Blad 38 Oost Gorinchem Bodemkaart van Schaal l : 50 000 Nederland Uitgave 1981 Stichting voor Bodemkartering Bladindeling van de BODEMKAART van NEDERLAND schaal 1:50000 Bodemkaart van Nederland Schaal l : 50 000 Toelichting bij kaartblad 38 Oost Gorinchem door P. Harbers Wageningen 1981 Stichting voor Bodemkartering Projectleider: P. Harbers Hoofdprojectleider: H.L. Kanters Wetenschappelijke begeleiding: Ir. C. van Wallenburg en Ir. G.G.L. Steur Presentatie: Pudoc, Wageningen Druk: Van der Wiel - Luyben B.V., Arnhem Copyright: Stichting voor Bodemkartering, Wageningen, 1981 ISBN 90 220 0792 8 Inhoud 1 Inleiding 9 1.1 Opzet van de toelichting 9 1.2 Het gekarteerde gebied 10 1.3 Opname en gebruikte gegevens 11 2 Geologie 13 2.1 Inleiding 13 2.2 Pleistoceen 14 2.2.7 Formatie van Kreftenheye 15 2.2.2 Formatie van Twente 15 2.3 Holoceen 16 2.3.7 Afzettingen van Gorkum 17 2.12 Hollandveen 17 2.3.3 Afzettingen van Tiel 19 3 Bodemgeografie 23 3.1 Inleiding 23 3.2 Stroomruggen 23 3.3 Kommen en kommen op veen 27 3.4 Veenkommen . 31 3.5 Veenstroomruggen 31 3.6 Overslagen 34 3.7 Donken 34 3.8 Uiterwaarden 34 4 Bewoning en ontginning 37 5 Veengronden en moerige gronden 41 5.1 Inleiding 41 5.2 Veensoort 41 5.3 Bodemvorming in veen 42 5.4 Indeling 42 5.5 De eenheden van de veengronden 44 5.6 De eenheden van de moerige gronden 48 6 Kalkhoudende zandgronden 49 6.1 Indeling 49 6.2 De eenheden van de kalkhoudende vlakvaaggronden 49 7 Niet-gerijpte minerale gronden (rivierklei) 51 8 Rivierkleigronden 53 8.1 Inleiding 53 8.2 Moedermateriaal 53 8.3 Bodemvorming 54 8.3.1 Rijping • 54 8.3.2 Aard van de humushoudende bovengrond 55 8.3.3 Hydromorfe kenmerken en homogenisatie 55 8.3.4 Ontkalking 55 8.4 Indeling 55 8.5 De eenheden van de eerdgronden 56 8.6 De eenheden van de vaaggronden 60 9 De samengestelde legenda-eenheden 77 9.1 Associatie van twee enkelvoudige legenda-eenheden 77 9.2 Associaties van vele enkelvoudige legenda-eenheden 77 10 Toevoegingen en overige onderscheidingen 79 10.1 Toevoegingen 79 10.2 Overige onderscheidingen 80 11 Grondwater en grondwatertrappen 83 11.1 De grondwaterhuishouding in de ruilverkavelingsgebieden 83 11.2 Beschrijving van de grondwatertrappen 83 12 Bodemgeschiktheid voor akkerbouw, weidebouw en bosbouw 87 12.1 Inleiding 87 12.2 Het interpretatiesysteem 87 12.3 De beoordelingsfactoren 88 12.4 De geschiktheid voor akkerbouw 92 72.47 Randvoorwaarden 92 12.4.2 Bodemgeschiktheidsclassificatie voor akkerbouw 92 72.4.3 Toelichting bij de geschiktheidsklassen voor akkerbouw 93 12.5 De geschiktheid voor weidebouw 94 72.5.7 Randvoorwaarden 94 72.5.2 Bodemgeschiktheidsclassificatie voor weidebouw 94 72.5.3 Toelichting bij de geschiktheidsklassen voor weidebouw 95 12.6 De geschiktheid voor bosbouw 96 72.6.7 Randvoorwaarden 96 12.6.2 Bodemgeschiktheidsclassificatie voor bosbouw 97 12.7 Toelichting bij de interpretatie 98 72.7.7 Algemeen 98 72.7.2 Gebruik van de interpretatiegegevens 98 l Literatuur 99 Aanhangsel l Alfabetische lijst van kaarteenheden en hun oppervlakte 104 Aanhangsel 2 Analyse-gegevens 108 Aanhangsel 3 De beoordelingsfactoren van de kaarteenheden en de geschiktheid voor akkerbouw, weidebouw en bosbouw 114 Aanhangsel 4 De kaarteenheden gerangschikt naar hun geschiktheid 117 r l Inleiding 1.1 Opzet van de toelichting Bij deze toelichting is een afzonderlijke handleiding gevoegd, waarin de basis- begrippen en de algemeen gebruikte indelingen zijn opgenomen (Steur en Heijink, et al., 1980). De omschrijving van de kaarteenheden wordt gegeven in de vorm van een beknopte profielschets. Deze heeft betrekking op een representatief geacht vertegenwoordiger van de betreffende eenheid. De geschiktheidsbeoordeling voor akkerbouw, weidebouw en bosbouw ge- schiedt volgens het systeem van beoordelingsfactoren (Haans red., 1979). De geschiktheidsclassificatie van de kaarteenheden is zowel in de volgorde van de legenda (aanhangsel 3) als in volgorde van afnemende geschiktheid voor elk van de genoemde gebruiksvormen (aanhangsel 4) vermeld. 310 29 38 W 39 W 10 . 46 44 O AJb. l Gemeentelijke indeling naar de toestand op J januari 1981. De nummers verwijzen naar de opsomming in de tekst. r 1.2 Het gekarteerde gebied Dit rapport geeft een toelichting bij blad 38 Oost (Gorinchem). Het gekarteerde gebied ligt in een deel van de Alblasserwaard en de Lopikerwaard, de Vijfheerenlanden, gedeelten van de Tielerwaard en Lek en Linge (Land van 31 o 38 W 39 W 440 o 10km Schaal 1:10000 H18 Vijfheerenlanden (Pons, 1951) M1.70 Leken Linge (Harbers, Jager en Kleinsman, 1966) 61.3608 Lopikerwaard-West (Bles en Zegers, 1969) 61.3611 Lopikerwaard-Oost (Bles en Zegers, 1971) Schaal 1:25000 en 1:20000 H20 Alblasserwaard (Van der Linde, 1959) M42 Tielerwaard-West (Van der Sluijs, 1956) N13 Heusden en Altena (Sonneveld, 1958) Afb. 2 Geraadpleegde en ten dele verwerkte, meer gedetailleerde bodemkaarten. Culemborg), ten noorden van de Lek in Schalkwijk en het Utrechtse rivierklei- gebied, ten zuiden van de Waal in een klein gedeelte van de Bommelerwaard beneden den Meidijk en het Land van Heusden en Altena. Op dit kaartblad komen de volgende gemeenten of delen daarvan voor (afb. 1): - In de provincie Zuid-Holland: Ameide (1), Arkel (2), Asperen (3), Everdin- gen (4), Giessenburg (5), Gorinchem (6), Goudriaan (7), Groot-Ammers (8), Hagestein (9), Hardinxveld-Giessendam (10), Hei- en Boeicop (11), Heukelum (12), Hoogblokland (13), Hoornaar (14), Kedichem (15), Langerak (16), Leer- broek (17), Leerdam (18), Lexmond (19), Meerkerk (20), Nieuwland (21), Noordeloos (22), Ottoland (23), Schelluinen (24), Schoonrewoerd (25), Tien- hoven (26), Vianen (27). - In de provincie Utrecht: Benschop (28), Houten (29), Linschoten (30), Lopik (31), Montfoort (32), Nieuwegein (33), Oudewater (34), Polsbroek (35), Snelre- 10 1km kVk- II bodem- en Gt-grens en symbool, kaart 1:50 000 bedding; kaart 1:50000 bodemgrens en symbool detailkaart Gt-grens detailkaart Afb. 3 Detailkaart van een gebied tussen Meerkerk en Noordeloos, opgenomen in de legenda van de bodemkaart l : 50 000. De bodemgrenzen van de detailkaart zijn aangegeven met dunne lijnen, de bijbehorende symbolen zijn in een klein lettertype gezet. De grenzen, zoals die op de bodemkaart l: 50 000 staan, zijn met dikke lijnen aangegeven, de bijbehorende symbolen zijn in een grotere letter uitgevoerd. Opname: J. de Buck. waard (36), Willeskop (37), IJsselstein (38). - In de provincie Gelderland: Brakel (39), Culemborg (40), Geldermalsen (41), Herwijnen (42), Kerkwijk (43), Neerijnen (44), Vuren (45). - In de provincie Noord-Brabant: Werkendam (46), Woudrichem (47). Uitgestrekte bebouwde kommen, industrieterreinen en andere terreinen voor burgerlijk gebruik zijn niet gekarteerd. 1.3 Opname en gebruikte gegevens Het gebied is in de jaren 1975/1976 systematisch gekarteerd door P. Harbers. J. de Buck verzamelde gegevens over de draagkracht van verschillende gronden en voerde een detailkartering uit. Bij het vervaardigen van deze bodemkaart is gebruik gemaakt van enkele reeds aanwezige, meer gedetailleerde bodemkaarten (afb. 2). De genoemde kaarten werden omgezet in de 50 000-legenda en vereenvoudigd. Daarbij was enig aanvullend veldwerk noodzakelijk. Bij een dergelijke generalisatie gaat detail verloren. De loop van de grenzen wordt vereenvoudigd en te kleine oppervlak- ten worden verwaarloosd. Een beeld van dit werk geeft afbeelding 3. Deze detailkaart is met een dichtheid van l a 1,5 boring per ha opgenomen met de legenda van de bodemkaart, schaal l : 50 000. Ook geeft de afbeelding enig idee 11 van de onzuiverheden die op de bodemkaart, schaal l : 50 000 kunnen voor- komen als gevolg van de globale opname (ca. l boring per 8 ha). Een aantal grondwaterstanden, gedurende een reeks van jaren gemeten in stam- en peilbuizen, zijn ter beschikking gesteld door de Dienst Grondwaterverken- ning TNO te Delft. Deze gegevens zijn zeer belangrijk als referentiepunten bij het schatten van het verband tussen profielkenmerken en de actuele grond- waterhuishouding. Het hoofdstuk Geologie werd voor het grootste deel samengesteld aan de hand van de toelichting bij de Geologische kaart van Nederland, schaal l : 50 000, blad Gorinchem (Gorkum) Oost (38 O) (Verbraeck, 1970). 12 2 Geologie 2.1 Inleiding De aan het oppervlak gelegen afzettingen op kaartblad 38 Oost dateren overwegend uit het Holoceen (tabel 1). Vanaf het Atlanticum tot aan de bedijking werden dikke lagen klei, zavel en zand afgezet. Deze afzettingen geschiedden in enkele fasen, afgewisseld met perioden van veenvorming. Ze behoren op dit kaartblad tot de Westland Formatie (tabel 1). Voor een goed begrip van de geologische opbouw zijn ook enkele formaties uit het Pleistoceen van betekenis. Ze zullen slechts in het kort worden besproken. Tabel l Stratigrafisch overzicht van de beschreven afzettingen Afzettingen gevormd 0) Afzettingen 14C - jaren O) onder invloed van de Afzettingen zeespiegelrijzing van de van lokale 0) v/n Chr. BP OJ Perimarien grote rivieren herkomst - 2000 -i 1) 2) Tiel III 1000- • 1000 0,3 Subatlanticum P Tiel 1 1 0- • 2000 1 > N Tiel l 1000 - 2,3 - 3000 <u <D TielO CO v 2000- • 4000 Subboreaal 4 O Gorkum IV LU u_ UJ olland F 3000- • 5000 O b Gorkum 1 1 1 O c ^ _J o o 0 Gorkum II 4000- • 6000 8 83 Atlanticum •* N 5000- 12 - 7000 < Gorkum l • 8000 Boreaal 7000- • 9000 40? / // O_ 8000- •10000 "~ , z ' o l Form. van H Form. van WT* Weichselien L? LU UJ Q) Kreftenheye Twente s!o b 1 ) organogeen 2) fluviatiel Bij het samenstellen van dit hoofdstuk is voor het merendeel de tekst gebruikt bij de geologische kaart, blad Gorinchem (Gorkum) 38 Oost (Verbraeck, 1970). Voor een verklaring van de benamingen, omschrijvingen e.d. van de Afzettingen en Formaties wordt verwezen naar de Toelichting bij geologische overzichts- kaarten van Nederland (Zagwijn en Van Staalduinen, 1975; gedeeltelijk op afb. 4). 13 O 1 2 3 4 km HOLOCEEN Westland - Formatie Afzettingen van Tiel op Hollandveen op Afzettingen van Gorkum Afzettingen van Tiel op Afzettingen van Gorkum Afzettingen van Tiel in erosiegeulen Afzettingen van Gorkum Afzettingen van Tiel op Hollandveen PLEISTOCEEN Formatie van Kreftenheye Rivierduinafzettingen (donken) Aft).