Archeologie Naar Deltahoogte
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Archeologie naar deltahoogte Een onderzoek naar de Zeeuwse archeologiebeoefening ARCHEOLOGIE NAAR DELTAHOOGTE Een onderzoek naar de Zeeuwse archeologiebeoefening COLOFON Uitgave Provincie Zeeland Auteurs W.A.M. Hessing; M.M.M. Alkemade; R.M. van Heeringen; R. Schrijvers; R.M. van Dierendonck Eindredactie M.M.M. Alkemade; M. Geerts; R.M. van Dierendonck Coördinatie Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland; Provincie Zeeland, Directie Samen- leving, Bestuur en Organisatie, afdeling Welzijn Realisatie Vestigia Archeologie & Cultuur- historie B.V., Amersfoort Fotografie Archaeological Research & Consultancy, Groningen; ArcheoMedia B.V., Capelle aan den IJssel; D. de Koning; Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten; Rijksmuseum van Oudheden, Leiden; Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland; Universiteit Gent/J. Semeij; Walcherse Archeologische Dienst Prepress Provincie Zeeland, Afdeling Informatievoorziening & Documentatie Druk LnO drukkerij, Zierikzee Oktober 2008 www.zeeland.nl .. ARCHEOLOGIE NAAR DELTAHOOGTE Afbeeldingen omslag voorzijde Ondergrond Veldtekening van de opgraving aan het Marktplein te Biezelinge, uitgevoerd door het Provinciaal Archeologisch Centrum Zeeland in 1997. Inzetten van boven naar beneden Spits uit de Tjongercultuur, ca. 11.800-10.800 voor Chr., gevonden te Axel. Late IJzertijd pot, ca. 200 voor Chr. gevonden in een ritueel depot te Grijpskerke. Fundamenten van een klein Gallo-Romeins tempeltje, ca. 225 na Chr., opgegraven te Aardenburg. Voor- en achterzijde van een benen steelkam, 900-975 na Chr., gevonden in de nederzetting binnen de ringwalburg van Oost-Souburg. Kan van Italiaanse majolica, ca. 1350, uit de opgraving aan de Lange Wolstraat te Sluis. Afbeeldingen omslag achterzijde Van boven naar beneden De Bruinisser stelberg te Anna Jacobapolder, de enige nog buitendijks gelegen hollestelle (zoetwaterreservoir) in Zeeland, waarschijnlijk uit de 16e of 17e eeuw. Met klei opgevulde laatmiddeleeuwse veenwinningsputten in de omgeving van het in 1532 verdronken dorp Oud-Rilland. Motte of kasteelberg (vliedberg) aan de Weelweg te Scharendijke, 11e – 13e eeuw. Afbeelding kop hoofdstukken Profiel met resten van de wallen van gestapelde plaggen en de gracht van de ringwalburg (ca. 900 na Chr) te Middelburg, tussen de spaarbogen van de fundering van het gastenverblijf van de Abdij van Middelburg uit de tweede helft van de 16de eeuw. (Foto: Archaeological Research & Consultancy, Groningen). Archeologie naar deltahoogte Een onderzoek naar de Zeeuwse archeologiebeoefening 1 2 Inhoud Archeologie naar deltahoogte Samenvatting en uitkomsten van het verrichte onderzoek 5 1 Provinciale Onderzoeksagenda Archeologie Zeeland (POAZ): waarom en hoe? 8 1.1 Het doel 8 1.2 Aanleiding en context van de POAZ 8 1.3 De Zeeuwse bodem en het bodemarchief 9 1.4 Provincie en archeologie 10 1.5 De totstandkoming van een Provinciale Onderzoeksagenda Archeologie voor Zeeland (POAZ) 10 1.6 Indeling en leeswijzer 11 1.7 Dankwoord 11 2 Opzet, onderzoeksmethode en gebruikte bronnen 12 2.1 Opzet van het onderzoek en rapport 12 2.2 Opzet en werkwijze 12 2.2.1 Gebruikte bronnen/hoofdindeling 12 2.2.2 Afbakening 13 2.2.3 Statistische verwerking en bewerking 14 3 Inventarisatie en analyse Archis-gegevens (‘voorraad archeologie’) 15 3.1 Archis algemeen 15 3.2 Archis en Zeeland 15 3.3 Archeologische waarnemingen per periode 17 3.4 Archiswaarnemingen per complextype (aard van de vindplaats) 17 3.5 Ruimtelijke spreiding van de archeologische waarnemingen 19 3.6 Waarnemingen per gemeente 24 3.7 Conclusies 24 4 Inventarisatie en analyse van gepubliceerd wetenschappelijk archeologisch onderzoek voor en na 1997 25 4.1 Karakteristiek van het archeologisch onderzoek in Zeeland 1955-2007 25 4.1.1 Pioniersfase (1955-1970) 26 4.1.2 Van Aardenburg naar Middelburg als centrum voor de Zeeuwse archeologie (1971-1985) 26 4.1.3 Projectmatig werken vanuit het Depot voor Bodemvondsten (1986-1994) 27 4.1.4 Herstructurering van de Zeeuwse archeologie (1995-1997) 27 4.1.5 Zeeuwse archeologie in eigen recht (1998-2007) 28 4.2 Overzicht van het belangrijkste gepubliceerde onderzoek per thema of periode verschenen sinds 1997 29 4.2.1 Landschappelijke ontwikkeling 29 4.2.2 Paleolithicum (Oude Steentijd) 30 4.2.3 Mesolithicum (Midden-Steentijd) 30 4.2.4 Neolithicum (Nieuwe Steentijd) 30 4.2.5 Bronstijd 31 4.2.6 IJzertijd 31 4.2.7 Romeinse tijd 31 4.2.8 Vroege Middeleeuwen 32 4.2.9 Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd 32 4.3 Ontwikkelingen in het gepubliceerde onderzoek na 1997 34 3 5 Balans van locatiegebonden archeologisch (voor)onderzoek 1997-2006 35 5.1 Inleiding 35 5.2 Algemene gegevens over de onderzoeken en rapportages 36 5.3 Opdrachtgevers en uitvoerders 39 5.4 Soorten archeologisch onderzoek 40 5.5 Wanneer archeologisch onderzoek? 42 5.6 Waar wordt onderzoek gedaan? (bebouwde kom vs buitengebied) 45 5.7 Wat wordt er onderzocht? 48 5.7.1 Perioden 53 5.8 Deelconclusie 54 6 Analyse Zeeuwse AMK-terreinen 59 6.1 Algemeen AMK 59 6.2 AMK en Zeeland 59 6.3 AMK-terreinen per periode 59 6.4 AMK-terreinen per complextype 61 6.5 Ruimtelijke spreiding van AMK-terreinen 63 6.6 AMK-terreinen per gemeente 64 6.7 Conclusie: representativiteit van het bestand 65 7 Kwalitatieve analyse: trends, onderzoeksinspanningen en opbrengst 1997-2006 67 7.1 Archeologische informatiewinst 67 7.2 Behoud en bescherming van het Zeeuwse bodemarchief 69 7.3 Kenniswinst en kennislacunes volgens de specialisten 70 8 Aandachtsgebieden en thema’s voor toekomstig onderzoek 72 8.1 Algemeen 72 8.2 Overzicht van aandachtsgebieden en thema’s 72 9 Conclusies en aanbevelingen 75 9.1 Conclusie 75 9.2 Aanbevelingen 76 Noten 78 Literatuur 83 Bijlage 1 Database POAZ: invoervelden 91 Bijlage 2 Lijst van geïnterviewden 92 Bijlage 3 Vragenlijst interviews 95 Bijlage 4 Verslagen interviews 96 Bijlage 5 Lijst leden klankbordgroep POAZ 112 Bijlage 6 Schema hoofdprocessen AMZ 113 Bijlage 7 Lijst van lokale en regionale onderzoeksvragen aangereikt door de Klankbordgroep 114 Bijlage 8 Verklarende woordenlijst 117 Bijlage 9 Lijst van afkortingen 123 Bijlage 10 Archeologische onderzoeksrapporten Zeeland 1997-2006 (zie cd) 4 Samenvatting en uitkomsten van het verrichte onderzoek EenArcheologie onderzoek naar naar deltahoogte de Zeeuwse archeologiebeoefening In december 2006 gaven Provinciale Staten van Zeeland De evaluatie en analyse van 10 jaar Zeeuwse archeologie opdracht aan de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) (1997-2006) concentreert zich op vier soorten brongegevens: tot het (laten) opstellen van een provinciale onderzoeks- 1. de gegevens over archeologisch onderzoek en de ruim 3300 agenda archeologie. Het voornemen daartoe was eerder archeologische waarnemingen en vondstmeldingen in geformuleerd in de provinciale Nota Archeologie 2006-2012. Zeeland, zoals opgenomen in de nationale archeologische Voor het Project POAZ richtte de SCEZ een projectorganisa- database Archis; tie in, met de provinciaal archeoloog (drs. R.M. van 2. een analyse van archeologische wetenschappelijke publi- Dierendonck) als projectleider, ondersteund door een pro- caties over Zeeland sinds 1997; jectgroep. Voor de uitvoering van het project werd een Plan 3. statistische gegevens over het locatiegebonden archeologi- van Aanpak geformuleerd, getiteld Uit de klei getrokken. sche (voor)onderzoek in de provincie in de afgelopen tien Zicht op het Zeeuws archeologisch erfgoed. Het onder- jaar (1997-2006). Het gaat hier voor het overgrote deel om zoeksdeel van het project en de verslaglegging daarover in een bewerking van informatie uit ca. 600 rapportages van de vorm van het onderhavige rapport werd opgedragen aan archeologisch onderzoek dat werd verricht naar aanleiding archeologisch adviesbureau Vestigia uit Amersfoort. van geplande ruimtelijke ontwikkelingen. Conform het “veroorzaker-betaalt principe” betreft het vooral basisrap- Het doel van het onderzoeksdeel van het project was: porten die in opdracht van derden werden opgesteld door 1. een inventarisatie te maken van de archeologische inspan- archeologische bedrijven. De informatie uit alle in deze ningen in de provincie in de afgelopen 10 jaar; periode verschenen rapporten zijn verwerkt in een voor dit 2. de resultaten daarvan te evalueren; doel opgezette database; 3. de kenniswinst in de afgelopen jaren en de bestaande ken- 4. het bestand van de ruim 400 Zeeuwse AMK-terreinen, nislacunes inzichtelijk te maken.; waarbij onder andere is gekeken of het bestand van deze 4. op basis daarvan onderzoeksvragen, -thema’s en aan- categorie archeologische terreinen waaraan een hoge dachtsgebieden te formuleren die van specifiek belang zijn archeologische waarde is toegekend ook een adequate voor het Zeeuwse bodemarchief en het toekomstige onder- afspiegeling is van het Zeeuwse bodemarchief als geheel. zoek daarvan. Behalve de kwantitatieve analyse van de gegevens zijn de Uit deze kernthema’s en zwaartepunten selecteert de provin- resultaten ook geïnterpreteerd in termen van kenniswinst: wat cie vervolgens de eigen prioriteiten op het gebied van de hebben de inspanningen opgeleverd? En, minstens zo belang- archeologische monumentenzorg (AMZ) en het benodigde rijk: wat hebben ze (nog) niet opgeleverd (kennislacunes), archeologische onderzoek voor de huidige beleidsperiode. Het waarom?, en: wat willen we eigenlijk weten? onderhavige rapport heeft dus primair de functie van opstap De voorlopige resultaten zijn daarbij voorgelegd aan een aan- voor de opstelling van de uiteindelijke Zeeuwse onderzoeks- tal deskundigen op het gebied van de Zeeuwse archeologie. agenda archeologie. In mei 2007