Voor meer informatie

www.kfa-filmbeschouwing.nl [email protected]

filmbespreking

KFA Filmbeschouwing promoot speelfilms die én artistieke kwaliteit én levensbeschouwelijke diepgang hebben.

Apocalypto

Toen The Passion of the Christ uitkwam, haalden veel christenen Gibson hoopvol binnen als ‘een van ons’. Met de 70 miljoen die hij met The Passion verdiende maakte hij echter niet de verwachte religieuze opvolger maar een bloederig relaas over dood en verval. En de christen die Apocalypto heeft gezien kan The Passion niet meer met op dezelfde manier bekijken. Dat is de visie van Peter Chattaway van de toonaangevende Amerikaanse website Christianity Today.

Spektakel Je kunt van Mel Gibson zeggen wat je wil, maar hij weet wel hoe hij een camera moet vasthouden. Net als in The Passion of the Christ laat hij nu ook weer in Apocalypto zien wat hij kan als regisseur. Door te werken met onbekende acteurs die spreken in archaïsche talen film terugbrengen tot de kern: spektakel. Gibson betaalde beide films uit eigen zak en hoefde geen rekening te houden met de wensen van een commerciële studio. We zien in The Passion en Apocalypto daarom wat Gibson als filmer waard is als we aannemen dat een onafhankelijk film de persoonlijke artistieke visie van de auteur weergeeft. Maar dat betekent jammer genoeg ook dat de zwakke kanten net zo duidelijk naar voren komen als de sterke.

Achtervolgingen Apocalypto begint met een shot dat de essentie van de film weergeeft. De camera beweegt langzaam door de helder groene ondergroei van een bos en een stel voeten schieten plotseling in de voorgrond voorbij. Dit is een film over achtervolgingen met een knipoog naar de milieuproblematiek. Het shot van de voetstappen die ons tijdelijk het zicht op het gebladerte ontnemen doen denken aan de opening van een film met een vergelijkbare titel Apocalyps Now waar helikopters vlak aan ons voorbijschieten voordat achter hen de jungle van Vietnam opdoemt.

Testikels eten Maar, zo blijkt, de grootste achtervolging moet nog komen. Dit zijn alleen nog maar de voeten van een Maya woudbewoner die samen met zijn stamgenoten een tapir achtervolgt. Het dier wordt op even ingenieuze als grove manier gevangen. En vanaf het moment dat zij gaan zitten om zijn ingewanden er uit te snijden, wordt ook het script op allerlei manieren grof. De vrouw van Blunted (Jonathan Brewer), een van de mannen, heeft hem nog geen kinderen geschonken. Zijn vrienden zetten hem ertoe aan de testikels van de tapir te eten want dat zou hem helpen zijn mannelijkheid te tonen. Als hij kokhalzend de ballen naar binnen werkt lachen zij hem uit en dat is nog maar het begin van hun hatelijkheden.

Vader en zoon Alle vier de films die Gibson regisseerde, ook The Man Without a Face en Braveheart, gaan op een of andere manier over een vader-zoon relatie en hoe die relatie een rol speelt in de vorming en de betekenis van het man-zijn. (Zelfs The Passion begint met Satan die Jezus uitdaagt met: “Wie is uw

© Copyright KFA Filmbeschouwing 2007 vader? Wie bent u?”) In Apocalypto krijgt het thema vooral gestalte door de rol van Jaguar Paw (Rudy Youngblood) die raad krijgt van zijn vader Flint Sky (Morris Birdyellowhead) en die vecht voor het leven van zijn zwangere vrouw Seven (Dalia Hernandez) en hun zoon Turtles Run (Carlos Emilio Baez) als hun dorp wordt overvallen door een oorlogsbende uit een nabijgelegen stad.

Mensenoffers Jaguar Paw weet zijn gezin met succes te verbergen in een ondergrondse grot. Hijzelf wordt te pakken genomen door de overvallers, die de volwassenen die zij niet al hebben vermoord of verkracht tot hun slaven maken. De volwassenen worden meegenomen door het woud, over de rivier naar een stad waar de vrouwen als slaven worden verkocht en de mannen blauw geschilderd naar de tempel worden geleid. Zij zien op verschrikkelijke manier de voorafspiegeling van hun lot als zij de tempel naderen en de wrede overblijfselen zien van een mensenoffer en als zij aan een aantal schilderijen voorbijgaan die tot in detail weergeven wat er met ze gaat gebeuren zodra zij de top van de piramide bereiken. Wat er dan staat te gebeuren moet ieder voor zich maar in de film gaan bekijken, maar iedereen voelt wel aan dat sommige van de mannen het zullen overleven. Wij weten immers dat Jaguar Paw terugmoet om zijn gezin uit hun ondergrondse gevangenis te bevrijden. En er is een ziek meisje dat de mannen die Jaguar Paw vangen uitdaagt met haar profetieën. Voor die profetieën is het nodig dat minstens een of twee van de mannen aan de oorlogsbende ontsnappen en in films al deze komen profetieën altijd uit.

Archetypen De film duurt mee dan twee uur maar de hoofdpersonen komen niet echt tot ontwikkeling. Gibson werkt met archetypen, niet met echte mensen en hij zou evenzogoed zijn karakters Huisvader en Zwangere Vrouw hebben kunnen noemen. Hoewel het werken met archetypes de film toegankelijk kan maken, schept het ook een emotionele afstand tussen ons en de bekommernissen van Jaguar Paw. Natuurlijk zijn we tegen de plundering van zijn dorp, maar niet perse omdat wij iets voor hem als persoon voelen. Gibson heeft meer belangstelling voor de achtervolging waarin Jaguar Paw zich sneller en slimmer toont dan de Maya’s die hem op de hielen zitten.

Bloeddorst Gibson is geobsedeerd door geweld en door het geweld van de natuur. Slangen en jaguars vallen mensen zonder voorbode aan. De openingsscène met de jacht en de verdeling van de organen van de tapir is een voorafschaduwing van de latere mensenoffers. Maar er zijn ook belangrijke verschillen. Jaguar Paw en zijn jachtgenoten ontlenen geen sadistisch genoegen aan het doden van hun prooi en voor hen is de jacht net zo goeds iets dat hen als mensen samenbrengt. Maar de priesters en soldaten in de stad lijken behagen te scheppen in wreedheid en voor hen zijn andere mensen dieren, die er zijn voor de plezierjacht, die er zijn om uitgebuit of opgeofferd te worden aan de goden wiens bloeddorst even zo onverzadigbaar als onverklaarbaar is.

Sadist en masochist Gibson zelf neemt een middenpositie in. Hij is de sadist die naar ons gooit met grof cinematografisch geweld midden en hij is ook de masochist die vindt dat de beste manier om met het geweld in de wereld om te gaan is het te accepteren en het op een of andere manier in je op te nemen. In The Passion gaf Gibson aan zijn bewonderaars een uitweg – als we kunnen kiezen tussen Jezus die de klappen krijgt en zijn vijanden die ze uitdelen, kiezen wij zonder twijfel de zijde van het slachtoffer – maar bij Apocalypto kom je daar niet mee weg. Een van de mannen, die duidelijk als rolmodel is bedoelt, gaat zijn dood met ongelofelijke vastberadenheid tegemoet, zonder enige teken van emotie of lijden. Maar Jaguar Paw móet terugvechten, om tenminste zijn gezin te redden. In dat opzicht grijpt de film terug op Braveheart en andere Gibson films. Het is interessant om te zien wat christenen van deze film vinden. Toen The Passion uitkwam haalden veel van hen hem hoopvol binnen als ‘een van ons’ en zag men uit naar Gibson verfilmingen van de opstand van de Makkabeeën, het leven van St. Franciscus of welk ander bijbels of religieus onderwerp dan ook. Maar met de 70 miljoen die The Passion opbracht deed Gibson heel iets anders. Hij maakte een bloederige film over dood en sociaal verval in een heidense cultuur en hij laat zijdelings doorschemeren dat de wereld er onder ‘ons christenen’ er niet veel beter vanaf komt. Veel mensen zullen ontdekken dat zij The Passion niet meer met op dezelfde manier kunnen bekijken nadat zij Apocalypto hebben gezien.

(Tekst: Peter T. Chattaway in Christianity Today / vertaling en redactie R. Deen)

© Copyright KFA Filmbeschouwing 2007