Archeologia Kotliny Sandomierskiej. T. 2
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Archeologia Kotliny Sandomierskiej tom 2 Stalowa Wola 2018 Archeologia Kotliny Sandomierskiej redaktor Monika Kuraś Archeologia Muzeum Regionalne w Stalowej Woli [email protected] Kotliny sekretarz redakcji Magdalena Rzucek Sandomierskiej konsultacje merytoryczne Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego prof. Sylwester Czopek recenzenci dr hab. Halina Taras, dr hab. Małgorzata Rybicka, prof. UR korekta Monika Kuraś, Magdalena Rzucek, Marek Wiatrowicz, Beata Trybuła tłumaczenia Autorzy i Piotr Krasnowolski wydawca Muzeum Regionalne w Stalowej Woli ul. Sandomierska 1 37-450 Stalowa Wola www.muzeum.stalowawola.pl współpraca Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego ul. S. Moniuszki 10 35-015 Rzeszów projekt graficzny beton © Copyright by Muzeum Regionalne w Stalowej Woli ISBN 978-83-65145-22-2 2018 tom 2 spis treści Dariusz Bobak, Damian Wolski, Joanna Trąbska, Marta Połtowicz-Bobak Adam Nowak, Dominik Kurek, Relacje między Kotliną Sando- Michał Czarnik mierską a terenami podkarpackimi Przyczynek do badań petroarcheolo- w starszej epoce kamienia gicznych krzemieni wieku kredowego 8 ze wschodniej Małopolski i zachod- niej Ukrainy – projekt „Litoteka” 104 Andrzej Pelisiak Surowce krzemionkowe ze wschodniej części polskich Karpat Joanna Adamik-Proksa i ich wykorzystywanie w epokach Kultura trzciniecka w międzyrzeczu kamienia i brązu w Polsce połu- Sanu, Wisły i Wisłoki – uwagi dniowo-wschodniej. Rezultaty o stanie badań i aktualnych proble- ostatnich badań mach badawczych 32 136 spis treści Maciej Wawrzczak Sylwester Czopek Zachodniokarpackie surowce Problem rubieży kulturowej kamienne (radiolaryt i andezyt) między Kotliną Sandomierską i ich wykorzystanie w epokach a pasmem pogórzy karpackich kamienia i brązu, ze szczególnym w młodszej epoce brązu uwzględnieniem Kotliny Sando- i we wczesnej epoce żelaza mierskiej w świetle najnowszych badań 48 168 4 5 spis treści Joanna Ligoda Piotr Garbacz Paulina Gorazd-Dziuban Marzena Woźny Osada na stanowisku nr 2 Inskrypcja na grocie rozwadowskiej Średniowieczny obiekt mieszkalno- Tarnobrzeg–Mielec–Leżajsk– w Stobiernej, pow. rzeszowski włóczni (KJ35): gocka czy wandalska? -obronny w obrębie zamku –Nisko w poczynaniach krakow- w kontekście osadnictwa tarno- 294 w Baranowie Sandomierskim skich archeologów przełomu XIX brzeskiej kultury łużyckiej na 376 i XX wieku Płaskowyżu Kolbuszowskim 544 190 Marek Florek Edyta Anna Marek Stan badań nad budownictwem Wczesnośredniowieczna zawieszka Andrzej Albiniak, Tomasz Tokarczyk obronnym w północnej części z Boratyna, pow. jarosławski Elżbieta s. Monika Albiniak SDP Okres rzymski w Kotlinie Sando- Kotliny Sandomierskiej w średnio- 418 Archeologia epistolarna jako (braku- mierskiej – 10 lat później. Stan wieczu i okresie staropolskim jąca) subdyscyplina badawcza. i perspektywy badań (do końca XVIII wieku) O wartości źródeł epistolarnych 246 308 Kamil Karski, Dominik Kurek, w badaniach nad powstaniem, Tomasz Tokarczyk funkcjonowaniem i upadkiem Materialne pozostałości czasów Muzeum Powiatowego w Janowie Tomasz Tokarczyk Kamil Karski, Ewelina Ocadryga- Wielkiej Wojny jako przyczynek Lubelskim Wielkość, struktura i rozplanowanie -Tokarczyk, Tomasz Tokarczyk do regionalnych badań archeolo- 564 osad z okresu rzymskiego w świetle Sprawozdanie z nadzoru archeolo- gicznych badań prowadzonych na trasie gicznego oraz badań sondażowych 430 autostrady A4 przeprowadzonych na terenie 264 zamku w Tarnobrzegu-Dzikowie 344 Joanna Rogóż Cmentarzysko w Kłyżowie i groby zbiorowe w Zdziarach – wkład antropologii w badania pierwszo- wojennych mogił na terenie województwa podkarpackiego 468 6 7 1 Relacje między Obecność śladów osadnictwa paleolitycznego na terenach Polski południowo- -wschodniej sygnalizowana jest od lat 30. XX wieku (Połtowicz 2004a). Kotliną Sandomierską Pierwsze prace prowadził tu Kazimierz Osiński – odkrywca stanowiska a terenami podkarpackimi w Przemyślu przy ul. Słowackiego a następnie Stefan Krukowski, który prze- jął te badania krótko przed wybuchem II wojny światowej (Osiński 1932; w starszej epoce kamienia Tomaszewski, Libera 2007). Po 1945 roku należy odnotować epizodyczne zain- teresowanie tymi obszarami Stefana Karola Kozłowskiego (Kozłowski 1963a; 1963b) i Janusza Krzysztofa Kozłowskiego (Kozłowski 1963a; 1963b). W latach Dariusz Bobak 60. i 70. XX w. prace terenowe prowadził tu Antoni Talar (Talar 1965; 1967; Marta Połtowicz-Bobak 1968, i in.). Tereny północnej części Kotliny Sandomierskiej były przedmio- tem zainteresowań głównie archeologów ośrodka lubelskiego, przede wszystkim Jerzego Libery. Wzrost zainteresowania starszą i środkową epo- ką kamienia i intensyfikacja badań nad tym okresem na terenach Karpat, Podkarpacia i przylegających doń terenów Kotliny Sandomierskiej nastąpił 9 Relacje między Kotliną Sandomierską a terenami podkarpackimi w starszej epoce kamienia od pierwszej połowy lat 90. XX w. wraz z rozpoczęciem działalności nauko- (Kozłowski, Kozłowski 1996). Około 20 km na zachód od niego znalezione wej najpierw przez Piotra Miturę z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie (np. zostało ostrze lewaluaskie (Połtowicz-Bobak et al. 2009). Pojedyncze, odizo- Mitura 1993; Mitura et al. 2005; Mitura, Pasieka 2005, i in.), a następnie, po lowane znaleziska łączone ze środkowym paleolitem notowane są także na utworzeniu Instytutu Archeologii UR, autorów niniejszego artykułu. Inten- obszarach Kotliny Sandomierskiej (Florek, Libera 2006, tam dalsza literatura). syfikacja badań, związana także z wielkimi inwestycjami drogowymi (bu- Materiały z Przemyśla i Ruszelczyc można, jak się wydaje, łączyć z osadnic- dowa autostrady A4 na odcinku podkarpackim) pozwoliła na wzbogacenie twem mustierskim, poświadczonym zarówno w zachodniej Małopolsce jak bazy źródłowej (Bobak, Połtowicz-Bobak 2011) oraz nowe opracowania po- i na zachodniej Ukrainie (Kozłowski, Kozłowski 1996; Połtowicz 2004b; Poł- zwalające na lepsze rozpoznanie tych terenów. Mimo to należy jednak towicz-Bobak et al. 2009). Przypuszcza się, że stanowiska te mogą znajdować uznać, że obszary Polski południowo-wschodniej, a zwłaszcza rejony Kar- się na szlaku przemieszczeń grup ludzkich o osi zachód-wschód, trudno pat, Podkarpacia i południowej części Kotliny Sandomierskiej są nadal roz- natomiast poszukiwać związków łączących tereny podkarpackie z Kotliną poznane w bardzo niewielkim stopniu, co znacznie utrudnia prowadzenie Sandomierską. regionalnych badań syntetyzujących, podejmujących bardziej szczegółową problematykę. Stan wiedzy pozwala jednak na podjęcie takich prób nawet Z czasów przypadających na okres górnego paleolitu także nie posiadamy przy założeniu, że na szereg pytań nie da się znaleźć odpowiedzi a aktualne dotychczas źródeł pozwalających na poszukiwanie związków pomiędzy ustalenia mogą zostać podważone przez dalszy rozwój badań, przede Podkarpaciem a Kotliną Sandomierską. W żadnym z tych rejonów nie od- wszystkim odkryć terenowych. kryto jak dotąd śladów osadnictwa. Wyjątek stanowi jedynie ważne stano- wisko graweckie z Przemyśla ul. Słowackiego. Z Kotliny Sandomierskiej Niniejsza praca jest taką właśnie propozycją. Ma na celu prześledzenie osad- nieznane są dotychczas stanowiska ani oryniackie, ani graweckie. nictwa paleolitycznego w obydwu regionach i pokazanie istniejących po- między nimi relacji. Do analizy osadnictwa magdaleńskiego włączono te- Sytuacja zmienia się dopiero po II pleniglacjale ostatniego zlodowacenia. reny położone na Wyżynie Sandomierskiej, na zachodnim brzegu Wisły, W początkach schyłkowego glacjału, tj. okresie GS-2a obserwuje się ponowne bezpośrednio graniczące z Kotliną Sandomierską ale geograficznie znajdu- zainteresowanie terenami Środkowej Europy w tym także Polski przez grupy jące się już poza jej granicami, ze względu na występowanie tam ważnych zbieraczy i łowców. Rekolonizacja tych terenów przez ludność magdaleńską stanowisk, najprawdopodobniej powiązanych z obszarem objętym prezen- miała, jak się wydaje, miejsce stosunkowo szybko, docierając aż do wschod- towaną analizą (Połtowicz-Bobak 2013). nich granic zasięgu tej jednostki kulturowej jeszcze przed rozpoczęciem ocieplenia GI-1e (Bølling) (Połtowicz-Bobak 2012). Z terenów Polski połu- Najstarsze ślady osadnictwa paleolitycznego Polski południowo-wschodniej dniowo-wschodniej pochodzi kilka stanowisk magdaleńskich wyznaczają- datowane są na środkowy paleolit. Są to bardzo ubogie i nieliczne stanowi- cych granice zasięgu magdalenienu, a jednocześnie tworzących niewielkie ska poświadczające obecność grup ludzkich na tych terenach. Na terenach ale dobrze zaznaczające się skupienie osadnicze (Połtowicz-Bobak 2013). Na podkarpackich znajduje się najważniejsze stanowisko regionu – Przemyśl omawianych tu terenach widoczne są dwa takie „mikroskupienia” (mikrore- ul. Słowackiego, które dostarczyło niewielkiego inwentarza mustierskiego giony?). Jeden z nich obejmuje tereny karpackie (1 stanowisko) i południową 10 11 Relacje między Kotliną Sandomierską a terenami podkarpackimi w starszej epoce kamienia część Kotliny Sandomierskiej – Płaskowyż Kolbuszowski, Pradolinę Podkar- packą i Pogórze Rzeszowskie, drugie zaś – niewielki obszar na Wyżynie Sandomierskiej, bezpośrednio przy północnej granicy Kotliny Sandomier- skiej, nieco powyżej ujścia Sanu do Wisły (ryc. 1). Ten ostatni szczegół ma, jak się wydaje, istotne znaczenie. Co istotne, środkowa i północna część Ko- tliny Sandomierskiej nie dostarczyła jak na razie żadnych znalezisk, które można by łączyć z magdalenienem, co może wynikać przede wszystkim z warunków środowiskowych i ukształtowania