RANDSTAD URGENTWERKT STAND VAN DE RANDSTAD DE VAN STAND

STAND VAN DE RANDSTAD WERKT URGENT RANDSTAD RANDSTAD URGENTWERKT STAND VAN DE RANDSTAD VAN STAND Uitgave Randstad Urgent, Postbus 20901, 2500 EX Den Haag, www.randstadurgent.nl, september 2010 Concept, ontwerp, productie VormVijf, Den Haag Druk Spinhex & Industrie, Amsterdam Randstad Urgent is een kabinetsprogramma van het ministerie van VenW i.s.m. de ministeries van VROM, LNV, BZK, EZ, Financiën en OCW en de betrokken provincies, stadsregio’s en gemeenten in de Randstad. STAND VAN DE RANDSTAD

Lodewijk Asscher Jeannette Baljeu Joop Binnekamp Lucas Bolsius Harrie Bosch Jacqueline Cramer Arthur van Dijk Asje van Dijk Laila Driessen-Jansen Adri Duivesteijn Lenie Dwarshuis-van de Beek Jan Ekkers Martin van Engelshoven-Huls Camiel Eurlings Joop Evertse Carolien Gehrels Hans Gerson Andries Greiner Mark Harbers Erik van Heijningen Tjeerd Herrema Maria van der Hoeven Ton Hooijmaijers Tineke Huizinga-Heringa Wouter de Jong Christiaan van der Kamp Bart Krol Rinske Kruisinga Bert Lubbinge Remco van Lunteren Cornelis Mooij Marnix Norder Freek Ossel Ronald Plasterk Maarten van Poelgeest Elisabeth Post Peter Smit Sjaak van der Tak Govert Veldhuijzen Leen Verbeek Gerda Verburg Bas Verkerk Hans Vervat Tonny van de Vondervoort Eric Wiebes Marc Witteman Hans Alders Riek Bakker Pamela Boumeester Elco Brinkman Annie Brouwer-Korf Bruno Bruins Antony Burgmans Jaap van Duijn Frans Evers Joop Evertse Mich van der Harst Jan Heijkoop Hans Huis in ’t Veld Willem de Jager Joan Leemhuis-Stout Marieke van Lier Lels Wim Meijer Jeltje van Nieuwenhoven Paul Nouwen Jan Willem Oosterwijk Sybe Schaap Ad Scheepbouwer Marijke van Schendelen René Smit Duco Stadig Rudy Stroink Arie Verberk Ellen Verkoelen Wim van Vierssen Jos Wienen Bernard Wientjes Guido van Woerkom Jozias van Aartsen Ahmed Aboutaleb Harry Borghouts Job Cohen Wim Deetman Jan Franssen Annemarie Jorritsma Ivo Opstelten Roel Robbertsen Leen Verbeek Aleid Wolfsen Anne Barendse Hans Beekman Willem Benschop Jaap Bernhard Carla Bisseling Peter Blok Yassine Boussaid Ron van de Brink André van den Broek Donald Broekhuizen Artur Brouwer Nicoline de Bruin Henk van den Burg Hans Burgers Will Clerx Bertus Cornelissen Liesbeth Couwenberg Leo van Damme Angelique Danenberg Remco Derksen Eric Diepstraten Pieter Dronkert Kees van Drunen René Dutrieux Marc van Enk AartKees Evers Leon Floor Mario Genot Hans Gispen Bea van Golen Ine Groen Rob Groeneweg Mardie Hack Kees Hansma Maarten Haverkamp Jan Heeren Robinia Heerkens Leo van ’t Hof Michel Hoppenbrouwers Pieter Hordijk Ingo Hosper Sjef Jacobs Henk de Jong Elzeline de Jong Richard Jorissen Dille Kamps Raymond van Keerberghen Dick van Klaveren Peter van der Knaap Frans de Kock Nicolette Koenekoop José Kools Pepijn Koops Bart Kornman Richard Kouprie Carsten Krooshof Lodewijk Lacroix Helen Land Marlies Langbroek Johan Leferink Marianne Lensink Wim van Leussen Martin Leuvenink Mascha Lichtendahl Jos van Loon Ruud Meeuwesse Ronald van der Meijs Bert Mens Ward de Meulemeester Gerard Milort Hélène Moors Lore Nizet Kees Oome Frouwien Oudkerk Nico van Paridon Michael van de Paverd Zenzi Pluut Leo Postma Marieke van Putten Jaap Ree Jeske Reijs George Rietveld Bart Roels Hans van Rossum Martijn de Ruiter Herman Schartman Paul Schoenmakers Rob Schouten Maurits van Schuylenburg Desirée Simonis Alexander Smal Ruthger Smit Birgül Sonmez Eddy Steenbergen Ger van der Stoel Henk Stokhof Ronald Stokkel Frans Trooster Wim van Urk Suzanne in ’t Veld Erik Versloot Bart Vink Ben Viveen Suzan Vos Luc de Vries Jan de Weerd Johan Weggeman Michiel Weijs Rien Wezenberg Elien Wierenga Willem Wijntjes Lilette Willems Frank Zaalberg Margreet de Zeeuw Jaap Zeilmaker Huub van der Zwam Elaine Alwayn Roland Auburger André Belonje Klaas de Boer Jos Boot Jenny Fix Roel Gans Hanneke van Geuns Bram Harkes Lex Hartholt Ineke van der Hee Anne Joustra Kees Joustra Tjeerd Kampstra Leonard Kok Hans Koning Cees Kortleve Peter de Kruijk Peter Kuypers Eelco Meesen Carla Moonen Mart Musters Roelof van Netten Pim Oskam Renske Peters Marcel Smits van Waesberghe Tjeerd van der Wal Herman Wierenga Marianne Betten Ton Buffing Jasper Dalhuisen Lennert Goemans Wijnand van Goudoever Lisette Groot-Kormelink Roy Klein Veldink Henk Merkus Ine Minis Raymon Nijstad Alex Peters Joekenel van der Pijl Emile Rodenhuis Gerrit Schoemaker Ellen Vrielink Eric Euwe Arie de Jong Jessica van Koert Wim Kuijken Chris Kuijpers Sylvia de Ronde Bresser Herman Sietsma Lenny Feis Wiebe Oosterhoff Daniëlle Ooteman Karen Reijnen Barbara Swart Hans ten Velden Saskia van Beek Roos van den Beld Marja Boll Elisa Bours Joris Broers Kasper Buiting Ricardo Buitinga Jade Chang Guy Cremers Jan Hendrik Dronkers Nuriye Erbas Marc Frowijn Mireille Groet Jacqueline de Haan Jaron Haas Jeroen Heuvelink Annemarie van Hoorn Harry van Huut Els Jansen Martine de Jong Wilbert de Kok Sandra Konijn Marc Koolwijk Lennert Langerak Amber Mekkes Lidewijde Ongering Siebe Riedstra Erik van Rijn Rob Verstoep Michiel Ruis Annemieke Schüssel Chris Sol Wilbert Stolte Willem Teerink Joost Veldman Michel Visser Bart Witmond en vele anderen werkten in 40 PROJECTEN samen aan 242 BESLUITEN EN MIJLPALEN voor een sterke randstad en een sterk nederland kop Inhoud

Rotterdam Vooruit 06

A4 Delft-Schiedam 08

Planstudie A13/A16 10

Bedrijventerreinen Nieuw Reijerwaard en Westelijke Dordtse Oever 11

Zuidplaspolder 12

Project Mainportontwikkeling Rotterdam 14

Ontsluiting Mainport Rotterdam (A15 MaVa) 16

Containertransferium Rotterdam 17

Stadshavens Rotterdam 18

Capaciteitsuitbreiding Spoor Den Haag-Rotterdam 20

Den Haag Internationale Stad 22

Aanpak Zwakke Schakels 23

Verkenning Haaglanden 24

Hof van Delfland 25

Flessenhalzen A4 en A12 26

Amsterdam Connecting Trade 28

Westflank Haarlemmermeer 30 Integrale benadering Holland Rijnland 32

A4 Schiphol 34

Leiden Bio Science Park 35

Schaalsprong Almere 36

Planstudie Openbaar Vervoer Schiphol-Amsterdam-Almere-Lelystad (OV-SAAL) 38

Ontwikkelingsmogelijkheden lange termijn Schiphol en Luchthaven Lelystad 40

Toekomstagenda Markermeer-IJmeer 42

Weguitbreiding Schiphol-Amsterdam-Almere 44

Duurzaam Bouwen in de Noordvleugel Utrecht 46

Oude Rijnzone (inclusief venster Bodegraven-Woerden) 47

Draaischijf Nederland 48

Ruggengraat voor natuur en recreatie 50

Groot Mijdrecht Noord 52

OV-bureau Randstad 54

Waterveiligheid Centraal Holland 56

Kunst en cultuur in de Randstad 57

Randstad 2040 58

Transitie Greenports 60

Randstad Urgent in cijfers 62 6 | stand van de randstad rotterdam vooruit

Verkeersprognoses laten zien dat er in 2040 nog steeds urgent werden (deels) geïntegreerd in het nieuwe files zullen staan op de snelwegen rond Rotterdam. project: de tweede ontsluiting haven rotterdam en Ook na realisatie van de lopende projecten. Er moet het project mainportcorridor Zuid voor het gedeelte a4 dus méér gebeuren dan al in de planning zit. Het project Zuid. de verkenning is een brede studie naar de bereik- Rotterdam Vooruit pakt de zaak grondig aan: er is een baarheidsproblematiek in de regio rotterdam: de con- Masterplan gemaakt voor de periode 2020-2040 om gestie op de ring van rotterdam (a20, a16, a15, a4), de stad, de regio en de haven bereikbaar te houden. de kwetsbare ontsluiting via de weg van de haven Daarbij zijn bewoners, maatschappelijke organisaties en de congestie in de binnenstad van rotterdam. en bestuurders in een vroeg stadium betrokken. in slechts één jaar tijd is het masterplan rotterdam in oktober 2008 ging een nieuw project van start: vooruit tot stand gekomen, na consultatie van profes- de mirt-verkenning ‘regio rotterdam en haven: duur- sionele stakeholders en publieksgroepen. rotterdam zaam bereikbaar’, in de dagelijkse praktijk rotterdam vooruit werkt zoveel mogelijk volgens de ‘sneller en vooruit genoemd. twee eerdere projecten uit randstad Beter’-aanpak die de commissie elverding adviseerde. in februari en maart 2009 werden burgers geraadpleegd, onder andere door een team dat op pad ging naar plekken waar veel mensen komen om ze vragen te stellen. in winkelcentra spraken zij met het winkelend publiek, in het Botlekgebied met truckers en in de metro met ov-klanten. mensen konden ook via een speciale website ideeën en knelpunten indienen. in juni 2009 startte de procedure voor de mirt-verkenning. in september 2009 werd met burgerpanels gediscussieerd over de onderzochte alternatieven in de verkenning en werd verder overleg met stakeholders georganiseerd.

met het masterplan dat eind 2009 verscheen, bereikten rijk en regio overeenstemming over de visie op de ruim- telijke economische ontwikkeling, gecombineerd met houder portefeuille portefeuillehouder minister van VenW portefeuillehouder Ambassadeur Hans Huis in ’t Veld Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Jeannette Baljeu stadsregio Rotterdam (tot april 2009) Hans Vervat stadsregio Rotterdam (tot april 2010) Jeannette Baljeu stadsregio Rotterdam (vanaf april 2010) 7 | projecten

een samenhangende visie op het beter laten functioneren tot besluiten te komen. De studies die binnen de ver- van de mobiliteitsnetwerken. Uit de verkenning blijkt kenning zijn uitgevoerd laten zien dat, ondanks alle dat belangrijke bereikbaarheidsopgaven in de regio gaan maatregelen die al op stapel staan, extra inspanningen over de doorstroming op de Ruit en de OV-bereikbaar- nodig zijn om de toekomstige knelpunten in de Rotter- heid van Rotterdam-Zuid, inclusief aansluiting op Zuid- damse regio op te lossen. Dat is nodig om het haven- vleugelniveau. Rijk en regio onderkennen het belang en industrieel complex, de stad, huidige en toekomstige van een Nieuwe Oeververbinding ten westen van de woongebieden en groengebieden bereikbaar te houden Beneluxtunnel. Deze is nodig om de doelstellingen voor en daarmee de concurrentiekracht en leefbaarheid van de doorstroming in 2020 te halen en de Beneluxcorridor Rotterdam te behouden en te verbeteren. Die inspan- te ­ontlasten. Deze tunnel ontsluit bovendien de haven­ ningen hebben betrekking op weg, openbaar vervoer gebieden beter en maakt op termijn van de A4 de en vervoersmanagement. Alleen een integrale aanpak ­belangrijkste bereikbaarheidsas van de Zuidvleugel. zal werken.” In 2010 wordt vastgesteld welke tunnel de voorkeur krijgt: ­Blankenburgtunnel of Oranjetunnel. Tot die tijd De besluiten werden nader toegelicht in de Randstad- worden tracés, bekostiging, inpassing, effecten en draag- besluiten Metropoolregio Rotterdam-Den Haag en vlak verder uitgewerkt. Verder lopen er vervolgstudies Holland-Rijnland die in november 2009 naar de naar de kwaliteitssprong in de OV-bereikbaarheid van Tweede Kamer zijn gestuurd. ­Rotterdam-Zuid, naar de verbreding van de A20-Oost en de A15 Papendrecht-Gorinchem, de files in de Brienen- oordcorridor en de Algeracorridor. Ten slotte ­worden in 2010 afspraken gemaakt over een pakket met netwerk- verbeteringen die op korte termijn in ­uitvoering kunnen gaan, de zogenaamde quick wins.

Portefeuillehouder Verkeer en Vervoer van stadsregio Rotterdam, Hans Vervat: “We hebben daadkracht ­getoond door binnen een jaar na het begin van de studie 8 | Stand van de Randstad

A4 Delft-Schiedam

Al decennialang is het stuk snelweg tussen Delft en De A4 is een backbone voor de bereikbaarheid in Schiedam een ‘hot issue’ en staat het als stippellijn de Randstad. De A13 tussen Den Haag en Rotterdam ­aangegeven op de wegenkaarten. De A4 tussen Delft en kan het autoverkeer nu en in de toekomst niet adequaat Schiedam is een icoon geworden van moeizame besluit- verwerken. Alleen al op de A13 rijden dagelijks meer vorming. Maar de aanleg van de 7 kilometer lange weg dan 160.000 voertuigen. De dagelijkse files op de A13 is dichterbij dan ooit. Nadat het kabinet in september en A20 leiden ook tot problemen voor de bereikbaarheid, 2009 koos voor de aanleg van de A4 Delft-Schiedam, leefbaarheid en veiligheid op het onderliggende wegen- tekenden de ministers van VenW en VROM in maart net in Midden-Delfland, Lansingerland en het Westland. 2010 het Ontwerp-Tracébesluit. Het definitieve Tracé­ De planstudie A4 Delft-Schiedam richtte zich op het besluit wordt in de tweede helft van 2010 genomen. oplossen van deze problemen, inclusief een goede inpas- In 2011 start de aanleg en de eerste auto’s zullen in sing in het groene Midden-Delfland. Er zijn verschillende 2015 over de nieuwe weg rijden. De A4 wordt één van opties onderzocht. De aanleg van de A4 heeft de voor- de best ingepaste wegen in Nederland, met een (half) keur gekregen boven de andere opties, omdat het meer verdiepte ligging van de weg van Schiedam naar Delft verkeer faciliteert, de reistijd sterker verbetert en verkeer en een (land)tunnel tussen Schiedam en Vlaardingen. tussen Den Haag en Rotterdam met de A4 niet meer 9 | projecten

afhankelijk is van één verbinding. daarnaast is de a4 de ackerdijkse plassen, net ten oosten van de a13, wordt sneller aan te leggen zonder langdurige verkeershinder 100 hectare bestaand weidelandschap ontwikkeld tot en het is goedkoper. weidevogelnatuur en wordt voorzien in drie ecopassages, waaronder één over de a4 delft-schiedam zelf. naast de a4 delft-schiedam wordt goed ingepast in de om- extra natuur en recreatie worden verspreid liggende geving. tussen schiedam en vlaardingen komt een land- kassen gesaneerd en wordt geprobeerd de melkvee- tunnel, die in midden-delfland overgaat in een verdiepte houderij – drager van het karakeristieke weidelandschap – ligging. deze verdiepte ligging gaat over in een half- een duurzaam, rendabel toekomstperspectief te bieden. verdiepte ligging om zo uiteindelijk in delft op maaiveld- niveau aan te sluiten op de huidige a4. Gedeputeerde van engelshoven-huls van de provincie Zuid-holland: “als duo-bestuurder van het randstad IODS urgent-project a4 delft-schiedam ben ik verheugd dat in samenhang met de a4 delft-schiedam zijn afspraken de a4 delft-schiedam binnen handbereik is. als in 2011 gemaakt over de versterking van de natuur, landbouw en de aanleg ervan begint, start de uitvoering van het hele recreatie in midden-delfland.d eze afspraken zijn vast- iods-programma. als de weg in 2015 open gaat, moet gelegd in het iods convenant (integrale ontwikkeling het hele iods-programma grotendeels zijn afgerond. tussen delft en schiedam) dat in 2006 is getekend Zoals de zaken er nu voorstaan, lukt dat!” door het rijk, de provincie Zuid-holland, omliggende gemeenten, het hoogheemraadschap delfland en belangen organisaties als anwB en natuurmonumenten. het iods- programma is het afgelopen jaar nader uit gewerkt tot concreet uit te voeren maatregelen. in midden-delfland komen onder meer wandelpaden, fietsroutes, kanoroutes, ruiterpaden en een mountain- bikeparcours. om de v laardingse vlietlanden in het

zuidoosten van midden-delfland te verbinden met VenW Zuid-Holland minister van Ambassadeur Wientjes Bernard Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Martin van Engelshoven-Huls gedeputeerde provincie 10 | stand van de randstad planstudie a13/a16

De A13 door Overschie, de A20 tussen het Kleinpolder- inzicht in de effecten en kosten van deze zes uitvoerings- plein en het Terbregseplein en ook het onderliggend en inpassingsvarianten voor een nieuwe verbindingsweg wegennet zijn zwaar belast met verkeer. De drukte tussen de a13 en de a16 ten noorden van vliegveld maakt Rotterdam moeilijk bereikbaar. Ook de woning- rotterdam/the hague airport en langs of door het bouwlocaties en bedrijventerreinen in het noordelijk lage Bergse Bos. de trajectnota/mer werd in augustus deel van de regio Rotterdam zijn lastig te bereiken. 2009 ter visie gelegd. in het Bestuurlijk overleg-mirt Bovendien heeft het doorgaande verkeer van Hoek van van oktober 2009 hebben rijk en regio hun voorkeur Holland naar Gouda en Utrecht veel last van vertraging. uitgesproken voor variant drie uit de trajectnota/mer. In de omgeving zorgen sluipverkeer, geluidshinder en op verzoek van de regio is vervolgens de inpassing van luchtverontreiniging voor overlast. Een nieuwe weg twee tracédelen nader onderzocht. tussen de A13 bij Rotterdam/The Hague Airport en de A16 Terbregseplein moet de doorstroming op de A13 de planstudie a13/a16 hangt samen met de beslissing en A20 verbeteren, een prettiger leefomgeving die minister eurlings en minister cramer in september opleveren en het noordelijke deel van de regio 2009 namen over de a4 delft-schiedam. een alternatief Rotterdam beter bereikbaar maken. voor het doortrekken van de a4 is namelijk de verbreding van de a13 in combinatie met een verbinding tussen in de planstudie a13/a16 zijn alternatieven en varianten de a13 en de a16/a20. uit praktische overwegingen afgewogen. in juni 2008 hebben de ministers van venw is rijkswaterstaat na de bestuurlijke voorkeur die de en vrom de variantennota van het project vastgesteld. ministers begin 2008 uitspraken, vast aan de slag daarin werd besloten dat van de acht oorspronkelijke gegaan met de planstudie a13/a16 zodat de traject- varianten er zes in de trajectnota/mer zouden worden nota/mer zo snel mogelijk ter visie kon worden onderzocht. de brug over de rotte en de Boortunnel- gelegd. “voor sommige mensen is het verwarrend,” variant zijn toen afgevallen. de trajectnota/mer geeft zegt projectleider henk de jong van rijkswaterstaat in de nieuwsbrief van het project. “we merkten dat tijdens de informatieavonden. wij hebben uitgelegd dat de planstudie a13/a16 gebaseerd is op de bestuurlijke voorkeur die minister eurlings begin 2008 heeft uit gesproken. wij waren er ons van bewust dat de minister mede op basis van de inspraakreacties op de trajectnota/mer a4 delft-schiedam in september nog een definitief standpunt in zou nemen. Zouden wij dán pas met de studie naar de a13/a16 beginnen, dan

houder zou het veel langer duren voordat de weg er kan liggen. nu winnen we bijna twee jaar tijd! als de ministers in september 2009 toch gekozen hadden voor de verbrede a13 in combinatie met de nieuwe a13/a16, portefeuille portefeuillehouder

minister van VenW zoals deze in de planstudie a4 delft-schiedam is opge-

portefeuillehouder nomen, dan waren we met de studie a13/a16 gestopt.” Ambassadeur Wientjes Bernard Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Jeannette Baljeu stadsregio Rotterdam (tot april 2009) Hans Vervat stadsregio Rotterdam (tot april 2010) Jeannette Baljeu stadsregio Rotterdam (vanaf april 2010) 11 | projecten

Bedrijventerreinen nieuw reijerwaard en westelijke dordtse oever

De Rotterdamse haven is één van de belangrijkste de nederlandse overheid heeft de versterking van de havens in de wereld en de grootste van Europa. In het mainport rotterdam hoog op de agenda staan, met oog bestaande haven- en industriegebied is vrijwel geen voor de leefbaarheid en met respect voor natuur en ruimte meer beschikbaar voor nieuwe bedrijven en milieu. er is vraag naar meer havengerelateerde bedrijven- bestaande klanten die willen uitbreiden. Als de haven terreinen voor versterking van de rotterdamse haven zich wil blijven ontwikkelen en werkgelegenheid wil en de werkgelegenheid in de regio. met de bedrijven- behouden, moet die extra ruimte er komen. Zowel voor terreinen krijgt de haven nieuwe impulsen en wordt nieuwe als bestaande bedrijven. In eerste instantie was de concurrentiekracht van de randstad versterkt. uitbreiding van de bedrijventerreinen gepland in de op verzoek van de tweede kamer is onderzoek verricht Hoeksche Waard. Na jaren dubben besloot het kabinet naar mogelijke alternatieve locaties voor het oorspronke- in 2008 echter om in elk geval tot 2020 geen uitbreiding lijke plan in de hoeksche waard. Geconstateerd werd toe te staan in de Hoeksche Waard, een gebied dat dat het mogelijk is om de geplande behoefte aan ruimte ook nationaal landschap is. Door versnelling van de voor havengerelateerde bedrijvigheid op te vangen op ontwikkeling van de bedrijventerreinen in Ridderkerk en de nog te ontwikkelen bedrijventerreinen in ridderkerk Dordrecht, kon de behoefte aan ruimte voor 120 hectare en dordrecht. deze locaties worden versneld in ontwik- havengerelateerde bedrijvigheid daar worden opgevangen. keling gebracht. het project ‘hoeksche waard of alter- natieve locatie’ maakte een doorstart onder een nieuwe naam waarin de twee nieuwe locaties bepalend zijn: Bedrijventerreinen nieuw reijerwaard en westelijke dordtse oever. de ontwikkeling van de bedrijventerreinen is zeer positief voor de economische ontwikkeling en de werkgelegenheid van dordrecht en ridderkerk. de realisatie van het project is gepland vanaf 2012.

minister na de beslissing over de locatie heeft het kabinet in februari 2009 € 25 mln. uit het nota ruimtebudget toegekend voor de versnelde aanleg van de bedrijven-

gedeputeerde terreinen in nieuw reijerwaard en op de westelijke dordtse oever. voor de realisering hiervan hebben de publieke partijen uitvoeringsovereenkomsten getekend. voor de westelijke dordtse oever in april 2009, voor

Ambassadeur Arie Verberk Bestuurlijk duo Maria van der Hoeven van EZ Joop Evertse provincie Zuid-Holland nieuw reijerwaard in november 2009.

ambassadeur arie verberk heeft zich intensief bemoeid met de totstandkoming van de overeenkomsten. als ambassadeur zag hij dat bij dit project veel spelers betrokken waren. “dat leidt tot poolse landdagen en veel (groeps)belangen. als al die spelers onze door- geschoten regelgeving willen misbruiken, kun je dit project simpel vertragen of zelfs torpederen. dan kennen we alleen maar verliezers. als daarentegen alle partijen daadwerkelijk willen, kan het een groot succes worden.” 12 | Stand van de Randstad

Zuidplaspolder

De Zuidplaspolder is één van de weinige gebieden in In de Zuidplaspolder ligt het diepste punt van de Rand- de Zuidvleugel van de Randstad waar nog groei mogelijk stad, bijna 7 meter onder NAP. Ondanks de klimaat­ is voor wonen en werken en ruimte voor natuur, water veranderingen en de stijgende zeespiegel kan er worden en recreatie. Bedrijven vestigen zich graag in de drie- gebouwd in de Zuidplaspolder. Dat bleek uit het onder- hoek Rotterdam-Zoetermeer-Gouda, het liefst dicht zoek ‘Hotspot Zuidplaspolder’ dat in januari 2009 werd bij één van de snelwegen. En woningzoekenden uit gepresenteerd. De plannen voor de ontwikkeling van de regio zijn blij een leuk huis te vinden in één van de Zuidplaspolder gaan uit van 7.000 woningen in de nieuwe wijken die in de Zuidplaspolder gebouwd de periode 2010-2020. Er wordt 400 hectare bestemd worden. Het project kreeg een bijdrage uit het voor (natte) natuur en waterberging. Daarnaast is er Nota Ruimte­budget van € 24 mln. voor duurzame ruimte voor zo’n 100 hectare bedrijventerreinen en ­ontwikkeling van het gebied. voor 200 hectare extra glastuinbouw. Ook wordt 80 hectare aan verspreid liggende kassen gereconstrueerd. In de eerste ontwikkelingsfase, tot 2020, ligt het accent op het creëren van landelijke woonmilieus, te midden van nieuwe natuur en ruimte voor water­berging. Daar- bij worden nieuwe bedrijventerreinen en een zogeheten glasbedrijvenlandschap aangelegd. Ook wordt gewerkt aan bijpassende weginfrastructuur. Bijzonder is ook het

programma om de CO2-uitstoot van de glastuinbouw te verminderen en het water­gebruik te verduurzamen.

Door de kassen te voorzien van CO2 uit het Rotterdamse Rijnmondgebied en ze vervolgens in een ‘energieweb’ te koppelen aan woonwijken, kunnen tuinders warmte en energie uitwisselen met bewoners. 13 | projecten

de ministers van venw en vrom hebben samen met de ontwikkeling van de Zuidplaspolder begon met de betrokken regionale bestuurders in het kader van een een symbolische handeling. Gezeten op een shovel planstudie voor de parallelstructuur a12/a20 Gouwe- reed minister cramer in nieuwerkerk een oude kas aan knoop/moordrechtboog medio 2009 een voorkeurs- diggelen. de minister was blij dat na een lange en soms oplossing bepaald (een half jaar eerder dan gepland). spannende aanloop nu de spa de grond in kon: “de duur- afgesproken werd een 50% - 50% financiering regio- zame Zuidplas slaat de spijker op zijn kop. de klimaat- rijk met een maximale rijksbijdrage van € 100 mln. bestendige en klimaatneutrale inrichting van dit gebied het handboek kwaliteit werd vastgesteld, een leidraad is een voorbeeld voor heel nederland. en eigenlijk ook en input voor bestemmingsplannen. de gemeenteraden voor de rest van de wereld. u bestrijdt verrommeling, in Zevenhuizen-moerkapelle, nieuwerkerk aan de ijssel maakt werk van mooi nederland en draagt bij aan de en moordrecht, die sinds 1 januari 2010 de gemeente kabinetsdoelstellingen voor het klimaat. ik ben er trots Zuidplas vormen, stelden in 2009 bestemmingsplannen op dat ik aan de Zuidplas mag bijdragen.” vast. voor de Gouweknoop is een gewijzigd bestemmings- plan ter inzage gelegd. in juni 2009 stelde het rijk € 24 mln. uit het nota ruimtebudget beschikbaar voor een duurzame ontwikkeling van de Zuidplas. minister van VROM Ambassadeur Riek Bakker Bestuurlijk duo Jacqueline Cramer Asje van Dijk/Govert Veldhuijzen gedeputeerde provincie Zuid-Holland 14 | stand van de randstad project mainportontwikkelinG rotterdam

Het Project Mainportontwikkeling Rotterdam (PMR) is nederland staat bekend om het winnen van nieuw land vooral bekend vanwege de aanleg van Maasvlakte 2. en het droogleggen van polders. de aanleg van maas- Het project heeft echter een dubbele doelstelling: vlakte 2 is daarvan het meest recente voorbeeld. maas- de economie versterken met de aanleg van een nieuw vlakte 2 geeft rotterdam de kans om haar leidende rol havengebied én de leefbaarheid in de regio Rijnmond in europa te blijven vervullen met ‘deepsea-faciliteiten’. vergroten met onder andere een nieuw recreatie- en het gaat echter om méér dan de economische ontwik- natuurgebied. In september 2008 is gestart met de keling. de leefomgeving in het rijnmondgebied krijgt aanleg van Maasvlakte 2. Het voorjaar daarop verrees een enorme impuls door de aanleg van 750 hectare het eerste nieuwe land uit het water, drie kilometer van nieuwe natuur- en recreatiegebieden ten noorden en de huidige kust. In mei 2009 werd het bezoekerscentrum zuiden van rotterdam. Bovendien worden onder de van Maasvlakte 2 geopend, onder de toepasselijke noemer Bestaand rotterdams Gebied uiteenlopende naam FutureLand. Volgens planning meren in 2013 projecten in de wijde omgeving van rotterdam gereali- de eerste schepen aan in de nieuwe havens. seerd. voorbeelden daarvan zijn het terugdringen van geluidoverlast van de calandspoorbrug, maar ook de herinrichting van de landtong rozenburg. naast leef- baarheidprojecten vallen onder Bestaand rotterdams Gebied initiatieven om ruimte in het bestaande haven- gebied beter te benutten. met deze intensiverings- projecten wordt in totaal ruim 200 hectare gewonnen.

de leefbaarheidprojecten staan los van de natuurcom- pensatie die voor aanleg en gebruik van maasvlakte 2 is afgesproken. de instelling van een bodembescher- mingsgebied met rustgebieden voor vogels en zee- honden van 25.000 hectare voor de Zuid-hollandse en Zeeuwse eilanden, compenseert de aanleg van de 2.000 hectare nieuw havengebied. de aanleg van 35 hectare nieuw duingebied voor de kust van delfland compenseert de effecten van het toekomstig gebruik van maasvlakte 2. minister van VenW wethouder gemeente wethouder gemeente Ambassadeur Sybe Schaap Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Mark Harbers Rotterdam (tot april 2009) Lucas Bolsius Rotterdam (vanaf mei 2009) 15 | projecten

PMR is een samenwerkingsverband van de ­ministeries van VenW, ­EZ, Financiën, VROM en LNV, de gemeente Rotterdam, de stadsregio Rotterdam, het Haven­bedrijf ­Rotterdam en Door een strakke organisatie van het project met een de provincie Zuid-Holland. duidelijke verantwoordelijkheidsverdeling, het parallel Het Havenbedrijf Rotterdam is verantwoordelijk doorlopen van procedures en een zorgvuldig proces met voor de aanleg van het nieuwe havengebied en de omgeving en maatschappelijke organisaties kon in de Rijksoverheid voor de bij­behorende verplichte het najaar van 2008 de aanleg van Maasvlakte 2 officieel van start. Burgemeester Ivo Opstelten gaf daartoe met natuurcompensatie (bodembeschermingsgebied een druk op de knop het startsein. Naast de economische met rustgebieden en 35 hectare duinen). ambitie is er ook de wens wereldwijd voorop te lopen De ­provincie Zuid-Holland voor het deelproject in duurzaamheid. Daarvoor heeft het Havenbedrijf 750 hectare ­natuur- en recreatiegebied. ­Rotterdam met klanten bindende afspraken gemaakt. De gemeente ­Rotterdam voor het deelproject Bijvoorbeeld over het vervoer over water en spoor vanaf Maasvlakte 2. Vervoer over de weg wordt zo terug­ ­Bestaand Rotterdams Gebied. gedrongen.

In de laatste fase van de besluitvorming heeft het Haven­ bedrijf twee unieke akkoorden gesloten over Maasvlakte 2: met Milieudefensie over aanvullende maatregelen voor luchtkwaliteit en met Fauna­bescherming over aanvul- lende natuurmaatregelen. Daarmee werd een jarenlange patstelling doorbroken. Over de milieuorganisaties zegt minister Eurlings: “Ik heb respect voor de kritische, maar constructieve houding van Milieudefensie en ­andere milieuorganisaties in de discussie over de ­Tweede ­Maasvlakte. Zij zijn over hun eigen schaduw heen ­gesprongen.” 16 | stand van de randstad ontsluitinG mainport VenW rotterdam (a15 mava) houder portefeuille portefeuillehouder minister van portefeuillehouder Ambassadeur Jos Wienen Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Jeannette Baljeu stadsregio Rotterdam (tot april 2009) Hans Vervat stadsregio Rotterdam (vanaf mei 2009) Jeannette Baljeu stadsregio Rotterdam (vanaf april 2010)

De A15 Maasvlakte-Vaanplein verbindt het Rotterdamse tekenden 14 uitvoeringsovereenkomsten met werk- haven- en industriegebied met het Europese achterland. afspraken over de raakpunten tussen het project a15 Het verkeer op de A15 groeit sterk als gevolg van maasvlakte-vaanplein en de kruisende infrastructuur de aanleg van Maasvlakte 2, ontwikkelingen in het van gemeenten, provincie, rijk, prorail en het haven- havengebied en nieuwbouw van woningen en bedrijven bedrijf rotterdam. op 1 maart 2010 werd het tracé- in het omringende gebied. Om de doorstroming en de besluit getekend, waarmee de besluitvorming is verkeersveiligheid op de A15 en het onderliggend wegen- afgerond. net te verbeteren, wordt de A15 van de Maasvlakte tot en met het Vaanplein verbreed. Een nieuwe Botlekbrug ambassadeur jos wienen: “alle betrokken overheden moet er voor zorgen dat het scheepvaartverkeer van en bestuurders zijn zich zeer bewust van de noodzaak twee kanten onder de brug door kan, zodat de schepen van dit project voor de bereikbaarheid van de maas- niet meer op elkaar hoeven te wachten. De brug wordt vlakte. er is een bijzondere aanbestedingsprocedure ook hoger zodat hij minder vaak open hoeft. De werk- opgezet, waarbij aanleg en onderhoud van de weg zaamheden starten in 2010 en moeten eind 2015 voor 20 jaar in één procedure wordt aanbesteed. klaar zijn. het resultaat daarvan is echter ook voor andere projecten zeer interessant.” vanaf de a15 is een goed zicht op de havenactiviteiten in dit zogeheten Design Build Finance Maintain- langs de nieuwe waterweg: kranen, petrochemie en contract staat niet tot in detail voorgeschreven hoe spoorwegemplacementen. richting de kust worden de aannemer te werk moet gaan. het maken van een de schepen die aangemeerd liggen steeds groter. ontwerp, de planning, het aanvragen van vergunningen, de verkeersdrukte is echter zo groot dat de blik vooral en het afhandelen van eventuele schade, worden op de bumper van de voorganger is gericht. de a15 zelfstandig afgehandeld door de aannemer. kan het huidige en toekomstige verkeer niet adequaat verwerken. daarom wordt de a15 uitgebreid om de bereikbaarheid en veiligheid te verbeteren. het gedeelte Beneluxplein-vaanplein wordt uitgebreid naar 2x3 en 2x2 rijstroken, inclusief het ombouwen van het Benelux- plein en het vaanplein. tussen vaanplein en de aansluiting Barendrecht wordt een vierde rijstrook op de westelijke rijbaan gerealiseerd. de bestaande Botlekbrug wordt vervangen. dynamische verkeersmanagementmaat- regelen, zoals elektronische informatiepanelen, dragen bij aan een goede verdeling van het verkeer door de Botlektunnel en over de Botlekbrug. in maart 2008 werd de bestuursovereenkomst a15 maasvlakte-vaanplein ondertekend. daarmee werden bestuurlijke afspraken gemaakt tussen de 13 betrokken partijen over de uitvoering van de reconstructie van de a15 maasvlakte-vaanplein. als gevolg van de uitspraak van de raad van state over de a4 Burgerveen-leiden bleek dat aanvullend onderzoek naar luchtkwaliteit noodzakelijk was. het ontwerp-tracébesluit kon in juni 2009 ter visie gelegd worden. de betrokken partijen 17 | projecten containertransferium rotterdam

Het Containertransferium Rotterdam richt zich op het per binnenvaart transporteren van containers die tot nu toe over de weg vervoerd worden van en naar de Rotterdamse haven. Het gaat om maximaal 200.000 containers (TEU). Het Containertransferium past in het er zijn verschillende studies naar de meest optimale beleid van het ministerie van VenW en de provincie locatie gedaan. op basis van de resultaten is een Zuid-Holland om het transport van containers over business case opgesteld voor de locaties alblasserdam het water te bevorderen en daarmee het aantal vracht- en dordrecht. in oktober 2008 heeft het bestuurlijk duo wagens op de weg te verminderen. In dit geval betekent een principebesluit genomen om het containertrans- het dat er minder vrachtverkeer over de toch al overvolle ferium te vestigen in alblasserdam en is zicht geboden A15 van en naar de Maasvlakte hoeft te rijden. op financiering. in juni 2009 hebben rijk en regio een Het nieuwe Containertransferium komt op het industrie- overeenkomst gesloten met afspraken over bijvoorbeeld terrein Nieuwland in Alblasserdam. Ervan uitgaande de ontsluitende infrastructuur en een duurzame inrich- dat de gemaakte afspraken naar tevredenheid van ting van het containertransferium. het ministerie van alle partijen geëffectueerd gaan worden, kan het trans- venw en het havenbedrijf rotterdam zijn overeenge- ferium naar verwachting begin 2012 in gebruik worden komen dat de kade landinwaarts wordt verlegd naar genomen. 35 meter van de huidige oeverlijn van de rivier de noord. venw en de provincie Zuid-holland zorgen ervoor dat de haven van rotterdam heeft nog steeds een sterke de aanpassing van de verkeersontsluiting en de waar- positie in het wereldwijde netwerk, maar wordt op de borging van de verkeersveiligheid gereed zijn vóór de hielen gezeten door andere west-europese havens zoals ingebruikname van het containertransferium. staats- hamburg en antwerpen. het vervoer met containers secretaris huizinga zei tijdens de bijeenkomst in alblas- neemt wereldwijd toe en vraagt om ruimte en omslag- serdam waar de afspraken werden vastgelegd dat het capaciteit in de haven. een belangrijk deel van de containers containertransferium een steun in de rug is voor de met een internationale bestemming verlaat de haven van binnenvaart in nederland: “het maakt ons transport rotterdam per binnenvaartschip of trein. voor containers efficiënter en duurzamer. nederland loopt hiermee met een binnenlandse bestemming is verdere versterking voorop in europa.” inmiddels worden de in de bestuurlijke van het vervoer door binnenvaart noodzakelijk. de aan- overeenkomst gemaakte afspraken verder uitgewerkt. leg van een containertransferium helpt bij het efficiënter maken van de containerafhandeling in de rotterdamse zeehavens. het biedt de faciliteiten om grote container- stromen direct vanuit de zeeterminals per binnenvaart richting het achterland (alblasserdam) te laten verschepen om daar per vrachtwagen verder te worden vervoerd. door het vervoer dat voorheen per vrachtwagen plaats-

vond nu voor het traject alblasserdam-maasvlakte via staatssecretaris de binnenvaart te laten lopen, kan de bereikbaarheid van de haven worden verbeterd, de congestie op de snelwegen in de rotterdamse regio (met name a15) wethouder gemeente worden verminderd en milieuvoordelen worden bereikt. wethouder gemeente Ambassadeur Paul Nouwen († mei 2009) Bestuurlijk duo Huizinga-Heringa Tineke van VenW Mark Harbers Rotterdam (tot april 2009) Lucas Bolsius Rotterdam (vanaf 25 mei 2009) 18 | Stand van de Randstad

Stadshavens Rotterdam

De komende jaren trekt een deel van de havenactiviteiten uit Rotterdam naar de Tweede Maasvlakte. De gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam anticiperen daarop door nieuwe mogelijkheden te ontwikkelen voor het gebied dat vrijvalt. De Stadshavens zijn het toneel van de grootste en meest duurzame binnenstedelijke herstructurering van Nederland. De ontwikkeling van het gebied kost enkele miljarden die grotendeels door ­Amsterdam. Binnen het project Stadshavens Rotterdam marktpartijen moeten worden opgebracht. Het haven­ wordt onder andere een broedplaats voor innovatie en gebied krijgt deels een nieuwe bestemming als duur- kennisontwikkeling op het vlak van water, klimaat en zame en klimaatneutrale hotspot voor hoogwaardige energie gerealiseerd onder de vlag van de Clean Tech woningbouw, kennisinstellingen, recreatie en creatieve Delta. Over 20 tot 40 jaar zijn de Merwe-Vierhavens, bedrijvigheid. Het Rijk steekt € 31 mln. uit het Nota Rijn-Maashaven, Waal-Eemhaven en het RDM-terrein Ruimtebudget in de deelprojecten Vierhavens/Rotterdam getransformeerd tot een gebied waar onder andere Climate Campus, het RDM-terrein/Heijplaat, de Waal- hoofdkantoren van internationale bedrijven een plek havenboulevard/entree Sluisjesdijk en het ‘Rondje hebben gevonden naast andere ­innovatieve en creatieve ­Rijnhaven’. bedrijven, en dat te midden van nieuwe woningen op en aan het water. Al eerder stelde het ministerie van EZ € 5,1 mln. beschik- baar voor de herstructurering van het oostelijke deel van In de afgelopen jaren werd een aantal producten vast­ het RDM-terrein. Aan ruimte geen gebrek in Rotterdam. gesteld: de Koers 2025 (Creating on the Edge) waarin Het Stadshavensgebied beslaat maar liefst 1.600 hectare; innovatieve woon- en werkgebieden en de milieu­ een gebied met de afmetingen van een middelgrote strategie staan uitgewerkt. Het Uitvoeringsprogramma stad als Gouda. Dat is vergelijkbaar met de Zuidas in Stadshavens was in oktober 2008 gereed. Opvallend bij 19 | projecten minister van minister van wethouder gemeente wethouder gemeente wethouder gemeente Ambassadeur Antony Burgmans Bestuurlijk duo Jacqueline Cramer VROM (tot februari 2010) Huizinga-Heringa Tineke VROM (vanaf februari 2010) Mark Harbers Rotterdam (tot april 2009) Hans Vervat Rotterdam (tot april 2010) Jeannette Baljeu Rotterdam (vanaf april 2010)

het project is de werkwijze: ontwikkelen en uitvoeren van de internationale allure. tot mijn tevredenheid zijn gaan hand in hand, op z’n rotterdams. het rdm-terrein, deze aandachtspunten opgepakt, door het instellen van een van de deelgebieden van stadshavens, is het beste een Qualityteam en het aangaan van buitenlandse bereikbaar met de waterbus, de aqualiner die al volop in samenwerkingsverbanden. rotterdam en het haven- gebruik is. in februari 2009 namen de eerste 200 studen- bedrijf gaan dan ook zeer voortvarend te werk (…). ten hun intrek in hun nieuwe school op de rdm-campus. er is hard gewerkt in een gecomprimeerd planproces. op de campus worden onderwijs, onderzoek, leerwerk- rijk en rotterdam weten elkaar snel te vinden als plaatsen en werkgelegenheid gecombineerd. de campus dat nodig is. de plannen zijn expliciet voorgelegd biedt in 2010 ruimte aan 1.000 studenten en tal van kleine aan private partijen wat tot een vooruitstrevende en innovatieve bedrijven. de woningbouw op katendrecht is ambitieuze koers heeft geleid.” in volle gang, het cruiseschip de ss rotterdam is weer thuis en verbouwd tot congrescentrum, hotel, restaurant, theater en leerwerkbedrijf en een graansilo is verbouwd tot Creative Factory. ambassadeur van het project, antony Burgmans: “ik zie mijn rol als ambassadeur vooral in de economische struc- tuurversterking van dit gebied. ik heb aangegeven dat ik vooral de regie op de samenhang vanuit een steden- bouwkundig concept belangrijk vind én het hoog houden 20 | Stand van de Randstad

Capaciteitsuitbreiding Spoor Den Haag-Rotterdam

Het spoor Den Haag-Rotterdam is één van de vier en het viaduct dat de stad nu nog in tweeën snijdt ­urgente reizigerscorridors in de brede Randstad waar verdwijnt. Dat was al eerder besloten, maar ook de hoogfrequent spoorvervoer wordt gerealiseerd. Met lang gekoesterde wens om het tracé van twee naar vier het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer wordt de sporen uit te breiden is een stap dichterbij. Vervanging capaciteit tussen Rijswijk en Delft-Zuid uitgebreid naar van het spoorwegviaduct in Delft is een noodzaak: vier sporen. Deze uitbreiding is van groot belang voor het treinverkeer op dit drukste traject in de Randstad het zuidelijke deel van de Randstad, omdat er meer levert nu grote milieu- en geluidsoverlast op voor binnenstedelijk gebouwd gaat worden. ­omwonenden. Bovendien is het viaduct niet berekend op een uitbreiding van de capaciteit. Het in één keer De corridor ligt centraal ten opzichte van Den Haag via voorbereiden van de tunnel voor vier sporen betekent Rijswijk, Delft en Schiedam naar Rotterdam en Dordrecht. dat de overlast voor Delft beperkt wordt omdat de stad Er is een toekomstvaste oplossing voor de spoortunnel niet twee keer open hoeft. Delft gevonden met het besluit om de spoortunnel vier- sporig uit te graven. Het spoor gaat in Delft ondergronds In september 2008 is de planstudie Den Haag-Rotterdam van start gegaan binnen het kader van het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer, een programma waarvoor in de Rijksbegroting 2009 een financiële ­dekking van € 4,6 mld. is opgenomen. Daarop vooruitlopend is in oktober 2005 al besloten de spoortunnel Delft aan te leggen, in eerste instantie tweesporig, maar in mei 2008 is besloten naast de Oostbuis een Westbuis aan te leggen voor een latere uitbreiding naar vier sporen. Door gezamenlijke inspanning en intensief overleg van het bestuurlijk duo, de ambassadeur en de Randstad 21 | projecten

Gezant hebben rijk en regio afspraken gemaakt over de het programma hoogfrequent spoorvervoer streeft naar financiële bijdragen en risico’s. het ministerie van venw hoogfrequent spoorvervoer op de drukste trajecten in heeft daarbij in juli 2008 de verantwoordelijkheid voor de brede randstad en het verwerken van het groeiende de spoortunnel van de gemeente delft overgenomen. goederenvervoer. op basis van de studies heeft het kabinet in juni 2010 een voorkeursbeslissing genomen: de bouw van de spoortunnel is onderdeel van het project een samenhangend pakket van maatregelen ten behoeve spoorzone delft: de integrale herontwikkeling van een van de benodigde frequentie verhogingen en de goederen- gebied van circa 40 hectare, tussen de binnenstad en routering, inclusief de bijbehorende projecten, maatregelen de woonwijken ten westen en zuiden daarvan. het en afspraken om daar invulling aan te geven. hiermee project bestaat verder uit een station met een stads- kunnen op de corridor den haag- r otterdam elk uur kantoor, circa 1.500 woningen, enkele kantoren, de acht intercity’s (inclusief de hsl-treinen) en zes sprinters aanleg van een stadspark, waterpartijen, een vervoers- rijden. daartoe wordt de spoortunnel delft viersporig knooppunt, fietsvoorzieningen, parkeerfaciliteiten en ingericht en het traject viersporig tot en met rijswijk wegen. “we maken de stad niet alleen leefbaar, maar respectievelijk delft Zuid. hierdoor kan spoorboekloos we maken het openbaar vervoer ook klaar voor de toe- worden gereden. komst”, zei minister eurlings. minister cramer zei het ‘een grote verbetering’ te vinden als het spoor onder de grond is. “de spoorzone kan een enorme uitstraling hebben voor de hele stad.” minister van VenW regiobestuurder stads­ Ambassadeur Oosterwijk († mei 2010) Jan Willem Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Bas Verkerk gewest Haaglanden 22 | stand van de randstad den haaG internationale stad minister van VenW minister van VenW wethouder gemeente Ambassadeur Ad Scheepbouwer Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Peter Smit Den Haag

In Den Haag zijn veel internationale instellingen geves- “want vandaag bereiken we een doorbraak op het tigd die passen in het profiel van Den Haag als inter- gebied van mobiliteit en ruimtelijke ontwikkeling, nationale stad van vrede en recht. Om deze gunstige niet alleen in den haag en omstreken, maar in de hele vestigingsplaats voor internationale organisaties te w estelijke randstad.” in januari 2010 ging de gemeente- blijven, wil Den Haag de ruimtelijke kwaliteit vergroten raad van den haag akkoord met de nota van uitgangs- en strategische locaties beter bereikbaar maken. Ook de punten voor de rotterdamsebaan (de nieuwe naam van doorstroming op het rijkswegennet in de Haagse regio het traject). de start van de aanleg is gepland in 2014, moet verbeteren. Den Haag werkt in de structuurvisie waarna de weg eind 2017 open gaat voor het auto- ‘Wereldstad aan Zee’ met kansenzones, waar hoog- verkeer. waardige woon- en werkvoorzieningen binnenstedelijk moeten worden ontwikkeld. De belangrijkste kansen- in juni 2008 stelde het kabinet € 10,8 mln. beschikbaar zones zijn Scheveningen, het World Forumgebied, uit het nota ruimtebudget voor s cheveningen het centrum, het Binckhorst-gebied en de A4/Vlietzone. Boulevard. ingrijpende verbouwingen en het opspuiten van zand kunnen niet plaatsvinden tijdens het zomer- er is op dit moment onvoldoende wegcapaciteit om de seizoen als scheveningen volop in gebruik is als bad- verwachte verkeersgroei naar het binnenstedelijke gebied plaats. door in 2008 de beslissing over het nota die samen gaat met de groeiambities van den haag op r uimtebudget naar voren te halen, kon deze tegelijk te vangen. in 2007 is besloten dat het trekvlietracé het genomen worden met de beslissing over versterking prioritaire infrastructuurproject is binnen het project van de kust door verbreding van het strand. dat zijn den haag internationale stad. Gekozen is voor een boor- gewoonlijk twee gescheiden trajecten. door beide tunnel tussen Ypenburg en centrumring, de aansluiting besluiten tegelijk te nemen wordt de bouwfase met van het trekvliettracé op de rijksweg bij het knooppunt tenminste een jaar verkort, omdat er geen extra tijd Ypenburg en het aanpassen van de neherkade. in het verloren gaat met wachten tot het toeristenseizoen mirt-voorjaarsoverleg in 2008 is een rijksbijdrage van voorbij is. wethouder norder was blij met het nieuws, maximaal € 225 mln. toegezegd. de regionale partners schreef de volkskrant op 6 juni 2008: “dit is een reserveren ook dit bedrag. “voor u staat een gelukkig geweldige dag voor alle scheveningers,” aldus norder. mens,” zei minister eurlings tijdens de persconferentie de verbreding van het scheveningse strand is onder- waarin hij de aanleg van het trekvliettracé aankondigde. deel van het project Zwakke schakels in de kust.

in het najaar van 2009 heeft het kabinet een bijdrage van € 21,8 mln. uit het nota ruimtebudget toegezegd voor de opwaardering van het world forumgebied. de rijksbijdrage is bedoeld om de johan de wittlaan te ondertunnelen en aan te passen aan internationale veiligheidseisen. voorwaarde voor toekenning is dat de gemeente den haag de resterende financiële middelen hiervoor beschikbaar stelt. daarnaast wordt de eisen howerlaan verfraaid met groenstroken en krijgt het fietsverkeer aparte rijbanen.v erder krijgt het gebied een nieuwe inrichting die associaties oproept met het omliggende duinlandschap en er wordt een verbindende promenade aangelegd. 23 | projecten aanpak Zwakke schakels

De Zuid-Hollandse kust is op een aantal plekken niet in juni 2010 leverde minister eurlings de versterking van sterk genoeg om de veiligheid op langere termijn te de kust bij het deltaplein in kijkduin op: “we willen in kunnen waarborgen. Dit is de aanleiding geweest voor nederland niet hebben dat als we slecht weer krijgen, het ontwikkelen van de versterkingsplannen voor deze we in situaties komen zoals recent in frankrijk en pas ‘zwakke schakels’. In de Randstad gaat het om het nog in polen met heel grote wateroverlast. vlak achter versterken van de waterkering van de badplaatsen de duinen wonen miljoenen mensen, vaak onder de Noordwijk en Scheveningen en van de Delflandse Kust. zeespiegel en daar willen we geen enkel risico mee lopen. wat zo speciaal is aan dit project is dat we water- de aanleg van de ‘dijk-in-duinconstructie’ in noordwijk veiligheid creëren, ook voor toekomstige generaties, is in 2008 afgerond. voor de delflandse kust ten zuiden niet met lelijke betonnen dijken maar met prachtige van den haag zijn de plannen eind 2007 vastgesteld en duinen die we een stuk naar voren hebben gehaald. is de uitvoering gestart in het najaar van 2008. in 2008 tegelijkertijd is er het strand dat we hebben verbreed. werd het voorkeursalternatief ‘dijk-in-boulevard’ voor de daarmee is het niet alleen veiliger, maar ook veel zwakke schakel scheveningen vastgesteld. de versterking mooier geworden en zijn ook de mogelijkheden van de veiligheid was aanleiding om tegelijkertijd de voor recreatie op het strand toegenomen.” ruimtelijke kwaliteit te versterken. vanuit het nota ruimte- budget werd dan ook een bijdrage van € 10,8 mln. verstrekt. dat gebeurde een half jaar eerder dan gepland. met het geld krijgt de scheveningse Boulevard een ware make over en wordt tegelijkertijd de kust versterkt. de werkzaamheden hiervoor begonnen in januari 2010. in totaal wordt 2,6 miljoen m3 zand opgespoten. secretaris staats Ambassadeur Ellen Verkoelen Bestuurlijk duo Huizinga-Heringa Tineke van VenW Lenie Dwarshuis-van de Beek gedeputeerde provincie Zuid-Holland 24 | stand van de randstad

verkenninG haaGlanden VenW minister van portefeuillehouder Ambassadeur Duco Stadig Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Peter Smit stadsgewest Haaglanden

In de MIRT Verkenning Haaglanden werken Rijk en regio in de eerste fase van het project is geanalyseerd welke samen om een realistisch toekomstbeeld voor de regio ruimtelijke en mobiliteitsvraagstukken op de langere te schetsen in combinatie met het oplossen van bereik- termijn (2020-2040) spelen in de regio. fase B moet baarheidsproblemen. Met als resultaat een lijst van resulteren in een voorkeursbeslissing voor de vraag- projecten om de regio in de toekomst bereikbaar en stukken waar overeenstemming tussen partijen over leefbaar te houden. Uit een aantal bestaande studies, bestaat. Basis voor deze fase is het masterplan. waaronder de verkeersstudie Prins Clausplein, blijkt dat fase B startte met de volgende vraagstukken: verkeersknelpunten in de regio Haaglanden na 2020 - weg: doorstroming a4-passage den haag blijven bestaan, ook al zijn de nu geplande projecten (inclusief prins clausplein); gerealiseerd. De gesignaleerde knelpunten vragen om - weg: poorten en inprikkers van den haag; een integrale aanpak, waarbij ook de ruimtelijke en - openbaar vervoer: verbetering ontsluiting economische ontwikkeling van de regio Haaglanden i nter nationale Zone/world forumgebied, moet worden betrokken. s cheveningen en de Binckhorst; - openbaar vervoer: ontsluiting tic, schieveen het doel van de verkenning is het overeenkomen van een en rotterdam-the hague airport; – door de betrokken overheden gedragen – programma - openbaar vervoer: kwaliteit openbaar vervoer van samenhangende maatregelen (masterplan) om te op de Goudse lijn. komen tot een bereikbare en economisch sterke regio op weg naar 2040. hierbij zijn de verwachte bereikbaar- Zowel bij de probleemanalyse in het najaar van 2009 heidsproblemen vanaf 2020 uitgangspunt, in combinatie als bij de uitwerking van de geprioriteerde vraagstukken met ruimtelijke ontwikkelingen plus bijbehorende keuzes in februari 2010, werd een participatietraject ingezet. en de mogelijke economische ontwikkelingen van de regio. Bestuurders, ambtenaren, belangenorganisaties, burgers en bedrijven werden gevraagd mee te denken over de vraagstukken, oplossingsrichtingen en (onderdelen van) het masterplan. naast oplossingsrichtingen als aanpas- sen van bestaande infrastructuur of het aanleggen van een nieuwe weg of ov-verbinding, wordt ook gekeken naar flankerende maatregelen zoals verkeersmanagement en p+r-voorzieningen.

in mei 2010 hebben bestuurders de keuze gemaakt om drie van de vijf vraagstukken uit te werken voor het nemen van een voorkeursbeslissing. twee vraagstukken zullen buiten de context van de mirt verkenning haaglanden opgepakt worden: tic/ s chieveen/lucht- haven wordt door het stadsgewest haag landen uit- gewerkt en de Goudse lijn binnen het Zuidvleugelnet. 25 | projecten hof van delfland

Hof van Delfland is de naam voor het metropolitane landschap met een groene kern dat wordt omgeven door steden als Den Haag, Delft, Zoetermeer, Rotterdam en het ‘glas’ van het Westland. Zestien partijen werken samen in de Hof van Delflandraad om het kerngebied open en groen te houden en de kwaliteiten ervan te in januari 2010 kwamen 100 betrokkenen van 25 partijen vergroten. Daarbij is het van belang om de verbindingen bijeen om in één week tijd een gezamenlijke ruimtelijke tussen stad en landschap te verbeteren en te versterken. visie tot 2025 voor de hof van delfland op te stellen. In het gebied liggen vijf steden met elk een eigen profiel, “in de voorbereiding hadden we achterhaald dat er al het centrum van de glastuinbouw (de Greenport) en 103 ruimtelijke plannen, ideeën en visies voor het ge- een wereldhaven (de Mainport). De kern van de Hof bied en delen ervan bestonden,” zegt programmaleider van Delfland is een authentiek veenweidegebied. Bert mens van de provincie Zuid-holland. “dat waren Een regio met al deze kwaliteiten bij elkaar is uniek allemaal plannen van één of enkele partijen en nooit en vraagt om een gezamenlijke aanpak voor bescherming, van het gebied hof van delfland als geheel. is het ontwikkeling en beheer. dan gek dat alle ruimtelijke discussies tot voor kort in spraak verwarringen zijn gesmoord?”. in de ruimtelijke het gebied heeft veel betrokken bestuurders. de focus visie hof van delfland 2025 staat dat het van belang is van het project mooi en vitaal delfland is gericht op om de verbindingen tussen stad en landschap te verbe- een voorspoedige voortgang van de besluitvorming. teren en te versterken, vanuit het idee dat het landschap met de instelling van de hof van delflandraad wordt de onderdeel uitmaakt van de hele stedelijke regio. daarbij bestuurskracht in het gebied gebundeld. de raad moet worden ook groene verbindingzones gemaakt, waar- ervoor zorgen dat de landschappelijke, economische, door de recreant in de toekomst zonder barrières ecologische en cultuurhistorische kwaliteiten bewaard fietsend of lopend van het Groene hart naar midden- blijven, in relatie tot de opdracht om het gebied te delfland kan komen. in maart 2010 stelden het rijk, ontwikkelen als ‘voortuin’ voor de omliggende steden. de provincie Zuid-holland en de gemeente midden- om hieraan uitvoering te geven worden verspreid delfland samen € 11 mln. beschikbaar voor het oprui- liggende kassen opgeruimd, en fiets- en wandelpaden men van een deel van de verspreid liggende kassen in voltooid vanuit het hart van de steden naar het open midden-delfland. de eerste kassen zijn inmiddels weg. kerngebied. de gronden worden ‘teruggegeven’ aan het landschap. Ze krijgen een functie voor de melkveehouderij. na advies van de ambassadeur van het project en de adviescommissie mooi delfland hebben 16 bij het gebied betrokken partijen op 25 september 2008 een bestuur- lijke ambitieverklaring getekend. hierin is niet alleen de strategie voor de duurzame instandhouding vastgelegd, maar zijn ook afspraken gemaakt over de bestuurlijke wethouder samenwerking in de hof van delflandraad.m et de regio is afgesproken welke knelpunten in lopende groen- projecten zich lenen voor een versnellingsprogramma. minister van LNV (tot eind 2008) in oktober 2009 stelde het kabinet € 34,9 mln. uit het (vanaf eind 2008) nota ruimtebudget beschikbaar voor de poelzone in het westland en oostland-Groenzone bij pijnacker-nootdorp. daarnaast is met de minister van eZ afgesproken om

10 kilometer van een hoogspannings leiding door het Ambassadeur Jaap van Duijn Bruno Bruins Bestuurlijk duo Verburg Gerda Christiaan van der Kamp gemeente Midden-Delfland gebied onder de grond aan te leggen. 26 | Stand van de Randstad

Flessenhalzen A4 en A12

De A4 en de A12 zijn belangrijke verbindende schakels in de Randstad tussen de stadsregio’s Amsterdam- Den Haag/Rotterdam en Den Haag-Utrecht. Op de A4 tussen Burgerveen en Leiden en op de A12 tussen Den Haag en Utrecht staan vaak lange files. De wegcapaciteit kan de verkeersstroom onvoldoende verwerken. Op gedeeltes van het traject zijn minder rijstroken dan op de rest van het traject. Deze vormen ‘flessenhalzen’ in het verkeersnetwerk waarin het verkeer bijna dagelijks vastloopt. Met het aanleggen van extra rijstroken en spitsstroken op delen van deze wegen worden flessen- halzen opgeheven, verminderen de files en neemt de betrouwbaarheid van de reistijden toe.

De A4 Burgerveen-Leiden staat op nummer twee in de file top-10. Dagelijks komen hier tussen de 110.000 en 125.000 auto’s langs. Dit deel van de A4 stamt uit 1958, toen er nog maar een paar duizend auto’s per dag pas- seerden. Het stuk tussen Leiderdorp en Leiden bestaat uit 2x2 rijstroken. De rest van het traject is al verbreed naar 2x3 banen. Bij Leiderdorp en Zoeterwoude staat het verkeer vaak vast omdat de weg daar van drie naar twee rijstroken gaat: een flessenhals. In 2006 stelden de ministers van VenW en VROM het Tracébesluit vast voor de verbreding van dit stuk weg. Er werd echter beroep versneld op de schop gingen. De verbrede A4 gaat aangetekend, met name vanwege de lucht­kwaliteit. eind 2010 in beide richtingen open. Dat is een half jaar De Raad van State verklaarde het beroep in 2007 gegrond eerder dan gepland. en vernietigde daarmee het Tracébesluit. Er moest opnieuw lucht- en geluidsonderzoek gedaan worden. In maart Ook de A12 is zo’n belangrijke verkeersader in de 2009 werd het Ontwerp-Tracébesluit opnieuw ter inzage Randstad die het autoverkeer niet goed meer kon gelegd en in mei 2009 tekende minister Eurlings het ­verwerken. Vrijwel de hele A12, van Den Haag tot de Tracébesluit. Nog in de zomer van 2009 startten de Duitse grens, gaat daarom op de schop. Verschillende ­voorbereidende werkzaamheden en op 1 september delen van het traject zijn onderdeel van het project 2009 begon Rijkswaterstaat met de onomkeerbare werk- Flessenhalzen: het traject Woerden-Gouda waar een zaamheden. De Raad van State kwam opnieuw in spoed- spitsstrook wordt aangelegd, het traject Gouda-Woerden zitting bijeen omdat een ­bewonersgroep een beroep en Woerden-Oudenrijn waar een vierde rijstrook wordt wilde indienen en om een voorlopige voorziening had aangelegd. Tussen Zoetermeer en Gouda werd in beide gevraagd. De Raad wees het verzoek af. Eind september rijrichtingen een spitsstrook aangelegd. De werkzaam- 2009 trilde minister Eurlings de eerste damwand de grond heden op dit deel van de A12 zijn onderdeel van een in. De A4 Burgerveen-Leiden was de eerste van 30 weg- heel pakket aan maatregelen. Zo werd de aansluiting projecten die in het kader van de Spoedaanpak wegen Bleiswijk omgebouwd en een nieuwe aansluiting 27 | projecten VenW VenW minister van gedeputeerde Ambassadeur Duco Stadig Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Asje van Dijk provincie Zuid-Holland

gemaakt voor Zevenhuizen/waddinxveen. verder “dit was een kolfje naar mijn hand”, aldus stadig. werden er fietsvoorzieningen gemaakt en zijn onveilige hij vroeg minister eurlings om alsnog extra geld vrij te spoorwegovergangen opgeheven. in april 2009 werd in maken om nieuwe flessenhalzen te voorkomen. ook één weekend (de 100 uur van Bleiswijk) de aansluiting vroeg hij gedeputeerde asje van dijk om steun voor Bleiswijk aangepast. in januari 2010 nam minister het versneld aanpakken van deze twee knelpunten. e urlings de circa 11 kilometer lange spitsstroken tussen rijkswaterstaat is inmiddels al een planstudie gestart Zoetermeer en Gouda officieel in gebruik door vanuit om ook op het smalle stuk bij Zoetermeer alsnog een de bus per telefoon het rode kruis op de matrixborden spitsstrook aan te leggen. door de interventie van om te zetten in een groene pijl. s tadig werd deze oplossing met voorrang behandeld. de officiële starthandeling voor dea 12 woerden-Gouda in augustus 2009 werd de startnotitie ter visie gelegd. vond plaats in maart 2010. het ontwerp-tracébesluit Bij nootdorp is een bypass voorzien waarmee een voor het traject Gouda-woerden is in april 2010 vast- nieuwe flessenhals op dat punt wordt voorkomen. gesteld en het ontwerp-tracébesluit voor het traject hiervoor is de startnotitie ook al uitgebracht. woerden-oudenrijn in maart 2010. ambassadeur voor het project flessenhalzen, duco stadig, hoorde van de projectmanager dat er na de oplevering van de spitsstroken tussen Zoetermeer en Gouda twee nieuwe flessenhalzen zouden ontstaan richting den haag. de weg zou bij Zoetermeer weer versmallen en er zou een probleem ontstaan bij de aansluiting bij nootdorp. 28 | Stand van de Randstad

Amsterdam Connecting Trade

Het project Amsterdam Connecting Trade (ACT) richt Het logistieke knooppunt voor bedrijven komt aan de zich op de verbetering van de bereikbaarheid, de duur- zuidkant van Schiphol en vormt de verbindingsschakel zame economische dynamiek en de kwaliteit van leven tussen (zee)havens, vliegvelden, snelwegen en het rond de Mainport Schiphol in de Metropoolregio spoor, een zogeheten multimodale logistieke hub. ­Amsterdam en meer specifiek in Haarlemmermeer. Zo kunnen bijvoorbeeld de bloemen van de veiling in ACT moet in de komende dertig jaar een innovatief Aalsmeer straks rechtstreeks door naar de luchthaven, logistiek knooppunt worden, waar goederen, mensen zonder vrachtwagens die op de toch al overvolle A4 in en informatie aan elkaar zijn verbonden. Nederland is de file belanden. Het parkachtige bedrijvenlandschap internationaal groot in distributie. Voor het behoud moet werkgelegenheid bieden aan zo’n 15.000 mensen van deze toppositie is groei nodig. van allerlei opleidingsniveau. Er komt fijnmazig open- baar vervoer om de werknemers naar hun werk te brengen en er is veel aandacht voor architectuur van de gebouwen en inpassing in het landschap. Er wordt geïnvesteerd in duurzaamheid, onder andere door her-

gebruik, energiebesparing, reductie van CO2-uitstoot en een groen- en watersysteem. Ook luchtkwaliteit en veiligheid staan hoog op de agenda.

In 2008 werd het Masterplan ACT en een gezamenlijke visie op duurzaamheid vastgesteld. Na de totstand­ koming van de businesscase HST Cargo besloot het kabinet in oktober 2008 tot een financiële reservering

Eind 2009 kreeg ACT de Menzis Award voor het Beste Bedrijventerrein 2009 in de categorie Plan. Doorslag­gevende factor was het regio- overstijgende karakter van ACT. “Een breed, innovatief en uitdagend perspectief, waarbij verder gekeken wordt dan de eigen grenzen,”­ aldus de jury. 29 | projecten

van € 11 mln. voor de hst cargo terminal. de rail- Begin oktober 2009 is de aanvraag in het kader van terminal moet aansluiten op de hoge snelheidslijn bij het fonds economische structuurversterking (fes) voor station hoofddorp, zodat goederen op termijn nog het projectvoorstel voor de olv Greenport ingediend. sneller kunnen worden vervoerd. het is de bedoeling in juli 2010 heeft het kabinet ingestemd met een de trein aan te laten sluiten op een europees treinnet- investering van e 16,6 mln. om de bloemenveiling werk van hogesnelheidsverbindingen voor vrachtver- a alsmeer (flora holland) beter en zo ongestoord voer. wethouder arthur van dijk reageerde verheugd mogelijk te ontsluiten voor schiphol en omgeving. op de beslissing van het rijk om deel te nemen in act. “het rijk geeft hiermee een belangrijke impuls aan het project hst cargo. de hst is een belangrijke pijler voor duurzaam vervoer van en naar schiphol.”

een ander onderdeel van act is het project ‘haalbaar- heid koppeling ongestoorde logistieke verbinding Greenport’ (olv Greenport). dit project zet in op een combinatie van slimme ruimtelijke investeringen, waar- mee de Greenport aalsmeer en het veilingcomplex

soepel kunnen aansluiten op het kerntracé van de vrije minister van EZ

vrachtbaan olv en het multimodale systeem van act. (vanaf juni 2009) wethouder Ambassadeur Pamela Boumeester Mich van der Harst Bestuurlijk duo Maria van der Hoeven Arthur van Dijk gemeente Haarlemmermeer 30 | Stand van de Randstad

Westflank Haarlemmermeer

De Westflank van Haarlemmermeer is één van de laatste De ambitie is om 10.000 woningen in verschillende grootschalige uitleglocaties in de Randstad. Het gebied woonmilieus te bouwen. Het merendeel hiervan wordt ligt ten westen van Hoofddorp en Nieuw-Vennep en aangesloten op een netwerk voor hoogwaardig open- wordt begrensd door de Ringvaart en de Geniedijk. Het baar vervoer. In het project wordt een gevarieerd aanbod gaat om ruim 3.000 hectare. Om aan de (toekomstige) van groen en recreatie gerealiseerd met een omvang van vraag naar woningen, duurzaam waterbeheer en moge- 900 hectare. Er worden nieuwe verbindingen gemaakt lijkheden voor recreatie te voldoen, werken provincie tussen de bestaande kernen en de nieuwe woongebie- Noord-Holland, gemeente Haarlemmermeer, Hoogheem- den. Er wordt geïnvesteerd in een klimaatbestendig raadschap van Rijnland en namens de ministeries van water­systeem. Dit schept tegelijkertijd kansen voor LNV en VROM het Rijksvastgoed- en Ontwikkelings­ woningbouw aan het water. Recreatie en landschap, bedrijf samen in de ontwikkeling van de Westflank. woningbouw en waterberging gaan hand in hand in 31 | projecten

dit project. het doel is om een (internationaal) aantrek- “de geplande woningbouw en groen- en recreatie- kelijk vestigingsklimaat te creëren. gebieden maken straks een heel bijzonder gebied in de randstad,” zei gedeputeerde laila driessen, voor- in april 2008 organiseerde het projectteam westflank zitter van het bestuurlijk overleg. “dat wordt nog eens haarlemmermeer versnellingssessies met rijks- en regio- versterkt door het geheel nieuwe en innovatieve water- nale partijen om dreigende vertraging in het project systeem dat ook veel mogelijkheden biedt voor recreatie. af te wenden en om afspraken te bevestigen in een de westflank wordt dan door haar bijzondere karakter bestuursovereenkomst. de hoogspanningslijn randstad het gebied ‘waar de randstad tot rust komt’. ik ben 380kv zette de samenwerking in het project onder daarom zeer verheugd dat het rijk met deze bijdrage druk. deze was in eerste instantie gepland door de een flinke stap heeft gezet om onze ambities waar westflank, maar de oostelijke variant wordt uitgewerkt. te maken.” in april 2009 werd het concept-programma van eisen Begin 2010 werden alle bewoners en bedrijven in de vastgesteld. in september 2009 presenteerden de vier westflank uitgenodigd te reageren op de voorlopige betrokken partijen de twee ruimtelijke varianten voor toekomstschets voor het gebied. in het najaar van 2010 de gebiedsontwikkeling tijdens een druk bezocht open wordt het definitieve programma van eisen ter vast- huis. Bewoners, marktpartijen, politici en bestuurders stelling voorgelegd aan de vertegenwoordigers van reageerden op de varianten. uit de twee varianten de betrokken partijen. op basis daarvan besluiten werd vervolgens één toekomstbeeld samengesteld. de besturen van de gemeente, de provincie, het hoog- in december 2009 stelde het kabinet € 48 mln. uit heemraadschap en het rijk hoe de gebiedsontwikkeling het nota ruimtebudget beschikbaar voor dit project. van westflank haarlemmermeer vorm krijgt. gedeputeerde provincie minister van LNV gedeputeerde provincie Ambassadeur Elco Brinkman Bestuurlijk duo Verburg Gerda Hooijmaijers Ton Noord-Holland (tot juli 2009) Laila Driessen Noord-Holland (vanaf juli 2009) 32 | Stand van de Randstad

Integrale benadering Holland Rijnland

Het project Integrale benadering Holland Rijnland richt de economische kracht van de hele regio vergroot zich op de samenhangende projecten Rijnlandroute, ­worden, met de Greenport Bollenstreek en Bio Science RijnGouweLijn, woningbouwlocatie Valkenburg, Park Leiden als uithangbord. ­Herstructurering Greenport Duin- & Bollenstreek en Leiden Bio Science Park. In deze projecten zijn de In 2009 zijn in het Eindrapport Integrale Benadering gemeentelijke, provinciale en Rijksbelangen nauw met Holland Rijnland drie oplossingsclusters uitgewerkt: elkaar verweven. Doel is te komen tot een regionale ’Holland-Rijnland in het Groen’, ‘De Stadsrandroute’ ruimtelijk-economische investeringstrategie op basis en ‘Zoeken naar Balans’. Deze versterken alle drie het waarvan Rijk en regio gezamenlijk afwegingen kunnen wegennetwerk van Holland Rijnland. Investeringen in maken over mogelijke investeringen in bereikbaarheids­ de Rijnlandroute en het hoofdwegennet, als onderdeel projecten in de regio. van een samenhangend pakket van maatregelen, ­leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan Al jaren staat de vitaliteit van het gebied Holland Rijn- de ­ontwikkeling van de regio. De keuze tussen de land onder druk. De regionale bedrijvigheid stagneert, ­oplossingsclusters is vooral een bestuurlijke afweging de woningbouw blijft achter en er zijn knelpunten in van kosten, effecten en draagvlak. Rijk en regio hebben het wegennet en het openbaar vervoer. Om deze ­problemen te kunnen aanpakken moet de bereikbaar- heid van het gebied worden verbeterd. Een van de plannen is de aanleg van een provinciale weg die de Bollenstreek verbindt met de A4 en A44; de Rijnland- route. Op het oude marinevliegkamp Valkenburg ­worden 5.000 nieuwe woningen gebouwd. Ook moet 33 | projecten

in 2009 een gemeenschappelijke voorkeur voor het tijdens een werkbezoek in april 2009 aan de regio oplossingscluster ‘Zoeken naar Balans’ uitgesproken. holland rijnland sprak het bestuurlijke duo, eurlings en staatssecretaris huizinga besloot in het najaar van 2009 van dijk, samen met chris kuijpers, directeur-Generaal een bijdrage van € 45 mln. te reserveren voor de rijn- ruimte van vrom, met omwonenden van de toekom- Gouwelijn-west uit het infrastructuurfonds. de verant- stige rijnlandroute. een bloembollenkweker uit de woordelijkheid voor zowel de keuze van de uitvoering als regio: “als je ziet hoeveel belangstelling er voor voor de aanleg en de exploitatie van de hele rijnGouwe- de bollenvelden is, dan zeggen we: als we dat kapot lijn ligt bij de provincie. maken dan maken we de hele streek kapot. dus ik ben ervoor dat de wegen die aangelegd worden, aan de de besluiten over de rijnlandroute en de rijnGouwelijn- buitenkant van de streek komen en dat we gewoon west werden toegelicht in de randstad-besluiten metro- de streek op orde houden.” een bewoonster: “ja, poolregio rotterdam-den haag en regio holland- r ijnland bewoners zijn natuurlijk altijd kwetsbaar in hoe ze mee die in november 2009 aan de tweede kamer werden willen gaan in bewegingen. dat is natuurlijk niet zo fijn, gestuurd. maar ik vind wel dat het algemeen belang boven het persoonlijk belang gaat en ik denk van mijn kant wel in mei 2010 stelden de bestuurders het rapport dat het gewoon belangrijk is om vooral vaart te maken, ‘uit werking afspraken voorkeursbesluit’ vast. er zijn dat dingen snel in gang worden gezet.” nadere afspraken gemaakt over een gefaseerde aanpak van de rijnlandroute en de bijbehorende maatregelen aan het hoofdwegennet. Gekozen is voor een gezamen- lijk onderzoek naar het zogeheten scenario f, naast de voorbereiding van scenario a. volgens scenario a wordt in de eerste fase de ontsluiting van valkenburg en de bypass oostvlietpolder gerealiseerd, evenals de verbre- ding van de a4. volgens scenario f wordt in de eerste fase naast de ontsluiting van valkenburg en de bypass oostvliet polder, ook de verbinding a4-a44 (rijnland- route) beperkt en versoberd uitgevoerd. de bestuurders hebben ook afspraken gemaakt over de voorwaarden van financiële bijdragen vanuit rijk en regio. minister van VenW op 1 december 2010 moet er een haalbaar en acceptabel gedeputeerde voorstel liggen. Ambassadeur Joan Leemhuis-Stout Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Asje van Dijk provincie Zuid-Holland 34 | stand van de randstad

a4 schiphol VenW minister van gedeputeerde Ambassadeur Duco Stadig Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Cornelis Mooij provincie Noord-Holland

De bereikbaarheid van de zuidwestflank van de Noord- Bij de start van randstad urgent bevond het project vleugel – bij Schiphol – staat onder druk: dagelijks maken zich in de verkenningsfase. een besluit over het al dan vele automobilisten gebruik van de A4 en delen van niet starten van een planstudie stond centraal in de het provinciaal en stedelijk wegennet. De situatie op bestuurlijke afspraken voor het project. in 2008 bleek de gehele A4 wordt op korte termijn verbeterd door uit studies dat de knelpunten op het traject op dat de verbreding van het deel bij Burgerveen-Leiden naar moment minder urgent waren dan knelpunten op de twee keer drie rijstroken (zie het project Flessenhalzen a4 ten zuiden van Burgerveen. daarom werd besloten A4/A12). In 2008 is geconcludeerd vooralsnog geen niet te starten met een planstudie en dit in een later planstudie voor de A4 Schiphol te starten. stadium opnieuw te overwegen. met als voorwaarde dat dan zicht moet bestaan op financiering. de groei van het aantal woningen in haarlemmermeer en de groei in het goederenvervoer, door onder andere “daarmee was het in het contract afgesproken besluit de veiling aalsmeer en ontwikkelingen rond amsterdam genomen binnen de afgesproken termijn”, aldus ambas- connecting trade, leggen in de toekomst extra druk op sadeur duco stadig. “het is van belang te constateren de capaciteit van het wegennet in de schipholregio. dat het project daarmee zijn doel heeft bereikt. wat het in- en uitvoegend bestemmingsverkeer beïnvloedt anders als ‘zeurdossier‘ jarenlang de agenda’s zou de doorstroming van het doorgaande verkeer op de a4. hebben vervuild, werd nu bestuurlijk terzijde gelegd. althans voor enige tijd. daarmee kregen bestuurders en ambtenaren meer tijd voor de andere dossiers van randstad urgent.” 35 | projecten leiden Bio science park

Sinds 1984 is Leiden Bio Science Park uitgegroeid tot het grootste biomedische life science gespecialiseerde park in Nederland. Het behoort tot de Europese top 5 en zal uiteindelijk 16.000 hoogwaardige arbeidsplaatsen gaan tellen. Er zijn zo’n 60 bedrijven gevestigd, van multinationals tot jonge starters die zich bezighouden met de ontwikkeling van innovatieve medicijnen, therapieën en medische apparatuur. leiden heeft de oudste universiteit van nederland en joan leemhuis-stout noemde leiden Bio science park ontwikkelt zich internationaal sterk in een nieuwe tak ‘de parel aan de kroon van randstad urgent’. van kennis en wetenschap, de life sciences. er is veel “de bedenkers van het park en het daaraan gekoppelde belangstelling van (internationale) bedrijven voor een selectieve beleid mag je nu nóg prijzen,” aldus de plek op het Bio science park, waardoor het park kan ambassadeur van het project. daar werd een jaar later doorgroeien naar een wereldwijd toonaangevend kennis- gehoor aan gegeven. leiden Bio science park won de cluster op het gebied van life sciences. maar het park is menzis award voor het Beste Bedrijventerrein 2009 in door deze groei aan zijn grenzen gekomen, waardoor de categorie Bestaand Bedrijventerrein. “de jury waar- een herinrichting noodzakelijk is. Belangrijke voorwaarde deert hiermee dat 25 jaar geleden bij de oprichting van voor de verdere ontwikkeling is een verbetering van de het park gekozen is voor specialisatie in de biomedische infrastructurele ontsluiting. de beperkingen in milieu- life science en deze keuze nog steeds succesvol is,” ruimte en bereikbaarheid kunnen opgeheven worden aldus het juryrapport. door het realiseren van een ongelijkvloerse kruising. leiden Bio science park speelt inmiddels een rol in het door de grote betrokkenheid van het bestuurlijk duo en randstad urgentproject integrale Benadering holland de constructieve inbreng van de ambassadeur is samen rijnland. met betrokken partijen, zoals de universiteit van leiden, de financiering van de ontsluiting van het park rond- gekomen. in oktober 2008 besloot het kabinet € 10 mln. te investeren. het beschikbaar gestelde bedrag komt uit het fonds economische structuurversterking (fes). met deze bijdrage is voldaan aan een belangrijke rand- voorwaarde voor een succesvolle ontwikkeling van l eiden Bio science park en zijn geen rijksbesluiten meer vereist. gemeente minister van EZ wethouder Ambassadeur Joan Leemhuis-Stout Bestuurlijk duo Maria van der Hoeven Witteman Marc Leiden 36 | stand van de randstad schaalspronG almere minister minister van wethouder Ambassadeur Meijer Wim Bestuurlijk duo Jacqueline Cramer VROM (tot februari 2010) Huizinga-Heringa Tineke van VROM (vanaf februari 2010) Adri Duivesteijn gemeente Almere Er is in de Randstad een sterke behoefte aan gedifferen- tieerde woningbouw in stedelijke en groene milieus. Het kabinet wil gebieden zoals het Groene Hart ontzien en ruimte houden voor de verdere ontwikkeling van gen, natuurlijke rijkdom en woon- en werkmilieus; Schiphol. Almere kan kwaliteit bieden, onder andere diversiteit op ecologisch, sociaal en economisch gebied. vanwege de ligging aan het IJmeer en Markermeer en de groei van almere hangt nauw samen met andere het Oostvaarderswold én de stad heeft voldoende ruimte ontwikkelingen in de regio: verbetering van het open- om te bouwen. Tot 2030 komen er naar verwachting baar vervoer tussen schiphol, amsterdam, almere en 60.000 woningen en 100.000 arbeidsplaatsen bij; lelystad op de lange termijn, verbetering van de ecologi- letterlijk een schaalsprong. Almere wordt dan met sche kwaliteit van het markermeer/ijmeer die onderdeel circa 350.000 inwoners de vijfde stad van Nederland. zijn van natura 2000, de ontwikkeling van de luchthaven lelystad in relatie tot de ontwikkeling van schiphol en de groeispurt van almere vormt een dubbele uitdaging. de bereikbaarheid tussen almere, ’t Gooi en utrecht, enerzijds wordt almere, als onderdeel van de strategische via de weg en het openbaar vervoer. het raam-team, driehoek amsterdam-utrecht-almere, een dragend waarin rijk en regio vertegenwoordigd zijn, bereidde de element voor de structuurversterking van het noordelijke samenhangende besluiten over deze projecten voor in deel van de randstad. anderzijds ontwikkelt almere een de zogeheten raam-brief: de rijksbesluiten amsterdam- herkenbare eigen identiteit. het wordt een complete en almere-markermeer. duurzame stad, met grootstedelijke en culturele voorzie- vanaf de ondertekening van het randstad urgentcontract ningen. kritische succesfactoren voor de schaalsprong in 2007 is onderzocht of en hoe almere kan groeien. er almere zijn een goede infrastructuur en een grote(re) zijn verschillende bouwstenen ontwikkeld – onder andere differentiatie in bevolkingsgroepen, stedelijke voorzienin- het masterplan almere pampus, de drie ontwikkelings-

INTEGRAAL AFSPRAKEN KADER (IAK)

Het IAK voorziet in de oprichting van een drie- een ‘Almere Tafel’ opgericht. Dit betekent dat tal werkmaatschappijen (Almere-Amsterdam, de minister van Wonen, Wijken en Integratie en Almere Centrum-Weerwater en Almere de betrokken wethouder regulier overleggen, Ooster wold), die de gebiedsontwikkelingen om de kwalitatieve ontwikkeling van de zullen operationaliseren. Zo wordt op korte bestaande stad nauwlettend in de gaten te termijn begonnen met de verdubbeling van de kunnen houden. De groei van Almere kan niet A6/A1/A9 en wordt de Flevolijn gedeeltelijk zonder een betere bereikbaarheid. Daarom is viersporig. Tegelijkertijd wordt het centrum- in het IAK vastgelegd dat de werkmaatschappij gebied met de aanpassing van de A6 op een Almere-Amsterdam de verhouding tussen de unieke wijze ontwikkeld. Het centrum krijgt kosten en baten van een westelijke ontwikkeling daarmee ook een regionale functie. Daarnaast optimaliseert. Deze optimalisatie richt zich op krijgt Almere een eigen hogeschool. En om de IJmeerlijn, de gebiedsontwikkelingen aan te garanderen dat de ontwikkeling van Amsterdamse en Almeerse zijde en natuur- de bestaande stad gelijk oploopt met de ontwikkeling. ontwikkeling van nieuwe gebieden, wordt 37 | projecten kop

strategieën voor Almere Oost, de Sociale en de Maat- schappelijke Agenda – die zijn geoptimaliseerd, afgewogen en geïntegreerd in de Concept Structuurvisie Almere 2.0. In deze Structuurvisie wordt uitgegaan van verschillende majeure gebiedsontwikkelingen, geschakeerd langs de Schaalsprongas. De as start letterlijk in de metropoolregio Amsterdam zelf, om vervolgens via de IJmeerlijn de stap te maken naar Almere. In Almere IJland en Almere ­Pampus worden (hoog) stedelijke woon- en werkmilieus Tijdens de jaarlijkse conferentie van ­Randstad toegevoegd. Almere Centrum krijgt vorm rond het Urgent kwam duopartner Adri Duivesteijn met ­Weerwater, met een dynamisch stadshart aan de ene een voorstel om de systematiek van de Maat- zijde, een optimaal bereikbare snelweglocatie er tegen- schappelijke Kosten/Baten Analyse (MKBA) te over. In Almere Oosterwold wordt, langs de lijn van herijken. Aan­leiding was de negatieve MKBA organische stedenbouw, een breed scala aan landelijke woon- en werkmilieus gerealiseerd. Duurzaamheid en van het Centraal Planbureau voor de IJmeer- flexibiliteit – vertaald in de Almere Principles: zeven verbinding. “Een MKBA is een waardevol uitgangspunten voor een ecologisch, sociaal en duur- meet­instrument, maar ongeschikt voor zame toekomst van Almere – waren de leidende principes ­verstedelijkingsprocessen of metropolitane bij het ontwerp van de Structuurvisie Almere 2.0. ­ontwikkelingen”, aldus Duivesteijn. De structuurvisie werd in juni 2009 door de gemeente Almere aangeboden aan de ministers Cramer en Eurlings. “De ervaring leert ons dat een MKBA zich vaak In de RAAM-brief zette het kabinet in november 2009 versmalt tot het ‘prijskaartje’ en dat de cijfers een koers uit voor de Schaalsprong Almere. Het kabinet vervolgens een absolute status hebben – dus koos daarmee voor een westelijke oriëntatie van de vaak doorslaggevend zijn. Kwalitatieve en Schaalsprong, gecombineerd met een IJmeerlijn, mits maatschappelijke overwegingen blijven in de de kosten-batenverhouding substantieel verbetert. De werkmaatschappij Almere-Amsterdam, waarin Rijk besluitvorming veelal buiten beeld.” Duivesteijn en regio vertegenwoordigd zijn, kreeg de opdracht om wil een ­landelijk congres organiseren om de de mogelijkheden voor optimalisatie van het westelijk focus van de MKBA te verruimen. alternatief in combinatie met OV- en natuurmaatregelen te onderzoeken. Het kabinet besluit in 2012 over het al dan niet aanleggen van een IJmeerverbinding. Eind januari 2010 zetten de ministers Cramer en Eurlings, De Tweede Kamer steunt de keuze van het kabinet in de Almeerse wethouder Duivesteijn en gedeputeerde de RAAM-brief. De Tweede Kamer vindt het vervolg Bliek van Flevoland hun handtekening onder het Integraal op RAAM dermate belangrijk, dat zij hebben besloten Afsprakenkader Almere 2.0 (IAK). Het IAK is een uitwer- het als ‘groot project’ aan te merken. king van de RAAM-brief, specifiek gericht op Almere, Het kabinet heeft € 46 mln. uit het Nota Ruimtebudget en bevat werkafspraken over de verdere groei van de toegekend voor de uitbreiding van het stadscentrum stad op het gebied van woningbouw, infrastructuur, rond het Weerwater en een bijdrage van € 37 mln. werkgelegenheid, cultuur, ecologie, onderwijs, sport voor vestiging van de hogeschool Windesheim. en financiën. 38 | stand van de randstad planstudie openBaar vervoer schiphol-amsterdam-almere-lelYstad (ov-saal)

Het aantal treinreizigers tussen Almere en Amsterdam het korte termijnpakket wordt in de periode 2010- is de afgelopen tien jaar verdubbeld tot ruim 40.000 2016 gerealiseerd. rond 2010 moeten aanvullende reizigers per dag. Verwacht wordt dat dit aantal in 2020 maatregelen gerealiseerd zijn om de verdere groei op zal toenemen tot ruim 80.000 per dag. Op de langere een goede manier te kunnen verwerken. het gaat om termijn (tot 2020 en daarna) zal het aantal reizigers fors een pakket van concrete maatregelen om de capaciteit blijven groeien, mede door de uitbreiding van 60.000 op het bestaande spoor verder te vergroten en de woningen en 100.000 arbeidsplaatsen in Almere en de kwaliteit te verbeteren. ontwikkeling van de luchthavens Schiphol en Lelystad. Naast de gezette stappen voor de wegverbreding op in juni 2010 heeft het kabinet geconstateerd dat er nog de A6, A9, A10 en A1 investeert de overheid daarom geen maatregelenpakket voor deze corridor beschikbaar ook in de vergroting van de spoorcapaciteit in de is dat binnen de gestelde kaders van budget, kwaliteit corridor Schiphol-Amsterdam-Almere-Lelystad. en capaciteit een hoge frequentie van personentreinen mogelijk maakt. het kabinet laat een alternatieve in het project ov-saal worden de knelpunten en op- oplossing uitwerken die ervoor moet zorgen dat gaven, maar ook mogelijke maatregelen en oplossingen op deze route rond 2020 spoorboekloos gereisd op het gebied van openbaar vervoer in drie fasen onder- kan worden. zocht: de korte termijn (2010-2016), de middellange termijn (tot 2020) en de lange termijn (na 2020). voor de periode na 2020 moet een besluit genomen in november 2007 heeft het kabinet een financiële worden over de oplossingsrichtingen op lange termijn. reservering van € 1,35 mld. gemaakt voor maatregelen daar hoort ook een principebesluit bij over een ijmeer- op de ov-saal-corridor. verbinding. er zijn in ov-saal meer dan 30 alternatieven in maart 2008 besloot het kabinet een deel hiervan, ruim € 600 mln., te reserveren voor een maatregelenpakket voor de korte termijn. dit pakket bevat maatregelen voor aanpassing en uitbreidingen op het bestaande spoor in de corridor schiphol-amsterdam-almere-lelystad. de frequentie van de treinen tussen amsterdam en almere kan daarmee worden verhoogd naar 12 treinen per uur: een stap op weg naar spoorboekloos reizen. in mei 2010 is het tracébesluit voor de maatregelen op de Zuidtak

van amsterdam gepubliceerd. in juli 2010 is de scope VenW gemeente van de maatregelen op de flevolijn vastgesteld. deze worden uitgewerkt in een ontwerp-tracébesluit. wethouder minister van wethouder gemeente wethouder gemeente Ambassadeur Jeltje van Nieuwenhoven Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Herrema Tjeerd Amsterdam (tot maart 2009) Hans Gerson Amsterdam (tot mei 2010) Eric Wiebes Amsterdam (vanaf mei 2010) 39 | projecten

en varianten in kaart gebracht, onderscheiden in maat­ “Het project OV-SAAL is één van de meest grootschalige regelen via de bestaande verbinding (de Hollandse Brug), openbaar vervoerprojecten in Nederland. Een gevaar een nieuwe verbinding door het IJmeer of een combinatie in een project van deze omvang is dat de discussie daarvan. Een beslissing hierover raakt aan besluiten over techniekgedreven zal zijn. Technisch is veel mogelijk, andere projecten in de regio. Het gaat daarbij om de maar het is aan partijen om de techniek ook zo in Schaalsprong Almere, de Toekomstagenda Markermeer/ te zetten dat het een verbetering voor de reiziger IJmeer, de toekomstige ontwikkeling van de luchthavens ­oplevert,” zei ambassadeur Jeltje van Nieuwenhoven. Schiphol en Lelystad en de verbetering van de bereikbaar- “De maatschappelijke en economische betekenis van heid tussen Almere, het Gooi en Utrecht. Voor deze vier het spoor is énorm, maar het spoor zelf is een middel projecten en OV-SAAL heeft het kabinet op 6 november en geen doel op zich. Het gaat om de mensen en 2009 besluiten vastgelegd in de RAAM-brief, de Rijks­ de bedrijven die er gebruik van maken. Hún wensen, besluiten Amsterdam-Almere-Markermeer. Daarin werd behoeften en belangen moeten centraal staan.” het besluit over de lange termijn vastgesteld als integraal onderdeel van de besluiten over het verstedelijkings­ concept voor Almere (zie Schaalsprong Almere). 40 | stand van de randstad ontwikkelinGsmoGelijkheden lanGe termijn schiphol en luchthaven lelYstad

Schiphol draagt met zijn netwerk van verbindingen door luchtverkeer in kaart gebracht en afgewogen. de de lucht bij aan de economische ontwikkeling van ‘alderstafel’, een overleg van betrokken overheden, Nederland. De verwachting is dat Schiphol op de langere bedrijven en belangenorganisaties en bewoners, termijn de fysieke en milieugrenzen van de luchthaven- adviseerde het kabinet over de mogelijkheden voor capaciteit bereikt, zowel voor het banenstelsel als in groei van schiphol tot 2020. voor de periode daarna is het luchtruim. De druk op de ruimte in de Schipholregio in een lange termijnverkenning bekeken wat mogelijke is zo groot dat die leidt tot een behoorlijke scheefgroei scenario’s kunnen zijn om het internationale vliegverkeer op de arbeids-, woning- en mobiliteitsmarkt in de regio. verder te accommoderen en de kwaliteit van de leef- Dat heeft gevolgen voor de leefomgeving, zoals geluids- omgeving te versterken. het kabinet heeft daarbij hinder en klimaateffecten. Er moeten dan ook scherpe verder gekeken dan schiphol alleen. er is ook gekeken afwegingen gemaakt worden tussen concurrentie- naar regionale luchthavens zoals eindhoven en positie, leefomgeving en sturing van de luchthaven- l elystad. ontwikkeling. in maart 2008 stelde het kabinet het verkenningen- het kabinet is daarom in 2006 een traject voor de lange document vast. daarin staat welke ruimtelijke mogelijk- termijnontwikkeling gestart. in dit traject worden ver- heden het kabinet ziet voor de toekomst van schiphol. schillende toekomstopties voor het accommoderen van in april 2009 stelde het kabinet de luchtvaartnota vast. VenW wethouder minister van wethouder gemeente Ambassadeur Hans Alders Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Lodewijk Asscher gemeente Amsterdam (tot mei 2008) Ossel Freek Amsterdam (vanaf mei 2008) 41 | projecten

Ontwikkelingsmogelijkheden lange termijn Schiphol en Luchthaven Lelystad

Hierin wordt beschreven dat luchtvaart een belangrijke bijdrage levert aan de economische ontwikkeling van Nederland via het netwerk van verbindingen. Vanuit dat perspectief is het optimaliseren van de netwerkkwaliteit als centrale doelstelling genomen. Onderdeel daarvan is het versterken van de mainportfunctie van Schiphol. In de Luchtvaartnota zijn ook de in 2008 gemaakte ­afspraken aan de ‘Alderstafel Schiphol’ bekrachtigd. Met de Luchtvaartnota kiest het kabinet voor selectieve groei op de huidige locatie Schiphol en het accommoderen van niet-mainportgebonden verkeer op Lelystad en Eindhoven. Er zijn regionale Alderstafels in de regio’s Lelystad en Eindhoven gestart om te bekijken onder welke voorwaar- den daar extra vliegtuigbewegingen geaccommodeerd kunnen worden. Voor Eindhoven is recent een advies uitgebracht. Bij de RAAM-besluiten in november 2009 over de drievoudige schaalsprong voor natuur en water, bereikbaarheid en verstedelijking is rekening gehouden met het belang van de luchthaven Lelystad. Bij de ­eventuele bouw van maximaal 20.000 woningen aan de oostkant van Almere zullen voor eventuele verdere ontwikkeling van de luchthaven Lelystad geen belemme- ringen ontstaan.

Ambassadeur Hans Alders: “Aan de Alderstafel is een gezamenlijke visie ontwikkeld op de middellange termijn over wat wel en niet op Schiphol thuis hoort en wanneer de capaciteit daar schaars is. Als we vervolgens vinden dat al dat verkeer toch in Nederland moet kunnen worden afgehandeld, dan komen de luchthavens Lelystad en Eindhoven in beeld. Belangrijk daarbij is dat de ontwikke- ling van Lelystad Airport niet alleen als gevolg wordt gezien van het advies van de Alderstafel, maar dat het gedragen wordt en aansluit bij de visie van de lokale en regionale besturen in Flevoland. Wil je echt stappen zetten, dan heb je elkaar hard nodig en is bestuurlijke durf noodzakelijk.” 42 | Stand van de Randstad

Toekomstagenda Markermeer-IJmeer

Het waterrijke en gevarieerde landschap van het aaneen- In april 2008 nam staatssecretaris Huizinga het Ontwik- gesloten Markermeer en IJmeer draagt aanzienlijk bij kelingsperspectief Markermeer-IJmeer in ontvangst. aan het noordelijke deel van de Randstad. De meren Het was een tussenstap naar de besluitvorming over en oevers maken deel uit van het Europese netwerk van de inrichting van en ontwikkeling in en rondom het beschermde natuurgebieden, Natura 2000. Het gaat Markermeer-IJmeer. Er werd ook een natuurpilot echter niet goed met de natuur in het gebied. Het water ­gestart onder de naam Natuurlijk Markermeer-IJmeer staat stil en de kwaliteit ervan gaat achteruit. Daardoor (NMIJ), waarvoor het Rijk € 25 mln. beschikbaar gaat ook de kwaliteit van de flora en fauna achteruit. ­stelde. In deze pilot wordt via experimenten onder De stedelijke druk in de regio blijft de komende jaren andere getest hoe troebel water uit het Markermeer toenemen door de voorziene Schaalsprong van Almere. helder(der) kan worden gemaakt, zodat waterplanten, Alleen als de natuurkwaliteit verbetert, kan er in de driehoeksmosselen en vissen er beter kunnen leven regio gebouwd worden. Ook de eventuele aanleg van en groeien en er zo extra voedsel voor vogels beschik- een IJmeerverbinding is alleen mogelijk als er nieuwe baar komt. natuur komt in het gebied. In september 2009 ontving staatssecretaris Huizinga Zonder maatregelen en verbeteringen zal het ecologische het Toekomstbeeld Markermeer-IJmeer uit handen van systeem van het Markermeer en IJmeer zijn veerkracht gedeputeerde Greiner, voorzitter van de Stuurgroep verliezen en de aantrekkelijkheid ervan verminderen. Toekomstagenda Markermeer-IJmeer. Het Toekomst- Het aanpakken van dit waterrijk biedt ook kansen voor beeld schetst de manier waarop het Markermeer en het creëren van een klimaatbestendige, gezonde en IJmeer kunnen uitgroeien tot het ‘Blauwe Hart’ van ontspannen leefomgeving. Verbetering van de ecologische de Randstad, één van de nieuwe natuuriconen van kwaliteit maakt andere ontwikkelingen mogelijk, zoals Nederland. Met een gerichte mix van vernieuwende het aanleggen van nieuwe jachthavens en woningen natuurmaatregelen wordt het Markermeer-IJmeer aan het water. één van Europa’s grootste aaneengesloten wetlands. 43 | projecten ­ staats gedeputeerde Ambassadeur Guido van Woerkom Bestuurlijk duo Huizinga-Heringa Tineke secretaris van VenW Andries Greiner provincie Flevoland

het toekomstbeeld is het resultaat van een intensief en Guido van woerkom was ambassadeur voor dit project. interactief proces van verschillende overheidspartijen, daarnaast coördineerde hij de inbreng van een groot maatschappelijke organisaties en regiopartners. omdat aantal maatschappelijke partners bij het opstellen van een sterk ecologisch systeem een randvoorwaarde is voor de raam-brief. van woerkom: “het programma verdere ontwikkeling van de regio vormen de voorgestelde houdt het tempo er lekker in. dit komt doordat betrok- maatregelen een belangrijke bouwsteen voor de rijks- kenen, zoals andries Greiner, de duopartner vanuit de besluiten amsterdam-almere-markermeer (raam). provincie flevoland, de urgentie zien. het is ook fijn dat daarin heeft het kabinet het principe van toekomst- er financiën beschikbaar zijn voor ‘natuurlijk markermeer bestendig ecologisch systeem (tBes) omarmd. tBes ijmeer’. meestal zijn natuurprojecten het sluitstuk, hier moet ervoor zorgen dat de neergaande trend in de eco- is het naar voren gehaald.” logische kwaliteit wordt omgezet in een opgaande trend, op een zodanige wijze dat het ecologische systeem tegen een stootje kan. hiervoor is € 20 mln. aan rijksmiddelen vrijgemaakt. Binnen het project ‘natuurlijk markermeer ijmeer’ wordt de effectiviteit van de voorgestelde natuur- maatregelen onderzocht. voorbeelden van maatregelen zijn: luwtemaatregelen, vispassages, vooroevers waar mogelijk in combinatie met dijkversterking, oermoeras en slibputten. 44 | Stand van de Randstad

Weguitbreiding Schiphol-Amsterdam-Almere

Een goede bereikbaarheid (spoor en weg) van de Er worden twee tunnels aangelegd, één in de A9 bij ­Noordvleugel is van groot belang voor het economisch Amstelveen en één in de A9 Gaasperdammerweg. De functioneren van dit gebied. Dat geldt met name voor investeringen in de bereikbaarheid van de Noordvleugel de corridor Schiphol-Amsterdam-Almere. Dagelijks beperken zich overigens niet tot wegen. Voor het gehele staan er lange files op de wegen in de corridor. Econo- traject wordt gewerkt aan een pakket aan openbaar mische en ruimtelijke ontwikkelingen zetten op lange vervoermaatregelen. Bij de weguitbreiding hoort een termijn de bereikbaarheid verder onder druk. Zo maakt samenhangend pakket van maatregelen voor de verbete- de keuze van het kabinet om in Almere 60.000 woningen ring van het leefklimaat, de natuur, de waterhuishouding te realiseren tussen 2010 en 2030, de bereikbaarheid en de recreatie in deze regio. Zo wordt in het kader over de weg en het spoor nog belangrijker. Om de van de Groene Uitweg geïnvesteerd in recreatieve vaar­ ­problemen op de weg aan te pakken, werd in 2004 verbindingen, fietspaden en bruggen, in de Stelling van de Planstudie Weguitbreiding Schiphol-Amsterdam- Amsterdam, de Hollandse Waterlinie en in het behoud ­Almere gestart. van het weidelandschap.

De weguitbreiding omvat de circa 63 kilometer autosnel- In 2007 tekenden Rijk en regio een overeenkomst voor weg op de A9, de A10, de A1 en de A6. Op de A9 gaat de uitbreiding en inpassing van de A6, A1, A9 en de het om de wegdelen tussen knooppunt Badhoevedorp A10-Oost. Ook werd besloten om de A9 onder voor- en knooppunt Holendrecht en de A9 tussen knooppunt waarden uit te breiden en goed in te passen. In oktober Holendrecht en knooppunt Diemen (de Gaasperdammer- 2008 namen de ministers van VenW en VROM in het weg). Op de A10-Oost vindt uitbreiding plaats tussen kader van de tracé/m.e.r.-procedure een standpunt in. knooppunt Amstel en knooppunt Watergraafsmeer, op de A1 tussen knooppunt Watergraafsmeer en knooppunt Na het innemen van het standpunt zijn de ontwerpen Muiderberg en op de A6 tussen knooppunt Muiderberg voor de uitbreiding en inpassing van de A6, A1, A9 en en Almere-Buiten Oost. Er wordt een nieuwe brug over A10-Oost nader uitgewerkt en onderzocht op milieu- het Amsterdam-Rijnkanaal gebouwd die de A1 en A9 effecten. Zo werd aanvullend onderzoek gedaan en Gaasperdammerweg gaat verbinden via een bypass. overleg gevoerd over bovenwettelijke inpassingsmaat­ Ter hoogte van Muiden komt een eco-aquaduct in de A1. regelen langs de A10 en A1. Met de regio werden eind Daarnaast worden vijf grote knooppunten aangepakt en 2008 afspraken gemaakt over deze inpassingsmaatregelen. moeten ongeveer 100 bruggen en viaducten aangepast Het pakket van aanvullende maatregelen is bedoeld worden. om de overlast voor omwonenden te beperken en 45 | projecten kop

MUIDERFIETSBRUG

In maart 2010 is het eerste onderdeel van het programma de Groene Uitweg, te weten de Muiderfietsbrug, officieel geopend. Met deze fietsbrug, parallel aan de Muiderbrug (rijksweg A1), kunnen fietsers comfortabel en veilig het Amsterdam-Rijnkanaal oversteken. De Muiderfietsbrug is een cruciale schakel in de regionale en landelijke fietsroutes, de leefbaarheid te bevorderen. het gaat onder meer om omdat het één van de weinige plekken is om het Amsterdam- het extra verhogen van geluidsschermen, het aanbrengen Rijnkanaal per fiets over te steken. Amsterdammers kunnen van gevelisolatie bij een aantal woningen langs de a10- zo op de fiets het landelijk gebied tussen Amsterdam en oost en de uitbreiding van een aquaduct over de a1 tot het Gooi bereiken. Dit biedt recreanten allerlei mogelijkheden, een volwaardig ecoduct. met alle betrokken partijen is overeenstemming bereikt over de inpassing: de gemeenten zoals een bezoek aan het Naardermeer of de forten van almere, diemen, muiden, weesp, ouder-amstel, de Stelling van Amsterdam. Stadsregio Amsterdam, a mstelveen en amsterdam, de provincies noord-holland Rijkswaterstaat en provincie Noord-Holland hebben samen en flevoland en het rijk kwamen op één lijn. de fietsverbinding over het Amsterdam-Rijnkanaal bij Muiden gerealiseerd. om geen tijd te verliezen, werd in het voorjaar van 2009 parallel aan het onderzoek voor het ontwerp-tracébesluit alvast gestart met de voorbereiding van de uitvoering, bijvoorbeeld met de inventarisatie van kabels en leidingen, passieve grondverwerving en het benaderen van de markt om tot de beste manier van contracteren te komen.

in maart 2010 tekenden de ministers van venw en VenW vrom het ontwerp-tracébesluit. het inspraaktraject leverde 845 zienswijzen op, waarvan 360 unieke reacties.

de realisatie van het project start medio 2011 met minister van gedeputeerde de aanleg van de a10-oost. het gehele project moet gedeputeerde gereed zijn in 2020. Ambassadeur Wientjes Bernard Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Cornelis Mooij provincie Noord-Holland Elisabeth Post provincie Noord-Holland 46 | stand van de randstad duurZaam Bouwen in

de noordvleuGel utrecht minister minister van VROM wethouder gemeente Ambassadeur Marijke van Schendelen Bestuurlijk duo Jacqueline Cramer (tot februari 2010) Huizinga-Heringa Tineke van VROM (vanaf februari 2010) Harrie Bosch Utrecht

De regio Utrecht zal naar verwachting nog geruime hoofdstructuur. het resultaat is vastgelegd in de tijd groeien in het aantal inwoners en huishoudens. o ntwikkelingsvisie noordvleugel utrecht 2015-2030. De opgave voor het project Duurzaam Bouwen is het de regio kiest ervoor om zoveel mogelijk binnenstedelijk vinden van een oplossing voor de spanning tussen te bouwen, bij voorkeur rond randstadspoorstations. twee waarden: de behoefte aan ruimte om te wonen en daarnaast wordt een deel van de woningbouwopgave te werken en de behoefte aan bescherming van natuur, gerealiseerd in almere. landschap en duurzaamheid in de ruimtelijk-economisch ontwikkeling. De bouwopgave van 65.500 woningen het rijk heeft op hoofdlijnen ingestemd met deze visie. moet daarnaast ook zorgvuldig worden afgestemd met kern is dat fors wordt ingezet op binnenstedelijk bouwen de vele infrastructuurbundels in dit centrale deel van om het woningtekort terug te dringen, de waardevolle Nederland. Er is dan ook een nauwe relatie met het landschappen te behouden dan wel verder te ontwikke- project Draaischijf Nederland. len en maximaal aan te sluiten op de bestaande infra- structuur. daarnaast zullen in rijnenburg 7.000 en in in het project is uitgezocht hoe voorzien kan worden in almere 15.000 woningen worden gebouwd ten behoeve de vraag naar 65.500 woningen in de periode 2015-2030, van de utrechtse woningbehoefte. Binnenstedelijk rekening houdend met de bijzondere groenblauwe bouwen is uitdagend en kost ook geld. echter, uitleg- kwaliteiten in de noordvleugel utrecht: vijf nationale locaties leiden vaak tot veel hogere kosten omdat extra landschappen, een rijksbufferzone en de ecologische infrastructuur vereist is om zo’n locatie bereikbaar en bewoonbaar te maken. kortom: binnenstedelijk leidt juist tot kansen om te voorzien in een toenemende woonbehoefte. om binnenstedelijk bouwen eenvoudiger te maken is een interdisciplinaire stuurgroep van het rijk en de vier grote steden op zoek naar onortho- doxe maatregelen. mede aan de hand van de uitkom- sten van deze stuurgroep zullen de partners van het project duurzaam Bouwen verder werken aan de uitvoering van de ontwikkelingsvisie. hiertoe hebben de partners onderling uitvoeringsgerichte afspraken vastgelegd om zo de volgende stappen te zetten naar een stevige en aantrekkelijke regio.

de besluiten werden nader toegelicht in de randstad- besluiten noordvleugel utrecht die in november 2009 naar de tweede kamer werden gestuurd.

harrie Bosch, wethouder van de gemeente utrecht: “het is een uitdaging geweest om met de noordvleugel utrecht een samenhangend antwoord te geven op de complexe ruimtelijke vraagstukken waarvoor het gebied is gesteld. maar het is gelukt. de verschillende overheidslagen in de regio zijn het met elkaar eens geworden. nu samen de schouders eronder zetten om van dit gebied iets moois te maken.” 47 | projecten oude rijnZone (inclusief venster BodeGraven-woerden)

De Oude Rijnzone is het gebied langs de Oude Rijn tussen Leiden en Woerden. Het gebied is deels ver- rommeld en deels verouderd met steden, dorpen, bedrijven en agrarische functies in een cultuurhistorisch en landschappelijk interessant lint. Kernproblemen zijn de verouderde en soms verlaten bedrijventerreinen, de slechte bereikbaarheid en de ongerichte ruimtelijke ontwikkeling. Dit komt de ruimtelijke kwaliteit en economische vitaliteit niet ten goede. Met de uitvoering de provincie Zuid-holland, de gemeenten Bodegraven, van het programma Oude Rijnzone wordt het gebied alphen aan den rijn, rijnwoude, Zoeterwoude, leiden centraal in de Randstad, midden in het Groene Hart, en leiderdorp en het hoogheemraadschap van rijnland getrans formeerd tot een economisch vitale regio met stelden samen een bedrijventerreinenstrategie op waar- groenblauwe kwaliteit en een goede infrastructuur. mee de herstructurering van oude bedrijventerreinen Belangrijkste opgaven zijn de herstructurering van wordt versneld. dit sluit aan bij het mooi nederland bedrijventerreinen, zorgen voor voldoende groen, goede beleid van minister cramer van vrom. in oktober bereikbaarheid en het opruimen van verrommeling. 2008 tekenden de partijen een samenwerkingsovereen- komst tot 2020 voor duurzame en integrale ontwikke- ling. met deze samenwerking wordt de economische vitaliteit van de oude rijnzone versterkt en worden kwalitatief hoogwaardige woon- en werkmilieus ontwikkeld. de partijen investeren tegelijkertijd in natuur, water, landschap, recreatie en cultuurhistorie.

in juni 2009 stelde het kabinet € 30 mln. beschikbaar uit het nota ruimtebudget. de rijksbijdrage vormt een enorme impuls om de gebiedsontwikkeling te gaan uitvoeren. het vraagt ook om grote investeringen van de gemeenten en de provincie. om de rijksbijdrage feestelijk te markeren, overhandigde minister cramer gedeputeerde een cheque aan de voorzitter van de stuurgroep oude rijnzone, gedeputeerde en randstad urgent-duopartner van de vondervoort van de provincie Zuid-holland. minister van VROM “we zijn erg blij met deze mooie bijdrage van het rijk”, aldus van de vondervoort. “niet alleen omdat we het geld hard nodig hebben, maar ook omdat het rijk hiermee bevestigt dat de samenwerking tussen de gemeenten, het hoogheemraadschap en de provincie zeer waardevol is. deze samenwerking is een voor- Ambassadeur Ellen Verkoelen Bestuurlijk duo Jacqueline Cramer van de Vondervoort Tonny provincie Zuid-Holland waarde om de oude rijnzone om te vormen tot een economisch vitaal gebied waar je goed kunt wonen, werken en recreëren”. 48 | stand van de randstad draaischijf nederland

Utrecht is een belangrijke verbindende schakel tussen om de problemen te lijf te gaan hebben de overheden de Randstad en het oosten en zuiden van ons land. in de regio de krachten gebundeld in samenwerkings- De aantrekkingskracht van de regio zorgt voor een programma verder, mobiliteit in midden-nederland. sterke toename in de verkeersactiviteiten met als gevolg verder werkt aan de doorstroming en bereikbaarheid dat de regio steeds verder dichtslibt. De gevolgen zijn van de regio, nu en in de toekomst. voor de verbetering niet alleen merkbaar in het verkeer, maar ook voor de van de bereikbaarheid van de ring utrecht en de driehoek economische groei, de leefbaarheid, de veiligheid en (a27/a1/a28) wordt ingezet op een samenhangend het milieu. Het duurt vaak lang om in de regio Utrecht pakket maatregelen. er zijn maatregelen ter stimulering van A naar B te komen of om deze draaischijf van van het gebruik van de fiets en het openbaar vervoer, Nederland te passeren. zoals aanleg van p+r-terreinen, fietstunnels en verbeteren van de doorstroming van tram- en busverbindingen. de regio investeert hierin ruim e 500 mln.

in de bestuursovereenkomst tussen rijk en regio is vast- gelegd dat maximaal € 2,6 mld. beschikbaar wordt gesteld om te investeren in effectieve maatregelen voor de verbetering van de mobiliteit in de draaischijf van nederland. de planstudies zijn in hoog tempo tot besluit- vorming gekomen. nog geen jaar na de start liggen er al besluiten. voor de a28, a27/a1 en knooppunt h oeve laken zijn voorkeursalternatieven vastgesteld. gedeputeerde provincie minister van VenW gedeputeerde provincie Utrecht Ambassadeur de Jager Willem Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Jan Ekkers (tot januari 2010) Remco van Lunteren Utrecht (vanaf januari 2010) 49 | projecten kop

Voor de Ring Utrecht is na het verrichten van een aan- In en rond Utrecht worden tot 2030 veel woningen vullende studie een besluit genomen over de voorkeurs- ­gebouwd, die nodig zijn om te voldoen aan de enorme richting voor het verbreden en deels overkluizen van de woningbehoefte. Om de omgeving leefbaar te krijgen en A27 tussen knooppunt Lunetten en Rijnsweerd (langs houden, is bereikbaarheid een belangrijk aandachtspunt. Amelisweerd), het verbreden van de A12 tussen Ouden- “Ik denk dat mensen graag rond Utrecht willen wonen,” rijn en Lunetten en het opwaarderen van de Noordelijke zei de Utrechtse bewoonster. “Dus ik zou inzetten op Randweg Utrecht. Hierdoor zal de doorstroming op de zowel openbaar vervoer als op wegen. Niet op het één Ring Utrecht aanzienlijk verbeteren en blijft de aantasting of het ander, want dat houdt het niet meer. Je moet je van waardevol natuur- en recreatiegebied beperkt. toch aanpassen aan de hoeveelheid mensen die erbij Over de verbreding van de A27 langs Amelisweerd zei komt.” De ruimtelijke ontwikkeling en infrastructuur zijn een bewoonster van Utrecht tijdens een straatinterview: via de projecten Duurzaam Bouwen in de Noordvleugel “Ik ben heel blij dat de weg niet opnieuw door het na- Utrecht en Draaischijf Nederland integraal aangepakt. tuurgebied gaat. De weg is al door Amelisweerd gegaan, Juist in dit gebied is bijzondere aandacht nodig voor een laat ze dat dan inderdaad verder uitbreiden of verdiepen. zorgvuldige keuze van verstedelijkingslocaties en goede Niet nog een keer dat natuurgebied doorkruisen, want inpassing van infrastructuur. De samenhangende besluiten dan blijft er niets meer van over. Het is een heel belang- werden nader toegelicht in de Randstad-besluiten rijk gebied voor Utrecht; er gaan altijd ontzettend veel Noordvleugel Utrecht die in november 2009 naar mensen heen. Ik ben blij dat besloten is om dat niet de Tweede Kamer zijn gestuurd. te doen.” 50 | Stand van de Randstad

Ruggengraat voor natuur en recreatie

De Groene Ruggengraat loopt dwars door het Groene de ambitie van een robuuste ecologische verbinding Hart tussen de Biesbosch en het Gooimeer via Naarder- tussen de Biesbosch en het IJsselmeer worden onder- meer en Vechtstreek, de Venen, Nieuwkoopse en bouwd en meer gebiedsspecifiek herkenbaar worden Reeuwijkse plassen en de Krimpener- en Alblasser- gemaakt. In een aantal gebieden bestond behoefte aan waard. Hij verbindt zo de bestaande natuurgebieden, bredere (financiële) arrangementen om tot goede combi- zodat plant- en diersoorten kunnen migreren en grotere naties van opgaven te komen. Er werd een verkenning populaties kunnen vormen. In de Groene Ruggengraat uitgevoerd om deze arrangementen per deelgebied te worden de natuuropgaven geïntegreerd met de opgaven identificeren. Veel infrastructuur kruist de Groene Ruggen- voor het waterbeheer, het tegengaan van bodemdaling, graat. De meest urgente knelpunten zijn geïdentificeerd. de ontwikkeling van de landbouw en het landschap. Waar het Rijksinfrastructuur betreft, zijn ze opgenomen De Groene Ruggengraat biedt ruimte voor de groeiende in het Meerjarenprogramma Ontsnippering. De ruimtelijke behoefte van de Randstedelingen om dichtbij huis te vertrekpunten en aansluitingspunten bij provinciegrenzen ­recreëren. In totaal zal in het Groene Hart 2.650 hectare zijn in juni 2008 door de drie provincies Noord-Holland, nieuwe natuur beschikbaar komen. Zuid-Holland en Utrecht vastgelegd in de Voorloper Groene Hart. Daarmee zijn de ruimtelijke uitgangspunten In 2008 namen de verantwoordelijke provincies besluiten voor de provinciale structuurvisies helder. waarmee de Groene Ruggengraat in drie focusgebieden sneller werd gerealiseerd: Noordelijke Vechtstreek, Groot In januari 2009 werden de ecologische opgaven voor Wilnis-Vinkeveen en Gouwe-Wiericke. Er werden beslui- de deelgebieden van de Groene Ruggengraat vastgesteld. ten genomen over het tracé in Noord-Holland en het Daarmee kwam er ook duidelijkheid over de opgave natuurgebiedsplan Krimpenerwaard. Ook is de financie- voor de Groene Ruggengraat als geheel. Met het ring voor de ontsnippering van de natuurverbinding ­kabinetsbesluit van juli 2009 is € 113 mln. uit het Nota tussen het Naardermeer en de Ankeveenseplassen Ruimtebudget toegekend voor het programma Westelijke ­bepaald. Om meer helderheid te scheppen werd besloten Veenweiden. Daarin worden maatregelen voorzien voor de ecologische criteria te operationaliseren. Daarmee kan delen van de Groene Ruggengraat in de Krimpenerwaard, 51 | projecten kop

Gouwe-wiericke, nieuwkoopse plassen, Groot wilnis- vinkeveen en muyeveld-oost. Zo wordt bijvoorbeeld de verdroging van de nieuwkoopse plassen aan gepakt

door de aanleg van bufferzones, sanering van glastuin- minister van LNV bouw en natuurontwikkeling. in Groot wilnis-vinkeveen

wordt de veenbodemdaling teruggedrongen door onder gedeputeerde provincie Utrecht meer natuurontwikkeling, onderwaterdrainage en dynamisch peilbeheer. deze maatregelen dragen direct

en indirect bij aan de realisatie van de Groene ruggengraat. Ambassadeur Jan Heijkoop Bestuurlijk duo Verburg Gerda Bart Krol tijdens een bestuurlijke conferentie in maart 2009 bespra- ken de duopartners met bestuurders van gemeenten, waterschappen en maatschappelijke organisaties acties om versnelling vast te houden. dat richt zich zowel op de realisatie van natuur- en waterdoelen (Groene ruggengraat) als op versterking in februari 2010 maakten acht overheden afspraken over van de landbouw. het veenweidegebied Gouwe-wiericke. onder meer over de aanleg van een natuurzone, stimulering van de land- steeds meer kerngebieden in de Groene ruggengraat bouw, verbetering van de waterkwaliteit en tegengaan gaan van de tekentafel af en in de uitvoering. projectleider van bodemdaling. in de overeenkomst staan ook afspra- hans Burgers van de provincie utrecht: “veel van de ken over klimaat, landschap, cultuurhistorie en recreatie. acties spelen zich in dit stadium van het project af in het de komende acht jaar wordt € 98 mln. in Gouwe- bestuurlijke circuit, maar bij de a2, in de krimpenerwaard wiericke geïnvesteerd. en in de polder Groot wilnis-vinkeveen zijn de graaf- in april 2010 zijn voor Groot wilnis-vinkeveen afspraken machines al echt aan het werk. daar zie je in diverse tussen partijen vastgelegd in een gebiedsconvenant; gebieden al stukjes Groene ruggengraat ontstaan.” 52 | Stand van de Randstad

Groot Mijdrecht Noord

Groot Mijdrecht Noord is een diepe polder (-6 meter NAP) De commissie van onafhankelijke waterdeskundigen van bijna 1.000 hectare in het noordwesten van de onderzocht op verzoek van de provincie Utrecht de provincie Utrecht. De bodem in het gebied daalt en feiten rond water en bodemdaling in de polder. dat maakt op termijn landbouw onmogelijk. Naast de Ook beoordeelde zij alle eerder verschenen rapporten bodemdaling kampt het gebied met zout kwelwater en op juistheid en volledigheid. De commissie constateerde is er onvoldoende ruimte voor waterberging. Een com- dat de aandacht zich terecht op de polder richt van- missie onder leiding van Johan Remkes concludeerde wege de vervuilde kwel die de natuur bedreigt en de begin 2008 dat er aanvullende maatregelen nodig bodemdaling van één centimeter per jaar. Provincie, ­waren om Groot Mijdrecht Noord duurzaam en klimaat- Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht en bestendig te ontwikkelen. Er zijn veel scenario’s onder- ­gemeente De Ronde Venen ontwikkelden zes strate- zocht. Het onder water zetten van een deel van het gieën om de problemen in de polder aan te pakken. gebied zou bijvoorbeeld een oplossing kunnen bieden De Commissie-Remkes adviseerde aanvullend onder- voor de problemen. Waterberging zou ook bijdragen zoek te doen om hierin een afgewogen keuze te kunnen aan de natuuropgave voor de regio en het gebied zou maken. Eind 2008 werd duidelijk dat geen van de zes een recreatieve functie krijgen. Maar een dergelijke omschreven strategieën tegelijk voldoet aan de rand- ingreep zou natuurlijk ook grote gevolgen hebben voorwaarden, te weten dat de problemen in voldoende voor de bewoners en bedrijven in het gebied. mate worden opgelost én dat de strategie betaalbaar is. Provinciale Staten van Utrecht besloot daarom tot het opstellen van een zogenaamde ‘combinatievariant’, met als randvoorwaarden een zo duurzaam mogelijk watersysteem, versterking van de natuurwaarden, een voor de komende tientallen jaren blijvende landbouw- functie in een deel van de polder en zicht op financiële dekking. Gebleken is dat ook de combinatievariant niet 53 | projecten

ging werken. Gedeputeerde Staten van provincie Utrecht concludeerden dat een combinatievariant die wél voldoet aan alle randvoorwaarden moeilijk te realiseren valt en nam in juli 2009 een besluit om alleen door te gaan met de uitvoering van Plan de Venen. Dit betekent onder meer de realisering van een 395 hectare groot laagveen- moeras (natuurgebied) in het oostelijk deel van Groot Mijdrecht Noord. Het waterpeil in dit gebied wordt ­hiertoe verhoogd en de fosfaatverzadigde bovengrond verwijderd. Hierdoor ontstaat een combinatie van land en open water met waterplanten en riet. Een leefgebied voor bedreigde moerasvogels zoals roerdomp, grote karekiet en purperreiger. Dit moerasgebied zal een ­belangrijke schakel worden in de Groene Ruggengraat. Gedeputeerde Staten besloten in maart 2010 het ontwerp op hoofdlijnen voor de inrichting van het nieuwe natuur- gebied ter vaststelling aan te bieden aan Provinciale ­Staten. In juni 2010 is het voorstel aangeboden. Met het besluit van de provincie over de toekomstige inrichting van Groot Mijdrecht Noord in juli 2009 haalde het project de laatste mijlpaal uit de Randstad Urgent- overeenkomst. Als gevolg van de bijstelling van de ­plannen voor de polder hoefde het Nota Ruimtebudget niet te worden aangesproken. gedeputeerde gedeputeerde staatssecretaris outer de J ong ineke H uizinga Ambassadeur F rans E vers Bestuurlijk duo T van VenW J oop Binnekamp provincie Utrecht (tot eind 2008) W provincie Utrecht (vanaf 2008) 54 | stand van de randstad ov-Bureau randstad

Het OV-bureau Randstad is opgericht om de samen- de openbaar vervoersbedrijven. ambassadeur Brouwer- hang en samenwerking in het openbaar vervoer in korf heeft in april 2008 de bundel met maatregelen de Randstad te verbeteren. Dit om ervoor te zorgen aangeboden aan minister eurlings. in 2009 gaf het dat reizen met het openbaar vervoer in de Randstad project het gezamenlijk p+r-beleid in de randstad vorm. een aantrekkelijker en vanzelfsprekende optie wordt. ter bevordering van ketenmobiliteit is het traject naar Verbetering van het openbaar vervoer in de Randstad is multimodale reisinformatie in 2015 geschetst. het kabinet nodig om de ruimtelijke en economische ambities van maakte € 70 mln. extra vrij voor actief fietsbeleid, zoals de Randstad te verwezenlijken en de concurrentiekracht het verbeteren van fietsroutes met als doel het bevorderen te vergroten. van fietsgebruik. verbetering van het openbaar vervoer vraagt om meer het tweede project was de ‘verkenning één ov- samenhang in het openbaar vervoer. samenhang tussen autoriteit in de randstad’. de verkenning richtte zich op de verschillende modaliteiten: trein, metro, tram en bus. de noodzaak, wenselijkheid en mogelijkheden van één Bovendien moet het vervoer in de verschillende delen autoriteit voor alle vormen van openbaar vervoer (bus, van de randstad meer een eenheid gaan vormen. dat tram, metro, trein). er werden vier opgaven benoemd. kan alleen als de negen vervoersautoriteiten in de rand- opgave één is het opstellen van een gezamenlijk beeld stad intensief samenwerken. het ov-bureau randstad van een kwalitatief hoogwaardig netwerk voor het open- richt zich op de ontwikkeling van een samenhangend, baar vervoer in de randstad. de tweede is het identifice- hoogwaardig ov-netwerk, het bevorderen van keten- ren en realiseren van ontbrekende, regiogrensoverschrij- mobiliteit en het vergroten van de betrokkenheid van dende verbindingen, op basis van een analyse van de de decentrale overheden bij spoorvervoer in de randstad. witte vlekken op randstadniveau. de derde opgave is het maken van voorstellen voor het structureel verbete- het ov-bureau randstad is het resultaat van twee pro- ren van de ketenmobiliteit binnen de randstad. en de jecten in randstad urgent: ‘korte termijnmaatregelen vierde is het verder uitwerken van een grotere betrokken- ketenmobiliteit’ en ‘verkenning één ov-autoriteit voor heid van de decentrale overheden bij de aansturing van de randstad’. het regionaal spoorvervoer. het project ‘korte termijnmaatregelen ketenmobiliteit’ richtte zich op maatregelen die bijdragen aan een betere ketenmobiliteit. het project omvatte tientallen maatregelen om de ketenmobiliteit te verbeteren. concreet ging het om de inrichting van p+r-terreinen, fietsenstallingen en ov-knooppunten. maar ook om dynamische reizigers- informatiesystemen en het verbeteren van fietsverbindin- stadsregio gen op enkele corridors. het ging om kleinere, snel te realiseren ingrepen op tal van plaatsen in de randstad. ketenmobiliteit de ontwikkeling van deze maatregelen lag vooral bij staatssecretaris de regionale en lokale overheden in samenwerking met minister van VenW minister van VenW portefeuillehouder lid Dagelijks Bestuur gedeputeerde provincie VenW (tot februari 2010) VenW Korte termijnmaatregelen Ambassadeur Annie Brouwer-Korf Bestuurlijk duo Camiel Eurlings Bert Lubbinge Bestuur Regio Utrecht Randstad OV-bureau Ambassadeur Jeltje van Nieuwenhoven Bestuurlijk duo Huizinga-Heringa Tineke van Camiel Eurlings (vanaf februari 2010) Leen Verbeek Amsterdam (tot november 2009) Asje van Dijk Zuid-Holland (vanaf november 2009) 55 | projecten

Plan van aanpak OV-bureau Randstad

Acties waar het OV-bureau concreet mee aan de slag is gegaan: - Verbetering van overstapinformatie in voertuigen; - Openingstijden OV-fiets; - Verplichte reisinformatie via de Wet Personenvervoer 2000; - P+R naar een gezamenlijke strategie; - Randstadnet 2028 ’de belofte aan de reiziger’; - Uitwerking ruimtelijke ontwikkeling en OV in samenhang.

Binnen het OV-bureau Randstad werken ministerie Bestuurlijk werd geconcludeerd dat versterking van van ­VenW, ­provincie Zuid-Holland, provincie Noord- de samenhang van en samenwerking in het openbaar Holland, provincie Utrecht, ­provincie ­Flevoland, stads- vervoer in de Randstad het meest gediend is met een inhoudelijke aanpak. Daarom werd afgesproken om regio Amsterdam, ­stadsregio Rotterdam, stadsgewest de vier in de verkenning benoemde concrete OV-vraag- ­Haaglanden en Bestuur Regio Utrecht samen­ om de stukken in de Randstad aan te pakken en op te lossen. ­samenwerking en samenhang in het openbaar vervoer De betrokken overheden besloten een bureau op te te bewerkstelligen. richten, dat hen hierbij zal ondersteunen. Aan het OV-bureau Randstad ligt een bestuursovereenkomst ten grondslag die door alle deelnemende overheden is onder- schreven. Met het ondertekenen van deze bestuurs­ overeenkomst zijn de activiteiten met betrekking tot het Randstad Urgent-project ‘Korte Termijnmaatregelen Ketenmobiliteit’ overgeheveld naar het OV-bureau. Daarmee zijn de afspraken van dit project afgerond en ­geconcludeerd dat toegewerkt moet worden naar één verviel ‘Korte Termijnmaatregelen Ketenmobiliteit’ als hoogwaardig netwerk met één merknaam voor het OV zelfstandig project in het programma Randstad Urgent. in de hele Randstad. Het OV-bureau concretiseert dit in een rapportage Hoogwaardig ­Openbaar Vervoer in In september 2009 stelde de directieraad van het de Randstad. OV-bureau het Plan van Aanpak Ketenintegratie vast In januari 2010 is het Plan van Aanpak Betrokkenheid en in december 2009 het plan van aanpak HOV-netwerk decentrale overheden bij het personenvervoer per spoor Randstad 1e fase. In dit kader organiseerde het OV- door de directieraad vastgesteld. In het voorjaar van bureau in januari en maart 2010 bestuurlijke werkconfe- 2010 stelde het bestuurlijk duo het werkplan 2010 vast. renties waar vastgesteld werd dat reizigers het meest gebaat zijn bij OV dat wat betreft uiterlijk en kwaliteit De internationaal vermaarde Nederlandse architect goed en eenduidig herkenbaar is. Daarnaast werd Rem Koolhaas, keynote speaker op de Randstad Urgent conferentie van november 2009, was onder de indruk van de manier van werken met Randstad Urgent. Maar hij hield de conferentiegangers wel een spiegel voor: “Ik wil verbazen met wat feiten.” Koolhaas constateerde dat de Randstad relatief dunbevolkt is in vergelijking met Londen en Parijs. Hij liet ook zien dat het regionaal ver- voerssysteem een lappendeken is van verschillende aan- bieders van openbaar vervoer. Zijn verhaal onderstreepte de urgentie van het OV-Bureau Randstad om daarin een grote stap voorwaarts te maken. 56 | stand van de randstad waterveiliGheid centraal holland

Het project Waterveiligheid Centraal Holland is een vervolg op het project Compartimentering case Centraal Holland. Daarin werd een verkenning gedaan naar de vraag of en onder welke voorwaarden compartimente- ring een geschikte methode is om het overstromings- risico van Centraal Holland te verkleinen. Het comparti- menteren van dijkringen is één van de mogelijkheden om de gevolgen van een overstroming te verkleinen, in maart 2008 sprak het bestuurlijk trio af een vervolg- omdat bij een doorbraak van de waterkering slechts studie uit te laten voeren naar systeemwerking (cascade- een gedeelte van het gebied overstroomt. De huidige effecten tussen dijkringen) en regionale waterkeringen. regionale waterkeringen zijn al een vorm van in juli 2008 werd de landelijke studie naar comparti- compartimentering. mentering afgerond. de beleidskeuze en vervolgacties zijn opgenomen in het nationale waterplan. Binnen de verkenning was gericht op dijkring 14, dat is het aansluitende project waterveiligheid centraal het gebied dat omsloten wordt door de kustlijn van h olland zijn twee vervolgstudies uitgevoerd: een studie hoek van holland tot ijmuiden, het noordzeekanaal, naar oplossingsrichtingen om centraal holland te het amsterdam-rijnkanaal, de hollandse ijssel en beschermen tegen overstromingen vanuit het rivieren- de nieuwe maas/waterweg. dit gebied vertegenwoor- gebied en een studie naar de standzekerheid van digt veel economische waarde en er wonen in totaal regionale waterkeringen. drie miljoen mensen. als delen van het gebied onder water zouden lopen heeft dat grote gevolgen. de belangrijkste conclusies uit de studies zijn dat de keringen die dijkring 14 beschermen tegen een over- stroming uit de nederrijn/lek naar verwachting te laag zijn om dijkring 14 de wettelijke veiligheid (overschrij- dingskans van 1:10.000 per jaar) te bieden. de bestuur- ders hebben besloten tot een vervolgstudie, waarin een aantal oplossingsrichtingen verder wordt verkend. dit vervolgonderzoek wordt nauw afgestemd op de landelijke ontwikkelingen. het betreft de derde toetsing van de primaire waterkeringen en de ontwikkelingen in het kader van het deltaprogramma. vooral het d eelprogramma veiligheid, waar gewerkt wordt aan de voorbereiding van de nieuwe waterveiligheidsnormen is van belang. ook zal afstemming plaatsvinden met het deelprogramma rijnmond/drechtsteden.

gedeputeerde Bij een onverhoopte doorbraak van een primaire water- kering blijken de regionale keringen langs boezemwate- ren een belangrijke compartimenterende rol te spelen. uit het onderzoek naar de standzekerheid van regio- secretaris van VenW VenW van secretaris nale keringen blijkt echter dat men niet zonder meer

Ambassadeur van Vierssen Wim Bestuurlijk trio Huizinga-Heringa Tineke staats Lenie Dwarshuis-van de Beek gedeputeerde Zuid-Holland Rinske Kruisinga Noord-Holland kan uitgaan van standzekerheid. deze problematiek wordt meegenomen bij de implementatie van de e uropese richtlijn overstromingsrisico’s. 57 | projecten kunst en cultuur in de randstad wethouder gemeente minister van OCW Ambassadeur Elco Brinkman Bestuurlijk duo Ronald Plasterk Gehrels Carolien Amsterdam

In het project Kunst en Cultuur in de Randstad hebben met reistijden per openbaar vervoer tussen de verschil- het Rijk en de grote steden de handen ineengeslagen. lende kunstinstellingen en holland art web, een website Samen met kunst- en cultuurinstellingen ontwikkelen ze met het totale kunst- en cultuuraanbod in de randstad. een verbeterd aanbod om de internationale betekenis en ook werd samenwerking gezocht met het nederlands concurrentiepositie van kunst en cultuur in de Randstad uitburo (nuB) dat een coördinerende rol vervult en de te versterken en de Randstad te promoten. Dit mondt promotie van het lokale culturele aanbod ondersteunt. uit in een reeks culturele activiteiten, een marketingplan het nuB richt zich ook op de landelijke ontsluiting van en een promotiecampagne. Ook wordt gewerkt aan het het cultuuraanbod (de cultuuragenda) en is bij uitstek opheffen van procedurele beperkingen en de bestuurlijke geschikt om de taak van de internationale communicatie versnippering. en marketing op zich te nemen. Besloten werd dan ook om arts h olland ‘onder te brengen’ bij het nuB. in juni 2008 hebben het rijk, de vier grote gemeenten amsterdam, rotterdam, den haag en utrecht en toon- aangevende kunstinstellingen in de randstad afspraken gemaakt over samenwerking.

Begin februari begon de speciaal aangestelde functionaris, Geert Boogaard, aan het maken van een plan van aan- pak. “het project gaat over het versterken van de inter- nationale positie van kunst en cultuur in de randstad; over innovatieve cultuurmarketing,” zei hij. “en dat betekent vooral zoeken naar synergie en vormen van samenwerking. Binnen de kunstensector, maar vooral ook met de wereld daarbuiten, zoals met de wetenschap en het hoger (kunst)onderwijs.” in het najaar van 2009 stelden de vier wethouders c ultuur van de grote steden en de minister van ocw een plan van aanpak vast: ‘arts holland: méér buiten- lands publiek, voor méér kunst en cultuur’. het project is gepresenteerd bij een bijeenkomst van de cultureel attachés in amsterdam in oktober 2009. in het plan van aanpak wordt een aantal ideeën voor concrete projecten gegeven, zoals een holland art map, een plattegrond 58 | stand van de randstad randstad 2040

De Randstad moet in 2040 een economisch aantrekkelijk gebied zijn waar mensen graag wonen, werken en ontspannen. Die ambitie en een aantal lange termijn- ontwikkelingen, zoals de klimaatverandering, mobiliteits- en bevolkingsgroei en economische vooruitzichten, waren aanleiding om een lange termijnvisie voor de jarenlange focus op de mainports, onderstreept het Randstad op te stellen. Deze visie moet, voortbouwend kabinet met de structuurvisie de toenemende betekenis op het huidige beleid, een antwoord geven op de van steden als economische, sociale en culturele motoren opgaven waar de Randstad voor staat en eraan bijdragen van ons land. die accentverschuiving in de structuur- dat de Randstad in de toekomst een duurzame en visie past bij de recente lange termijnscenario’s van concurrerende Europese topregio is. het centraal planbureau die voor onze economische toekomst het belang van mensen en steden eveneens in aansluiting op de vaststelling van de nota ruimte riep onderstrepen. de structuurvisie randstad 2040 toont de eerste kamer in januari 2006 de minister van vrom daarmee ook een groot deel van de ruimtelijke agenda op een lange termijnperspectief te schetsen voor met voor de komende jaren. name de randstad. het kabinet stelde vlak voor de zomer van 2007 de startnotitie randstad 2040 vast met daarin met de publicatie van de structuurvisie randstad 2040 de ruimtelijke dilemma´s. in september 2008 presenteerde is de visievorming in het kader van het project rand- het kabinet de structuurvisie randstad 2040. Burgers, stad 2040 succesvol afgerond. professionals, ontwerpers, maatschappelijke organisaties, adviesraden en uitvoeringsallianties leverden input voor Verkenning naar Randstad Sleutelprojecten deze visie. met de structuurvisie zet het kabinet de koers op basis van evaluatieonderzoek naar de eerste en uit om de randstad integraal te ontwikkelen tot een tweede generatie sleutelprojecten en verschillende duurzame en concurrerende europese topregio in 2040. adviezen, besloot het kabinet in juli 2009 een mirt- met als één van de leidende principes: ‘wat internatio- verkenning te starten naar nieuwe randstad sleutel- naal sterk is, sterker maken’. het kabinet kiest voor projecten voor de periode na 2020. de mirt-verkenning een transformatie van het Groene hart naar een veilige, randstad sleutelprojecten richt zich op de vraag welke klimaatbestendige Groenblauwe delta, voor verdergaande verdichting van de steden (door bijvoorbeeld meer hoog- bouw), voor een betere aansluiting op het internationale netwerk van hogesnelheidslijnen en voor beter regionaal openbaar vervoer. daarnaast kiest het kabinet ervoor gericht te investeren in de economisch sterke punten in de randstad. het wil de diverse metropolitane kracht van amsterdam in combinatie met schiphol uitbouwen en benutten en de specifieke internationale functies in

rotterdam, den haag en utrecht versterken. na een minister van wethouder minister van VROM minister van VROM wethouder gemeente Ambassadeur René Smit Bestuurlijk trio Structuurvisie Randstad 2040 Jacqueline Cramer Maarten van Poelgeest gemeente Amsterdam Marnix Norder Den Haag Bestuurlijke trekker Randstad Sleutelprojecten en Randstad 2040 Uitvoeringsallianties Jacqueline Cramer (tot februari 2010) Huizinga-Heringa Tineke VROM (vanaf februari 2010) overheid. send bijeenandere, meermaatschappelijkgeoriënteerde de alliantiewerkwijzeisinveelopzichtennieuwenpas- ten diezijnbenoemdindestructuurvisierandstad2040. tot concretisering enuitvoeringvandeideeënprojec- ministeries. doelvandeuitvoeringsalliantiesistekomen 59 |projecten maatschappelijke organisaties) samen metéénofmeerdere belanghebbende partijen(overheden,marktpartijenen voor derandstad.inuitvoeringsalliantieswerken allianties hangennauwsamenmetdelange-termijnkeuzes kunnen brengen. d de ringsallianties gestartvansamenwerkendepartijendie als onderdeel van randstad2040iseenaantaluitvoe- Randstad 2040Uitvoeringsallianties tot sleutelproject. de optiesdieuitverkenningkomen,wilbenoemen in 2011zalhetkabinetbesluitenoféénmeervan van deintegraledoelstellingenuitstructuurvisie. projecten substantieel kunnenbijdragenaanhetbehalen moet inzichtelijkmakenof,enzoja,welkeconcrete combinatie metdeolymischeambitie.deverkenning stad, bijvoorbeeldgrootschalige stedelijkeingrepen in aan hetrealiseren vandedoelstellingenvoorrand- projecten zijnprojecten dieeenimpulskunnengeven de evaluatiemeerwaarde tekunnenhebben.sleutel- projecten meteen dergelijk rijkscommitmentblekenin die aanhetkomendekabinetzalworden voorgelegd. instrument ´sleutelprojecten´ wordt ingezetiseenkeuze aantal optiesvoorprojecten naderonderzocht.ofhet wordt opbasisvaneenafweegkadermetcriteria ruimtelijke opgaven(‘sleutelgebieden’).v eerst eenbeeldgegevenvanderegio’s metdegrootste lange termijnkrachtbijkunnenzetten.daartoewordt grote, integraleprojecten de kabinetskeuzes voorde doelen van het kabinet voor de lange termijn dichterbij doelen vanhetkabinetvoordelangetermijndichterbij e onderwerpenvandezeuitvoerings- ervolgens

centraalstond. concluderen over hetwerkeninenmetallianties stad 2040uitvoeringsallianties,waardoen,leren en een drukbezochtebijeenkomstbelegdvoorderand- aan deministervanvromaan.halfapril2010werd 2010 bodenvijfvandezevenalliantieshuneindproduct op hetafsluitenderandstad2040congres infebruari - - e - k - s - d - - c het gaatomdevolgendeallianties: Groenblauwe topkwaliteit inennabijdesteden. rotterdam-den haag; Zeehavens (amsterdam enrotterdam); conomische structuurversterkingregio tedelijke transformatieenverdichting; limaatbestendige steden; entrum- enknooppuntontwikkeling; en haagstadvanrecht, vrede enveiligheid;

Ambassadeur Naam Bestuurlijk duo Namen 60 | Stand van de Randstad

Transitie Greenports

Het project Transitie Greenports heeft als doel de In het project staat een aantal zaken op het programma: ­concurrentiepositie van de tuinbouwsector te versterken, besluitvorming over de integrale gebiedsontwikkeling het werk-, woon-, en leefklimaat te verbeteren en de van de Poelzone in het Westland, de herstructurering energie- en waterinfrastructuur duurzamer te maken. en recreatieve ontsluiting in Oostland (onder de A12, De internationale concurrentiekracht van de Nederlandse omgeving Berkel, Bergschenhoek, Bleiswijk, Pijnacker), tuinbouw vindt zijn oorsprong in enkele grote ruimte- en de integrale herstructurering van de Duin- en Bollen- lijke kernclusters, de greenports. In de greenports is streek. Daarnaast was de definitieve R( ijks)besluitvorming er een intensieve interactie tussen de verschillende over de versnellingsprojecten van de Nota Ruimte voor ­bedrijven, kennisinstellingen en veilingen uit de de greenports in de Randstad onderdeel van het project. tuinbouw­sector. De greenports kunnen vergeleken Die projecten zijn inmiddels in uitvoering. ­worden met logistieke mainports als Schiphol en ­Rotterdam; het aandeel van Nederlandse bloembollen In 2008 werd voor het project Transitie Greenports een in de wereldhandel is maar liefst 90 procent. Om een koepelvisie geschreven, waarmee de deelgebieden in sterke speler op de wereldmarkt te blijven moeten het project in een integraal verband geplaatst werden. de greenports zich verder kunnen ontwikkelen. Het kabinet kende ruim € 30 mln. toe voor de versnel- lingsprojecten Greenports op zes locaties in de Randstad. Het gaat in dit project naast het versterken van de Daarvan was € 6 mln. bestemd voor het Greenport­ ­internationale economische concurrentiepositie van de project Primaviera, onderdeel van de Greenport Aalsmeer. tuinbouwsector ook om het verbeteren van het werk-, Met de bijdrage uit het Nota Ruimtebudget wordt het woon- en leefklimaat in de greenportregio’s en het gehele gebied integraal ontwikkeld. Er komt een nieuwe ­verduurzamen van de energie- en waterinfrastructuur. glastuinbouwlocatie, het oude aansluitende glasgebied Ook het verbinden van de kust met het Groene Hart Rijsenhout wordt geherstructureerd en – in samenhang via ecologische en recreatieve verbindingen en van de met het project Werkstad A4/ACT – infrastructuur greenports met de mainports en de marktgebieden door ­ontwikkeld. middel van infrastructurele verbindingen zijn onderdeel van dit project. 61 | projecten

Typisch Hollandse producten als groenten en fruit, bloemen en planten, bloembollen en bomen, daar draait het om bij de greenports. Dat de greenports oog hebben voor het milieu, klimaatbestendigheid en innovatie blijkt burgemeester uit de 31 projecten die in het boekje ‘Duurzame green- minister van LNV ports in de Randstad’ staan. Alle initiatieven en maatregelen die de vier greenports nemen op het gebied van energie en water zijn gebundeld in dit boekje. Een voorbeeld van zo’n initiatief is de nieuwe Ambassadeur Ellen Verkoelen Bestuurlijk duo Verburg Gerda Sjaak van der Tak gemeente Westland wijk Hoogeland in de gemeente Westland waar 700 tot 1.200 woningen en een zorgcentrum voorzien zullen worden van warmte die uit een kas afkomstig is. Daar- door hoeft in deze wijk geen aardgasinfrastructuur te Binnen het project transitie Greenports liep het Gebieds- worden aangelegd. Een ander voorbeeld speelt in ontwikkelingsplan duin- en Bollenstreek achter op de het Oostland. Daar wordt het afvalwater in het gebied andere plannen. de bestuurlijke trekkers hebben, samen verzameld en na zuivering als gietwater gebruikt. met ambassadeur ellen verkoelen, de andere bestuurders Dat scheelt geld én het spaart het milieu. in dit gebied aangespoord tot actie. dit heeft er toe geleid dat het gebiedsontwikkelingsplan alsnog op 1 juli 2008 door de zes betrokken wethouders is ondertekend en de vertraging is ingelopen. “de bestuurders in het gebied hebben elkaar gevonden en de gemeenteraden zijn nu aan de beurt om elkaar eveneens te gaan vinden in deze vernieuwde vorm,” zei ambassadeur verkoelen. “het opnemen van de Greenports in randstad urgent heeft gezorgd voor een enorme versnelling. de trekkers hebben hun rol zeer serieus opgepakt en daardoor is er enthousiasme ontstaan. wat dat betreft is de betrokken- heid van allen binnen dit project een voorbeeld voor die projecten waar het stroperig dreigt te worden.” in december 2009 werd de intergemeentelijke structuur- visie Green port voor de Greenport duin- en Bollenstreek vast gesteld. in maart 2010 werd de Greenport ontwik- kelingsmaatschappij opgericht waarin beleid, uitvoerings- kracht en geld gebundeld worden om de uitvoering van de structuurvisie vorm te geven. de versnellingsprojecten in de greenports zijn volop in het project transitie Greenports werkt samen met het uitvoering. de eerste fase van de oostelijke rondweg project hof van delfland in de uitwerking van plannen Boskoop en de ontsluiting van de overbuurtsepolder in voor de poelzone (gemeente westland) en oostland- Bleiswijk zijn inmiddels klaar. in het voorjaar van 2009 Groenzone (gemeenten lansingerland en pijnacker- werd in de glastuinbouwpolder waalblok in het west- nootdorp). het gaat hierbij om het realiseren van groen- land de eerste waterbergingskelder onder een kas gerea- recreatieve infrastructuur en herstructurering in de liseerd. het regenwater wordt opgeslagen en hergebruikt greenports: een duurzame en goed ontsloten productie- voor het begieten van planten. de waterbergingskelder 3 infrastructuur, vermindering van co2-uitstoot en het kan in geval van hevige neerslag 5.000 m oppervlakte- oplossen van de waterproblematiek. het kabinet heeft water opvangen. dat is bijna de helft van de opgave in 2009 besloten tot een rijksbijdrage van € 34,9 mln. voor het gebied om meer ruimte te maken voor water uit het nota ruimtebudget. door het veranderende klimaat. 62 | Stand van de Randstad

Randstad Urgent in cijfers*

Programmaperiode 2007-2010 Aantal projecten 40 Aantal besluiten/mijlpalen gehaald 242 Per mei 2010 in uitvoering 11 projecten - Blauw: Woningbouw - Rood: - Groen: Water - Geel: Wit: - & recreatie Natuur - Paars: - Oranje: mijlpalen (242+29 = 271) naar categorie: Verdeling Spoor/OV - Grijs: gebiedsontwikkeling Integrale Kunst&C) Economie Randstad-breed (R2040, 14% 6% Wegen 24% 10% 6% 12% 14% 15%

Bij realisatie van alle besluiten/mijl- Water 6% palen gaat het om: 150.000 nieuwe Woningbouw 6% woningen, 5.000 hectare groen en

Natuur en recreatie 10% natuur, 800 hectare water en water­ berging, 2.600 hectare bedrijven­ Openbaar vervoer 12% terreinen/kassen, 2,5 miljoen m2 Randstad breed 14% kantoor­oppervlak, 230 kilometer weg wordt verbreed­ en 20 kilometer Economie 14% nieuw aangelegd, 85 kilometer spoor Wegen 15% met grote knelpunten wordt onder Gebiedsontwikkeling 24% handen genomen. Daarnaast zijn maatregelen genomen voor de verbe- tering van het fiets- en busverkeer en reizigers­informatie op perrons.

Gelden gereserveerd voor alle Randstad Urgent-projecten in de periode 2008-2020: ruim € 16 mld. (circa € 14 mld. vanuit het Rijk en € 2 mld. vanuit de regio)

Top 6 (meeste geld) 1 Weguitbreiding Schiphol-Amsterdam-Almere (€ 3,8 mld.) 2 Draaischijf Nederland (€ 2,6 mld.) (Ring Utrecht + knooppunt Hoevelaken + A27/A1 + A28) 3 Mainport Rotterdam (PMR) (€ 1,5 mld.) 4 A15 Maasvlakte-Vaanplein (€ 1,4 mld.) 5 Openbaar Vervoer Schiphol-Amsterdam-Almere-Lelystad (OV SAAL) (€ 1,3 mld.) 6 Flessenhalzen A4 en A12 (€ 1,2 mld.)

Nota Ruimtebudget aan Randstad Urgent-projecten € 422 mln.

* Tot 31 mei 2010 63 | randstad urgent in cijfers

Eindresultaat Randstad Urgent 64 | Stand van de Randstad

Fotografie Stand van de Randstad

Ellen Vanhamme, Rijkswaterstaat, Wiebe Kiestra, Arenda Oomen, Jan Zuijderduijn, DPI Animation House, beeldbank VenW, Carel van Hees, Mecannoo, Tineke Dijkstra, stadsgewest Haaglanden, gemeente Midden-Delfland, Amsterdam Airport Area, Kees van der Veer, gemeente Haarlemmermeer, gemeente Almere, Mike Muizebelt, Falco Hassink, beeldbank VROM, Stijn Decorte, Pim Jansen, stadregio Amsterdam, Maarten van de Velde.

Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Geprobeerd is de rechthebbenden van alle afbeeldingen te achterhalen. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaardt Randstad Urgent geen aansprakelijkheid. werk in uitvoering

Zuidplaspolder Project Mainportontwikkeling Rotterdam Stadshavens Rotterdam Capaciteitsuitbreiding Spoor Den Haag-Rotterdam Aanpak Zwakke Schakels Flessenhalzen A4 en A12

zuidplaspolder

In juni 2009 gaf minister Cramer tijdens een werkbezoek het startsein voor de ontwikkeling van de Zuidplaspolder. Met het energieweb krijgen kassen CO2 uit de Rijnmond; de restwarmte gaat naar woningen. Ook komt er een gesloten watersysteem dat rioleringen overbodig maakt. De kastuinbouw wordt gesaneerd en innovatief gemaakt. Er zijn in de Zuidplaspolder 7.000 woningen gepland, in combinatie met glastuinbouw, natte natuur en waterberging. (Fotografie: Arenda Oomen) PROJECT MAINPORTONTWIKKELING ROTTERDAM

januari 2009 januari 2010 januari 2010

JULI 2009 APRIL 2010

OKTOBER 2009 JULI 2010

In september 2008 is gestart met de aanleg van Maasvlakte 2. In het voorjaar van 2010 was ruim de helft van het benodigde zand voor de aanleg uit zee gewonnen. In totaal wordt in de eerste fase van het project 240 miljoen m3 zand opgespoten. Begin augustus 2010 staat de teller op 156 miljoen m3. (Fotografie: Aeroview) stadshavens rotterdam

In juni 2010 is het Drijvend Paviljoen in de Rotterdamse Rijnhaven geopend, het expertisecentrum van de innovatieve en inspirerende aanpak van klimaat, energie en water. Deze focus maakt het centrum tot de etalage en het visitekaartje van het Nationaal Watercentrum in oprichting. De RDM-campus biedt ruimte aan 1.000 studenten en tal van kleine innovatieve bedrijven. De Aqualiner is een snelle OV-verbinding tussen het centrum van Rotterdam en het RDM-terrein. Nieuwbouw geeft Katendrecht een impuls. (Fotografie: Wiebe Kiestra, Roy Borghouts, Carel van Hees)

CapaCiteitsuitBreiding spoor den haag-rotterdaM

in 2009 startten de voorbereidende werkzaamheden voor de spoorzone in delft, zoals het verleggen van kabels en leidingen, het slopen van gebouwen, het verplaatsen van de tram en het verplanten van bomen. het spoorviaduct dat de stad in tweeën deelt zal op termijn verdwijnen. de trein zal dan door een viersporige tunnel rijden. (Fotografie: Jopie van der stap, Mecannoo) aanpak Zwakke schakels De Zuid-Hollandse kust is op een aantal plaatsen niet sterk genoeg om de veiligheid op langere termijn te kunnen waarborgen. De werkzaamheden voor versterking van deze ‘zwakke schakels’ zijn in volle gang. De aanleg van de ‘dijk-in-duinconstructie’ in Noordwijk werd in 2008 afgerond. In Scheveningen begonnen de werkzaamheden voor de ‘dijk-in-boulevardconstructie’ in januari 2010. In juni 2010 werd de versterking van de kust in Kijkduin opgeleverd. (Fotografie: Tineke Dijkstra)

Flessenhalzen A4 en a12

In september 2009 trilde minister Eurlings de eerste damwand voor de verbreding van de A4 Burgerveen-Leiden de grond in. De A4 Burgerveen-Leiden was het eerste van 30 wegprojecten die in het kader van de Spoedaanpak Wegen versneld ‘op de schop’ gingen. In april 2009 werd in één weekend de aansluiting Bleiswijk op de A12 aangepast. In januari 2010 nam minister Eurlings de circa 11 kilometer lange spitsstroken tussen Zoetermeer en Gouda officieel in gebruik door vanuit de bus per telefoon het rode kruis op de matrixborden om te zetten in een groene pijl. (Fotografie: Wiebe Kiestra, Rijkswaterstaat) Toekomstagenda Markermeer-IJmeer In september 2009 opende staatsecretaris Huizinga-Heringa een drijvend rieteiland in het Markermeer. Dit is de eerste van een serie proeven om nieuwe technieken te testen die kunnen worden gebruikt bij het realiseren van het Toekomstbestendig Ecologisch Systeem in het Markermeer/IJmeer. Het experiment leert dat het mogelijk is om riet te laten groeien op drijvende matten van wilgentenen, dat de mat dienst doet als golfdemper waardoor vogels ‘achter’ de mat kunnen schuilen bij winderige dagen, maar ook dat het drijvend vermogen harder achteruit gaat dan verwacht. (Fotografie: Rijkswaterstaat) kunst en cultuur in de randstad In het najaar van 2009 stelden de wethouders Cultuur van de vier grote steden en minister Plasterk een Plan van Aanpak vast: ‘Arts Holland: méér buitenlands publiek, voor méér kunst en cultuur’. In het plan wordt een aantal ideeën voor concrete projecten gegeven, waaronder Holland Art Web, een website met het totale kunst- en cultuuraanbod in de Randstad. Arts Holland werd ondergebracht bij het Nederlands Uitburo. Het Uitburo verwacht dat de website eind 2010 in de lucht zal zijn. Arts Holland op Twitter: http://twitter.com/ArtsHolland. (Beeld: Nederlands Uitburo)

hof van delfland

In maart 2010 stelden het Rijk, de provincie Zuid-Holland en de gemeente Midden-Delfland samen € 11 mln. beschikbaar voor het opruimen van een deel van de verspreid liggende kassen in Midden-Delfland. De eerste kassen zijn inmiddels afgebroken. De gronden worden ‘teruggegeven’ aan het landschap. Ze krijgen een functie voor de melkveehouderij. (Fotografie: gemeente Midden-Delfland, beeldbank VROM). Flessenhalzen A4 en A12 Toekomstagenda Markermeer-IJmeer Kunst en cultuur in de Randstad

werk in uitvoering RANDSTAD URGENT WERKT

Inhoud

Woord vooraf 5 inleiding 6 Waar komt de Randstad vandaan? 7 werkwijze en ervaringen 14 Sterke Randstad, sterk Nederland 15 Een nieuwe aanpak voor snelle besluitvorming 17 De praktijk: ervaringen met Randstad Urgent 19 interviews 24 De programmaminister Camiel Eurlings 25 De programmadirecteur Jan Hendrik Dronkers 27 De duo-bestuurder Adri Duivesteijn 29 De duo-bestuurder Christiaan van der Kamp 32 De duo-bestuurder Asje van Dijk 35 De duo-bestuurder Hans Vervat 38 De ambassadeur Arie Verberk 41 De ambassadeur Duco Stadig 43 De projectleider Eric Diepstraten 46 De projectleiders Peter van der Knaap / Hans Burgers 48 De programmamanager Michiel Ruis 51 De bestuurskundige Arno Korsten 54 randstad monitor 58 randstad 2040 64

Woord vooraf

liefst 242 mijlpalen en besluiten te nemen. Dat is een prestatie die er zijn mag. Ik complimenteer iedereen die daaraan meegewerkt heeft.

Dit boek geeft een beeld van de voortgang van de projecten en het laat zien waar de uitvoering al gestart is. Daarnaast wordt de vernieuwende werkwijze toegelicht. In een reeks interviews reflecteren direct betrokkenen op hun rol in Randstad Urgent, van programmaminister tot projectleider en van bestuurlijk duopartner tot bestuurs- kundige. Dat is inspirerend voor wie van deze aanpak wil leren of het wil kopiëren.

Ik stel vast dat Randstad Urgent heeft aan- getoond dat door een onorthodoxe manier Voor u ligt de publicatie waarmee Randstad Helaas hebben we door de val van het kabinet van werken snelheid in de besluitvorming Urgent de resultaten en ervaringen bundelt niet de vier jaar kunnen volmaken. Het thema kan worden aangebracht en dat voor van drie jaar programmatisch werken. van de laatste anderhalf jaar zou zijn geweest: de Randstad belangrijke resultaten zijn Randstad Urgent was één van de tien grote Randstad Urgent: uitvoering in zicht! geboekt. projecten uit het coalitie-akkoord van het (2009-2011), want voor een aantal projecten Minister Eurlings gaf tijdens de Randstad kabinet Balkenende iv. start in deze periode de uitvoering. conferentie aan dat werken à la Randstad Urgent continuering verdient. Dat geluid Elk jaar werd tijdens de Randstad Urgent Op 31 mei 2010 werd, een half jaar vervroegd, komt ook uit de interviews. Dat spreekt conferentie in het najaar de balans opge- een Randstad conferentie gehouden in de boekdelen. maakt en verscheen vlak daarna een jaar- Nieuwe Kerk in Den Haag. Victor Muller verslag. Geheel in de stijl van Randstad vertelde daar over zijn overname van Saab. Urgent is een mooie opbouw in de loop Een inspirerend verhaal over ondernemer- Lidewijde Ongering van deze kabinetsperiode waar te nemen: schap en kansen pakken waar anderen ze Directeur-Generaal Mobiliteit • Randstad Urgent (start 2007) niet zien. In zijn speech haakte programma- Ministerie van Verkeer en Waterstaat • Randstad Urgent werkt! (2007-2008) minister Camiel Eurlings hierop in. Hij (ambtelijk opdrachtgever Randstad Urgent) • Dóórpakken met Randstad Urgent maakte duidelijk dat het door een onortho- (2008-2009). doxe aanpak mogelijk was om in drie jaar tijd in zo’n 40 Randstad-projecten maar inleiding 7 | inleiding

Waar komt de Randstad vandaan?

Dé Randstad bestaat niet luchthaven vloog hij over Holland en zag rol van betekenis. In 1924 verscheen deze De titel van het boek De Randstad bestaat niet1 vanuit de lucht ‘een ring van steden aan de hoefijzer-figuur voor het eerst op een is de beste illustratie van het raadselachtige rand van een groene open ruimte’.2 Niemand ­demografische kaart, door de onderzoeker van het begrip ‘Randstad’. Er staat nergens weet of dit verhaal waarheid of mythe is, Th. van Lohuizen gepresenteerd op het een blauw bord langs de kant van de weg maar het blijft hoe dan ook een mooi ver- Internationaal Stedebouwkundig Congres dat aangeeft dat je de bebouwde kom van haal. Sterker nog, in de Nederlandse traditie te Amsterdam. Wellicht heeft Plesman de Randstad binnenrijdt. Niemand zal spon- van de ruimtelijke ordening behoren ‘de ­onbedoeld hieraan een naam gegeven die taan zeggen dat-ie in de Randstad woont. Randstad’ en ‘het Groene Hart’ tot de meest beter beklijfde. Anderen zullen het eerder constateren: die invloedrijke metaforen of voorstellingen, komt ‘uit het westen’ of ‘uit de Randstad’. stelt Ed Taverne, historicus stedenbouw Introductie Dat kunnen ze horen aan de spraak en vaak en architectuur.3 Feit is dat in 1958, toen de ruimtelijke ook wel merken aan het gedrag. Beleids­ Als je kijkt naar de kaart van toen, is er veel ­ordening als nationale beleidsdiscipline makers hanteren het begrip ‘Randstad’ al voorstellingsvermogen voor nodig om het een vlucht nam, het eindrapport verscheen decennia, maar bij anderen is het ook al Plesman na te zeggen en er een ‘Randstad’ van de Werkcommissie Westen des Lands, bijna net zo lang ingeburgerd. De ‘Randstad’ in te zien. Je ziet eigenlijk een grondpatroon getiteld De ontwikkeling van het Westen des is een metafoor die blijkbaar enorm tot van drie onderling gelijkwaardige nationale Lands. Deze werkcommissie was ingesteld de verbeelding spreekt of zo treffend is centra, dat zich meer ontwikkelde tot een in 1951 en had al enkele tussenrapporten dat niemand zich erover verbaast. hoefijzer: Den Haag als politiek-bestuurlijk uitgebracht. Dus toen het eindrapport centrum, Rotterdam als knooppunt van ­verscheen was het begrip ‘Randstad’, zeker Ingeving nationale doorvoerhandel en Amsterdam in professionele kring, al breder bekend. Het verhaal gaat dat de oprichter van de klm, als centrum van financiële en commerciële Er wordt wel beweerd dat met dit rapport Albert Plesman, de term ‘Randstad’ en dienstverlening; Utrecht had toen nog geen een ruimtelijk concept werd voorgelegd ‘Groene Hart’ bedacht heeft in 1938. Op zoek dat uitvoering verdiende. Anderen menen naar een nieuwe locatie voor een nationale 2 http://www.canonro.nl/de_Canonro_nl/Alle_iconen/ dat het rapport slechts een ontwikkeling Randstad_en_Groene_hart.aspx?rId=276 en http:// constateerde en vooral waarschuwde voor nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Plesman. 1 Niek de Boer, De Randstad bestaat niet. De onmacht 3 Kees Schuyt en Ed Taverne, 1950. Welvaart in zwart- congestie als veel mensen naar het westen tot grootstedelijk beleid (Rotterdam 1996). wit (Den Haag 2000) 138. zouden trekken. Hoe dan ook, de Randstad 8 | Randstad urgent werkt

als metafoor is nooit meer verdwenen. Hij literatuur.’4 Bij Mulisch cum suis was het bestaat, maar het lijdt een kwijnend bestaan kwam terug in de nota’s ruimtelijke orde- besef sterk aanwezig dat Nederland de lui- in het verborgene (…) en aan de periferie van ning. Sterker nog, de term raakte bekend ken moest openzetten om internationaal de randstad. (…) De sfeer waarin wij leven, bij brede lagen van de bevolking. mee te tellen. Dit tijdschrift kan makkelijk staat nog in het teken van de strijd om het getypeerd worden als een elitair avontuur, bestaan.’ De stad van de toekomst was voor Olievlek maar het was wel de broedplaats van een Constant een omgeving met vrije mensen, In 1960 werd door Frits Goldschmeding het groep aanstormende schrijvers en intellec- met mensen die echt ménsen konden zijn Uitzendbureau Amstelveen, binnen enkele tuelen zoals Willem Frederik Hermans, zonder de afhankelijkheid van de natuur. jaren omgedoopt tot Randstad, opgericht. Cees Noteboom, H.J.A. Hofland en ‘Een experimenteel theater, waarin slechts En in 1961 verscheen het eerste nummer van W.L. Brugsma. spelers, geen toeschouwers zijn.’ In dit New Randstad, een intrigerend, experi­menteel Babylon zou slechts de creativiteit overblijven. literair tijdschrijft van niemand minder Befaamd zijn de artikelen van de avant- ‘Aan de voet van iedere sector bevindt zich dan Hugo Claus, Harry Mulisch, Ivo Michiels ­gardist Constant Nieuwenhuys, als kunste- een huurautostandplaats, per lift bereikbaar. en Simon Vinkenoog. In de dertien num- naar van de COBRA-groep beter bekend Verkeer heeft voor de New-Babyloniër geen mers die zijn verschenen, in de periode onder de naam Constant. Daarin ontwierp andere betekenis dan die van joy-riding.’5 1961-1969, komt de term ‘Randstad’ nauwe- hij een architectonische blauwdruk voor een Constant creëerde in 1965 een groter podium lijks voor. Dat is opmerkelijk, maar ook utopische samenleving, die hij situeerde na voor zijn denkbeelden met een tentoonstelling uitermate interessant. De redactie was zo’n 50 tot 100 jaar. Daarin figureerde ook in het Gemeentemuseum van Den Haag. voornamelijk geïnteresseerd in buitenland- de Randstad, niet zozeer in geografische se literatuur. De doelstelling was: ‘Opsporen maar vooral in mentale zin. ‘Met functies als van al wat in de jonge wereldliteratuur enig wonen, werken, verkeer, recreatie, omschrijft belang had en daarmee de Nederlandse men de stad niet, raakt men niet aan het literatuur confronteren.’ En: ‘Randstad wil wezen van de stad. (…) Wat wij eigenlijk laten zien dat literatuur meer is dan alleen in de stad zoeken, is illegaal. Het avontuur Nederlandse literatuur; het heeft een 5 Constant, ‘New-Babylon’, in: Randstad, jaargang 2 (1962) 127-138 en Constant, ‘Opkomst en ondergang ­pedagogische functie, het aankweken van 4 Caroline Meijer, ‘Een voetnoot bij Randstad’, in: Filter. van de avant-garde’, in: Randstad, jaargang 8 (1964) normbesef ten ­aanzien van de Nederlandse Tijdschrift voor vertalen, jaargang 1 nr. 2 (1994) 41. 11-48. 9 | inleiding

‘De vlucht is geen snoepreisje, maar een wake-up call. ’

In de kring van stedenbouwkundigen en ­deskundigen was het duidelijk dat er geen en vele publicaties over de Randstad verder.8 sociologen werd de Randstad in de jaren sprake van oplossingen was, maar dat Het jaar 2007 kan de boeken in als markant. zestig internationaal hot, als voorbeeld van ­Nederland nog niet eens aan de problemen Begin 2007 stapte een select groepje geno- een ‘metropool’ die door het polycentrische toe was.’7 digden op Rotterdam Airport (inmiddels karakter en het vele groen ontkwam aan de Rotterdam-The Hague Airport) aan boord verstikking en de congestie die je elders in de Het begrip ‘Randstad’ riep dus tegenstrijdige van een privévliegtuigje van Italiaanse wereld zag.6 In 1964 verscheen een Canadese gevoelens op, maar weg te denken was het ­makelij, bestaande uit een aantal Tweede documentaireserie over de visie van de stads- niet meer. Het bereikte spoedig ook het Kamerleden, enkele projectontwikkelaars en socioloog Lewis Mumford op de stad. Tegen- onderwijs. Sinds de jaren zestig zijn hele Elco Brinkman, de voorzitter van branche- over de dolgedraaide wereldstad met het generaties leerlingen ermee opgegroeid. organisatie Bouwend Nederland. Gastheer vastlopende autoverkeer liet hij een goed De ‘Randstad’, met al zijn positieve en nega- was Rudy Stroink, projectontwikkelaar en voorbeeld zien, de Randstad. Hij gebruikte tieve connotaties, behoort tot het collectieve piloot. Hij zat zelf achter de stuurknuppel. daarvoor fraaie beeldreeksen van de beroem- geheugen van Nederland. Het is dan ook In de geest van Plesman maakten ze een de Nederlandse filmer Bert Haanstra. Hij niet verwonderlijk dat de Randstad samen rondvlucht over de Randstad. ‘De vlucht is toonde hoe met het Randstad-concept de met het Groene Hart als een van de 35 iconen geen snoepreisje, maar een wake-up call.’ klemmende congestievraagstukken waren is terechtgekomen in de Canon van de Vanaf 300 meter hoogte toont Stroink de opgelost, ondermeer door een geraffineerd Ruimtelijke Ordening, die in juni 2010 is inzittenden welke planologische ontwikke- systeem van kruisende wegen, spoorlijnen gepubliceerd. lingen zich voltrekken in de Randstad. en kanalen. Hij presenteerde de documentaire ­Vliegend over het Westland, Den Haag, aan een groep stedenbouwkundigen en Agenderen Delft, Leiden en andere gemeenten kunnen ­planologen in de Seinpostbioscoop in Sinds het eindrapport van de Werkcommissie ze het met eigen ogen zien. Wegen, woon- ­Scheveningen. ‘Er klonk een wat ongelovig Westen de Lands (1958) zijn we vele beleids- gelach op in de zaal. Voor de aanwezige nota’s over de ruimtelijke ordening (de 1e, 8 O.a. Jan Ritsema van Eck e.a., Vele steden maken nog 2e, 3e, 4e, vinex, de 5e en de Nota Ruimte) geen Randstad, Ruimtelijke Planbureau (Rotterdam 2006); SER, Zuinig op de Randstad (Den Haag 2008); 6 Lewis Mumford, The City in History (1961), Peter Hall, Raad voor Verkeer en Waterstaat, De Randstad altijd The World Cities (1966) en Gerald Burke, Greenheart bereikbaar. Advies over robuuste verkeers- en vervoersnet- Metropolis. Planning the Western Netherlands (1966). 7 De Boer, De Randstad bestaat niet, 8-9. werken (Den Haag 2009). 10 | Randstad urgent werkt

‘Niet de bestuursstructuur maar de bestuurscultuur was de arena waar het moest gebeuren’

wijken, glastuinbouw, spoorlijnen, rapport over de staat van de Randstad.10 tisch en programmatisch werken, een trend bedrijven­terreinen en kantoren lijken wille­ In combinatie met het Advies Commissie die terrein wint.12 De focus van Randstad keurig over het landschap uitgestrooid en Versterking Randstad11 vormde het de directe Urgent lag daarom ook niet op het ontwik- verdringen elkaar om elke vierkante meter aanleiding voor de start van een urgentie- kelen van een visie op de Randstad, maar ruimte. Lacherig wijzen de aanwezige ont- programma voor de Randstad. op het nemen van besluiten bij een reeks wikkelaars door het vliegtuigraampje naar bestaande projecten die van strategisch elkaars projecten. Maar de algemene reactie Urgentie belang zijn voor de Randstad. is er een van ­verontrusting. Zoveel lelijkheid Dat werd het kabinetsprogramma Randstad Overigens werd met de Structuurvisie Rand- en wanorde laat niemand onberoerd. (…) Urgent, een interbestuurlijke samenwerking stad 2040 wel een stip op de horizon neer­ Het is precies het effect dat Stroink beoogt. van een aantal ministeries, provincies, gezet. Na duizenden mensen betrokken te (…) Hij wijst zijn collega-projectontwikke- ­gemeenten en stadsprovincies onder aan- hebben werd de structuurvisie in september laars en andere betrokkenen graag op hun voering van de minister van VenW, tevens 2008 gepresenteerd. persoonlijke verantwoordelijkheid bij de coördinerend minister. Kern van de analyses Het programma Randstad Urgent werd in ruimtelijke inrichting van Nederland. was dat de stroperigheid van de besluit­ korte tijd in elkaar getimmerd. Begin juni De vliegreis is onderdeel van een campagne vorming en de bestuurlijke drukte een 2007 presenteerde programmaminister van 15 verontruste ondernemers in de vast- ­adequate aanpak van de problemen van Camiel Eurlings het als eerste van alle grote goedsector die onder de leus “Laten we de Randstad in de weg stonden. Het kabinet kabinetsprojecten aan de pers. In oktober ­Nederland mooier maken” aandacht vragen koos ervoor om geen hervormingen door 2007 committeerden alle betrokken Rand- voor de toenemende verrommeling en be- te voeren in de bestuurlijke organisatie. 9 stuurlijke besluiteloosheid in Nederland.’ Niet de bestuursstructuur maar de bestuurs­ 12 Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, De ont­ Er gebeurde meer waardoor de Randstad cultuur was de arena waar het moest gebeu- kokering voorbij. Slim organiseren voor meer regelruimte (Amsterdam 2008); A.F.A. Korsten, P. de Jong en weer op de politieke agenda kwam. Tijdens ren. Dat gebeurde door middel van pragma- C.J.M. Breed, Regeren met programma’s. Interdeparte- de formatie van het kabinet Balkenende iv mentale programma’s van het kabinet-Balkenende IV: voortgang en samenwerking (Den Haag 2010); Martijn publiceerde de oeso een gezaghebbend van der Steen en Mark van Twist, Veranderende 10 OECD, Territorial Reviews: Randstad Holland, vernieuwing: op weg naar vloeibaar bestuur (Den Haag ­Netherlands (2007). 2010) 44; Randstad Urgent, Frisse Blikken. Een andere 9 Noud Köper, Woekeren met ruimte. Over de inrichting 11 W. Kok e.a., Advies Commissie Versterking Randstad kijk op de bestuurlijke aanpak van urgente projecten in van Nederland (Amsterdam/Antwerpen 2010) 137-138. (januari 2007). de Randstad (Den Haag 2009). 11 | inleiding

stad-bestuurders zich door in de Ridderzaal en last but not least de Crisis- en Herstelwet. de afspraken te ondertekenen over de mijl- De werkwijze van Randstad Urgent heeft palen in hun projecten. Zo markeerden zij geleid tot eindresultaten die opmerkelijk zelf de bestuurlijke beslispunten die voor genoeg zijn om uitgebreider over te vertellen. hen belangrijk waren op weg naar de uitvoe- ring van hun projecten. Drie jaar later, op In het volgende hoofdstuk leest u meer over 31 mei 2010, maakte de programmaminister de werkwijze van Randstad Urgent en de in de Nieuwe Kerk in Den Haag de ‘optel­ ervaringen met drie jaar programmatisch som’ bekend van de resultaten van drie jaar werken. Draai het boek om en u vindt per ­werken met de speciale werkwijze van project een samenvatting van de belangrijkste ­Randstad Urgent: 242 mijlpalen en besluiten (bestuurlijke) gebeurtenissen. in 40 projecten.

Episode Daarmee is in de lange beleidsgeschiedenis van de Randstad een periode gemarkeerd waarin een pragmatische aanpak van ­projecten en de bestuurscultuur centraal stond.13 Programmaminister Eurlings ­combineerde Randstad Urgent met andere initiatieven: de Spoedaanpak Wegen en, samen met de minister van vrom, het ­project Sneller & Beter (de uitvoering van het advies van de commissie Elverding)

13 Köper, Woekeren met ruimte, 150 en 184-185. De Randstad chris sol

De grote Plesman, in de cockpit, zei: “Die grote groene wei, omzoomd door Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam, dat is een hart dat werkt voor al die steden aan de rand. Ik denk dat niemand het zo merkt. Een Randstad is uniek aan Nederland.”

De Randstad-mythe was een feit. Voor Haagse makers van beleid was dit begrip een uitkomst, want zo kon ‘het westen van het land’ eind jaren vijftig in een plan worden gevat. Een orde op papier, reflex voor overlevers van de polders in de lage landen hier. De Randstad chris sol

Voortaan kreeg iedereen op school: de Randstad is een metropool. Hoewel de Randstad niet bestaat – geen bord waarop die plaatsnaam staat – is het een feit dat geen betoog behoeft. Zoals de holding met die naam. En ’t literaire blad van Vinkenoog, Mulisch en Claus zo’n 10 jaar heeft bestaan.

Wie Randstad zegt, denkt aan: de files die er dag in dag uit staan, Schiphol, de havens en de bollenstreek, de grachten, Rembrandt en The Hague, de huizen rij aan rij, hun hoge prijs, de mensen, assertief, vaak onbeleefd. Een Twent, een Fries hoeft geen bewijs. Hoe verder weg, hoe meer het leeft. werkwijze en ervaringen 15 | werkwijze en ervaringen

Sterke Randstad, sterk Nederland

Om de concurrentiepositie van de ­ ­projecten in de Randstad op het vlak van zet in op instrumenten die inwerken op Randstad te verbeteren zette het kabinet bereikbaarheid, leefbaarheid en klimaat­ de informele en culturele kant van organi­ ­Balkenende iv in 2007 het programma bestendigheid. Geen nieuwe projecten, saties, processen en beslissers. ‘Randstad ­Urgent’ op. Een rapport van de maar een nieuwe aanpak met meer besluit- oeso over de economische ontwikkeling vaardigheid en minder bestuurlijke drukte. Organisatie van de Randstad,­ het advies van de Commissie Niet de structuren en procedures zijn onder- De minister van VenW, Camiel Eurlings, is Versterking Randstad (de ­commissie Kok) werp van discussie, maar de bestuurs­ coördinerend minister voor de Randstad en en een brandbrief van de ­Holland Acht cultuur. Een verandering van uitstelgedrag verantwoordelijk voor de voortgang van het over het effect van bestuurlijke drukte op naar daadkracht is het doel. programma. Hij werkt daarbij nauw samen de concurrentiepositie van de Randstad met de ministers van vrom, lnv, ez, ocw bevestigden het beeld dat de positie van de Randstad Urgent is een uniek experiment en met regionale bestuurders. Rijk en regio Randstad als internationaal economische in horizontaal bestuur. Het is een initiatief voeren gezamenlijk regie op de voortgang topregio verslechterde. Met Randstad waarmee bestuurders van de vijf grote van de projecten in een regiegroep en een ­Urgent zetten kabinet, provincies, gemeen- ­gemeenten Amsterdam, Rotterdam, coördinatiegroep en detacheren personeel ten en stadsregio’s samen de schouders Den Haag, Utrecht en Almere, de vier in het interdepartementale programma- eronder om de problemen in de Randstad ­provincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht team. De verantwoordelijke (plv) Directeur- aan te pakken. Zo moet de Randstad weer en Flevoland en het Rijk een gezamenlijke Generaal Mobiliteit houdt de voortgang internationaal een economisch sterke regio verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling nauwlettend in het oog en heeft onder meer worden, waar het aantrekkelijk is om te van de Randstad hebben neergelegd, als verantwoordelijke voor het mirt goede wonen, te werken en te leven. Wat goed is ­geconcretiseerd en opgepakt. sturingsmogelijkheden. De programma­ voor de Randstad, is goed voor Nederland, manager stuurt het programmateam aan. is het motto. Daarom: sterke Randstad, Randstad Urgent is bovendien uniek in zijn sterk Nederland. werkwijze. Het programma vertrouwt niet Het programma Randstad Urgent beschikt Randstad Urgent staat voor snellere en op klassieke overheidsinstrumenten zoals over een organisatiebudget, maar niet over ­betere besluitvorming over 40 urgente budgetten, regels en bevoegdheden, maar een eigen programmabudget waar projecten 16 | Randstad urgent werkt

‘Het stellen van heldere doelen met deadlines zorgt ervoor dat alle betrokkenen scherper ­acteren. Je wilt de deadlines halen.’

uit gefinancierd kunnen worden. De projec- projecten met onderlinge afhankelijkheden (Rijks- en regiobelangen). Een ­project verliet ten uit Randstad Urgent worden gefinancierd meer met elkaar in contact brengen. het ­programma zodra de mijlpalen in de uit de grote programma’s van het kabinet Dit heeft geresulteerd in samenhangende besluitvorming voor een project waren zoals het mirt, Nota Ruimtebudget, Pieken ­besluiten over projecten in drie regio’s: bereikt en het project daarmee de volgende in de Delta en de Agenda Vitaal Platteland ­Amsterdam-Almere, Utrecht en Rotterdam- fase (vaak de realisatiefase) in ging. en uit regionale budgetten en fondsen. Den Haag-Holland Rijnland. De besluiten zijn eind 2009 naar de Tweede Kamer Resultaten ­gezonden.1 Gebleken is dat het programma voortgang in de projecten wist te brengen en te houden: Projecten in twee opeenvolgende jaren is honderd Het programma Randstad Urgent is ieder procent van de besluitvormingsmijlpalen jaar ‘ververst’. Bekeken werd voor welke gehaald. In 2008 bleek uit een tussentijdse projecten het nuttig en nodig was om in interne evaluatie dat de toegevoegde waarde het programma te blijven. In een aantal van het programma nog kon toenemen door gevallen leidde dat ertoe dat projecten het aanbrengen van samenhang in de ge- ­afscheid ­namen van het programma. Tege- biedsontwikkeling. Nauwer samenwerken lijkertijd konden nieuwe projecten tot het tussen van elkaar afhankelijke projecten, programma worden toegelaten. Criteria dáár waar dat nuttig is. Tijdswinst realiseren voor opname in het programma waren onder door het slim afstemmen van procedures andere politieke, bestuurlijke en beleids­ rondom samenhangende projecten, bijvoor- matige prioriteit aan Rijks- en regiozijde, beeld. Of door projecten in hun samenhang bijdrage aan de doelen van Randstad te bezien en daarmee te komen tot betere ­Urgent, versterken van de concurrentie­ 1 Randstad Besluiten: Amsterdam, Almere, ­Markermeer Randstad Besluiten: Noordvleugel Utrecht resultaten van de afzonderlijke projecten. positie van de Randstad, (zicht op) financiële­ Randstad Besluiten: Metropoolregio Rotterdam- Besloten werd een aantal Randstad Urgent- dekking en gezamenlijkheid van het project Den Haag, Holland Rijnland. 17 | werkwijze en ervaringen

Een nieuwe aanpak voor snelle besluitvorming

Om de besluitvorming over de Randstad duidelijkheid over projecten en wordt verder Door het vaststellen van mijlpalen en het Urgent-projecten te stimuleren is een onderzoek en extra bestuurlijk overleg ver- regelmatig opmaken van de balans, werd ­instrumentenpakket ontwikkeld, dat is meden. ­Bestuurlijke energie kan dan weer vertraging van besluitvorming aan banden gericht op de informele en culturele kant op andere projecten worden gericht. gelegd. Om de cultuurverandering kracht van organisaties, processen en beslissers. bij te zetten is het instrument van faming & Per project is naast het bestuurlijk duo ­een shaming ingezet, om elkaar aan te spreken Elk project kreeg een bestuurlijk duo, ‘ambassadeur’ benoemd. De ambassadeurs op zowel de successen als de verbeterpun- ­bestaande uit een minister of staats­secretaris zijn geen actieve bestuurders bij het project. ten. Dat gebeurde met name tijdens de samen met een wethouder of gedeputeerde. Zij zijn afkomstig uit verschillende maat- ­jaarlijkse bestuurlijke conferentie waar Op die manier werden zes betrokken Rijks­ schappelijke groeperingen of het bedrijfs­ bestuurlijke duo’s de balans opmaakten van bestuurders gekoppeld aan bijna dertig leven en hebben de kennis, ervaring en net- de voortgang in hun project. De conferen- ­regiobestuurders. Het duo zette samen een werken om de bestuurders scherp te houden ties vormden daarmee een drukmiddel om handtekening onder bestuurlijke afspraken, op het benodigde tempo en de kwaliteit van resultaten te halen. waarin het projectdoel, de mijl­palen en de besluit­vorming. Om ook op bestuurlijk wederzijdse verantwoordelijkheden­ zijn niveau dreigende blokkades te kunnen door- Het programmateam Randstad Urgent had beschreven. Door scherp te ­monitoren op de breken is de Randstad Gezant als een soort een aanjaagfunctie ten aanzien van de pro- gemaakte afspraken en deadlines, werden de super-ambassadeur aangesteld. Hij is inzet- jecten. Dit gebeurde onder andere op basis gebruikelijke excuses om de besluitvorming baar bij alle projecten die wat ‘smeerolie’ van de maan­delijkse monitor. In de moni- uit te stellen niet meer geaccepteerd. nodig hebben en rapporteert rechtstreeks tor staan de mijlpalen uit het contract. Als Bestuur­ders willen niet voor elkaar onder- aan de coördinerend minister. Oud-wethouder de planning op schema lag, stond het pro- doen, en dat zorgde voor druk. Besluit­ van de gemeente Den Haag, Bruno Bruins, ject ‘op groen’. Als vertraging dreigde, ging vorming was niet slechts gericht op het ne- was de eerste Randstad ­Gezant. de monitor ‘op geel’ en als de vertraging een men van een ‘go-besluit’. Wat telt is dát er een In november 2008 volgde Wilbert Stolte feit was, stond het project ‘op rood’. Als besluit genomen wordt. Een ‘no go’-besluit is hem op, eveneens oud-wethouder van de vertraging dreigde, vroeg het programma- ook een besluit. Daarmee ontstaat immers gemeente Den Haag. team aan de projectleiding een zogenoemd 18 | Randstad urgent werkt

‘ Je moet alle vluchtwegen afsluiten en bij wijze van spreken de spitsstroken openstellen. Push en pull’

‘groenplan’ te maken; circa twee A4-tjes kenheid en draagvlak te verwerven en met daarin concrete acties, risico’s, beheers- het Randstad Urgent-gedachtegoed uit te maatregelen en een heldere planning om de dragen. Op de website en in de maandelijkse mijlpalen ­alsnog te halen. Als het nodig was, nieuwsbrief werd een brede doelgroep sprong het programmateam bij of adviseer- ­geïnformeerd over het reilen en zeilen van de het de projectorganisatie over mogelijk- de projecten. In die zin boden deze middelen heden om de besluitvorming op gang te ook een podium voor projecten om over hun houden of weer vlot te trekken. resultaten te communiceren. Om de spirit erin te houden stuurde het programmateam Als een project structurele vertraging de projectorganisaties die een belangrijke ­vertoonde, kon de programma-organisatie mijlpaal haalden een felicitatie in de vorm het middel van een ‘DG-brief’ inzetten om van een taart met Randstad Urgent-logo. op hoog ambtelijk niveau doorbraken te forceren.

In de Randstadbrief rapporteerde de pro- gramma-organisatie jaarlijks aan de Tweede Kamer over de behaalde resultaten in de projecten. Met de Randstadbrief werd het jaarverslag van Randstad Urgent mee­ gestuurd.

Naast bovenstaand instrumentarium maakt Randstad Urgent gebruik van een aantal middelen die ingezet werden om betrok- 19 | werkwijze en ervaringen

De praktijk: ervaringen met Randstad Urgent

Het programma Randstad Urgent had als met Randstad Urgent laat goede resultaten resultaten te halen. Het instrument van kabinetsprogramma oorspronkelijk een zien. Structuurwijziging in het openbaar faming & shaming speelt hierop in. Ook de looptijd van vier jaar en zou in mei 2011 bestuur van de Randstad bleek de afgelo- monitor, het inzetten van ambassadeurs worden afgerond. Na de val van het kabinet pen periode niet noodzakelijk te zijn om en de Randstad Gezant en het jaarlijkse Balkenende iv in februari 2010, is besloten bestuurlijke daadkracht rond belangrijke meetmoment tijdens de conferentie hebben versneld te bekijken welke lessen uit de projecten te organiseren. Als bestuurders hun nut bewezen en zijn krachtige instru- aanpak kunnen worden getrokken. Dat de wil hebben om samen resultaat te menten. is onder andere gebeurd op basis van halen, dan lukt het. ­informele gesprekken met mensen die Selectiviteit in de keuze van projecten is bij Randstad Urgent betrokken zijn, zoals Een programma als Randstad Urgent een belangrijke voorwaarde voor het slagen bestuurders, maatschappelijke organisaties ­bundelt de inspanningen van bestuurders van de formule van Randstad Urgent: te veel en vertegenwoordigers van Rijk en regio. en geeft focus en richting. Daarmee wordt activiteiten en projecten ondergraven het Gesproken is over hun ervaringen met bestuurlijke drukte omgezet in bestuurlijk exclusieve karakter. De bestuurlijke wil om Randstad Urgent, hun bevindingen over de commitment. Gebleken is dat het label projecten te agenderen was groot. Het aantal werkwijze en organisatie, en hun beeld over Randstad Urgent voor projecten deuren projecten in Randstad Urgent bereikte de hoe het verder zou moeten of kunnen met kon openen die anders gesloten zouden grens van wat binnen de formule hanteer- de verbetering van de positie van de Rand- blijven. baar was. Voor de toekomst zijn een stren- stad. De belangrijkste punten uit de gere selectie en minder projecten aan te inventari­satie: Structureren en organiseren van het bevelen. bestuurlijke spel rond projecten is belang- Bestuurlijke daadkracht rijk. Toevoeging van externe prikkels houdt De contracten van Randstad Urgent De commissie Kok adviseerde om de de vaart erin. Deel uitmaken van het pro- hebben geen juridische status. De regionale ­bestuurlijke structuur in de Randstad aan gramma Randstad Urgent geeft een zekere bestuur­ders uit een duo hebben zich inge- te passen en een urgentieprogramma voor bestuurlijke status en biedt bestuurders de zet om draagvlak in de regio te verwerven de Randstad te starten. Drie jaar ervaring mogelijkheid om zich te profileren door voor hun rol en in sommige gevallen hun 20 | Randstad urgent werkt

‘Het werken met mensen die gáán voor een project: dat leidt tot tempo.’

‘nek uitgestoken’. De positie van de Transitie Greenports Voortgang en resultaten ­duo-bestuurder zou versterkt kunnen De greenport Duin- en Bollenstreek (onder- van projecten worden door de contracten een meer deel van het project Transitie Greenports) Randstad Urgent nam de verantwoordelijk- ‘dwingend’ karakter te geven. kenmerkte zich door veel bestuurlijke drukte heid voor de voortgang van projecten niet Rijksbestuurders bleken vanwege hun en onwil. Het opnemen van de greenports in over, maar functioneerde als aanjager. Een drukke agenda niet altijd even benaderbaar. Randstad Urgent heeft gezorgd voor een aanjaagfunctie blijkt een nuttig instrument Regelmatig werd op hoog ambtelijk niveau enorme versnelling. Interventies door het te zijn bij het sturen op snelheid en resultaat voor hen waargenomen. bestuurlijke duo – minister Verburg en van de projecten. Voorwaarde voor het burgemeester Van der Tak – en de ambassa- slagen van deze vorm van sturing is de deur Ellen Verkoelen, brachten energie terug onafhankelijke positie van de programma- in het project Integrale gebiedsontwikkeling organisatie, los van de lijn waarin projec- Duin- en Bollenstreek. Het integrale gebieds- ten geborgd zijn. ontwikkelingsplan is daarna door de zes Wil een aanjaagfunctie succesvol zijn, betrokken wethouders met voortvarendheid dan moet er een breed gedragen ‘sense of ontwikkeld en ondertekend. urgency’ bestaan. Dat zorgt voor bestuur- lijke druk, wat nodig is om tempo te kunnen maken. Daarnaast helpt het om persoon- lijke binding van duobestuurders met de voortgang van een project te creëren door ze hun eigen mijlpalen in een contract te laten opstellen. Als bestuurders hun mijlpalen niet halen, dan zijn ze daarop aanspreek- baar. Faming & shaming heeft effect door deze persoonlijke binding. 21 | werkwijze en ervaringen

‘Als je tijdens een werkbezoek rondrijdt in een busje is er ook ­gelegenheid om elkaar even onder vier ogen te spreken.’

Het aanjagen van projecten vindt niet alleen Bedrijventerreinen Nieuw Reijerwaard Programmaorganisatie plaats op bestuurlijk niveau, maar ook naar en Westelijke Dordtse Oever Bij de besluitvorming over projecten zijn de ambtelijke projectverantwoordelijken. Het project voorziet in de behoefte aan altijd diverse overheden en/of departemen- Daarom heeft een programma een escalatie- 120 hectare bedrijventerrein voor de ten betrokken. Randstad Urgent is daarom ladder nodig, lopend van programma­ Rotterdamse haven. Om de ontwikkeling ook een interbestuurlijk en interdeparte- manager, via programmadirecteur tot van die terreinen te versnellen, werd het mentaal programma. De rollen van een ­coördinerend bewindspersoon. project opgenomen in Randstad Urgent. coördinerend minister en bestuurlijke Een aanzienlijk obstakel was het verkrijgen duo’s zijn goede instrumenten om een van medewerking van alle betrokken programma Rijksbreed en interbestuur- gemeenten. Vier dagen voor de Randstad lijk te borgen. Door de invoering van de rol Urgent-­conferentie kwam de gemeenteraad van een coördinerend minister is het pro- van Ridderkerk bijeen om ondertekening gramma ‘in Den Haag’ duidelijk geborgd en van de bestuurlijke overeenkomst door wordt (integrale) besluitvorming in het hun wethouder ter discussie te stellen. kabinet bevorderd. De deadline van de Randstad Urgent- De combinatie van het coördinerend ­conferentie heeft ertoe geleid dat EZ, VROM, ­ministerschap voor de Randstad en het VenW, provincie Zuid-Holland en de betrok- ministerschap van VenW gaf sturings- ken gemeenten dit probleem tijdig getackeld kracht. Daarnaast is de persoonlijkheid hebben. van en de manier waarop een minister zijn rol invult belangrijk. Om te voorkomen dat de coördinerend minister als de enige verantwoordelijke voor het programma gezien wordt, is het belangrijk om de credits over de deel­nemende ministers eerlijk te verdelen. 22 | Randstad urgent werkt

De regiegroep (op directeursniveau) en de vanuit de regio te bemensen en moest steeds Ruggengraat voor natuur en recreatie coördinatiegroep (op operationeel niveau), meer geleund worden op VenW-bezetting De Groene Ruggengraat is een icoonproject waarin vertegenwoordigers van het Rijk en en externe inhuur. Bij de start van een van het uitvoeringsprogramma Groene Hart de regio zitting hebben, zorgt voor een ver- programma zijn stevige afspraken over van het ministerie van LNV. Het opnemen binding met de deelnemende organisaties. detachering nodig om het interdeparte- van het project in Randstad Urgent heeft De bespreking van de projectmonitor in deze mentale karakter van een programma invloed gehad op de organisatie. Als afspie- vergaderingen maakt het mogelijk snel in te waarborgen. geling van het bestuurlijk duo is er zowel aan te spelen op de ontwikkelingen in projecten Rijks- als regiozijde één intern opdrachtgever en bij duo’s. Door lijndirecteuren van Rijk aangesteld. Onder hen functioneren twee en regio te positioneren in de ambtelijke projectleiders die voor enkele dagen per programmastructuur konden veel inter- week fysiek een plek tegenover elkaar departementale en interbestuurlijke hebben. Dit tweetal coördineert project- spanningen op projecten worden afge- en programmabrede zaken voor een vijftal vangen. deelprojecten, verdeeld over drie provincies met aparte projectorganisaties. Deze ambte- De programma-organisatie is interdeparte- lijke één-op-één-verhouding biedt een mentaal opgezet en wordt bemenst door stevige en stabiele verbinding tussen regio middel van detacheringen vanuit lnv, en Rijk en zorgt ook voor korte lijnen naar vrom, ez, bzk en vanuit de medeoverheden het programma Randstad Urgent. De (Almere, Haarlemmermeer, provincie duopartners hebben periodiek overleg en Utrecht). Deze detacheringen zijn mede bespreken regelmatig de voortgang van bedoeld om de band met de deelnemende de gezamenlijke opgaven. organisaties te versterken. In de loop van de tijd is het lastiger geworden om het ­programmateam interdepartementaal en 23 | werkwijze en ervaringen

In 2009 zijn twee publicaties verschenen over programmasturing binnen het Rijk: “De Koning van het Schaakbord of Jan zonder Land” van Berenschot en “Regeren met ­programma’s. Interdepartementale Kabinetsprogramma’s van het kabinet Balkenende IV: Voortgang en Samenwerking” van prof. dr. A.F.A Korsten. Vanuit de ervaring van Randstad Urgent zijn vijf opvallende punten te formuleren uit deze twee publicaties: 1 Politieke bestuurlijke aandacht is een belangrijke voorwaarde voor voortgang in een programma. Bestuurders en andere betrokkenen moeten doordrongen zijn van de maatschappelijke urgentie. 2 een sturingsarrangement van een programma moet niet alleen inspelen op de Haagse werkelijk- heid maar ook op relevante partijen buiten Den Haag. 3 Programma’s zijn gebaat bij een duidelijk eigenaarschap en een goede as van programma­ directeur, Directeur-Generaal en verantwoordelijk bewindspersoon. 4 een stevige en consistente communicatielijn draagt bij aan de acceptatie van een programma en het versneld halen van programmaresultaten. 5 HRM-beleid zou de overstap van mensen uit de lijn naar een programma beter kunnen ­faciliteren.

‘Er is nog veel te doen om integraal werken met complexe projecten mogelijk te maken.’

Samenhang jecten, tussen verantwoordelijke departemen- RAAM In 2008 is het thema ‘samenhang’ opgepakt, ten en tussen Rijk en regionale partners. Ook Met de RAAM-brief is samenhangde besluit- omdat in de praktijk bleek dat een aantal heeft de projectorganisatie de maatschappe- vorming op gang gebracht over enkele ­projecten in het programma Randstad Urgent lijke inbreng gefaciliteerd. Door een aantal projecten die een relatie hebben met de onderling afhankelijk was in het besluit­ projecten op deze manier te benaderen, kon in Schaalsprong Almere. Het gaat om stedelijke, vormingsproces. Er werd samenhang onder- samenhang worden besloten en was er meer ecologische en infrastructuurprojecten in zocht en aangebracht tussen projecten in ruimte voor betrokkenheid van maatschappe- het gebied Amsterdam-Almere. Doel van de drie regio’s: Amsterdam-Almere, Rotterdam- lijke partijen. Als er sprake is van afhanke- RAAM-brief was niet alleen het vaststellen van Den Haag-Holland Rijnland en Utrecht. lijkheid tussen projecten en een integrale de functionele samenhang van deze projecten, G­ ebleken is dat sturen op samenhangende aanpak gewenst is, dan biedt coördinatie maar ook het benutten van de politiek-bestuur- besluitvorming meerwaarde biedt als van Rijksinzet meerwaarde. Samenwer- lijke samenhang. Daardoor bleek uitruil er sprake is van afhankelijkheid tussen king van Rijk en regio in één organisatie is mogelijk en verliep besluitvorming over de projecten in bestuurlijke, conceptuele, een belangrijke succesfactor voor integrale verschillende projectbesluiten relatief vlot. ­programmatische en/ of financiële zin projecten. Om Rijkscoördinatie op integrale en op de juiste schaal. Die afhankelijkheid projecten eenvoudiger te maken, is ruimte Tijdens het opstelllen van de RAAM-brief is eerder te vinden op vleugelniveau dan nodig voor afwijkingen op bestaande comp­ werden nut en noodzaak van reeds genomen op Randstadniveau. tabiliteitsvoorschriften en bevoegdheidsver- besluiten nog wel eens ter discussie gesteld delingen tussen departementen (bijvoorbeeld (onder andere het besluit tot de bouw van Met name in de regio Amsterdam-Almere via integrale kabinetsopdrachten bij de start 60.000 woningen in Almere). Echter, de bleek sprake te zijn van een aantal (grote) van een project). noodzaak om te komen tot samenhangende projecten die inhoudelijke samenhang ver­ besluitvorming werd door Rijk en regio snel tonen en qua besluitvorming van elkaar af- onderkend. Ook werd complementariteit hankelijk zijn. Onder de hoede van Randstad tussen departementen zichtbaar, bijvoorbeeld Urgent is een projectorganisatie opgezet die de visionaire kracht van VROM en de voort­ actief de verbinding heeft gelegd tussen pro- varendheid van VenW. interviews 25 | interviews

De programmaminister camiel eurlings

“Risico nemen hoort bij het ministerschap. ­bekend als een land van kennis en daad- op de Randstad Urgent conferenties. Als je dat niet doet en fundamentele kracht. Maar dan moeten we wel zorgen Daar werd ook zichtbaar hoe de schakels ­dis­cussies uit de weg gaat, word je de dat we die reputatie in eigen huis waar in elkaar grijpen. Wonen, ­werken, bereik- ­gevangene van de status quo. Terwijl het ­maken. Anders valt straks de bodem onder baarheid, natuur, water; ze hebben alles er juist om gaat impasses te doorbreken.” onze welvaart uit. Dat is ook de boodschap met elkaar te maken.” van onze ondernemers die over de grens “Randstad Urgent was keihard nodig. actief zijn: we moeten dóórpakken. “Ik heb grote waardering voor de inzet We waren met zijn allen vastgelopen in een De Randstad is een Europese topregio van de regionale en lokale bestuurders. bestuurlijk en juridisch moeras. Tientallen die haar potentieel onvoldoende benut. Er ontstond echt een gevoel van: ‘nu of jaren om de hete brij heen draaien. Dat was Daar hebben we de afgelopen jaren nooit’. We hebben samen de kans gegrepen de praktijk. Ik weet nog dat ik in mijn eerste samen de schouders onder gezet.” om de stroeve poldermolens in beweging week als minister op het zandlichaam te brengen. Het mooie is dat na drie jaar stond van de A4 Delft-Schiedam. Voor mij “Met Randstad Urgent hebben we de zaken de concrete resultaten al zichtbaar zijn. Er het symbool van het Nederlandse onver- onconventioneel en pragmatisch aan­ wordt volop gewerkt aan de Tweede Maas- mogen om knopen door te hakken over gepakt. We zijn snel aan de slag gegaan vlakte, de A12 ondergaat een totale make infrastructuur. Ik heb toen gezegd dat ik met een reeks projecten. Natuurlijk had- over, de zwakke schakels aan de kust zijn na bijna een halve eeuw de láátste minister den we ook eerst uitgebreid onderzoek versterkt, de spoortunnel bij Delft is in zou zijn die zich met dat besluit zou bezig- kunnen doen: wat wel en wat niet. Maar aanbouw, etcetera. Afspraak is weer af- houden. Daar werd toen in Haagse kringen dan hadden we veel kostbare tijd verloren. spraak. De politiek neemt weer besluiten, geschokt op gereageerd. Terwijl het Je moet nadenken terwijl je bezig bent; zoals het hoort. Ook een besluit om iets voor mij zo klaar als een klontje was: al doende denken. ­Papier inspireert niet. niét te doen is een besluit. Als hete aardap- wil Nederland sterk en aantrekkelijk Ménsen kunnen ­motiveren. De mijlpalen pels maar niet tientallen jaren lang doorge- ­blijven dan moéten we de ­lethargie van die we samen ­hebben afgesproken, gaven schoven worden van bordje naar bordje.” ons afschudden. We moeten over de dijken extra power. Niemand wil voor het oog heen kijken. In Brazilië, India, China, maar van zijn mede­bestuurders in gebreke “Ik herinner me nog als de dag van gisteren ook bijvoorbeeld in Polen, heeft ­Nederland ­blijven. Elke gehaalde mijlpaal gaf nieuwe dat de schop de grond in ging bij Leider- een uitstekende naam. We staan daar energie. Je voelde die energie heel sterk dorp, langs de A4. Eén van de ergste file- 26 | Randstad urgent werkt

camiel eurlings <<

‘Volle kracht vooruit’

knelpunten van Nederland. Omwonenden “Of mijn missie geslaagd is moeten ande- stapten ­gedecideerd op me af. Dan denk je: ren maar beoordelen. Ik heb mijn nek uit- ‘Fasten your seatbelts, nu zal je het hebben’. gestoken. Volle kracht vooruit. Alle raam- Maar ze zeiden: “Meneer Eurlings, wat pjes open. Ik heb genoten van de rit.” geweldig dat er nu eindelijk eens wat ge- beúrt!” Ook veel lokale bestuurders, zelfs degenen met een groen hart, zijn dolblij dat er weer gewérkt wordt aan de Rand- stad. Ik heb er vertrouwen in dat de drive blijft. Er is zoveel in gang gezet de afgelo- pen jaren. De ideeën van Peter Elverding over sneller en beter ­besluiten zijn ge- meengoed geworden. De Spoedaanpak Wegen loopt als een lier. Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit is in werking getreden. De Crisis- en herstel- wet geeft extra power om te versnellen. En bestuurlijk Nederland heeft het geloof teruggekregen in eigen kracht. In plaats dat we onze energie steken in elkaar dwars- bomen, kunnen we beter onze krachten bundelen om de Randstad mooier en ster- ker te maken. Die overtuiging proef ik bij iedereen. Het is geweldig daar als pro- grammaminister Schwung aan te hebben mogen geven.” 27 | interviews

De programmadirecteur jan hendrik dronkers

“Randstad Urgent was revolutionair”, stelt om versnelling in de besluitvorming te de vraag waar je de tienduizenden nieuwe Jan Hendrik Dronkers. Hij praat erover in de boeken.” woningen bouwt waar behoefte aan is. Hoe verleden tijd, want hij werd een paar weken zorg je dat de regionale en de nationale voor de val van het kabinet Balkenende iv “Een voordeel was natuurlijk dat Randstad ­verkeersstromen elkaar niet in de weg zitten? Directeur-Generaal van Rijkswaterstaat. Urgent politiek gewild was. En we hadden En hoe pas je het allemaal verantwoord in Hij baseert zijn uitspraak op wat hij drie natuurlijk met Eurlings een programma­ de groene omgeving. Denk maar aan jaar lang als programmadirecteur en rechter­ minister die ervoor ging. Het werken met ­‘Amelisweerd’ en je weet dat wat je hier hand van minister Eurlings meemaakte in mensen die gáán voor een project: dat leidt ook doet, het de emotie van veel ­mensen de boezem van de besluitvorming van grote tot tempo. Als een paar bestuurders het met raakt.” Randstad-projecten. elkaar kunnen vinden en afspreken er samen uit te komen, dan ben je al een heel eind. “We weten allemaal dat de bestuurlijke “Het was leuk om het programma in het Natuurlijk zijn wetten en regelgeving om complexiteit van Utrecht heel groot is. voorjaar van 2007 in elkaar te timmeren. de doorlooptijd van projecten te bekorten Een hoge bestuursdichtheid op een kleine Dat is rap gegaan. We waren van de tien belangrijk, maar de manier waarop wordt oppervlakte maakte het moeilijk om onder grote projecten uit het coalitieakkoord samengewerkt is minstens zo belangrijk. grote tijdsdruk complexe afwegingen te de eerste die zijn aanpak presenteerde, De uitdaging zit vooral in het halen van maken. We hadden te maken met grote al voor de zomer. De aanpak van Randstad de mijlpalen. Afspraak is afspraak, vluchten plannen en weinig manoeuvreerruimte. Urgent was nieuw, zoiets was er nog niet. kan niet meer. Niemand wil onderdoen voor Ik wil iedereen complimenteren dat we We hebben het, in nauwe samenspraak met de ander. Dat is aardig gelukt.” zover gekomen zijn. Natuurlijk had het programmaminister Eurlings, op onze eigen beter gekund. Met meer publieksparticipatie wijze vorm gegeven. Van het kabinet mochten “Ik ben enthousiast over de bereikte resulta- bijvoorbeeld. Meer inbreng van burgers en we niet aan de bestuurlijke structuren ten. Een mooi voorbeeld is de besluitvorming maatschappelijke instellingen. Maar al ­komen, we hebben ons daarom gericht over de Draaischijf Nederland. Ik was daar met al is het proces best goed gegaan.” op de bestuurscultuur. Hoe stimuleer je zelf nauw bij betrokken. Iedereen weet dat bestuurders om harder te gaan lopen? het verkeer in de Utrechtse regio vastloopt. “Randstad Urgent was revolutionair. Ik draai Zo hebben we op onorthodoxe wijze de Hoe je dit moet oplossen is een gecompli- al een tijd mee, maar dat durf ik wel te stel- voorwaarden gecreëerd voor bestuurders ceerd vraagstuk. Je hebt te maken met len. Vanaf het begin hebben we ingezet op 28 | Randstad urgent werkt

jan hendrik dronkers <<

‘Zeg niet te snel: ‘Het kan niet”

concrete resultaten en hebben we ons verre bestuurlijke stroperigheid ook anders “Als directeur van het programmateam vond gehouden van gehakketak over bestuurlijk ­tackelen. Er zijn echt mogelijkheden om ik het mooi om te zien dat een informele gedoe. Dat hield in: geen nodeloze discussies de ­ervaringen die we nu hebben opgedaan club mensen resultaten bereikt, zonder over de invloed van stadsregio’s, gemeenten ook op andere terreinen in te zetten.” formele bevoegdheden. Vaak alleen door of provincies. Weg met de machtsspelletjes. “Wat gewerkt heeft zijn de concrete dead- beïnvloeding, overtuigingskracht en door Tegelijkertijd stelden we concrete, haalbare, lines, de bestuurlijke duo’s, vaak ook de hulp aan projecten te bieden. Het programma­ maar wel keiharde deadlines, ondersteund intermediaire rol van de ambassadeurs, team is interdepartementaal en vanuit door een kwalitatief uitstekend programma- de politieke aandacht en de maatschappelijke de regio samengesteld, ze werken er op team. Bestuurders die instapten in het wens, ook in de Tweede Kamer, om projecten detacheringsbasis. Ze hebben er duidelijk ­proces, zagen dat er wat te halen was, maar te realiseren. Het programma heet niet voor plezier in en bereiken ook daardoor de doelen moesten er zelf van overtuigd zijn dat ze de niets Randstad Urgent.” van Randstad Urgent. De les die ik trek is: besluiten in hun eigen politieke gelederen er zeg niet te snel: ‘Het kan niet’. Je kunt samen doorheen konden slepen. Ieder had zo zijn “Bijzonder kenmerkend voor Randstad een heel eind komen, soms over andere dan eigen verantwoordelijkheden. Het was mooi ­Urgent vond ik de samenwerking tussen de voorgeschreven paden.” dat we indien nodig in onze besluitvorming Rijk en regio, maar in dat verband zeker ook razendsnel konden doorschakelen naar het de interdepartementale samenwerking hoogste niveau, mocht het nodig zijn. tussen VenW, vrom, lnv, ez en voor één ­Binnen één of twee weken konden we een project ook ocw. In de regiegroep met besluit voorleggen aan de betrokken minis- ­directeuren verliep de samenwerking goed, ters. Dat werkte inspirerend en aanstekelijk. ook op het niveau van de individuele projec- Zo hebben we binnen drie jaar een reeks ten was dat zo. Je ziet de resultaten komen kwalitatief prima besluiten kunnen nemen.” als mensen zich committeren aan de beoog- de resultaten. Er zijn dan niet veel formele “De samenwerking laat volgens mij ook zien bevoegdheden nodig. Als bestuurders dat bestuurlijke herindelingen en discussies ­willen, kunnen ze snel beslissen.” over bestuurslagen niet altijd nodig zijn om te komen tot slagvaardig bestuur. Je kunt 29 | interviews

De duo-bestuurder adri duivesteijn

“Het fenomeen van de bestuurlijke duo’s is en de infrastructuur; een drievoudige “De Randstad is – vanuit de ruimtelijke interessant, juist omdat het niet geformali- schaalsprong dus. Het is essentieel daar ordening geredeneerd – het kerngebied van seerd is. Dat is het intelligente ervan”, vindt samenhang in aan te brengen. Het één kan Nederland. Maar het is niet onlogisch om Adri Duivesteijn. “Maak je het formeel, dan niet zonder het ander. De vraag die de ko- met de deelgebieden, zoals de Noordvleugel, beginnen alle collega’s te steigeren. Het is mende twee jaar dan ook op tafel ligt, is of de Zuidvleugel en het Groene Hart, apart misschien primitief om bestuurlijke verant- een OV-verbinding door het IJmeer en het bezig te zijn. Dat zijn entiteiten. Het spreken woordelijkheid zo te organiseren, maar het Markermeer een haalbare kaart is. Daar over Rotterdam en Den Haag is allang voor- werkt wel.” Na de gemeenteraadsverkiezin- werken we, als regio en Rijk, nu samen aan bij. We hebben te maken met stedelijke gen van maart 2010 keerde hij terug als wet- in de werkmaatschappij Almere-Amsterdam.” agglomeraten. Om die metropoolregio’s houder (duurzame) ruimtelijke ontwikke- te noemen lijkt me prima. Bedenk wel dat ling in Almere. “We zijn een heel eind “De gemeenteraad heeft mij gevraagd hier de Randstad echt anders is, niet rond een gekomen met de Schaalsprong van Almere, wethouder te worden vanwege de expertise centrum opgebouwd maar polycentrisch. maar we zijn nog niet klaar met de besluit- die ik in de loop van de jaren heb opgebouwd Dat maakt het wel ingewikkelder.” vorming. Er is nog veel te doen om integraal op het gebied van de ruimtelijke ordening. werken bij dit soort complexe projecten echt Ik ben dus geen bestuurder in de klassieke “Voor burgers leeft de Randstad nauwelijks. mogelijk te maken.” zin. Almere is mijn professionele liefde, een Zij wonen in een stad of dorp, niet in de bestuurlijke expertopdracht. Met de Schaal- Randstad. De grote vraag is: zijn de plekken “Almere is dé woningbouwlocatie van de sprong werk ik op nationaal niveau, zo zie ik waar zij wonen allemaal vertrekpunten van Randstad. Tenminste, als de druk op de dat. Almere is tenslotte dé nationale casus waaruit je in een groter geheel kunt functio- ruimte elders in de Randstad hoog blijft. voor integrale planning. Hier ligt de groot- neren? Voor mij is het interessant hoe je Wij zullen hier niet bouwen als het niet nodig ste ruimtelijke ontwikkelingsopgave van voor elkaar krijgt dat je vanuit Almere in is. Zoals het er nu voorstaat wil het kabinet Nederland. Ik kan hier, vanuit de Almeerse tien minuten in hartje Amsterdam bent, of hier de komende decennia 60.000 woningen praktijk, de nationale agenda beïnvloeden. in Utrecht of op Schiphol – vice versa. Ik zie realiseren. Omgerekend is dat een verdubbe- Een mooiere plek op lokaal niveau kan ik de mentale map van de bewoners van de ling van de stad. Dat is natuurlijk een gewel- niet verzinnen.” Randstad veranderen: ze zullen beseffen dat dige opgave. De verstedelijking gaat gepaard water en groen binnen handbereik zijn – je met bijpassende investeringen in de ecologie bent er namelijk zo – en ze zullen er achter 30 | Randstad urgent werkt

‘Zo’n informeel bestuurlijk duo brengt duidelijkheid’

komen dat we meer water en groen hebben zeggen: stop niet met nadenken over de wetgeving. Dat betekent eigenlijk dat je bij dan ze dachten.” bestuurlijke hervormingen – want ja, het een project met tientallen wetten op de zou zeker helpen als er eens flink schoon ruimtelijke ordening te maken hebt. Dat is “In de Randstad moet nog een hoop gebeu- schip gemaakt werd – maar blijf vooral een totale ontkenning van de integrale bena- ren. Ik ben heel positief over de aanpak van praktisch en ga door op de lijn zoals Eurlings dering. Er is nog veel te doen om werkelijk het kabinet. Het is verstandig dat, in combi- die heeft ingezet. Het is zonde als we dit integraal werken mogelijk te maken. Daar- natie met de Structuurvisie Randstad 2040, programma stopzetten zonder een waardige om ben ik voorstander van de introductie voor een pragmatische aanpak is gekozen. vervanging. Het zou wel helpen als de van een Wet op de Leefomgeving. Die zou, Dat betaalt uit. Als we het moeten hebben ­ministeries van VenW, vrom en lnv meer net als in de jaren zeventig, door middel van van bestuurlijke hervormingen, dan wens ik integreren of als er één nationaal budget een bundeling van geldstromen het integraal iedereen veel succes. Met Randstad Urgent komt voor de kwaliteit van de leefomgeving. werken moeten afdwingen.” hebben we een programmatische aansturing Dat maakt integraal werken aan ruimtelijke van een aantal strategische projecten op het opgaven gemakkelijker.” “Ik vind dat Eurlings een grote stap heeft schaalniveau van de Randstad, en een zekere gezet om het integrale werken aan ruimte- coördinatie op de geldstromen. Het is “Het zou voor Nederland een zegen zijn lijke opgaven te verbeteren. Ik moet toege- ­relevant dat de Randstad als entiteit als als iedereen wat meer dezelfde kant op ven dat hij dat op een briljante en tegelijker- uitgangspunt is genomen. Natuurlijk heb- ­bewoog en als niet iedereen – de ministeries tijd praktische wijze heeft gedaan. Ik zie ook ben we vleugels in de Randstad, de metro- incluis – handelde vanuit de eigen belangen. dat hij aan het toegroeien was naar de prin- poolregio’s. Ik vind het best dat er enige Als het moeilijk wordt, heeft iedereen na- cipiële vraag om procedures te integreren en concurrentie is tussen de vleugels, dat is melijk de neiging terug te vallen op de eigen weer hanteerbaar te maken. Het leuke aan zelfs wel gezond. Maar blijft staan dat het prioriteitsstellingen, programma’s en bud- Eurlings is dat hij duidelijkheid biedt en goed is dat de Rijksoverheid een visie en een getten. Ik ben er wel voor om een min of enthousiasme inbrengt. Je hebt persoonlijk- aanpak heeft op de Randstad als geheel.” meer dwingende samenwerking, zoals de heden nodig om door de bestuurlijke drukte Crisis- en Herstelwet voorstaat, uit te bou- heen te komen. Met de bestuurlijke duo’s “Er is een veelvoud van projecten opgestart wen. We hadden vroeger binnen de Wet RO heeft hij een informele constructie bedacht en gerealiseerd. Ook in het programma planologische kernbeslissingen. Dat was die wonderwel werkt. Met de bestuurlijke Randstad Urgent. Voor the time being zou ik helder. Nu hebben we een hele set sector­ duo’s wordt, temidden van alle bestuurlijke 31 | interviews

adri duivesteijn <<

drukte, een leemte opgevuld. Die drukte niet tot deze twee bewindslieden. Voor het wordt veroorzaakt door het feit dat iedereen creëren, vergroten en verbreden van draag- die aan de bestuurstafel zit gelijkwaardig is. vlak is het nodig dat ook andere bewinds­ Dat is natuurlijk niet zo. Zo’n bestuurlijk lieden en Kamerleden betrokken zijn. Zo heb duo brengt duidelijkheid. Door een primus ik in de periode dat de Rijksbesluiten geno- inter pares aan te wijzen is helder wie eige- men moesten worden bijvoorbeeld contact naar is van een project en dus verantwoor- gehad met de minister van Financiën, delijk voor het behalen van resultaten. Dat ­Wouter Bos. Dat hij en de minister van is interessant, juist omdat het niet geforma- vrom, Jacqueline Cramer, partijgenoten liseerd is. Dat is het intelligente ervan. De waren, was niet per definitie een voordeel. duo’s zijn doorgaans degenen die het meest Partijgenoten kunnen soms nog wel eens in de positie zijn om een project te trekken kritischer zijn. Essentieel in de Almeerse en te sturen op de afspraken. Het is een casus was dat Eurlings meedeed, want slimme bevestiging van het natuurlijk dat gaf extra draagvlak in het politieke ­eigenaarschap. Zou je het formaliseren, dan ­spectrum.” beginnen de collega-bestuurders onmiddel- lijk te steigeren omdat ze vinden dat je dan buiten je verantwoordelijkheden treedt.”

“Ik vorm samen met de minister van vrom het bestuurlijk duo voor de Schaalsprong van Almere. Vanwege de samenhang van dit grote project schoof ook Eurlings aan bij ons bestuurlijke overleg. Door de directe en regelmatige contacten op dit niveau neemt de effectiviteit van het handelen toe. Uiter- aard beperken mijn Haagse contacten zich 32 | Randstad urgent werkt

De duo-bestuurder christiaan van der kamp

Midden-Delfland is bekend van de A4, van ner wordt in Randstad Urgent. Je moet drive niet zo makkelijk kan zeggen. Als die kritiek dat ontbrekende stukje van 7 km waar al en lef hebben, op volle kracht vooruit gaan uit op een gemeente, is dat gelijk zo zwaar. 50 jaar over gepraat wordt. “Dit gebied is en dan goed kijken wat er achter je gebeurt. Dankzij Randstad Urgent kon ik zo ‘naast’ mooi, met een bijzonder gaaf veenweide­ Als je een voorzichtige bestuurder bent, kun het formele proces van overleg de agenda gebied, maar het staat erg onder druk”, je er beter niet aan beginnen, want dan gaat zetten.” zegt wethouder Christiaan van der Kamp. het knellen.” “Randstad Urgent heeft ons veel goeds “Bij de start heb ik me afgevraagd wie ik “Mijn rol was om de mensen op inhoud aan ­gebracht. We konden een gesprekstafel eigenlijk in de weg zit. Want het is natuur- elkaar te binden. Daar zitten twee kanten organiseren waaraan deadlines zaten. Niet lijk niet voor iedereen leuk. Je wordt toch aan. Ten eerste: wie doet er echt mee en wie vrijblijvend dus. Je doet mee of je doet niet maar aangewezen als dé verbinding naar niet? En ten tweede: hoe kunnen we een mee. We hebben niks aan toeschouwers die het Rijk. Veel bestuurders denken in posities nuttige samenhang aanbrengen? Eerst geen duidelijk belang hebben. Zo organiseer en niet in belangen. Ik ben direct op die de samenhang. Je moet weten dat we in dit je volwassen gedrag in Nederland. Die nieu- bestuurders afgestapt met de vraag: hoe kan gebied zo’n 200 projecten en projectjes had- we hoogspanningsleiding, de 380 kV, gaat ik helpen en wat kunnen we samen bereiken? den in de ruimtelijk-fysieke hoek. Iedereen bij ons straks ondergronds dankzij de inter- Zo kwam ik onder andere bij de gedeputeerde had op eigen houtje van alles zitten bedenken venties vanuit Randstad Urgent. En de terecht. Ik heb hem voorgesteld om mee te met allerlei overheidslagen, er zat nauwelijks ­verspreide glastuinbouw wordt nu eindelijk doen met het duo. De provincie was namelijk enige samenhang in. Allemaal goede bedoe- opgeruimd, na 25 jaar nul nada voortgang.” wel nódig, want die gaat over de budgetten lingen. Nu werken we vanuit één ruimtelijke en heeft de instrumenten. We wisten alle- visie voor de hele Hof van Delfland. Van “Toen ik werd gevraagd om samen met maal dat de opgaven heel complex zijn en daaruit maken we keuzes voor het gebied ­minister Gerda Verburg een bestuurlijk duo dat er te weinig samenhang was in alle van Rotterdam tot Den Haag en de rand van te vormen voor Mooi en Vitaal Delfland, ruimtelijke ontwikkelingen in de Hof van het Groene Hart naar de Noordzeekust. kwam dat niet als een verrassing. In Midden- Delfland. Het overleg daarover zat behoorlijk We hebben gezegd: dit nu, dat morgen, dat Delfland zijn we al langer fanatiek bezig met vast. Dan is het trouwens wel een vondst om project nooit meer en bij deze projecten de plattelandsontwikkeling en de relatie dat te doorbreken door iemand anders te gaan we versnellen. Randstad Urgent was stad-land. Kijk, ik ben niet bang aangelegd. vragen die geen formele positie heeft. Je hierbij een steun in de rug, want het verbindt Dat komt van pas als je bestuurlijk duopart- kunt dingen zeggen die een gedeputeerde projecten aan elkaar tot een grotere opgave. 33 | interviews

‘Je hebt niks aan toeschouwers’

En het smeedt eenheid aan de kant van “Vaak ontbreekt het aan het mechanisme al vijftig jaar gesproken over de aanleg van de regio en ook aan de kant van het Rijk. om dat te doorbreken. Randstad Urgent de A4 tussen Delft en Schiedam. Hij wil hier Het werkt structurerend. Dat praat heel springt op intelligente wijze in die bres. graag een tracébesluit over nemen. Een ont- anders in de overleggen tussen Rijk en regio, Het biedt de kans om elkaar te helpen verder werp-tracébesluit hebben we al. Deze minis- is mijn ervaring.” te komen, via de formele wegen en via de ter zei bij zijn aantreden: dit zijn de mijl­ “Dan de vraag wie wel en niet meedoet. informele. Want laten we wel wezen, een palen. En tegen zijn bestuurlijke partners: In Nederland hebben veel bestuurders de bestuurlijk duo heeft geen daadwerkelijke als je aanhaakt is het prima en als je niet onhebbelijke gewoonte om altijd maar aan macht. Ik ben als een Jan zonder Land, aanhaakt is het ook prima. Dan en dan wil ik tafel te willen zitten, erbij te zijn. Dat heet ik heb geen geld, geen middelen en geen klaar zijn. Er zullen wellicht partners blijven dan ‘polderen’. Ik vind: polderen is niet erg, bevoegdheden. Maar samen hebben we wel die er van alles van vinden en tegen blijven, maar je moet wel de goede mensen aan tafel geld, middelen en bevoegdheden. Als be- dat is allemaal prachtig, maar het gaat wel hebben. Accepteer geen ‘toeschouwers’ aan stuurders zich binden aan afspraken over door. Iedereen kon zijn belangen – en die zijn tafel. Spreek mensen erop aan als ze geen mijlpalen, dan gaan ze zich ernaar gedragen. allemaal gerechtvaardigd – ­gewoon inbren- duidelijk belang hebben dat ze kunnen Dat is het leuke ervan. Natuurlijk moeten gen en daarmee de kwaliteit van het project ­inbrengen. Dat zie je bijvoorbeeld bij we er wel alert op zijn dat bestuurders niet verhogen. Doe je niet mee dan laat je kansen ­bestuurders die een portefeuille delen maar alleen maar meedoen op die onderdelen liggen. Midden-Delfland had een groot belang er verschillend in staan. Of als er interne waar geld te halen valt uit de ruif, maar ook bij dit project, namelijk de kwaliteit van het discussies zijn binnen een overheidslaag. op de andere onderdelen. Door op inhoud gebied overeind houden en waar mogelijk Los zelf je interne problemen op, val anderen samen te werken en vanuit de samenhang versterken, maar tevens wilden we na al die daar niet mee lastig. Het woord ‘polderen’ van de projecten te opereren voorkom je jaren wel eens duidelijkheid. Die duidelijk- wordt vaak verkeerd begrepen. We zijn het dat ze dan opeens gaan tegenwerken.” heid is er eindelijk, de weg wordt goed inge- woord ‘polderen’ gaan vervuilen met proces- past aangelegd en de schade die de weg toch sen die niet tot resultaten leiden. Met elkaar “Opeens tegenwerking, dat kan natuurlijk nog veroorzaakt wordt gecompenseerd. Zo praten is niet verkeerd, de tijd nemen om wel gebeuren. Maar dan plaatsen bestuurders komt de A4 er dus toch. Ik vind dat lokale met elkaar te praten ook niet, het gaat fout zich zelf buiten de orde. Ik kan dat illustreren bestuurders hun verantwoordelijkheid kun- omdat mensen hun verantwoordelijkheid aan de hand van het voorbeeld dat minister nen en moeten nemen in zo’n proces. Zo zou niet nemen.” Eurlings zelf geeft. Zoals iedereen weet wordt het vaker ­moeten gaan in Nederland.” 34 | Randstad urgent werkt

christiaan van der kamp <<

“Er wordt wel gezegd dat de A4 Midden- ­gemeenten en een aantal maatschappelijke Delfland symbool staat voor bestuurlijke belangen­organisaties zaken met elkaar. drukte. Ik ben het daar niet mee eens. Ik zie IODS als een voorloper van Randstad De besluitvorming is decennialang niet Urgent. goed gegaan. Dat klopt. De voorstanders Er zijn verschillen van mening. Het Rijk waren voor en de tegenstanders waren bewijst zichzelf een dienst als het als een ­tegen. Dat je een compromis zou kunnen eenheid optreedt, want dan hebben andere sluiten was niet relevant. Iedere tien jaar partijen veel minder de ruimte om het pro- stemde de Tweede Kamer het project weg, ces te frustreren. Als bestuurders hun ver- inclusief het gereserveerde budget. De Kamer antwoordelijkheid nemen en zich volwassen was verdeeld en die verdeeldheid leidde niet blijven gedragen, krijgt dit gebied de impuls tot het inzicht om te erkennen dat er twee die het verdient. Dan wordt de weg aangelegd evidente maar zeer tegenstrijdige belangen maar dan is er ook sprake van een goede waren, die van het groen en die van het landschappelijke inpassing. Zo pakt het ook verkeer. Vaak krijgt de milieubeweging nog eens goed uit voor de mensen en de de schuld van alle vertragingen maar dat natuurlijke omgeving hier.” is beeldvorming en niet de werkelijkheid, want een rechtszaak is er nog nooit over gevoerd. Er was namelijk geen besluit ­waartegen je in beroep kon gaan.” “Met de komst van IODS, de Integrale ­Ontwikkeling Delft Schiedam, een paar jaar terug werd het anders. Het gaat niet alleen om een strook asfalt, maar ook om een ­verantwoorde ontwikkeling van het gebied er omheen. In de stuurgroep IODS doen het Rijk, de provincie, de betrokken 35 | interviews

De duo-bestuurder asje van dijk

“De bestuurlijke duo’s zijn de succesformule lines heeft heel goed gewerkt. De bestuur- “Randstad Urgent heeft heel concrete resul- van Randstad Urgent”, vindt Asje van Dijk, lijke en daarmee ambtelijke aandacht voor taten opgeleverd. Voor de Zuidplaspolder is gedeputeerde van Zuid-Holland. Hij weet belangrijke Randstad-projecten is met dit de koers bepaald en is bijvoorbeeld meer waar hij over praat, want hij heeft er ruime werkconcept flink toegenomen, er zijn Rijksgeld beschikbaar gekomen voor ont- ervaring mee opgedaan. Hij vormde een duo ­duidelijke mijlpalen gedefinieerd, en daar sluiting en duurzame ontwikkeling. De met Camiel Eurlings, Jacqueline Cramer en is consequent en hard naartoe gewerkt. flessenhals A4 tussen Burgerveen en Leiden Tineke Huizinga, bij de projecten Flessen- De werkwijze doet recht aan de urgentie wordt verbreed. Dat is versneld aangepakt. halzen A4 en A12, de Zuidplaspolder, van de vraagstukken.” Ik vind het als slagroom op het toetje dat dit de Integrale Ontwikkeling Holland Rijnland traject een half jaar eerder open kan. Dat is en het OV-Bureau Randstad. “Ook het werken “De werkwijze met bestuurlijke duo’s is me toch een prachtig resultaat. Een ander pro- met deadlines is sterk, want die houden goed bevallen, onder meer omdat de verant- ject, waar ik veel energie en tijd in steek, is druk op het proces. Ik moet medebestuur- woordelijkheid voor de regionale afstem- het Randstad Urgent-project Integrale ders zien te overtuigen dat samenwerking ming bij de regionale duopartner is gelegd. ­Benadering Holland Rijnland. Daar gaat voor alle partijen tot betere oplossingen De persoonlijke inzet is daarbij een succes- het om de samenhang van de projecten leidt. Maar soms kan het nodig zijn om als factor gebleken: verschillende keren bleken woonlocatie Valkenburg, Greenport Duin- bestuurder ‘nee’ te zeggen.” belangentegenstellingen alleen maar in en Bollenstreek, Bioscience Park Leiden, schijn te bestaan. We hebben diverse vast­ Rijnlandroute en de RijnGouwelijn. Om de “Met Randstad Urgent bundelen kabinet, gelopen projecten weer vlot getrokken.” noodzakelijke ruimtelijke ontwikkelingen provincies, gemeenten en stadsregio’s de “Ik beschouw de bestuurlijke duo’s als de te realiseren en om aan de verstedelijkings- krachten om de problemen in de Randstad succesformule van Randstad Urgent. Maar afspraken te voldoen, is een structurele aan te pakken. Bij projecten met aspecten als er zijn ook risico’s. Zo kunnen het formele verbetering van de bereikbaarheid in de wonen, werken, recreëren en bereikbaarheid en informele circuit door elkaar gaan lopen. regio Holland Rijnland noodzakelijk. Goede móet je wel samenwerken. Je hebt geen Bijvoorbeeld wanneer bestuurders besluiten fysieke infrastructuur en hoogwaardig keuze. Daarbij is het doel synergie, niet zo dat een bepaald tracé voor een snelweg openbaar vervoer zijn dé voorwaarden om zeer om het probleem van de andere over- het beste is, terwijl de voorkeur nog op de groei van woningbouw en economische heid op te lossen. De aanpak van Randstad ­basis van wettelijke procedures getoetst bedrijvigheid mogelijk te maken. Met de Urgent met zijn bestuurlijke duo’s en dead- moet worden.” Randstad Urgent-status onderstreepten we 36 | Randstad urgent werkt

‘ Pragmatische cultuurverandering zinvoller dan structuurverandering’

allemaal de noodzaak om binnen één jaar “Uiteindelijk hebben we het niet binnen één en op de verkeerstoren van voormalig vlieg- een keuze te maken voor het tracé van de jaar gered om sluitende afspraken te maken. veld Valkenburg gestaan. We spraken daar RijnlandRoute, in samenhang met de A4 en In oktober 2009 hebben we moeten consta- met een doorsnee van de mensen waar we A44, voor het tracé van de RijnGouwelijn, en teren dat er nog een groot verschil bestond mee te maken hebben hier. Zo wordt een voor financiering van de verschillende pro- tussen de benodigde en de beschikbare onderwerp zeg maar van ‘vlees en bloed’. jecten. Het heeft geleid tot commitment op ­middelen. Dat probleem hebben we tot En als je rondrijdt in een busje is er ook bestuurlijk niveau bij de samenwerkende dusverre niet kunnen oplossen. De provincie de gelegenheid om elkaar even onder vier gemeenten, de provincie en het Rijk. En we en de regiogemeenten hebben hun nek ver ogen te spreken. Dat zijn bijzonder nuttige hebben er tempo en ­capaciteit op gezet. Dat uitgestoken voor de financiering van de momenten.” kan dan dus. We hebben een tijdelijke pro- RijnlandRoute. Zelfs het bedrijfsleven is jectorganisatie gevormd, waarin alle partijen bereid gevonden om financieel bij te dragen “Met zoveel partijen is het simultaan schaken. vertegenwoordigd waren. Bestaande onder- – uniek in Nederland. Maar de dekking is Allereerst moet je je medebestuurders zoeken, inzichten en kennis werden binnen nog lang niet rond. Ik ben bang dat de Rijks- ­bewust maken van de urgentie van het korte tijd bijeengebracht. Bestuurders wer- overheid onze mogelijkheden overschat. ­probleem. Daarna moet je ze overtuigen dat den tussentijds in bestuurlijke conferenties Met de minister is afgesproken dat de finan- samenwerking voor alle partijen tot betere op de hoogte gehouden van de resultaten. ciering op 1 december 2010 rond moet zijn. oplossingen leidt. Het gaat om veel kikkers, De ambassadeur, Joan Leemhuis, hield beide Dat zal voorwaar geen gemakkelijke opgave die allemaal in dezelfde grote kruiwagen partijen bij de les om er voor te zorgen dat worden.” moeten blijven zitten. Natuurlijk hou je tot gemaakte afspraken werden nagekomen.” op zekere hoogte last van het nimby-effect. “De betrokkenheid van de bewindslieden is Maar uiteindelijk moet het regionale belang “Ik heb gemerkt dat het label Randstad heel belangrijk. Camiel Eurlings bijvoorbeeld de doorslag geven. ­Urgent goed is voor de bekendheid van dit is heel gedreven, hij wil concrete resultaten Ook het algemeen bestuur van het samen- project. Zo’n label geeft aan dat het Rijk bereiken. Dat is een enorme steun in de rug. werkingsverband van Holland Rijnland de problematiek onderschrijft en dat geeft Werkbezoeken vind ik heel wezenlijk. Zo heeft daarbij een belangrijke rol. Daarbij erkenning voor het harde werk dat wij als kwam in april 2009 Eurlings naar de regio moet je niet vergeten dat die bestuurders regionale partijen in het verleden al hebben Holland Rijnland toe. We hebben met een ook weer achterbannen hebben, zoals verzet.” klein gezelschap rondgereden in een busje ­gemeenteraden. Ook zij moeten doordrongen 37 | interviews

asje van dijk <<

zijn van de urgentie, want zij nemen uit­ zijn? Belangrijker dan de keuze voor een eindelijk de beslissingen.” schaal is daarom de keuze welke taken en bevoegdheden aan welke overheidslaag “Het stellen van heldere doelen met dead- worden toebedeeld. Juist een strakke her­ lines zorgt er voor dat alle betrokkenen verdeling is nodig om met de bestuurlijke scherper acteren. Je wilt de deadlines halen. stroperigheid in de Randstad af te rekenen. Of je ze nu haalt of niet, er moet vervolgens Voor mij staat dus de inhoud voorop, ambtelijk en bestuurlijk verantwoording de vorm is secundair.” over worden afgelegd. Dat zorgt voor meer transparantie over de gemaakte keuzes en genomen beslissingen. Deadlines houden druk op het proces, dat is goed. Maar de zorgvuldigheid van het proces mag er niet onder lijden. Toch lukt het nooit om het iedereen naar de zin te maken. Besturen is nu eenmaal kiezen en soms ‘nee’ zeggen.”

“In de recente discussie over het voortbestaan van de provincies klinkt regelmatig de roep om het aantal provincies terug te brengen. Centraal zou moeten staan: de mogelijk­ heden om de ruimtelijke problemen in de Randstad aan te pakken. Ik vind schaal- vergroting geen sluitende oplossing voor de problemen van de Randstad. Wat heb je aan een grote Randstad-provincie als de bevoegdheden en middelen elders belegd 38 | Randstad urgent werkt

De duo-bestuurder hans vervat

Een kabinet met ondernemers zou goed zijn exporterende landen. Per capita zijn wij een “Ik ben na de gemeenteraadsverkiezingen voor de BV Nederland, zeggen ondernemers grotere exporteur dan de Duitsers en de van maart niet teruggekeerd als wethouder. vaak. “Dat weet ik zo net nog niet”, zegt Hans Chinezen. We hebben jaarlijks een handels- Als mijn partij, de PvdA, me weer had ge- Vervat, een ondernemer uit de Rotterdamse overschot van bijna 50 miljard. Het is in de vraagd, had ik het zo weer gedaan. Zeker, haven die een jaar lang wethouder was. “Wet- verste verte niet gedaan hier zoals Victor bestuurder zijn is best ingewikkeld, maar houder of minister zijn doe je niet zomaar. Muller, de man die Saab heeft overgenomen, toen ik wethouder werd dacht ik: ‘Nu kom Ondernemers onderschatten dat. Het gaat in onlangs voorspelde op de Randstad confe- ik in de omgeving waar we onze frustraties ieder geval niet zoals veel ondernemers den- rentie. Het is juist prachtig dat landen als oplopen. Handen uit de mouwen.’ De over- ken dat het gaat. Er zijn zoveel partijen waar je China, India en Brazilië booming zijn, want heid neemt onvoldoende initiatieven om rekening mee moet houden, van lobbyclubs dat zijn allemaal klanten van ons. Als de onze koppositie te ondersteunen. Vaak ziende tot aan de gemeenteraad.” Vervat vormde koopkracht daar stijgt, zijn wij er klaar voor. blind en oostindisch doof. Het hebben van samen met de ministers Eurlings van VenW Veel bedrijven zetten hun productielijnen een koppositie schept verplichtingen aan en Cramer­ van vrom een bestuurlijk duo daar neer, zeker. Maar tegelijk zie ik de de kant van de overheid. Het bedrijfsleven voor respectievelijk Rotterdam Vooruit, A13/ ­Chinezen enorm investeren in de productie- investeert miljarden hier. Dat moet de over- A16, A15 Maasvlakte-Vaanplein en Rotterdam capaciteit van een Westers land als de heid faciliteren, vind ik. Het was voor mij Stadshavens. “Bij veel bestuurders proef ik ­Verenigde Staten. een enorme verademing om te zien dat er dezelfde urgentie en echte wil om besluiten We hebben steeds meer een global playing een minister zat die van dóórpakken wist. te nemen als bij Eurlings, dat is me honderd field. En wij zijn een sterke speler. Het is niet Eurlings is als geen ander ervan doordron- procent meegevallen.” voor niets dat we tegenwoordig uitgenodigd gen dat we achterstanden moeten weg­ worden voor de G20. Het is wel zo dat het werken. Komend vanuit het bedrijfsleven “Ik begon als wethouder Economie, Verkeer voortdurend pijn lijden is als je ziet dat je was ik verrast om met Randstad Urgent een en Vervoer van Rotterdam met een achter- infrastructuur geen gelijke tred houdt met werkmodel aan te treffen dat garant staat grond in de logistiek. Hier in de haven heb je koppositie. Dat voel je nergens sterker voor het op tempo houden van de kar in ik een bedrijf. Die bagage nam ik mee. dan in de haven. Onze infra in de haven staat plaats van dat die in de modder blijft steken.” ­Rotterdam hoort thuis in het rijtje: Shang- internationaal gezien trouwens wel op een- hai, Houston, Singapore. Nederland is geen zame hoogte.” “Het is best een overgang om vanuit het kleine jongen in vergelijking met andere bedrijfsleven in de bestuurlijke wereld 39 | interviews

‘Staan pruttelen zonder meters te maken kost alleen maar energie’

­terecht te komen. Je moet polderen. Dat lijkt de tijd van obstructie nu wel voorbij en projecten zijn niet controversieel verklaard begint met naar iedereen te luisteren, we hebben in november 2009 met het Rijk door de Tweede Kamer. Hij trekt mensen tot en met de anti-autolobby aan toe. Je moet de prioriteiten kunnen vaststellen over wat méé door zijn enthousiasme. Je ziet dat wel duidelijk maken dat als mensen de kar we in de regio Rotterdam-Den Haag moeten gewoon gebeuren aan de bestuurstafel. Hij de verkeerde kant op willen trekken onze aanpakken om de infrastructuur te verbete- wordt natuurlijk goed voorbereid door zijn koppositie in gevaar komt. Soms kan het ren. En dan heb ik het niet alleen over de ambtenaren, maar hij is wel de spokesman niet anders, eenvoudig omdat je de ruimte wegen, maar ook over het openbaar vervoer. van de oplossingen. Natuurlijk zijn bestuur- niet meer hebt. Dat is bijvoorbeeld rond Het traject tussen Den Haag en Rotterdam ders zo dat ze, als ze hun kans schoon zien, Schiphol het geval. Hier in Rotterdam heb- bijvoorbeeld is een goudmijntje. De mensen op een laatste moment nog even hun punt ben we de ruimte wel. Met de Tweede Maas- zitten of beter staan in de trein als haringen doordrukken. Dat kan natuurlijk niet altijd vlakte krijgen we gelukkig veel ruimte erbij. in een ton op dit drukste stuk van Nederland. als het hoofdmotief in het geding is, want Natuurlijk, de besluitvorming heeft vijftien De uitbreiding van de capaciteit zal ontlas- dan gooi je het kind met het badwater weg. jaar geduurd. Dat had best sneller gekund. tend werken op de verkeersstromen in deze De doelstelling van Randstad Urgent is Antwerpen heeft daarvan geprofiteerd. Die regio. Uit recente onderzoeken blijkt dat we helder. De uitwerking daarvan met bestuur- hebben zelfs havens gegraven toen het wet- er nog lang niet zijn. Ook de bypass van de lijke duo’s, ambassadeurs en duidelijke telijk nog niet kon. Ze hebben het graafwerk A13/A16 vind ik van enorm belang voor de mijlpalen geeft een prima houvast.” een jaar of anderhalf stilgelegd om vervol- Ruit van Rotterdam. Er zijn grenzen aan de “Voor het project Stadshavens had ik vooral gens met noodwetgeving dóór te kunnen mogelijkheden om alle wensen te vervullen, te maken met de minister van vrom, gaan. Ze hebben natuurlijk een probleem dat is wel zo. Je kunt de A13/A16 bijvoorbeeld ­Jacqueline Cramer. Een oud havengebied met de Westerschelde, dus de klanten die ze niet helemaal ondergronds aanleggen, dat is van maar liefst 1.600 hectare groot wordt hebben willen ze zo goed mogelijk faciliteren. een onbetaalbare zaak, maar voor een paar ontmanteld en opnieuw ontwikkeld. Dat Dat begrijp ik heel goed.” echte pijnpunten zijn wel oplossingen te is een enorme klus, waar miljarden mee vinden.” gemoeid zijn. We gaan hier binnenstedelijk “Terugkijkend op mijn wethouderschap ben bouwen. Er komen woningen op het water, ik heel tevreden over de stappen die we heb- “De samenwerking met Eurlings was inspi- scholen en internationale bedrijven. ben kunnen zetten. De verbreding van de rerend. Zelfs in demissionaire staat gaat Het mooie van Cramer was dat ze er oog A15 komt er aan, bij de A4 Delft-Schiedam hij dóór. Terecht, want de meeste van zijn voor had hoe we dat duurzaam kunnen 40 | Randstad urgent werkt

hans vervat <<

doen. Dan zie je dus dat er in Den Haag heid. Natuurlijk is het voor de overheid aan onze kennis om het water buiten de deuren opengaan omdat ook daar de urgentie financieel nu even moeilijk. Ik zie het zo: deur te houden. Met ons deltaverhaal zijn we gevoeld wordt. Opeens is versnelling van de crisis dwingt ook de overheid efficiënter toonaangevend in de wereld. De bestuurders besluiten mogelijk en komt er financiering te werken en met onorthodoxe maatregelen van de G4 willen best samenwerken, dus rond. We doen dit project stap voor stap. te komen. Ik heb wel wat ideeën.” dat is het punt niet. Geen Ajax-Feyenoord Je moet bijvoorbeeld rekening houden met “Je kunt het bijvoorbeeld fiscaal aantrekkelijk sentimenten, maar optrekken als één team. de bedrijven die er nog zitten. Daarom moet maken dat het beroepsgoederenvervoer Daar kun je wereldkampioen mee worden.” je soms even de tijd nemen. Ik stel vast dat meer ’s nachts gaat rijden. Nu moeten we met dit project internationaal nu sterk chauffeurs een forse belasting over hun in de belangstelling staan.” nachttoeslag betalen. De overheid kan ­denken: meer ’s nachts rijden betekent meer “Ik ben een optimist. De economische crisis inkomsten. Maar zo werkt het natuurlijk heeft ons geráákt, maar we komen er boven- niet. Draai het om en maak ’s nachts rijden op. Dat zien we nu al. In de eerste vijf maan- gedeeltelijk belastingvrij. Met zo’n financiële den van 2010 zie je double digit groei in de prikkel krijg je voor elkaar dat het asfalt Rotterdamse haven. We hebben door de beter wordt benut. Tel uit je winst.” crisis aan efficiency gewonnen. Het verhaal “Een ander idee: de grote gemeenten in de is: schepen varen langzamer om brandstof Randstad, de G4, zouden hun ingenieurs­ te sparen. Daardoor kunnen ze minder bureaus kunnen fuseren. Nu takelen ze stuk ­havens aandoen. Rederijen kiezen voor voor stuk af en gaat veel kennis en expertise de havens met de beste mogelijkheden. verloren. Sterker nog, zo’n Randstedelijk Rotterdam wint zo dus marktaandeel terug.” ingenieursbureau zou ook wereldwijd op- “De overheid moet dat faciliteren. Zorg drachten kunnen doen. Ik heb gezien hoe ervoor dat we niet met z’n allen staan te de overheid van Singapore dat doet, dat is pruttelen zonder dat we meters maken. een mooi voorbeeld. Wij hebben echt heel Dat voorkomt verspilling van arbeid en veel in huis waar andere landen en steden energie en het is ook slecht voor de gezond- hun voordeel mee kunnen doen. Denk maar 41 | interviews

De ambassadeur arie verberk

Een bedrijventerrein in de Hoeksche Waard: deur zijn voor dit Randstad Urgent project niet zagen als loopjongen van de regio. Als er de plannen ervoor bestonden al jaren, maar kost me best wel veel tijd, maar ik doe het patstellingen zijn, kan ik op prudente wijze het besluit was als een hete aardappel. graag. Ik moet zeggen dat ik de wens van dingen checken.” In 2008, na veertien jaar, zag het kabinet er alle betrokken partijen om door te gaan, definitief vanaf. Eind 2009 werden de hand- niet heb kunnen weerstaan. Het project is “Het was voor mij pionieren, zonder secre- tekeningen gezet voor de realisatie van het vanwege het halen van de afgesproken mijl­ tariële ondersteuning. Dat geldt denk ik alternatief, de bedrijventerreinen Nieuw palen niet meer in de selectie van Randstad voor veel ambassadeurs. We zijn in die zin Reijerwaard en Westelijke Dordtse Oever. Urgent opgenomen, maar het zou jammer allemaal Einzelgängers. Ik zeur daar niet Arie Verberk: “Dit is een verhaal van gemeen- zijn om het nu los te laten.” over, daar zijn we op geselecteerd. We moeten ten waar politici moeilijk zitten te doen en het hebben van ons netwerk en ons diplo- patstellingen tussen de provincie en het “Ik weet niet wie het fenomeen van de matieke vermogen om belangentegen­ ministerie van EZ. Voer voor een ambassa- ­ambassadeur heeft bedacht, maar hulde stellingen te overbruggen. Als je het goed deur. Iemand zonder agenda, onafhankelijk. daarvoor. Eerder ben ik wel eens amateur- opbouwt, krijg je de informatie die je nodig De handtekeningen waren gezet, maar ook mediator geweest, maar dit was ik nog niet hebt van de projectleiders. Nu krijg ik bij daarna ging het niet zonder slag of stoot. zo tegengekomen in bestuurlijke kringen. wijze van spreken meer dan me lief is.” Ridderkerk, de gemeente die het meest heeft Ik had van tevoren niet verwacht dat de dwarsgelegen, was de eerste die vroeg of ik functie van ambassadeur zo goed zou werken. “Bij dit project zie ik twee fases: de periode wilde aanblijven.” Als je ergens naar toe gaat, gaan de deuren voor de handtekeningen en de periode erna. gelijk voor je open. Wat ik doe, komt niet in In de aanloop naar de handtekeningen voor Zijn achtergrond als topambtenaar bij de krant. Daarom delen bestuurders hun de realisatie van de alternatieve bedrijven- het ministerie van EZ en als topman van zorgen met mij. Ze kunnen altijd met mij terreinen was het onderhandelen wat de Martinair helpt hem om met gevoel voor praten. En dat doen ze dus ook. Je moet klok sloeg. De cruciale factor waarom het verhoudingen en met een flinke dosis zake- natuurlijk je positie zorgvuldig in acht opeens begon te lopen is dat een groot aantal lijke nuchterheid en drive te ­opereren. ­nemen. Kijk, het mooie is dat ik in de regio ambtenaren eindelijk ging samenwerken. Nu doet hij allerlei bestuurlijke klussen en niet werd gezien als een afgevaardigde van Ze gingen vooruitdenken. Die verandering commissariaten. Hij is ook hoogleraar aan het ministerie of de provincie en andersom van aanpak creëerde een andere sfeer. de Universiteit van Amsterdam. “Ambassa- de Haagse bestuurders en ambtenaren me ­Competentiestrijd maakte plaats voor 42 | Randstad urgent werkt

arie verberk <<

‘Je moet in oplossingen blijven denken’

het denken in oplossingen. De afspraken elkaar kent, kun je snel schakelen en als was bekend dat een lokale raadsfractie tegen over de mijlpalen hielpen natuurlijk wel om verbindingsofficier optreden. Zo blijft er de aanleg van het bedrijventerrein Nieuw de druk op de ketel te houden bij de part- tempo in de besluitvorming. Het is dan wel Reijerwaard was. Het zou zo maar kunnen ners. Ik heb daar als ambassadeur een rol nodig de betrokken bestuurders met enige dat als die bij de verkiezingen wonnen, ze in gehad. Al gauw koos ik ervoor om bij regelmaat te spreken. Soms komt het er op een spaak in het wiel zouden steken. Ik heb de ambtelijke overleggen van ministeries, aan om het moment waarop het moet ge- onderhand wel geleerd dat in de politiek provincies en gemeenten te gaan zitten, beuren te creëren. Ik denk bijvoorbeeld aan alles mogelijk is, het terugdraaien van be- want ik had in de gaten dat daar het echte een overleg bij de provincie met wethouders sluiten ook. Die lokale partij werd inderdaad werk werd gedaan. Ik nodigde mezelf ge- van Barendrecht, Ridderkerk en Dordrecht, heel groot en leverde ook bijna alle wethou- woon uit voor die Poolse landdagen, waar een gedeputeerde en een ambtenaar van het ders. De provincie en het Rijk zeiden natuur- soms wel dertig ambtenaren om de tafel ministerie van ez. Door de volle agenda’s lijk: ‘We hebben getekend, maar ga alsjeblieft zaten. Aanvankelijk hield ik mijn mond, was het lastig een datum te prikken. In dat nog eens praten daar bij die en die gemeente. maar op een gegeven moment heb ik het soort gevallen gebruik ik vaak een uitspraak Waarom doen ze zo moeilijk?’ Het is zo, woord genomen en gezegd dat het afgelopen uit mijn Martinair-tijd: ’s ochtends half gemeenten kunnen de boel aardig frustreren. moest zijn met de competentie­gevechten.” zeven of ’s avonds half zeven: je mag kiezen, Ik heb toen een reeks gesprekken gevoerd maar ’t gaat wel gebeuren. Het werd met de nieuwe wethouder, met de burge- “De Westelijke Dordtse Oever was als eerste ’s avonds half zeven. Deze avond is voor meester en ook met ondernemers, om druk rond, bij Nieuw Reijerwaard lag aanvankelijk Nieuw Reijerwaard de doorbraak geweest.” te zetten. Het resultaat is geweest dat de nog een financiële hobbel. De gemeente wethouder inzag dat er wat te halen viel. Rotterdam wilde de grond van de tuinders “Toen in november 2009 de handtekeningen De provincie heeft welwillend gereageerd. voor een groot deel wel kopen, maar zei werden gezet, was het niet gedaan. Hoewel Je zou kunnen zeggen: eind goed, al goed.” dat dat pas kon als ook de provincie en de iedereen zich realiseerde dat de handteke- ministeries van ez en vrom hun middelen ningen er daadwerkelijk stonden, krabden op tafel hadden gelegd. Feitelijk wachtte sommigen zich achter de oren. Er lagen veel iedereen op iedereen. Ik ben toen gaan hobbels op de weg. Wat te denken van de ­praten met de Rotterdamse wethouder. gemeenteraadsverkiezingen van maart die Het is toen weer gaan rollen. Doordat je er aankwamen? Van de gemeente Ridderkerk 43 | interviews

De ambassadeur duco stadig

Toen Duco Stadig nog wethouder van die mijlpalen: afspraken maken en in het We zitten hier nog echt in de beginfase: ­Amsterdam was, formuleerde hij de eerste openbaar zeggen dat we het gehaald hebben.” uitzoeken wat de prioriteiten zijn. Laat ik en de tweede wet van haast. De essentie maar eerlijk zijn, ik vind het mijlpalen- daarvan: “De bestuurder die haast heeft, is “Als ambassadeur ben ik actief geweest bij ­verhaal van Randstad Urgent hier niet zo het slachtoffer van degene die dat niet heeft. een paar projecten. Elk project vroeg wat goed werken. De planning is zo strak dat je Soms is het de kunst geen haast te hebben.” anders van me. Voor de verbreding van de geen rek meer hebt. Er kwam opeens een Stadig volgt Randstad Urgent en Sneller & flessenhals A4 bij Leiderdorp is een financiële nieuw nationaal rekenmodel tussendoor – Beter, de recepten van het kabinet tegen de deal gemaakt met de betrokken gemeenten. dat geldt trouwens voor alle mirt-projec- vertraging van de besluitvorming, op de Je kunt wel twee jaar zitten vergaderen over ten. Randstad Urgent is dan onverbiddellijk. voet. Van binnenuit en met kritische afstand. grotere en kleinere bedragen, maar zo’n deal Er wordt dan veel inspanning geleverd om Hij is Randstad Urgent ambassadeur, was lid verlost je daarvan. Gedeputeerde Van Dijk en de afgesproken planning vast te houden. van de commissie-Elverding die de Sneller & ik hebben de minister ervan weten te over- Producten noemen ze dan opeens anders. Beter-methode adviseerde en is voorzitter tuigen ons voorstel over te nemen. Bij elkaar Ik vind dat wat kunstmatig. Zeg nou gewoon: van de Vereniging Deltametropool. zijn dat een paar belletjes en wat mails. Voor ok, dit is echt niet te halen, dan maar een de A12 heb ik iets anders gedaan. We wisten kleine vertraging; we hebben tot 2020, “Het sterke punt van Randstad Urgent is dat er na de wegverbreding direct twee nieu- dus waarom zo’n enorme haast?!” de geconcentreerde bestuurlijke druk op we knelpunten zouden ontstaan bij Nootdorp bestaande projecten. Na drie jaar kun je wel en Zoetermeer. Voor relatief weinig geld “Verder hierover nadenkend zie ik wel kansen zeggen dat dit programma tamelijk succes- waren die op te lossen. Ik heb een voorstel om de werkwijze van Randstad Urgent en vol is geweest. Het aantal van 242 mijlpalen naar de minister gestuurd, en dat heeft hij van Sneller & Beter te fuseren. Sneller & en besluiten, dat is heel veel, en ook nog overgenomen. Straks liggen hier ‘mijn’ Beter concentreert zich op inhoudelijk allemaal volgens afspraak en op tijd. Dat ­stukjes asfalt.” scherpe producten. Op papier zijn de stappen zijn bijna Cubaanse cijfers. Ik ben niet zo “Het project mirt-verkenning Haaglanden op de tijdsbalk wel duidelijk, maar het mag van dat opkloppen, maar er is wel wat is van een andere orde. Interessant is dat dit natuurlijk niet voortkabbelen en uitlopen. ­gepresteerd. Dat moet gezegd. In een aantal project meedraait in zowel het programma Randstad Urgent is sterk op de proces­ projecten is de uitvoering zelfs al gestart. Randstad Urgent als in het project Sneller & bewaking. Twee keer per jaar de thermo­ Kijk, wat gewerkt heeft is het verhaal van Beter. Beide systemen lopen hier door elkaar. meter erin, dat lijkt me sowieso heel goed. 44 | Randstad urgent werkt

‘Soms is het de kunst geen haast te hebben’

Ik zie meerwaarde in het werken à la Rand- niet gewenst om projecten van de lijst met ruimte die nodig is voor een nieuwe priori- stad Urgent in de fase van een project dat ambities af te voeren. Het gaat hier wel naar tering. In die prioritering verschuift het het bestuurlijk spannend is, bijvoorbeeld een climax toe: in deze tijden van bezuini- accent wat ons betreft: minder nieuw asfalt, omdat de financiering een probleem is. gingen kun je niet met onderzoeken bezig een paar impulsen nog voor het spoor, maar In zó’n fusie van beide methodes zie ik blijven.” vooral meer en beter regionaal openbaar wel muziek.” “Een tweede kanttekening bij het succes van vervoer. Geconcentreerd in de stedelijke Randstad Urgent is dat er straks geen geld gebieden, want daar wonen genoeg mensen “Ik ben positief over Randstad Urgent, maar meer is. Natuurlijk is er altijd tekort gezien om het te laten renderen. In de steden moet niet overall. Je kunt wel zeggen dat alle mijl- de ambities die we hebben in ons land, maar het gebeuren, niet op het platteland, want palen gehaald zijn, maar soms worden die de situatie wordt toch echt anders dan in de de steden zijn de motor van de vooruitgang. iets mooier voorgesteld dan ze in werkelijk- afgelopen jaren. De vraag is of je wel door We verlaten daarvoor bewust het principe heid zijn. Zo zijn er wel besluiten genomen moet gaan met een programma als Randstad van de verdelende rechtvaardigheid in over de Schaalsprong van Almere, maar Urgent als er geen geld meer is. Want waar de ruimtelijke ordening.” de kwestie is niet opgelost. Er komen werk- gáát het dan nog over?” “Politici kunnen alleen maar scherpe keuzes maatschappijen die twee jaar lang onder- maken als ze bereid zijn om taboes te door- zoek gaan doen naar de haalbaarheid van “De vraag hoe het met de Randstad verder breken. De Vereniging Deltametropool geeft een nieuwe OV-verbinding door het IJmeer. moet, is ook de hamvraag voor de Vereniging daarvoor de aanzet. Ten eerste moeten we af Dat kon niet anders, want het geld was er Deltametropool, de denkclub waarvan ik van eindbeeldplanning en het bijpassende gewoon niet. Nog meer onderzoek doen stelt voorzitter ben. De Nederlandse politiek denken in grootschalige investeringen. de conclusie uit. Ik ben er uitermate scep- ontkomt er niet aan scherpe keuzes te maken. Ik zie dat bij de Schaalsprong van Almere tisch over dat dat over twee jaar opgelost is. En ik denk ook dat een paar taboes van tafel en ook bij de enorme ambities om binnen- Dat gaat niet lukken, ben ik bang. Als over moeten.” stedelijk te bouwen. Daar wordt dan alles op twee jaar het besluit valt: we doen het toch “Allereerst: alle voorgenomen investeringen gepland, om dat einddoel maar zo snel niet, schept dat wel duidelijkheid. Voor het in het Meerjarenprogramma Infrastructuur, ­mogelijk te realiseren. Eindbeelden zijn moment dan, want de ervaring leert dat Ruimte en Transport (mirt) die nog niet in mooi, maar die worden nooit werkelijkheid. projecten ook zo weer de ijskast uit kunnen uitvoering zijn, zouden opnieuw overwogen Wij vinden eindbeeldplanning te statisch. komen. En soms is het bestuurlijk gewoon moeten worden. Dat schept de financiële De omgeving is minder dan ooit maakbaar. 45 | interviews

duco stadig <<

We zien veel meer in een strategie van orga- is een binnentuin. Echte natuur vind je in de nische groei en coalitieplanologie. Natuur- Himalaya, niet hier. We moeten niet kramp- lijk moet de overheid richting aangeven, achtig en met een enorme inzet van midde- maar er moet ruimte zijn om te reageren op len een situatie van 50 of 100 jaar geleden economische en maatschappelijke ontwik- willen herstellen. En geen soorten tellen, kelingen. Het is zoals de Amsterdamse maar accepteren dat de natuur altijd veran- grachtengordel is opgebouwd: een geleide- dert en koesteren wat echt bescherming lijke individuele invulling binnen een strak verdient. Natura 2000 is wat dat aangaat niet infrastructureel en planologisch grid. altijd handig. Soms strijken vogels een stukje Een goed voorbeeld is de Stedenbaan. De verder neer, niet bij IJburg maar in de Rand- richting is wel duidelijk, stap voor stap meren, zo weet ik uit eigen ervaring. Zo gaat wordt er invulling aan gegeven, maar om dat gewoon. Maar ja, dan heb je wel een de paar jaar wordt gemonitord of de koers probleem met de Natura-norm. Iemand nog steeds goed is. Dan wordt bekeken of als Wouter van Dieren is als een zendeling de infra die op de rol staat wel echt nodig is.” bezig het ijzeren gordijn open te trekken. “Wij vinden verder dat anders denken over De Vereniging Deltametropool zal zijn stad en land noodzakelijk is. Er is de wereld ­voorbeeld volgen en de dialoog entameren. van de Stad en er is de wereld van het Land. Het zou me wat waard zijn als we over een De projectontwikkelaars en de natuur­ jaar kunnen zeggen dat we een grote stap beschermers praten niet echt met elkaar, voorwaarts hebben gemaakt. Maar eerst ze zijn vanuit maakbaarheidsidealen vooral moeten we de tijd nemen om de geesten op hun eigen terrein bezig. Het omgevings- rijp te maken.” recht is een soort ijzeren gordijn, dat aan weerszijden zwaar wordt bewaakt. Deze situatie is niet alleen financieel onhoudbaar, maar ook absurd. Natuurbeheer in de Rand- stad is in essentie tuinieren. Het Groene Hart 46 | Randstad urgent werkt

De projectleider eric diepstraten

“Laten zien dat je van iedereen bent”, zegt ineen te slaan. In het bestuursakkoord van toen wél genomen, tijdens het Bestuurlijk Eric Diepstraten, “dat was de kunst die ik november 2006 werd geld gereserveerd voor Overleg mirt. Een richtinggevend voorkeurs- moest beheersen.” Hij was projectleider het uitvoeren van pakketstudies naar de besluit met de geur van: we zijn er uit.” voor de Draaischijf Nederland, in het Ring Utrecht en naar de Driehoek Utrecht- “Dat is ongekend, als je bedenkt hoeveel Utrechtse beter bekend als het project Amersfoort-Hilversum. Naast het Rijk kregen ­partijen ‘ja’ hebben moeten zeggen. Kijk, als ­verder. “De bestuurlijke complexiteit ook de provincie en de grote gemeenten de het erop aankomt, wil niemand geshamed in Utrecht is heel groot. Gedeputeerde status van Bevoegd Gezag. Dat genereerde worden. Binnenskamers is het er hard aan Jan Ekkers, die met minister Eurlings het draagvlak, maar het maakte het bestuurlijke toegegaan en is het spannend geweest of bestuurlijk duo vormde, moest de lokale speelveld ook complexer.” sommige bestuurders politiek zouden bestuurders op één lijn zien te krijgen. ­kunnen overleven, maar alle bestuurders Ik werkte, samen met mijn Rijkswaterstaat- “Randstad Urgent kwam op het juiste mo- beseften dondersgoed dat ze elkaar nodig collega Jos van Loon bij ­verder, feitelijk in ment. Het liep tot dan toe goed, maar toch: hadden en elkaar moesten zien te vinden. dienst van Ekkers maar tegelijk ook voor hiermee bevestigde het Rijk de urgentie en Vertrouwen in elkaar houden en de lijnen álle regionale bestuurders van ­verder. de ambitie. Randstad Urgent was het perfecte open houden om te blijven praten, dat is Die moesten voelen dat we er ook voor vehikel. Publiekelijk afspraken maken waar het om draaide. De gemeenteraads­ hen waren.” werkt. Dat mijlpalen-idee is natuurlijk goed: verkiezingen van maart 2010 en de financiële je moet ergens een rode lantaarn hebben heroverwegingen van het kabinet hingen als “Toen in het najaar van 2007 het project staan. Iedereen conformeert zich eraan en een zwaard van Damocles boven de bestuurs- ­verder als Draaischijf Nederland in Rand- voelt de druk om besluiten niet telkens uit tafels. Het was nu of nooit. Geloof me: stad Urgent werd opgenomen en in de Ridder­ te stellen. Het moet natuurlijk wel realis- 3 november 2009 was een gedenkwaardige zaal de afspraken over mijlpalen werden tisch blijven. In juli 2009 hebben wij een avond. Dit is waar je zo hard voor gewerkt getekend, was er al een geschiedenis aan totaal integraal mobiliteitspakket neer­ hebt. Ik zie nog de bestuurders van de voorafgegaan. Uit de netwerkanalyse gelegd ter besluitvorming; voor de plan­ ­provincie Noord-Holland, die ook bij dit Utrecht was gebleken dat de mobiliteits­ studie Ring Utrecht bleek dat er iets meer bestuurlijk overleg aanwezig waren, jaloers problemen in de regio Utrecht zo groot tijd nodig was om een besluit te kunnen kijken met een blik van: wat gebeurt hier ­waren dat het Rijk en de regionale bestuur- nemen waar iedereen mee kon leven. Op allemaal!” ders zich genoodzaakt voelden om de handen 3 november van datzelfde jaar is dat besluit 47 | interviews

eric diepstraten <<

‘Ik kreeg hier wel een positieve flow van’

“Oud-programmadirecteur Jan Hendrik adviseur van de minister voor dit project. met gevoel voor hoe bestuurders in elkaar Dronkers noemde in de publicatie Utrecht Directe lijnen dus. Het is voor dit project zitten, breng je ze in een goede positie.” kijkt verder Randstad Urgent ‘revolutionair’. denk ik wel een voordeel geweest dat Rand- Dat is een sterke observatie. Ik denk dat hij stad Urgent opereerde vanuit VenW en niet “Ik kijk graag over de grens van mijn projec- wel gelijk heeft. Er is veel bereikt in relatief vanuit vrom of lnv.” ten. Utrecht staat weer op de kaart van de korte tijd. Het getuigt van lef om in deze Randstad. Deze regio draagt substantieel bij fase met elkaar een voorkeursrichting af “Zoals ik al zei gaat het om onderling aan de woningbouwopgave en aan een goed te spreken. Zonder de druk van Randstad ­vertrouwen tussen bestuurders, dan krijg je vestigingsklimaat voor bedrijven. Utrecht Urgent was dit niet voor elkaar gekomen. wat voor elkaar. Daar kun je als projectleider laat zich weer zien als een economische Het bestuurlijk duo Eurlings-Ekkers heeft wel de setting voor creëren. Een paar momen- factor in de Randstad. Er heerst hier soms goed gewerkt. Eurlings heeft veel impact ten zijn heel belangrijk geweest. Ik zie nog een Calimero-gevoel. Ik heb daar eerlijk gehad met zijn positieve energie. Ekkers het werkbezoek van april 2008 voor me. gezegd niet zoveel van gemerkt binnen lukte het om de regionale gelederen te Dat was een hoogtepunt. Minister Eurlings de Draaischijf. Ik ben nieuwsgierig, zoek ­sluiten. Nou, dat hebben ze goed gedaan.” kwam met de trein naar Utrecht toe, liet de connectie met anderen. Zo vond ik het zich rondleiden en informeren over de zinnig om betrokken te zijn bij de organisatie “Om nou te zeggen dat Eurlings en Ekkers Draaischijf. Met Ekkers en ambassadeur van Randstad Urgent. Samen met een aantal elkaar vaak gezien hebben, nee, dat is niet Willem de Jager erbij. Een uur lang onttrok- projectleiders uit de regio was ik lid van zo. Toch konden ze elkaar op de beslissende ken ze zich even aan het mediacircus om de coördinatiegroep, het voorportaal van momenten goed vinden. Dat komt denk ik elkaar in de ogen te kijken. De inzet was om de regiegroep van directeuren. Zo’n netwerk ook omdat de samenwerking bij de ambte- als bestuurlijk duo op te trekken en elkaar te maakt de contacten met collega’s elders lijke voorbereiding goed liep. We werden helpen in de besluitvorming. De handteke- soepeler. Kortom: van Randstad Urgent door het programmateam van Randstad ningen die een half jaar eerder in de Ridder- heb ik wel een positieve flow gekregen.” Urgent niet alleen maandelijks gemonitord zaal waren gezet, kregen nu kleur. We hebben of we nog steeds op schema lagen, hier de basis gelegd voor een vruchtbare de ­accountmanager zat er ook inhoudelijk samenwerking. De bestuurders konden bovenop. De programmadirecteur was op elkaar voortaan makkelijker vinden. het ministerie van VenW bovendien de eerste Door een werkbezoek zo te organiseren, 48 | Randstad urgent werkt

De projectleider peter van der knaap / hans burgers

“Zo’n bestuurlijk programma met mijl­ Verburg en Bart Krol, heeft besloten de Bij de Groene Ruggengraat kan het dus, palen en dan ook zo gesanctioneerd zodat focus en dus ook de naam te veranderen.” naadloos samenwerken.” het echt werkt, dat heb ik nog niet veel gezien”, zegt Peter van der Knaap, project- Burgers: “Ik werk vanuit de provincie Van der Knaap: “Je ziet dat ook terug in het leider voor de Groene Ruggengraat namens Utrecht, maar ben gedetacheerd vanuit bestuurlijke circuit. Gedeputeerde Krol en het ministerie van lnv. Hans Burgers, de provincie Zuid-Holland. Peter en ik minister Verburg zitten dicht bij elkaar en zijn maatje vanuit de drie betrokken vormen voor Randstad Urgent het project- kunnen elkaar moeiteloos vinden. Dat ­provincies, vult aan: “Randstad Urgent leidersduo. Je zou ons kunnen zien als een geldt ook voor de ambtelijke opdracht­ heeft inderdaad een ­bijzondere aanpak. Siamese tweeling. Het is niet zo dat we gevers. Eigenlijk hebben we een trio, want Elke maand vertelt de monitor van het geen stap links of rechts kunnen zetten ambassadeur Jan Heijkoop zit er altijd bij. Randstad Urgent-team ons of we op groen zonder elkaar, maar we hebben wel een Ze zien elkaar minstens twee keer per jaar, staan, op oranje of rood. We gaan daar soort elastiekje dat ons verbindt. We maar vaak ook tussendoor.” ontspannen mee om. Dreigend rood helpt ­kunnen elkaar moeiteloos vervangen. je om in beweging te komen. Wij geven Ik ervaar het als bijzonder dat het onder- Van der Knaap: “De reden voor toetreding dan juist gas. Randstad Urgent is een scheid tussen Rijksoverheid en regionale van de Groene Ruggengraat tot de selectie ­motiverend mechanisme.” overheid zo wegvalt.” Van der Knaap: van Randstad Urgent is vanwege de impasse “Als ik op vakantie ben en er moet iets waar die inzat. De provincies waren aan zet De Groene Ruggengraat is een verzameling geregeld worden voor de minister, dan om een grote opgave te realiseren. Die van groen-blauwe projecten van het kunnen ze dus iemand van buiten lnv werd ervaren als van bovenaf opgelegd. ­IJsselmeer dwars door het Groene Hart ­bellen. Zover gaat dat onderlinge ver­ Het Rijk daarentegen zei: ‘Provincies, jullie tot aan de Biesbosch. Van der Knaap: trouwen dan, ook anderen kunnen erop wilden toch zo graag? Je krijgt budget, dus “Eerst hadden we het over de Natte As, vertrouwen dat dat één geluid is.” Burgers: doe het dan maar.’ De provincies gaven aan maar we ­konden daar eigenlijk niet goed “Het zou anders zijn als je in formele zin dat ze een paar problemen niet zomaar zelf mee uit de voeten. Het gaat om meer dan tegenover elkaar staat, bijvoorbeeld als konden oplossen. Daar hadden ze toch echt een paar natuurdoelen halen, er zijn ook het om geld gaat of als iemand veren moet het Rijk bij nodig. Denk maar alleen al aan doelen voor bodemdaling en landbouw laten. Het gaat trouwens wel over geld, het feit dat het Groene Hart doorkruist die meespelen. Het bestuurlijk duo, Gerda maar dan meestal over het gebrek aan geld. wordt door pakweg honderd infrastruc- 49 | interviews

‘Bij dreigend rood geven wij gas’

tuurwerken. Kortom, het gesprek vlotte van het Rijk erbij, maar zo gelijkwaardig Rijnkanaal. Dat is een stevige barrière voor niet zo. En dan heb je drie provincies die opereren op het niveau van directeuren de Groene Ruggengraat. Er is nagedacht alles op hun eigen manier doen en niet en bestuurders, dat heb je hier niet zo.” over de vraag wat de beste plek is om te meer hun projecten zien als deel van een Burgers: “Het label Randstad Urgent helpt kruisen, ook met Rijkswaterstaat. Maar groter geheel, het Groene Hart.” Burgers: ons enorm. Het heeft de aandacht van rws schoof de uitvoering op de lange “De Groene Ruggengraat is toen geïntro- onze bestuurders. Dat alleen al motiveert. baan. Dankzij Randstad Urgent moet duceerd als koepelprogramma. Voor de Verder zetten we druk op onze project­ rws nu toch over de brug komen.” individuele projecten zijn nog steeds de leiders met de maandelijkse monitor van Burgers: “Als er iets knijp loopt, heb je provincies zelf verantwoordelijk. Maar het programma­team. We hadden de mijl- ­dankzij Randstad Urgent heel wat moge- het grote voordeel is nu dat de drie palen ruim kunnen plannen, want dan lijkheden: de ambassadeur, het program- ­provincies niet afzonderlijk met hun sta je nooit ‘op rood’. Maar dat hebben we mateam van Randstad Urgent, de Randstad ­individuele projectproblemen aankomen, bewust niet gedaan. De termijnen zijn Gezant en eventueel, als het moet, de maar dat het Rijk ze beschouwt als één. krap gehouden. Want juist als je tegen ­bestuurders zelf. De minister op pad stu- Zo wordt het beter agendeerbaar en dus een deadline aan werkt, trekken mensen ren is nogal wat. We dreigen er soms wel hanteerbaar.” er harder aan. Van ‘op rood’ staan krijg je mee, omdat we weten dat het kan. Maar versnelling.” gelukkig hebben we in de werkwijze van Burgers: “Peter en ik zijn strikt genomen Van der Knaap: “Onze projectleiders zien Randstad Urgent een paar tussenstappen geen projectleiders. Nee, wij zijn van de ook het voordeel van zo’n label. We geven die je eerst kunt zetten.” versnelling. Wij creëren kansen om tot projectleiders op gezag van Randstad Burgers: “Met ambassadeur Heijkoop ­versnelling te komen en wij helpen de ­Urgent een reden om het hoofd niet in de ­hebben we mazzel. Hij heeft een achter- knelpunten – en dat zijn er nogal wat – schoot te leggen als er tegenwind is voor grond als LTO’er, is provinciebestuurder op te lossen. Wij hadden dit werk zeer ze. Er wordt bijvoorbeeld nu enorm geïn- geweest en is nu waarnemend burgemees- waarschijnlijk niet gedaan als Randstad vesteerd in een ecoduct over de A2. We zijn ter. Hij heeft het vermogen om te verbin- Urgent er niet geweest was.” Van der er nog niet, maar een projectleider hoeft den, te luisteren, luisterend te praten en Knaap: “De manier van werken in het niet meer te zeggen: ‘Ach, ons project loopt hij voelt aan waar de weerstand zit en ­Groene Hart is toch heel sterk van: de pro- toch dood op die of die weg.’ Dat geldt hoe je die kunt overwinnen. De werk­ vincies doen het en halen af en toe iemand bijvoorbeeld ook voor het Amsterdam- verhouding is prima. Heel direct. Hij belt 50 | Randstad urgent werkt

peter van der knaap / hans burgers <<

me regelmatig, gewoon als het hem uit- ­‘Jongens, dit zijn de opgaven en jullie komt. Soms moet ik dan van mijn fiets ­mogen daar wat van maken. Maar als jullie stappen. Dan vertelt hij dat hij die en die over een jaar niet klaar zijn, doe ik het!’ ontmoet heeft. Hij gáát er helemaal voor. Aan de ene kant de ruimte om samen te We weten lang niet alles wat hij doet en werken en aan de andere geen engelen­ wie hij spreekt, en dat is prima. Laatst is geduld.” hij letterlijk de boer opgegaan. In de buurt van Gouwe-Wiericke is een boerenbedrijf waarvan we graag willen dat een deel van het land aan de natuur teruggegeven wordt. Eigenlijk is het een mooie schakel in de Groene Ruggengraat. De boer wil wel, maar hij kan vanuit bedrijfseconomisch oogpunt niet te lang wachten op een be- sluit van de overheid. Het loopt al langer. Kijk, dat is een typische klus voor onze ambassadeur.”

Van der Knaap: “Wij vinden het wel lekker werken zo. De mijlpalen-systematiek is niet zo eigen aan de cultuur van lnv en vrom. Dat komt vast doordat VenW het programma Randstad Urgent trekt. Aan de ene kant het polderen en aan de andere kant het werken met deadlines, bij ons is dat een goede fusie geweest. We zien dat terug bij gedeputeerde Krol die zegt: 51 | interviews

De programmamanager michiel ruis

“Onze aanpak van de Randstad is vernieu- kon er goed mee uit de ­voeten. Er zijn daar- van hebben. Het programmateam kreeg veel wend”, zegt programmamanager Michiel om in hoog tempo veel concrete besluiten vrijheid om een werkwijze te ontwikkelen. Ruis. “We kozen er bewust voor niet eerst genomen; ook is in een jaar tijd door het We hebben ons vooral op de bestuurders de ideale route vast te stellen, maar gewoon ministerie van vrom de Structuurvisie gericht en ons afgevraagd wat de knop is een aantal grote, strategische projecten in Randstad 2040 gemaakt. waarop we moeten drukken. Bestuurders de Randstad aan te pakken. Projecten die in Dit kan alleen als de urgentie hoog is en nemen heus wel besluiten, als ze maar wil- deze kabinetsperiode echt stappen moesten bestuurders echt willen. En dat was het len. Hoe zorg je ervoor dat ze gaan willen. zetten. We hebben bestuurders geprikkeld geval: we stonden hoog op de to-do-lijstjes.” Ik geloof dat je de bestuurscultuur kunt om linksom of rechtsom besluiten te nemen. veranderen door bestuurders te prikkelen. En dat is gelukt. Je moet het niet té goed “Voordat ik begon als programmamanager Je moet ze motiveren en tegelijk de stok willen doen, niet té genuanceerd, want dan Randstad Urgent, deed ik bij VenW het achter de deur laten zien: faming & shaming. kom je nergens. Prikkel de mensen, want zij Nota Ruimte-programma Noordvleugel. Nota bene: we hebben nooit hoeven shamen, maken het verschil.” We hadden een goed draaiend team, met een want uiteindelijk werden de knopen door­ mix van inhoudelijke mensen en communi- gehakt. Ik denk dat onze werkwijze vernieu- “Het was opmerkelijk dat de minister van cado’s. Het was eigenlijk simpel, we verhin- wend is. Het blijkt te werken, zolang als VenW in februari 2007 ­programmaminister gen het bordje op de deur en ­konden direct de bestuurders het willen. We werken op voor de Randstad werd en bijvoorbeeld niet beginnen met het opzetten van het Rand- deze manier bij de gratie dat de betrokken de minister van vrom. Zo kan dat gaan in stad-project. Dat hebben we in sneltrein- ­bestuurders geloven dat het werkt.” coalitieonderhandelingen, maar het heeft vaart gedaan. We waren begin juni 2007 voor deze periode goed ­gewerkt. Het kabinet het eerste grote kabinetsproject dat zijn “Een paar tips waar moet je op letten bij het wilde niet eerst allerlei bestuurlijke hervor- programma presenteerde aan de pers.” opzetten en aansturen van een programma- mingen en ideale plaatjes over waar het naar team. Realiseer je dat het uitdenken van een toe moet, maar direct aanpakken. Doen, en “Ik ben positief over de keuze om er een aanpak die werkt tijd kost. Voor je het weet, het denken niet laten. Dat paste goed bij programma van te maken. Je hebt een eigen te veel. Doe er niet langer over dan echt de cultuur van VenW. Die heeft een pragma- gezicht, je kunt heel snel opschakelen naar nodig is. Zorg als manager ervoor dat tische inslag. Onze programma-aanpak was de beslissers en je wordt niet meegezogen in ­iedereen aan de slag gaat met dezelfde simpel, herkenbaar en toepasbaar. Iedereen de modder waar projecten in de lijn vaak last ­focus, want dan gaat er geen energie 52 | Randstad urgent werkt

‘Het moet prikkelen en schuren’

­verloren. We hadden in het team regelmatig organisatie niet goed. We hebben dat simpel houden, conferenties en werkbezoe- ­discussie over het doel en de reikwijdte van ­bijvoorbeeld aan de hand gehad met de ken organiseren, speeches en presentaties Randstad Urgent: moeten we een beperkt projectrecensies van de ambassadeurs: voorbereiden, publiciteit begeleiden, aantal projecten vooruit krijgen in het ­publiceren of niet? Sterker nog: we wilden ­enzovoort.” ­belang van de Randstad of moeten we de de ambassadeurs sterren à la Michelin laten Randstad als vertrekpunt nemen? Op een toekennen aan de projecten. Publicatie “Het Randstad Urgent team was vanaf het gegeven moment is die discussie beslecht ­levert druk op om te presteren, maar nega- begin interdisciplinair. Sterk punt was ook met een keuze voor het eerste. We zijn regel- tieve publiciteit kan ook contraproductief dat we mensen van diverse ministeries en matig, een tot twee keer per jaar, buiten de werken. We hebben afgezien van de sterren, zelfs van gemeenten, zoals Haarlemmer- deur gaan zitten om uit de waan van de dag maar de feedback van de ambassadeurs wel meer en Almere, erbij hadden. Helaas merk te komen en onszelf op te frissen. We haalden gepubliceerd in het boek Frisse Blikken.” ik dat er veel doorstroming is: mensen doen mensen van buiten voor de inspiratie.” een jaar mee en willen dan weer terug naar “Het is natuurlijk een open deur dat je de de moederorganisatie, omdat ze anders uit “Cruciaal voor het programmateam is ook facilitaire zaken vanaf de start goed regelt: beeld raken of denken te raken. Dit maakt dat wat je doet schuurt met de lijnorganisa- voldoende financiële middelen, adequate programmatisch werken er niet gemakkelij- tie. De meeste ambtenaren zijn van nature huisvesting en voldoende mensen om een ker op. Desondanks is het niet goed om te probleem-georiënteerd, zien overal risico’s deuk in een pak boter te slaan; verkijk je er veel concessies te doen aan het kwaliteits­ en zijn gericht op het neutraliseren van niet op dat dat in de praktijk bij ministeries niveau van het team. Ik heb af en toe aan­ hindermacht. Als programmateam moet je toch erg veel energie kost. Essentieel is geboden mensen geweigerd, omdat ze die conventies doorbreken. Iedereen heeft ­verder dat je de mensen krijgt met de goede ­minder in het team pasten of omdat ze te altijd goede excuses waarom iets niet moet eigenschappen voor het doel waar je aan weinig uren voor deze klus kregen. Drie of niet kan, maar zo kom je er natuurlijk werkt. Wij moesten zo’n 30 projecten moni- dagen is toch echt het minimum, vind ik.” niet. Je moet alle vluchtwegen afsluiten en toren en waar nodig ondersteunen. Daar- bij wijze van spreken de spitsstroken open- voor heb je inhoudelijke mensen nodig “Ik heb geroken aan programmatisch stellen. Push én pull. Ongetwijfeld knettert die resultaatgericht zijn en collega’s kunnen ­werken en wil meer. Ik vind dat DG’s in hun het dan een paar keer per jaar. Dat moet, motiveren. En daarnaast ook mensen met managementcontracten moeten opnemen vind ik, anders doe je het als programma- communicatie-expertise die de boodschap dat 10 procent van hun personeel flexibel 53 | interviews

michiel ruis <<

inzetbaar is. Echte rijksambtenaren, ze zijn er wel maar het wordt ze niet gemakkelijk gemaakt. Ik stel voor: maak het werken voor interdepartementale of interbestuurlijke projecten aantrekkelijk, bijvoorbeeld door ze goede facilitaire ondersteuning en rijks- emailadressen te geven. Nu wordt er onder ambtenaren nog veel gedacht in termen van profilering van de eigen bewindspersoon. Het zou mooi zijn als dat verandert in de overtuiging dat een ander succes gunnen ook afstraalt op jou. Succes dat wordt ­gegund is ook een prikkel waarvan je het effect niet moet onderschatten. Er is nog een wereld te winnen.” 54 | Randstad urgent werkt

De bestuurskundige arno korsten

‘Samenwerken ministeries werkt wél’, ­kopte programmaminister in het kabinet zat: netsformatie, dat ons dit is overkomen? het blad Binnenlands Bestuur over de publi- Camiel Eurlings, voor de Randstad. Een Gaat de minister van VenW’ – want zo zagen catie Regeren met programma’s. De oneliner unieke constructie, want hij deed dit náást ze de programmaminister toen toch – ‘onze kwam uit de koker van de auteur prof.dr. zijn functie als minister van VenW.” taken ten aanzien van de ontwikkeling van Arno Korsten. Hij deed in opdracht van “De volgende verrassing was dat Randstad de Randstad overnemen?’ Directeur-Generaal de Secretaris-Generaal Vernieuwing Rijks- Urgent weliswaar een kabinetsprogramma Ruimte Chris Kuijpers kan er nu smakelijk dienst Roel Bekker een vergelijkend onder- is, maar dat het meer is dan een interdepar- en met relativering over vertellen. De relatie zoek naar programmatisch werken bij de tementale samenwerking. Je kunt het ook tussen beide ministers en ook tussen de Rijksoverheid. Hij hield dertien program- typeren als een interbestuurlijk programma. Directeuren-Generaal waren goed. Als dat ma’s en projecten tegen het licht die vanaf De regiegroep van directeuren is een bewust niet zo is, hebben de mensen op de werk- begin 2007 zijn gestart. In het voorjaar van samenstel van Rijk en regio, onder aanvoe- vloer daar last van. ‘Goede relaties zijn een 2010 verschenen zijn bevindingen. De jour- ring van de programmadirecteur. Die samen­ wezenlijke succesfactor’, zo vertrouwde hij nalist van Binnenlands Bestuur pikte het stelling zie je ook terug in het programma- mij toe.” programma Randstad Urgent eruit als team, daar zitten naast medewerkers van ­sprekend voorbeeld. Korsten: “Terecht, de betrokken departementen ook mensen “Ik vertel dit omdat ik geïntrigeerd ben. want ook ik was en ben onder de indruk. uit de regio gedetacheerd die volwaardig Je ziet de laatste maanden discussies over Randstad Urgent zie ik als een goed werkend meedraaien. De beeldtaal laat het ook zien: ingrijpende veranderingen van de bestuur- netwerkconcept dat elan heeft gegenereerd in de vormgeving is gekozen voor een lijke organisatie. Ministeries zouden samen- en goed is georganiseerd.” ­projectstijl die daarbij past.” gevoegd moeten worden, het aantal minis- “Randstad Urgent is dus organisatorisch ters moet terug naar zes of zeven in een “Het kabinet-Balkenende iv is aan de slag ondergebracht bij het ministerie van VenW. kernkabinet, het aantal ambtenaren moet gegaan met programmaministers, een Misschien zit daar wel de derde verrassing drastisch omlaag en ga zo maar door. nieuw fenomeen. Daarbij denken we alle- in. Bij de start van het ­kabinet in 2007 was ­Natuurlijk is er bureaupolitieke strijd, maal aan de minister van Jeugd en Gezin en het in ieder geval een complete verrassing ­verkokering en bestuurlijke drukte. Vanuit de minister van Wonen, Wijken en Integratie. voor de ambtelijke top van het ministerie de bestuurskunde geloof ik niet zo in struc- Toen ik met mijn collega’s onderzoek deed, van vrom. Daar vroegen ze zich af: ‘Hebben tuurdenken en structuuroplossingen. Dat is kwamen we er al snel achter dat er nog een we als vrom even niet opgelet bij de kabi- iets van vroeger. Samenvoeging van minis- 55 | interviews

‘Programmatisch werken staat haaks op de Staatsalmanak’

teries lost niets op. Je haalt dan nieuwe een intelligente oplossing die hierop aan- een basiseenheid van werkers, op een sterke schuttersputjes het departement binnen. sluit. Programmatisch werken aan een plek in de moederorganisatie en voor wat Bovendien houd je altijd grensgebieden en maatschappelijk probleem of thema is niet betreft de organisatie goed uitgerust en heb je altijd meer partners nodig. Je kunt nieuw. Je zou kunnen zeggen dat op deze ondersteund. Regel 4: een ambtelijk coördi- nooit met de structuur van een organisatie manier veel ministeries ontstaan zijn. nerend toporgaan dat verbindend en be- de actualiteit van een probleem volgen. Maar we zijn nu decennia verder. Zoals het slechtend kan werken. Regel 5: als er meer Adequaat reageren op maatschappelijke nu gedaan wordt in de cases die we onder- bestuurders betrokken zijn een bestuurlijk problemen kun je veel beter op een andere, zocht hebben is het een trend met potentie. podium waarop de regie kan worden be- flexibele manier organiseren. En dan komt Innovatief.” paald. Regel 6: sensitiviteit en aanpassings- er nog bij – en dat wil ik toch wel even vermogen, in mijn vakjargon Angemessenheit. ­zeggen – dat politici nu wel stoer doen met “In ons onderzoek formuleren we 10 gouden Regel 7: een gesmeerde verticale as. Daar- rigoreuze ideeën, maar in Nederland met regels voor succesvolle programmasturing. door kan veel sneller dan via de normale zijn coalitiekabinetten kom je nooit uit met Ik zie ze niet als een statisch lijstje aan de lijnen opgeschakeld worden naar het hoog- zes of zeven ministeries in een kernkabinet. hand waarvan je kunt aan- of afvinken, maar ste niveau, indien nodig. Dat geeft slag- Dat is niet erg, want internationaal vergele- als een leidraad. Met stip op 1 staat de zicht- kracht. Regel 8: goede horizontale relaties ken hebben we hier helemaal niet zoveel bare urgentie en prioriteit. Is die er niet, dan met de partners, zeker op het niveau van de ministeries.” wordt het een moeilijk verhaal. De bestuur- topambtenaren. Regel 9: een programma- “Het gaat mij om de manier van denken. der moet ervoor gáán en zijn als de ijsbreker manager en teamleden die zich thuis voelen Het structuurdenken is hardnekkig. Erg waarachter veel schepen aan kunnen varen. in deze cultuur van werken. Stel ze niet makkelijk ook. Zo van: als je goed in de Met stip op 2: je moet de bestuurlijke verant- teleur, maar motiveer ze om dat te blijven Staatsalmanak staat, zit je goed. Ik zie veel woordelijkheid goed regelen. Bestuurlijke doen. En tenslotte regel 10: blijf weg bij het meer in vloeibaar bestuur, netwerkaanpak, verankering en aandacht scheppen voort- aanpakken van ingesleten werkwijzen en sensitizing concepts en maatwerk. Dat past gang. Daar hoort dus ook publieke profilering ‘koninkrijkjes’ van departementen. Je kunt veel beter bij de rol van de overheid in de bij op relevante momenten. Zorg ervoor dat de energie die je hebt beter positief gebrui- samenleving van nu. Het openbaar bestuur de bestuurder die het meest aangewezen is ken.” zit in een ‘netwerk’ en anderen moeten om te trekken dat ook doet, want dan heb je “Toegepast op Randstad Urgent denk ik ­meedoen. Programmatische sturing is al een basis van loyaliteit. De derde regel is dat veel van deze regels van toepassing zijn. 56 | Randstad urgent werkt

arno korsten <<

Randstad Urgent heeft natuurlijk met zette. Dat kan soms ook goed werken. Per ­Eurlings een sterk boegbeeld, al profileerde saldo zie ik dit programma niet als een hij zich niet als dé superminister die over de enorm succesnummer, dat zou overdreven Randstad gaat. Hij pakt het pragmatisch aan zijn, maar volop boven de streep is het en is duidelijk in zijn doelen. Dat motiveert. ­zeker.” Het programma kenmerkt zich door een wat onorthodoxe werkwijze en is lichtvoetig in zijn aanpak. Dat spreekt aan. Vooral de interbestuurlijke duo’s in combinatie met publieke afspraken over mijlpalen springen in het oog. Daar hadden trouwens collega- ministers soms moeite mee, omdat ze er relatief weinig bij konden winnen en veel bij konden verliezen, namelijk als ze hun afspraken niet zouden halen. Bij de regio­ bestuurders zie je het omgekeerde beeld. Ze lieten zich juist graag opnemen in Randstad Urgent, hadden niet veel te verliezen en veel te winnen: prestige en wellicht financiële middelen.” “Dat dit Randstad-programma bij VenW is ondergebracht heeft soms wel nadelig gewerkt, krijg ik de indruk, omdat het ­daardoor wel een sterk VenW-imago kreeg. En imago kan je in de beeldvorming dwars zitten. Toch zitten er ook wel goede kanten aan, omdat het iedereen op het andere been 57 | interviews randstad monitor 59 | randstad monitor

walter manshanden en wouter jonkhoff TNO-onderzoekers van de Randstad Monitor ‘De Top 20 van Europese stedelijke regio’s 1995-2008; Randstad Holland in internationaal perspectief ’

Het gaat zeker niet slecht met de Randstad, maar anderen streven ‘ons’ voorbij. Dat is het omvattende beeld dat spreekt uit opeen- volgende edities van de Randstad Monitor. Sinds de internationale economische crisis 70 zakken de opkomende stedelijke regio’s Gemiddelde groei BRP 1995-2008 (in %) in Europa, conjunctuurgevoelig als ze zijn, 60 weer enigszins terug. Randstad Holland BRP 2008 (x 1.000) blijft daarentegen redelijk stabiel. Daardoor 50 lijkt de Randstad weer wat terrein terug te winnen op de concurrenten. Niettemin is 40 het verstandig om de adviezen van de oeso uit 2007 ter harte te blijven nemen, want de 30 Randstad kent structurele problemen met de bereikbaarheid, de aantrekkelijkheid 20 voor internationale bedrijven, de veiligheid, de arbeidsproductiviteit en de bestuurs- 10 kracht.

Sinds 2004 stelt tno de Randstad Monitor 0 n s n d n a g n n m n n t g ne op. Deze monitor vergelijkt de Randstad Parij Rome Berlij Praa Londe Milaa Madrid We Dublin Barcelon Hambur Münche Lissabo Holland op uiteenlopende economische, Ruhrgebied Stockhol Boedapes Vlaamse Ruit Kopenhagen demografische en leefbaarheidsindicatoren Frankfurt/Mai Randstad Hollan binnen een Top 20 van belangrijkste steden in Europa voor de jaren sinds 1995. Binnen BRP 2008 (x �1.000) Gemiddelde groei BRP 1995-2008 (in %) 60 | Randstad urgent werkt

> 5.2 3.5 - 5.2

Ontwikkeling bruto2.4 regionaal- 3.4 product in Europese stedelijke regio’s,1.7 gemiddelde - 2.3 jaarlijkse groei 1995-2008 (Bron: TNO op basis van OECD/ 0.9 - 1.6 Eurostat/CBS) 0.0 - 0.8

> 5.2 3.5 - 5.2 2.4 - 3.4 1.7 - 2.3 0.9 - 1.6 0.0 - 0.8

deze Top 20 neemt Randstad Holland wat toren. Uit de zesde editie van de Randstad groei, zoals Madrid (1,7 procent), Wenen betreft bevolkingsomvang een vijfde plaats Monitor blijkt wel dat de positie van Rand- en dan Randstad Holland. Ten opzichte in, achter Londen, Parijs, het Ruhrgebied en stad Holland in 2008 relatief beter is gewor- van het meerjarig gemiddelde valt Randstad Milaan. De economie van Randstad Holland den. Met een geraamde groei van het Bruto Holland in 2008 bescheiden terug, het neer- is eveneens de vijfde binnen de Top 20. Regionaal Product (BRP) van 1,6 procent gaande pad van de conjunctuur volgend. ­Beschouwen we het inkomen per inwoner over 2008 behaalde Randstad Holland een anno 2008, dan staat Randstad Holland elfde. vijfde plek in de rangorde. Dat is behoorlijk Arbeidsmarkt: hoge participatie, hoger dan in voorgaande jaren. Steden perspectief ligt bij productiviteit Top 5 positie die traditioneel uitblinken in de Randstad De werkloosheid in Randstad Holland is Dit is tevens het algemene beeld dat rijst ­Monitor, zoals Kopenhagen, Dublin, in 2008 op een zeer laag niveau gekomen, als opeenvolgende edities van de Randstad ­Londen, Stockholm, Madrid en Barcelona, volgens de definitie van Eurostat zelfs het Monitor naast elkaar worden gelegd. vielen fors terug ten opzichte van hun laagste van de Top 20. Ondanks omvangrijke ­Randstad Holland heeft moeite om de top 5 ­meerjarige gemiddelde groei. Anno 2008 verborgen arbeidsreserves in de vorm van in positie die op grond van de bevolkings­ groeide het inkomen in steden als Praag deeltijd werkenden die nog een aantal uur omvang mag worden verwacht, waar te en München het snelst. Na deze twee steden per week over hebben, vertoonde de arbeids- maken. Dit geldt voor de meeste indica­ volgt een aantal steden met een gemiddelde markt in Randstad Holland tot 2008 krapte. 61 | randstad monitor

‘Met een geraamde groei van het BRP van 1,6 procent over 2008 behaalde Randstad Holland een vijfde plek in de rangorde.’

Vooralsnog komt deze krapte niet tot uiting gaven aan R&D als percentage van het BRP Daarmee scoort Randstad Holland betrek- in inflatie, in afwijking van de hausse in de in de Randstad zijn over de jaren 1995-2006 kelijk laag. De werkgelegenheid in hightech periode 1999-2000. De bruto participatie is, teruggelopen. In 1996 bedroegen deze uit­ industrie is er benedengemiddeld en loopt ongecorrigeerd voor deeltijdwerk, de hoog- gaven nog 2,2 procent. Dit was precies het terug. De werkgelegenheid in kennisinten- ste van de Europese steden. gemiddelde van de stedelijke regio’s. In 2006 sieve diensten ligt op het Europese gemid- De ontwikkeling van de arbeidsproductivi- bedroeg dit cijfer voor Randstad Holland delde. teit vormt de belangrijkste indicator van de 1,6 procent, het gemiddelde voor de stede- toekomstige welvaart. Hier neemt de Rand- lijke regio’s 1,9 procent. De trend in groot- Keuze voor vestigingsplaats: stad gemiddeld een elfde positie in. Dit is stedelijk Europa is neerwaarts. De terugloop Amsterdam verliest terrein relatief lager dan de positie bij de groei van R&D in Europese hoofdsteden wordt Amsterdam heeft in 2009 de positie in de van het BRP. De Randstad voorziet blijkbaar niet alleen verklaard uit ‘verdienstelijking’ subtop van de aantrekkelijkste vestigings- in economische groei door meer uren te van de economie, ook vindt per saldo een plaatsen voor internationale bedrijven werken en niet door meer te verdienen per herschikking plaats van R&D-inspanningen ­verloren. Amsterdam is nu achtste. Londen gewerkt uur. Het aantal gewerkte uren kan van het Noordwest Europese kerngebied en Parijs zijn al jaren het meest aantrekke- echter niet oneindig blijven stijgen. Het naar de steden van het uitgebreide Europa. lijk, gevolgd door Frankfurt/Main. Brussel opvoeren van de arbeidsproductiviteit biedt In Randstad Holland is de terugloop van en Barcelona hebben zich op de vierde en op de langere termijn meer perspectief. R&D-inspanningen vooral te wijten aan vijfde plek genesteld. De opkomende steden het publieke deel ervan. Private R&D is in Europa zijn, indien we ons beperken tot Innovatie: veel dienstverlening, in Randstad Holland zeer beperkt, maar de Top 20, Hamburg, Rome en München. terugloop in R&D, Randstad geen liep amper terug over de jaren 2001-2006 De wegzakkende steden zijn Wenen, Stock- technopolis (-0,06 procent). Randstad Holland is geen holm en Dublin. Een van de factoren die de arbeidsproduc­ ‘techno’-regio; steden als Stockholm, Parijs, Indien gekeken wordt naar Randstad tiviteit opstuwt is innovatie. Een van de München, Berlijn en Wenen hebben veel ­Holland als vestigingsplaats voor multi­ indicatoren daarvoor zijn de inspanningen hogere aandelen private R&D-bestedingen. nationals, wordt de neerwaartse beweging in research & development (R&D). De uit­ Dit beeld keert terug in de patentaanvragen. van Amsterdam bevestigd. Randstad 62 | Randstad urgent werkt

‘Concurrentiepositie Randstad afgelopen jaren stabiel maar kwetsbaar’

­Holland opgeteld heeft een mooie plaats in valt er een gat. Qua vrachtvervoer over teerde in een groei van anderhalf procent. de Top 5 van Europa. In 2005 eindigde Rand- Schiphol was de krimp kleiner dan het De huren van kantoorvloeroppervlak in stad Holland als derde na Londen en Parijs. ­gemiddelde voor de tien grootste vracht- Amsterdam stegen nog zeer licht in 2009, In 2008 werd de vierde plaats gedeeld met luchthavens. Rotterdam handhaaft zijn terwijl deze in andere Europese regio’s Madrid, voor het Ruhrgebied. Randstad eerste positie in de goederenoverslag via ­wegzakten. De leegstand van kantoren ­Holland is een multinational kwijtgeraakt, zeehavens met gemak. De eerste positie in Amsterdam nam toe in 2009. terwijl veel steden in Europa een of twee van Rotterdam in de containeroverslag hoofdkantoren van multinationals konden via Europese zeehavens staat onder druk. Kredietcrisis: milde gevolgen verwelkomen. De grote beweging is echter Amsterdam blijft in Europa de grootste voor Randstad Holland tussen Londen en Parijs. Londen zag zes hub voor het internetverkeer, gevolgd door Het beeld dat de Randstad Monitor de afge- hoofdkantoren van multinationals vertrek- Frankfurt/Main. Bekijken we de personen- lopen jaren liet zien was vooral dat van een ken, Parijs zag er elf bijkomen. Parijs is op mobiliteit dan valt vooral de beperkte Europa dat groeide aan de randen en stag- zakelijk gebied nu de onbetwiste hoofdstad ­hoeveelheid spoorkilometers op. neerde in het hart: vooral de Duitse en Itali- van Europa. De Vlaamse Ruit, Stockholm, aanse steden vertoonden over het algemeen Londen en Randstad Holland leverden in. Het toerisme in Amsterdam zakte in 2008 matige ontwikkeling, terwijl Dublin, de Een waaier aan steden aan de buitenkant behoorlijk terug; deze trend was al eerder Spaanse steden en steden in Noord- en Oost- van Europa won hoofdkantoren. zichtbaar en wordt nu manifester. De Europa de beste groeicijfers vertoonden. Dit Het beeld van positieverlies keert terug als ­beperkte toegankelijkheid van de kunst- beeld is in de meest recente editie gekanteld. we de mobiliteit en de mainportfuncties schatten in Amsterdam kan hier een rol Vooral Dublin en de Spaanse steden laten beschouwen. De krimp in het aantal lucht- spelen. Randstad Holland heeft een sterke een omslag zien. In Dublin gaat dit gepaard vaartpassagiers dat gebruik maakt van positie in de internationale congresmarkt, met forse krimp op meerdere indicatoren. Schiphol lag in 2008 op het gemiddelde voor maar volgde in 2009 het gemiddelde in deze Toch is het niet zo dat alle snelle groeiers de tien grootste luchthavens. Wel is Schip- markt. In Amsterdam en zeker in Den Haag uit de afgelopen jaren nu hard terugvallen. hol door Madrid voorbijgestreefd, al blijft nam het aantal congressen af, maar dat werd Voor Randstad Holland heeft de krediet­ het verschil vooralsnog klein. Na deze Top 5 gecompenseerd door Rotterdam. Dat resul- crisis in dit opzicht relatief milde gevolgen. 63 | randstad monitor

De groeivertraging is beperkt en de werk­ jaren economisch voorspoedig ontwikkel- toch afnemen en staan in de Zuidvleugel gelegenheid blijft op peil De vraaguitval den omdat zij in een catch-up fase zitten, natuur en leefomgeving onder druk. die het gevolg is van de kredietcrisis werkt zoals Spanje, zijn relatief afhankelijk ge- met vertraging door in de Nederlandse worden van investeringen. Omdat juist Dit artikel is gebaseerd op: W.J.J. Manshanden, economie. Daarbij hebben de automatische daar het vertrouwen wegvalt, hebben W. Jonkhoff, A. Bouman-Eijs, O. Koops, E. Riet- stabilisatoren en de vraagstimulering deze landen meer last van de kredietcrisis veld en B. Boonstra, De Top 20 van Europese door de overheid zeker een rol gespeeld. dan andere EU-landen. stedelijke regio’s 1995-2008 (TNO-rapport, Delft Een eerste bepalende factor voor de mate 2010) waarin de steden de crisis doorstaan, Samenvatting lijkt sectorstructuur. Landen met een De polycentrische Randstad Holland biedt ­automobielindustrie worden zwaarder met een relatief hoogopgeleide diensten- getroffen. Een grote financiële dienst­ economie werk en inkomen aan velen. verlening kan nadelig werken. Dit lijkt in De centrale ligging in Noordwest-Europa de Noordvleugel van Randstad Holland een biedt voordelen die tot uiting komen in rol te spelen. Een tweede factor is de kracht de zakelijke dienstverlening, luchtvaart, van de instituties (zoals het bancair toe- havenactiviteit en internet. Bijster inno­ zicht). Sommige landen kunnen de effecten vatief is de regio echter niet. De arbeids­ van de kredietcrisis beter opvangen dan productiviteit is redelijk, de groei ervan andere. Kleinere en armere landen hebben matig. Multinationals zijn goed vertegen- een beperkter incasseringsvermogen woordigd maar de aantrekkingskracht als ­(IJsland, Ierland, Griekenland). Als laatste topregio neemt niettemin langzaam af. kan de openheid van de economie worden Hoewel de de Noordvleugel binnen Rand- genoemd, die van invloed is op de afhanke- stad Holland welhaast traditioneel het lijkheid van buitenlandse investeringen en meest van agglomeratievoordelen geniet, financiering. Landen die zich de afgelopen zien we deze voordelen in de Noordvleugel randstad 2040 65 | randstad 2040

bart lennaert vink Senior-programmamanager ministerie van VROM

In september 2008 stelde het kabinet de geroeste woningmarkt en voortdurend lijke leegloop, markeert de structuurvisie Structuurvisie Randstad 2040 vast. Enkele ­overleggende bestuurders zonder effectieve de herwonnen kracht en positie van de stad. maanden nadat de formele procedure zijn daadkracht en resultaat. Het kabinet onderstreept de stedelijke beslag kreeg met de behandeling in de ­revival en kiest in lijn hiermee voor Tweede Kamer, werd in februari 2010 het Ambitie ­benutting van bebouwingsmogelijkheden, congres ‘Sterke steden, sterke Randstad – Eén van de acties om dit tij te keren is de een verdergaande ‘verdichting’ en verste­ 2040 is nu!’ gehouden. Bart Vink, senior Structuurvisie Randstad 2040 als inspi­ delijking in de steden en een impuls in de programmamanager Randstad 2040 en rerend en richtinggevend toekomstperspec- groene en recreatieve mogelijkheden in de Toekomstagenda Ruimte bij het ministerie tief. De ambitie is Nederland te versterken directe nabijheid van onze steden. Steden van vrom, maakt de balans op en blikt door de Randstad als een duurzame Europese staan daarbij niet meer op zichzelf maar vooruit. Randstad 2040 was één van de topregio te positioneren en daarbij vooral uit maken deel uit van een groter geheel. ­projecten uit het programma Randstad te gaan van de kracht en potenties van afzon- Een opschaling naar één samenhangende Urgent. Visie en projecten gaan hand in derlijke steden en regio’s. Hiermee wordt de noordelijke Randstad ­waartoe onder andere hand. Met de visie is een aantal accenten aloude mainportstrategie, Nederland als Amsterdam, Utrecht en Almere behoren verschoven. Met name de centrale positie poort van Europa, vernieuwd en verbreed past hierbij. Hetzelfde geldt voor een steeds die de steden hebben gekregen vanuit hun en het accent verschoven naar meer naar elkaar toe-groeiende zuidelijke krachtige functie als economische, sociale de steden als economische en culturele Randstad (Rotterdam, Den Haag). Vooral op en culturele motor is zo’n nieuw accent. ­motoren en plekken van kennis en innovatie. die schaal zal het ­vervoerssysteem een im- Vanuit Nederlands perspectief gaat het dan puls moeten krijgen de komende jaren. Niet De economische positie van de Randstad als vanzelfsprekend allereerst over Amsterdam, alleen omdat op die schaal de meest inter­ krachtige regio staat onder druk. Daarmee Rotterdam, Den Haag en Utrecht. En natuur- acties spelen, maar ook omdat het nationale ook heel Nederland. In een wereld waar lijk ook over de Randstad of ‘het westen’ van hoofdsysteem intussen meer en meer op megaregio’s, megasteden en Aziatische Nederland als meest verstedelijkte landsdeel. orde komt. landen steeds meer de dienst uit maken, lijken onze grote steden weg te zakken in Herwonnen kracht van de stad Mindset een moeras van verkeersopstoppingen, Na de economische en stedelijke crisis van Anderhalf jaar na het vaststellen van de stagnerende arbeidsparticipatie, vast­ de jaren ’80 met zijn krakersrellen en stede- structuurvisie, verkeert Nederland in een 66 | Randstad urgent werkt

‘Sterke steden, sterke Randstad: 2040 is nu!’

financieel-economische crisis en wordt de buitenwereld en het elkaar vliegen afvangen. is gestart. Daarbij staat een integrale bij- discussie beheerst door bezuinigingen en ‘Internationaal excelleren met topfuncties, drage vanuit people, planet en profit voorop, heroverwegingen. Dit betekent echter niet krachtige steden en een duurzame en veilige met accent op grootschalige stedelijke dat de lange termijndoelen in de ijskast kun- groenblauwe delta’, zoals de structuurvisie ­ingrepen, bereikbaarheid, deltaveiligheid nen, integendeel. Juist omdat er de komende stelt, is een prachtige mindset voor actie en een link met de Olympische ambities. tijd fundamentele keuzes gemaakt moeten ­vandaag en morgen in de Randstad. Meer Het zwaartepunt van de uitvoering zal hier worden, is de Structuurvisie Randstad 2040 stedelijk arbeidsmarktbeleid, binnenstede- na 2020 liggen. actueel. Deze opgave vormde ook het uit- lijke verdichting, nadruk op groenblauwe gangspunt van het congres ‘Sterke steden, topkwaliteit, integrale vervoerssystemen Motor van de wereldeconomie sterke Randstad, 2040 is nu!’ in het voorjaar en de bijdrage van het ruimtelijk beleid aan Steden en stedelijke regio’s zijn door de van 2010 in Amsterdam, op verzoek van het economisch herstel laten zien wat er concreet ­afnemende betekenis van nationale grenzen ministerie van vrom, georganiseerd door aan de hand is in dit licht. en het toenemende belang van de factor Nicis Institute. De drie centrale sprekers ‘kennis’ belangrijke spelers geworden in de – Leendert Bikker, Aart Jan de Geus en Sleutelprojecten wereldeconomie. De ruimtelijk-economische Philip McCann – vroegen om urgentie ter Met oog op de ruimtelijke bijdrage aan groei in Europa was de afgelopen jaren in concretisering en versterking van de krach- ­economisch herstel zal de komende jaren belangrijke mate te vinden in relatief kleine, tige ­ruimtelijke keuzes en de onderschreven een aantal acties prioriteit moeten krijgen maar internationaal georiënteerde, steden als ruimtelijk-economische strategie uit de die primair een positieve economische Barcelona, Frankfurt, Kopenhagen, Praag, Structuurvisie Randstad 2040. Ze waren ­impact hebben. Te denken valt aan Brussel, Helsinki, Dublin en Amsterdam. eensgezind in hun oproep tot meer (Rijks) ­projecten op het gebied van woningbouw Er vindt een verdergaande specialisatie en focus in de uitvoering van het beleid en ­bereikbaarheid waar de opgaven op die concentratie plaats. De steden en hun omrin- ­(bijvoorbeeld via nieuwe sleutelprojecten), vlakken het grootste zijn. Voor de langere gende regio’s worden steeds meer de centra global perspective en een krachtige economi- termijn komt de oproep voor een actieve waar internationale macht op het gebied sche visie onder bestuurders op stedelijk en en gefocuste rijksinzet terug in de mirt- van economie, cultuur, politiek en kennis regionaal niveau. Nederland, en de Randstad verkenning naar een mogelijk nieuwe zich concentreert. Steden zijn de plekken in het bijzonder, wordt volgens hen te veel ­generatie sleutelprojecten die in het ver- van ontmoeting en kennisuitwisseling. gekenmerkt door navelstaren, angst voor de lengde van de Structuurvisie Randstad 2040 Hier concentreert zich kennis, kennis­ 67 | randstad 2040

ontwikkeling en het creatieve vermogen krachtige functie als economische, sociale visie Randstad 2040 biedt daarvoor een om te komen tot vernieuwing van producten, en culturele motor is zo’n nieuw accent. goede uitgangspositie doordat is ingezet diensten en productieprocessen. Steden Deze focus past bij de veranderde economie op de ruimtelijk-economische sterktes in worden daarmee steeds meer de motor van en samenleving en de groei van onze steden. internationaal perspectief en gelijktijdig een de wereldeconomie. Met de Structuurvisie De situatie is wezenlijk veranderd ten op- duurzaam perspectief is geschetst voor stad Randstad 2040 is dat gemarkeerd in het zichte van dertig jaar geleden toen mensen en land. Steden verschillen daarbij wel van ruimtelijk beleid. Het is een van de meest en in mindere mate ook bedrijven en masse elkaar. Het zijn vooral divers opgebouwde opvallende accentverschuivingen uit de de stad de rug toekeerden. Bij deze herwon- en in belangrijke mate op diensten georiën- structuurvisie. Intussen heeft het cpb deze nen positie hoort de extra inzet die op de teerde steden als Kopenhagen, Barcelona, focus op mensen en steden (‘smart people, visie volgt op het gebied van binnenstedelijk München en Amsterdam die zich sterk strong cities’) met kracht onderstreept met bouwen, bereikbaarheid in en tussen steden ­ontwikkelen en internationaal krachtige haar nieuwe lange termijnscenario’s nl2040. en een kwaliteitsimpuls in groen en blauw functies weten aan te trekken. Niet de groot- direct buiten de steden. De kwaliteiten van te bepaalt de aantrekkingskracht, maar Accentverschuiving deze plekken maken de Randstad en Neder- primair de lokale kwaliteit en aantrekkelijk- Met de Structuurvisie Randstad 2040 is het land aantrekkelijk voor bewoners, bezoekers heid van de plek in samenhang met de (in- toekomstperspectief voor de lange termijn en investeerders. Daarbij is het goed onze ternationale) bereikbaarheid, woningmarkt voor West-Nederland verwoord en daarmee internationale sterkten en speerpunten op en arbeidsmarkt. Diverse internationaal ook voor het programma Randstad Urgent economisch vlak optimaal te benutten en krachtige functies geven onze hoofdstad en de Randstedelijke gebiedsagenda’s van ruimtelijke ingrepen te plegen die dat on- metropolitane kansen die de Randstad en het mirt. In de structuurvisie zijn keuzes dersteunen. Nederland als geheel ten goede kunnen gemaakt die richting geven aan de projecten komen. Dat geldt ook voor Schiphol en voor waaraan nu gewerkt wordt. Visie en projec- Kansen specifieke functies in de Rotterdamse regio ten gaan hand in hand. Dat vormde een deel Zeker in het licht van de huidige economi- (met name de grootste haven van Europa van de kracht van het programma Randstad sche crisis, de duurzaamheidsopgaven en met verschillende ontwikkelingsmogelijk- Urgent. Met de visie is een aantal accenten de oplopende tekorten op de Rijksbegroting, heden en innovatiekansen) en in Den Haag verschoven. Met name de centrale positie is het extra van belang focus in beleid en (als stad van recht, vrede en veiligheid). die de steden hebben gekregen vanuit hun uitvoering aan te brengen. De Structuur­ De meest krachtige ruimtelijk-economische 68 | Randstad urgent werkt

‘Steden worden steeds meer de ­motor van de wereldeconomie.’

dynamiek is te vinden in de steden langs te komen tot een goed onderbouwde visie die ten opzichte van de structuurvisie. Dat de A2: Amsterdam, Utrecht, Den Bosch, tijdens het opstellen ervan al wordt gevoed ­betekent dat de inzet op binnenstedelijk Eindhoven en in mindere mate in steden door inspirerende toekomstbeelden, poli- bouwen in Amsterdam en Utrecht én de zoals Delft, Leiden, Amersfoort, Breda, tieke discussie en meningen van burgers en schaalsprong Almere onverminderd cruci- Zwolle en Groningen. Ondanks de momen- experts. Met dit uitgangspunt zijn vanuit aal zijn om deze dynamiek vast te houden. teel moeizame economische conjunctuur, verschillende ‘sporen’ bouwstenen voor de Daarbij hoort verbetering van de bereikbaar- is de tijd gekomen om de genoemde kansen visie aangeleverd: dialoog, advies en onder- heid en groene kwaliteit en bijvoorbeeld gericht te versterken en te benutten om zoek, ontwerp en uitvoeringsallianties. de inzet om van de Zuidas daadwerkelijk daarmee sterker uit de crisis te komen. ­Duizenden burgers hebben in de dialoog een unieke toplocatie van voorzieningen, actief deelgenomen, net als verschillende wetenschap, woningen en hoofdkantoren Onderbouwde visie adviseurs en professionals. Dat heeft bijge- te maken. Ook op grond van de laatste prog- Achteruitgang van leefbaarheid, klimaat- dragen aan een visie met draagvlak. De werk- noses (primos) moeten we in deze regio verandering, bereikbaarheidsproblemen, wijze waarbij maatschappelijke organisaties, antici­peren op een woningbehoefte van een aanhoudend grote ruimtevraag en druk decentrale overheden en burgers vroegtijdig tienduizenden nieuwe woningen. Tegelij- op onze concurrentiepositie maken verster- zijn betrokken, is ook gevolgd bij de Rand- kertijd is nog meer duidelijk geworden king van de steden in de Randstad voor de stad 2040 uitvoeringsallianties. Die allianties dat er verschillen zijn tussen steden en ook lange termijn noodzakelijk. In de Startnotitie laten net als het programma Sneller & Beter tussen regio’s. De huidige economische Randstad 2040 was al in beeld gebracht voor en de aanpak van Randstad Urgent zien dat problemen maken duidelijk dat groei niet welke hoofdopgaven de Randstad staat: nieuwe werkvormen succes kunnen opleve- langer overal aan de orde is, ook niet in de een klimaatbestendige delta, bereikbaarheid ren en de overheid dichter bij de realiteit van Randstad. Stagnatie en zelfs op een enkele en economische dynamiek en kwaliteit van burgers en ondernemers kan brengen. plek krimp van economie en bevolking leven door een aantrekkelijk woon-, werk- en maakt dat de al in de structuurvisie gesigna- leefklimaat. Na de vaststelling van de Start- Bouwen leerde sociaal-economische zorgen om notitie is in de periode september 2007 – juli De dynamiek in de noordelijke Randstad een actief antwoord ­vragen in de komende 2008 een intensief traject gevolgd ter voor­ brengt nog altijd een grote woningbouw­ periode. Het gaat dan natuurlijk om de vier bereiding van de Structuurvisie Randstad opgave met zich mee in de komende decen- grote steden in het algemeen en specifieke 2040. Uitgangspunt voor dit traject was om nia. Dat beeld is niet wezenlijk veranderd wijken van de G4 en de voormalige groei­ 69 | randstad 2040

kernen in het bijzonder, maar vooral ook ­metropolitane positie van Amsterdam is om een aantal Randstedelijke regio’s zoals hierbij één van de opgaven. Het aanpakken Rijnmond en in mindere mate Zaanstreek van de sociaal-economische problematiek en IJmond. De accentverschuiving naar op een aantal andere plekken (waaronder ‘de stad’ betekent niet dat elke stad en elke Rotterdam Rijnmond) is een andere. En stedelijke regio uitwisselbaar of vergelijk- de landschappelijke opgave om het Groene baar is geworden. Ook hier kan worden Hart ‘op te schalen’ naar een robuuste voort­gebouwd op de lijn die door de Groenblauwe Delta en het werkelijk klimaat- Structuur­visie Randstad 2040 is ingezet. bestendig en veilig maken van onze kust en waterhuishouding zijn weer andere. Soms Niets doen is geen optie is nadere verdieping nodig, soms debat en De Structuurvisie Randstad 2040 is op soms concrete actie om de genoemde opga- 5 september 2008 vastgesteld door het ven verder te brengen en de aantrekkelijk- ­kabinet. Aansluitend is de Kamerbehande- heid en kracht van onze steden en stedelijke ling gevolgd en de nota vastgesteld. Het regio’s en de Randstad als geheel te vergro- komt er nu op aan het resultaat te benutten ten. Niets doen is in elk geval geen optie en daarbij oog te hebben voor de continu want in alle gevallen geldt: 2040 is nu! veranderende omstandigheden. Daarbij kan het helpen als het Rijk krachtiger en selec- tiever wordt wanneer een nationaal belang aan de orde is en het werkelijk aan anderen overlaat wanneer dat niet het geval is. De komende periode zal leren of het lukt de focus uit de structuurvisie om te zetten in een gefocuste uitvoering die bijdraagt aan economisch herstel en duurzaamheid. Het benutten van de vooraanstaande, Prettig druk chris sol

Als ik oud ben, is de Randstad… echt een metropool en ook mijn habitat, mijn thuis. De plek onder de zon waar ik, waterwonend aan de Lek, verhalen lees uit Dikkie Dik.

In het gewoel van tien miljoen weet ik de weg. Ik kan de weg op, vierbaansbreed, of op een andere manier, met m’n reisregelaar gepland, van hier. Prettig druk chris sol

De watertaxi staat al klaar voor je het weet. De trein, hierna, rijdt af en aan, zoals de metro uit mijn jeugd. En bussen gaan en komen, een stil koor.

Een ‘Rondje Randstad’ staat nu voor een vol blad heerlijk bier, gewonnen uit het duin. De schuim, bedenk ik met plezier, laat zoute koppen rollen in de tuin van mijn verlangen naar de kust.

Het leven is verrukkelijk, het reizen is geen last maar lust, de Randstad is dan prettig druk. 72 | Randstad urgent werkt

fotografie Randstad Urgent werkt

Arenda Oomen, Nirov, klm/mai, Gerhard van Roon, Mike Muizebelt, Wiebe Kiestra, Frank van Delft, Henriette Lohman, beeldbank vrom.

Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Geprobeerd is de rechthebbenden van alle afbeeldingen te achter­ halen. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is ­opgenomen, aanvaardt Randstad Urgent geen aansprakelijkheid. Uitgave Randstad Urgent, Postbus 20901, 2500 EX Den Haag, www.randstadurgent.nl, september 2010 Concept, ontwerp, productie VormVijf, Den Haag Druk Spinhex & Industrie, Amsterdam Randstad Urgent is een kabinetsprogramma van het ministerie van VenW i.s.m. de ministeries van VROM, LNV, BZK, EZ, Financiën en OCW en de betrokken provincies, stadsregio’s en gemeenten in de Randstad. RANDSTAD URGENTWERKT STAND VAN DE RANDSTAD DE VAN STAND

STAND VAN DE RANDSTAD WERKT URGENT RANDSTAD RANDSTAD URGENTWERKT STAND VAN DE RANDSTAD VAN STAND