Żydzi Wschodniej Polski I Całej Jagiellońskiej Rzeczypospolitej to Środkowej I Wschodniej
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Naukowa Seria Wydawnicza „Collo- quia Orientalia Bialostocensia” VII Wschód, Pogranicza, Kresy, obrzeża i krańce, peryferie i prowincja to miejsca „Colloquia Orientalia Bialostocen- o szczególnej mocy kulturotwórczej. Rów- sia” to naukowa seria wydawnicza, której nocześnie jest to przestrzeń oddziaływa- zadaniem jest publikowanie materiałów Literatura/Historia nia odmiennych centrów cywilizacyjnych, źródłowych i prac naukowych dotyczących religijnych, językowych, symbolicznych szeroko rozumianego dziedzictwa europe- i literackich. Białystok i Podlasie, dawne jskiego Wschodu. Jego części stanowią… Kolejny, sążnisty i z rozmachem zaplanowany tom z serii Żydzi wschod- ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego • Kultura, literatura, historia Europy niej Polski – podobnie jak poprzedni – przynosi rozbudowaną problematykę Żydzi Żydzi WSCHODNIEJ POLSKI i całej jagiellońskiej Rzeczypospolitej to Środkowej i Wschodniej. dotyczącą złożonych dziejów sąsiedztwa narodów polskiego i żydowskiego. miejsce i dynamiczna przestrzeń pogra- niczna w głębokim znaczeniu: stykają • Cywilizacyjne i kulturowe pogranicza Publikacja imponuje wieloaspektowym ujęciem i szerokością spojrzenia. SERIA II się tutaj przecinające Europę na pół pły- Europy i innych kontynentów, Orientu, Znakomita część artykułów, jak też materiałów źródłowych oraz wspomnie- W ty kontynentalne cywilizacji łacińskiego Południa, Śródziemnomorza. niowych, dostarcza informacji mało znanych, wprowadzając niekiedy fak- BLASKU I W BLASKU I W CIENIU HISTORII WSCHODNIEJ POLSKI WSCHODNIEJ Zachodu i bizantyjskiego Wschodu. Ście- • Pierwsza Rzeczpospolita oraz kul- ty do tej pory nieobecne nie tylko w świadomości powszechnej, ale nawet rają się tu, ale nie niszcząc wzajemnie, tury krajów słowiańskich, bałtyckich, w gronie znawców historii i kultury polskich Żydów. W blasku i w cieniu histo- Orient ze światem Zachodu, Bałtowie ze germańskich, romańskich. rii to godna uwagi praca zbiorowa gromadząca wiedzę niekiedy niedostępną Słowianami, prawosławni z katolikami, W REDAKCJA NAUKOWA: • Wielkie Księstwo Litewskie, Podlasie w żadnym innym kompendium. To praca znacząca tyleż dla badaczy losów Białorusini z Polakami, Ukraińcy i Ro- CIENIU HISTORII CIENIU i Polesie, Inflanty, Kresy, pogranicze ludności Podlasia oraz okolic, co i innych; tak dla literaturoznawców, jak Jarosław Ławski i Barbara Olech sjanie.To źródło niemal wygasłej, niegdyś wschodnie, Prusy Wschodnie. i historyków. żywej tradycji żydowskiej, wyniszczonej Autorzy poszczególnych tekstów wychodzą poza ramy wąsko (geogra- przez Szoah, powoli odbudowującej się • Kultury mniejszości: Białorusinów, Ży- w nowym otoczeniu kulturowym i etnicz- ficznie) pojętej „krainy wschodnich Żydów”. Dla oddania owej rozpiętości dów, Karaimów, Ukraińców, Rosjan, nym. Tu znajdują się wielkie centra religij- historycznej, kulturowej i geograficznej wymieńmy jedynie kilka nazwisk, Niemców, Romów, Tatarów, staroobrzę- ne i kulturalne wschodniego i zachodniego dowców, prawosławnych, protestantów. spośród tych, jakie znajdziemy na kartach W blasku i w cieniu historii: Abra- chrystianizmu: Ostra Brama, Żyrowice, ham Sutzkewer, Franz Kafka, Julian Klaczko, Dora Kacnelson, Józef Wittlin, • Tradycje, obrzędy, symbole i mity naro- Święta Góra Grabarka, Poczajów, Troki, dów Wschodu, języki ludów zamieszku- Ida Fink, Halina Birenbaum. Dodajmy kilka mniej znanych: Dawid Rosen- Ławra Supraska, Grodno, Żytomierz, Bar, jących tę kulturową przestrzeń. mann, Michał Duniec, Grigorij Kanowicz czy Jan Jakub Sztern. nade wszystko Ławra Kijowsko-Peczerska; tu leżą ośrodki polskiego islamu: Kruszy- Z Recenzji prof. dra hab. Sławomira Buryły [UWM, Olsztyn] niany i Bohoniki, centra religijne Kara- imów, źródła chasydyzmu. Białostockie Kolokwia Wschodnie to idea służąca międzykulturowej i międzyre- ligijnej wymianie myśli, utrwalaniu źródeł pamięci i tożsamości kulturowo-historycz- nej, badaniu świadectw literackich, arty- stycznych, przedstawiających przenikanie się wiar, kultur i tożsamości. ISBN - 978-83-64081-03-3 Literatura/Historia ISBN - 978-83-63470-23-4 Literatura/Historia VII WYDAWNICTWO ALTER STUDIO WYDZIAŁ FILOLOGICZNY UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA Literatura/Historia VII KATEDRA BADAŃ FILOLOGICZNYCH „WSCHÓD – ZACHÓD” CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ POLSKA – IZRAEL KSIążniCA PODLAskA IM. ŁUKASZA GÓRNICKIEGO W BIAŁYMSTOKU KOMITET REDAKCYJNY SERII: Mariya Bracka, Piotr Chomik, Lilia Citko, Agnieszka Czajkowska, Krzysztof Czajkowski, Grzegorz Czerwiński, Joanna Dziedzic, Anna Janicka, Tadeusz Kasabuła, Kamil Kopania, Krzysztof Korotkich, Dariusz Kukiełko Grzegorz Kowalski, Łukasz Zabielski, Lucy Lisowska, Jarosław Ławski [Przewodniczący], Barbara Olech, Iwona E. Rusek, Michał Siedlecki, Paweł Kuciński Recenzent tomu: prof. dr hab. Sławomir Buryła (UWM, Olsztyn) Redaktor tomu: Dariusz Kukiełko Opracowanie graficzne: Hubert Pilcicki (Alter Studio) Korekta: Zespół Indeks nazwisk: Michał Siedlecki Skład: Hubert Pilcicki (Alter Studio) Streszczenie: dr Jacek Partyka Copyright by Katedra Badań Filologicznych „Wschód - Zachód” ISBN: 978-83-64081-03-3 ISBN: 978-83-63470-23-4 Obrazy Israela Beckera publikujemy za zgodą pana Mosche Beckera, który przekazał prawa autorskie pani Lucy Lisowskiej. Wykorzystano w tomie, dzięki uprzejmości pani Joanny Tomalskiej, ilustracje Bencjona Rabinowicza do Pieśni nad Pieśniami [ze zbiorów prywatnych] Książka dofinansowana ze środków: Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego DRUK i OPRAWA Alter Studio Świętojańska 8 lok. 5, 15-082 Białystok www.alterstudio.com.pl żYDZI wsCHODNIEJ POLskI SERIA II W BLAskU I W CIENIU HISTORII REDAKCJA NAUKOWA: Jarosław Ławski i Barbara Olech Białystok 2014 NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA Wschód, Pogranicza, Kresy, obrzeża i krańce, peryferie i prowincja to miejsca o szczególnej mocy kulturotwórczej. Równocześnie jest to przestrzeń oddzia- ływania odmiennych centrów cywilizacyjnych, religijnych, językowych, sym- bolicznych i literackich. Białystok i Podlasie, dawne ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego i całej jagiellońskiej Rzeczypospolitej to miejsce i dynamiczna prze- strzeń pograniczna w głębokim znaczeniu: stykają się tutaj przecinające Europę na pół płyty kontynentalne cywilizacji łacińskiego Zachodu i bizantyjskiego Wschodu. Ścierają się tu, ale nie niszcząc wzajemnie, Orient ze światem Zachodu, Bałtowie ze Słowianami, prawosławni z katolikami, Białorusini z Polakami, Ukraińcy i Rosjanie. To źródło niemal wygasłej, niegdyś żywej tradycji żydow- skiej, wyniszczonej przez Szoah, powoli odbudowującej się w nowym otoczeniu kulturowym i etnicznym. Tu znajdują się wielkie centra religijne i kulturalne wschodniego i zachodniego chrystianizmu: Ostra Brama, żyrowice, Święta Góra Grabarka, Poczajów, Troki, Ławra Supraska, Grodno, żytomierz, Bar, nade wszystko Ławra Kijowsko-Peczerska; tu leżą ośrodki polskiego islamu: Kruszyniany i Bohoniki, centra religijne Karaimów, źródła chasydyzmu. Białostockie Kolokwia Wschodnie to idea służąca międzykulturowej i mię- dzyreligijnej wymianie myśli, utrwalaniu źródeł pamięci i tożsamości kulturowo -historycznej, badaniu świadectw literackich, artystycznych, przedstawiają- cych przenikanie się wiar, kultur i tożsamości. „Colloquia Orientalia Bialostocensia” to naukowa seria wydawnicza, której za- daniem jest publikowanie materiałów źródłowych i prac naukowych dotyczących szeroko rozumianego dziedzictwa europejskiego Wschodu. Jego części stanowią… – Kultura, literatura, historia Europy Środkowej i Wschodniej. – Cywilizacyjne i kulturowe pogranicza Europy i innych kontynentów, Orientu, Południa, Śródziemnomorza. – Pierwsza Rzeczpospolita oraz kultury krajów słowiańskich, bałtyckich, ger- mańskich, romańskich. – Wielkie Księstwo Litewskie, Podlasie i Polesie, Inflanty, Kresy, pogranicze wschodnie, Prusy Wschodnie. – Kultury mniejszości: Białorusinów, żydów, Karaimów, Ukraińców, Rosjan, Niemców, Romów, Tatarów, staroobrzędowców, prawosławnych, protestantów. – Tradycje, obrzędy, symbole i mity narodów Wschodu, języki ludów za- mieszkujących tę kulturową przestrzeń. RADA NAUKOWA SERII WYDAWNICZEJ: COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA Andrzej Baranow (UP w Wilnie, Litwa) Krystyna Barkowska (Uniwersytet w Dyneburgu, Łotwa) Adam Bezwiński (UKW, Bydgoszcz) Grażyna Borkowska (IBL PAN, Warszawa) Tadeusz Bujnicki (UW, Warszawa) – PRZEWODNICZĄCY Urszula Cierniak (AJD, Częstochowa) Mieczysław Jackiewicz (UWM, Olsztyn) Wołodymyr Jerszow (Uniwersytet w żytomierzu, Ukraina) Dmitry Karnaukhov (Nowosybirsk, Rosja) Zbigniew Kaźmierczyk (UG, Gdańsk) Andrzej P. Kluczyński (ChAT, Warszawa) Halina Krukowska (UwB, Białystok) Ryszard Löw (Tel-Aviv, Izrael) Jan Leończuk (Książnica Podlaska, Białystok) Elżbieta Mikiciuk (UG, Gdańsk) Małgorzata Mikołajczak (UZ, Zielona Góra) Swietłana Musijenko (Grodno, Białoruś) Aleksander Naumow (UJ, Kraków) Viviana Nosilia (Uniwersytet w Padwie, Włochy) Jerzy Nikitorowicz (Uniwersytet w Białymstoku) Eulalia Papla (UJ, Kraków) Danuta Piwowarska (UJ, Kraków) Jarosław Poliszczuk (Kijów, Ukraina) Rościsław Radyszewski (Kijów, Ukraina) German Ritz (Universität Zűrich) Krzysztof Rutkowski (UW, Warszawa) Tadeusz Sucharski (AP, Słupsk) Wanda Supa (Białystok UwB) Halina Turkiewicz (UP, Wilno) Alois Woldan (Universität Wien) Igor Wasiliewicz żuk (Uniwersytet w Grodnie) SPIS TREŚCI Jarosław Ławski żydzi wschodniej Polski: W blasku i w cieniu historii ...................5 Michael Schudrich Słowo ............................................................25 I. DORA KACNELSON Ryszard Löw Ukochała obydwa narody: Dora Kacnelson 1921–2003–2013