De Weg Omhoog
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De weg omhoog Een discoursanalyse van Rotterdams gentrificatiebeleid Masterthesis Bestuurskunde – NJ Bontenbal 1 De weg omhoog Een discoursanalyse van Rotterdams gentrificatiebeleid Niels Bontenbal Studentnummer 460802 23 november 2019 Eerste lezer: prof. dr. M.A. (Martijn) van der Steen Tweede lezer: prof. dr. M.J.W. (Mark) van Twist 2 Voorwoord: de weg omhoog I Het schrijven van een scriptie is in de eerste plaats een oefening in discipline en doorzettingsvermogen. Pas in de tweede plaats is het een intellectuele uitdaging. Dit verhaal over de opwaardering van wijken in Rotterdam is in zekere zin ook het verhaal van een persoonlijke opwaardering: de gymleraar basisonderwijs uit Rotterdam-Zuid die zich opwerkte tot bestuurskundige. Die opwaardering is mogelijk door ons prachtige onderwijssysteem en het stemt me dankbaar dat ik daar gebruik van heb mogen maken. Dit voorwoord is daarom vooral een dankwoord. Zelf leraar zijnde, heb ik in de colleges met bewondering geluisterd naar de professors. Ze hebben vaak geen idee hoe fijn het is om in een collegebank te zitten en kennis te consumeren na een lange dag hard werken. Tweemaal per week haasten om op tijd in de collegezaal te zijn en van zeven tot tien uur ’s avonds geconcentreerd luisteren naar een specialist op zijn vakgebied: ik heb het eigenlijk nooit als zwaar ervaren, en dat komt met name door de kwaliteit van de colleges; dank daarvoor! Eén van die professors is Martijn van der Steen, bij wie ik het geluk had af te mogen studeren. Martijn, ik heb vaak de wetenschappelijke methode als een knellend keurslijf ervaren en heb er de nodige kritiek op geleverd. Ik vind dat studenten groots en kritisch moeten leren denken. Jij gaf me daar alle ruimte toe, en moedigde mij daar zelfs bij aan. Je hebt me bij het begeleiden eigenlijk vooral gecomplimenteerd en af en toe een vraag gesteld. Die complimenten hebben me er echt doorheen gesleept, want af en toe zag ik het door de groeiende omvang van het onderzoek niet meer zitten. Je stuurt op inhoud door het stellen van de juiste vragen en dat is een zeldzame kwaliteit. Bedankt voor het vertrouwen en je prettige manier van begeleiden! Daarnaast ben ik dank verschuldigd aan mijn tweede lezer, Mark van Twist, voor zijn bereidheid mee te helpen af te studeren, voor zijn complimenten, en voor de snelle lezing van een scriptie van deze omvang. Zonder mijn sociale netwerk had ik deze scriptie niet kunnen schrijven. Ik ben dankbaar voor alle vrienden voor hun interesse en vragen. Daarnaast ben ik dankbaar voor mijn broers en zussen. De eindeloze discussies over politiek, geloof en maatschappij op zondagmiddag: ze zijn belangrijke bouwstenen voor mijn gedachten. Daarnaast ben ik natuurlijk dank verschuldigd aan mijn lieve vriendin Thirza. Zonder haar kritisch meelezen, vragen stellen en haar zorg voor de nodige ontspanning had ik dit nooit tot een goed einde kunnen brengen. Mijn laatste dank gaat uit naar mijn ouders. Zij voedden acht kinderen op met een beneden modaal inkomen in de ‘grauwe naoorlogse’ jaren zestig flats van Rotterdam-Zuid. Mijn vader heeft zich als ‘drop out’ van wat destijds de Mulo was, met hard zwoegen, opgewerkt tot cartograaf. Dat alles 3 via avondstudies naast een druk gezins- en kerkleven. Mijn moeder pakte na haar leven als huisvrouw en het opvoeden van acht kinderen een studie Nederlands op, én wist die binnen vier jaar af te ronden. Momenteel is ze weer druk in het arbeidsproces. Deze scriptie is daarom vooral een eerbetoon aan twee prachtige mensen, die mij met niet aflatende ijver de weg omhoog hebben voorgehouden. Evert en Cobie Bontenbal, jullie zijn mijn grootste inspiratiebron. 4 Samenvatting Gentrificatiebeleid in Rotterdam is gericht op de aanpak van probleemwijken. Deze aanpak werkt, probleemwijken knappen ervan op. Gentrificatiebeleid leidt echter tot negatieve bijeffecten: er vindt bijvoorbeeld verdringing plaats, en probleemwijken ontstaan elders. Ondanks dat dit wordt onderkend door journalisten en wetenschappers, continueert gemeente Rotterdam dit beleid. Waarom eigenlijk? Om een antwoord te krijgen op deze vraag wordt het beleidsdiscours geanalyseerd. Deze analyse wordt gedaan met behulp van het Advocacy Coalition Framework (ACF), dat het discours verkent op argumenten voor en tegen gentrificatiebeleid, en daaruit pleitcoalities afleidt. Uit het inhoudelijk discours en de grootte van de coalities kan invloed worden afgemeten. Het ACF gaat uit van een analyseperiode van ongeveer tien jaar. Om die reden worden er drie opeenvolgende collegeperiodes geanalyseerd van de Rotterdamse gemeenteraad, te beginnen in 2010. Uit de analyse blijken drie factoren verantwoordelijk voor de continuering van gentrificatiebeleid: het inhoudelijk discours, de factor macht en institutionele factoren. In het inhoudelijk discours spelen vooral beleidsleren en de aanwezigheid van consensus een rol. Bij de factor macht blijkt dat er ondanks de wisselende raadscoalities heen, een stevige meerderheid voor gentrificatiebeleid blijft bestaan. Institutionele factoren bestaan uit de nieuwe Woningwet 2015, de centralisatie van het gemeentebestuur en het instituut van de woningcorporatie. In het nawoord wordt gepleit voor een sterkere rol van de woningcorporaties in aandeel, normering en handhaving van bewonersgedrag. 5 Inhoud Voorwoord: de weg omhoog I ................................................................................................................. 3 Samenvatting ........................................................................................................................................... 5 Hoofdstuk 1 Inleiding .............................................................................................................................. 9 Aanleiding ........................................................................................................................................ 9 Probleemstelling ............................................................................................................................ 11 Plan van aanpak ............................................................................................................................. 12 Relevantie ...................................................................................................................................... 13 Leeswijzer ...................................................................................................................................... 13 Hoofdstuk 2 Theoretisch kader ............................................................................................................. 15 Inleiding ......................................................................................................................................... 15 2.1 Gentrification en gentrificatiebeleid ........................................................................................... 15 Gentrification................................................................................................................................. 15 Gentrificatiebeleid ......................................................................................................................... 17 Verdringing en waterbedeffect ..................................................................................................... 19 Leefbaarheid, sociale cohesie en immigratie ................................................................................ 20 Het wetenschappelijk discours rond gentrification ...................................................................... 23 2.2 Het Advocacy Coalition Framework ............................................................................................ 25 Wat is politiek? .............................................................................................................................. 25 Korte introductie van het Advocacy Coalition Framework ........................................................... 26 Ontstaan ........................................................................................................................................ 27 Kernaannames ............................................................................................................................... 28 Stroomdiagram .............................................................................................................................. 31 Focus van onderzoek ..................................................................................................................... 32 2.3 De discursieve kant van het beleidssubsysteem ......................................................................... 34 Hoofdstuk 3 De context van het gentrificatiediscours .......................................................................... 37 3.1 De sociale huursector .................................................................................................................. 37 3.2 Volkshuisvesting als beschavingsoffensief .................................................................................. 44 3.3 De Rotterdamse volkshuisvesting ............................................................................................... 53 3.4 De Rotterdamse politiek .............................................................................................................. 57 3.5 Samenvattend ............................................................................................................................. 63 Hoofdstuk 4 Methode ..........................................................................................................................