'De Kleur Zal De Plastische Waarde Der Vlakken Onderstrepen'

doi: 10.2143/GBI.36.0.2131156

‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’

HET KLEURGEBRUIK IN HET INTERIEUR VAN HUIB HOSTE

ANN VERDONCK

Huib Hoste Hij wordt beïnvloed door de moderne kleurinterventies van de Stijlbeweging, die de niet-kleuren (zwart, wit en Huib Hoste (Brugge, 1881- Hove, 1957) behoort samen grijstinten) en de primaire kleuren (rood, geel en blauw) met enkele tijdgenoten zoals Eduard Van Steenbergen combineert tot abstracte ruimtelijke composities. Stilaan (1889-1952), Louis Herman De Koninck (1896-1984), wordt kleur ook voor Hoste een wezenlijke architectoni- Léon Stynen (1899-1990) en anderen tot de voorvechters sche component van de moderne ruimtekunst, evenwaardig van het Vlaamse modernisme. Dit artikel belicht het kleur- aan ijzer, glas of gewapend beton. Nog wat onzeker en zoe- gebruik van Huib Hoste. Voor het eerst werd hiervoor kend komt zijn kleurgebruik op gang na de Eerste Wereld- materiaaltechnisch onderzoek in situ uitgevoerd. De resul- oorlog en hij evolueert al vlug naar flamboyante kleurinter- taten van de registratie werden kritisch getoetst aan de venties tijdens de jaren 1920. Hij implementeert hierbij het andere beschikbare bronnen.1 typische neogotische kleurenpalet, gebaseerd op de zuivere pigmentkleuren, in een modern concept. Drie representa- Hoste krijgt een neogotische opleiding bij de Brugse stads- tieve cases illustreren die merkwaardige kleuren(r)evolutie architect Charles De Wulf (1865-1904) en de Gentse van Huib Hoste. professor ingenieur Louis Cloquet (1849-1920).2 Vanaf 1910 onderneemt hij een aantal studiereizen naar Neder- land. De confrontatie met de architectuur van Hendrik Landhuis Vandemeulebroecke-Staelens, Avelgem, 19195 Petrus Berlage (1856-1934) is een eerste kantelpunt in zijn carrière, waarbij Hoste het bouwen in historische stijlen Bij zijn terugkeer uit Nederland na de Eerste Wereldoorlog volledig verlaat. ontwerpt Hoste een woning in Avelgem voor hoofdonder- wijzer-landmeter Octaaf Vandemeulebroecke en zijn echt- Zijn ballingschap in Nederland gedurende de Eerste genote Maria Staelens.6 De landsche7 woning is een alleen- Wereldoorlog is eveneens van substantieel belang voor zijn staand bescheiden landhuis gebaseerd op traditie. In dit loopbaan. Hij maakt er kennis met de architecten en kun- sober baksteenvolume onder een zadeldak past Hoste, zij stenaars van de Stijlbeweging zoals Rob van ’t Hoff (1887- het nog wat aarzelend, enkele principes toe van De Stijlbe- 1979), Theo Van Doesburg (1883-1931), Vilmos Huszár weging. Dat uit zich in enkele geometrische volumeaccen- (1884-1960), Piet Mondriaan (1872-1944), Jacobus Johan- ten in de vorm van plantenbakken en de erker in de voor- nes Pieter Oud (1890-1963), Jan Wils (1891-1972), Gerrit gevel. (afb. 1) Rietveld (1888-1964) enz. In de krant De telegraaf krijgt Hoste in1914 zijn eigen architectuurrubriek3 en in de eerste In 1919 wordt in een eerste fase de gelijkvloerse verdieping jaargang van het maandblad De Stijl schrijft hij een artikel ingericht. (afb. 2) Het plan is symmetrisch en functioneel over het begrip ‘moderne’ bouwkunst: ‘Indien wij ons afvra- opgevat: centraal bevindt zich een ruime hal met aan weers- gen wat de bouwkunst nu besterven moet, dan is o.i. het zijden een voor- en een achterkamer. De keuken situeert antwoord gemakkelijk te geven. De bouwstoffen die werke- zich achter de hal, tussen de achterkamers. De hal fungeert lijk eigen zijn aan onzen tijd, te weten het ijzer en gewapend als centrale circulatieruimte voor de dagvertrekken (op de beton, geven ons de prachtigste hulpmiddelen waarover gelijkvloerse verdieping) en de nachtvertrekken (op de men tot dusver beschikte voor het overspannen van ruim- eerste verdieping) waardoor het gebruik van gangen over- ten. Het ligt bijgevolg voor de hand dat onze architectuur bodig is. Een tiental jaar later volgt de tweede fase waarbij door en door een echte ruimtekunst moet worden.’4 Hoste een erker en staand venster in het steile dak toevoegt

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 69 20/12/11 09:41 70 ANN VERDONCK

verbindingen’ in Nederland, waar Gerrit Rietveld dit principe rond 1917 voor het eerst toepast in een prototype van de rood-blauwe stoel.9 Het gebruik van die verbindingswijze in een trapconstructie is uniek in het oeuvre van Hoste.

BIJGEBOUW N

Afb. 1. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, Avelgem 0 1 234 5m z.d. Postkaart Photo-Comptoir Gyselynck Courtrai. – Heemkundige kring Avelgem.

KEUKEN om een aantal kamers te kunnen organiseren op de verdieping. (afb 3) ACHTERKAMER ACHTERKAMER De meest opvallende ruimte in de woning is ongetwijfeld de centrale hal die werd ontworpen als een volwaardige woonruimte. Het portiek tussen de hal en de linkse voorka- mers is oorspronkelijk voorzien van een gordijn, wat de continuïteit tussen beide ruimtes versterkt en de functie HAL van de hal als woonruimte bevestigt.8 Hoste had een gelijkaardige grote woonhal reeds in 1912 ontworpen voor het VOORKAMER VOORKAMER landhuis Kerveyn de Marcke Ten Driessche in Assebroek. Een intelligente plancompositie illustreert de gevoeligheid voor het ruimtelijk-functioneel organiseren van beide interieurs, een aanpak die zelfs in zijn latere werk nog herken- baar is (bv. de woning Heeremans-Moens, Liedekerke, 1938-1940). Hoste is hier duidelijk beïnvloed door Hen- drik Petrus Berlage, die een grote aversie had van gevelar- VOORGEVEL AAN DE OUDENAARDSESTEENWEG chitectuur. De gevels moeten immers het resultaat zijn van de consequente compositie van de interne ruimten. Onder meer Villa Henny van Berlage in Den Haag uit 1898 illustreert die nieuwe vorm van ruimtelijk organiseren. In het plan van de villa schikt Berlage alle kamers rond de centrale hal, zonder het gebruik van gangen. Rond die interne orga- nisatie wordt als het ware een huid gespannen waardoor de gevel vorm krijgt. Villa Henny illustreert dat dit niet steeds resulteert in een elegante vormgeving.

In de woonhal in Avelgem bevindt zich een eiken steektrap. Die trap is op een moderne manier geconstrueerd met door- lopend regelwerk en speels gekleurde vlakjes en lijnen in rood-, oker- en groentinten. Samen met een spiegel en kapstok ontstaat een opmerkelijk ensemble. De abstracte patronen op de veeleer ‘stevig’ gedimensioneerde eiken onderdelen van dit ensemble geven het geheel een verfijnd karakter. Afb. 2. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, plan en (afb. 4) Hoste leert de bescheiden toepassing van ‘zwevende voorgevel fase 1 (Ann Verdonck).

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 70 20/12/11 09:41 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 71

0 1 234 5m ANNEX

KEUKEN

ACHTERKAMER ACHTERKAMER

HAL

VOORKAMER VOORKAMER

VOORGEVEL AAN DE OUDENAARDSESTEENWEG

STAAND VENSTER ERKER

Afb. 3. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, plan en voorgevel fase 2 (Ann Verdonck).

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 71 20/12/11 09:41 72 ANN VERDONCK

In de woonhal schept Hoste verder een bijzondere atmosfeer door de combinatie van een geschilderde en een constructieve polychromie.10

De geschilderde polychromie op de wanden en plafonds is uitgevoerd in een kalkcaseïne11, wat het geheel een mat aspect geeft. Het plafond is oorspronkelijk wit: ‘Men is het er over eens dat het plafond altijd licht moet gehouden worden; dit verhoogt ten andere de reflextiemogelijkheden van het licht.’12 De wanden zijn op dat moment licht aqua- marijn13 met een rode fries als scheiding tussen de wanden en het plafond. Deze rode bies ondersteunt de compositie van kapstok, spiegel en trap. Indien we de fries wegnemen uit de opstelling verdwijnt de interactie en staan deze elementen onbestemd naast elkaar.

De geschilderde polychromie van het schrijnwerk is aan de binnenzijde oorspronkelijk volledig in harmonie met de wanden: de luiken, deur- en raamlijsten zijn donker aquamarijn14, de deurpanelen en de ramen zijn in een grijs- blauwe tint geschilderd. De gebruikte verf op de houten onderdelen is een artisanale olieverf in aquamarijn en blauwgrijs, nauw aansluitend bij de kleur van de wanden.15 De identificatie van de kleuren op het binnenschrijnwerk is bevestigd aan de hand van twee ramen in de linker voorkamer. (afb. 7) Deze ramen, die reeds in de jaren 1930 Afb. 4. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, trap in de hal werden verborgen achter houten panelen en diverse lagen (Ann Verdonck).

Afb. 5. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, visualisatie van de hal (Ann Verdonck).

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 72 20/12/11 09:41 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 73

Afb. 6a. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, keuken bestaande toestand (Ann Verdonck).

Afb. 6b. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, visualisatie van de oorspronkelijke kleuren, keuken (Ann Verdonck).

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 73 20/12/11 09:41 74 ANN VERDONCK

papier, werden tijdens het onderzoek opnieuw vrijgemaakt. zijn. Gebruiken wij hoofdzakelijk de afgeleide kleuren, Hoewel de kleuren zijn verpoederd en door de zon ver- groen en purper: dan is het rood krachtig.’ kleurd, is op het schrijnwerk het oorspronkelijke kleurenpalet van blauwgrijs en aquamarijn duidelijk zichtbaar. Op Die aandacht voor kleuren en hun verhoudingen vinden de dagkanten van de ramen is een groene afwerking terug- we niet alleen terug in de vele teksten, schetsen en kleurstu- gevonden; de slag van de ramen is rood geschilderd. dies van Cuypers en zijn zoon, ook tal van realisaties illustreren hun aandacht voor kleur.18 Kleuronderzoek van de De constructieve polychromie van de ceramische vloer, in Ursulinenkapel in Hamont Achel toont een interessante een abstract patroon van tegels in rode oker en crème en de polychrome wandafwerking.19 De benedenkerk is mono- uitzonderlijke combinatie van het natuurlijk eikenhout van chroom in een grijsgroene tint geschilderd. Een gamma van de trap met de geschilderde kleurvlakjes, maken het geheel grijsblauw, grijsgroen, aquamarijn, goud, karmijnrood, gele compleet. Door de donkere kleuren onderaan in de com- en rode oker worden dan weer toegepast in het koor. positie te plaatsen, krijgt de hal bovendien een logisch architecturaal evenwicht. (afb. 5) Naast een neogotisch kleurenpalet is de kleurstelling in Avelgem beïnvloed door de kleurige aanpak van de interi- In de voor- en achterkamer rechts van de hal vinden we eurs die Hoste beschrijft op een tentoonstelling van Kunst- dezelfde opbouw terug van wanden met een contrasterend nijverheid en Volkskunst in Rotterdam (1917-1918): ‘De gekleurde band. In de voorkamer is het een blauwe band kleurenspraak is buitengewoon; het tegen elkaar opstellen op rode wanden en in de achterkamer een paarse band op van horizontale en vertikale richtingen werkt heel goed; de blauwe wanden. Ook de kleurstelling van de keuken is kunstenaar hier heeft weten werkelijk een atmosfeer te opmerkelijk. De functionele keuken is voorzien van een scheppen, iets waarin wij ons thuis gevoelen. (…) Wie ‘t reeks kamerhoge inbouwkasten, een aanrecht met lage kast- nog niet wist, kan hier leeren hoe er met koude en warme jes en een uitgietbak in blauwe steen. Het stratigrafisch kleuren een warm interieur te scheppen is…wanneer men onderzoek van het vaste meubilair en het schrijnwerk toont maar weet hoe men het doen moet’.20 hetzelfde aquamarijn en blauwgrijs als in de hal. (afb. 6, a en b) Op de wanden is een warm bruinrood geïdentifi- Ook in het Avelgemse interieur gebruikt Hoste kleur om ceerd als eerste picturale laag en een grijze ceramische vloer- horizontale en verticale richtingen tegen elkaar op te stellen tegel vervolledigt het kleurenpalet.16 waardoor hij een specifieke sfeer creëert in de ruimte. De horizontale richtingen worden in hoofdzaak gegenereerd In het kleurgebruik in Landhuis Vandemeulebroecke- door de zwarte plint en de rode fries. Die horizontalen Staelen zien we reeds de eerste invloeden van Hostes neo- worden geconfronteerd met de verticale kleurstroken in het gotische leerschool, waar onder meer zuivere pigmentkleu- schrijnwerk van de binnendeuren en de voordeur. Ander- ren zoals gele en rode okers, Pruisisch blauw en de niet- zijds is er het spel van verticale stijlen en horizontale regels kleuren wit en zwart worden gecombineerd. We herkennen in het kleurenschema in Avelgem enkele principes van ‘de harmonische waarde der kleuren’ van de neogotieker Petrus Cuypers (1827-1921).17 Cuypers gebruikt hoofdkleuren, complementaire kleuren, niet-kleuren en tussenkleuren. Hij schrijft over de kleurenharmonie het volgende: ‘De kleuren hebben eene absolute en eene relatieve waarde naar gelang de vorm die de kleur aanneemt en plaats die zij overdekt. Daarenboven heeft de kleur invloed op den vorm. Zij wijzigt deze naar gelang de plaats die zij inneemt. In de eenvoudigste tonaliteit, geele en roode oker, is het duidelijkst dat de roode oker de meeste waarde heeft. Waneer echter een derde kleur er bij komt, het blauw, dan moet één van beide de voorrang hebben of het rood of het blauw. In dit geval moet de intensiteit of de kracht van het rood wijken voor het blauw. Wij verkrijgen dan bruin en helder blauw. Voegen wij hierbij tonen die van een dezer kleuren afstammen – groen of purper- die moeten wederom deze kleuren in verschillende waarden wit of bruin worden Afb. 7. Woning Vandemeulebroecke-Staelens, originele gebruikt om een harmonie te bevorderen. Kunnen we kleurstelling van de ramen in de voorkamer links alleen de 3 kleuren gebruiken dan moet het rood bruinrood (Ann Verdonck).

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 74 20/12/11 09:41 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 75

in de trapopbouw dat nog versterkt wordt door de kleurige kleuren uit de neogotiek. Terwijl het palet in de woning lijntjes op het hout. Dat Hoste op een geraffineerde manier Vandemeulebroecke-Staelens in Avelgem nog vrij beperkt met warme en koude kleuren een geslaagd kleurenschema is, is het gamma hier sterk uitgebreid. Goud (gele oker), kan creëren, zal hij echter voor het eerst enkele jaren later blauw (Pruisisch blauw), groen, rood, donkerrood (rode bewijzen in de woning Billiet in Brugge. oker), crème (gele oker), bleekoker (gele oker) en de niet- kleuren bleekgrijs, grijs, wit en zwart werden als oudste picturale afwerking vrijgelegd op de wanden.26 (afb. 10) Die Woning Billiet, Brugge, 1927 originele polychrome toplaag in artisanale olieverf is over- schilderd met drie recentere verflagen. In opdracht van Jules Billiet, zaakvoerder van een succes- vol schilders- en glazeniersatelier in Heist-aan-Zee21, reali- seert Hoste een woning met diamantslijperij aan de Maria Van Bourgondiëlaan in Brugge. De woning is een half- open bebouwing met drie bouwlagen onder een tentdak. Het spel van asymmetrische baksteenvolumes en beton- vlakken geeft de bescheiden gevel een harmonisch en even- wichtig karakter.22 Het plan van de woning is vrij traditioneel; de inkom en trappenhal links, de garage aan de rechterzijde van de gevel. (afb. 8) De woonkamer en de eetkamer liggen tussen die twee functies. De keuken, de bijkeuken en het atelier liggen achter het hoofdvolume. De verdiepingen zijn gereserveerd voor het nachtgedeelte. De diamantslijperij achteraan het perceel vormt een lange balk waarvan één lange zijde tussen de betonstructuur volledig beglaasd is.

De woonkamer van het pand is een vrij klein vertrek DIAMANT- (5,82 m ≈ 4,72 m) op de gelijkvloerse verdieping. Hoste SLIJPERIJ werkt voor deze kamer een ontwerp uit voor de vier wanden en het plafond.23 (afb. 9) In elk vlak van de plannen op de tekening schrijft Hoste een kleur: goud, blauw, groen,

rood, donkerrood, crème, bleekoker en de niet-kleuren BUREAU bleekgrijs, grijs, wit en zwart.’ Het bestaan van een ont- N werptekening is echter nog geen bewijs dat deze schildering BIJ- ook werkelijk is uitgevoerd. Dit interessante iconografische KEUKEN 0 1 234 5m basismateriaal is daarom uitvoerig getoetst in situ.

KEUKEN Tijdens een eerste onderzoek zijn de wanden van de kamer grondig geïnspecteerd onder scheerlicht. Omtrek-

ken en begrenzingen van geometrische vlakken onder het EETKAMER huidige verfpakket suggereren de aanwezigheid van de schildering. Stratigrafisch onderzoek bevestigt uiteindelijk de picturale polychromie op alle wanden en op het plafond van de woonkamer.24 De abstracte compositie van WOONKAMER GARAGE HAL de ontwerpschets is voor het kleuronderzoek uitgezet in situ op de wanden en het plafond, en op de strategische punten zijn doelgericht vensters gemaakt. De oorspronkelijke uitvoering komt verrassend goed overeen met de concepttekening. Zelfs een paar kleurwijzigingen – in potlood door Hoste op het originele plan bijgeschreven – 25 worden bevestigd. MARIA VAN BOURGONDIELAAN

In tegenstelling tot het zuivere primaire kleurenpalet van de Afb. 8. Woning Billiet, plan gelijkvloerse verdieping Stijlbeweging, gebruikt Hoste opnieuw de zuivere pigment- (Ann Verdonck).

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 75 20/12/11 09:41 76 ANN VERDONCK

er ontstaat een deconstructieve polychromie in woonkamer Billiet die de constructieve aspecten van de ruimte overstijgt.

Het meubilair van de woning Billiet ligt helemaal in de lijn van het meubilair en de architectuur die Hoste in de jaren 1920 ontwerpt onder invloed van De Stijlbeweging.29 (afb. 13) Door de combinatie van eik met wollen stof en het vrij klassiek silhouet verraden de stoelen nog wat invloed van het meubilair van de Amsterdamse School. De constructie van de poten van de stoelen en de steunregels van de wandkasten wijzen op een nauwe verwantschap met het meubilair van andere avantgardistische ontwerpers als Van ’t Hoff, Oud en Rietveld. Ook zij gebruiken doorlopende stijlen en regels waarvan de kopse vlakken geaccen- tueerd zijn met respectievelijk gele, rode en blauwe vlakken. Hoste werkt dit principe echter verder uit. Hij vergroot de houtsecties aanzienlijk en de knooppunten tussen de stijlen en regels zijn in elkaar gewerkt in functie van de stevigheid en de stabiliteit.

Afb. 9. PSB, bundel nr. 320, tekening nr. 44 Van beide wandkasten valt vooral de asymmetrische com- (foto Oswald Pauwels). positie op. Ook hier zien we raakvlakken met de Stijlbewe- ging. Theo Van Doesburg ervaart de asymmetrie als een creatieve bevrijding en in 1923 ontwerpt ook Rietveld Het uiteindelijke totaalconcept is een opvallend kleuren- asymmetrische armleuningen voor zijn Berlijnse stoel. Dat schema van abstracte vlakken in verschillende kleuren met Hoste eveneens door de asymmetrie geboeid raakt, is dus een mathematische grondslag, waar rechthoeken, vierkan- niet enkel zichtbaar in het wandconcept van woonkamer ten, cirkels en cirkelfragmenten een asymmetrische vlak- Billiet, maar ook in de wandkasten en de tafel waarvan de kencompositie vormen. De abstract-geometrische kunst poten op een bijzonder vernuftige wijze asymmetrisch ver- van zijn vrienden Victor Servranckx (1897-1965) en Jozef gaard zijn. Peeters (1895-1960) levert de voornaamste impulsen bij de ontwikkeling van Hostes architectonische iconografie in de Alle informatie van het onderzoek is verwerkt in een woonkamer. Niet toevallig tonen beide schilders een grote reconstructieschema (afb. 11, a en b) en gesimuleerd in belangstelling voor het ‘architecturale environment’. Via de proefopstellingen op schaal 1/1 en 1/10.30 Dit experiment architectuur kunnen zij hun artistieke principes immers heeft tot doel om het totaalconcept van de woonkamer te realiseren in een driedimensionale werkelijkheid in plaats communiceren aan de toeschouwer. (afb. 12) In de recon- van zich te beperken tot het canvas.27 structie op ware grootte valt vooral de lichtwerking op. Enkele strategisch gekozen heldere vlakken projecteren Hoste brengt in de woning Billiet het punt (cirkel en cir- het licht tot ver in de kamer. Hiervoor gebruikt Hoste een kelsegment), de lijn en het vlak op een gewaagde wijze in wit vlak op het plafond, tegen het raam, en een witte spanning door een tiental kleuren met elkaar te combine- kwartcirkel boven het hoekmeubel. Zo optimaliseert hij ren. In zijn kleurinterventie van de woonkamer gaat kleur de verlichting van de woonkamer: ‘Het hoeft wel niet de plastische waarde van vlakken onderstrepen.28 De grenzen gezegd dat de keuze der kleuren, in verband met de van de ruimtelijkheid worden er gemanipuleerd met grootte en de belichting van het te behandelen vlak, een behulp van de kracht van kleur. Het plafond is betrokken grote rol speelt.’31 bij het geheel zodat de mens zich niet tegenover, maar in de compositie bevindt. De vlakkencomposities lopen over- Archiefdocumenten bevestigen dat de aanpak van de hoeks door, zowel over de muren als over het plafond. Het woonkamer Billiet veel navolging kent in het oeuvre van vaste meubilair speelt hier volledig op in. Hoste ontwerpt Hoste op het eind van de jaren 1920. Zo is iconografisch zelfs een geïntegreerde kast over de hoeken heen. Het materiaal teruggevonden met een analoog wandconcept: architectonische vlak – wanden, plafonds en vloeren – fun- een vijftal niet gedateerde en niet geïdentificeerde foto’s en geert als de vervanging van het schildersdoek. Kortom, een foto van hoedenwinkel Wéry in Antwerpen, eveneens kleur wordt een zelfstandige component in het ontwerp en zonder datum32, tonen abstracte wandcomposities met

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 76 20/12/11 09:41 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 77 zwart vlak boven schouwtablet identificatie kleurvlakken kant hall

Brugge Maria van Bourgondiëlaan 13 PROJECT: woning en atelier Billiet olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 rode plint+grijze bies olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 drager: hout/eik TECHNISCHE FICHE BIJ STRATIGRAFISCH ONDERZOEK V. Dauwe S 5020-G opmerking bij 1/b en 1/d : achter de kast zit enkel toplaag crème Het meubel is gevernist, de kopse kanten zijn in olieverf (rood en blauw) geschilderd. De later aangebrachte crème toplaag is moeilijk te verwijderen en neemt aanzienlijk wat rood en blauw pigment mee. Alle andere meubels de schouwtablet, hebben een gelijkaardige afwerking - pleister drager: bewaringstoestand / schadebeeld bewaringstoestand / schadebeeld Afb. 10. Woning Billiet, technische fiche bij het stratigrafisch onderzoek van de woonkamer (Ann Verdonck). Billiet wanden straatzijde, gelijkvloers voorjaar 2002 s S4502-B j ri g s S7000-N j ri zwart S 9000-N bleek g oker S5030-Y30R bleekoker S 2020-Y30R wit S0502-Y wit bruin roodrood S 7020-B S2070-Y90R 0 0 2 crème olieverf 234 crème olijfgroen crème olieverf olieverf synthetisch 1994 1/i 1/j 1/f 1/c donkerrood S4550-Y90R olieverf / glansindex 40 1927 1/k 1/b1/d1/e rood blauw groen S2070-Y90R S7020-B olieverf / glansindex 40 1927 olieverf / glansindex 40 1927 1/b 1/g 1/a goud S5040-Y20R olieverf / glansindex 40 1927 1/h 1/a lokaal onderdeel oriëntatie datum lokaal onderdeel oriëntatie datum Huib Hoste woonkamer hoekkastje kant straat, gelijkvloers voorjaar 2002 Puncties op de kopse kanten van het meubilair woonkamer architect opdrachtgever huidige eigenaar adres foto kleurlagen kleur NCS-identificatie materie/glansindex/datum kleurlagen kleur NCS-identificatie materie/glansindex/datum drager:drager: afwerking: afwerking: Het meubel is vervaardigd uit eik, deels massief, deels gefineerd. De gefineerde zones komen op vele plaatsen los

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 77 20/12/11 09:41 78 ANN VERDONCK

Afb. 11a. Woning Billiet, visualisatie (3-D model) van de bestaande toestand van de woonkamer (Ann Verdonck).

Afb. 11b. Woning Billiet, visualisatie (3-D model) van de oorspronkelijke kleuren van de woonkamer (Ann Verdonck).

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 78 20/12/11 09:41 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 79

(Knokke, 1924). Hoste ontwerpt ook de objecten, zoals een kruisbeeld, een abstract beeldhouwwerkje, beter gekend als de paalplastiek, en de verlichting.35 Tijdens de jaren 1930 versobert zijn kleurenpalet. Hij kiest steeds meer voor behangpapier bij de realisatie van zijn kleurenschema’s. Het onderzoek van onder meer de inrichting van de studeerkamer voor Martha Vande Walle in Izegem, begin jaren 1930, documenteert die vaststellingen.

De inrichting van de studeerkamer voor Martha Vande Walle, Izegem, 1931-1932

Martha Vande Walle is redactiesecretaresse en later zelfstandig uitgeefster van enkele tijdschriften.36 Hoste ontwerpt in 1931 de inrichting voor haar studeerkamer aan de Zuidkaai in Izegem.37 Deze casus is op basis van een uit- voerige briefwisseling tussen Hoste en Vande Walle theoretisch onderzocht. De woning zelf is ondertussen gesloopt.38 De indrukwekkende correspondentie bestaat uit de brieven van Hoste aan Vande Walle. Ze zijn gedocumenteerd met de nodige schetsen en plannen.39

Hoste ontwerpt het plan voor een kamer met zit -en werk- gedeelte, het zogenaamde ‘studiekot’.40 Hij voorziet deze kamer van nieuwe metalen kozijnen, integreert enkele bestaande zetels, geeft kleuradvies voor de gordijnen en ontwerpt nieuwe meubels. Uit de plannen en briefwisseling kunnen we opmaken dat Hoste een ontwerp maakt voor Afb. 12. Woning Billiet, reconstructie (Ann Verdonck) van een fonokastje (kastje voor de grammofoon), bloemen- een hoek in de woonkamer (foto Oswald Pauwels). standaard, schrijnwerk, kast met open rekken, betegelde schouw, boekenkastje, bijzettafeltje, divan (2), schrijftafel, boekenrekken, theekastje, radiokastje, tijdschriftenrek, geïntegreerd meubilair.33 Op enkele aquarellen van café clubzetels, kapstokensemble, servieskast, eenpersoonsbed, Hulstkamp op de Keyserlei in Antwerpen (1930) schildert nachtkastje, dressoir, gordijnen en een tapijt. Hoste polychrome kamers met bijhorende tapijten en dekens.34 Martha Vande Walle heeft haar eigen ideeën over de inrichting van haar studeerkamer met een bijzondere Archieffoto’s illustreren dat de eigen woning van Hoste, in aandacht voor het meubilair.41 Hoste wil echter eerst een de Canadastraat in Sint Michiels Brugge, wordt gebruikt volledig masterplan voor de kamer uittekenen voor hij met als laboratorium. In de jaren 1920 experimenteert hij er de uitwerking van het meubilair begint: ‘ik vermoed dat volop met kleur op wanden, meubilair en objecten. Een dit platenkastje in uw ‘studiekot’ zal staan. Is dit wel zo, aanvankelijk brave aankleding uit 1911 – met traditioneel dan is m.i. de aangewezen weg het schetsontwerp te meubilair en sjabloonschilderingen – evolueert al snel naar maken van alle meubels die daar moeten komen. Die een modern kleurenschema. Op enkele zwart-witfoto’s is schetsontwerpen kunnen dan ‘naar uw bevelen’ uitge- de drastische aanpak duidelijk; alle decoratieve elementen werkt en uitgevoerd worden.’42 Het blijft echter bij een zijn verdwenen en op de wanden is een abstract kleuren- masterplan van de kamer. Over de relatie van deze kamer schema geschilderd. De nuances in grijswaarden wijzen op ten opzichte van de totaliteit van de woning wordt niet het gebruik van meerdere kleuren. De kleurige glasramen gecommuniceerd. uit 1911 in de binnendeuren worden afgedekt omdat ze niet meer passen in de moderne aanpak van het interieur. Het kleurschema voor de wanden van de studeerkamer, Ook het traditionele meubilair maakt plaats voor nieuwe tekening nr. 13, is een substantiële tekening in het dossier. ontwerpen. Een bijzettafeltje, een driezit en enkele kastjes Die blauwdruk is vergelijkbaar met tekening nr. 44 van doen sterk denken aan het meubilair van woning De Beir woning Billiet. Het kleurenschema voor Martha Vande

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 79 20/12/11 09:41 80 ANN VERDONCK

Afb. 13. Compositie van stoel en zetel (woning Billet), bijzettafel (woning Vanneste-Duyvewaerdt) en een lamp (privé-verzameling Rommens, Antwerpen) (Ann Verdonck).

Walle wordt echter voorzien in vlakken van effen behang- worden besteld: het neutrale grondpapier komt van bij de papier in een combinatie van slechts drie kleuren: oranje en plaatselijke behanger en het gekleurde papier wordt besteld de niet-kleuren wit en grijs. (afb. 14) De schoorsteen- in Duitsland.46 Het lijkt echter niet waarschijnlijk dat de boezem met ceramische tegels in zwart, wit en oranje wordt herkomst van het papier voor Martha Vande Walle in afgestemd op de wandcompositie.43 Op 24 februari 1933 het Duitse Bauhaus ligt. 47 Dit feit zou Hoste zeker in zijn stuurt Hoste twee papierstalen naar mevrouw Vande Walle brieven hebben besproken met de belezen en geïnteres- om de kleur van het behang te bevestigen en vermeldt seerde Vande Walle.48 daarbij: ‘Het behang zou ik liefst teekenen wanneer de schikking van de meubelen bepaald is.’44 Over de kleur- intensiteit van het oranje papier wordt eveneens uitvoerig Abstracte kleurenschema’s met behangpapier tijdens gecommuniceerd: ‘Hierbij een paar andere oranjekleuren. de jaren 1930 Moest het behang zo kleurig en levendig zijn als de oranje tegels, dan kon u in die kamer niet wonen! Kiest u maar In het Sint Lukasarchief in Brussel is nog een tiental teke- uit, hoe heviger de uitverkoren kleur, hoe minder ik er zal ningen van Hoste teruggevonden met wandcomposities in voorzien.’45 (afb. 15) behangpapier. Het zijn stuk voor stuk unieke polychrome ontwerpen voor winkels, woon- en zitkamers, bureaus en Pas na het bepalen van de juiste kleur op staal wordt het een slaapkamer.49 Deze dossiers hebben geen datum maar kleurenschema verfijnd en gefinaliseerd en kan het papier afgaand op hun dossiernummer kunnen zij gesitueerd

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 80 20/12/11 09:41 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 81

Afb. 14. Woning Vande Walle, visualisatie (3-D model) van de oorspronkelijke kleuren van de studeerkamer (Ann Verdonck).

worden in de jaren 1930. Hoste tekent deze plannen op schaal 1/20 en 1/50. Oranje, rood, grijs en zilver zijn de meest gebruikte kleuren, terwijl goud en roze slechts een- maal voorkomen.

Om het kleurenpalet van deze lijntekeningen aanschouwe- lijk te maken, zijn de vlakken op de tekeningen ingekleurd op basis van de instructies op de plannen. Het resultaat is fascinerend! (afb. 16, a en b) We vragen ons af of deze merkwaardige concepten nog als behang kunnen worden beschouwd? Norbert Poulain van vzw Interbellum merkt terecht op in het cahier over het Belgische behangpapier in het Interbellum: ‘Het lijkt té verregaand om de gekleurde kartonnen vierkanten en rechthoeken die Piet Mondriaan omstreeks 1919 tegen de muren van zijn studio in Parijs – en later ook in New York – aanbracht als ‘behang’ te bestempelen.’50

De mening van Hoste over behangpapier ondergaat een frappante evolutie. Zo is hij in 1919 nog sterk onder de indruk van de figuratieve behangsels van de Nederlandse architect Zwiers: ‘Over de kleur ware veel te zeggen! Zwiers heeft afgedaan met de gebroken kleuren en ‘Liberty’-tonen welke de vorige generatie in verrukking brachten; hij meent dat een behang niet moet een neutrale ondergrond zijn, een Afb. 15. PVDW, brief van Hoste aan Vande Walle, repoussoir voor hetgene er zich zal tegen aftekenen; het kan 7 maart 1933. best dezen dienst vervullen en terzelvertijd iets zijn dat een

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 81 20/12/11 09:41 82 ANN VERDONCK

Afb. 16a. Brussel, Architecture Archive-Sint Lukasarchief, verzameling Huib Hoste, nr. 157, bundelnummer 433, blad nr. 16, behang, zd. Simulatie van de kleuren door A. Verdonck

Afb. 16b. Brussel, Architecture Archive-Sint Lukasarchief, verzameling Huib Hoste, nr. 157, bundelnummer 372, blad nr. 7, behang, zd. Simulatie van de kleuren door A. Verdonck

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 82 20/12/11 09:42 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 83

eigen decoratieve waarde en werking bezit, een kleuren- Slotbeschouwing schittering die een voortdurend genot is. De font der tot dusver verschenen behangsels zijn oranje, rood, paars, De drie cases geven een vrij goed overzicht van het hoogte- groen, blauw, beige, lilas en grijs. (…) Met dit alles weten punt inzake kleurgebruik tijdens de jaren 1920 en 1930 in we nog niet of deze kleurig ornamentale composities goede het oeuvre van Huib Hoste. Na nog wat aarzelend zoeken behangsels zijn. Het spreekt vanzelf dat wie deze vellen zoo in Avelgem, gaat Hoste acht jaar later vol zelfvertrouwen maar raak op zijn muren laat plakken, een ontgoocheling aan de slag in Brugge waar hij de ruimte van de woon- tegemoet gaat! (…) De vraag is niet meer om een voos kamer Billiet manipuleert en dematerialiseert door middel kleurloos behang van af den vloer, tot tegen de zoldering van kleur. Aan het begin jaren van de jaren 1930 verkiest aan te brengen; men heeft hier te doen met een materiaal Hoste het gebruik van behangpapier boven verf en tegelijk dat op zichzelf iets is dat een eigen taal spreekt; en het gaat versoberen zijn kleurenschema’s. Zo is het concept voor nu om die taal voldoende te laten hooren, dit is volgens de Martha Vande Walle uit het begin van de jaren 1930 een omstandigheden noch te zacht, noch te hard.’51 intrigerende compositie die het niveau van een behangsel ver overstijgt. In het midden van de jaren 1920 en in het daaropvolgende decennium verlaat Hoste volledig het idee van figuratieve Het kleurgebruik van Hoste kadert binnen de vernieu- patronen en kiest resoluut voor geometrische motieven in wende stroming van het modernisme tijdens de eerste helft monochrome tonen. In 1928 merkt hij op dat ‘behangsel- van de 20ste eeuw. Die vernieuwing manifesteert zich in de papier zeker niet de gedroomde oplossing is. In afwachting kunst, de architectuur en in de maatschappij in het alge- van betere oplossingen hebben wij vaak het behangselpapier meen. In de aanloop naar het modernisme vervagen de in vlakke kleuren aangebracht.’52 Een voorbeeld hiervan is grenzen tussen decoratieve, plastische kunsten en architec- de woonkamer van woning De Beir in Knokke uit 1924, tuur. Zowel architecten als schilders ontwerpen interieurs, waar hij samen met Victor Servranckx de ontwerpen maakt meubilair en textiel. In binnen- en buitenland gaat het voor de wanddecoratie van de woonkamer in ‘een soort kleurgebruik een belangrijke rol vervullen in de moderne doorlopende abstracte compositie van behangpapier’.53 architectuur.

Vanaf de jaren 1930 gebruikt Hoste frequenter behang- Zo is Hoste in Nederland getuige van de eerste experimen- papier in vlakke kleuren. In een essay uit 1948 over de ten van de Stijlbeweging. Architecten zoals Oud en Riet- woning is hij inmiddels volledig overtuigd van de eigen- veld en kunstenaars zoals Mondriaan en Van Doesburg, schappen van het behang en merkt op: ‘Sinds men licht- zoeken er naar zuivere verhoudingen in lijn, kleur, vlak en echte (indanthren) behangpapieren en stoffen vervaardigt, volume. De schilders Van Doesburg, Mondriaan, Van der beschikt men over een uitgebreide kleurengamma van Leck en Huszár experimenteren met kleur in interieurs effen papieren en stoffen; gespatte of gesponste e.d.m. waar ze met hun deconstructieve polychromie de contou- soorten zijn eveneens goed bruikbaar. Met deze grondstof- ren van de ruimte vervagen. fen kan men kamerwanden op twee verschillende manie- ren behandelen: men kan ofwel de muren volledig in één Op hetzelfde moment werkt architect Bruno Taut aan de kleur houden, die dan uitstekend dienst doet als achter- emancipatie van de kleur in de Duitse architectuur. In grond voor de schilderijen welke men ertegen ophangt, 1914 bouwt Taut in Keulen een ‘glashuis’, waar de kleur ofwel kan men met verschillende kleuren de wanden op verkregen wordt door middel van (gekleurd) glas en licht. zeer levendige wijze oplossen; in dit geval mogen slechts Experimenten in Magdeburg, zoals het project Reform weinig schilderijen opgehangen worden en dan nog alleen (1913-1915), kunnen als pionierswerk worden beschouwd op de plaats waar de ontwerper ze voorzien heeft.’54 op vlak van kleurtoepassingen in woningbouwprojecten. Kleur heeft in zijn grote wooncomplexen – bijvoorbeeld de De studeerkamer van Martha Vande Walle is een uitste- Hufeisensiedlung (Berlijn 1925-1927) – een grote maat- kend voorbeeld van die laatste toepassingen met effen schappelijke boodschap: de leefkwaliteit van de gewone behangpapier waarbij Hoste de verschillende kleuren van mens moet er beter van worden. De kleuren zijn geen lees- de kamer ‘op een levendige wijze oplost’. Het kleuren- bare tekst. Zij moeten direct inwerken op de mens. De schema is het resultaat van een afgewogen ritme en timbre mens moet door de invloed van het gekleurde licht beter binnen de beperking van één kleur (oranje) in verhouding worden. Zijn architectuur is in feite een gematerialiseerde tot de niet-kleuren wit en grijs. kleurentherapie.55

In Frankrijk ontwikkelt architect Le Corbusier een eigen Polychromie Architecturale. In principe creëert hij een reeks stratagèmes architecturales of architecturale listen om via

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 83 20/12/11 09:42 84 ANN VERDONCK

kleurinterventies (contrasten, rangschikkingen,…) de gren- dorpsgezicht, beschermingsbesluit van 9 juni 2004, gepubli- zen van de ruimte te verleggen en te manipuleren.56 In 1925 ceerd in het Belgisch Staatsblad van 19 september 2004. 6 Hoste 1957: 1067: ‘Ik kreeg intussen opdracht om te Avel- past Le Corbusier die principes toe in de tweewoonst Jean- gem een huisje te bouwen voor een familielid van Streuvels, neret-La Roche. Hij plaatst er onder meer de solide bruine dat nu nog in de streek vermeld wordt’. haard tegen een ruimtevergrotende lichtblauwe wand om er 7 Streuvels 1923: 113. de ruimtewerking te manipuleren.57 In de woonwijk Cité 8 PC: op oude interieurfoto’s is deze continuïteit tussen woon- Frugès in Pessac bij Bordeaux (1924-1926) zijn dan weer de hal en zijkamer zichtbaar. 9 Baroni 1979: 38-39. exterieurs opvallend gekleurd om de volumes in de wijk te 10 In het landhuis Vandemeulebroecke-Staelens is in 2002 een ritmeren, te accentueren of te camoufleren.58 kleuronderzoek uitgevoerd. 11 De verf van de wanden is op basis van labo-analyse omschre- Ook in eigen land zijn tal van figuren begaan met architec- ven als een kalkcaseïne. Dit is een kalkverf waaraan 10 tot 15% caseïne is toegevoegd. Hier is de vloeibare caseïne of turale polychromie. Naast Hoste experimenteren architec- kaasstof als bindmiddel gebruikt. Deze verf is ultra mat. ten als Van Steenbergen, Eysselinck, Stynen en De Koninck 12 Hoste 1948: 72. met kleur. De abstract-geometrische kunst van Hostes 13 C. Hassal, Londen, juli 2002. In 2002 voert laborante vrienden Servranckx en Peeters levert een belangrijke C. Hassal Londen een SEM-EDX analyse uit op stalen afkom- impuls bij de ontwikkeling van Hostes architectonische stig uit het landhuis in Avelgem. Op de achterzijde van het behangpapier zat nog een oorspronkelijk verfspoor: attached to polychromie. In het uitgebreide discours over moderne the underside of the wallpaper is a layer of blue/green paint architectuur en stedenbouw weidt Huib Hoste vaak uit (aquamarijn), based on calcium carbonate, and tinted with a over het kleurgebruik in het oeuvre van deze binnen- en mixture of Prussian blue and a bright green made from a combi- buitenlandse architecten.59 Hierbij valt op dat hij de beper- nation of Prussian blue and chrome yellow. Dit rapport wordt bewaard in het privé-archief van Ann Verdonck. king van één enkele stijl niet aanvaardt. Daarom is het ook 14 Bij bemonstering van het binnenschrijnwerk worden er niet onlogisch dat hij met zijn kleur de ruimte soms dema- gemiddeld een zestal picturale lagen vastgesteld. De originele terialiseert, net als Van Doesburg doet. Tijdens de jaren kleurstelling is in de eerste lagen gerespecteerd. In de boven- 1940 zal hij evengoed zijn kleur gebruiken op een architec- liggende lagen treden er duidelijke verschillen op. 15 tuur-reflecterende manier, veeleer aansluitend op de Traditionele verf op basis van lijnolie. 16 De oorspronkelijke tegels in de keuken zijn in de jaren 1960 theorie van Le Corbusier. Hoste is bovendien een van de verwijderd; enkel de vloer onder de keukenkasten is nog origi- weinige modernisten die nooit volledig breekt met de neo- neel. gotiek maar het neogotisch kleurenpalet toepast in zijn 17 Cuypers 1986-1987. 18 moderne kleurenschema’s. Nederlands Architectuur Instituut Rotterdam, Cuypersarchief. 19 Examino cvba, kleuronderzoek in de Ursulinenkapel in Hamont Achel, januari 2003. Over harmonieregels en kleurenleer in zijn eigen werk 20 Hoste 1917-1918: 381-382. schrijft Hoste geen concrete teksten. Het theoretisch onder- 21 Vandamme, Rosenhof, 1993: 7-8. bouwen van zijn merkwaardige kleurenschema’s is voor 22 Departement Leefmilieu en Infrastructuur, Monumenten en iemand, zo anti-dogmatisch en non-conformistisch als Landschappen, Beschermingen als monument, stads- of dorpsgezicht, beschermingsbesluit van 5 december1995, gepu- Hoste, niet aan de orde. Het aanwenden van kleur verge- bliceerd in het Belgisch Staatsblad, vol.166, no. 26, 7 februari lijkt hij zonder schroom met het bespelen van een muziek- 1996: 2758. instrument: ‘wie het niet bespelen kan zal er onmogelijk 23 PSB, Tekening nr. 44, bundel 320. Het dossier van bundel iets anders dan wanklanken uithalen, terwijl de kunstenaar 320 is onvolledig, maar de aanwezige plannen bevatten waar- 60 devolle informatie. Het gaat om een ontwerp van de betege- ermee de veelvuldigste tonen en klanken zal verwekken.’ ling van de schouw in de woonkamer (tekening nr. 35), tekeningen van de meubels (tekening nrs. 37, 38, 40, 42), het 1 Het citaat uit de titel is afkomstig uit Hoste 1925: z.p. Dit kleurenschema van de woonkamer (tekening nr. 44), het ont- artikel is een bewerking van mijn lezing op de Studiedag His- werp van een tapijt (tekening nr. 46) en enkele niet-genum- torisch Interieur van de Universiteit Gent, Vakgroep Kunst-, merde ontwerpen van de glasramen en olieverfoefeningen van Muziek- en Theaterwetenschappen, maart 2006. kleurencomposities. Ook een groot deel van het oorspronke- 2 Hoste 1957: 1063: ‘Zowel in zijn cursus van architectuur als lijke vaste en losse meubilair wordt bewaard in dezelfde privé- van geschiedenis der architectuur hoorde ik Cloquet het gere- collectie. geld hebben over de logica van de gotiek en het tegenoverge- 24 In woning Billiet is een kleuronderzoek uitgevoerd in het stelde bij de renaissance en de barok. Ik hoorde dus feitelijk te voorjaar van 2000. Gent afbreken wat men te Brugge aanprees; ik verkoos de 25 Er zijn uiteraard ook enkele lacunes. Zo is een muurfragment richting van Gent en bleef uit de academie te Brugge weg. aan het kleine raam herbepleisterd. Onder dit raam zien we (…) Bij Cloquet heb ik tenslotte veel geleerd, o.m. de waarde een bruuske grens tussen de schouwtegeltjes en het nieuwe en de eigenschappen van de verschillende bouwstoffen, de uit- pleisterwerk. De tegels lopen er aanvankelijk door, zoals drukking ervan en, dit zal wellicht menigeen verwonderen, tekening nr. 35 bevestigt. Een andere leemte situeert zich op een afkeer van het bouwen in historische stijlen’. de wand tussen woon- en eetkamer en in de hoek ter hoogte 3 Hoste 1914: 8. van een zwarte verticale strook. Op het blauwe vlak zitten een 4 Hoste 1918: 87. aantal herstellingen, waardoor het niet mogelijk is om na te 5 Departement Leefmilieu en Infrastructuur, Monumenten en gaan of de strook ‘goud’ die Hoste op tekening nr. 44 defini- Landschappen, Beschermingen als monument, stads- of eert, ook effectief aanwezig is.

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 84 20/12/11 09:42 ‘DE KLEUR ZAL DE PLASTISCHE WAARDE DER VLAKKEN ONDERSTREPEN’ 85

26 De stratigrafisch vrijgelegde kleuren zijn geïdentificeerd aan de Gebrüder Rasch & Co een exclusief contract af voor een hand van de NCS code. Natural color system (NCS) is een behangcollectie. Het concept wordt toevertrouwd aan het internationale kleurencode om objectief te kunnen communi- atelier ‘muurschilderkunst’ onder leiding van Hinnerk Sche- ceren over kleur. De kleurencode is ontwikkeld door het Scan- per. In 1929 komt een eerste brochure met 14 stalen op de dinavian Colour Institute AB in Stockholm, www.ncscolour. markt. Het gaat om papier met arceringen, stippellijnen en com. rasterpatronen in pastelkleuren (uit: J. Fiedler & P. Feiera- 27 Pil 1989: 24. bend e.a., Sierlijke soberheid van de rol. Het Bauhaus-behang, 28 Hoste 1925. Bauhaus, Keulen, 1999, Nederlandse vertaling Könemann 29 PSB: op basis van de tekeningen en het bewaarde meubilair is 2000: 462-465). het mogelijk een vrij juist beeld te reconstrueren qua inrich- 48 Uit overleg met specialisten inzake modernistisch behang- ting van eet- en woonkamer. In de woonkamer staan een papier – Elsbeth Geldhof (restauratrice voor het Bureau for lange divan (tekening nr. 37) en twee losse clubzetels (teke- Building Archeology & Architectural History specialisten, Neder- ning nr. 40). Oorspronkelijk ligt op de grond een groot land) en de Noor Jon Brænne (research Scientist/Paintings geknoopt tapijt waarvan het ontwerp bewaard is. Twee vaste Conservator, Noorwegen) lijken de nummers gewoon te ver- wandkasten, met name een hoekkast (tekening ontbreekt) en wijzen naar een bepaalde serie Duitse stalenboeken uit die een buffetkast (tekening nr. 38) worden eveneens voor de periode. Er is onvoldoende onderzoek gebeurd waardoor deze woonkamer ontworpen. nummers niet geïdentificeerd noch gelinkt kunnen worden 30 De proefopstelling op schaal 1/1 reconstrueert het deel van de aan specifieke series behangpapier. kamer met hoekmeubel. De wanden zijn vervangen door 49 STL, dossiers 367, 372, 382, 395, 396, 400, 401, 412, 433 en MDF-platen, behandeld met een grijze grondlaag en twee 485. Op de meeste plannen staat vermeld dat het om ‘behang’ polychrome afwerkingslagen om de realiteit zo getrouw moge- gaat. De stippellijnen op de aanzichten suggereren de geïnte- lijk te benaderen. Het oorspronkelijke meubel is voor deze greerde meubels tegen de betreffende kleuren. gelegenheid gerestaureerd en gebruikt in de compositie. Deze 50 Poulain 1996: 7. proefopstelling is geëxposeerd op twee tentoonstellingen: 51 Hoste 1919: 21-30. Huib Hoste in Zuid-West-Vlaanderen, Villa Eksternest, Rum- 52 KUL, doos 54, map modern interieur: opmerkingen in de beke, september-oktober 2002 (Anno’02 en K.U.Leuven); Art kantlijn bij het artikel van Van Tonderen, ‘Het hedendaagse Nouveau & Design, Koninklijke Musea voor Kunst en interieur’, Opbouwen, juni 1928. Geschiedenis, Brussel, mei-december 2005. 53 Hoste 1955: 10. 31 Hoste1955: 10. 54 Hoste 1948: 72. 32 Van de hoedenwinkel Wéry in Antwerpen is geen datum 55 B. Taut, voordracht over kleur gepubliceerd in Farbe am gekend. Uit het dossiernummer 377 kunnen we afleiden dat Hause, Bamweltverlag, Berlin, z.d. De essentie van de tekst het project gerealiseerd is rond 1930. (zonder inleiding en toespraak) is vertaald in Kleur en Architec- 33 STL, fotocollectie. tuur, Rotterdam 1986: 57-62. 34 KUL, aquarel van café Hulstkamp. 56 Le Corbusier, Polychromie Architecturale, archief Fondation 35 STL, fotocollectie van woning Hoste, Canadastraat te Sint- Le Corbusier, Parijs, z.d. Transcriptie in: A. Rüegg, Le Corbu- Michiels-Brugge. Het meubilair en de objecten worden sier, Farbenklaviaturen, Basel /Boston/Berlijn 1997: 120. bewaard in diverse privé-archieven. 57 Ibid.: 122-124. 36 STL, briefwisseling. Martha Vande Walle is tot 1933 redactie- 58 Ibid.: 124-126. secretaresse van Gudrun, Het orgaan van den Vlaamschen 59 Verdonck 2006. In Hostes artikels (o.a. in de architectuur- Landsbond voor Roomsch Katholieke Vrouwen en Meisjes. In rubriek in de Nederlandse krant De Telegraaf en in tijdschrif- 1934 wordt zij zelfstandig uitgeefster voor Zeemeeuw en later ten als Opbouwen, Onze Tijd, Bouwkunst en Wederopbouw, voor Wiek. Ruimte, e.a.), boeken (De Woning, Bouwen op het platte 37 PVDW, brief van Hoste aan M. Vande Walle, 8 oktober Land,…), voordrachten, briefwisseling en verslaggeving van 1931: dit is de eerste brief van Hoste aan Vande Walle met tentoonstellingen werden vanaf 1916 tal van markante uit- betrekking tot de inrichting van de studeerkamer in Izegem. spraken over kleur genoteerd. De monografie Huib Hoste, 38 PVDW, februari 2001. Voorvechter van een vernieuwde architectuur van Marcel Smets 39 PDV, bundel nr. 400. uit 1972 is een overzichtswerk dat Hoste in een breder per- 40 PVD, dit schetsontwerp, blad nr. 1, is de eerste tekening van spectief plaatst maar op het kleurgebruik van Hoste en zijn bundel nr. 400. tijdgenoten werd niet ingegaan. Dit was een leemte die nieuwe 41 PVD, brief van Hoste aan Van De Walle, 30 januari 1932. perspectieven bood voor mijn doctoraatsonderzoek. Martha Vande Walle wil aangepaste meubels voor haar 60 Hoste 1919: 21-30. bureau, waarbij ze uitdrukkelijk vraagt naar een fonokastje. 42 PVDW, brief van Hoste aan Vande Walle, 30 januari 1932. 43 PVDW, plan nr. 12, de ceramische tegels van het merk Finix (10x10cm), zwart (nr. 2001), wit (nr. 200) en rouge-oranje AFKORTINGEN (zonder nummer). 44 PVDW, brief van Hoste aan Vande Walle, 24 februari 1933. KUL Leuven, Universiteitsarchief K.U.Leuven, persoons- 45 PVDW, brief van Hoste aan Vande Walle, 7 maart 1933. 46 PVDW, brief van Hoste aan Vande Walle, 4 april 1933. archief Huib Hoste, nr. P64 47 In Duitsland werkt het Bauhaus op dat moment aan een PC De Pinte, privé-archief Cosyns, fotocollectie van de collectie behangpapier. Het atelier muurschilderkunst van woning Vandemeulebroecke-Staelens het Bauhaus – dat aanvankelijk een grote aversie heeft PSB Brugge, privé-archief Swimberghe, meubilair en tegenover behangpapier – ontwerpt op het einde van de jaren 1920 een collectie ‘tapeten’. Het behang wordt ont- bundel nr. 320. wikkeld voor grote woonprojecten onder de noemer ‘prak- PVDW Brugge, privé-archief Vande Walle, dossier nr. 400 tisch en goedkoop geprefabriceerd bouwmateriaal’. In maart STL Brussel, Architecture Archive-Sint Lukasarchief, ver- 1929 sluiten het Bauhaus en de Hannoversche Tapetenfabrik zameling Huib Hoste, nr. 157

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 85 20/12/11 09:42 86 ANN VERDONCK

BIBLIOGRAFIE SUMMARY The use of colour in the interiors of Huib Hoste BARONI 1979 ‘Colour underlines the plastic value of the surfaces’ Daniele Baroni, The fourniture of Gerrit Thomas Rietveld, New York, 1979. For Huib Hoste (Bruges 1881 – Hove 1957), a modernist CUYPERS 1986-1987 with neo-Gothic roots, colour was an essential architectonic Pierre Joseph Hubert Cuypers, Over de kleuren, onuitge- component of the modern spatial art, equal to iron, glass or geven manuscript, NAI Rotterdam, Cuypersarchief, map reinforced concrete. Three representative cases illustrate the Werkplaats Cuypers en co, 1886 en 1887. development and the highpoint of his colour applications in HOSTE 1914 the 1920s and 1930s. Huib Hoste, ‘Bouwblokken I’, De Telegraaf, Amsterdam, 7 december 1914: 8. After the First World War, Hoste’s use of colour began to HOSTE 1918 develop somewhat hesitantly in the Vandemeulebroecke – Huib Hoste, ‘De roeping der moderne architectuur’, Staelens country house (Avelgem, 1919) but then evolved De Stijl, volume 1, nr. 8 (June 1918): 85-87. quickly into flamboyant colour schemes during the 1920s, as HOSTE 1917-1918 in his use of colour to manipulate and dematerialise the space Huib Hoste, ‘Tentoonstelling van kunstnijverheid en in the Billiet living-room (Bruges 1927). Here he introduced volkskunst te Rotterdam’, Van Onzen Tijd, volume 18, the typical neo-Gothic colour palette (based on pure pigment nr. 32 (1917/1918): 379-382. colours) into a modern concept. At the beginning of the HOSTE 1919 1930s, Hoste chose to use wallpaper rather than paint, while Huib Hoste, ‘Behangsels van Zwiers’, Onze Kunst, deel his colour schemes became more muted. The concept for 35 (1919): 21-30. Martha Vande Walle’s study (Izegem 1930-1931) is, for HOSTE 1925 example, an intriguing composition that goes far beyond the Huib Hoste, ‘Driehoek-Manifest voor Bouwkunst’, level of mere wallpaper. De Driehoek, nr. 8-9 (november-december 1925): z.p. HOSTE 1928 In the extensive discourse on modern architecture and urban Huib Hoste, ‘Woninginrichting’, Opbouwen, volume 1, building, Huib Hoste often ranged widely over the use of col- nr. 4 (1928): 177-205. our in the work of architects who worked both in Belgium HOSTE 1948 and abroad. However, Hoste wrote no concrete texts on har- Huib Hoste, De Woning, Antwerpen, 1948. mony rules and colour theories in his own work. Indeed, one HOSTE 1955 would not suspect someone as anti-dogmatic and non-con- Huib Hoste, ‘Kleur en architectuur’, Ruimte, 2 (1955): formist as Hoste to produce theoretical underpinnings for 8-10. these remarkable colour schemes. He unhesitatingly compared HOSTE 1957 the application of colour to the playing of an instrument: Huib Hoste, ‘Evolutie naar de moderne architectuur’, “Anyone who is unable to play an instrument will never be Streven, 10 (1957) 2, nr. 11-12: 1062-1070. able to produce anything but false sounds, while the true artist PIL 1989 will be able to produce the most varied tones with one.” Eric Pil, Victor Servranckx en de abstracte kunst, Brussel, 1989. POULIN 1996 Ann Verdonck studeerde interieurarchitectuur en architec- Norbert Poulin, Belgisch behangselpapier uit het Interbel- tuur (Hogeschool Wenk, Gent), Master of science in archi- lum, Interbellumcahier nr. 8, Gent, september 1996. tecture, specialisation conservator of historic towns and STREUVELS 1923 buildings (K.U.Leuven), doctor in de Archeologie en Kunst- Stijn Streuvels, Land en leven in Vlaanderen, Amsterdam, wetenschappen (VUB). Zij is docent aan de faculteit Inge- 1923. nieurswetenschappen, vakgroep Architectonische Ingenieur- VANDAMME, ROSENHOF 1993 wetenschappen, VUB en tevens zaakvoerder van Fenikx L. Vandamme & J. Rosenhof, Brugge Diamantstad, bvba. Zij is lid van de Koninklijke Commissie voor Monu- 1993. menten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk VERDONCK 2006 Gewest. Ann Verdonck, De Zoektocht van Huib Hoste (1881- 1957) naar de nieuwe betekenis van kleur in de architectuur. Modernistische kleurinterventies versus hedendaagse restauratiestrategieën, Onuitgeg. doct. VUB, 2006.

94370_Gentse_Bijdr_36_04.indd 86 20/12/11 09:42