Aleksa Zajović ISTORIJSKI RAZVOJ RONJENJA

UNIVERZITET CRNE GORE FAKULTET ZA SPORT I FIZIČKO VASPITANJE-NIKŠIĆ Odsjek za obrazovanje sportskih novinara

Aleksa Zajović

ISTORIJSKI RAZVOJ RONJENJA

(Završni rad)

Nikšić, avgust 2018. godine UNIVERSITY OF MONTENEGRO FACULTY FOR SPORT AND PHYSICAL EDUCATION-NIKSIC Sport journalist

Aleksa Zajović

HISTORICAL DEVELOPMENT OF DIVING

(Final work)

Niksic, 2018. INFORMACIJE O STUDENTU:

Ime i prezime: Aleksa Zajović

Datum i mjesto rođenja: 16.01.1997. godine u Nikšiću

Studijski program: Obrazovanje sportskih novinara

INFORMACIJE O ZAVRŠNOM RADU:

Studijski program: Sportsko novinarstvo

Naslov: Istorijski razvoj ronjenja

Fakultet: Fakultet za sport i fizičko vaspitanje

Datum prijave završnog rada:

Datum odbrane završnog rada:

Mentor: Doc. Dr Dragan Krivokapić

Članovi komisije:

iii

SAŽETAK

U antičko doba čovjek je ronio kako bi obezbijedio sebi hranu, dok je vremenom ronjenje mijenjalo svoju prvobitnu namjenu. U vojne svrhe ronjenje je korišteno veoma dugo a ronioci su tada bili i dobro plaćani za usluge izvlačenja vrijednosti sa potonulih brodova, odakle i kreće želja za usavršavanjem opreme i dužim boravkom pod vodom. Prvi uspješan metod dužeg boravka pod vodom, bilo je ronilački zvono. Vremenom se pojavljuje niz izuma na principu ronilačkog odijela sa snabdijevanjem vazduha sa površine, a kasnije i sa bocama komprimiranim vazduhom.

Danas ronjenje kao sport imamo; ronjenje na dah i ronjenje sa bocom sa kompraminiranim vazduhom. Ronjenje na dah je boravak pod vodom sa privremenim prekidom spoljašnjeg disanja ili apnejom, kojoj prethodi dubok udisaj vazduha. Discipline se djele na statične, dinamične i dubinske. Dok je Ronjenje sa bocom ili „Scuba diving“, boravak pod vodom sa opremom za disanje. Specijalne boce za ronjenje su napunjene komprimovanim vazduhom ili nekim drugim gasinm mješavinama koje se nazivaju nitrox i trimix.

Postoje dva osnovna tipa ronilačkih aparata: sa otvorenim i sa zatvorenim krugom. Kod aparata sa otvorenim krugom, izdahnuti vazduh se ispušta u vodu preko specijalnog ventila, dok se kod aparata sa zatvorenim krugom ispušteni vazduh ponovo udiše nakon apsorbcije ugljendioksida i dodavanja kiseonika.

Ključne riječi: istorija ronjenja, ronilačka oprema, ronilačke discipline

ABSTRACT

In antique times man dived in order to provide himself with food. Over the years diving changed its original purpose. In military purposes, diving has been used for a very long time, and divers were also well paid for the services of extraction of valuable items from the sunken ships. Since then, there has always been a strong desire for an equipment upgrade in order to stay longer underwater. A first successful method which allowed divers to stay much longer underwater was the diving bell. Throughout the years there has appeared many other inventions based on a diving suit with an air supply from a surface, which later changed into the suit with bottles with compressed air - a method which is nowadays still used and perfected.

Nowadays, diving as a sport is divided into free diving and diving with a tank filled with compressed air. Free diving is a type of diving in which you stay underwater with a temporary interruption of external breathing or apnea, preceded by the action of catching a deep breath. Disciplines are divided into static, dynamic and free immersion. On the other hand, diving with an air tank or "Scuba diving", swimming underwater for a long time while using breathing equipment. Special diving tanks are filled with compressed air or some other gas mixtures called nitrox and trimix.

There are two basic types of diving devices: with open circuit (scuba) and closed circuits (rebreathers). In the open circuit apparatus, the exhaled air is released into the water via a special valve or vent, while in the closed circuit apparatus the air is re-inhaled after the absorption of carbon dioxide and the addition of oxygen.

Keywords: diving history, diving equipment, diving disciplines

SADRŽAJ

1. UVOD...... 1

2. ISTORIJA...... 2

3. OPREMA...... 9

3.1 Osnovna ronilačka oprema...... 9

3.2 ARO oprema...... 16

3.3 Dodatna oprema...... 19

4.OPASNOSTI PRILIKOM RONJENJA...... 26

4.1 Dekompresiona bolest...... 26

4.2 Barotraumatska gasna embolija (BGE)...... 29

4.3 Trovanje...... 31

5. DISCIPLINE...... 35

5.1 Ronjenje na dah...... 35

5.2 Ronjenje sa bocom- Skuba dajving...... 40

5.3 Podvodni ribolov, fotografija i hokej...... 40

6.RONILAŠTVO U CRNOJ GORI...... 41

7. ZAKLJUČAK...... 43

LITERATURA...... 44

BIOGRAFIJA ...... 47

1. UVOD

Glavni motivi za ronjenjem u praistoriji bili su različiti, počevši od preživljavanja, znatiželje do vojnih razloga tj sakrivanja od opasnosti i napada na neprijatelja. Samim tim čovjek se nastanjivao blizu vode, na obalama rijeka, jezera, mora kako bi bio bliže izvoru hrane, što dokazuju brojni arheološki nalazi u brdima na obalama Sjeverne Afrike, Sjevernog i Sredozemnog mora, gdje su pronađeni ostaci školjki koje rastu samo u velikim dubinama mora i do kojih je moguće doći samo ronjenjem.

Na razvoj ronilačke opreme uticalo je to da je čovjek želio da ostane pod vodom što je duže moguće, pa je smišljao razne načine, o čemu govore i pisani podaci. U početnim fazama korišćene su trske, pomoću kojih su disali ali samo u plitkim vodama. Zatim se pojavljuju nove ideje, neke od njih su mjeh od životinja u kom se nalazio vazduh, zvono koje je bilo otvoreno na dnu u kom bi se nalazili ronioci, prva odijela u koja je vazduh upumpavan sa površine pa sve do ronilačkih odijela koja su u novije doba imala mogućnost udisanja vazduha iz boce koju je ronilac sa sobom nosio, što je omogućilo duži boravak čovjeka u vodi i to na većim dubinama.

Sada su motivi za bavljenjem ronilaštvom drugačiji, sportske aktivnosti, održavanje fizičke spreme, naučna i vojna istraživanja…

Unapređenje ronilačke opreme dovodi do većih mogućnosti i većeg interesovanja za istraživanjem podvodnog svijeta kako u sportu tako i u naučne svrhe.

2. ISTORIJA

Prvi znaci pojave ronjenja vezuju se za period 5000 godina pne. Osim za potrebe prehrane, ronjenje se u to vrijeme koristilo i u vojne svrhe. Postoji duga istorija korišćenja ronilaca za strateške svrhe. Bili su uključeni u vojne operacije tokom trojanskih ratova od 1194 do 1184 godine pne. Oni su sabotirali neprijateljske brodove tako što su kidali konope kojima su bila vezana sidra, a takođe su gradili podmorkse konstrukcije koje su služile za odbranu luke od napadačkih flota, ali su i napadači često imali svoje ronioce koji su uklanjali te prepreke.

Slika 1.

Preuzeto sa: (http://www.scubish.com/dive-reference/1/images/fig1.2.JPG ) ( 21.08.2018.)

Najvažniji posao ronilaca u prošlosti bio je i spašavanje tereta s potonulih brodova i o tome postoje pisani podaci. Već tokom prvog vijeka prije Hrista, ovaj posao je bio dobro plaćen, ronilac je imao pravo na proporciju vrijednosti a njegova cijena je zavisila od dubine sa koje izranja predmete.

Postoji mnogo primjera korištenja trske i bambusa kao predmeta za disanje na površini vode. Kolumbo je govorio da su sjevernoamerički Indijanci plivali prema divljim pticama neprimjetno, disanjem kroz trsku i držanjem njihovih tijela potopljenih, i hvatali ptice mrežama, kopljima ili čak golim rukama. Najbolji ronioci od američkih plemena, dolazili su

2 sa ostrva Margarita. Putnici koji su ih posmatrali tokom 16, 17 ,18-og vijeka govorili su da se oni mogu spustiti čak na dubini od 30 metara i ostati 15 minuta pod vodom, dok su oni taj fenomen izdržljivosi pripisivali duvanu. Takođe su tvrdili da posjeduju tajnu hemikaliju kojom su trljali kožu koja odbija ajkule.

Istorija ronjenja sa opremom je dugačka i složena u ranim fazama, a pomiješana je sa legendama kao u slučaju Aleksanda Velikog, gdje se navodi da je on ušao u stakleno zvono i spustio se ispod mora. Mada malo je vjerovatno da su umjetnici tog vremena mogli napraviti staklo kao što je prikazano u nekim ilustracijama.

Slika 2.

Preuzeto sa: (http://www.hellenicaworld.com/Greece/ImagesGR/AlexanderDive2.jpg ) ( 19.08.2018. )

Leonardo de Vinči je skicirao ronilačko odijelo koje je imalo nedostatak velikog mrtvog prostora. Drugi Italijan, Borelli, 1680. godine shvatio je da je Leonardo bio u krivu i da bi ronilački vazduh trebao biti očišćen prije nego što ga ponovo udahne. On predlaže da se vazduh može pročistiti kroz bakarnu cijev ohlađenu morskom vodom, tako što se ugljendioksid zamrzava pri prolasku kroz cijev.

Prvi uspješan metod dužeg boravka pod vodom, bilo je ronilački zvono. Kao što sam naziv kaže, bilo je u obliku zvona, sa otvorenim dnom u kom ljudi mogu biti spušteni ispod površine vode. Korišćenje zvona u početku je bilo ograničena na kratke periode u plitkoj

3 vodi, sve do metode snabdijevanja vazduhom sa površine. Prva potpuno dokumentovana upotreba ronjenja zvona datira iz 16. vijeka.

Halley je osmislio i metod za snabdijevanje vazduha za ronioce iz crijeva povezanog sa zvonom, a dužina crijeva ograničavala je ronioce na područje u blizini zvona, mada nije poznato da li je ova metoda bila uspješna. Halley je bio jedan od najranije zabilježenih slučajeva barotraume srednjeg uha.

Slika 3.

Preuzeto sa: (https://r.hswstatic.com/w_907/gif/missedinhistory-98-2015-12-dive-tech-post-600s350.jpg ) (21.08.2018.)

Englez, Augustus Siebe, je 1837. godine proizveo svoju “closed dress” što u bukvalnom prevodu znači "zatvorenu haljinu", često se naziva standardna ronilačka haljina ili standardna oprema. Ova oprema se sastojala od krutih kaciga zaptivenih u fleksibilno vodonepropusno odijelo. Vazduh je ispražnjen sa površine u kacigu, a višak vazduha se izbacao kroz izlazni ventil. Ova vrsta opreme, sa nekoliko poboljlšanja je i dalje u upotrebi.

Postoji određena sumnja o tome ko je dizajnirao “zatvorenu haljinu” Siebe. Utvrđeno je da je odijelo Siebe u velikoj mjeri superiornije od drugih dizajna, jer za razliku od drugih u to vrijeme Siebov aparat je dozvolio roniocu da se savije, ili čak leži bez rizika da će mu voda ući u kacigu.

Slika 4.

Preuzeto sa: (https://thumbs.dreamstime.com/b/old-diving-suit-black-white-engraving-windowed-helmet- 46764750.jpg ) (21.08.2018.)

Prvu školu ronjenja ustanovila je kraljevska mornarica 1843. godine. Corporal Jones, koji je svoje iskustvo stekao na olupini "Kraljevskog Georgea" bio je instruktor.

Uz upotrebu zatvorene haljine Siebe i drugih odijela, zabilježena je pojava dekompresione bolesti .

Zabilježeno je dublje ronjenje;

- 1904. godine grčki i švedski ronioci su dostigli dubinu ronjenja od 58 metara .

- 1906. godine je rekord pomjeren na 64 metra.

- 1914. godine američka mornarica dostigla dubinu od 84 metra.

- 1915 godine podigli su podmornicu blizu Havaja sa dubine od 93 metra. Ovo je bio izuzetan poduhvat uzimajući u obzir da su bili izloženi opasnom stepenu azotne narkoze, kao i dekompresionoj bolesti.

Razvoj samostalnog podvodnog aparata za disanje (SCUBA), koji je omogućavao roniocu da nosi vazduh sa sobom, a da to nije pumpanje vazduha sa površine, datira iz ranog devetnaestog vijeka. Postoji kratak izvještaj američkog inženjera Charlesa Conderta, koji je napravio vrstu SCUBA u kojoj je vazduh čuvan u bakarnoj cijevi koja se nosila oko tijela. Detalji o korišćenom metodu za kontrolu protoka vazduha nijesu poznati. Umro je dok je ronio sa svojom opremom u istočnoj rijeci 1831. godine.

Još jedan raniji izum bio je uređaj Rouquayrol i Denayrouze iz 1865. godine, koji je je isporučen sa vazduhom sa površine na isti način kao i zatvoreni Siebe , i opremljen je rezervoarom za vazduh tako da se ronilac može odvojiti od vazdušnog crijeva na nekoliko minuta.

Prva uspješna oprema, je razvijena i patentirana sa nezavisnim snabdijevanjem vazduhom 1918. godine ,Ohgushi, u Japanu. Kod ovog sistema ronilac je kontrolisao dovod vazduha aktiviranjem protoka vazduha u masci pritiskom zuba.

Još jedan SCUBA je napravio Le Prieur 1933. godine. U ovom setu ronilac je nosio bocu komprimovanog vazduha na grudima i ispuštao vazduh u masku za lice otvaranjem slavine, a 1943. godine Cousteau i Gagnan su razvili prvi SCUBA koji uključuje automatizovani ventil koji otpušta vazduh u trenutku kada ronilac udahne. Ovaj izum je olakšao upravljanje vazduhom, a promjene dubine nijesu uticale na njegovu funkciju.

Dok se radilo na usavršavanju ovog sistema, uporedo se radilo i na setovima za obnavljanje vazduha. Osmišljen je sklop zatvorenih krugova koji uklanja ugljendioksid i snadbjeva ronioca čistim kiseonikom. Prvi uspješni set za ponovno dovođenje kiseonika dizajnirao je Englez, HA Fleuss, 1878. godine. Ovo je bio set u kome je ugljendioksid apsorbovao konopac natopljen kalijum-hidoksidom.

Vojna upotreba ronilaca u savremenom ratu do 1918. godine bila je u velikoj mjeri ograničena na spašavanje oštećenih brodova, čišćenje blokiranih kanala, opasnosti i mina. Do početka dvadesetog vijeka istraživanje dubokog zarona, omogućilo je roniocima da stignu do dubine preko 90 metara, ali mogućnost pojave azotne narkoze, nije bila srpiječena.

Nakon Prvog svjetskog rata ronilačka kraljevska mornarica je vršila istraživanja da se poveća dubinska sposobnost preko 60metara. Oprema je poboljšana, potopljiva a izleti su napravljeni na 107 metara, ali azotna opijenost na ovim dubinama i dalje nije bila spriječena.

Američki naučnik, profesor Elihu Thompson, je 1919. godine predložio je da se azotna narkoza može izbjeći korištenjem helijuma kao zamjene za azot u snabdijevanju gasom. U toj fazi, ideja je bila teško ostvarljiva, jer je helijum koštao preko 2000 dolara po kubnom metru. Kasnije je cijena pala na oko 3 centa po kubičnoj stopi. Istraživanje upotrebe helijuma obavljeno je tokom dvadesetih godina i 1930-ih godina. Između dva svjetska rata SAD su imale pozamašne količine helijuma tako da su i dominirali istraživanjima dubokog ronjenja.

Mogućnost korištenja hidrogena umjesto helijuma u mešavinama gasa (za duboke ronjenje) prvi put je testirao Arne Zetterstrom, švedski inženjer. On je pokazao da se hipoksija i rizici od eksplozije mogu izbjegavati ako je ronilac koristio vazduh sa površine do 30 metara. 1945. godine, Zetterstrom je pao na dubinu od 160 metara, gdje je i umro od posledica hipoksije i eksplozivne dekompresije. Nažalost, grešku su napravili operateri koji su kontrolisali njegov uspon. Greška je bila slučajna i nije bila povezana sa njegovom dekompresijom.

Tritonijska odjeća je nadograđena u prvom JIM odijelu, u novembru 1971. godine, a 1976. godine, JIM suit postavlja rekord za najduže radno ronjenje ispod 150 metara, u trajanju od pet sati i 59 minuta na dubini od 276 m.

Prva JIM odijela su konstruisana od livenog magnezijuma i težili su oko skoro 500 kg u vazduhu uključujući i ronioca. Ona su bila visine 1.98 m i imali maksimalnu radnu dubinu od 457 m. Balast je bio pričvršćen na prednjem dijelu odijela i mogao se odvojiti iznutra, omogućavajući roniocu da se popne na površinu od oko 30 metara u minuti. Odijelo je takođe imalo komunikacionu vezu sa površinom.

Slika 5.

Preuzeto sa: (https://superretro.com/wp-content/uploads/2016/05/iohc4Ul-1.jpg ) (21.08.2018.)

Kako se tehnologija poboljšala i rasteo operativno znanje, Oceaneering je nadograđivao svoju flotu JIM-ova. Izgradnja magnezijuma zamijenjena je plastikom ojačana staklom .Osim toga, četverostrani kupolasti vrh odijela zamijenjen je prozirnim akrilom, to je omogućilo operateru znatno poboljšano vidno polje.

Neopren je izmislio DuPont-ov naučnik Dr Elmer K. Boltona, 17. aprila 1930. godine a ubrzo je i našao primjenu u proizvodnji modernih ronilačkih odijela koji se i danas koriste.

Dio teksta preuzet sa: (http://archive.rubicon- foundation.org/xmlui/bitstream/handle/123456789/5894/SPUMS_V5N2_2.pdf?sequence=1 ) (20.08.2018)

3. OPREMA

Ronilačku opremu možemo podijeliti na osnovnu opremu, ARO opremu ( Autonomna ronilačka oprema) i dodatnu opremu.

3.1 Osnovna ronilačka oprema

Osnovnu ronilačku opremu čine maska, disaljka , peraja, ronilačko odijelo i pojas sa tegovima.

3.1.1 Maska

Maska je obavezan dio ronilačke opreme, bez obzira na svrhu i vrstu ronjenja. Njena osnovna uloga je da izoluje oči od direktnog kontakta sa vodom i omogući roniocu bolju vidljivost. Ronilačka maska stvara vazdušni prostor između očiju i vode koji ujedno simulira prirodni ambijent čime nam omogućava da pod vodom vidimo jasno i oštro.

Slika 6. Maska

Preuzeto sa: https://www.google.me/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjZtP_-0- fcAhUPUlAKHfD1Bz4QjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fwww.kupindo.com%2FSportski- rekviziti%2F20475893_Maska-za-ronjenje-Aqualung-Look- HD&psig=AOvVaw3wVoHoNYfLp2QqQ3Mi7TIq&ust=1534168174877786

(12.08.2018.)

Okvir maske se izrađuje od specijalnih silikonskih materijala koji su elastični i otporni na temperaturne promjene i morsku vodu. U obrazinu se ugrađuju stakla i prostor za nos koji služi za izjednačavanje pritiska u ušima i sinusima. Umjesto postojećih, moguće je postaviti stakla sa dioptrijom. Neposredno prije zaranjanja, stakla se pokvase vodom kako ne bi maglila.

3.1.2 Disalica

Disalica je plastična cijev koja je na jednom kraju zakrivljena i završava usnikom koji je napravljen od gume ili silikona.Ona omogućava disanje na površini bez potrebe izranjanja glave iz vode.Obično je dužine od 38-40 cm sa usnikom, a prečnik treba da iznosi od 18-25 mm. Pričvršćena je silikonskim prstenom za masku sa lijeve strane, iz razloga što sa desne strane dolazi regulator.

Slika 7. Disalica Preuzeto sa: https://encrypted- tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcT BlvW94QqrKd4y1Vq5tYZAf6PMLsUPPv mV11UP8SX0ogWbN0vHEA

(09.08.2018.)

Postoje disalice bez, i sa ugrađenim ventilom za odvodnjavanje, mada iskusni ronioci koriste disalice bez ikakvih dodatnih ventila, jer je proces izbacivanja vode iz cijevi jednostavan.

Održavanje disalice je jednostavno i sastoji se u redovnom pranju u slatkoj vodi i čuvanju od kontakta s benzinom i drugim naftnim derivatima, kao i od direktnog izlaganja suncu.

3.1.3 Peraja

Peraja se izrađuju od raznih gumenih materijala, poliuretana, termoplastike i omogućavaju brzo kretanje pod vodom uz optimalnu potrođnju energije. Dizajnirana su tako da osim što povećavaju površinu stopala, svojim oblikom povećavaju propulziju i smanjuju otpor pri plivanju. Peraja mogu biti sa otvorenom petom, zatvorenom petom ili mono peraja ( oba stopala u jednom peraju), kao i mala, srednja i ekstra velika. Izbor peraja zavisi prvenstveno od fizičke konstitucije ronioca, snage nožnih mišića, aktivnosti pod vodom kao i od toga da li ona pristaju stopalu ronioca.

Slika 8. Monoperaja Slika 9. Peraja sa Slika 10. Peraja sa zatvorenom otvorenom petom petom Preuzeto sa: https://static.wixstatic.com/m Preuzeto sa: Preuzeto sa: edia/dc1b2c_4713d000e1454 https://www.navidiku.rs/fi https://www.sportdepot.rs/files/cat 26d8498541386b78852.jpg/v rme/upload/peraja.jpg alog/list_410302-BL_01.jpg 1/fill/w_1000,h_1000,q_85,u sm_0.66_1.00_0.01/dc1b2c_ (12.08.2018.) (12.08.2018.) 4713d000e145426d84985413 86b78852.jpg (12.08.2018.)

Za podvodne radove koriste se peraja sa kraćim i širim listom a za sportska takmičenja peraja sa užim i dužim listom. U poslenje vrijeme takmičari koriste sve više mono peraja, koja su u obliku kitovog repnog peraja, i za njih se koristi poseban stil plivanja iz razloga što se oba stopala nalaze u jenom peraju.

3.1.4 Ronilačka odijela

Zaštitna ronilačka odijela imaju ulogu očuvanja tjelesne temperature ronioca i zaštitu tijela ronioca od ogrebotina i posjekotina o oštre podvodne stijene, školjke, korale i druge predmete pod vodom. Kako je voda izvanredan toplotni provodnik to će se tijelo ronioca u vodi određene temperature 25 puta brže rashladiti nego u vazduhu iste temperature. Da bi se zaštitili od tako brzog rashlađivanja ronioci koriste nekoliko različitih vrsta odijela:

 mokra neoprenska odijela različitih debljina,  suva neoprenska odijela,  suva odijela konstantnog volumena,  meka ronilačka odijela s kacigom,  suva odijela grijana toplom vodom,  suva odijela grijana električnom energijom.

U sportskom ronilaštvu uglavnom se koriste mokra neoprenska odijela debljine 5 do 7 mm. Odijela izrađena od kvalitetnog neoprena ove debljine obezbjeđuju relativno dobru termo zaštitu roniocima za jednosatni boravak u vodi temperature iznad 10°C

Po nekim ustaljenim pravilima mokra neoprenska odijela ne bi trebalo koristiti za ronjenje u vodi čija je temperatura niža od 7C. Savremena neoprenska odijela su sa unutrašnje strane postavljena finim žerseom, a u novije vrijeme specijalnim metal plišom. Ovim načinom se poboljšava termo izolaciona moć odijela i otpornost materijala na cijepanje prilikom rastezanja.

Neopren je jedna vrsta porozne sintetičke gume čije su pore ispunjene vazduhom ili azotom, zbog čega neopren ima veliki uzgon. Uzgon neoprenskog odijela zavisi od debljine neoprena, veličine odijela, poroznosti i starosti neoprena.

Donedavno su se neoprenska mokra odijela izradivala isključivo u crnoj boji, zbog vjerovanja da morski psi ne napadaju crne ribe. U novije vrijeme dizajneri ronilačke opreme izrađuju odijela kombinujući materijale različitih boja i različitih krojeva. Izrađuju se jednodjelna odijela s patentom na leđima od ramena do ramena, ili s patentom na prednjoj strani.

Dvodjelna odijela se rade tako da se pantalone protežu preko cijelih leđa lopatica i grudi do grudne kosti i završavaju širokim tregerima. Bluza, obično i najbolje s kapuljačom, pokriva leđa, kukove i donji dio trbuha, tako da su leđa i stomak u dvodjelnom odijelu dvostrukim neoprenom zaštićeni od hladnoće. Zbog toga preporučujemo upotrebu dvodjelnih mokrih odijela.

Slika 11. Slika 12. Slika 13.

Preuzeto sa: Preuzeto sa: https://pull02- Preuzeto sa: https://deepstop- http://jettydive.com.au/wp- diverssupply.netdna- shop.com/wp- content/uploads/2016/05/hydroflex3m ssl.com/pub/media/catalog/pro content/uploads/2017/03/Muta_Sta m_wetsuit_lumens_be.jpg duct/s/c/scu-63.13x.x00.jpg gna_ESpa_513b034aa3646.jpg

( 12.08.2018.) ( 12.08.2018.) ( 12.08.2018.)

Negativna strana dvodjelnih odijela jeste što je za poništavanje višeg uzgona potrebno nešto više tegova na pojasu.

Pri izboru odijela treba ga obući, probati i uvjeriti se da dobro prijanja uz tijelo a da pri tome ne steže previše, naročito ne preko grudi. Odijelo ne smije biti kruto i onemogućavati pokrete rukama i nogama. Osobe koje imaju velika stopala mogu naći odijela koja na nogavicama imaju patente radi lakšeg oblačenja. Od kvaliteta spoljašnjeg sloja zavisi trajnost odijela, zbog čega se neopren spolja oblaže elastičnom tkaninom.

Termozaštitna osobina neoprena odnosi se na sprečavanje permanentne cirkulacije nove vode uz tijelo ronioca. U stvari, voda koja pri ulasku ronioca u vodu uđe kroz pore neoprena do tijela ronioca biva brzo zagrijana a nova voda ne ulazi ili se izmjena tople i hladne vode veoma sporo odvija, tako da je tanak vodeni sloj uz tijelo praktično iste temperature kao i tijelo ronioca. Na ovaj način spriječeno je stalno odvođenje temperature s tijela ronioca.

Preuzeto iz: ( „Savremeno ronjenje“; Dragiša Koprivica, str 39-40)

3.1.5 Pojas sa tegovima

Tegovi za ronjenje, pojas za tegove za ronjenjeKako bi kompenzovali prirodnu i produktivnu plovnost, ronioci nose pojas sa tegovima. Pojasevi služe za nošenje tegova koji su neophodni za kontrolu plovnosti. Najčešće se izrađuju od specijalnog sintetičkog najlona koji je izuzetno otporan na habanje i može izdržati velike težine. Standardne je širine i na njega se nižu olovni tegovi prema potrebi.

Postoje i modeli koji na sebi imaju prišivene džepove. Kopče služe za vezivanje pojasa i svojom konstrukcijom omogućavaju čvrsto stezanje kaiša. Moraju da obezbede jednostavno i brzo, jednom rukom, otpuštanje kompletnog pojasa sa tegovima ukoliko se za to ukaže potreba. Kopče se proizvode od plastike ili metala.

Postoje tegovi različitih dimenzija, oblika i težine. Njihovu količinu određujemo u zavisnosti od sopstvene plovnosti, plovnosti opreme koju koristimo, kao i vode u kojoj ronimo. Postoje i vrećice koje su napunjene olovnom sačmom, koje takođe mogu biti različitih veličina

14 i težine. Koriste se u kombinaciji sa pojasom koji ima džepove kao i kod BCD-a sa integrisanim sastavom tegova.

Preuzeto sa: http://www.kpabelacrkva.com/oprema.html

Slika 14.

Preuzeto sa: http://www.kpabelacrkva.com/style/images/art/po1.jpg

( 12.08.2018.)

Iskustva su pokazala da početnici koriste mnogo više olovnih pločica tj veće težine nego iskusni ronioci, koji su stekli vještinu regulacije plovnosti pomoću disanja, kao i podvodnog plivanja. Određivanje uzgona odijela izvodi se veoma lako. Odijelo se postavi na površinu vode i na njega se slažu olovne pločice dok odijelo ne počne da tone, a kada dođe do tog momenta, znači da je poništen njegov uzgon.

3.2 ARO oprema

Pored osnovne opreme postoji i ARO oprema, u nju spadaju:

 dvostepeni hidrostatički regulator  ronilačka boca  kompenzator plovnosti

3.2.1 Dvostepeni hidrostatički regulator

Regulator je jedan od najvažnijih elemenata ronilačke opreme. Njegova funkcija je da pritisak iz boce prilagoditi pritisku okoline u kojoj se ronilac nalazi. Dvostepeni regulator se razlikuje od jednostepenog regulatora kako izgledom tako i funkcijom.

Prvi stepen redukcije se montira na samom izlazu iz boce, dok je drugi montiran na usniku regulatora. Prvi stepen se sastoji od tijela, kućišta, membrane, klipa, komore međupritiska, komore visokog pritiska, opruge klipa, kompenzacione komore, sinten filtera, matice za baždarenje međupritiska i više izvoda međupritiska sa jednim izvodom visokog pritiska.

Slika 15.

Preuzeto sa: http://www.kpabelacrkva.com/style/im ages/art/reg.jpg ( 12.08.2018.)

3.2.2 Ronilačka boca

Ronilačka boca predstavlja rezrvoar vazduha koji obezbjeđuje duži boravak ronioca pod vodom. U profesionalnom ronjenju se sve više koriste aparati na mješavine Nitrox, zbog toga što skraćuje dekompresionu proceduru.

Aparati na komprimirani vazduh rade na principu otvorenog kruga disanja, gdje se jedanput udahnuti vazduh iz boce ne vraća u aparat, već se izbacuje van, što ga čini jednostavnijim i jeftinijim od vještačkih mješavina. Boce se izrađuju od čelika i legura aluminijuma. Čelične boce se češće koriste iz razloga što su veće čvrstoće i tanjeg zida, samim tim su i lakše od aluminijskih koje su debljeg zida i veće mase, mada imaju antimagnetno svojstvo pa su pogodne za izvođenje vojnih aktivnosti.

Slika 16.

Preuzeto sa: https://www.scubalife.hr/wp-content/uploads/2016/01/ronilacke- boce.jpg (12.08.2018.)

Aparat može biti sastavljen od jedne ili dvije boce. Maksimalni kapacitet vazduha u boci iznosi 4m3. U Evropi postoje nekolike fabrike koje proivode ronilačke boce, i to u sledećim litražama:

7, 10, 12, 15, 18 litara, radnog pritiska 200 bara. Boce se zaštićuju antikorozivnim i jarkim bojama radi boljeg uočavanja u vodi, dok to nije slučaj sa unutrašnjosti boce, koja se ne premazuje.

3.2.3 Kompenzator plovnosti

Na zahtjev profesionalnih ronilaca, 1950 godine su počeli da se proizvode ronilački kompenzatori. Njegova primjena je bila trostruka, da održava ronioca na površini vode, da služi kao lift u slučaju nužde i da olakša promjenu dubine. Prvi proizvodi bili su lošijeg kvaliteta jer su pravljeni od platna zbog čega su i brzo propadali. Vremenom, kako su se pojavljivali sve kvalitetniji materijali za izradu, tako su se svi nedostaci kod kompenzatora plovnosti otklanjali.

Slika 17.

Preuzeto sa: http://3.bp.blogspot.com/- C44rrttDWLk/T4HLqyI7lqI/AAAAAAAAD9I/Pj808bBj460/s1600/bcd+ninfa.jpg

( 12.08.2018.)

Početkom 70-ih godina firma US DIVERS proizvela je novi proizvod baziran na principu prethodnih, ali taj model usavršio SCUBAPRO, plasirajući na tržičte stabilizirajući prsluk, čija je cijena bila tri puta skuplja od prethodnih kompenzatora.

Danas postoji više vrsta kompenzatora plovnosti a to su: ispred (portikla), iza (wing), u obliku jakne (jacket). Rekreativni ronioci najčešće koriste one u obliku prsluka, dok se profesionalci obično opredjeljuju za „wing“. Postoje i vrste BCD-a sa integrisanim tegovima, oni imaju džepove sa tegovima koji moraju biti tako konstruisani da se mogu brzo skinuti u hitnim slučajevima.

Ako život nije ugrožen, izron pomoću kompenzatora plovnosti ne smije da bude brži od 9 metara u minuti, kako ne bi došlo do barotraumatske plinske embolije i dekompresione bolesti.

3.3 Dodatna oprema

Što se tiče dodatne opreme, u nju ubrajamo uređaje kao što su: manometar, dubinomjer, kompas, ronilački kompjuter, vodootporni sat, nož, podvodna lampa i signalna bova.

3.3.1 Manometar

Manometar je uređaj koji nam daje informaciju o pritisku u boci. Postoje dvije vrste manometra, kontrolni manometar koji mjeri pritisak u boci na površini, on se montira na prvom ventilu tj izlazu iz boce, i podvodni manometar kom samo ime kaže da mjeri pritisak u boci u toku ronjenja. Brojevi moraju biti jasno označeni, obično na fluoroscentnoj podlozi kako bi u uslovima velikog mraka bili vidljivi, a rezerva je uvijek označena crvenom bojom. Moguće je povezivanje sa kompjuterom putem transmitera, gdje pokazuje potrošnju vazduha po minutu, preostalo vrijeme zarona... Slika 18.

Slika 18. Preuzeto sa: http://www.poseidondivers.rs/images/op rema/Manometar2.jpg

(12.08.2018.)

3.3.2 Dubinomjer

Dubinomjer je uređaj koji precizno informiše o trenutnoj dubini i maksimalnoj postignutoj dubini zarona. Može biti analogni i digitalni. Analogni sadrži dvije kazaljke, gdje jedna kazaljka gura drugu prilikom povećavanja dubine i samim tim ostaje u poziciji najveće postignute dubine. Digitalni dubinomjeri osim trenutne i maksimalne dubine, pokazuje i temperaturu vode, vrijeme i sl.

Slika 19.

Preuzeto sa: https://www.worldwatchreview.com/wp- content/uploads/2008/07/favre-leuba-bathy- v2-depth-meter-diving-watch.jpg

(12.08.2018.)

3.3.3 Kompas

Jedan od bitnijih faktora sigurnosti ronioca je orijentacija, pogotovo u uslovima kada prirodna navigacija nije moguća. Najčešće je u obliku sata, i mogu biti digitalni i analogni, prikačeni za ruku ronioca. Sastavljen je od kućišta, igle koja pokazuje sjever, centralne linije (pokazatelj pravca kretanja).

Slika 20.

Preuzeto sa: http://4alldivers.com/wp- content/uploads/2017/02/z_0KB760100_01- 1.jpg

(12.08.2018.)

3.3.4 Ronilački kompjuter

Ronilački kompjuter je uređaj koji nam saopštava sva dešavanja i promjene tokom ronjenja, od mjerenja dubine, maksimalne postignute dubine, vremena provedenog u zaronu, kontroliše brzinu izrona, mjeri temperaturu itd. Izrađen je od čvrstog materijala i prilikom upotrebe nudi tri opcije mjerenja, Air mode, Nitrox mode i freediving mode. Slika 21.

Slika 21. Slika 22.

Preuzeto sa: Preuzeto sa: http://2.bp.blogspot.com/_try5rmMDA90/TEhX http://www.divegears.co.nz/media/catal FyOYOuI/AAAAAAAAAXs/QaiBW1Kna9A/s1 og/product/cache/1/image/9df78eab335

600/hddivescreen.jpg 25d08d6e5fb8d27136e95/f/h/fhmdraft- 6.jpg (12.08.2018.) (12.08.2018.) Za rukovanje ronilačkim kompjuterom nije potrebna posebna obuka, jer se nakon pritiska dugmeta on automatski uključuje kada se nađe na dubini većoj od pola metra.

3.3.5 Vodootporni sat

Faktor vremena u ronilaštvu igra veliku ulogu, tako da sat spada u obaveznu opremu za ronjenje, pogotovo za ronjenja na dubinama većim od 12 metara. Moderniji satovi imaju i više opcija, mjerenje dubine i maksimalne dubine zarona, alarm, štopericu i slično. Slika 22.

Napravljeni su od čvrstog materijala, obično imaju čelično vodonepropustiljivo kućište, koje mora biti otporno na dubini od 60 do 200 metara, moraju da imaju brojeve jarkih boja i pozadinsko osvjetljenje.

3.3.6 Ronilački nož

Nož je obavezan dio ronilačke opreme koji može poslužiti u situacijama kada dodje do zamršenja konopa, mreža i slično. Oštrica je izrađena od nerđajućeg čelika, a drška je obično gumena ili plastična i moraju se nalaziti uvijek pri ruci, tipa u džepu BDC-a ili u futroli.

Slika 23.

Preuzeto sa: https://www.nautilusspearfishing.com/w p- content/uploads/2016/07/HHK1623_PA TELA__knife.jpg (12.08.2018.)

3.3.7 Podvodna lampa

U situacijama slabe vidljivosti koriste se lampe obično u podvodnim radovima, lovu i fotografisanju. Postoji više vrsta podvodnih lampi, od onih sa baterijom pa do akumulatorskih koje se napajaju sa površine, kao i one sa halogenim i LED sijalicama.

Slika 24.

Preuzeto sa: https://images-na.ssl- images- amazon.com/images/I/71TBL0duUAL._ SX425_.jpg (12.08.2018.)

3.3.8 Signalna Bova

Postoje dvije vrste bova, one koje označavaju samo mjesto ronjenja kao i one koje označavaju mjesto ronioca. Obično su valjkastog ili loptastog oblika, sa plavo-bijelom ili crveno-bijelom zastavicom na vrhu, i povezane su kanapom ili tankim najlonom za čamac ili ronioca. Sva plovila moraju da se drže na udaljenosti od minimum 50 metara.

Slika 25. Preuzeto sa: http://www.divestore.hr/up load/katalog/2014-11- 21_bova_diver_below.jpg

(13.08-2018.)

Plavo-bijela zastavica predstavlja izvođenje podvodnih radova kao i profesionalne aktivnosti, dok je crveno-bijela zastavica preuzeta iz američke signalizacije i predstavlja sportsko- rekreativno ronjenje.

4. OPASNOSTI PRILIKOM RONJENJA

 Dekompresiona bolest  Barotraumatska gasna embolija (BGE)  Trovanje

4.1 Dekompresiona bolest

Dekompresiona, kesonska ili ronilačka bolest su nazivi za oboljenje ronilaca izazvano brzim prelaskom s povišenog na normalni pritisak ili s normalnog na veoma niski. Osnovni uzrok nastajanja ove bolesti je neadekvatna dekompresija ronilaca (povratak iz dubine na površinu). Francuski inžinjer Triger je 1841. godine opazio i opisao bolove u zglobovima kod kesonskih radnika, koji su se javljali po izlasku iz kesona.

Englez John Scott Haldane početkom ovog vijeka predlaže postepeno snižavanje pritiska- dekompresiju, kao mjeru sprečavanja ovog oboljenja. Sva današnja saznanja i dostignuća iz ove oblasti bazirana su na Haldaneovoj teoriji stepenaste dekompresije.

Esperimentalno i empirijski se došlo do saznanja da se dekompresiona bolest ne javlja u ronjenju s kiseonikom, kao ni u ronjenju s komprimiranim vazduhom do dubine 12,5 m. Znači, vrijeme ronjenja na dubinama do 12,5 m nije ograničeno i ne zahtjeva izvođenje profilaktičke dekompresione procedure.

Dekompresionu bolest izazivaju mjehurići inertnog gasa koji nastaju u tkivima i krvotoku poslije neadekvatnog povratka s povišenog na normalni pritisak. Mjehuri gasa, nošeni krvlju, začepe krvnu žilu dovodeći do akutnog nedostatka kiseonika u djelovima organizma koje je snabdjevala začepljena krvna žila. Ekspanzija mjehura izvan krvnih žila mehanički oštećuje strukturu tkiva i izaziva bolove.

Znaci oboljenja: simptomi dekompresione bolesti mogu biti veoma različiti i brojni, tako da je ponekad teško tačno utvrditi kojem tipu pripada pojedini slučaj.

Po doskorašnjim saznanjima i simptomima DB se razvrstavala u četiri osnovna oblika: Kožni oblik, koštano-zglobno-mišićni, nervni, manifestacije na srcu i plućima.

Dr Gošović je dekompresionu bolest podijelio na dva tipa, prikazano u tabeli 1.

Tabela 1: Podjela bolesti ( Gošović, S.: RONJENJE U SIGURNOSTI, Jumena Zagreb, 1986.)

TIP I ( lakši oblici ) TIP 2 ( teži oblici ) A. Kožni oblici B. Zglobno- A. Nervni oblik B. koštano- A. Cerebralni A“. Medularni Respiratorni mišićni oblik podoblik podoblik oblik  Svrab  bolovi:  opšta slabost - ataksija - Bol u  nesvjestica  Peckanje koljena,  konvulzije - mišićna slabost grudima  Osip kuka,  mučnina  povraćanje ili nemogućnost - Dispnea  marmoriz lopatica,  vrtoglavica acija ramena,  nistagmus pokreta - Gušenje mišića  slabost ili ekstremiteta - Nesvjestica oduzetost mišića lica - paraliza  poremećaji govora i mokraćnog sluha  prolazni mjehura poremećaji vida - Brown Seqardov

sindrom

Preuzeto iz: ( „Savremeno ronjenje“, Dragiša Koprivica)

Objašnjenje simptoma: Tip I - A:

Svrab- ronilac osjeća svrab kože različitog intenziteta. Najčešće svrbe ušne školjke, koža vrata, leđa i trbuha.

Peckanje- na koži ronioca se pojavi sitni osip, često na ograničenoj površini kože na leđima ili trbuhu.

Marmorizacij- na koži ronioca se pojave ljubičaste mrlje, različite po obimu i intenzitetu, uglavnom na vratu i leđima .

Tip I-B:

Bolovi koljena, kuka, ramena, lopatice: Bolovi u zglobovima potiču od mjehurića inertnog gasa koji su se formirali u strukturalnm tkivima zgloba. Mjehuri gasa u zglobu ograničavaju pokrete i svojim pritiskom na okolno tkivo izazivaju bolove. Roniocu, obično, najbolje odgovara polusavijeni položaj zgloba.Znači, bol u zglobovima prisiljava ronioca da zauzme najmanje bolan položaj - polusavijeni.

Bolovi mišića: Bolovi u mišićima ukazuju na prisustvo mjehurića inertnog gasa u mišićnom tkivu koji su u fazi formiranja, ekspandirajući, pokidali okolna mišićna vlakna, što izaziva osjećaj bola.Pogođeni mišić je, obično onaj koji je u fazi ronjenja bio najopterećeniji. Javlja se otok i povišena kožna temperatura pogođenog mišića a osjećaj bola. DB tipa I-B se najčešće pojavljuje neposredno nakon izronjavanja, a može se pojaviti i nekoliko sati nakon izronjavanja.

Tip II - A - Nervni oblik

Djelovanje dekompresione bolesti na nervni sistem izaziva veoma teške simptome, po kojima se može odrediti ugroženi centar. Cerebralni podoblik sa svojim simptomima ukazuje na teška oštečenja izazvana poremećajem cirkulacije u cerebralnom dijelu kičmene moždine i mozgu, dok simptomi navedeni pod Medularni podoblik ukazuju na identična oštećenja u medularnom dijelu kičmene moždine, gdje se nalazi centar za motoriku.

Mjehurići gasa nošeni krvotokom mogu stići i u mozak i blokirati cirkulaciju. Simptomi su slični onima kod cerebralne gasne embolije i uključuju: poremećaj vida, govora, glavobolju, konfuzno stanje unesrećenog, nesvjesticu i smrt.

Mjehurići koji izazivaju ova stanja potiču iz venske cirkulacije, a u arterijsku dospijevaju prolazeći kroz abnormalne otvore u plućima ili srcu.

Ovaj oblik dekompresione bolesti nastupa neposredno nakon izronjavanja, a u nekim slučajevima i do sat - dva i više nakon izronjavanja. Može se pojaviti prije izronjavanja i na dekompresionim zastancima u vodi. Simptomi počinju od lakših; trnjenje u ekstremitetima, bol, opšta i mišićna slabost, da bi vrlo brzo progresirali u nemogućnost pokreta, mučninu povraćanje, nistagmus, zujanje u ušima, vrtoglavicu, do gubitka svijesti.

Tip II - B. Plućni (respiratorni) oblik

Zbog naglog prelaska s povišenog na normalni pritisak u krvi ronioca se formira velika količina mjehurića, koja dospijeva u plućne kapilare i na taj način otežava prolaz krvi kroz pluća. To dovodi do pada arterijskog pritiska, što reflektuje opštom slabošću, ronilac osjeća bol u grudima naročito pri udahu ima suvi nadražaj na kašalj, gušenje i nesvjesticu, puls ubrzan i jedva pipljiv lice blijedo, a koža mu je hladna i vlažna. Ukoliko se unesrećeni momentalno ne rekomprimira fatalan ishod je neizbježan.

Preuzeto iz: ( „Savremeno ronjenje“, Dragiša Koprivica, str 186) (17.08.2018.)

4.2 Barotraumatska gasna embolija (BGE)

BGE spada u grupu najtežih ronilačkih oboljenja. Sama riječ „barootrauma“ je u stvari kovanica od „baro“ – pritisak i „trauma“ – povreda. To je povreda izazvana pritiskom. No treba znati da je razlika pritisaka, ili drukčije rečeno, jednostrano povećanje pritiska razlog za nastajanje barotraume.

Preuzeto iz: ( „Savremeno ronjenje“, Dragiša Koprivica, str 186) (17.08.2018.)

Tokom urona naše tijelo je izloženo pritisku. U našem tijelu postoje šupljine koje su ispunjene vazduhom, a te šupljine su ušne šupljine, sinusne, pluća itd. Ako u toku ronjenja u ovim šupljinama ne izjednačimo pritisak sa pritiskom okoline, može doći do povreda izazvanih pritiskom, koje nazivamo barotraumama. U tabeli 2. su prikazane bolesti pri zaronu i izronu.

Tabela 2. Barotraume u zaronu Barotraume u izronu - lice - unutrašnje uho - srednje uho - sinusi - oko - zubi - spoljno uho - crijeva - srednje uho - pluća - unutrašnje uho - sinusi Preuzeto iz : („Materijal za obuku ronilaca sa tri zvezde P3“, Zoran Radoicic i Vojislav Vuković) (17.08.2018.)

Barotraumatska gasna embolija je izraz za prisustvo mjehurića gasa u krvotoku koji su u krvotok dospjeli kroz pokidane krvne sudove iz pluća, po nastanku barotraume. Gasni mjehurići uđu u pokidane krvne sudove pluća odakle nošeni krvnom strujom ulaze u plućnu venu (vena pulmonalis) dolaze u lijevu stranu srca i odatle arterijama u organizam. Mjehurići gasa u arterijskoj krvi prelaze iz širih u sve uže i uže krvne sudove koje svojim volumenom začepljavaju lišavajući na taj način pojedina tkiva i organe kiseonika i drugih hranljivih materija. Ako mjehurići krenu prema mozgu i kičmenoj moždini i začepe određene krvne sudove koji napajaju te vitalne organe ili samo pojedine njihove regije veoma brzo dolazi do teških oštećenja i do fatalnog ishoda. Iz navedenog se vidi da je BGE jedna od najtežih posljedica barotraume pluća, i ukoliko se oboljelom ne ukaže stručna pomoć i ne preduzme hitna rekompresija fatalan ishod je neizbježan.

Znaci oboljenja: kako se barotrauma pluća obično događa na malim dubinama, često pod samom površinom, to ronilac pogođen barotraumom pluća skoro uvijek uspijeva da izroni na površinu vode. U stvari, ronioca na površinu iznese velika količina vazduha u plućima zbog koje i nastaje trauma. Kada ronilac pogođen barotraumom "izleti na površinu obično ispusti prodoran krik izazvan bolom u plućima i gubi svijest. Ako je ronilac opremljen kompenzatorom plovnosti u istom će vazduh ekspandirati i zadržati onesviješćenog ronioca na površini s glavom iznad vode.

Simptomi BP i BGE su: opšta slabost, bol pod grudnom kosti, sukrvičavo-pjenasti ispljuvak, nadražaj na kašalj, ubrzan i nepravilan puls slabog napona, blijedilo u licu i gubitak svijesti.

Ako barotrauma nastane na kraju ronjenja u režimu dekompresije doći će do nastanka dekompresione bolesti udružene s barotraumom, pa se navedenim simptomima pridružuju specifični simptomi dekompresione bolesti: bolovi u zglobovima, kostima i mišićima, trnjenje u ekstremitetima, vrtoglavica, ataksija…

Preuzeto iz: ( „Savremeno ronjenje“, Dragiša Koprivica, str163-164 ) (17.08.2018.)

4.3 Trovanje

Vazduh je mješavina gasova koja pod normalnim pritiskom, od 1 bar nema štetna dejstva na organizam. Međutim pri većem pritisku dolazi do trovanja sledećim gasovima:

1. Azotna narkoza 2. Hiperoksija ( toksično djelovanje kiseonika) 3. Hipoksija ( nedostatak kiseonika u organizmu) 4. Trovanje ugljendioksidom 5. Trovanje ugljenmonoksidom

4.3.1 Azotna narkoza ( pijanstvo velikih dubina)

Azotna narkoza je posledica disanja azota pod povišenim pritiskom. Azot je inertni gas koji se ne troši u organizmu, ali se pod većim pritiskom rastvara u krvi i dolazi do tkiva. Prema podacima DAN-a, “pijanstvo velikih dubina” se javlja na dubinama od 20 metara, i manifestuje se smanjenjem sposobnošću za obaljanjem finih radnji, zatim slijedi nenormalno ponašanje slično ponašanju alkoholisanih osoba.

Simptomi pojave trovanja azotom su sledeći: vrtoglavica, euforično reagovanje, plakanje, smijanje, gubljenje orjentacije, ronilac ponavlja ili ne izvršava data uputstva, panika…

4.3.2 Hiperoksija ( trovanje kiseonikom )

Kiseonik je gas koji je neophodan za održavanje života, ali ukoliko se diše pod povišenim pritiskom, ponaša se kao otrov. U rekreativnom ronjenju sa komprimovanim vazduhom je veoma rijedak slučaj trovanja, i do pojave hiperoksije dolazi samo na dubinama na kojima parcijalni pritisak O2 poraste preko kritične granice koja iznosi 1,6 bara. A Pošto se za rekreativna ronjenja koristi atmosferski vazduh gdje je kiseonik zastupljen sa 20% znači da će se kritičan nivo parcijalnog pritiska kiseonika od 1,6 bara dostići na dubini od 70m.

Do drugog svjetskog rata ronilačke boce su punjene čistim (100%) kiseonikom, te je među roniocima dolazilo do čestog trovanja kiseonikom. Nakon drugog svjetskog rata u ronjenju se primijenjuju protokoli koji ograničavaju primjenu stopostotnog kiseonika na povišenom pritisku. 1947 godine, posebnim preporukama ograničava se dubina do koje je moguće udisanje stopostotnog kiseonika, do 7,6 metara, a parcijalni pritisak kiseonika na 1,8 bara.

Trovanje kiseonikom se javlja u dva oblika:

- Plućni oblik ( Loran-Smitov efekt )

- Neurotoksični oblik - kiseonikova epilepsija – (Pol Bertov efekat )

Neurotoksično delovanje se javlja nakon relativno kratkog izlaganja kiseoniku pod povišenim pritiskom. Dubina, odnosno parcijalni pritisak kiseonika u smješi koja se diše, i vrijeme udisanja su odlučujući faktori za pojavu ove bolesti.

Početni simptomi su uznemirenost, blijedilo lica, mučnina, znojenje, nagon za povraćanjem, sužavanje vidnog polja, a nastavljaju se sa trzanjem mišića na licu, potkoljenicama, bedrima i drugim mišićavim djelovima tijela. Ukoliko se nastavi sa udisanjem kiseonika pod povišenim pritiskom slijede grčevi, koji su identični sa grčevima kod padavice, a napadi mogu da traju od nekoliko desetina sekundi do 2-3min. Grčeve prati pomućenje ili gubitak svijesti. Za vrijeme izrona ili smanjenja parcijalnog pritiska kiseonika, simptomi polako nestaju, da bi se potpuno izgubili dolaskom na atmosferski pritisak.

Preuzeto sa: ( https://www.slideshare.net/mdjuknic/p1-cmassopas-program-tema-4-toksino-delovanje-gasova-u- ronjenju ) (18.08.2018.)

4.3.3 Hipoksija

Hipoksijom se naziva nedostatak kiseonika u krvi i tkivima. Prilikom disanja u normalnim uslovima u krvi se nalazi oko 1 litar kiseonika vezan za Hb i oko 200-300ml u plućima, što je dovoljno za za 2-3 minuta normalnog funkcionisanja organizma.

Postoje hronična i akutna hipoksija. Hronična se najčešće javlja kod osoba koje imaju problema sa srcem i plućima jer imaju redukovanu iskorišćenost kiseonika, a akutna hipoksija obično

32 nastaje u podmornicama i skafanderima ukoliko uređaji za ventilaciju i regeneraciju atmosfere prestanu da rade.

4.3.4 Trovanje ugljendioksidom

Ugljen dioksid je najvažniji stimulans centra za disanje u mozgu. U atmosferi ga ima oko 0,03%, u alveolarnom vazduhu pluća ga ima oko 5,3%, a u izdahnutom vazduhu oko 4%. Od njegove koncentracije u udahnutom vazduhu zavisi učestalost i dubina disanja.

Simptomi trovanja ovim gasom nastaju kada CO2 u udahnutom vazduhu pređe kocentraciju od 2-3% . Do trovanja najčešće dolazi prilikom upotrebe opreme gdje se vrši regeneracija udahnutog vazduha kojom prilikom zakaže apsorpciona materija za CO2 ili ukoliko nema dovoljnog provetravanja opreme u kojoj se diše.

Trovanje nastupa i kada ronilac ne ventilira dovoljno svoja pluća da eliminiše CO2 koji nastaje u metabolizmu. Ovo je naročito izraženo prilikom vršenja ronilačkih radova na većim dubinama (gde je veći respiratorni otpor) usljed čega nije moguće ostvariti adekvatnu ventilaciju pluća. Ako se ovom pridoda namjerno zadržavanje daha da bi se uštedeo vazduh ili plitko i površno disanje trovanje sa CO2 je neizbježno.

Povećana kocentracija CO2 u početku prouzrokuje glad za vazduhom (ubrzano disanje), osjećaj toplote u licu i pritisak pod grudnom kosti. Ukoliko se nastavi izlaganje povećanoj ekspoziciji CO2 nastupacrvenilo u licu, euforično ponašanje, glavobolja u slepoočnicama, mučnina, povraćanje i ljubičasta boja vidljivih sluznica. U poodmakloj fazi dolazi do psihičke tuposti, pospanosti i na kraju do gubitka svijesti.

Preuzeto sa: (https://www.sopas.rs/dokumenta/prirucnik-za-P2.pdf ) (18.08.2018.)

4.3.5 Trovanje ugljenmonoksidom

Ugljenmonoksid se javlja u kontaminiranim bocama najčešće prilikom punjenja kompresorom na benzinski ili dizelski pogon. Njega je teško prepoznazi jer je to gas bez ukusa i mirisa.

Ugljenmonoksid se vezuje za hemoglobin u krvi čak 200 puta lakše nego kiseonik, i teže se oslobađa iz krvi, potrebno je čak od 8-12 sati da se izbaci iz organizma.

Prvi simptom trovanja je osjećaj pritiska u glavi ( u sljepočnicama ). Sa porastom koncentracije gasa javlja se šum u ušima, vrtoglavica, mučnina i povraćanje, drhtanje prstiju, opšta slabost i gubitak svijesti…

5. DISCIPLINE

5.1 Ronjenje na dah

Ronjenje na dah je boravak pod vodom u cilju obavljanja sportskih ili drugih aktivnosti, sa privremenim prekidom spoljašnjeg disanja ili apnejom, kojoj prethodi dubok udisaj vazduha. To je najstarija i najraširenija vrsta ronjenja od postanka čovjeka do danas. Vodene dubine oduvijek su bile predmet čovjekovog interesovanja, prvo kao izvor hrane i zarade a kasnije i kao prostor za ratovanje, istraživanja i bavljenje sportom. Poznato je da su ljudi savladali vještinu ronjenja još u davnim vremenima. Lovci na bisere i korale su ronili na dah i do 40 metara dubine. Od tada pa do danas razvio se cio niz podvodnih disciplina kao što su:

 podvodni hokej  podvodna fotografija  podvodni ribolov  dubinsko ronjenje  ronjenje na dah (apnea)  ronjenje u vodenim strujanjima.

Apnea u sportu podrazumeva zadržavanje daha (nedisanje) i ronjenje u inspiratornoj apnei, čija dužina i dubina zavise od niza faktora: doba, pola, vitalnog kapaciteta, treninga, zamora, motivisanosti, straha, ambijentalnog pritiska i temperature okoline. Na površini, apnea prosječnog čovjeka iznosi od 30" do 90". Dobri sportisti obično rone na dah do dubine od 25 metara.

Godine 1994. osnovana je prva svjetska asocijacija za razvoj ronjenja na dah u sigurnosti - AIDA International, sa sjedištem u Lozani, koja se pored ostalog bavi i edukacijom slobodnih ronilaca na dah (freediver-a). Postoje ekipna i individualna takmičenja na regionalnom i međunarodnom nivou. Posebnim pravilnikom utvrđena su sva pravila ponašanja i bodovanja, kao i discipline u kojima se priznaju postignuti rezultati.

Discipline se dijele na tzv. “indoor” (bazenske) i “outdoor” (u moru), a ukupno ih je 8. Bazenske, ili “indoor” discipline podrazumijevaju postizanje i mjerenje pređene dužine, kao i vrijeme trajanja apnee, dok “outdoor” discipline podrazumijevaju mjerenje postignute dubine.

Godine 1992. osnovana je službena asocijacija ronjenja na dah (AIDA) da bi pratila rekorde, organizovala takmičenja i brinula o visokim standardima u edukaciji instruktora i novih ronioca na dah.

Discipline se djele na statične, dinamične i dubinske.

5.1.1 Statična disciplina - Static Apnea (STA)

U ovoj disciplini ronioc zadržava svoj dah koliko je najduže moguće i koliko mu njegov disajni sistem dopušta. Njegovo tijelo je uronjeno u vodu ili na površini. Static apnea je jedina disciplina koja mjeri trajanje i jedna od dvije discipline u kojoj se može takmičiti timski (druga je Constant weight) Apnea se može izvoditi i priznata je u bazenima ili u otvorenoj vodi (more, jezero, rijeka...).

Slika 26.

Preuzeto sa: https://farm9.static.flickr.com/8563/16511463285_37e122365b_b.jpg

(19.08.2018.)

5.1.2 Dinamična disciplina - Dynamic With Fins (DYF)

Ronioc roni horizontalno pod vodom u pokušaju da pređe što veću udaljenost. Za pokretanje nije dozvoljena nikakva druga pomoć osim peraja ili monoperaje.Takmičenje se može odvijati u bazenu minimalne dužine 25 metara.

Slika 27.

Preuzeto sa: http://www2.padi.com/blog/wp-content/uploads/2017/09/FdiverAug2015_0580.jpg

(19.08.2018.)

5.1.3 Dinamična disciplina - Dynamic Without Fins (DNF)

U ovoj disciplini ronioc roni horizontalno pod vodom u pokušaju da pređe što veću udaljenost, ali bez upotrebe bilo kakvih pomagala pri kretanju. Dynamic without fins je mnogim roniocima najprirodnija od disciplina u kojima se mjeri pređena udaljenost, jer ne zahtjeva nikakva dodatna pomagala za kretanje, već samo jako dobru tehniku. Takmičenje se može odvijati u bazenu minimalne dužine 25 metara, i najviše odgovara “starim plivačima”.

5.1.4 Dubinska disciplina - Constant Weight (CWT)

Za uron i izron ronioc koristi peraje ili monoperaju i/ili koristi ruke bez da se povlači po konopcu ili da mjenja balast s kojim je uronio. Dopušteno je jednom dotaknuti uže da bi se

37 zaustavio pri uronu i krenuo s izronom. Ni u kojem trenutku za vrijeme zarona ne smije mjenjati količinu olova koju nosi.

Constant weight je dubinska disciplina koja najviše privlači zbog specifičnih peraja i monoperaja koje ronioci koriste pri uronu.

Constant weight je jedna od dvije discipline u kojoj se može takmičiti timski (druga je Static apnea).

Slika 28.

Preuzeto sa: https://www.deeperblue.com/wp-content/uploads/2015/08/natalia-7845by-Daan- 700x466.jpg

(19.08.2018.)

5.1.5 Dubinska disciplina - Constant Weight Without Fins (CNF)

Za uron i izron ronioc koristi samo snagu svojih mišiča bez korištenja drugih pomagala, bez da se povlači po konopcu ili da mijenja balast s kojim je uronio.

Constant weight bez peraja je najteži oblik dubinskog ronjenja jer je zabranjeno bilo kakvo korištenje pomagala pri ronjenju. Ova kategorija zahtjeva savršenu koordinaciju pokreta i tehnike.

5.1.6 Dubinska disciplina - Free Immersion (FIM)

Ronioc se spušta do najavljene dubine samo snagom svojih mišića, bez pomoći peraja ili povlačeći se po konopu, i na isti način se vraća nazad na površinu, takođe nije dozvoljeno diranje konopa osim jedanput i to na krajnjoj dubini kako bi se pomogao u okretu i nastavio povratak na površinu.

Slika 29.

Preuzeto sa: https://freediveinternational.com/wp-content/uploads/2015/07/free-immersion.jpg

(19.08.2018.)

5.1.7 Dubinska disciplina - Variable Weight (VWT)

Ronioc se spušta do dubine uz pomoć “saonica”, a vraća se na površinu ili plivajući s perajama ili se rukama povlači po konopu.Variable weight je prva od dvije dubinske discipline koje koriste “saonice” za spuštanje u dubinu. Stari sistem saonica je bio spuštanje na glavu kao što je prikazano u filmu “Veliko Plavetnilo”, dok novi sistem saonica prakticikuje spuštanje na noge i takav stil danas svi primjenjuju.

5.1.8 Dubinska disciplina - No Limit (NLT) je disciplina u kojoj se ronioc spušta do najavljene dubine sa “saonicama” čija je težina 35 kg, te se nazad na površinu vrača uz pomoć specijalnog balona, ronilačkog odjela koji ispunjava zrakom ili na bilo koji drugi način. No limit je najzahtjevnija dubinska disciplina.

Preuzeto iz : ( „Teorija i pravila plivanja, vaterpola i ronjenja „ , Doc. Dr Dragan Krivokapić )

5.2 Ronjenje sa bocom- Skuba dajving

Ronjenje sa bocom ili „Scuba diving“, je boravak pod vodom sa opremom za disanje u svrhu sporta, rekreacije, lova, spašavanja i slično. Prvi put su ovaj izraz upotrijebili američki vojnici za vrijeme Drugog svjetskog rata, a Scuba diving je skraćenica od engleskih riječi „Self Contained Underwater Breathing Apparatus“.

Specijalne boce za ronjenje su napunjene komprimovanim vazduhom ili nekim drugim gasinm mješavinama koje se nazivaju nitrox i trimix.

Postoje dva osnovna tipa ronilačkih aparata: sa otvorenim i sa zatvorenim krugom. Kod aparata sa otvorenim krugom, izdahnuti vazduh se ispušta u vodu preko specijalnog ventila, dok se kod ronilačkih aparata sa zatvorenim krugom ispušteni vazduh ponovo udiše nakon apsorbcije ugljendioksida i dodavanja kiseonika.

5.3 Podvodni ribolov, fotografija i hokej

Podvodni ribolov je takmičenje gdje se roni na dah sa oružjem za lov ribe.Postoje pojedinačna i ekipna takmičenja, a boduje se riba teža od 500g dok je vrijeme za lov ograničeno.

Što se tiče povodne fotografije, takmičenja se održavaju u moru a pobjednik je onaj ko napravi najkvalitetniju fotografiju nekog objekta za određeno vrijem na dubini koja je ograničena dužinom kanapa vezanog za bovu.

Podvodni hokej, je igra koja je nastala 50-ih godina u Velikoj Britanij, a njen izumitelj je Alan Blake. To je strateška igra u kojoj se takmiče dvije ekipe sa po 6 igrača, po tri su u vodi, dok su 4 takmičara predviđena za leteće izmjene, a dva su rezervni igrači. Igra se na dah a takmičari su opremljeni perajima, maskom, disaljkom, palicom, a cilj je ubaciti pak u protivnički gol.

6. RONILAŠTVO U CRNOJ GORI

Koliko je poznato, prva ronilačka oprema na Jadranu donešena je na ostrvo Krapanj kod Šibenika 1893. godine. Od tada datira profesionalno ronjenje na Jadranu.

U kraljevini Jugoslaviji (1918-1941) veliki broj ronilaca je prošao kroz školu ronjenja Jugoslovenske mornarice u Tivtu. Podmorničari su se obučavali za ronjenje s aparatima na kiseonik u tadašnjoj podmorničkoj bazi u Kumboru.

Na području Crne Gore i Srbije formirani su klubovi u skoro svim mjestima na obali i u većim centrima unutrašnjosti. Razvoj novoformiranih klubova pomagali su štabovi TO, tako su se u Nikšiću, Tivtu, Baru, Herceg Novom razvili jaki klubovi u kojima su se obučili brojni ronioci koji su izvršili veliki broj humanitarnih spasilačkih i drugih akcija kojima su stekli ugled i popularnost.

U Crnoj Gori je 1993. godine formiran Ronilački savez Crne Gore u koji se uključilo 18 klubova. Formirana sui rade dva ronilačka centra; Centar “Rose” na Rosama i “Deep and Blue” u Svetom Stefanu.

Preuzeto iz: ( „Savremeno ronjenje“, Dragiša Koprivica, str 9. )

Iz godine u godinu broj ronilačkih klubova u Crnoj Gori raste, a neki od poznatijih su sledeći:

Ronilački klub “D’Olcinium” Ulcinj

Klub D'Olcinium je osnovan 20.04.2004. godine u Ulcinju. Ovaj klub je član Ronilačkog saveza Crne Gore, član DAN-a i tijesno sarađuje sa svim srodnim klubovima u zemlji i inostranstvu.

Ronilački klub "Neptun - Mimoza " Tivat, Crna Gora

Ronilački klub „NEPTUN-MIMOZA“ iz Tivta osnovan je 1993 godine i od tada se bavi školovanjem ronilaca, kako za potrebe Crnogorskih klubova tako i za turiste koji žele zaroniti u dubine Jadranskog mora.

Ronilački klub Nikšić

Klub je formiran 1980. godine , i bavi se obukom mladih ronilaca i afirmacijom ronilačkog sporta u Crnoj Gori. Do sada je u klubu obučeno preko 250 ronilaca, i od njihovih članova formirana je specijalna jedinica za podvodne aktivnosti MUP-a Crne Gore.Klub iza sebe ima značajan broj akcija koje sun a žalost vezane za lične i porodične tragedije ( preko 150 akcija vađenja utopljenih lica ).

Do 1992. godine klub je funkcionisao pod pokroviteljstvom nikšićke željezare, kada se odvaja i počinje da pravi prve korake sa mofinansiranja. Klub trenutno broji 37 članova što ga čini najbrojnijim klubom u Crnoj Gori. Izvršene su značajne strukturne i kadrovske promjene, iz temelja je promijenjen pristup tržištu, kao i politika finansiranja.

Dostupno na : ( http://ronilackiklub.blogspot.com/ )

7. ZAKLJUČAK

Razlozi za ronjenjem u antičko doba bili su ishrana i preživljavanje, dok su danas motivi drugačiji; zabava, sport, rekreacija, naučna i vojna istraživanja. Istorija ronjenja sa opremom je dugačka i složena u ranim fazama, a pomiješana je obično sa legendama. Osim crteža koji pokazuju čovjeka koji lovi pod vodom, tu su i skice ronilačkog odijela Leonarda de Vinčija.

Prvi uspješan metod dužeg boravka pod vodom, bilo je ronilački zvono. Vremenom dolazilo je do usavršavanja tehnika i opreme, od zvona pa sve do ronilačkih odijela. 1837. godine Englez, Augustus Siebe, proizveo je svoju “closed dress” što u bukvalnom prevodu znači "zatvorenu haljinu", Ova vrsta opreme, sa nekoliko poboljlšanja je i dalje u upotrebi.

Razvoj samostalnog podvodnog aparata za disanje (SCUBA), koji je omogućavao roniocu da nosi vazduh sa sobom, a da to nije pumpanje vazduha sa površine, datira iz ranog devetnaestog vijeka. Prva uspješna oprema, je razvijena i patentirana sa nezavisnim snabdijevanjem vazduhom 1918. godine ,Ohgushi, u Japanu. Zatim je tritonijska odjeća nadograđena u prvom JIM odijelu, u novembru 1971. godine, a 1976. godine, JIM suit postavlja rekord za najduže radno ronjenje ispod 150 metara, u trajanju od skoro 6 sati na dubini od 276 m.

Današnja odijela su napravljena od neoprene pa su samim tim lakša, a umjesto nekadašnjih kaciga koriste se maska i boca za manje dubine.

LITERATURA:

1. Gošović, S.(1979). Ronjenje u sigurnosti – podvodna medicina i tehnika autonomnog ronjenja. Zagreb: Jugoslovenska medicinska naknada. 2. Jackson, J.(2007). Ronjenje-priručnik. Rijeka: Leo – commerce. 3. Koprivica, D. (2000). Savremeno ronjenje. Beograd: Viša škola za sportske trenere. 4. Krivokapić, D.(2014). Skripta: Teorija i pravila plivanja, vaterpola i ronjenja. Nikšić.

5. Petrović, T.(1996). Ronjenje na dah i podvodni ribolov. Beograd. Prirodnjački muzej.

6. http://www.podvodni.hr/nautika/oprema/574-ronilacka-sigurnost 7. http://www.kpabelacrkva.com/oprema.html 8. file:///C:/Users/PC/Downloads/OBUKA%20RONILACA.pdf 9. http://www.ordinacija.net/members/text- preview.php?id=32&script=advice&kat=pzs&lang=srb 10. http://www.msd-prirucnici.placebo.hr/msd-prirucnik/ozljede-i-trovanja/ozljede- prilikom-ronjenja-i-rada-u-stlacenom-zraku/dekompresijska-bolest 11. https://www.scubalife.hr/magazin/savjeti/disbaricne-ronilacke-bolesti/ 12. https://www.slideshare.net/mdjuknic/p1-cmassopas-program-tema-4-toksino- delovanje-gasova-u-ronjenju 13. https://www.sopas.rs/dokumenta/prirucnik-za-P2.pdf 14. http://history.cmas.org/hockey 15. http://archive.rubicon- foundation.org/xmlui/bitstream/handle/123456789/5894/SPUMS_V5N2_2.pdf?se quence=1 16. http://ronilackiklub.blogspot.com/

LINKOVI SLIKA:

1. http://www.scubish.com/dive-reference/1/images/fig1.2.JPG 2. http://www.hellenicaworld.com/Greece/ImagesGR/AlexanderDive2.jpg 3. https://r.hswstatic.com/w_907/gif/missedinhistory-98-2015-12-dive-tech-post-600s350.jpg 4. https://thumbs.dreamstime.com/b/old-diving-suit-black-white-engraving-windowed-helmet- 46764750.jpg 5. https://superretro.com/wp-content/uploads/2016/05/iohc4Ul-1.jpg 6. https://www.google.me/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjZt P_-0- fcAhUPUlAKHfD1Bz4QjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fwww.kupindo.com%2FS portski-rekviziti%2F20475893_Maska-za-ronjenje-Aqualung-Look- HD&psig=AOvVaw3wVoHoNYfLp2QqQ3Mi7TIq&ust=1534168174877786 7. https://encrypted- tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTBlvW94QqrKd4y1Vq5tYZAf6PMLsUPPvmV11U P8SX0ogWbN0vHEA 8. https://static.wixstatic.com/media/dc1b2c_4713d000e145426d8498541386b78852.jpg/v1/fill/ w_1000,h_1000,q_85,usm_0.66_1.00_0.01/dc1b2c_4713d000e145426d8498541386b78852.j pg 9. https://www.navidiku.rs/firme/upload/peraja.jpg 10. https://www.sportdepot.rs/files/catalog/list_410302-BL_01.jpg 11. http://jettydive.com.au/wp-content/uploads/2016/05/hydroflex3mm_wetsuit_lumens_be.jpg 12. https://pull02-diverssupply.netdna-ssl.com/pub/media/catalog/product/s/c/scu- 63.13x.x00.jpg 13. https://deepstop-shop.com/wp- content/uploads/2017/03/Muta_Stagna_ESpa_513b034aa3646.jpg 14. http://www.kpabelacrkva.com/style/images/art/po1.jpg 15. http://www.kpabelacrkva.com/style/images/art/reg.jpg 16. https://www.scubalife.hr/wp-content/uploads/2016/01/ronilacke-boce.jpg 17. http://3.bp.blogspot.com/- C44rrttDWLk/T4HLqyI7lqI/AAAAAAAAD9I/Pj808bBj460/s1600/bcd+ninfa.jpg 18. http://www.poseidondivers.rs/images/oprema/Manometar2.jpg

19. https://www.worldwatchreview.com/wp-content/uploads/2008/07/favre-leuba-bathy-v2- depth-meter-diving-watch.jpg 20. http://4alldivers.com/wp-content/uploads/2017/02/z_0KB760100_01-1.jpg 21. http://2.bp.blogspot.com/_try5rmMDA90/TEhXFyOYOuI/AAAAAAAAAXs/QaiBW1Kna9 A/s1600/hddivescreen.jpg 22. http://www.divegears.co.nz/media/catalog/product/cache/1/image/9df78eab33525d08d6e5fb8 d27136e95/f/h/fhmdraft-6.jpg 23. https://www.nautilusspearfishing.com/wp- content/uploads/2016/07/HHK1623_PATELA__knife.jpg 24. https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71TBL0duUAL._SX425_.jpg 25. http://www.divestore.hr/upload/katalog/2014-11-21_bova_diver_below.jpg 26. https://farm9.static.flickr.com/8563/16511463285_37e122365b_b.jpg 27. http://www2.padi.com/blog/wp-content/uploads/2017/09/FdiverAug2015_0580.jpg 28. https://www.deeperblue.com/wp-content/uploads/2015/08/natalia-7845by-Daan-700x466.jpg 29. https://freediveinternational.com/wp-content/uploads/2015/07/free-immersion.jpg

BIOGRAFIJA

Aleksa Zajović je rođen u Nikšiću 16.01.1997. godine, gdje je završio osnovnu školu Olga Golović, i srednju Ekonomsko-ugostiteljsku školu, nakon čega je 2015. godine upisao Fakultet za sport i fizičko vaspitanje, odsjek Sportskog novinarstva.