Natuurlijke Bruggen En Vrijstaande Rotsbogen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
GEOLOGIE TEKST • MICHAEL OARD Je zult de indrukwekkende structuren vast wel kennen uit cowboyfilms: grote natuurlijke bruggen en vrijstaande rotsbogen. Hoe zijn ze gevormd? Boogachtige rotsformaties zijn er in allerlei soorten en maten. Om te beginnen zijn er na- tuurlijke bruggen. Kenmerkend is dat die door- gaans een waterstroom overspannen, maar die kan intussen ook al droog zijn gevallen. Drie van de grootste en meest indrukwekkende na- Sipapu Natural Bridge. tuurlijke bruggen ter wereld vind je in Zuidoost- Utah (VS). Twee daarvan bevinden zich boven ravijnen (White Canyon en Armstrong Canyon). Die twee zijn duidelijk geërodeerd door water dat door de ravijnen stroomde. De derde – en de grootste – is Sipapu Natural Bridge (zie hier- NATUURLIJKE boven): 67 meter hoog en 82 meter breed. VRIJSTAANDE ROTSBOGEN Naast natuurlijke bruggen zijn er ook rotsbo- gen. Het verschil ertussen is dat je een rotsboog niet in verband kunt brengen met een water- BRUGGEN stroom. Ze zijn anders gevormd. Vrijstaande rotsbogen tref je aan bij bergkammen. De MAAK KENNIS MET HET RAADSEL VAN grootste bogen zijn hoog genoeg om de koepel AMERIKA’S VRIJSTAANDE BOGEN van het Capitool (het gebouw in Washing- ton waar het Amerikaanse congres zetelt) te overspannen. Landscape Arch is de op een na langste rotsboog ter wereld: 88 meter. Deze ligt in Arches National Park, ook in Utah. Daar vind je de meeste natuurlijke bogen per vierkante kilometer. Er zijn er meer dan 2000 in het park, Het is niet moeilijk te begrijpen waarom de 84 meter hoge Rainbow Bridge door en elke boog is uniek. de Amerikaanse indianen in dat gebied als een heilige plek wordt gezien. 16 WEET MAGAZINE - december 2018 december 2018 - WEET MAGAZINE 17 Lang niet alle bogen zijn zo groot. Sommige KLEINE Is een vrijstaande boog als Delicate Arch echt het resultaat zijn niet veel meer dan kleine gaatjes in de BOGEN van 70.000 jaar schaven door wind, regen en vorst? rotsen. Die kom je bijvoorbeeld tegen in Het is waar- schijnlijk dat de meeste kleine KLEINE NATUUR natuurlijke brug- gen en bogen na LIJKE BRUGGEN de zondvloed VORMDEN ZICH PAS door erosie zijn Door jaren van erosie ontstond een steeds groter gat NA DE IJSTIJD ontstaan. Som- tussen Kolob Arch en het klif waar deze boog oorspron- mige daarvan kelijk deel van uitmaakte. liggen in gebie- Bryce Canyon, een ander park in Utah. Daar den waar ooit worden ze ‘windows’ (ramen) genoemd. gletsjers doorheen bewogen. Aangezien verloop van tijd kwam de boog vrij te staan het onwaarschijnlijk is dat deze breekbare van de rotswand. Kolob Arch is met zijn 87 bogen grootschalige ijsvorming meter lengte de op twee na grootste ter we- konden doorstaan, moeten ze na de reld. De afstand tussen het midden van de ijstijd zijn gevormd, die volgde op de boog en het klif waar hij ooit toe behoorde, DE ALLERGROOTSTE zondvloed (ze kunnen dan prima vol- bedraagt nu 13 meter. In tegenstelling tot XIANRENBRUG OVERSPANT 120 METER gens het model zijn ontstaan dat je Delicate Arch (zie foto rechts) is Kolob Arch beschreven vindt in het kader rechts (boven) dus niet vrijstaand. Natuurlijke bruggen kun je overal ter wereld op deze pagina’s). vinden. De grootste ligt niet in de VS, maar in Een voorbeeld daarvan vind je in EN DE VRIJSTAANDE HOE VORMDEN China. De Xianrenbrug (wat zoiets als ‘elfjes- Zion National Park. Kolob Arch is BOGEN DAN? brug’ betekent) overspant de 120 meter brede een grote rotsboog die waarschijn- Het verklaren van de oorsprong van vrij- ROTSBOGEN ZICH? Buliurivier. De enige manier om de brug te lijk gevormd is na de zondvloed. Hij staande bogen is problematisch voor de DAT ZOU ZO ZIJN GEGAAN... bewonderen is door met een vlot van bamboe ontstond vermoedelijk door erosie reguliere wetenschap, die uitgaat van lange Plateau de rivier af te varen. Tot 2009 was de Xian- aan de voet van een klif. Zo kwam tijdsperioden. Als het ontstaan van deze De meeste geologen ge- erosie worden enkele renbrug buiten China echter vrij onbekend. daar een holte, die vervolgens verder bogen werkelijk tienduizenden jaren had loven dat er lange tijds- vinnen van onderaf Dat veranderde toen een medewerker van de erodeerde en steeds groter werd. Na geduurd, zou je verwachten dat ze allang perioden zijn geweest, doorbroken, zodat er Amerikaanse Natural Arch and Bridge Society en dat structuren als een boog ontstaat. de kalksteenstructuur op Google Earth zag de bogen langzaam zijn • Na nog weer meer ver- (www.weet-magazine.nl/xianren). waren ingestort als gevolg van verwering, in ‘rotsvinnen’ waar gevormd. wering zijn de gaten voordat het materiaal eromheen was weg- bogen ontstaan (zie zover vergroot dat de Vin gesleten. kader rechts). Voor Dat zou zo zijn gegaan: boog uiteindelijk on- Seculiere geologen Cruikshank en Aydin de vorming van • Het gesteente wordt der zijn eigen gewicht verklaren het ontstaan van de meeste bogen een boog moet er omhoog geduwd, instort. met breuken in het gesteente. Daardoor zou een factor zijn die waardoor diepe breu- erosie op die plekken sneller gaan. Helaas lokaal de effecten ken worden gevormd, Geologen die in een oude PHOTO BY GUNTER WELZ heeft niemand een grote vrijstaande boog van erosie in een parallel aan elkaar. aarde geloven, schatten vrij klein deel van • Vervolgens worden de dat regenwater, vorst Raam een ‘vin’ vergroot. breuken groter door en wind er 70.000 jaar ROTSBOGEN ZIJN Hoe die erosie zo verwering en erosie. over gedaan hebben VRIJ ZELDZAAM; plaatselijk in een • Dat resulteert in om de Delicate Arch (zie OOK DAT HEEFT ‘vin’ optreedt om dunne, verticale wan- foto boven) te vormen een boog te vormen, den die ‘vinnen’ (fins) in het droge klimaat dat IETS TE ZEGGEN... is een raadsel.’ worden genoemd. in Arches National Park Daar komt nog bij • Door voortdurende heerst. Aardpijlers op deze manier zien ontstaan. De bogen dat bogen een vrij worden eenvoudigweg verondersteld te zijn zeldzaam verschijn- gevormd door plaatselijk snellere verwering sel zijn. Als ze aan de voet van een verticale zandsteenplaat zouden ontstaan door langzame erosie, dan de aanwezigheid van bogen te verklaren. Die (‘vin’). Maar dat is pure speculatie, beseffen zouden er veel meer van moeten zijn. Cruiks- factoren zijn in de nabije omgeving ook aan- Cruikshank en Aydin zelf ook: hank en Aydin vatten het zo samen: ‘Het is wezig, zonder dat daar bogen ontstonden.’ ‘Boogvorming kan niet alleen toegeschreven niet mogelijk om oorzaken als plaatselijk De Xianrenbrug is alleen per vlot te bereiken, maar worden aan erosieprocessen. Die beperken zwakke rotsen, het eroderen van bovenlig- WAARNEMINGEN dan heb je ook echt een unieke ervaring! zich immers niet tot de specifieke plekken gende lagen of ontbossing aan te wijzen om Bij alle hypothesen die men bedenkt om 18 WEET MAGAZINE - december 2018 december 2018 - WEET MAGAZINE 19 ZOOM IN TEKST • WIM DE JONG rotsbogen te verklaren, wordt een belang- mogelijk kunnen vormen. rijk punt genegeerd. Wetenschap wordt Zeker als je uitgaat van EVOLUTIE IN EEN gestuurd door waarnemingen. En wat het feit dat er sinds de wordt gezien, is dat grote vrijstaande bo- zondvloed slechts zo’n gen en natuurlijke bruggen instorten, maar 4500 jaar is verstreken. nooit dat ze worden gevormd. Zo zijn sinds De beste verklaring is dan REAGEERBUIS de jaren veertig van de vorige eeuw delen dat ze door snelle erosie werden gevormd, moge- WAT HEBBEN DE NOBELPRIJSWINNAARS PRECIES GEDAAN? lijk laat in de afvloeiings- fase van de zondvloed SINDS 1970 ZIJN (zie kader hieronder). VOOR DE INSTORTING... ER MEER DAN 40 Grote natuurlijke bruggen De Nobelprijs voor Scheikunde ging dit SOORTEN EVOLUTIE VARIATIE EN SELECTIE NATUURLIJKE impliceren snelle erosie. jaar naar drie chemici voor de ontwik- De media die over het werk van deze Constructeurs en ingenieurs maken Het laatste deel van de drie chemici berichtten, hadden het over dikwijls gebruik van de techniek van BRUGGEN ...EN ERNA. keling van een techniek om nieuwe zondvloederosie zorgde enzymen en medicijnen te produceren. ‘het vangen van Darwins evolutie in een ‘variatie en selectie’ bij het optimaliseren INGESTORT voor de omstandigheden Daarbij maakten ze gebruik van wil- reageerbuis’. Op z’n best kun je hiervan van een systeem met veel instelmoge- die het ontstaan van deze lekeurige veranderingen en selectie. zeggen dat dit slechts gedeeltelijk klopt, lijkheden. Denk bijvoorbeeld aan het van Landscape Arch ingestort. Een van de prachtige en raadselach- Darwinisten roepen verheugd dat deze omdat ‘evolutie’ geen goed gedefinieerd optimaliseren van het vermogen van meest gefotografeerde vrijstaande bogen tige structuren mogelijk Nobelprijs onderstreept dat de evolutie- wetenschappelijk begrip is. Er zijn twee een raceautomotor. Bij deze techniek in Arches National Park was Wall Arch maakte. theorie klopt. Maar wie iets kritischer totaal verschillende typen verandering wordt willekeurig aan de ‘knoppen’ (foto’s rechts). En die kwam aan zijn eind kijkt, ziet dat de Nobelprijswinnaars een die als evolutie worden bestempeld: (instelmogelijkheden) gedraaid. Daarna in de nacht van 4 op 5 augustus 2008. In Dit artikel is een verta- techniek gebruiken die ingenieurs en wordt met gunstige instellingen verder totaal zijn er sinds 1970 al meer dan veertig ling van ‘The Puzzle of constructeurs allang toepassen om een • Sommige veranderingen zijn variaties. gewerkt en wordt er opnieuw gevarieerd natuurlijke bruggen ingestort. Large Natural Bridges bestaand ontwerp te optimaliseren. Dat zijn veranderingen in de parame- en geselecteerd. Dat gebeurt een heel and Freestanding Arches’, ters of ‘knoppen’ van een systeem. Die aantal ronden, totdat de ideale afstelling BIJBELS MODEL verschenen in Creation Het Nobelcomité eert Frances Arnold, variaties zorgen er bijvoorbeeld voor van een motor is gevonden. Door het Grote vrijstaande bogen en natuurlijke Magazine vol. 39, nummer George Smith en Gregory Winter, omdat zij draaien aan knoppen ontstaan echter bruggen zijn kwetsbare structuren die zich 2, 2017, pagina 42.