houden het staan. ‘De Grote Vraag’ komt aan bij het oude en proberen niets wat de orde: hoe is levenloze materie wild of ongelooflijk lijkt. overgegaan in iets wat leeft? Een onbegrensde verbeeldings- Daarna begint de auteur een tocht kracht spreekt uit een onderzoek langs allerlei onderzoekers die met met hybride cellen. De desbetref- het aspect ‘leven in de materie’ fende onderzoeker vraagt zich af of bezig zijn. Diverse nieuwe onder- het mogelijk is om een zoogdiercel zoeken passeren de revue. Nano- fotosynthese te laten uitvoeren, vaartuigjes die gebruikt kunnen zodat straks op zonne-energie geworden om geneesmiddelen op de leefd kan worden. Het zou zo maar juiste plek in het lichaam te krij- kunnen. Er zijn in de moderne tijd gen. Ze kunnen voorkomen dat wel meer dingen gerealiseerd die gezond weefsel wordt beschadigd. eerder als sciencefiction werden Wonderlijk dat de beweging en keld, totdat het zich zichtbaar kon aangemerkt. communicatie van bacteriën on- manifesteren? Dit lijkt logisch derzoekers op dit idee brachten. want wat er niet in zit, kan er ook Samenwerken is volgens een chemi- Specifieke eigenschappen van de niet uitkomen. De vraag kan dan cus die dat graag met collega’s zou natuur worden nagebootst om zijn: als materie levenloos lijkt en doen, onmogelijk. Chemici blijven zogenoemde slimme materialen te ze is het niet, wat is dan het me- liever bezig met ‘hun’ molecuul, be- maken. En eigenschappen van de chanisme dat zich op een gegeven weert hij. Wat de reden hiervan is, lichaamsmaterie worden gebruikt moment toch als levend laat zien? wordt niet verteld. Heeft het met om methoden te ontwikkelen om concurrentie of eer te maken? Het nieuw weefsel in het lichaam te e onderzoekers is in ieder geval een hinderpaal in laten groeien, zoals een nieuwe DVeel onderzoekers komen in de gezamenlijke zoektocht naar le- hartklep. het boek aan het woord. Stuk voor ven. Een hinderpaal die onoverko- Typische feiten waar normaliter stuk spreken ze vol enthousiasme melijk is, want dat alleen pionieren niet zo bij stil wordt gestaan, over hetgeen waar ze mee bezig heeft van alles van doen met eer en worden door Thole onder de loep zijn. Ieder heeft zo zijn specifieke roem behalen. Doet iemand dingen genomen. Levende en levenloze eigenschappen die Thole door met anderen, dan komt de eer niet materie blijkt gemaakt van dezelfde gebruik van citaten belicht. Zoals aan één onderzoeker toe, maar aan materie, bijvoorbeeld watermolecu- avontuurzin met ‘Je moet durven meer. En dat is weinig interessant. len in regendruppels zijn hetzelfde verdwalen in iets wat je niet met- als die in onze cellen. En CO2mo- een begrijpt’ en vasthoudendheid nderzoeksmanieren leculen van miljarden jaren geleden in ‘Niet opgeven en wilde ideeën ODat de wetenschap er veel zijn dezelfde als die wij uitademen. blijven proberen’. aan gelegen is om het mysterie van De lezer zou zich kunnen afvragen: De meeste onderzoekers zijn zich leven in de materie te ontdekken Is er dan wel verschil tussen leven- ervan bewust dat zij de wijsheid blijkt uit de grote diversiteit aan de en levenloze materie? Zou het niet in pacht hebben. ‘Eerlijk onderzoeken. Zo wordt gebruik ge- niet kunnen dat er altijd al leven gezegd weten we nog nauwelijks maakt van probiotische moleculen, is geweest in de materie, maar op iets’ of ‘we weten nog helemaal hedendaagse moleculen waarvan een (nog) onzichtbaar niveau voor niet hoe leven werkt,’ geven daar men veronderstelt dat die er al wa- het menselijk oog? Leven dat zich blijk van. Toch blijkt steeds weer, ren voor het eerste leven ontstond. vanuit een heel pril stadium in de dat dit soort uitspraken een soort Of allerlei mengsels van moleculen loop van de evolutie heeft ontwik- wassen neuzen blijken te zijn, want worden samengesteld om daarin op

48 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Recensie

zoek te gaan naar de eigenschappen errassing oog zichtbare verschijnselen. van leven. Zelfs wordt er gebruik VDe verrassing in het boek is Uiteindelijk komt de auteur op de gemaakt van een nieuw type we- tot het einde bewaard. Doorheen laatste pagina tot de uitspraak dat tenschap, de systeembiologie, die heel het boek, elk hoofdstuk op- ‘moleculen de makers van leven werkt met berekeningen en com- nieuw weer, is er voor de lezer de zijn en wij mensen, ook al zijn we putermodellen. Deze manier geeft spanning of het zover komt dat zelf massieve moleculaire aggrega- bijna onbeperkte mogelijkheden, wetenschappers erin slagen een ten, kunnen daar nog lang niet aan want op de computer kunnen, puntje van de sluier op te lichten tippen’. Dit neemt niet weg dat vergeleken met het laboratorium, hoe leven is ontstaan, en of zij de tocht langs al die volhoudende oneindig gevarieerde experimen- synthetisch leven kunnen maken. onderzoekers erg interessant is. En ten worden gedaan. De vraag rest De ondertitel van het boek luidt niet in het minst om de verwonde- nog wel of deze daadwerkelijk in immers: Hoe wetenschappers ring mee te maken over de com- het laboratorium kunnen worden leven bouwen in het lab. Steeds plexiteit van het leven in één enkele uitgevoerd. weer blijkt dat nog niet zo te zijn, cel, waarvan men het maar heel Ook wordt er geëxperimenteerd althans niet uit levenloze materie. gewoon vindt dat het allemaal goed door steeds iets van het DNA weg Telkens weer botst men tegen de functioneert. te halen en dan te kijken wanneer grenzen van het menselijk kunnen. de cel nog leeft. Of omgekeerd Men blijft bij de oppervlakte steken door met iets heel eenvoudigs en komt niet verder dan met het te beginnen en steeds iets toe te voegen om hopelijk uit te komen bij een levende cel. De onderzoeker onclusie die de methode met het DNA toe- Dit boek is interessant om te lezen vanwege de vele niet past, ervaart het als ‘een lesje in ne- Cbekende experimenten. Maar het blijft een feit, dat weten- derigheid’ omdat het laat zien hoe schappers niet verder kijken dan hun neus lang is. Ze blijven zich complex leven is, zelfs in zijn meest vergapen aan de oppervlakteverschijnselen, terwijl dat slechts zeer eenvoudige vormen. Wat voor een vervormde gestalten zijn van een werkelijkheid die er bestaat in an- kracht zou er schuil gaan in de dere werelden, gelegen boven dit relatieve aardse menselijke bestaan. materie, zodat uit primitieve mole- Zij verdiepen zich niet in verschijnselen die zij niet kunnen begrijpen culen zo’n ingewikkeld systeem als met hun verstand, maar die er wel zijn en die om een meer persoon- een levende cel kon ontstaan? Dat lijke insteek vragen. is een vraag waar geen antwoord Deze wetenschappers zijn mensen, die wel nieuwsgierig zijn, maar op komt als wetenschappers alleen niet nieuwsgierig genoeg. Zij willen wel weten, maar slechts in heel maar in hun eigen kleine mentale beperkte mate. Zij willen zich niet begeven in de verschijnselen die er wereldje blijven rondpionieren. Zij toe doen en die ook de vragen zouden kunnen beantwoorden die ze blijven alleen werkzaam op hun hebben. Want het humoristische van dit boek is, dat de vragen van eigen afgebakende terrein en kun- deze wetenschappers allang zijn beantwoord. En dat zij dus hectisch nen dus eigenlijk nooit tot nieuwe zoeken naar antwoorden, met alle mentale middelen die zij hebben, inzichten komen. Hoogstens be- met alle instrumentarium dat zij hebben, naar iets wat er al is. Toch perkte inzichten die horen bij een zullen zij het antwoord niet gemakkelijk vinden, als zij zich zo blijven mentale benadering van materie beperken tot een zeer klein, miniem werkterrein. Alleen een grote en haar mogelijkheden. Zij gaan geest, die zich niets aantrekt van begrenzingen, zal het antwoord vin- ook niet terug naar de oorsprong den dat er al is. En voorlopig kan dit nog niet worden gezegd van de van alles, zij blijven zoeken aan huidige wetenschappers, zij draaien rond in hun vicieuze cirkel waar het einde van de lijn, daar waar ze niet uit kunnen ontsnappen, totdat ze op een dag de mogelijkheid de zichtbare oppervlaktewereld is vinden om buiten de cirkel te gaan kijken. ontstaan waarin de mens leeft.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|49 Eikenprocessierups

ikenprocessierups E Thaumethopoea processionea

e eikenprocessierups behoort tot de tandvlinders, de Notodontidae, en is de laatste 20 jaar een goede bekende in Nederland. Vooral in mei, juni Den juli zijn ze in eikenbomen te vinden. Ze nestelen doorgaans hoog in eiken, vooral zomereiken, en ze bewegen zich in rijen op en neer in de boom. Ze dalen af als het warm is of regenachtig, ze verstoppen zich dan soms in de grond om weer tevoorschijn te komen als de weersomstandigheden beter zijn. Ze dalen vaak ook af om voedsel te zoeken als er boven niet voldoende meer voorradig is. Lekker in de zon zitten doen ze als het zonnig is, ze zijn zonminnend.

De naam ontlenen de rupsen aan hun naamgeving: in het Grieks be- hun manier van lopen, ze doen dat tekent ‘tháuma’ wonder en ‘poieo’ in grote groepen en wel achter el- makend, dus wondermakend, of: kaar of vlak naast elkaar, zodat een tot een wonder gemaakt. soort processie ontstaat op de stam Waren ze lange jaren alleen spo- van de boom. Volgens de Ensie radisch te vinden in de zuidelijke encyclopedie hebben de processies provincies van Nederland, vooral in steeds dezelfde volgorde, namelijk Noord-Brabant, ze zijn nu in heel voorop een rups, daarna nog een Nederland thuis. Ze komen vooral rups, dan twee en dan meer tot in Noord-Brabant voor omdat zeven toe of meer in rijen. Aan het daar langs wegen veel eikenbomen einde van de processie neemt alles in lange rijen naast elkaar staan. weer af in omgekeerde volgorde. Dat is ideaal voor de eikenproces- Die groepswandelingen hebben ze sierupsen, een soort vakantieresort ook nodig om te kunnen overleven, en eten genoeg bij de hand. In ze kunnen niet alleen zijn. gemengde bossen met onderbe- Die processies zijn een heel apart gezicht, er is blijkbaar een bewustzijnskracht in hen die hen zo laat handelen. De Thaumetopoearupsen zijn fascinerend mooi in alle stadia van leven, iets wat ook wordt uitgedrukt in

50 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Eikenprocessierups

groeiing is er veel minder overlast van deze rupsen, omdat hun natuurlijke vijanden dan ook hun behuizing in de buurt hebben. Dat deze rups in Nederland de laatste decennia goed kan overleven, komt vooral door de vele zachte winters en de daaropvolgen- de warme zomers. Maar hij over- tweejarige tak- leeft ook doordat de natuurlijke ken in de top van de vijanden van de rupsen grotendeels eikenboom. Per nest ver- afwezig zijn of zijn verdwenen: schillen de aantallen eitjes, soms sluipvliegen, sluipwespen en de zijn het er weinig, rond de dertig, grote poppenrover, een mooie of juist veel, rond de driehonderd. gekleurde kever. Wanneer er teveel De eipakketten van de eikenproces- huid van vijanden blijven hangen. rupsen in eikenbomen zitten, komt sierups kunnen goed tegen vorst, Ze worden vooral afgeschoten dier een gebrek aan voedsel. Het is ze kunnen tot min 17 graden vorst rect als de rups zich bedreigd voelt. mogelijk dat de rups zich dan ook verdragen. Hij verdedigt zich daarmee, zoals in andere bomen gaat ophouden, alle dieren vaak verdedigingsme- zoals in beuken, berken en Ameri- De jonge rupsen hebben een oranje chanismen hebben, evenals plan- kaanse eiken. kleur. Na enige vervellingen wor- ten, vogels, mensen en alle levende Er zijn nog meer rupsen met den ze grijsblauw met witte zijden. wezens. brandharen, drie anderen uit De rupsen vervellen tot zes keer, de Hun nesten liggen meestal aan de dezelfde familie en daarnaast de zevende keer verpoppen ze en wor- zonzijde van de stam en ze zijn rupsen van de bastaardsatijnvlinder, den vlinders. Vanaf de derde vervel- gemaakt van een soort fijn spinsel Euproctis chrysorrhoea, die vooral ling verschijnen er brandharen op van haren, brandharen, vervel- van meidoorn en sleedoorn houdt. de rupsen. Bij de eerste twee vervel- lingshuiden en uitwerpselen. De lingen heeft hij alleen lange witte nesten zijn soms klein, soms ook et leven haren, vanaf de derde vervelling zit- heel groot. Er zijn ook heel grote Hvan de eikenprocessierups ten de brandharen tussen de witte nesten gesignaleerd waarin meer De levenscyclus is eenvoudig, haren als dikke bosjes zwarte niet dan duizend rupsen zaten. vanaf oktober tot en met maart het zichtbare haartjes, die microsco- Als ze in processie gaan op zoek volgende jaar zijn er de eierpakket- pisch klein zijn. Het schijnt dat een naar voedsel of om andere redenen, ten die in de boom zitten. In april volwassen rups wel tot één miljoen dan lopen ze langs een spinseldraad en mei komen vooral met droog brandharen op zijn lichaam heeft, die ze langs de stam hebben ge- weer de jonge rupsen uit, in mei bij iedere vervelling worden het er maakt, een leiddraad. De rupsen en juni zijn het volgroeide rupsen. meer. En dat zijn niet zomaar ha- moeten om te overleven in grote Het popstadium begint in juli en ren, eigenlijk zijn het pijltjes met groepen bij elkaar blijven. Het augustus, waarna er in augustus en weerhaken, zodat spoor van de voorgaande rups is september vlinders uitkomen. ze in de daarbij van belang, dat Het zijn nachtvlinders, nogal onooglijk wittigbruin gestreepte vlinders, die ongeveer twee maan- den vliegen, maar slechts twee dagen leven. De nachtvlinder vliegt als hij uit de pop komt meteen naar boven, wordt bevrucht en zet de eierpakketten af liefst op

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|51 Eikenprocessierups

wordt gevolgd. Ze volgen elkaar proteïne die naar hen is genoemd: den dit vervelend, door de eiken- dan ook achter elkaar, met de kop thaumetopoein. De brandharen processierups worden ze beperkt in aan de staart van de vorige rups. zijn een heel adequaat verdedi- hun bewegingsvrijheid. Ze kunnen Vocht en hoge temperaturen heb- gingsmechanisme tegen vijanden niet zomaar gaan sporten of onder ben invloed of rupsen kunnen van de rups zoals kleine knaagdie- een eik gaan zitten picknicken, overleven, ze kunnen niet zo goed ren en vogels. want er kan een nest in zitten. De tegen wisselingen van warmte en brandharen kunnen wel honderd daarna vorst. Als de weersomstan- De brandhaartjes zijn heel klein, meter rond een eikenboom wor- digheden bij het uitkomen van de 0,2 tot 0,3 mm lang. Een heel den verspreid. Als de rupsen zich eieren in april niet goed zijn, zoals kleine aanraking van deze haartjes verpoppen, bestaat de pop ook uit koude of regen, zijn de jonge larven zorgt ervoor, dat het topje afbreekt haren en ander materiaal. daar heel gevoelig voor. Als het heel en het eiwit Thaumethopoein Niet alleen de haren van de rups warm is, verhuizen de nesten naar vrijkomt uit het holle deel van de zelf kunnen irritaties bij mens en de grond, aan de voet van de eiken- brandhaar. Dit is het eiwit dat de boom. Als het warm blijft, verpop- klachten bij aanraking veroor- pen de rupsen zich daar ook. Ze zaakt. De setae zijn eigenlijk zitten het liefst op warme plekjes. pijltjes met weerhaken die Als door wind of harde regen rup- snel overal aan blijven sen uit de boom zijn gevallen zullen hangen. ze elkaar op de grond weer opzoe- De haartjes kunnen ken en als groep weer een boom overal in het rond waaien opzoeken om daarin te kruipen. waar eikenprocessierupsen aanwezig zijn. Ze randharen vliegen gewoon door de BDe rupsen hebben heel lange lucht en de niets vermoe- sierlijk witte haren, maar dus ook dende wandelaar of fietser heel korte, die nauwelijks zicht- kan er dus danig last van baar zijn. Als de rups schrikt of krijgen. Door inade- zich bedreigd voelt, schiet hij zijn men maar ook door kleine haartjes af, de setae. Deze het haken in de huid kunnen veel irritatie veroorzaken kunnen er problemen op de huid, er zit een gifstof in, een ontstaan. Mensen vin-

52 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Eikenprocessierups

dier veroorzaken, maar ook de granen en fruit. Het is fijn als fruit larven voeren aan hun jongen. oude haren in nesten en van oude en graan en groenten er mooi uit- Sluipwespen en sluipvliegen leggen poppen en de oude haren op ver- zien, maar het blijkt nu een geheel hun eieren op of in de rupsen, die vellingshuidjes van de rupsen. De onverwachte uitwerking te hebben dan worden opgegeten door hun brandharen werken vaak na zes tot in de natuur. De natuurlijke vijan- larven. acht jaar nog steeds irriterend. den van de rups zijn grotendeels Er wordt nu aangeraden om te zor- verdwenen. Er zijn nog enkele gen voor een gevarieerd planten- en estrijding mogelijkheden, maar daar moet bomenbestand, waarbij lang bloei- BOmdat de mens zich wil iets voor worden gedaan. ende planten de voorkeur hebben. verdedigen tegen de brandharen is De larven van gaasvliegen eten Er komen veel insecten op af die er gezocht naar afweermiddelen. jonge eikenprocessierupsen, die het evenwicht in de natuur weer Het grappige daarvan is, dat er een moeten dus worden afgezet in de kunnen herstellen. Onderbegroei- cirkelgang is, waarbij de rupsen bomen waarin de rupsen zitten. ing bij eikenbomen kan ook al een zich verdedigen door brandhaartjes Dan zijn er nog de koolmezen, hulpmiddel zijn, deze zorgt voor en de mensen zich verdedigen door Parus major, die de jonge insecten die graag in struikgewas middel van verschillende bestrij- huizen. dingsmiddelen. Zo blijven De mensen hebben nu dus een ze allebei waakzaam. Maar probleem, omdat ze nogal kijken in het blijft zo dat mensen het hier en nu en niet in de toe- door hun ijver om te zoeken naar komst. Door de eikenprocessierups technieken om gewassen mooi te wordt de mens gedwongen om laten ogen, veel insecticiden heb- wel in de toekomst te kijken en ben gespoten op groenten en te bepalen hoe de rups

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|53 Eikenprocessierups

tegen de rups. Wie kijkt met meer psychische ogen, ziet dat de eikenprocessierups het symbool is van de onderbewuste mentaal-fysieke liefde voor alles wat leeft. Want hij schiet zijn pijlen af naar ieder die hem bedreigt. Pij- len van weerstand die in de grond liefdespijlen zijn, symbolen van een liefde die zich in de onderbewuste toestand van dit wezen nog uit als haat en venijn. Een afweermiddel dat mens en dier afschrikt, maar het is zijn primitieve insecten manier om zijn onderbewuste liefde te tonen. Want altijd laat ook de eikenprocessierups een gezicht van de Ene zien in zijn verdeelde en onbewuste vorm, met een bewustzijnskracht die de vormen maakt naar wat zij ziet van zijn dromen in haar duistere staat van zijn. En dit is een fysieke vorm vol schoonheid, vol Een bestrijdingsmiddel gemaakt van oude pallets kleur en levendigheid, met leuke een nestkastje geschikt voor koolmezen gewoonten die handig zijn om te in de hand kan worden gehouden. leefde oorspronkelijk in zuidelijk overleven. De eikenprocessierups zal nooit Europa en hij rukt op naar streken In de evolutie zal deze rups nog meer weg zijn uit Nederland, daar waar het klimaat warmer wordt, zo- heel wat fasen moeten doorlopen, is iedereen het over eens. Waar het als in Nederland. anders dan de mens, die nog twee wel aan ontbreekt is een duidelijke, Dat mensen bang zijn voor de fasen te gaan heeft voor hij is wie goede informatie over de eikenpro- werking van brandharen, maakt hij zal moeten worden. cessierups en zijn gewoonten, want het een probaat middel om zich te die is nergens eenduidig. verweren. De rups werkt gewoon zoals ieder levend wezen, voelt hij Op zich is de eikenprocessierups zich bedreigd, dan schiet hij zijn een insect, dat zich heel wijs in afwerende pijlen af. Net zoals stand weet te houden, vooral door- de mens het nu doet om dat hij zich laat leiden door zijn zichzelf te verweren onderbewuste instincten die worden gestuurd door de onbewuste bewustzijnskracht. Dat levert een heel mooi plaatje op over hoe de natuur zich ondanks alles in stand weet te houden en nieuwe evenwichten zoekt om te kunnen overleven op allerlei fronten. Dat doet de eikenprocessierups ook, hij

54 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Lilaca

erken W De weg van het werk Er zijn drie wegen die leiden naar het doel dat mensen zich hebben gesteld als ze bezig zijn met een ontwikkeling van de materie. Dat is de weg van het werk, de weg van de kennis en de weg van de liefde. Deze drie wegen zijn gelijk in die zin dat de ene weg niet beter is dan de andere. Ook de moeilijkheidsgraad maakt niet uit. Ze leiden ook allemaal naar hetzelfde doel: de psychische vereniging met het Lila.

ltijd passend ken moet worden gemaakt tot een correct denkver- ADe gekozen weg past bij diegene die ze bewandelt. mogen, dat een instrument kan zijn van het lila, het Hij past bij zijn psyche, die alles zal doen om op die moet zijn plaats kennen en er moeten geen arrogante weg tot een resultaat te komen dat voor hem vooruit- gedachten zijn over dat het heel wat te betekenen heeft gang oplevert. Want de psyche is er altijd op uit om en dat het alles kent en weet. vooruit te komen in leven na leven, en als er een be- Het vitale moet zich bewust worden van de liefde en paalde weg bij hem past, dan voelt hij zich daar prima de vreugde die er kunnen zijn, het moet leren een juist bij. De weg zal ook alle mogelijkheden aanboren die gebruik te maken van zijn energieën, zodat ze niet passen bij juist die persoon. worden gehanteerd vanuit de begeerten. De denker die het Zelf zoekt door gedachtegoed en Het lichaam kan een lichtend voertuig worden van de onderzoek, de toewijding van diegene die met zijn hele psyche en de Lila. Een lichaam dat helemaal gehoor- hart de Ene zoekt, het zoeken van schroeven en lijm en zaamt aan de wil van de Lila, en dat zich daardoor ook een boormachine om een kastje te maken en zo dienst- in het lila voelt opgenomen. baar te zijn aan het Lila via een werk, het is allemaal voor hetzelfde doel. Juist voor de werker is het lichaam van het grootste belang, want op de weg van het werk wordt het een rie wegen betrouwbaar en dienstbaar instrument voor alles wat DBij alle wegen gaat het er in eerste instantie om, er nodig is om die eenheid op de top van de berg te een psychische eenheid te worden met de Lila. Daar bereiken. is alles ook op gericht. Daarbij horen een algehele Op die manier kan een mens die één van deze we- overgave van de egowil in alle werken, want dat is wat gen wil gaan, de duisternis, de onwetendheid en de iemand ook wil en zoekt. Hij zoekt het licht en de onbewustheid achter zich laten. Want uiteindelijk kennis, een gezuiverd lichaam en ook vermogen om draait hij alleen maar rondjes in de tredmolen van zijn de weg te gaan. Hij wil de rust en de liefde van de Lila leven, met slechts af en toe even een beetje schaars licht ervaren, zodat de psyche steeds verder bergopwaarts of een sprankelend vonkje van vreugde. kan gaan om op de top de Lila te ontmoeten. Dat De wandelaars op het pad hebben ieder hun eigen impliceert dat het ego zijn invloed langzamerhand niet moeilijkheden, maar ze worden allemaal opgelost meer kan uitoefenen. naarmate het bewustzijn groeit en vermogen, blijd- Denken, leven en lichaam moeten steeds bewuster schap, aspiratie en vertrouwen het hoofdmenu van de worden door de instroom van het lila licht. Het den- dag worden.

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|55 Lilaca

Het verschil tussen de zoekers op het pad en de door- die bergopwaarts gaat. Tijdens de klim naar boven kan sneemens is, dat de laatsten gewoon in de duisternis hij komen tot een nieuw en ander bewustzijn dat veel van het leven hun rondjes blijven draaien van geboorte, meer omvat dan het nu is. opgroeien, volwassen worden en doodgaan, terwijl Op de top aangekomen vindt de zoeker het Lila en de zoeker op weg gaat naar het licht en de blijdschap. vormt er een psychische eenheid mee. Hij draait geen rondjes, maar gaat gestaag omhoog en Deze zoekende mens wordt de werker of het instru- verkent nieuwe wegen en werelden. En altijd is het Lila ment genoemd, in tegenstelling tot diegene die de bij hem om hem te begeleiden op zijn pad. werkelijke Werker is, de Lila. Er zijn twee belangrijke momenten op deze drie pa- Een mens zoals hij is, is een wezen dat nog bijna dier- den te traceren. Dat is het naar voren komen van de lijk is met een verstand. psyche, zodat er meer toewijding komt naar de Lila. Later is er een moment waarop het bewustzijn van het Er moeten dan ook verschillende dingen gebeuren op Lila binnenstroomt via het hoogste energiecentrum net weg naar de Lila. boven het hoofd. Dit is de aanzet tot transformatie van Het ego zal wat op de achtergrond moeten komen en denken, leven en lichaam. ruimte moeten maken voor een meer universeel en psychisch gevoel in de werker. Dit moet hem optillen e weg van het werk uit zijn dagelijkse doen naar andere werelden, zelfs tot DO Gij, die denkt de werker te zijn, denk niet aan de Allerhoogste Realiteit. Daar komt hij op dit pad dat gij werkt, of dat Gij de werken doet. Gij zijt het nog niet aan, want dat is een stap verder. Hij verenigt instrument dat gehoorzaamt aan de wil van het Lila eerst zijn psychische wezen met de Lila Werker. Bewustzijn met zijn Kracht. Hij is de Fluitspeler, De psyche zal meer naar voren moeten komen naar- niet Gij, hij speelt de melodie, die wordt niet door U mate de werker een hoger bewustzijn verwerft. Als de bepaald, en Gij zijt het instrument dat gehoorzaamt psyche naar voren komt geeft dat een groot voordeel, aan de wil van de Fluitspeler. Hij blaast de adem door de weg wordt dan gemakkelijker. Uw lichaam, Hij bepaalt het ritme, de toonhoogte, de De werker moet goed in de gaten houden dat alles klanken. Het instrument probeert ze voort te brengen wat mensen doen, hoe intelligent en wijs ze ook mo- zoals de Fluitspeler het wil. En het instrument brengt gen zijn, hoe rijk ze ook mogen zijn, hoe goed ze ook nog niet zo veel voort van wat de Fluitspeler aangeeft, mogen zijn, dat dit voorkomt uit de onwetendheid. het instrument is nog heel onvolmaakt, heel eigenwijs, Deze weg biedt een mogelijkheid om de vicieuze cirkel duister, het doet nog wat het zelf wil. Zo wordt het van de tredmolen te verlaten en daarmee het doorsnee instrument dan weggeworpen of terzijde gelegd, omdat menselijk bestaan, dat kan worden gekenschetst als het niet dienstbaar wil zijn. Soms wordt het ook ge- duister. broken, omdat het niet uit het goede hout is gesneden. Dan ligt het instrument daar, en het moet wachten tot oorwaarden het de nederigheid heeft ontdekt en zijn plaats in het VDe weg van het werk houdt alles in wat maar universum. mogelijk is. Van eten en drinken, van wassen en kle- den, van boeken schrijven tot landarbeid, bouwen en et doel repareren, alles is werk. HDe weg van het werk is de weg naar het Lila die Maar er is wel een verschil tussen het werk dat ieder- zowel de Werker, het Werk of het Werkstuk, en de een doet om zijn geld te verdienen, of het werk dat de Kracht is. Het Lila kan iemand zo omvormen, dat hij werker doet op zijn pad. Er is een groot verschil in de de meest perfecte werker wordt en zijn werk dat hij staat van zijn, een verschil in vermogen en talent, een met blijdschap doet, altijd zo goed mogelijk aflevert. verschil in wil en aard van de werker. Het verschil zit Deze weg is een middel om via het werk te komen tot hem vooral in het feit dat de werker niet zelf alles doet, een ontwikkelingsproces waarbij een mens zijn nor- maar dat hij een instrument is van de Lila Werker die male gewoonten laat veranderen en daardoor tot een alle acties doet in hem. Hij speelt op de fluit, het instru- psychische vereniging komt met de Lila op de top van ment dat vervolmaakt moet worden. En Hij weet wat de berg. Dat gebeurt symbolisch tijdens een wandeling ermee moet gebeuren, dat weet het instrument niet.

56 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Lilaca

ehoorzaamheid hem de enige realiteit die bestaat, het is de enige waar- GGehoorzaamheid is daarbij van het grootste heid. Dit egoïsme waarmee hij werkt is een voortdu- belang. In alles moeten de dingen die de Lila Werker rende leugen die hij ook dagelijks gestalte geeft in zijn zegt of laat weten op andere wijzen, worden opgevolgd. werk, met alle gevolgen daarvan. De fluit weet niet wat het beste voor hem is, hij bepaalt Dit betekent dat geen mens zoals hij nu bestaat, leeft ook niet wat er wordt gespeeld, niet wat de ritmen zijn, en werkt, een werk kan afleveren dat perfect is, want hij is alleen instrument. Zo is de werker het instrument hij is zelf ook niet perfect. De weg van het werk is er van de Lila, en alles wat het Lila hem vertelt om te dus, om de leugen op te heffen en te komen tot een doen, moet hij doen. Daarbij kan hij in het begin zijn werk dat wel perfect is. Dat gebeurt dan ook op deze bedenkingen hebben, toch zal hij het moeten doen, weg. Want de werker wordt gedurende de wandeling om later te merken dat het goed is. Dat geeft vertrou- een meer universeel wezen, een psychisch levend we- wen om steeds meer gehoorzaam te zijn. zen, dat is zijn eerste doel. Ondertussen gaat hij merken, dat híj niet werkt, maar de Lila Werker. Hij is het vergave instrument waaraan wordt gewerkt, en naast het feit OAlles wat iemand doet, komt voort uit dat wat dat hij zelf niets doet, laat hij alles over aan het Lila en iemand is. Wat iemand doet is bewustzijn dat zich laat de Kracht. De Lila Werker is diegene die weet hoe de zien in kennis en vermogen in het werk. Het werk is creatie moet gaan worden en de werker is het instru- een resultaat hiervan, het is de kracht van de werker in ment dat geperfectioneerd moet worden. De werker is actie. het instrument, waar de Lila Kracht aan werkt en dat Werk dat wordt gedaan vanuit het ego, gaat meestal ook gebruikt wordt door Haar. De Lila en zijn Kracht over deugden, over beperkingen en beslissingen. Op kijken samen wat moet gebeuren om te zorgen dat het het pad van het werk wordt er zo mogelijk niets van- instrument de juiste klank gaat produceren. Zo niet, uit het ego gedaan. Deze twee dingen zullen wel gaan dan moet het worden bijgeschaafd, behandeld in de botsen op de weg, maar dat is geen probleem. Dat is te vuren van de smidse en altijd kijken ze of het instru- overkomen door overgave. ment de klanken die Zij willen horen al kan voortbrengen. Zolang de juiste tonen nog niet worden gevonden, elijkmatigheid of gelijkmoedigheid zolang de ritmen nog niet goed klinken, zolang de fluit GDat betekent iedereen en alles tegemoet treden nog niet uit het goede hout is gesneden, zolang wordt op dezelfde wijze, zonder onderscheid. Alles is in de er aan het instrument gewerkt. Desnoods wordt het werker en hij ziet alles ook alles als in zichzelf. Alles helemaal omgewerkt en omgevormd. is ook het Lila, dat hij overal in ziet en hij doet naar iedereen toe zoals hij doet naar het Lila. In het hele proces is een algehele overgave noodzake- Als de werker echt gelijkmoedig is zal hij even geluk- lijk. Zelfs als de Lila Kracht Haar instrument wegwerpt kig zijn als hij als instrument wordt gebruikt, of als hij omdat het niet bevalt, blijft de werker gelijkmoedig. wordt weggeworpen of gebroken. Want het Lila weet Hij wordt niet kwaad, begint niet te protesteren, be- wat het beste voor hem is om verder te komen, het gint niet te zeuren dat dit geen werk is, of dat het Lila instrument weet dat niet. niet meer van hem houdt. Dat zijn allemaal egomotieven en dwangmiddelen die er worden gebruikt om de et werk eigen zin te krijgen. En het is dus terecht dat het Lila HEen mens handelt dus volgens zijn lichaam, de de fluit, de werker, wegwerpt als hij zo doet, want hij is natuur. Hij kan doen wat hij kan in zijn beperktheid, niet gehoorzaam en is niet overgegeven. Er moet wor- met zijn duistere gedachten, zijn woelige vitaal, zijn den gewacht tot hij wel zover is dat hij dit kan. lichaam dat niet alles kan omdat het niet perfect is. Als Het beginnende psychische leven maakt de werker, een mens werkt, werkt hij vanuit zijn kleine ego, van- nog niet tot een vrij mens. Hij wordt wel steeds meer uit zijn weinige en duistere kennis, vanuit zijn zwakke vrij, maar de ware vrijheid is er nog niet. Hij moet zich kracht, vanuit zijn vriendenkring, vanuit relaties die blijven concentreren op het Lila. En iedere keer als hij wil behouden, vanuit eigenbelang. Vooral werkt hij hij een volgende stap neemt, zullen zijn werken meer ook vanuit zijn wensen en begeerten want dat is voor volmaakt worden, meer beantwoorden aan de waarheid

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|57 Lilaca van de dingen op dat moment. De fluit zal steeds beter deze voortdurende ellendige ervaringen, hij zakt steeds gehoorzamen aan de Lila, die het fluitspel beoefent en door het ijs. De werker noemt dit tegenover anderen daaraan kan zien of het instrument al is wat het moet meestal dat het pijnlijk is wat er gebeurt, want hij zijn. Ondertussen zal ieder werk dat de werker doet het wil niet weten dat hij zelf deze dingen veroorzaakt. bewustzijn uitstralen dat hij op die weg heeft verwor- Hij geeft er rustig anderen de schuld van, die dan ven. Want al zoekend en zich concentrerend op de tegenweer geven. Dat noemt hij dan dat hij pijnlijk is Lila en zijn psyche, wordt het instrument steeds meer gekwetst. Kwaadheid op anderen komt naar boven als dienstbaar aan zichzelf en de Lila. Hij wordt zich meer zij iets niet doen zoals hij het wil. De vloeken en het en meer bewust van zijn mogelijkheden en zijn creati- gescheld zijn niet van de lucht. Anderen schrikken zich viteit door de blijdschap die hij ervaart aan de bewust- wild, durven niets te vragen en laten het zo. De werker wording in het werk dat hij doet. Het werk helpt hem is daardoor altijd onrustig. om een universeel, psychisch levend mens te worden, Maar diegene die met een ontwikkeling van de materie het werk is geen werk meer, het is de blijdschap om bezig is, stijgt boven dat gedoe uit, en via de gelijkma- te mogen werken om zodoende zichzelf en het Lila tigheid komt hij dan in een bewustzijn waarin voor te leren kennen en daarmee steeds hogere hoogten te hem het psychische bestaan met de Lila alles inhoudt. bereiken. Het instrument wordt ondertussen altijd Hij omvat alles in dat bestaan, alles hoort erbij, hij laat weer bewerkt door het Lila en het wordt al wandelend de muren die hij zelf als afweer heeft opgebouwd door bergopwaarts meer en meer perfect. de Lila omverwerpen. Want die scheiden hem van de Gelijkmatigheid van denken, van leven en van de ander op zijn pad van het werk. Daardoor ervaart hij ritmen zijn voor het lichaam een belangrijke factor in zich steeds meer als een universeel wezen en hij begint het geheel. Dit betekent niet dat iemand onverschillig langzamerhand mee te doen in de werken die het Lila moet zijn in het werk, integendeel. Het is een bepaalde inzet, hij wordt de medewerker van de Waarheid, de houding die er is, een gelijkmatige houding die altijd Kennis, de Wil en het Vermogen. Alles wat hij doet hetzelfde is naar alles en iedereen toe en die eigen is aan werk aan de oppervlakte ziet hij in dit licht. Hij is aan de persoon. Hij ziet in alles de Lila, en daarom is niet meer zo afgesloten voor de waarheid van de din- zijn houding naar iedereen toe dezelfde als naar de Lila. gen, niet meer zo gebonden aan zijn eigen ideeën er- Toch zal het voor velen lijken, alsof dit een houding over. Al zijn begeerten en oprispingen en weerstanden is zonder interesse naar het werk toe, waardoor er ook kunnen er nog zijn, maar hij is er niet aan gebonden niet op de juiste manier wordt gewerkt, maar dat is en geeft ze over aan de Lila in het werk wat hij doet niet zo. Alle acties bij een mens komen voort uit be- voor zijn zelfkennis en het leren kennen van de Lila. geerten, hoop, angsten, hartstochten en eigen voorkeu- Hij wordt steeds meer een waar instrument van de ren, vanuit emotionele motieven of vanuit het denken. Lila, een fluit waar de mooiste melodieën op worden Aangezien hij leeft vanuit de onbewustheid en van gespeeld, hoewel nog niet de meest volmaakte. Gelijk- daaruit een onjuist beeld heeft van de werkelijkheid, matigheid is dus geen onverschilligheid of desinteresse, handelt hij dus altijd vanuit zijn eigen onwetendheid integendeel, het is de diepste interesse die een mens die vol zit met vergissingen, fouten, nalatigheden, kan hebben in het werk. vergeetachtigheid. Op de keper beschouwd kent hij eigenlijk geen echte vaardigheden in zijn werk, want hij erk en kennis doet het vanuit de leugen en vanuit halve waarheden, WVerwijding van de psyche en het zelf betekent waardoor hij altijd aan het rommelen is en zich verga- automatisch een vermeerdering van Kennis. Kennis is loppeert. Zo verzamelt hij steeds meer vergissingen en ook kracht en dat beduidt een toename van kracht om te fouten bij elkaar, vergeetachtigheden, onhandigheden, werken. De psyche is het ware kennisinstrument van de en die wil hij steeds maar weer verbeteren en dat lukt werker. Die verruiming van kennis brengt weer met zich hem niet. Ondertussen is hij aan het worstelen met mee dat er een grote blijdschap opbloeit om te mogen zijn ongenoegen over al deze dingen die hij niet wil, werken, om een instrument te mogen zijn van het Lila. maar hij is onmachtig er iets aan te doen. Hij huilt Op de weg wordt de werker steeds omlaag getrokken en krijst en is ontzettend kwaad, begint te tieren en te naar het ego en dat zal lange tijd een hindernis zijn in vloeken en zijn ego voelt zich heel erg gekwetst door het werk. Maar hij gaat steeds sneller zien hoe dit alles

58 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Lilaca

in elkaar zit, hij krijgt er kennis van, en als hij serieus naar zichzelf via het werk. Hij leert tevens de Lila goed is, stopt hij ermee om in te gaan op egomotieven of kennen, en dat is een groot voordeel, want hij is erop mentale beslissingen. Langzamerhand zal het licht, de gericht de Lila Werker te worden. Het is interessant kennis, toch gaan overwinnen. om te weten wie je wilt worden, je moet die persoon Alles zal door de werker ondergeschikt worden ge- leren kennen. De werker wordt de Lila Werker, terwijl maakt aan de wil van de Lila, niet omdat het moet, hij toch zijn eigen individualiteit behoudt. Dat is wat maar omdat het een grote aantrekkelijkheid heeft voor er gebeurt op de weg naar het werk. hem als hij zich ervaart als een instrument. Hij ziet en bemerkt vooral in het werk hoe onwetendheid naar de apaciteiten in het werk achtergrond gaat, hoe er meer weten, meer kennis voor CAlle oude gewoonten van de werker verdwijnen in de plaats komt. De missers worden minder, omdat als vanzelf, ze zijn niet meer nodig omdat ze geen hij steeds beter met zijn psyche gaat aanvoelen wat blijdschap in het werk oproepen. In alle delen van het het Lila wil. Hij heeft steeds minder de ervaring dat lichaam ontwaakt nieuw bewustzijn dat weer een an- hij door zijn stoel zakt. Ook in het persoonlijk leven dere kijk geeft op het werk. Nieuwe creatieve talenten hebben al deze veranderingen hun uitwerking, en dat bloeien op in de werker en hij maakt er graag gebruik gaat met hoogtepunten en dieptepunten en alles daar van, ze brengen eenvoud en harmonie. Daardoor tussenin. nemen kennis en kracht meer toe en kan er volmaakter werk worden afgeleverd. De werker wordt een dienst- e eigen wil baar instrument van de Lila Werker en zijn Kracht, DHet is niet zo, dat de wandelaar op het pad geen Hij kan al heel zuivere melodieën spelen op het instru- eigen wil meer zou hebben, wat vaak wordt gedacht. ment. De bindingen van de werker zijn al grotendeels Vooral omdat een strikte gehoorzaamheid is geboden, verdwenen en dat scheelt heel veel in de inspanningen lijkt het er voor velen op dat iemand een slaaf zou zijn die hij zich moet getroosten. Hij heeft daardoor geen van het Lila. Dat is in geen geval zo. Hij is nog wel de last van zijn omgeving of van anderen tijdens zijn tocht slaaf van alle behoeften en begeerten van zijn ego, dat naar boven. is zijn leven en hij heeft dat niet in de gaten. Uiteindelijk laat de werker heel bewust alles over aan De werker werkt met een psychische wil die helemaal de Lila Werker, zodat Hij in hem kan werken en de is geconcentreerd op de waarheid. Dat brengt hem Lila een volmaakte fluit kan bespelen met alle melo- in een toestand van weidsheid, kalmte en geduld. dieën die de vreugde in de materiële wereld brengen. Alles in het vitale wordt gekalmeerd, de overmatige Voor de werker is het werk veel gemakkelijker gewor- egohitte daar wordt gedempt en dit leidt tot minder den, want hij heeft niet alleen de kennis en het snelle begeerten en wensen, omdat in de psyche de vervulling inzicht verworven die daarbij behoren, maar hij heeft plaatsvindt. In het werk wordt alles getoond, hoe de ook een groot plezier in zijn werk. Hij houdt van angst regeert, hoe de seksbegeerte de kop opsteekt, de zijn werk, hij doet het met alle liefde die hij heeft, en machtsneigingen en vooral het dictatorschap dat wijd daardoor wordt zijn werk een uitstraling van kennis, verbreid is. Ook dat geeft inzicht en voldoening als het kracht en liefde. Dat geeft een grote aantrekkelijkheid aan het licht komt. De eigen wil zit in het feit, dat de aan alles wat hij doet. Anderen krijgen daardoor ook werker zelf heeft beslist dat hij dit pad wil gaan. Als plezier in het werk. De werker is dan een capabele gevolg daarvan zal hij de instructies moeten volgen die manager geworden, die weet met mensen om te gaan, hij krijgt van de Lila. Want zelf kent hij de weg niet, die mensen weet te stimuleren in het werk door wat hij kent niet de manieren van verandering of transfor- hij zelf geworden is, een volmaakt instrument met alle matie. De kennis over zichzelf en de Lila zijn de dingen capaciteiten die daarbij horen. die hij verwerft. Dat is ook een gevolg van de eigen wil die hij heeft om dit pad te volgen. Wie heel goed wil et menselijk standpunt en dat van de werker leren voetballen, moet trainen en de instructies van de HDeze uitmuntende bekwaamheid krijgen in het trainer strikt volgen. Er wordt dan nooit gezegd dat de werk is echter voor de nog normale dierlijke mens de voetballer geen eigen wil meer heeft. Dit is hier ook grootste idiotie. Hij zal zeggen: „Om dat te bereiken het geval, het Lila is de trainer en hij brengt de werker moet ik alles achter me laten, ik moet alles doen waar

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|59 Lilaca het Lila plezier in heeft, maar wat heb ik er aan? Ik heb met een psychische blijdschap die ook zijn invloed geen persoonlijk leven meer, ik moet alles inleveren, heeft op anderen. Misschien kan hij er zelfs met ande- ik mag geen pleziertjes meer hebben, niet drie keer ren over spreken. Bovendien is hij psychisch verenigd per jaar op vakantie, geen zuipfeesten, geen lol, geen met de Lila en dat is wel de grootste vervulling. Dat stevige naaipartijen, niet meer naar de kroeg om daar is de ware voorspoed die gestalte heeft gekregen in de een beetje mannen of vrouwen te versieren. Dus dat is werker die het instrument is van de Lila en de invloed echt niet de moeite waard om mij al die inspanningen die hij heeft op zijn omgeving en in de hele wereld. te getroosten. Dan maar geen bekwaamheid in het Als de werker dan bekijkt wat een mens allemaal moet werk. Ik krijg nu mijn geld ook wel en met minder doen om het naar zijn zin te hebben, dan is dat in inspanningen. Ik vind niet dat ik volmaakt werk af zijn ogen met veel meer inspanning en met veel meer hoef te leveren voor mijn baas. Als het maar een beetje moeite verkregen dan hij op zijn weg naar de top van voldoet aan de eisen is het goed.” Hij ziet dus niets in de berg heeft moeten doen. Bovendien kan de welvaart vakbekwaamheid. van de mens ieder moment weer verdwenen zijn, ter- Toch zou die bekwaamheid in het werk iets moeten wijl de werker rijkdommen heeft verworven die door opleveren, maar de vraag rijst dan wat dat zou kunnen niets en niemand kunnen worden tenietgedaan. Hij ís zijn? Blijkbaar niet dat wat de gewone mens zoekt. Die die capaciteiten en vermogens. bekwaamheid en volmaaktheid in het werk zou voorspoed en een goed leven moeten brengen aan iedereen reugde en vooral ook voor iemand zelf. Wat verstaat een mens VHet leukste aan de weg van het werk is, dat er een eigenlijk onder welvaart of voorspoed of een goed verandering plaatsvindt in het instrument, in het leven leven? en bestaan van de werker, maar dat dit ware bestaan Meestal betekent welvaart voor een mens om bijvoor- ook de liefde voor het werk groter en groter maakt, een beeld een huis te kopen en dat te behouden met alles liefde die uiteindelijk uitmondt in een ware vreugde erop en eraan. Het moet mooi zijn en vooral moeten die vervullend aanvoelt. Begeerten zijn niet meer nodig anderen er jaloers op zijn omdat het zo buitengewoon om de honger naar vervulling te stillen. mooi is. Dan is een mens wat. Hij moet daarvoor De werker zal zijn voortdurende blijdschap en vreugde wel heel wat doen. Hij moet zich meestal veel moeite vinden vanuit de weidsheid, de vrede, de harmonie, getroosten, veel verdriet en ellende doormaken om het het lichtende vermogen, de kracht en de vrijheid van zover te krijgen. Soms wordt hij ontslagen en kan hij handelen. Het verdeelde menselijke bestaan is dan zijn hypotheek niet meer aflossen en moet zijn huis goeddeels verdwenen. Wie zal dan hechten aan huis verkocht worden aan de bank. Hij moet een nieuwe en haard, als hem de gouden vruchten van de ontwik- baan zoeken. Hij moet hard werken om zijn brood te keling toevallen? Hij heeft wel een huis en een haard, verdienen en de rest. En dan is het nog niet voldoende. maar hij zit er niet aan vast. Kan er een grotere be- Want als hij het een heeft, staat er al weer het volgende kwaamheid worden gevonden dan de kennis van de op het lijstje. Er moet steeds meer, de begeerten spelen waarheid in zijn psyche te ervaren en deze uit te druk- behoorlijk op. Het lijkt nooit genoeg te zijn, het gaat ken in het dagelijks werk? Dit wordt door de werker maar door. Dat is de welvaart voor een mens. uitgestraald in de gehele materie van de wereld. En de Voor de werker is de grootste bekwaamheid die in weg van het werkt mondt dus uit in kennis en kracht het werk verworven is, het bedrog te doorzien van die in het werk, die leidt tot liefde voor het werk en dit ogenschijnlijke welvaart en voorspoed. Steeds meer te leidt tot de vreugde, de hoogste vreugde die de psyche willen hebben wordt gestimuleerd door het denken ten deel valt. met zijn vele wensen die ingegeven worden door het Uiteindelijk leidt het pad van het werk dat de be- vitale en fysieke. Juist dit te ontdekken op de weg naar kwaamheid en kennis in het werk uitwerkt, naar de de top van de berg is de grootste blijdschap. De werker liefde voor het werk en een vreugde die allesomvattend heeft de weg gevonden die de vrede en rust brengt waar is. hij in kan vertoeven. Hij krijgt steeds meer liefde voor het werk. Dit alles geeft een enorme voldoening waardoor hij helemaal wordt omhuld en die hem vervult

60 |de Gouden Visie 12-4| 3Inhoudsopgave Lilaca

3Inhoudsopgave |de Gouden Visie 12-4|61