stad en universiteit sinds 1817

NLzaal teksten stad en sinds 1817 universiteit

Op 9 oktober 1817 werd in Gent de universiteit plechtig geopend. Sinds die dag zoekt de universiteit haar plaats in de stad en is ze een vaste waarde in het straatbeeld geworden. Studenten zitten in de stad op kot, haasten zich met de fiets van het ene gebouw naar het andere en duiken daarna in het uitgaansleven. Campussen palmen ruimte in en aan de skyline is een vierde toren verrezen, de Boekentoren. De tentoonstelling kijkt terug op de wisselwerking tussen stad en universiteit in de afgelopen tweehonderd jaar en onderzoekt kansen voor de toekomst. Stad en universiteit. Sinds 1817 is een expo over de universiteit, de stad en vooral over hoe ze samen­ leven — gisteren, vandaag en morgen.

2 1 ] een worden geschrapt en het orangisti­ universiteit sche Gent vreest voor zijn universiteit. voor gent Aan de onzekerheid komt een einde in september 1835: Gent behoudt Gent krijgt in 1817 een univer­ de universiteit, met vier faculteiten. siteit. Op dat moment maakt de stad, net als de rest van het huidige België, deel uit 1.01 ] De universiteit van het Verenigd Koninkrijk gaat van start der Nederlanden. Op 3 november 1817 beginnen Bij het begin van het Verenigd de colleges aan de faculteiten Letteren Koninkrijk der Nederlanden, in 1815, en Wijsbegeerte, Rechtsgeleerdheid, is het onderwijs in het zuiden sterk Wetenschappen en Geneeskunde, verwaarloosd. Koning Willem I met 190 studenten, 16 professoren plant een inhaalbeweging, ook voor en 13 personeelsleden. Lessen worden het hoger onderwijs. Al snel begint gegeven in het Latijn, maar ook een bitse strijd tussen Gent, Leuven, Nederlands en Frans worden gebruikt. Brugge, Doornik en Brussel, die De professoren, voornamelijk katho­ alle het belang van de aanwezigheid lieken, zijn vooral afkomstig uit van een universiteit inzien. Ook Gent (Noord-)Nederland, Duitsland en lobbyt in Den Haag. De stad bezit Frankrijk. Voor geneeskunde wordt al een Geneeskundige School, een ook lokaal gerekruteerd. Jozef botanische tuin en een bibliotheek in Kluyskens (1771–1843), opgeleid aan de Baudelooabdij en een ontluikende de Gentse Geneeskundige School, industrie. En werd er in 1576, met wordt in 1817 buitengewoon hoog­ instemming van het Huis Oranje- leraar en later rector. Nassau, geen ‘calvinistische universi­ Het stadsbestuur moet gebouwen teit’ opgericht in Gent? Op 25 sep­ ter beschikking stellen voor de colle­ tember 1816 hakt Willem de knoop ges: het Pakhuis aan de Korenmarkt door: er komen universiteiten in (Geneeskunde), het voormalige Gent, Leuven en Luik. De inhuldi­ jezuïetencollege in de Voldersstraat gingsplechtigheid in Gent volgt op (Letteren en Wijsbegeerte), de 9 oktober 1817 in het stadhuis, in Baudelookapel (Rechten) en lokalen aanwezigheid van kroonprins Willem. in de Kortedagsteeg (Wetenschap- Na de Belgische opstand in augus- pen en Anatomie). Klinisch onder- tus 1830 begint een chaotische peri­ wijs in de geneeskunde vindt plaats ode. Twee van de vier faculteiten in het Burgerlijk Hospitaal van

EEN UNIVERSITEIT VOOR GENT 3 de Bijloke, lessen plantkunde worden 1.06 ] Flandria Illustrata, 1641–1644 gegeven in de botanische tuin aan  Afbeelding van het Collegium de Baudeloosite, waar ook de stads­ Societatis Iesu Gandavensis, bibliotheek gevestigd is. Begin 1818 het jezuïetenklooster in de Volders­ schenkt de stad de bibliotheek en straat. In de beginperiode van de de plantentuin aan de universiteit. universiteit vinden hier de colleges letteren plaats.

Universiteitsbibliotheek Gent

1.03 ] Dossier over de inrichting van de universiteiten in de Zuidelijke 1.07 ] Een diploma geneeskunde van Nederlanden, 1816. de universiteit van Padua, in 1642 Nationaal Archief Den Haag uitgereikt aan Jan Damman (of Daman). 1.04 ] Brieven van de burgemeester van  Gentenaars die een universitaire Leuven, de burgemeester en gemeente­ opleiding willen volgen, kunnen raad van Gent en afgevaardigden dit tot 1817 niet in eigen stad. van de Staten van West-Vlaanderen Jan Damman trekt hiervoor in over de voordelen die respectievelijk de 17de eeuw naar Padua in Italië. Leuven, Gent en Brugge als Universiteitsbibliotheek Gent universiteitsstad te bieden hebben, 1814–1816. 1.08 ] Panoramische zichten Nationaal Archief Den Haag op Gent, 19de eeuw.  In de 19de eeuw groeit Gent 1.05 ] Boek met portrettekeningen van zes uit tot een grote industriestad. oud-leerlingen van het college van Op afbeeldingen uit die tijd de Gentse augustijnen die primus duiken meer en meer rokende geworden zijn. Vanwege die prestatie fabrieksschouwen op. zijn ze vereeuwigd in een portret, Universiteitsbibliotheek Gent 1804–1805. Universiteitsbibliotheek Gent 1.09 ] Marcellisbrug, zicht vanop de Muinkkaai, Nicolas Heins, 19de eeuw.

Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent)

1.10 ] Zicht op de plantentuin met de warme serres aan de Ottogracht, 19de eeuw.

Universiteitsbibliotheek Gent

4 1.11 ] Jean Baptiste de Noter, 1.20 ] Stoel uit de bibliotheek Plantentuin Gent, gepubliceerd aan de Ottogracht. in 1815 en 1816. Universiteitsbibliotheek Gent

Universiteitsbibliotheek Gent

1.21 ] Programma van de installatie­ 1.12 ] Jean Baptiste de Noter, plechtigheid van de universiteit plan uit 1818 voor de bibliotheek, op 9 oktober 1817. de botanische tuin en het Koninklijk Universiteitsbibliotheek Gent College aan de Ottogracht. Universiteitsbibliotheek Gent 1.22 ] Mattheus Ignatius van Bree, de plechtige installatie van de 1.13 ] Leeszaal in de kapel universiteit van Gent door de prins aan de Ottogracht, 1898. van Oranje in de troonzaal van Universiteitsbibliotheek Gent het stadhuis, 1817–1830. Het schilderij boven de troon stelt Willem I voor 1.14 ] Aquarel van Auguste Joseph en is speciaal voor de gelegenheid Van den Eynde met de Baudelookapel, uit Antwerpen overgebracht. ingericht als leeszaal, 1853. Rijksmuseum Amsterdam

Universiteitsbibliotheek Gent

1.23 ] Portret van Daniël van Duyse 1.15 ] De Ottogracht in 1865, zeven jaar (1852–1924), hoogleraar voor hij gedempt wordt. aan de faculteit Geneeskunde Universiteitsbibliotheek Gent te Gent, in toga. Foto door Albert Lahmer, 1907. 1.16 ] Cataloguszaal van de bibliotheek, Universiteitsbibliotheek Gent eind 19de – begin 20ste eeuw. Universiteitsbibliotheek Gent 1.24 ] Bijlage bij het Koninklijk Besluit van 8 januari 1838 1.17 ] Handschriftenleeszaal in de biblio­ dat de ambtskledij theek aan de Ottogracht, 1933. voor professoren bepaalt.

Universiteitsbibliotheek Gent Universiteitsbibliotheek Gent

1.18 ] Bibliotheek aan de Ottogracht in 1933. 1.25 ] Ontwerptekening door Lieven Universiteitsbibliotheek Gent De Bast voor de scepter van de universiteit, 1816. Deze scepter 1.19 ] Handschriftenleeszaal in de biblio­ wordt meegedragen bij openbare theek aan de Ottogracht, 1931. plechtigheden.

Universiteitsbibliotheek Gent Nationaal Archief Den Haag

EEN UNIVERSITEIT VOOR GENT 5 1.26 ] Toga, baret en hermelijn, 20ste eeuw. 1.32 ] Portret van bibliothecaris Universiteitsarchief Gent Karel Van Hulthem (1764–1832) door Karel Picqué, 1833. 1.27 ] Stempel met de afbeelding van KASK Gent Minerva, Romeinse godin van de wijsheid. Bij de stichting was Minerva afgebeeld op het embleem 1.02 ] Het paleis van de universiteit. van de universiteit

Universiteitsarchief Gent Op 16 november 1816 beslist 1.28 ] Brief van de intendant van het stadsbestuur een Aula Academica het Département de l’Escaut aan te bouwen. Voor Gent en de univer­ de Gentse burgemeester de Lens siteit is dit een echt prestigeproject. (1765–1830), waarin de oprichting De jonge architect Louis Roelandt van een universiteit wordt (1786–1864), later stadsarchitect en besproken, 1814. hoogleraar, krijgt de opdracht. Hij Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) kiest voor een classicistisch gebouw, dat wordt opgetrokken op de plaats 1.29 ] Blazoen van Willem I en zijn van de afgebroken jezuïetenkerk in handtekening in het Gulden Boek de Voldersstraat. De imposante voor­ naar aanleiding van zijn Blijde gevel is geïnspireerd op het Pantheon Intrede in Gent op 6 september 1815. in Rome. Aan de achterzijde komen Universiteitsbibliotheek Gent leslokalen voor colleges. De werken beginnen in 1819 en duren tot 1826. 1.30 ] Sollicitatiebriefje van De inhuldiging volgt op 3 oktober Joannes de Scheemaecker. 1826. Aangezien de stad het gebouw Hij kan in de nieuwe universiteit heeft betaald, wordt de Aula niet lou­ aan de slag als portier. ter voor academische plechtigheden Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) gebruikt. Ze wordt ook volop ingescha­ keld in het Gentse culturele leven. 1.31 ] Palmtakje. Het opschrift op de steel Zo vinden in 1834 de Floraliën plaats vermeldt dat het door de stad Gent in het peristilium. als eerbetoon is uitgereikt aan Jules Octave Devigne (1844–1908). Deze was in het academiejaar 1865– 1866 aan de Gentse universiteit de eerste in filologie.

STAM

6 1.33 ] Portret van Louis Joseph Roelandt 1.39 ] Ange De Baets, Rotonde (1786–1864), stadsarchitect, van de Aula, 1827. hoogleraar­ architectuur Universiteit Gent en ontwerper van de Aula. Foto door Charles D’Hoy, 1860. 1.40 ] Schets van een schilderijen­ Universiteitsbibliotheek Gent tentoonstelling in de Aula, door Pierre François De Noter, 1.34 ] Félix (Jan Ferdinand) Heyndrickx, rond 1839. allegorische voorstelling Groeningemuseum Brugge van de eerstesteenlegging van de Aula, 1826 1.41 ] Doorsnede van de Aula door Universiteit Gent architect Louis Roelandt, 1919.

Universiteitsbibliotheek Gent

1.35 ] Aanbesteding voor de bouw van de Aula. 1.42 ] Voorgevel van de Aula in de Universiteitsbibliotheek Gent Voldersstraat, 19de – 20ste eeuw.

Universiteitsbibliotheek Gent

1.36 ] Gouden troffel waarmee op 4 augustus 1819 de eerste steen 1.43 ] Péristyle de l’Université, van de Aula is gelegd. tekening van Pierre Degobert Koninklijk Huisarchief Den Haag (1808–1844), gepubliceerd in 1839.

Universiteitsbibliotheek Gent

1.37 ] Matrijs en gedenkpenningen ter gelegenheid van de eerste­ steenlegging van de Aula in 1819. In totaal zijn hiervoor 17 gouden, 90 zilveren en 100 bronzen medailles geslagen.

STAM

1.38 ] Lodewijk Jan De Taeye, voor- ontwerp voor muurschilderingen in de Aula, 19de eeuw.

Universiteitsbibliotheek Gent

EEN UNIVERSITEIT VOOR GENT 7 2 ] studenten: 2.01 ] Studentenverenigingen van elite naar massa De oudste nog actieve studenten­ vereniging is opgericht in 1852: De universitaire gemeenschap het Taalminnend Studentengenoot­ bestaat uit professoren, schap ’t Zal Wel Gaan. Het verenigt administratief­ en technisch liberale en vrijzinnige studenten. personeel en studenten. Er zijn studentenverenigingen De studenten vormen van alle slag. Katholieke studenten, de grootste groep. socialistische studenten, Brugse studenten, rechtenstudenten, Studenten: dat zijn ‘die heerkens Vlaams-nationalistische­ studenten, van goed leven’, de menheeren studenten, homoseksuele­ studenten … voor de cives academici, zoals hun titulatuur elk van hen is er wel een club of ver­ bij de stichting van de universiteit eniging die aansluit bij hun idealen. luidt. Tot aan de Tweede Wereldoorlog Met pet, lint en vlag of juist op behoort het studentenvolk overwegend een andere manier meten ze zich tot de welgestelde klasse. Aanvankelijk hun identiteit aan. mogen alleen mannen studeren. Het doel van deze studenten­ Typisch aan studenten is dat ze passan­ verenigingen is tweeledig. Enerzijds ten zijn, voor wie Gent slechts enkele bieden ze hun leden een gevarieerd jaren het decor van hun studententijd programma van studentikoze activi­ vormt. Ze wonen er zonder volwaardig teiten. Anderzijds willen ze zich deel uit te maken van de stad. Ze bren­ engageren voor de maatschappelijke­ gen hun tijd door met studeren om kwesties die hen nauw aan een diploma te behalen, maar niemand het hart liggen. vertelt hen hoe ze dat moeten doen. Boven de studentenverenigingen Hun vrijheid is legendarisch. staan de koepels en boven de Na de Tweede Wereldoorlog verandert streekclubs de conventen. In 1933 er veel. De invoering van studiebeurzen wordt het overkoepelende Gentsch in 1954 maakt hoger onderwijs demo­ Studentencorps (1933) opgericht cratischer. Het studentencorps wordt en in 1935 het Seniorenkonvent. sociaal gevarieerder, vervrouwelijkt en In 1941 volgt het Faculteiten- neemt exponentieel toe: de 190 studenten Konvent, dat de faculteitskringen uit 1817 worden er 1782 in 1940, 11.486 groepeert. in 1970 en 21.387 in 2000. De ‘heerkens van goed leven’ groeien uit tot een bont­ gekleurde studentenmassa. 2.06 ] Het bestuur van de Société 2.14 ] De vlag van het Liberaal Vlaams Générale des étudiants Libéraux Studentenverbond uit de jaren 1930. in 1894–1895. Liberaal Archief Gent

Liberaal Archief Gent

2.15 ] Wit-rode studentenpet van studenten­ 2.07 ] De Société Générale des étudiants vereniging Antwerpen Boven. Catholiques de Gand, een katholieke Universiteitsarchief Gent vereniging die vaak ‘Gé Catholique’ wordt genoemd, poseert met 2.16 ] Pet van de Vlaamse de verbondsvlag in 1909. Geneeskundige Kring.

Universiteitsarchief Gent Universiteitsarchief Gent

2.08 ] Het bestuur van het liberale 2.17 ] Pet van de Wase Club Taalminnend Studentengenootschap uit de jaren 1940. ’t Zal Wel Gaan in 1893–1894. Universiteitsarchief Gent

Universiteitsarchief Gent

2.18 ] Studenten van verschillende 2.09 ] De Société Académique d’Histoire, strekking — herkenbaar een vereniging van geschiedenis­ aan hun verschillende petten — studenten tijdens het academiejaar verbroederen. 1910–1911. Universiteitsarchief Gent

Universiteitsarchief Gent

2.19 ] Speldje van de liberale studenten 2.10 ] De Brugse studentenvereniging ter gelegenheid van het algemeen La Brugeoise omstreeks 1900. congres Fédération Nationale Universiteitsarchief Gent des étudiants Libéraux Belges, 10–11 december 1948. 2.11 ] De Vlaamse katholieke studenten Universiteitsarchief Gent van De Rodenbachsvrienden in 1935. Universiteitsarchief Gent 2.20 ] Liberale studentenalmanak uit 1909.

Universiteitsbibliotheek Gent

2.12 ] Linten van diverse studenten­ verenigingen, s.d. 2.21 ] Clubcodex en liederenboek Universiteitsarchief Gent, diverse schenkingen van het Gentse Seniorenkonvent uit 1959, van student 2.13 ] De verbondsvlag van Joseph Smis. de ‘Gé Catholique’ uit 1880. Privécollectie

Privécollectie

STUDENTEN: VAN ELITE NAAR MASSA 9 2.02 ] Wonen in de stad 2.22 ] Affiche voor een bal in het studentenhome Boudewijn ‘Studentenkamer, dierbre woon, omstreeks 1970. Trots ’t vaal behangsel Universiteitsbibliotheek Gent aan uw’ muren, Was geen paleis als gij 2.23 ] De ontmoetingsruimte van zoo schoon.’ Home Fabiola in de jaren 1960.

Universiteitsarchief Gent Zo rijmt een student in 1874. De studentenkamer is voor hem een 2.24 ] Gemeubileerde kamer geliefkoosde plek waar hij studeert, in Home Fabiola. zijn vrienden ontvangt en rust vindt Universiteitsarchief Gent in het drukke studentenleven. Met uitzondering van de pendel­ 2.25 ] Koning Boudewijn arriveert studenten gaan alle studenten op zoek bij de inhuldiging van het studen­ naar een degelijke kamer. Ze vinden tenhome Boudewijn in 1967. die meestal bij een hospita; zij kookt, Universiteitsarchief Gent wast en keurt het leven van de kamerstudent. 2.26 ] De Joodse studente geneeskunde In de jaren 1960 en 1970 verrijzen Fanny Vorobeitchik en de woontorens: Home Astrid, Home haar echtgenoot Israël Levit Boudewijn, Home Vermeylen en in de jaren 1920. Home Heymans. Hiermee geeft de Universiteitsarchief Gent universiteit een antwoord op de demo­ cratisering van het hoger onderwijs. 2.27 ] Studentenkamer, vermoedelijk In 2001 volgt Home Bertha De Vriese uit de jaren 1970. en in 2010–2011 een nieuw complex Universiteitsarchief Gent op de Kantienberg. De homes bieden een gemeenschappelijke vorm van 2.28 ] Het kot van een ingenieursstudent wonen tegen een democratische prijs. in de jaren 1950. Particulieren Ze zijn bijzonder populair. verhuren studentenkamers, bekend als ‘koten’. Vandaag verhuren ook meer en meer bedrijven studentenkamers.­

Privécollectie

10 2.29 ] Nienke Bakker studeert in de jaren Meer studenten dan je zou verwach­ 1930 Germaanse Talen in Gent. ten zijn uit het buitenland afkom- Ze houdt een prachtig fotoalbum bij stig: in 1930 is een derde van de van haar studentenleven: thé dansants, studenten geen Belg. Vooral Oost- galabals en theateropvoeringen, Europeanen en Latijns-Amerikanen uitstappen met studentenvereniging komen hier de hoog aangeschreven Germania, lange wandeltochten ingenieursopleidingen volgen. langs Leie en Schelde, poseren Zij voegen een exotische tint toe in het Citadelpark, de rust van haar aan het straatbeeld. studentenkamer.

Letterenhuis Antwerpen

2.31 ] Enkele studenten van de 2.30 ] Een reeks nostalgische foto’s Vlaamsche Hoogeschool (1916–1918) van een groepje ingenieursstudenten flaneren op de Kouter. uit de jaren 1950. Universiteitsbibliotheek Gent

Privécollectie

2.32 ] Buitenlandse studenten in het straatbeeld omstreeks 1925. 2.03 ] Het theater Universiteitsarchief Gent van de straat 2.33 ] Nienke Bakker en vriendinnen Tenzij aan hun UGent-sweater in de Veldstraat, jaren 1930. is het vandaag moeilijk om studenten Letterenhuis Antwerpen te onderscheiden van hun leeftijds­ genoten. Hun houding, uiterlijk en 2.34 ] Een groepje buitenlandse kledij maken deel uit van eenzelfde studenten omstreeks 1930, geglobaliseerde jeugdcultuur, die in vermoedelijk op de Kouter. de jaren 1960 ontstond. Universiteitsarchief Gent Vroeger was het anders. Op tekenin­ gen en foto’s zien we studenten 2.35 ] Internationale studenten gekleed in das en kostuum, getooid verbroederen; groepsfoto uit 1891. met een hoed, pet of modieuze sjaal. Universiteitsarchief Gent Het zijn heertjes, vaak met een wan­ delstok op pad. Ook de vrouwelijke 2.36 ] Vermoedelijk een Roemeense studenten gaan elegant gekleed, met ingenieursstudent, een fluwelen pet op het hoofd. Uit tweede helft 19de eeuw. de vorm en kleur van die pet valt een Universiteitsarchief Gent deel van hun identiteit af te leiden.

STUDENTEN: VAN ELITE NAAR MASSA 11 2.37 ] De heren studenten: Daniël van 2.04 ] Ontspanning Duyse (1852–1924), later hoogleraar en sport geneeskunde, omstreeks 1875. Universiteitsbibliotheek Gent Na het studeren is er het stads­ leven, met zijn cafés, theaters, cinema’s 2.38 ] Zicht op de Sint-Niklaaskerk om­ en feestzalen voor bals en banketten. streeks 1900. Tussen de aangebouwde Er zijn studentenverenigingen die winkels bevindt zich de universitaire hun leden verleiden met de genoegens boekhandel Van Goethem. van het clubleven en studentenhuizen Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) — waar men terechtkan om de krant te foto Edmond Sacré lezen of te biljarten. Rond de Kuipers­ kaai zijn er cinema’s en dancings. 2.39 ] Menu ter gelegenheid van De Blandijnberg is er voor de linkse de 25ste verjaardag van de Cercle tegencultuur en de Overpoort veran­ des étudiants Wallons Libéraux, dert in de jaren 1980 in een uitgaans­ 21 januari 1894. buurt. Letterenhuis Antwerpen Sport vormt een andere uitlaatklep. In de 20ste eeuw groeit het univer­ 2.40 ] De middenstand wil graag sitaire aanbod: er ontstaan interuni­ wat verdienen aan de studenten: versitaire kampioenschappen, het reclame voor Meyer van Loo, Hoger Instituut voor Lichamelijke Opticien Braga, Huis Nagels Opvoeding en de Gentse Univer- & Esders, uitgeverij Vander sitaire Sportbond worden opgericht, Haeghen en Brasserie Valentino. rond de Watersportbaan bouwt de Universiteitsbibliotheek Gent universiteit­ een sportinfrastructuur en de Twaalfurenloop gaat van start. 2.41 ] Kaartjes voor activiteiten Het roeien valt tussen sport en ont­ van de Société Générale spanning in. Net als het schermen des étudiants in de jaren 1880. behoort het tot de traditionele Universiteitsbibliotheek Gent studentensporten. Evengoed vinden er pleziertochtjes plaats. Zo dienen 2.42 ] Uitnodiging voor een gemaskerd de roeitochten van ’t Zal Wel Gaan studentenbal, 1 februari 1845. vooral om de genoegens van Leie Huis van Alijn Gent en Schelde te ontdekken.

2.43 ] Overblijfsel van een studentengrap: een ‘zeverlap’ uit de jaren 1950.

Universiteitsarchief Gent

12 2.44 ] Schermclub bij een prijsuitreiking. Universiteitsbiblioheek Gent 2.05 ] Hedendaagse studenten 2.45 ] De interuniversitaire sport­ ontmoetingen van 1939: de atleten De naoorlogse democratisering van de 1500 meter. van het hoger onderwijs zorgt voor Universiteitsarchief Gent — foto Albert Ritsaert een stijgend aantal studenten. Dank­ zij de uitbouw van studiebeurzen en 2.46 ] Studentenvereniging ’t Zal sociale voorzieningen verviervoudigt Wel Gaan, met zijn rituele ‘baard- het studentenaantal tussen 1949 en en buiszittingen’, ca. 1930. 1969. Door de reorganisatie van het Universiteitsbibliotheek Gent hoger onderwijs volgt in de jaren 1990 een tweede groeispurt. Een derde 2.47 ] Roeiwedstrijd door de studenten expansie dateert van de integratie van van het Taalminnend Studenten­ de academische hogeschoolopleidingen genootschap ’t Zal Wel Gaan in 1929. in de universiteit. De 2552 studenten Universiteitsarchief Gent van 1949 zijn er in 2017 al 40.000 geworden. 2.48 ] Ontspanning in het studentenhuis De kandidaturen en licenties zijn Hou ende Trou in de Sint- veranderd in bachelors en masters. Pietersnieuwstraat­ (1916–1918). Studenten kunnen een individueel Universiteitsbibliotheek Gent studietraject uitstippelen en colleges in het Engels volgen. Het aantal 2.49 ] Studenten tijdens het speerwerpen faculteiten is gestegen van vier naar in het Casino aan de Coupure, elf. De studentenpopulatie is nog ca. 1920–1930. verder gedemocratiseerd en vervrou­ Universiteitsarchief Gent welijkt, maar nog altijd kleuren de aula’s in grote mate ‘wit’. 2.50 ] In 1910 wordt de Gentse universitaire Er heeft ook een cultuuromslag plaats­ roeiclub Belgisch kampioen gevonden. Studenten beschouwen zich in de acht. niet langer als een intellectuele voor­ Universiteitsarchief Gent, schenking Gentse hoede van de maatschappij, maar Universitaire Sportbond (GUSB) als ‘klant’ van een onderwijsinstelling.­ Het diploma is hun ticket tot 2.51 ] Beker van de interuniversitaire de maatschappij. schermwedstrijd uit 1910.

Universiteitsarchief Gent, schenking Gentse Universitaire Sportbond (GUSB)

STUDENTEN: VAN ELITE NAAR MASSA 13 3 ] taal is tegenwoordig het Engels de lingua franca van het wetenschappelijk Latijn, Frans, Nederlands onderzoek en worden ook steeds meer en Engels zijn de vier talen vakken in het Engels gedoceerd. die de voorbije tweehonderd jaar aan de Gentse universiteit zijn gesproken. De taal 3.01 ] 1817–1913 opent de deur voor studenten of vormt net een barrière, In 1817 gaat de universiteit van en is de inzet geweest van start met colleges, examens en docto­ een heuse taalstrijd. raten in het Latijn. Dit is echter niet de taal waarin de moderne weten­ Bij de oprichting is Latijn de schap in de 19de eeuw wordt beoefend. voertaal. Ooit was dit de omgangstaal Bovendien beheersen professoren in universiteiten en onder geleerden, en studenten ze lang niet altijd even maar in de 19de eeuw is dit eerder een goed. De Belgische onafhankelijkheid anachronisme. In het pas opgerichte verandert de situatie. Het Latijn België wordt Frans als bestuurstaal wordt afgevoerd en in 1835 wordt een gekozen, de taal van de elite, die wet van kracht die onder meer bepaalt ook buitenlandse studenten machtig dat lessen in het Frans moeten zijn. Maar waar het Nederlands eind worden gegeven. 19de eeuw stap per stap wordt geïn­ Al snel gaan stemmen op die pleiten troduceerd in strafzaken, bestuursza­ voor het gebruik van het Nederlands. ken en het middelbaar rijksonderwijs, Het Taalminnend Studentengenoot­ blijft de universiteit Gent Franstalig. schap ’t Zal Wel Gaan ijvert voor Meer en meer gaan er stemmen een cursus Nederlands, die er in 1854 op om het Nederlands te hanteren. komt. Een kleine veertig jaar later Het komt tot een wetsvoorstel in het stichten enkele hoogleraren het Hoger parlement, maar de Eerste Wereld­ Onderwijs voor het Volk, waar open­ oorlog verstoort dit proces. Na de bare cursussen worden georganiseerd oorlog worden de debatten hervat, in de volkstaal. maar met de activistische Vlaamsche Het idee om het Nederlands te intro­ Hoogeschool nog vers in het geheu­ duceren wordt ook onderwerp van debat gen staat lang niet iedereen te sprin­ in het parlement. Drie jonge politici, gen voor een Nederlandstalige univer­ de zogenaamde drie kraaiende hanen, siteit. Pas in 1930 is het zover en nemen hierin het voortouw. Frans wordt Nederlands de voertaal. Net Van Cauwelaert (katholiek), Camille zoals het Latijn in de middeleeuwen Huysmans (socialist) en Louis Franck

14 (liberaal) dienen in 1911 een wets- 3.12 ] De ‘drie kraaiende hanen’, Frans voorstel in om vanaf 1917 het Neder­ Van Cauwelaert (1880–1961), Camille lands stap voor stap in te voeren als Huysmans (1871–1968) en Louis enige taal aan de universiteit. Bij het Franck (1868–1937), komen in 1910 uitbreken van de Eerste Wereldoorlog naar Gent om een redevoering zijn de besprekingen nog aan de gang te houden in het Wintercircus en is er nog niet over gestemd. in de Lammerstraat.

Letterenhuis Antwerpen

3.07 ] Affiche voor een Vlaamse 3.13 ] Brief van schrijver Ferdinand bijeenkomst in feestzaal Valentino Snellaert (1809–1872) aan Jacques in Gent, 1902. Kesteloot (1778–1852) over de ‘zaak Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) van de Vlaamsche taal’, 1852.

Universiteitsarchief Gent

3.08 ] Optocht van studenten voor de vernederlandsing 3.14 ] Historicus Paul Fredericq (1850–1920) van het onderwijs, 1911. engageert zich als Vlaamse liberaal Spaarnestad Photo voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. In dit dagboek 3.09 ] Affiche voor een vergadering van beschrijft hij in september 1892 studentenvereniging De Rodenbachs­ hoe hij druk in de weer is met de vrienden, die ijveren voor een voorbereidingen voor het Hoger ‘Vlaamsche Hoogeschool’, 1900. Onderwijs voor het Volk.

Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) Universiteitsbibliotheek Gent

3.10 ] Affiche met de aankondiging 3.15 ] Johan Thorbecke (1798–1872) van propagandabijeenkomsten doceert aan de nieuwe rijksuniver- voor de vernederlandsing van siteit van Gent. Hij geeft colleges de Gentse universiteit. In verschil­ in het Latijn en in het Nederlands, lende wijken in Gent wordt zoals deze cursus statistiek campagne gevoerd. 1911. uit 1826.

Letterenhuis Antwerpen Nationaal Archief Den Haag

3.11 ] Affiche van de Association flamande 3.16 ] Studentenvereniging ’t Zal Wel pour la vulgarisation de la langue Gaan draagt haar almanak van 1880 française, een Vlaamse vereniging op aan Paul Fredericq. die de Franse taal promoot. Universiteitsbibliotheek Gent

Universiteitsbibliotheek Gent

TAAL 15 3.17 ] Julius Mac Leod, Taal 3.02 ] De Eerste Wereldoorlog en Kennis, 1895. en de Vlaamsche  Julius Mac Leod (1857– Hoogeschool 1919), docent aan de faculteiten Geneeskunde Gent wordt in 1914 hoofdkwartier en Wetenschappen en later van het 4de Duitse leger. De universiteit directeur van de Planten- sluit haar deuren. Gebouwen als de Aula tuin, doceert en publiceert en het Instituut voor de Wetenschappen in het Nederlands. Hij is in de Jozef Plateaustraat worden bezet een van de oprichters en dienen als kazernes. Als onderdeel van het Hoger Onderwijs van de Flamenpolitik, waarbij de Duitse voor het Volk. In 1897 is hij bezetter de Vlaamse bevolking achter de spilfiguur van een commis­ zich probeert te krijgen, wordt in 1916 sie aan de universiteit die in Gent een Nederlandstalige universiteit een stapsgewijze verneder­ opgericht: de Vlaamsche Hoogeschool. landsing voorstelt. Vlaamse activisten steunen dit initiatief Universiteitsbibliotheek Gent maar de meerderheid van de professoren weigert eraan mee te werken. Twee van 3.18 ] Petitie uit 1911 voor hen, Henri Pirenne en Paul Fredericq, de vernederlandsing van worden daarom aangehouden en naar de universiteit, met hand­ Duitsland gedeporteerd. Ook de regering tekeningen van o.a. in ballingschap in Le Havre neemt Herman Teirlinck (1879– afstand van de ‘Von Bissing-universiteit’. 1967) en Karel van de De Vlaamsche Hoogeschool opent op Woestijne (1878–1929). 24 oktober 1916 in aanwezigheid van Universiteitsarchief Gent gouverneur-generaal Moritz Von Bissing. Slechts zeven hoogleraren van de Frans­ talige universiteit maken de overstap. Een zestigtal studenten schrijft zich in. In de loop van het jaar groeit dit aantal tot 140. De Wapenstilstand op 11 november 1918 betekent meteen ook het einde van deze instelling. Alle diploma’s en benoemingen worden tenietgedaan, de professoren wor­ den vervolgd en de studenten uitgesloten van Belgische universiteiten. Op 21 januari 1919 opent de Gentse universiteit opnieuw haar deuren, met het Frans als voertaal en Paul Fredericq als rector.

16 3.19 ] De overdracht van de universiteit 3.26 ] Paul Fredericq (1850–1920) en aan de academische overheid Henri Pirenne (1862–1935) worden van de Vlaamsche Hoogeschool op 18 maart 1916 aangehouden op 21 oktober 1916. en gevangengenomen in Duitsland. Universiteitsbibliotheek Gent Beide foto’s zijn gemaakt tijdens hun gevangenschap. In de cel 3.20 ] Activistische studenten van de van Fredericq hangt een affiche Vlaamsche Hoogeschool met een met de torens van Gent. pamflet in de hand, 1914–1918. Universiteitsarchief Gent

Universiteitsbibliotheek Gent

3.27 ] Programma van de ‘kunstplechtig- 3.21 ] Opening van het studentenhuis heid’ ter gelegenheid van de opening van Hou ende Trou, de studenten­ van de Vlaamsche Hoogeschool organisatie van de Vlaamsche op 24 oktober 1916. Hoogeschool. Groepsfoto van de Universiteitsbibliotheek Gent genodigden in de tuin, 3 juni 1918. Universiteitsbibliotheek Gent 3.28 ] Gedenkpenning ter gelegenheid van de vervlaamsing van de Gentse 3.22 ] Groepsfoto van studenten Universiteit, 1916. in uniform, 1913. STAM

Universiteitsarchief Gent

3.29 ] Visitekaartje van een student van de 3.23 ] Activistische betoging van Vlaamsche Hoogeschool, 1916–1918. studenten van de Vlaamsche Universiteitsbibliotheek Gent Hoogeschool in de straten van Gent op 27 januari 1918. 3.30 ] Programma van het eeuwfeest Universiteitsbibliotheek Gent van de universiteit op zaterdag 3 november 1917. 3.24 ] Ook Gentse studenten worden in Universiteitsbibliotheek Gent de Eerste Wereldoorlog gemobiliseerd en trekken naar het front. 82 van 3.31 ] Banket ter gelegenheid van hen zullen er sneuvelen, 1914–1918. het eeuwfeest van de universiteit op Universiteitsbibliotheek Gent 3 november 1917 in de Gentse opera.

Universiteitsbibliotheek Gent

3.25 ] Affiche met aankondiging van inschrijvingen en opening van 3.32 ] Weerstation van het Duitse leger het academiejaar in oktober 1917. op het dak van het Instituut Rijksarchief Hasselt voor de Wetenschappen.

DEHLA Bonn

TAAL 17 3.03 ] De Nolfbarak wezen, en daarnaast een Franstalige, waar de verhouding net andersom is. Enkele dagen na het einde In het academiejaar 1923–1924 start van de Eerste Wereldoorlog houdt dit systeem, maar het kent weinig koning Albert I een troonrede, waar- aanhang. De universiteit krijgt de spot- in hij eveneens pleit voor een Neder­ naam Nolfbarak. landstalige universiteit in Gent. Die oproep valt niet bij iedereen in goede aarde, ook niet bij het frans­ 3.33 ] Affiche uit 1923 van het Algemeen kiljonse Gentse stadsbestuur, met Vlaamsch Hoogstudentenverbond de ervaringen met de Vlaamsche met een oproep om de ‘Nolfsche Hoogeschool nog in het achterhoofd. Hoogeschool’ te boycotten. Het debat komt alleszins weer op Letterenhuis Antwerpen gang. In het parlement lanceert Frans Van Cauwelaert, tien jaar na de ‘drie 3.34 ] Oproep tot boycot van de twee- kraaiende hanen’, in 1921 opnieuw talige universiteit door verschillende het voorstel om geleidelijk tot een studentenverenigingen, 1923. vernederlandsing van de universiteit Universiteitsbibliotheek Gent te komen. Dit voorstel haalt het in de Kamer, maar niet in de Senaat. 3.35 ] Karikatuur uit 1922 die wordt Ondertussen voeren voor- en tegen­ verspreid nadat op 19 oktober standers van de vernederlandsing van dat jaar de Kamer het voorstel campagne en komen op straat. van Van Cauwelaert met een nipte Op 19 november 1922 mondt een meerderheid goedkeurt. De kari­ betoging van vijfduizend manifestan­ ka-tuur wil de senatoren overtuigen ten tegen de vernederlandsing uit om tegen te stemmen, wat op in rellen met Vlaamsgezinde tegen­ 22 december 1922 ook gebeurt. betogers, die de opstappende belles Universiteitsbibliotheek Gent dames met uitwerpselen van paarden bekogelen. De stoet gaat de geschie­ 3.36 ] ‘Naar de Gentsche Hoogeschool’; denis in als de paardenvijgenstoet. affiche ter promotie van de Neder­ De Luikse professor en minister landstalige universiteit, 1930. van Onderwijs Pierre Nolf hakt Universiteitsarchief Gent uiteindelijk de knoop door met een compromis. De universiteit krijgt 3.37 ] Programma van de inhuldiging twee afdelingen: een Vlaamse, waar van de École des Hautes Études twee derde in het Nederlands en op 25 november 1923. een derde in het Frans wordt onder­ Universiteitsbibliotheek Gent

18 3.38 ] De Ligue Nationale pour la Défense 3.41 ] Promotie voor de vernederlandste de l’Université de Gand is een van universiteit, met een student de franskiljonse strijdverenigingen. met rode pet, 1932. Met deze affiche uit 1923 gaat een Universiteitsbibliotheek Gent van de grootste Vlaamse studenten­ verenigingen, het Algemeen 3.42 ] Uit protest tegen de tweetalige Vlaamsch Hoogstudentenverbond, universiteit richten Gentse frans­ in het verweer. kiljons in 1923 een tegenuniversiteit Letterenhuis Antwerpen op: l’École des Hautes Études, ondergebracht in dit gebouw aan 3.39 ] Flatten en tokken, eerste helft de Korenlei. Deze instelling zal na 20ste eeuw 1930 nog blijven bestaan en dwars­  Vlaamse liberale, katholieke en boomt zo de pas vernederlandste socialistische studenten tooien zich universiteit. in een wijnrode ‘flat’, symbool voor Universiteitsarchief Gent hun Vlaamse eensgezindheid. Hun tegenstanders zijn de Franstalige 3.43 ] Ceremoniële hoed die wordt Gentse bourgeoisie en franskiljonse gedragen bij plechtigheden van studenten met hun zwarte mutsen, de Gentse universiteit. Deze hoed de ‘tokken’ (van het Franse toques). heeft een Franstalig medaillon; Opmerkelijk is dat vrijzinnige tegen- in 1930 wordt deze vervangen door standers van de vernederlandsing een Nederlandstalig exemplaar. hun stelling kracht bijzetten met uit- Universiteitsarchief Gent, spraken van kardinaal Mercier, schenking familie Van Ooteghem terwijl katholieke voorstanders zich 3.44 ] net verzetten tegen Merciers’ discours Foto opening academiejaar 1933. dat er zonder het Frans geen hogere Universiteitsarchief Gent cultuur mogelijk is.

Universiteitsarchief Gent

3.40 ] Leden van het Taalminnend Studentengenootschap ’t Zal Wel Gaan, met hun pet op het hoofd, op de trappen van de Aula in 1928. Deze studentenvereniging is ook een van de pleitbezorgers voor een Nederlandstalige universiteit.

Letterenhuis Antwerpen

TAAL 19 3.04 ] Eentalig Nederlands 3.45 ] Openingsplechtigheid van het acade­ miejaar in de Aula op 21 oktober 1930. Van bij de aanvang van het twee­  Rector August Vermeylen (1872–1945) talig stelsel in 1923 is het duidelijk roept in zijn speech op tot verdraag­ dat dit geen lang leven beschoren is. zaamheid, maar niettemin maken De opening wordt geboycot: het Gentse Vlaams-nationalistische studenten amok stadsbestuur, Franstalige studenten door tijdens de Brabançonne de Vlaamse maar ook de radicaal Vlaams-nationa­ Leeuw en het Wilhelmus te zingen. listische studentenverenigingen De verontwaardiging in patriottische sturen hun kat. kringen is groot en de kwestie belandt Tegelijk evolueert ook het politieke op de regeringstafel. klimaat. In Vlaanderen klinken Letterenhuis Antwerpen de taaleisen steeds luider, en Vlaams- nationalisten winnen in 1929 de parle­ 3.46 ] August Vermeylen en echtgenote Gaby mentsverkiezingen. Na enkele maan­ bij de opening van de Nederlandstalige den politiek getouwtrek komt het tot universiteit in 1930. een akkoord, met daarin ook de volle­ Letterenhuis Antwerpen dige vernederlandsing van de Gentse universiteit. Die wordt in maart 1930 3.47 ] Karikatuur van August Vermeylen in goedgekeurd in Kamer en Senaat. Koekoek, het humoristische weekblad Datzelfde jaar mag August Vermeylen, van Vooruit, 11 juni 1931. socialistisch politicus en professor Amsab-ISG Gent kunstgeschiedenis, als nieuwe rector het academiejaar openen. 3.48 ] Karikatuur in Koekoek van 5 oktober Rector Vermeylen heeft het die eerste 1933 over de opening van het academie­ jaren niet gemakkelijk om de verneder­ jaar in 1933: minister van Onderwijs landste universiteit op de rails te August Lippens (1875–1956) dirigeert houden: incidenten tussen studenten het Belgisch volkslied. De twee blijven schering en inslag. academiejaren voordien waren er geen feestelijke openingsplechtigheden, om een herhaling van de incidenten uit 1930 te vermijden.

Amsab-ISG Gent

3.49 ] Buste van August Vermeylen, gemaakt door Emiel Poetou, 1932.

Rectoraat Universiteit Gent

20 3.05 ] Tweede Wereldoorlog 3.50 ] Dietsch studentencongres in de Aula op 3 april 1941, waar de stichting van Wanneer het Duitse leger in de Vlaamsche Hoogeschool, 25 jaar mei 1940 Gent inneemt, is er chaos eerder, wordt herdacht. en worden de lessen aan de universiteit Amsab-ISG Gent — foto Paul De Clercq gestaakt. 70 van de 167 hoogleraren vluchten naar Frankrijk, net als een 3.51 ] Uitkijkpost op de Boekentoren, groot deel van het wetenschappelijk 1944–1945. personeel. Het naziregime neemt de  Na de bevrijding van Gent controle over, benoemt Duitsgezinde in september 1944 houdt de Passieve hoogleraars — onder wie ook activis­ Luchtbescherming het luchtruim tische professoren van de Vlaamsche in de gaten. Tot aan de wapenstilstand Hoogeschool — en organiseert op 8 mei 1945 is het gevaar voor docentenuitwisselingen met Duitsland, een bombardement immers nog niet met vakken als ‘Germanenkunde’ geweken. Kapitein Frans — Loecki — en ‘Rassenkunde’. Onder personeel Vervenne vat post boven op en studenten bevinden zich tijdens de de Boekentoren. oorlog verzetslieden, maar tot grote Privécollectie confrontaties komt het niet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zullen in 3.52 ] Tentoonstelling met handschriften totaal 25 studenten en personeels­ van Albrecht Rodenbach in de Aula leden omkomen. Twee daarvan, mine­ en de fototentoonstelling Wij zien raloog Valère Billiet en handelsweten­ Vlaanderen ter gelegenheid van schapper Karel Verlat, sterven in het Dietsch studentencongres, 1941. gevangenschap nadat ze gearresteerd Amsab-ISG Gent — foto Paul De Clercq worden vanwege hun verzetsactivitei­ ten. Een twintigtal professoren wordt 3.53 ] Driepikkel van een Duitse legerverre­ na de oorlog gerechtelijk vervolgd kijker uit de Tweede Wereldoorlog, wegens collaboratie en krijgt ontslag. achtergelaten op de belvedère van 111 studenten worden eveneens gestraft, de Boekentoren. In 1942 installeren gaande van een blaam tot definitieve de bezetters ook afweergeschut uitsluiting. op de toren.

Universiteitsbibliotheek Gent

3.54 ] Kaart van verzetsstrijder Alphonse Cuelenaere (1925–?), 1951.

Universiteitsarchief Gent

TAAL 21 3.55 ] Paspoort uit 1939 van David Lustig, 3.06 ] Ghent University Joodse student natuur- en genees­ kunde. Onder de Duitse bezetting Onderwijs in de eigen taal aan wordt Lustig de toegang tot de de Universiteit Gent: er is lang voor universiteit ontzegd. Later wordt gestreden en het is een belangrijke hij gedeporteerd; hij sterft in 1943 erfenis van de Vlaamse beweging. als slachtoffer van de Holocaust. Toch zet de verengelsing van het hoger Privécollectie onderwijs zich ook aan de Vlaamse universiteiten door. In 1988 start 3.56 ] Foto van Albert Einstein bij het Erasmus-uitwisselingsprogramma zijn aankomst in Antwerpen voor Europese studenten, met als in 1933. Professor Jules Verschaffelt belangrijk doel een onderdompeling is de vierde persoon van rechts, in de taal en cultuur van de ontvan­ tussen beide dames. gende universiteit. Met de Bolog­ KIK-IRPA Brussel — foto Jacques Hersleven na-akkoorden uit 1999 komt er een Europees diploma- en puntensysteem, 3.57 ] Reproductie van een brief uit 1933 wat de mobiliteit van studenten en van Albert Einstein (1879–1955) professoren nog verhoogt. Om meer aan professor Jules Verschaffelt internationale studenten aan te trek­ (1870–1955), waarin Einstein zijn ken wordt het taalbeleid versoepeld. Joodse collega L. Hopf aanbeveelt Een pakket ter waarde van 30 van de aan rector Vermeylen. Wanneer 180 studiepunten op bachelorniveau de nazi’s in 1933 aan de macht kan in een andere taal worden gege­ komen, verliezen veel Joodse aca­ ven. Een masteropleiding kan volledig demici hun job. Natuurkundige in een andere taal worden aangebo­ Verschaffelt ziet hierin een oppor­ den, zolang die opleiding ook nog in tuniteit om Duitse fysici het Nederlands te volgen is aan een aan te trekken. andere Vlaamse universiteit. Momen­ Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis teel wordt bekeken hoe men ook van de Wetenschappen) daar flexibeler mee om kan springen, wetend dat de universiteit tegen­ 3.58 ] Joods restaurant in de Jozef woordig meer dan vierduizend buiten­ Plateaustraat, s.d. landse studenten telt. Privécollectie

22 3.59 ] Engelstalige cursussen gegeven 3.62 ] M. Braun en veut au flamand aan de Universiteit Gent. parce que ce parler ressemble trop Privécollectie à sa langue maternelle.

Camille Huysmans steekt de draak met de Duitse roots van Emile Braun wanneer 3.60 ] Ik dank U voor Uw vriendelijke die een Franstalige universiteit in Gent verdedigt, gelukwenschen aan den rector. maar tegelijk voorstelt om in Antwerpen Maar wat een wespennest! een Vlaamse universiteit te stichten. 23 november 1922 Rector August Vermeylen, 1930

3.63 ] Je suis cependant disposé à voter 3.61 ] Een twintigtal ongelukkigen zie ik uit la création d’une université flamande onze Universiteit komen, burgers en à Anvers, parce que à côté boeren, ook eenige zeer jonge gastjes du poison existe l’antidote. als Jaak, bijna kinderen. Zij worden Oud-burgemeester en kamerlid Emile Braun samengeperst in de dievenkar en bij de parlementaire besprekingen op twee reuzen van Duitsche gendarmen 19 oktober 1922. Hij wil een Nederlandstalige universiteit in Antwerpen oprichten, met blinkende koperen punthelmen met een Franstalige Gentse universiteit kruipen bij den koetsier. Het karreken als ‘tegengif’. van ellende rijdt weg. Dat zal ik nooit vergeten. Dat is mijne Alma Mater 3.64 ] Un cuisinier humoriste, mais geworden onder Duitsche handen. notre goût ne va pas à des sauces

Paul Fredericq, 10 februari 1916 aussi compliquées, et l’estomac flamand ne les digèrera pas.

De latere rector August Vermeylen, in 1923 socialistisch parlementslid, haalt zijn culinair jargon boven wanneer hij het over minister Nolf heeft.

3.65 ] De politiek — en ik zeg het met nadruk: alle politiek — moet buiten de Universiteit blijven.

Rector August Vermeylen, 1930

TAAL 23 4 ] protest aan Professoren zoals Jaap Kruithof de universiteit en Etienne Vermeersch, die zich later en in de stad ontpoppen als opvallende stemmen in het maatschappelijke debat, steunen In de late jaren 1960 sommige studentenacties. laten sommige studenten en In de jaren 1970 leiden overheidssane­ professoren van zich horen ringen tot hoger inschrijvingsgeld, in het publieke en politieke aanpassingen van het beurzenstelsel, debat. Het studentenprotest ingrepen in de sociale sector en in met een grotere maat- de financiering van de universiteiten. schappelijke betrokkenheid Deze besparingen lokken fel protest reikt verder dan de universi­ uit. Het verzet tegen de stijging teitsmuren. van het inschrijvingsgeld in 1972 is een voorproefje van de grootscheepse De internationale studenten­ protesten van 1978–1979, wanneer contestatie breekt in Europa door datzelfde inschrijvingsgeld voor in mei 1968 in Parijs en bereikt niet-beursstudenten wordt verhoogd Gent in 1969. Op 12 maart van dat tot 10.000 Belgische frank (250 euro). jaar verbiedt rector Jean-Jacques De acties slepen aan tot oktober 1980, Bouckaert zonder uitleg dia’s bij een maar ten slotte wordt de 10.000 frank panelgesprek over ‘Pornografie, zin wel betaald. Er volgt nog protest of onzin?’. Studenten bezetten het wanneer het inschrijvingsgeld in 1986 rectoraat, het protest escaleert maar stijgt tot 13.000 Belgische frank bekoelt weer door interne verdeeld­ (325 euro), maar latere stijgingen heid en — prozaïscher — de blokperi­ passeren nagenoeg geruisloos. ode. Toch legt de maartbeweging de kiem voor latere protesten. Studenten stellen vragen bij het functioneren van de universiteit, en termen als democratisering, inspraak en partici­ patie doen hun intrede. De teleur­ stelling is groot wanneer de studenten in 1971 maar vier vertegenwoordigers krijgen in de raad van bestuur. Ook in hun eigen leven eisen studenten een grotere vrijheid, bijvoorbeeld bij de protesten in 1972–1974 tegen de ‘sekscontroles’ in de studentenhomes.

24 4.02 ] Sluikzender Radio Aktief wordt 4.08 ] Bijeenkomst van de Marxistisch- ingezet bij het protest tegen de 10.000. Leninistische Beweging (MLB) Affiche uit 1980. en AMADA (Alle Macht Universiteitsarchief Gent Aan De Arbeiders) tegen het Egmont-plan, 2 maart 1977. 4.03 ] Protestaffiches tegen de verhoging Universiteitsarchief Gent van het inschrijvingsgeld, 1979. Universiteitsarchief Gent 4.09 ] Inderhaast gemaakte affiche waarmee studenten worden opgeroepen 4.04 ] Oproep tot een betoging tegen om mee te betogen met protesterende de verhoging van het inschrijvingsgeld ACEC-arbeiders, jaren 1970. tot 10.000 Belgische frank voor Universiteitsarchief Gent niet-beursstudenten, 1978. Universiteitsbibliotheek Gent 4.10 ] Pamflet van het Gents Studenten­ syndikaat uit 1965 dat de studenten 4.05 ] Diareeks voor het panelgesprek oproept om te staken en te betogen ‘Pornografie, zin of onzin?’ op tegen de expansiewet. Met deze 12 maart 1969. Rector Jean-Jacques wet wil de regering nieuwe universi­ Bouckaert verbiedt de vertoning teiten oprichten in Antwerpen, van deze beelden, wat aanleiding Bergen en Namen en een afdeling geeft tot studentenprotesten. van de Katholieke Universiteit Privécollectie Leuven in Kortrijk mogelijk maken. Ondanks het protest van de 4.06 ] Affiche voor een teach-in tegen bestaande rijksuniversiteiten komt repressie, 1980. Studenten, arbeiders de expansiewet er. en een mijnwerker van Mijnwerkers­ Universiteitsarchief Gent macht (M.W.M.) komen lesgeven. Universiteitsbibliotheek Gent 4.11 ] Badges pro democratisch onderwijs, s.d. 4.07 ] Debat georganiseerd door Universiteitsarchief Gent de Marxistisch-Leninistische Beweging (MLB) over de opkomst van het Vlaams Blok, 1988.

Universiteitsarchief Gent

PROTEST AAN DE UNIVERSITEIT EN IN DE STAD 25 4.12 ] Wapenstok, door adjunct-politie­ 4.01 ] Engagement commissaris Walter Eeckhaute in de praktijk gevonden in het grote auditorium van de Blandijn bij de protesten Het engagement van de late jaren in 1969. Het bleek een matrak 1960 en de jaren 1970 reikt verder die oorspronkelijk geel was en dan de universiteitsmuren. Vanaf 1969 die bij betogingen — vermoedelijk worden in verschillende faculteiten van de Volksuniejongeren — door werkgroepen opgericht die gespeciali­ de ordediensten werd gebruikt. seerde kennis ter beschikking willen  In maart 1969 werd Eeckhaute stellen van de maatschappij en van door de Gentse korpsleiding mensen in moeilijke omstandigheden. ingezet bij de studentenrellen Bekende voorbeelden zijn onder andere aan de Blandijnberg. Hij was toen de Socio-Medicale Werkgroep (1969) zelf werkstudent, volgde lessen — later Mordicus — in de Genees­ criminologie en behaalde een jaar kunde, de Werkgroep Ingenieurs & later zijn licentie. Eeckhaute Maatschappij (1970) in de Toegepaste moest de studentenbetoging bege­ Wetenschappen, de Socio-Juridische leiden. Alles ging goed tot een Werkgroep alias SoJuWe (1969) van de studenten hem herkende in de Rechten, de Kritische Actiegroep in uniform. De betogers begonnen Psychologie en Pedagogie (KRAPP), te scanderen: ‘Uw plaats is hier, de Sociale Werkgroep Geschiedenis uw plaats is hier!’ of Sowege (1973), de Werkgroep Vrije Privécollectie Opvoeding en de Werkgroep Ekono­ mie (1974–1975). De Sociaal-Juridische Werkgroep neemt in 1972 het initiatief voor de Wetswinkel, die gratis juridisch advies geeft. De Wetswinkel legt zich vooral toe op huurproblemen, maar steunt bij de 10.000-acties rond het inschrij­ vingsgeld ook vervolgde studenten. De Gentse wijkgezondheidscentra, ontstaan midden jaren 1970, streven ook vandaag nog naar een meer toe­ gankelijke gezondheidszorg.

26 Politiek geëngageerde studenten zijn 4.17 ] Schamper 569 uit 2016. meer begaan met sociaal-economische Universiteitsbibliotheek Gent problemen en de internationale actualiteit. In de jaren 1960 en 1970 4.18 ] Foto van een studentenbijeenkomst is er nog aanzienlijke aandacht voor met op de achtergrond een affiche het kapitalisme en de arbeidersstrijd. over een voorlichtingsavond Later verschuift de belangstelling naar rond het gebruik van anticonceptiva, kernenergie, milieu, ontwapening, jaren 1970. racisme, werkloosheid en de emanci­ Universiteitsbibliotheek Gent patie van vrouwen en holebi’s. 4.19 ] In 1978 hield het studentenblad Schamper een pleidooi voor 4.13 ] Affiche, in 1978 uitgegeven de legalisering van abortus. Over door Abortuskomitee Gent de adressen van abortusklinieken en Dolle Mina Gent voor in Nederland werden stickers het debat ‘Vrijheid en onvrijheid (in doorzichtig bijbelpapier) van de vrouwen-seksualiteit’. geplakt om de dreigende inbeslag­ Amsab-ISG Gent name van nr. 51 door het gerecht te vermijden. 4.14 ] Affiche van de Gentse Studenten­ Universiteitsbibliotheek Gent werkgroep Homofilie, 1973. Universiteitsarchief Gent 4.20 ] Publicatie uit 1962 van Jaap Kruithof en Jos Van Ussel 4.15 ] Affiche voor een fuif in 1984 ter over de ‘seksuele problematiek’ ondersteuning van de Wetswinkel. van Vlaamse studenten. De liberale politicus Jean Gol Amsab-ISG Gent is in die tijd minister van Justitie, vandaar de naam ‘Gol fuif’.

Universiteitsarchief Gent

4.16 ] Artikel in studentenblad Schamper over de Wetswinkel, 1976.

Universiteitsbibliotheek Gent

PROTEST AAN DE UNIVERSITEIT EN IN DE STAD 27 4.21 ] Leo Apostel en Marcel Bots brengen in 1962 het boek Pluralisme en verdraagzaamheid uit. Leo Apostel is een voorvechter van het vrijzinnige denken. Hij zal in 1962 samen met Jaap Kruithof het seminarie Moraal­ wetenschappen oprichten en verder gestalte geven.

Amsab-ISG Gent

4.22 ] Abortus pro/contra. Een kritische analyse van Hugo Van den Enden en Jaap Kruithof, 1971.

Universiteitsbibliotheek Gent

28 5 ] stad als labo 5.01 ] De stad en haar dokters

Stad en universiteit zijn In 1817 doet de faculteit Genees­ onlosmakelijk met elkaar kunde voor het praktijkonderwijs van verweven. De stad is haar studenten een beroep op de Bij­ voor de universiteit een loke, al eeuwenlang het armenzieken­ belangrijke inspiratiebron huis in de stad. Professoren en studen­ en onderzoeksobject. ten geneeskunde komen er dagelijks in contact met de schrijnende leef­ Sinds de stichting is de uni­ omstandigheden van Gentse textiel­ versiteit gegroeid en zoekt ze een arbeiders. Verscheidene hoogleraren plaats in de stad. De universiteit engageren zich om het lot van arbei­ zit verspreid over tientallen locaties ders en armen te verbeteren door in Gent en zijn buurgemeenten, gratis zorgverlening, nieuwe behande­ maar ook ver daarbuiten, met een lingsmethodes en onderzoek naar campus in Zuid-Korea. de sociale oorzaken van epidemieën. Wetenschap heeft pas zin als ze uit Joseph Kluyskens (1771–1843) begint haar ivoren toren treedt, haar kennis in 1797 met zijn Verhandeling over deelt en toepast, en openstaat voor den Druiper en de Pokziekte aan een haar onmiddellijke omgeving. Al meer kruistocht voor de koepokinenting dan twee eeuwen is Gent, met zijn in de Zuidelijke Nederlanden. Jacob patiënten, geesteszieken, kinderen, Kesteloot (1772–1852) zet zich in voor leerlingen, arbeiders, intellectuelen, de verspreiding van het vaccin tegen industriëlen, planten en dieren … de pokken. Adolphe Burggraeve een onuitputtelijk werkveld voor (1806–1902) studeert in 1828 af met alle wetenschapsdomeinen. De stad een proefschrift over syfilis en klaagt fungeert als labo van lichaam, geest, de verkrotting van de Gentse arbei­ industrie en wetenschap, kunst en derswijken aan. Hij pleit voor preven­ cultuur, fauna, flora en architectuur. tieve geneeskunde met openbare hygiëne en gezondheid als sleutel tot sociale vooruitgang en lanceert het idee van een gezondheidscentrum. Vandaag leeft het engagement van deze 19de-eeuwse artsen verder in de hernieuwde aandacht voor basis­ gezondheidszorg, een uitstekende huisartsenopleiding en de Gentse wijkgezondheidscentra.

STAD ALS LABO 29 5.02 ] Portret van Jacob Kesteloot 5.06 ] Groepsfoto studenten tweede kandi­ (1778–1852), geneesheer, hoogleraar datuur geneeskunde, 1891. aan de faculteit Geneeskunde  België is het eerste land in Europa en letterkundige, 1844. met een universitaire opleiding voor Universiteitsbibliotheek Gent artsen, chirurgen en verloskundigen.

Universiteitsarchief Gent

5.03 ] Portret van Adolphe Burggraeve (1806–1902), hoogleraar anatomie 5.07 ] Cursus chirurgie en pathologie van en chirurgie aan de faculteit professor Victor Deneffe (1835–1908), Geneeskunde te Gent, 1857. academiejaar 1874–1875.

Universiteitsbibliotheek Gent Universiteitsbibliotheek Gent

5.04 ] Preparaat vervaardigd door Adolphe Burggraeve (1806–1902). 5.08 ] Voor moeder en  Een stukje huid geïnjecteerd met zuigeling: de Gentse kwik om de werking van de lymfe­ kraamzorg vaten te verduidelijken. De jonge Gentse arts specialiseert zich in Het praktijkonderwijs in de het vervaardigen van ana­tomische verloskunde vindt aanvankelijk preparaten en ligt aan de basis van plaats in de provinciale vroedvrouwen- de kostbare anatomische collectie school, opgericht onder Willem I van de universiteit. Er is slechts een om de kraambedsterfte tegen te handvol van Burggraeves prepa- gaan en alleenstaande vrouwen op raten bewaard. te vangen. Maar de Gentse vrouwen Collectie GUM (Anatomische collectie) verkiezen de leerling-vroedvrouwen boven de mannelijke studenten 5.05 ] Amputatiemes gebruikt naast hun kraambed. Vroedvrouwen door chirurg Joseph Kluyskens en professoren leven op gespannen (1771–1843) voor het verzorgen voet: het belang van universitair van gewonde soldaten bij de slag klinisch onderwijs is geen prioriteit van Waterloo (1815). voor de vroedvrouwen. Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis De relaties verbeteren wanneer er van de Geneeskunde) een stedelijke materniteit met vroed­ vrouwenschool komt, die in 1866 een nieuw onderkomen vindt aan de Bijlokekaai. Het Moederhuis is een modern gebouw met verschillende arbeidskamers, een badinstallatie

30 en een zaal voor pasgeborenen. beweging en ijvert hij voor de Een uitgebreid reglement scheidt de vernederlandsing van de universiteit. praktijklessen, patiënten en medische Als lid van het Vlaamsch Nationaal instrumenten voor vroedvrouwen Verbond (VNV) raakt hij in de en studenten. Tweede Wereldoorlog betrokken bij Het oude conflict laait weer op de collaboratie. Hij schrijft dit boek wanneer Frans Daels (1882–1974) in voor de jonge vrouwen van Vlaanderen 1924 hoofdgeneesheer van de mater­ tijdens zijn verblijf aan het front. niteit wordt. De machtsstrijd doet Het bevat expliciete morele lessen de reputatie van het Moederhuis en voor een ‘zindelijk’ seksleven. de studenten geen goed. Daels moder­ Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis niseert en professionaliseert zijn kli­ Dr. Maurits Gysseling niek en geeft populaire handboeken uit. In 1964 wordt de Kliniek voor 5.11 ] Skelet van een foetus van 22 weken. Gynaecologie en Verloskunde in het Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis nieuwe Academisch Ziekenhuis aan van de Geneeskunde) de De Pintelaan in gebruik genomen. De kraaminrichting aan de Bijloke­ 5.12 ] Moederhuis de Bijloke aan kaai sluit haar deuren in 1977. de Bijlokekaai, voltooid in 1866. Universiteitsarchief Gent

5.13 ] Auditorium van de vrouwenkliniek 5.09 ] Een verlostang of forceps, in 1723 uitgevonden door de Gentse chirurgijn in het Moederhuis aan Jan Palfyn (1650–1730) en gebruikt de Bijlokekaai. om de bevalling te bespoedigen. Universiteitsbibliotheek Gent

Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis van de Geneeskunde)

5.10 ] Frans Daels (1882–1974), Voor moeder en zuigeling, met in de eerste druk een woord vooraf van Cyriel Verschaeve en tekeningen door Joe English, 1920.  Frans Daels, hoogleraar verloskunde en gynaecologie, professionaliseert de opleiding voor vroedvrouwen en moderniseert het Gentse Moederhuis. Als flamingant is hij tijdens de Eerste Wereldoorlog actief in de Front­

STAD ALS LABO 31 5.14 ] Van stedelijk viert Gent de officiële opening van hospitaal het Academisch Ziekenhuis en verlaten tot Academisch de medische diensten een voor Ziekenhuis een de Bijlokesite.

Het Bijlokehospitaal met zijn middeleeuwse infrastructuur is ver­ 5.15 ] Ziekenzaal in de oude Bijloke, ouderd en niet aangepast aan de eind 19de – begin 20ste eeuw. medische en hygiënische vooruitgang. Universiteitsbibliotheek Gent Hoofdchirurg Adolphe Burggraeve (1806–1902) is de eerste die ijvert 5.16 ] Interieur van het 16de-eeuwse voor moderne, hygiënische kliniek­ kraakhuis, de eerste uitbreiding gebouwen. Stadsarchitect Adolphe van het Bijlokehospitaal, ca. 1900. Pauli (1820–1895) tekent een ‘nieuwe’ Het woord kraakhuis zou Bijloke in neogotische stijl. Het zie­ verwijzen naar ‘krank’, ziek. kenhuis wordt in 1878 ingehuldigd Tot 1976 is deze ruimte in en heeft achthonderd bedden voor gebruik als ziekenzaal. mannen, vrouwen en kinderen. Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) In de omslag naar een onderzoeks­ universiteit verrijst in 1898 aan de 5.17 ] Ingang van de nieuwe Bijloke- overkant van het Bijlokehospitaal het kliniek, ontworpen door architect Rommelaerecomplex. Op deze site, Adolphe Pauli (1820–1895) getekend door Louis Cloquet (1849– en voltooid in 1878. 1920), zijn moderne laboratoria en Universiteitsarchief Gent instituten voor wetenschappelijk onderzoek gevestigd. Tien jaar later 5.18 ] Bordje van de afdeling Kinder­ krijgt de universiteit ook haar eigen geneeskunde van professor Carlos klinieken en poliklinieken aan de Hooft (1910–1980) in de Bijloke. Pasteurlaan. Ondanks alle bijgebou­ Universiteitsarchief Gent wen droomt de universiteit van een Academisch Ziekenhuis. De bouw­ 5.19 ] Personeel van de Bijloke in 1938, werken starten in 1937, maar door v.l.n.r.: dr. J. Vandevelde, Denise het uitbreken van de Tweede Wereld­ Van Doorselaer, zuster Boniface, oorlog en een gebrek aan financiering dr. De Breuck en dr. Georges slepen de werken aan. De polio- Vandeputte. epidemieën van de jaren 1950 bren- Universiteitsarchief Gent gen de bouw opnieuw in een stroom­ versnelling. Op 5 november 1959

32 5.20 ] Emaillen naamplaatjes van 5.27 ] Het UZ in opbouw, 1939. het oude Bijlokehospitaal te Gent. Bloemenperk aan de ingang De plaatjes verwijzen naar ter gelegenheid van de de verschillende ziekenzalen, opening van het Academisch laboratoria, magazijnen … Ziekenhuis, 1959.

Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) Universiteitsarchief Gent

5.21 ] Pentekening van het Rommelaere­ 5.28 ] Prothese aangewend door complex in vogelperspectief, Joseph Kluyskens (1771–1843). ca. 1900.  Als zoon van een dorpsdokter uit Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis Erpe werkt Kluyskens als leerling- van de Wetenschappen) barbier bij een Gentse chirurgijn. Na de slag bij Waterloo in 1815 5.22 ] Universitaire klinieken en poliklinie­ organiseert hij in Brussel de hulp­ ken aan de Pasteurlaan, ca. 1900. verlening aan gewonde soldaten. Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis Hij voert er meer dan driehonderd van de Wetenschappen) amputaties uit om gangreen in gewonde of verbrijzelde ledematen 5.23 ] Operatiekwartier en auditorium te voorkomen. in de universitaire klinieken Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis aan de Bijloke, ca. 1917. van de Geneeskunde) Universiteitsbibliotheek Gent Universiteitsarchief Gent 5.29 ] Portret van Joseph Kluyskens (1771–1843), 19de eeuw. 5.24 ] Anatomieles van professor Julien STAM Fautrez (1914–1995), dissectie van een voet, 1953. 5.30 ] Johan Baptist Lodewyk Maes Universiteitsarchief Gent (1794–1856), De koepokinenting, 1819  Het schilderij verwijst vermoe- 5.25 ] Professor Fritz De Beule (1880–1949) delijk naar de activiteiten van en een studente met een patiënt de Gentse chirurgijns Guillaume tijdens een klinische les in het Demamet en Joseph Kluyskens auditorium van de Bijloke, 1938. (1771–1843). Beiden zetten Universiteitsarchief Gent zich sinds 1800 in om de vaccinaties algemeen te doen aanvaarden. 5.26 ] De nieuwe gebouwen van het STAM Academisch Ziekenhuis, ca. 1965.

Universiteitsarchief Gent

STAD ALS LABO 33 5.31 ] Norbert Sauvage, Dissectie van 5.33 ] Afgietsels van de bloedvaten een Siamese tweeling, 1703. die de hersenen van bloed voorzien,  In 1665 wordt in Gent het Collegium gemaakt door Bertha De Vriese Medicum opgericht, een corporatieve (1877–1958), ca. 1905. vereniging van artsen en chirurgijns  Na het behalen van haar dokters­ die aan de basis ligt van het onderwijs diploma in 1900 voegt De Vriese in de anatomie en geneeskunde in de daar vijf jaar later nog een doctorstitel stad. Jan Palfyn (1650–1730), chirur­ in de menselijke anatomie aan toe. gijn en lid van dit college, voert in 1703 In het kader van haar doctoraats­ in Gent een publieke dissectie uit onderzoek maakt ze deze afgietsels. op een prematuur geboren ‘Siamese’ Ondanks haar schitterende onder­ tweeling. Het onderzoek wekt grote zoeksresultaten en inspanningen belangstelling en wordt op doek vast- wordt haar mandaat als assistente gelegd door Norbert Sauvage. Het schil- niet verlengd. Professor Leboucq derij hangt tot 1848 in de kamer van (1848–1934) geeft voorrang aan zijn het Collegium Medicum in het stadhuis. eigen zoon en later opvolger, Georges MSK Gent Leboucq (1880–1958). De Vriese wordt dienstoverste van de kinder­ 5.32 ] Groepsfoto van het Anatomisch afdeling van het Gentse Bijlokezieken­ Congres in Jena, 1904. huis en opent een privépraktijk  Tussen al haar mannelijke collega’s voor pediatrie. neemt Bertha De Vriese (1877–1958) Collectie GUM (Anatomische collectie) — de eerste vrouw die aan de Gentse universiteit afstudeert als doctor in de 5.34 ] Klassiek obstetrisch fantoom, geneeskunde — plaats op de eerste rij. type Pinard, 19de eeuw. De Vriese is op dat moment als onder-  Het verloskundig fantoom is zoekster verbonden aan de prestigieuze een model van een vrouwelijk bekken Morfologische School van het Anato- met uitwendige genitalia van leer, misch Instituut aan de Bijloke. waar een foetus in past. Het dient Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis om obstetrische handgrepen te leren van de Geneeskunde) en te oefenen.

Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis van de Geneeskunde)

5.35 ] Mobiele weegschaal, door vroedvrou­ wen gebruikt voor thuisbevallingen.

Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis van de Geneeskunde)

34 5.36 ] Een gezond lichaam 5.37 ] De bank en de bok, attributen uit de Zweedse gymnastiek, Geïnspireerd door studiereizen zijn tot vandaag in elke turnzaal naar Stockholm, Berlijn, Kopenhagen onmisbaar voor de lessen en Hamburg richt de arts Florent lichamelijke opvoeding. Gommaerts (1865–1934) in 1908 het Collectie GUM (GUSB) Hoger Instituut voor Lichamelijke Opvoeding (HILO) op. Het Centraal 5.38 ] Turnzaal van het HILO in Gymnastiek en Orthopedisch Insti­ de Stedelijke Lagere School Emile tuut van Stockholm staat model voor Braun (oud jezuïetenklooster) het Gentse instituut. De praktijkles­ aan de Paddenhoek, ca. 1910. sen vinden aanvankelijk plaats in de Universiteitsarchief Gent turnzaal van de Stedelijke Meisjes­ school Emile Braun aan de Padden­ 5.39 ] Nieuwe sportzaal van het HILO hoek. Licentiate Irène Van der Bracht aan de Watersportbaan, (1891–1941) geeft vanaf 1913 prak­ ingehuldigd in 1960. tijklessen aan meisjes en wordt in Universiteitsarchief Gent 1925 de eerste vrouwelijke hoogleraar in België. Tot 1931 is het HILO uniek 5.40 ] Studenten van het HILO in België en is het naast Stockholm kijken toe bij het aanschouwelijk het enige universitaire instituut in onderwijs van Florent Gommaerts Europa waar lichamelijke opvoeding (1865–1934), ca. 1917. op wetenschappelijke basis onderwe­ zen wordt. In 1960 verhuist het HILO Binnenzicht van de Clinique naar de Watersportbaan. gymnastique-orthopédique. In het midden, met witte jas, staat Florent Gommaerts (1865–1934), 1917.

Vrouwelijke studenten lichamelijke opvoeding met hun docente Irène Van der Bracht (1891–1941), 1927.

Universiteitsarchief Gent

STAD ALS LABO 35 5.41 ] De geest en het brein 5.42 ] Registratie van de schedelvorm Joseph Guislain (1797–1860) aan de hand van een ‘hoed’ uit studeert in 1819 af als een van de de collectie van Jules Van Biervliet eerste Gentse doctors in de genees­ (1859–1945). De hoed registreert kunde. Van bij het begin zet hij via een priksysteem de schedelomtrek. zich in voor de hervorming van wat Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis dan nog ‘krankzinnigenzorg’ heet. van de Geneeskunde) Vanuit de overtuiging dat krankzin­ nigheid beïnvloed wordt door ‘morele 5.43 ] Een elektroshocktoestel voor pijn’ legt hij de nadruk op een zachte de behandeling van geesteszieken, behandeling, therapie en het weren 20ste eeuw. van brutale dwangmaatregelen. Museum Dr. Guislain Zijn vernieuwde kijk leidt tot een vruchtbare samenwerking met kanun­ 5.44 ] Injectienaalden en apotheek- nik Petrus-Jozef Triest, algemeen flessen met Vinum aromaticum overste van de congregatie Broeders en valeriaan, 20ste eeuw. van Liefde. Als liberaal gemeente­ Museum Dr. Guislain raadslid ijvert Guislain ook voor de bouw van een nieuw en wetenschap­ pelijk onderbouwd gesticht voor 5.45 ] Kinderen van de onbemiddelde mannelijke patiënten. experimenteerschool Het Guislaininstituut, ontworpen door Adolphe Pauli (1820–1895), Pedagogen hebben leerlingen opent in 1857 net buiten de stad en en een proefomgeving nodig voor hun groeit uit tot een internationaal gere­ onderwijs en onderzoek. De stad Gent puteerde modelinrichting. Guislain stelt een schooltje in de Molenaars­ overlijdt in 1860. Twintig jaar later straat ter beschikking als demonstra­ richt Jules Van Biervliet (1859–1945), tieschool en trainingscentrum voor natuurkundige en psycholoog, het de studenten van het Hoger Instituut allereerste laboratorium voor experi­ voor Opvoedkunde (1927). De kinde­ mentele psychologie in België op. ren krijgen een moestuin op de speel­ Aan de hand van nieuwe apparatuur plaats en elk een kastje met een stuk onderzoekt hij de menselijke waar­ zeep, een handdoek en een tandenbor­ neming (visuele illusies), de aandacht stel. Lichamelijke en ‘zedelijke’ opvoe­ (reactietijden) en vooral ding gaan volgens de charismatische het geheugen. bezieler, Jozef Verheyen (1889–1962), hand in hand. De leerstof komt in

36 grote mate uit wat zich aandient 5.47 ] Experimenteerschool opgericht in de omgeving; een voorbode van door de pedagoog Richard Verbist het Freinetonderwijs. (1911–2010), 1965–1970. Richard Verbist (1911–2010), leerling Universiteitsarchief Gent en assistent van Verheyen, richt in 1948 een nieuwe experimenteer- 5.48 ] J. Van der Plaetsen, portret school op in een villa in Zwijnaarde. van dr. Guislain, hoogleraar Het ‘Verbistschooltje’ is in de eerste aan de faculteit Geneeskunde plaats een pedagogisch laboratorium en ‘vader van de Belgische waar onderwijstechnieken worden psychiatrie’, 19de eeuw. getest. Op 1 september 1960 verhuist Museum Dr. Guislain de school naar de Henri Dunantlaan. Geleidelijk evolueert het experiment 5.49 ] Inhuldiging van het standbeeld naar een school voor kinderen uit van Joseph Guislain (1797–1860) vaak elitaire en intellectuele kringen. aan de Begijnhoflaan, 1887. In 1991 sluit de school definitief Universiteitsarchief Gent de deuren. Bepaalde pedagogische inzichten van de experimenteerschool 5.50 ] Dokterstas van dr. Guislain. leven vandaag nog verder in het In 2006 roepen studenten stedelijk Freinetonderwijs. en personeel van de Universiteit Gent Joseph Guislain uit tot grootste professor van 5.46 ] Toestellen en materiaal hun universiteit. gebruikt voor psychotechnische Museum Dr. Guislain onderzoeken in het labo voor Toegepaste Psychologie. 5.51 ] Dwangjak gebruikt om • Doos met schrijfmateriaal geesteszieken in bedwang volgens de methode D’Haese, te houden, 20ste eeuw. voor het eerste tot en met vierde Museum Dr. Guislain leerjaar, ca. 1950–1960. • Houten kist met testmateriaal voor de échelle de performance Borelli-Oléron, 1955.

Universiteitsarchief Gent, schenking familie Merlevede Privécollectie

STAD ALS LABO 37 5.52 ] Onderwijs 5.54 ] Lieven De Winne, Portret van en schoolsparen professor François Laurent, 1877. als hefbomen voor MSK Gent volksverheffing 5.55 ] Experimenteerschool in de stads­ François Laurent (1810–1887), hoog­ school in de Molenaarsstraat, 1928. leraar rechtsgeleerdheid en liberaal Universiteitsarchief Gent gemeenteraadslid, beschouwt onder­ wijs als de hefboom voor een morele 5.56 ] Eindejaarsfeest in de nieuwe beschaving. Kinderarbeid moet experimenteerschool aan gebannen worden, leerplicht is de de Dunantlaan, 1961–1962. boodschap. Hij is ervan overtuigd dat Universiteitsarchief Gent arbeiders zichzelf kunnen bevrijden uit de armoede door orde, spaarzaam­ 5.57 ] Bezoek van koning Boudewijn heid en vooruitziendheid. In 1866 aan de experimenteerschool introduceert hij het schoolsparen in aan de Dunantlaan, 19 mei 1967. de Gentse stadsscholen. Het typische Universiteitsarchief Gent spaarboekje blijft tot diep in de 20ste eeuw een vaste waarde in de 5.58 ] Klas plastische opvoeding in schooltas van alle Belgische kinderen. de experimenteerschool, ca. 1964. In 1908 wordt zijn standbeeld aan het Universiteitsarchief Gent huidige Laurentplein ingehuldigd. 5.59 ] De Bollekensschool, jaren 1970. In die tijd was lesgeven in openlucht 5.53 ] Kinderen van de kring Geluk in vooruitstrevend. ’t Werk met op de tweede rij rechts Educatieve Diensten Stad Gent professor François Laurent (1810–1887), ca. 1880. 5.60 ] Fotoalbum van de experimenteer­  Laurent spant zich in voor het school opgericht door pedagoog stedelijk onderwijs, richt werkmans­ Richard Verbist (1911–2010) kringen op (de zogenaamde in Zwijnaarde, 1950–1960. ‘Laurentkringen’) en introduceert Universiteitsarchief Gent het schoolsparen. Universiteitsarchief Gent 5.61 ] ‘Klein Schooltje’, radiodocumentaire (5 min.) uit 2010 door Greet De Lathauwer over de experimenteer­ school aan de Dunantlaan.

38 5.62 ] Een labo in de stad 5.63 ] Moleculair model van de benzeen­ structuur, ontdekt door August De stad ziet het belang van weten- Kekulé (1829–1896). schappelijke innovatie in en finan- Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis ciert een goed uitgerust laboratorium van de Wetenschappen) voor toegepaste chemie in de voorma­ lige Emile Braunschool naast de Aula. 5.64 ] Schets van het onderwijslaborato- Er is onder andere een kabinet voor rium voor scheikunde van professor fotografie in ondergebracht. François Kekulé in de oude universiteit aan Donny (1822–1896), autodidact in de Lange Meer (huidige Universi­ de chemie en amateurfotograaf, krijgt teitstraat). na het overlijden van Daniel Mareska Algemeen Rijksarchief Brussel (1803–1858), hoogleraar in de schei­ kunde, tijdelijk de leiding over het labo- 5.65 ] Zicht op de Muinkmeersen en op ratorium. de Sint-Pietersnieuwstraat, ca. 1850. Als opvolger van Mareska rekruteert  Deze foto’s behoren tot de oudste de universiteit in 1858 August Kekulé fotografische zichten op Gent. (1829–1896), een jonge Duitse docent Universiteitsarchief Gent — foto’s François Donny uit Heidelberg, voor de leerstoel Algemene Chemie. Duitse universitei­ 5.66 ] Draadfiguren voor experimenten ten zijn in die tijd koplopers in het met de oppervlaktespanning. fundamenteel onderzoek en in het Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen) uitbouwen van experimentele labora­ toria. Het scheikundelaboratorium 5.67 ] Een studentenmicroscoop uit een neemt onder Kekulé een nog hogere laboratorium in het Plateaugebouw. vlucht. Hij transformeert het tot een Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis state-of-the-art-onderzoekslabo. Het van de Wetenschappen) bijbehorende onderwijslaboratorium is een unicum in België. Het indruk­ Enkele flacons en platina wekkende lokaal telt zeven ramen, werkinstrumenten uit een grote moderne laboratoriumtafel het laboratorium van chemicus en verbrandingsovens. Wanneer Frédéric Swarts (1866–1940), Kekulé in 1865 zijn ontdekking van uit de school van Kekulé. de ringvormige structuur van benzeen Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis publiek maakt, is zijn labo al wereld­ van de Wetenschappen) beroemd. Gent is echter te klein voor Kekulé en hij verlaat de stad voor een benoeming in het hypermoderne Chemisch Instituut van Bonn.

STAD ALS LABO 39 5.68 ] Van arbeiderswijk schappen. Die is tegenwoordig deels tot ‘Paleis der verhuisd naar de Technologiecampus Wetenschappen’ in Zwijnaarde.

Stad en staat beseffen al vroeg dat de industriestad Gent gebaat is 5.69 ] Rapport van de artsen Daniël Mareska bij ‘technische’ wetenschappen, die (1803–1858) en Jules Heyman over de industrialisering en technologische de leefomstandigheden in het Batavia­ vernieuwing bevorderen. Aan de facul­ beluik, 1843. teit Wetenschappen worden Speciale  Ze klagen het gebrek aan gezonde Scholen voor ‘polytechnisch’ onder­ voeding en de slechte hygiënische huis wijs in Kunsten en Ambachten, Burger­ vesting aan. Het Bataviabeluik, dat lijke Bouwkunde en Bruggen en Wegen een gevaar voor de volksgezondheid gehecht. Deze ingenieursopleidingen vormt, maakt plaats voor het Instituut kennen een enorm succes, ook onder voor de Wetenschappen. buitenlandse studenten. In de jaren Universiteitsbibliotheek Gent 1860 tellen de ingenieursscholen meer studenten dan de vier ‘gewone’ facul­ 5.70 ] Wetenschappelijk personeel teiten samen. van het laboratorium voor Een nieuw Instituut voor de Weten­ Algemene Scheikunde schappen moet een antwoord bieden in het Plateaugebouw, 1898. op de nijpende nood aan lokalen en Universiteitsarchief Gent laboratoria voor zowel de ingenieurs­ scholen als de faculteit Wetenschappen. 5.71 ] Labo voor Toegepaste Scheikunde Stadsarchitect Adolphe Pauli (1820– in de École Spéciale du Génie Civil 1895) tekent de plannen voor een et des Arts et Manufactures, van majestueus gebouw. Onder het mom William-Marie De la Royère (1856– van volksgezondheid moeten meer 1924) in het Plateaugebouw, 1890. dan driehonderd arbeidersgezinnen Universiteitsbibliotheek Gent plaats ruimen voor de universiteit. In november 1890 verhuizen de natuur- 5.72 ] Labo voor Fysica in het Plateau­ en ingenieurswetenschappen met gebouw, ca. 1910–1920. grote festiviteiten van de Voldersstraat Universiteitsbibliotheek Gent naar het nieuwe gebouw aan de Jozef Plateaustraat en de Rozier. Pas in 5.73 ] Binnenkoer van het Instituut voor 1957 worden de ingenieursopleidingen de Wetenschappen, met scheikunde­ uit de technische scholen omgevormd studenten Marc Van Montagu, Greta tot de faculteit Toegepaste Weten­ Coppens en Hubert Sion, 1954.

40 Labo voor Organische scheikunde 5.75 ] Laboratorium voor Hydraulica van Firmin Govaert (1902–1993), in het Technicum. met o.a. Marc Van Montagu en Greta Universiteitsarchief Gent — foto R. Masson Coppens, 1954. Privécollectie Marc Van Montagu 5.76 ] Ingenieur Gustave Magnel (1889–1955) in zijn kantoor. Tijdens het interbellum ontwikkelt hij 5.74 ] Universiteit en industrie de techniek van het voorgespannen beton, een wereldprimeur. In de jaren 1920 pleit ingenieur Universiteitsarchief Gent en betondeskundige Gustave Magnel (1889–1955) voor een betere wissel­ 5.77 ] Gustave Magnel (1889–1955) werking tussen universiteit en indus­ (met wandelstok) en collega- trie. Hij ijvert voor een gespecialiseerd ingenieurs bezoeken de funderings­ labo waar theoretisch onderwijs en werken van de basiliek van experimenteel onderzoek elkaar kun­ Koekelberg, 1920. nen bevruchten. Het Instituut voor Universiteitsarchief Gent Wetenschappen voldoet niet meer aan de moderne standaarden voor techni­ 5.78 ] Labo voor Gewapend Beton sche laboratoria. Op de oude fabrieks­ in het Technicum. gronden van Feyerick aan de Muink­  Opvallend is de enorm grote schelde richten Magnel en zijn collega, draagkracht van de vloeren. In 1972 staalexpert Jean-Norbert Cloquet verhuist het labo naar Campus (1885–1961), tussen 1934 en 1937 een Ardoyen. nieuw gebouw op voor labo’s van de Universiteitsarchief Gent Technische Scholen: het Technicum. Magnels beroemde labo voor Gewa­ 5.79 ] Reeks foto’s van studenten pend Beton bevindt zich op de beneden­ in het Technicum, jaren 1950. verdieping. Privécollectie Om de samenwerking tussen universi­ teit en industrie te bevorderen wordt 5.80 ] Voorgevel van het Instituut in 1972 Campus Ardoyen in Zwijnaarde voor de Wetenschappen, ca. 1900. in gebruik genomen. Deze site biedt Universiteitsbibliotheek Gent eerst en vooral een antwoord op de nood aan expansie van de faculteit Toege­ paste Wetenschappen. Later groeit Ardoyen uit tot een Wetenschapspark, waar universiteit en bedrijfswereld elkaar ontmoeten.

41 Zicht vanuit de Sint-Pietersnieuw­ 5.84 ] Onder de huidige naam Tech Lane straat op de Rozier, 1936. Ghent Science Park (52 ha) huisvest  Het Instituut voor de Wetenschap­ Campus Ardoyen talrijke universi­ pen staat tegenover het De Vreese­ teitslaboratoria, onderzoeksinstituten, beluik, de plaats waar later de internationale corporate research Boekentoren zal worden gebouwd. & development-centra en hightech- Universiteitsbibliotheek Gent groeibedrijven. Elk jaar worden tien nieuwe start-ups verwelkomd. 5.81 ] Voorgevel van het Instituut Zo is Tech Lane de natuurlijke habitat voor de Wetenschappen, ca. 1920. geworden voor spin-offs van VIB, Universiteitsbibliotheek Gent Imec, VITO en de Universiteit Gent zelf. Binnenzicht in het Instituut Stad Gent voor de Wetenschappen, ca. 1918.

Universiteitsbibliotheek Gent 5.85 ] Opgestapelde Studenten in het Labo voor Toege­ kennis en cultuur paste Scheikunde, 1895–1900. Universiteitsarchief Gent In 1933 engageert de universiteit de internationaal befaamde architect 5.82 ] Zicht op de Muinkkaai, 1901. Henry Van de Velde (1863–1957) voor  Zicht op de hout- en kolenhandel de bouw van een nieuwe universiteits­ van C. De Keukelaere, met op de bibliotheek. De Baudelookapel vol­ achtergrond arbeidershuizen, fabrie­ doet al jaren niet meer als bibliotheek ken en de Sint-Pietersabdij, 1901. en kampt met structurele problemen. Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) De nieuwe bibliotheek moet een symbool worden van de Nederlands­ 5.83 ] Stalen gebinte van het Technicum, talige universiteit en wordt opgetrok­ ca. 1934–1935. ken op de plaats van het De Vreese- Universiteitsbibliotheek Gent beluik, tussen het Sint-Pietersplein en de Rozier. Opnieuw maken arbeiders Blok 2 van het in de jaren 1930 plaats voor de uitbreiding van de gerealiseerde Technicum. wetenschap. Van bij het begin is het Links de parkeergarage met een moeizaam project, dat in die tijd een voor die tijd indrukwekkende weinig begeestering wekt en bemoei­ overspanning in beton. lijkt wordt door het uitbreken van Universiteitsarchief Gent de Tweede Wereldoorlog. Pas in volle oorlogstijd, in 1942, wordt de Boeken­

42 toren voltooid. Als symbool voor kennis Lamp ontworpen door Henry en wetenschap steekt hij als ‘vierde Van de Velde (1863–1957) voor de toren’ boven de stad uit. Meer dan grote leeszaal van de universiteits­ drie miljoen boeken, tijdschriften, bibliotheek. kaarten en manuscripten rusten er Universiteitsbibliotheek Gent als opgestapelde bronnen van kennis en cultuur. 5.90 ] Het monumentale werk Histoire de Belgique (zeven delen, gepubli­ ceerd tussen 1899 en 1932) van 5.86 ] Binnenzicht in het De Vreesebeluik Henri Pirenne (1862–1935), godfather aan de Blandijnberg, 1929. van de Gentse historische school. Amsab-ISG — foto Jules Beheyt Pirenne staat aan de wieg van de professionalisering van de geschied­ 5.87 ] Hoofdingangen van het De Vreese­ beoefening. Hij inspireert generaties beluik op de Blandijnberg, 1936 — geëngageerde historici, zoals foto Geo Pieters. Hans Van Werveke (1898–1974), Frans Ganshof (1895–1980), Binnenplaats van het De Vreese- Jan Dhondt (1915–1972) en beluik met zicht op de daken Adriaan Verhulst (1929–2002). van het Instituut voor de Weten­ Universiteitsbibliotheek Gent schappen, 1936. Universiteitsbibliotheek Gent — foto Geo Pieters 5.91 ] Steekkaartenbak met de catalogus van de universiteitsbibliotheek. 5.88 ] Onteigeningsplan opgemaakt Universiteitsbibliotheek Gent door de stad Gent voor een nieuwe universiteitsbibliotheek, 1920. 5.92 ] Binnenzichten in de nieuwe  In 1936 start op de plaats universiteitsbibliotheek, jaren 1950. van het De Vreesebeluik de bouw Universiteitsbibliotheek Gent van de Boekentoren. Universiteitsbibliotheek Gent 5.93 ] Enkele studenten in de seminarie­ bibliotheek van de faculteit Letteren 5.89 ] Grote leeszaal in de nieuwe en Wijsbegeerte, jaren 1920. universiteitsbibliotheek, ca. 1950. Universiteitsbibliotheek Gent

Universiteitsbibliotheek Gent — foto Walter De Mulder

STAD ALS LABO 43 5.94 ] Stemmen 5.97 ] Hoofdvleugel van de pas geopende uit het verleden faculteit Letteren en Wijsbegeerte, ‘de Blandijn’, vlak na de ingebruik­ In de jaren 1920 vat Edgard name, ca. 1960. Blancquaert (1894–1964) het plan op Universiteitsarchief Gent om 141 Nederlandstalige zinnen te laten vertalen door goede dialectsprekers en ze nauwgezet fonetisch te noteren. 5.98 ] Een machtige Hij start in zijn geboortestreek Klein- boekenkast Brabant, maar geleidelijk aan wordt in de hoogte het project uitgebreid tot heel Vlaan­ deren en later ook Nederland. Tussen De Boekentoren is een architec­ 1923 en 1982 verschijnen verschil­ turale parel, ontworpen door de lende dialectatlassen. Gentse hoogleraar en architect Henry Stemmen uit het Verleden, zo heet de Van de Velde (1863–1957). Het idee verzameling dialectbanden die de uni­ om de hele collectie boeken in een versiteit in de loop van de jaren 1960 hoogbouw te stapelen is geïnspireerd en 1970 tot stand brengt. In totaal op enkele Amerikaanse bibliotheken illustreren 783 opnames uit 550 plaat­ en is in de jaren 1930 in België onge­ sen de levensverhalen van honderden zien. Voor de constructie en afwer­ sprekers die geboren zijn rond eind king in gewapend beton kan Van de 19de, begin 20ste eeuw. Velde rekenen op de steun van zijn collega’s Norbert Cloquet (1885–1961) en Gustave Magnel (1889–1955). 5.95 ] Invulfiches voor het dialectenonder­ De 64 meter hoge toren wordt opge­ zoek van de vakgroep Taalkunde- trokken met de innoverende techniek Dialectkunde, 1963–1982. van glijdende bekisting. De klem- toon van dit modernistische kunst­ Audio-opname dialecten werk ligt op de rustgevende gaafheid Universiteitsarchief Gent, schenking Vakgroep van de zuivere lijn. De Boekentoren Nederlandse Taalkunde is sinds 2012 in restauratie.

5.96 ] In het vak Experimentele fonetica worden levensgrote modellen van 5.99 ] Fotoreeks over de evolutie van menselijke hoofden gebruikt om de bouwwerken aan de Boeken- de werking van het strottenhoofd, toren, van december 1936 de stembanden, de tong, de mond­ tot 10 maart 1937.

holte … te demonstreren. Universiteitsbibliotheek Gent Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen) 5.100 ] Ontwerptekening van de Boeken­ 5.103 ] De Coupure: toren door Henry Van de Velde van Gentse horticultuur (1863–1957), ca. 1933. tot bio-ingenieurs Universiteitsbibliotheek Gent Al in de tweede helft van de 5.101 ] Zicht op de Boekentoren, ca. 1960. 18de eeuw vestigen verschillende tuin­ Universiteitsbibliotheek Gent — bouwondernemingen zich langs de foto Raf van den Abeele landelijke Coupure. Een eeuw later bouwen de Gentse tuinbouwers er Catalogizaal in de Universiteits­ het prestigieuze Casino, waar in 1839 bibliotheek, 1972–1973. voor het eerst de grote vijfjaarlijkse Universiteitsbibliotheek Gent bloemententoonstelling plaatsvindt. Dit Paleis van Flora, gebouwd door Grote leeszaal in de Universiteits­ architect Louis Roelandt (1786–1864), bibliotheek, ca. 1950. trekt nieuwe sierteelt- en tuinbouw­ Universiteitsbibliotheek Gent — bedrijven aan. foto Paul Bijtebier Een van de grondleggers van de Gentse sierteelt en horticultuur is Jean 5.102 ] Elanden op de Vrijdagmarkt Linden (1817–1898). De Belgische  Voor archeologen is de stad één plantenjager en zakenman onder­ groot werkveld met opgestapelde neemt in opdracht van de Belgische restanten en getuigen uit het ver­ staat een aantal expedities naar leden. In 1981 wordt bij de aanleg Centraal- en Zuid-Amerika en intro­ van de parkeergarage onder de duceert bij zijn terugkeer honderden Vrijdagmarkt het gewei van een tropische planten. In 1869 wordt elandenstier aangetroffen. Deze Linden eigenaar van een groot tuin­ vondst vertelt ons hoe zo’n veertig- bouwbedrijf, gelegen in de Stoppel­ tot vijftigduizend jaar geleden straat aan de Coupure. Hij kweekt er een kudde elanden graasde op deze tropische bloemen en planten, onder plaats in het hart van de huidige meer camelia’s, azalea’s en orchideeën stad. Ook de zeldzame Gallo- en zet met zijn tuinbouwimperium Romeinse Castorbeker met jacht­ de Gentse horticultuur op de wereld­ scènes die bewaard wordt in de kaart. Gent beschikt bovendien als archeologische collectie van de uni­­- enige Europese stad ook over een tuin­ versiteit getuigt van de aanwezig- bouwschool, die tuinders en bloemis­ heid van elanden in onze gebieden. ten uit heel Europa aantrekt. Universiteit Gent, vakgroep Geologie Collectie GUM (Archeologisch Museum)

STAD ALS LABO 45 Meer dan een eeuw lang is de Coupure De nieuwe wintertuin van de hotspot van de Gentse horticultuur. Jean Linden, een tekening door Het is dan ook geen toeval dat wan­ P. De Pannemaeker, L’Illustration neer de Rijkslandbouwhogeschool in horticole, 22, 1875, plaat 227. de jaren 1930 op zoek gaat naar een Collectie GUM (Plantentuin) nieuw gebouw, de keuze valt op het ter­ rein van het Rasphuis, de oude gevan­ 5.106 ] Gravure van het bedrijf van genis aan de Coupure Links. Ambrosius Verschaffelt (1825–1886), later overgekocht door Jean Linden, L’Illustration horticole, vol. 1 (1854). 5.104 ] Zicht op het Casino, dat uitgroeit  De bloemisterij van de familie tot een belangrijke plek in het Verschaffelt was in de 19de eeuw een sociale, culturele en maatschappelijke belangrijk centrum voor de Europese leven van de Gentse bourgeoisie. kweek van de camelia. In 1839 vindt hier de eerste grote Collectie GUM (Plantentuin) vijfjaarlijkse bloemententoonstelling plaats. Het is het begin van Binnenzicht in de wintertuin de Gentse Floraliën. van Jean Linden, L’Illustration Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) horticole, 28, 1881, plaat 422.

Universiteitsbibliotheek Gent

5.105 ] Lithografie van de Uropedium lindenii de Lindley, La Belgique 5.107 ] Wortels van palmbomen. horticole, Journal des jardins, Collectie GUM (Plantentuin) des serres et des vergers, IV, 1854, plaat 1–2, p. 195. 5.108 ] Tekening van het nieuwe gebouw  Jean Linden (1817–1898) ontdekt van de Rijkslandbouwhogeschool in 1843 de Uropedium lindenii aan de Coupure Links, 1940. en in 1846 beschrijft Lindley deze Universiteitsarchief Gent bijzondere bloem in Orchidaceae Lindenianae. De bloem heeft 5.109 ] Proefveld van het Rijksstation voor opvallend lange, als het ware staart- Sierplantenveredeling (1946–1955) vormige kroonbladen. Linden bij de Rijkslandbouwhogeschool vond deze plant in Nieuw-Granada, op de Coupure Links. in het gebied van de Chiguara- indianen. Serres van de faculteit Landbouw­ wetenschappen op de campus Coupure Links.

Universiteitsarchief Gent

46 5.110 ] Een plantentuin 5.111 ] Didactisch bloemmodel van voor wetenschappers, de firma Brendel uit de Malvaceae- studenten en familie, 1880. Gentenaars Collectie GUM (Plantentuin)

Eind 19de eeuw is de plantentuin 5.112 ] De bibliotheek en het laboratorium aan Baudeloosite vervallen en boven­ in het Botanisch Instituut in dien vervuild door de rook van de om­lig­ de Ledeganckstraat, ca. 1905. gende fabrieken. Julius Mac Leod Universiteitsarchief Gent (1857–1919), kersvers directeur en stichter van het kruidkundig Genoot­ 5.113 ] Professor Camille De Bruyne schap Dodonaea, ziet de noodzaak (1861–1937) en het personeel van een nieuwe locatie in. In 1900 van de Plantentuin, 1931. verrijst aan de Ledeganckstraat Universiteitsbibliotheek Gent tegenover het Citadelpark het nieuwe Botanisch Instituut van de Gentse 5.114 ] Scheikundige Marc Van Montagu universiteit. Het kleurrijke neogoti­ (°1933) legt samen met landbouw­ sche gebouw van Louis Cloquet ingenieur Walter Fiers (°1931) (1849–1920) is met zijn moderne les­ en bioloog Jeff Schell (1935–2003) lokalen, microscopiezaal, herbarium, de basis van twee nieuwe laboratoria museum, laboratoria, omliggende in de Ledeganckstraat: het labora­ serres en tuinen klaar voor de weten­ torium voor Moleculaire Biologie schappelijke wendingen van de en het laboratorium voor Genetica. 20ste eeuw. Vandaag is de Plantentuin Het is de start van baanbrekend een publiekstuin voor wetenschap­ onderzoek in de moleculaire biologie pers, studenten en plantenliefhebbers. en bacteriologische genetica. Op het terrein naast de Plantentuin Privécollectie Marc Van Montagu wordt op 15 juni 1959 de eerste steen gelegd van de Ledeganck, een 5.115 ] Campus Ledeganck met het nieuw gebouw voor de kandidaturen gebouwencomplex uit de jaren 1960 van de faculteit Wetenschappen. en op de voorgrond het Botanisch Instituut, dat kort daarna wordt afgebroken, ca. 1965.

Universiteitsarchief Gent — foto R. Masson

STAD ALS LABO 47 5.116 ] een reclameaffiche voor het bedrijf 5.119 ] Ontwerptekeningen van het Bota­ van Jean Linden te Gent. nisch Instituut door Louis Cloquet  In 1880 omvat Lindens bedrijf (1849–1920). 46 serres, met centraal een grote Collectie GUM (Museum voor de Geschiedenis wintertuin bestemd voor grote van de Wetenschappen) planten. Andere belangrijke collecties 5.120 ] zijn onder meer boomvarens uit Bloemmodellen van Brendel, ca. 1880.  Australië, camelia’s, azalea’s, warme Robert Brendel (1821–1898) kasplanten, orchideeën, bromelia’s begint in 1866 in Breslau (Silezië, en tropische fruitbomen. Buiten het huidige Wroclaw in Polen) worden ook rododendrons en conife- met de fabricage van deze modellen. ren geteeld. Het bedrijf Linden Het atelier maakt ongeveer twee­ neemt deel aan talrijke internationale honderd verschillende modellen uit tentoonstellingen. alle plantengroepen: algen, mossen,

Archief Gent (Stad Gent en OCMW Gent) varens en zaadplanten. De bloem­ modellen zijn grotendeels vervaardigd van papier-maché en materialen 5.117 ] Tussen 1937 en 1940 verrijst het gebouwencomplex van de Rijksland­ als hout, katoen en gips. Ze worden bouwhogeschool aan de Coupure in de tweede helft van de 19de en Links. Later wordt dit de faculteit de eerste helft van de 20ste eeuw Bio-ingenieurswetenschappen. gebruikt bij het botanisch onderwijs. Collectie GUM (Plantentuin) Universiteitsbibliotheek Gent

5.121 ] Doos met honderd stalen om 5.118 ] Affiche voor L’Illustration horticole, ca. 1884. landbouwzaden van onkruiden  Jean Linden neemt in 1869 de te onderscheiden, 20ste eeuw. redactie van L’Illustration horticole Collectie GUM (Plantentuin) over, een befaamd tuinbouwtijd- 5.122 ] schrift dat meer dan 43 jaar lang Tekeningen van een Camellia gepubliceerd wordt. chimera en een Phalaenopsis

Universiteitsbibliotheek Gent sanderianadoor P. Stroobant voor het tijdschrift L’Illustration horticole, 1881 en 1885.

Privécollectie

48 5.123 ] Allemaal beestjes 5.124 ] Opgezette chimpansee en skelet van een aapje, afkomstig uit In de Muinkmeersen bouwt de Gentse dierentuin. de Gentse Maatschappij voor Natuur­ Collectie GUM (Museum voor Dierkunde) lijke Historie vanaf 1851 een dieren­ tuin uit. Het stichtingscomité bestaat 5.125 ] Postkaartje van de Gentse dieren- uit eminente Gentenaars, zoals sena­ tuin met een afbeelding van Betsy tor Jean-Baptiste d’Hane de Potter de olifant en haar begeleider, 1908. (1797–1858) en hoogleraar Adolphe Burggraeve (1806–1902), en drie Register en boekhouding architecten: Adolphe Pauli (1820–1895), van de dierentuin, 1851–1904. Pierre Kerfyser (1801–1852) en Louis Universiteitsbibliotheek Gent Roelandt (1786–1864). Pauli tekent de plannen. Omdat de dierencollectie Wervel van de olifant Betsy. exotisch is, krijgen ook de gebouwen Collectie GUM (Museum voor Dierkunde) een exotisch uitzicht. In het Byzan­ tijns getinte hoofdgebouw zitten 5.126 ] Zoölogisch kabinet van de Gentse de roofdieren, verder zijn er kooien universiteit op de tweede verdieping met roofvogels, een apenpaleis en een van de oude universiteit aan de oosterse tent voor een dromedaris en Lange Meer (nu Universiteitstraat) voor Betsy de olifant. Niet alle dieren naast de Aula, waar nu de faculteit is een lang leven beschoren. Sommige Rechtsgeleerdheid huist. dode dieren komen terecht in het Universiteitsbibliotheek Gent zoölogisch kabinet van de universiteit, waar hun skeletten worden bewaard Nieuwjaarskaart van de Gentse als didactisch materiaal. dierentuin voor het jaar 1890. De dierentuin houdt het nauwelijks Huis van Alijn Gent een halve eeuw vol. Wegens gebrek aan belangstelling wordt hij in 1904 gesloten.

STAD ALS LABO 49 5.127 ] Van koeien en varkens 5.128 ] Plastinaat van een hondenkop tot kleine huisdieren (yorkshireterriër), didactisch model ter illustratie van de structuren Op de plek van het Casino van van de keel. Louis Roelandt (1786–1864) aan de  De Duitse patholoog-anatoom Coupure bouwt architect August Desmet Gunther von Hagens, bekend van (1887–1964) in 1935 een modernistisch de controversiële tentoonstelling complex voor de dierenartsen. Het Körperwelten, vindt de plastinaat­ gebouw geldt lange tijd als referentie methode uit. Bij deze techniek wordt voor de veterinaire kliniekbouw in het vocht in een kadaver door een Europa. De Vlaamse Veeartsenijschool soort silicone vervangen. De anato­ is net als de Rijkslandbouwhogeschool mische preparaten zijn niet alleen een rechtstreeks gevolg van de verne­ nuttig voor onderwijs en onderzoek, derlandsing van de universiteit in de maar vaak ook fascinerend en jaren 1920 en 1930. Beide scholen komen hebben een esthetische waarde. tegemoet aan de jarenlange eis van Collectie GUM (Museum Morfologie) de Vlaamse beweging om ook Neder­ landstalig hoger landbouwonderwijs te 5.129 ] Professor Eugène de Somer (1885– voorzien, als economische motor voor 1958), assistenten en medewerkers agrarisch Vlaanderen. Lange tijd domi­ tijdens een wetenschappelijke proef neren paarden de activiteiten van die­ met een dier, ca. 1940–1950. renartsen, vanwege hun cruciale rol als trekkracht in de landbouw, het Detail van de gevel van de Veeartse­ leger, de handel, het transport en de nijschool en de faculteit Diergenees­ industrie. Na de Tweede Wereldoorlog kunde op de Coupure Rechts. verschuift de aandacht naar varkens, een economisch belangrijke tak in August Desmet (1887–1964), Vlaanderen. Pas in 1968–1969 wordt hoogleraar architectuur en urbanis­ de opleiding diergeneeskunde een aparte me, ontwerpt de plannen van faculteit. Door de naoorlogse universi­ de bakstenen nieuwbouw. taire expansie en de verdere specialise­ Universiteitsarchief Gent — foto Hilde Christiaens ring wordt de locatie in het centrum van de stad onhoudbaar. In de jaren 5.130 ] Didactische houten modellen van 1990 verhuist de faculteit Diergenees­ paardengebitten door Louis Auzoux kunde naar een nieuwe site in Merel­ tonen de evolutie van veulen beke. Vandaag is het merendeel van de tot volgroeid paard, 20ste eeuw. studenten vrouwelijk en specialiseren Collectie GUM (Museum Morfologie) velen zich in kleine huisdieren.

50 5.131 ] Didactische paardenmodellen ontworpen door de Duitse architect en beeldhouwer Max Landsberg. Ze werden aan de faculteit Dieren­ geneeskunde geschonken, ver­ moedelijk als herstelbetaling na de Eerste Wereldoorlog, ca. 1885.

Collectie GUM (vakgroep Voeding, Genetica en Ethologie)

5.132 ] Skeletten van een dromedarisjong, een struisvogel en een lama uit de Gentse dierentuin.

Collectie GUM (Museum voor Dierkunde)

5.133 ] Tekening van de Gentse dierentuin in de Muinkmeersen, met op de achtergrond de Gentse Sint-Pietersabdij, 1872.

Universiteitsbibliotheek Gent

STAD ALS LABO 51 6 ] het stads­ Maat-ontwerpers brengt een mani­ debat fest met een nieuwe kaart van Gent, die vanuit vier principes 200 jaar 200 jaar samengaan van stad naast elkaar leven laat kantelen en universiteit is niet alleen tot een stedelijk project. een moment om achterom The Cloud Collective brengt te kijken, maar ook om vooruit die 200 jaar als een papieren spoor te blikken en te reflecteren van intellectuele zin en onzin die over de stedelijke rol van op de stad afstraalt. De installatie de universiteit. Dit debat combineert sporen van afgerond is de aanzet voor een stads­ werk van studenten met nieuw werk academie. van de stadsacademie. Bovenbouw architecten presenteert Als de universiteit over de 200 jaar stad en universiteit als stad nadenkt, wat gebeurt er dan? een monumentale feesttaart, een De stadsacademie wil onderzoekers, vrolijke opeenstapeling van 200 jaar studenten, staf, beleidsmakers, bouwen. ambtenaren en burgers samenbren­ gen rond de grote maatschappelijke uitdagingen: wonen, mobiliteit, energie, voedsel, van de eigen keu­ ken tot de mondiale verandering. Tijdens de tentoonstelling worden hier verschillende werkvormen voor een stadsacademie uitgewerkt. Staf en studenten van de vakgroep Architectuur en Stedenbouw verzor­ gen het programma. De abdijkerk is het proeflabo voor de stadsacademie in oprichting. Naast ruimte voor lezingen, work­ shops en debat staat hier werk van drie architectenbureaus op zoek naar kansen voor de toekomst. De drie installaties reflecteren over stad en universiteit als een geschiedenis van accumulatie, waarbij het geheel meer is dan de som van de delen.

52 6.01] Voorzet voor 200 jaar — (3) over opdrachtgeverschap een stadsdebat Bij de start is het helder. 3 x 200 — 3 x ‘wat als’ De stad bouwt voor de universi­ teit. De architecten zijn ‘stads­ architecten’ en doceren aan Accumulatie de universiteit. Zij bouwen een neoklassieke stad, met statige 200 jaar — (1) opgebouwde mogelijkheden gevels die de bruisende indus­ Na 200 jaar is de universiteit triestad decorum geven. Vanaf veel. Veel studenten, veel gebou­ 1929 is de staat de bouwheer. wen, veel colleges, veel publi­ Een ander, maar even samen­ caties, veel locaties, veel fietsen, hangend stadsbeeld krijgt vorm. veel geserveerde maaltijden, Een stad met zakelijke architec­ veel verstookte energie, veel tuur, op campussen langs afgedrukte bladzijden, veel kof­ nieuwe autolanen, blakend van fie. Daardoor kan er ook veel. het optimisme van een wel­ 200 jaar universiteit is een toe­ vaartsstaat in wording. Vandaag komst vol mogelijkheden die bouwt de universiteit, maar aan zich gestaag hebben opgebouwd. welke stad bouwt ze?

200 jaar — (2) op vele plaatsen De groei van de universiteit volgt die van de stad, van centrum naar rand. Ruimtelijk volgt de universiteit in grote lijnen de suburbane uitbreiding van de stad in zuidelijke richting. Universiteitsgebouwen en campussen die ooit in een wei lagen, liggen nu in de stad. In de loop van 200 jaar neemt de universiteit strategische plaatsen in de stad in die van­ daag nog meer aan betekenis winnen.

HET STADSDEBAT 53 De universiteit Wat als — (3) de stadsacademie als stedelijke actor als collaboratorium De studententijd is voor veel Wat als — (1) de stedelijke kaart trekken studenten een eerste oefening De universiteit staat voor in stedelijk burgerschap. Maar dezelfde grote transities als is de universitaire gemeenschap de stad. Ze moet af van fossiele ook echt met de stad bezig? brandstof, moet haar werk­ De universiteit denkt binnens­ nemers en studenten uit de auto kamers over grote duurzaam­ krijgen, wil duurzamer consu­ heidstransities. De stad wordt meren, wil huisvesting betaal­ hertekend in functie van die baar houden. Wat als de univer­ nieuwe uitdagingen. Wat als siteit voluit de stedelijke kaart stad, universiteit, onderzoekers, zou trekken en al die kwesties studenten en burgers hierover niet langer als problemen ziet, een langlopend gesprek zouden maar als kansen? Kansen om organiseren en de stedelijke de opgebouwde meerwaarde van ruimte als gedeeld laboratorium dichtheid, nabijheid, functie­ zouden omarmen? vermenging en gedeeld ruimte­ gebruik aan te boren.

Wat als — (2) gedeelde ruimte De universiteit volgt historisch gezien de suburbanisatie maar is ook zelf verstedelijkt. Studenten­ koten nemen de buurten in. Universiteitscampussen worden functioneel diverser en gaan ook steeds meer als stedelijk publiek domein functioneren. Wat als de universiteit meer naar buiten zou kijken en haar eigen locaties voluit als integrale onderdelen van de stad zou ontwikkelen?

54 V.u.: Annelies Storms, AGB Erfgoed, Botermarkt 1, B–9000 Gent Eindredactie: Mia Verstraete, tekstchirurg Vormgeving: Dooreman & Dams