C:\Documents and Settings\Eslu\Pulpit\SMGP 2013

$C:\Documents and Settings\Eslu\Pulpit\SMGP 2013$

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

WOJCIECH STANKOWSKI, MAREK WIDERA, PAWE£ WILKOSZ, WERONIKA DANEL, MONIKA PIELACH

G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Polski œrodkowej — D. GA£¥ZKA

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Kleczew (476) (z 1 fig., 1 tab. i 2 tabl.)

WARSZAWA 2013 Autorzy: Wojciech STANKOWSKI1, Marek WIDERA1, Pawe³ WILKOSZ1, Weronika DANEL2, Monika PIELACH2 1 Instytut Geologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza ul. Maków Polnych 16, 61-606 Poznañ

2 Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Redakcja merytoryczna: Joanna SIEWIOREK

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego prof. dr hab. Jerzy NAWROCKI

ISBN 978-83-7863-208-5

Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC, Micha³ ZIELIÑSKI SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ...... 8 III. Budowa geologiczna ...... 9 A. Stratygrafia ...... 9 1. Kreda ...... 9 a. Kreda górna...... 9 2. Paleogen ...... 9 a. Eocen + oligocen ...... 9 3. Neogen ...... 10 a. Miocen ...... 10 4. Czwartorzêd ...... 11 a. Plejstocen ...... 12 Plejstocen dolny ...... 12 Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 12 Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 13 Zlodowacenie Odry ...... 13 Zlodowacenie Warty ...... 14 Interglacja³ eemski ...... 14 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 15 Zlodowacenie Wis³y ...... 15 b. Holocen ...... 16 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 17 C. Rozwój budowy geologicznej ...... 19 IV. Podsumowanie ...... 21 Literatura ...... 22 SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 I. WSTÊP

Obszar arkusza Kleczew (476) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski (SMGP) 1:50 000 zajmuje powierzchniê oko³o 311 km2, z czego oko³o 6,5 km2 stanowi¹ jeziora. Teren arkusza wyznaczaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geograficzne: 18°00' i 18°15' d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 52°20' i 52°30' szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Pod wzglêdem administracyjnym obszar arkusza Kleczew niemal w ca³oœci nale¿y do woje- wództwa wielkopolskiego, powiatów koniñskiego (gminy Wilczyn, Kleczew i Kazimierz Biskupi) i s³upeckiego (gminy Orchowo, Ostrowite i Powidz). Niewielki fragment terenu w pó³nocno-wschodnim naro¿u obszaru arkusza nale¿y do województwa kujawsko-pomorskiego, powiatu mogileñskiego, gminy Jeziora Wielkie. Wed³ug podzia³u fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) omawiany obszar wchodzi w sk³ad makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego, mezoregionów — Pojezierza GnieŸnieñskiego i Pojezierza Kujawskiego. W odniesieniu do regionalizacji Wielkopolski wed³ug Krygowskiego (1961) analizowany teren nale¿y do jednostki Wysoczyzny GnieŸnieñskiej, subjednostek — Równiny Kleczewskiej, Pagórków Powidzkich, Pagórków GnieŸnieñskich i Pagórków Skulskich. Wed³ug Bartkowskiego (1970) obszar arkusza le¿y w obrêbie Pojezierza Wielkopolskiego i subjednostek — Elewacji GnieŸnieñskiej i Równiny Wrzesiñskiej (po³udniowo-zachodni fragment terenu arkusza). Omawiany obszar jest niemal bezleœny, jedynie na po³udnie od Kleczewa wystêpuj¹ lasy. Obszarom leœnym towarzysz¹ ci¹gi jezior (Powidzkiego, Budzis³awskiego, Wilczyñskiego i Kownac- kiego) w pó³nocno-zachodniej czêœci terenu arkusza. Pozosta³¹ czêœæ zajmuj¹ tereny rolnicze i górnicze. Niniejsze opracowanie zrealizowano w Zak³adzie Geologii Kenozoiku Instytutu Geologii Uni- wersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w oparciu o przygotowany wczeœniej projekt badañ geologicznych dla SMGP 1:50 000, arkusz Kleczew, zatwierdzony w 1993 r. przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa.

5 Prace kartograficzne by³y prowadzone w latach 1993–1996 przez G. Ko³odzieja, P. Wilkosza, M. Widerê i W. Stankowskiego. Podczas prac terenowych wykonano 1754 p³ytkich wierceñ do 4 m i sond rêcznych do 3 m o ³¹cznej g³êbokoœci 4500 m. Poza tym sprofilowano 25 ods³oniêæ o ³¹cznej powierzchni ponad 500 m2, z których pozyskano 400 próbek osadów do analizy granulometrycznej, badañ petrograficznych i mineralogicznych, geochemicznych, palinologicznych, malakologicznych oraz datowañ metod¹ radiowêglow¹ (14C) i termoluminescencji (TL). Przeanalizowano oko³o 1800 opisów otworów wiertniczych, przechowywanych w Narodowym Archiwum Geologicznym Pañstwowego Instytutu Geologicznego, Kopalni Wêgla Brunatnego „Konin”, dziale geologicznym Urzêdu Wojewódzkiego w Koninie, dokumentuj¹cych z³o¿a wêgla brunatnego. Ponadto wykorzysta- no dane z otworów hydrogeologicznych oraz geologiczno-in¿ynierskich. Stratygrafiê najg³êbszego otworu na terenie arkusza Kleczew (otw. 7) oparto na opisie Jasko- wiak- Schoeneichowej (2004). Równolegle z kartowaniem terenowym Biernacka i inni (1996) pod nadzorem Muszyñskiego przeprowadzili badania laboratoryjne uziarnienia (226 próbek), sk³adu petrograficznego (150 próbek) i minera³ów ciê¿kich (204 próbki). Badania geochemiczne (35 próbek) przeprowadzi³a Stankowska, badania palinologiczne (40 próbek) — Stach (1996), a malakofauny (40 próbek) — Ciszewska (1996a, b). Wiek osadów okreœli³a Pazdur (1995) metod¹ 14C (11 próbek), a metod¹ TL (20 próbek) — Olszak i Fedorowicz (1996). Jednym z pierwszych badaczy rejonu Konina by³ Kremp (1949), który opisa³ utwory miocenu pod wzglêdem palinologicznym. Majdanowski (1950) podj¹³ zagadnienie rynien jeziornych. Dokto- rowicz-Hrebnicka i Mamczar (1960b) bada³y florê okolic Nies³usza–Gos³awic, a Domaga³a (1982), Grabowska (1985) oraz Ciuk i Grabowska (1991) — okolic Lubstowa. Doktorowicz-Hrebnicka (1960) oraz Doktorowicz-Hrebnicka i Mamczar (1960a) przedstawi³y syntetyczne ujêcie stratygrafii wêgla brunatnego œrodkowej Polski. Obszar ca³ej Niziny Wielkopolskiej bada³ Krygowski (1952, 1961, 1970), a Bartkowski (1967) skupi³ siê nad stref¹ marginaln¹ ostatniego l¹dolodu. Konieczny (1962, 1965) opisa³ recesjê l¹dolodu zlodowacenia Wis³y oraz geomorfologiê obszaru okolic Konina. Prace na temat rzeŸby Ni¿u Polskie- go przedstawi³ tak¿e Galon (red.,1968; 1972). Najlepiej rozpoznane w okolicach Kleczewa s¹ osady zlodowaceñ pó³nocnopolskich. Charakte- ryzowa³ je m.in. Mojski (1968), a Rotnicki (1963) bada³ zasiêg stadia³ów zlodowacenia Wis³y. Stankowska i Stankowski (1976, 1979) opisali utwory organiczne z odkrywki JóŸwin (obecnie nieczynnej) oraz sytuacjê glin zwa³owych zlodowacenia Wis³y. W 1991 r. ci sami autorzy scharakteryzowali zlodowacenie Wis³y pod k¹tem morfo-, lito- i chronostratygrafii.

6 D¹browski (1985) sugerowa³ obecnoœæ kopalnej doliny interglacja³u mazowieckiego w œrodko- wej Wielkopolsce. Stankowski i inni (1992, 1995) badali œrodowiska sedymentacji w okolicach Konina. Stankow- ski i Krzyszkowski (1991) opisali przemiany geograficzne, jakie zasz³y w czwartorzêdzie w rejonie Konin–Turek. Stankowski (1986) przedstawi³ budowê geologiczn¹ by³ego województwa koniñskie- go, a w 1989 r. — pozycjê stratygraficzn¹ szkieletu s³onia leœnego znalezionego w odkrywce JóŸwin. Analizy osadów czwartorzêdu okolic Kleczewa podejmowa³ siê tak¿e Widera (1999, 2000). Biedrowski i inni (1991) scharakteryzowali gospodarkê surowcami mineralnymi w rejonie Konina. Ga³¹zka i Zabielski (2005), badaj¹c eratyki przewodnie glin zwa³owych, polemizowali z wczeœ- niejszym podzia³em stratygraficznym tych utworów, prezentowanym przez Stankowskiego i Krzysz- kowskiego (1991). Ze wzglêdu na trwaj¹c¹ eksploatacjê metod¹ odkrywkow¹ wêgla brunatnego w obrêbie obszaru arkusza Kleczew, na figurze 1 przedstawiono lokalizacjê odkrywek kopalnianych.

Fig. 1. Lokalizacja odkrywek kopalnianych.

7 II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

RzeŸba terenu arkusza Kleczew nie jest zró¿nicowana. Minimalna rzêdna terenu wynosi 92,2 m n.p.m. we wsi JóŸwin i Rêbowo oraz 92,7 m n.p.m. dla przeciêtnego poziomu lustra wody w niewielkich jeziorkach z rynnowego obni¿enia Strugi Kleczewskiej ko³o Kleczewa. Maksymalna rzêdna wynosi 120,6 m n.p.m. w obrêbie wzniesienia, na po³udnie od zabudowañ Orchówek. Deniwe- lacje terenu dochodz¹ do 28,4 m, jedynie w Jeziorze Budzis³awskim wynosz¹ 36,7 m (Choiñski, 1992). Ponadto wskutek wydobycia wêgla brunatnego metod¹ odkrywkow¹ deniwelacje na obszarach kopalni na zwa³owiskach zewnêtrznych dochodzi³y do 120 m. Z powodu eksploatacji zmieni³a siê rzeŸba terenu i warunki hydrogeologiczne obszaru. Ukszta³towanie terenu arkusza Kleczew jest zwi¹zane ze zlodowaceniem Wis³y i póŸniejszymi przemiani w holocenie. Bardzo istotne zmiany w ukszta³towaniu powierzchni, litologii i stosunkach wodnych, spowodowa³a eksploatacja wêgla brunatnego w ostatnim pó³wieczu. Dominuj¹c¹ form¹ geomorfologiczn¹ obszaru arkusza jest polodowcowa wysoczyzna morenowa p³aska i falista (tabl. I). RzeŸbê terenu urozmaicaj¹ moreny czo³owe akumulacyjne —pagórki strefy marginalnej fazy poznañskiej zlodowacenia Wis³y w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza, o niewielkich spadkach terenu, sporadycznie przekraczaj¹cych 5%, maksymalnie dochodz¹cych do kilkunastu procent. Pó³nocna czeœæ terenu arkusza to obszar margi- nalnego „sandru dziurawego”, moren martwego lodu (odAnastazewa po Wilczyn) oraz form akumulacji szczelinowej,ozów i rynien subglacjalnych.Rynnom towarzysz¹ doœæ rozleg³e równiny sandrowe, natomiast w dolnych czêœciach zboczy rynien wystêpuj¹ w¹skie pó³ki tarasów jeziornych. Obszar arkusza niemal w ca³oœci le¿y w dorzeczu Odry i jest odwadniany przez dop³ywy Warty. Tylko niewielka czêœæ terenu znajduje siê w obrêbie dorzecza Noteci. Na wody powierzchniowe arkusza sk³adaj¹ siê drobne cieki, doœæ liczne systemy meliora- cyjne, drobne zbiorniki wodne otoczone torfowiskami i trzy jeziora z okolic wsi Orchówko, Ostrowite oraz Istebno. WyraŸnie rysuj¹ siê dwa zatorfione po³udnikowe ci¹gi rynnowe od Ko- pyd³owa przez Kleczew w stronê Kazimierza Biskupiego oraz od osady Jarotki ko³o Ostrowitego po Dobroso³owo. Dobrze rozwiniêty ci¹g rynien subglacjalnych, o kierunku SW–NE, z jeziorami Suszewskim, Wilczyñskim i Budzis³awskim wystêpuje w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza. Ci¹g ten stanowi przed³u¿enie rynny Jeziora Powidzkiego, którego jedynie niewielki fragment znajduje siê na terenie arkusza.

8 III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

1. Kreda

Na terenie arkusza Kleczew utwory kredy osi¹gaj¹ du¿e mi¹¿szoœci. Najlepiej rozpoznano je w otworze 7 w okolicach miejscowoœci Wilczyn. Najstarsze udokumentowane utwory na obszarze arkusza to piaskowce z konkrecjami fosforyto- wymi, margle i wapienie kredy dolnej (albu). Stwierdzono je na g³êbokoœci 2423m (otw. 7).

a. Kreda górna

Opoki, wapienie, margle i gezy stanowi¹ utwory kredy górnej, które stwierdzono w otworze 7. Profil tych osadów rozpoczynaj¹ wapienie i wapienie margliste z przewarstwieniami i³owców. Od g³êbokoœci oko³o 2000 m zaczynaj¹ dominowaæ opoki z wk³adkami ciemnoszarych margli. S¹ w nich obecne szcz¹tki fauny i inoceramów (Jaskowiak-Schoeneichowa, 2004). W górnej czêœæ profilu otworu wystêpuj¹ gezy. Utwory kredy górnej osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 2241 m. Udokumento- wano je w 27 otworach, w siedmiu z nich ska³y kredy górnej wystêpuj¹ bezpoœrednio pod osadami czwartorzêdowymi. Wysokoœæ stropu utworów kredy górnej wynosi od 80 m p.p.m. (otw. 7) do 38 m n.p.m. (otw. 43, 64). Wed³ug autorów niniejszego opracowania w powierzchni mezozoicznej s¹ obecne obni¿enia o genezie tektonicznej, byæ mo¿e suberozyjnej. O aktywnoœci tektonicznej, w tym roli m³odej tektoniki obszaru badañ, wypowiadali siê niejednokrotnie Stankowski i inni (1992) oraz Widera (1998, 2000).

2. Paleogen

Na obszarze arkusza Kleczew stwierdzono utwory paleogenu, które wystêpuj¹ przede wszystkim w postaci nieci¹g³ych i niezbyt rozleg³ych soczew w obni¿eniach powierzchni stropowej ska³ mezozoicznych.

a. Eocen + oligocen

Piaski, mu³ki i piaski py³owate, z wk³adkami wêgla brunatnego. Utwory eocenu i oligocenu stwierdzono w otworze 67. Na terenie arkusza brakuje dla tych osadów dokumentacji biostratygraficznej. Wyró¿niono je na podstawie kryteriów litologiczno-facjalnych, a przede wszystkim opieraj¹c siê na stwierdzonej makroskopowo obecnoœci glaukonitu. Osady te s¹ reprezentowane przez piaski drobnoziarniste z przewarstwieniami mu³ków lub piaski py³owate. Na ich eoceñsko-oligoceñski wiek wskazuj¹ dane paleogeograficzne z osadów znanych z terenu wokó³

9 Konina, np. osady litoralne ze stanowiska Konin–Przydzia³ki (Biedrowski i in., 1991; Stankowski i in., 1992), a tak¿e najg³êbsze mineralne serie osadowe z przerostami wêgla brunatnego w obni¿eniu tektonicznym rowu Lubstowa (Grabowska, 1985; Ciuk i Grabowska, 1991). Prawdopodobnie cienkie i nieci¹g³e, najg³êbiej zalegaj¹ce soczewy i warstwy wêgla brunatnego, podœcielone i przykryte piaskami, równie¿ nale¿¹ do osadów eoceñsko-oligoceñskich. W pó³nocnej czêœci terenu arkusza Kleczew, gdzie powierzchnia ska³ mezozoicznych wystêpuje na znacznej g³êbokoœci, a osady neogenu osi¹gaj¹ du¿e mi¹¿szoœci, prawdopodobnie s¹ obecne mi¹¿sze i dobrze wykszta³cone serie utworów paleogenu.

3. Neogen

Utwory neogenu wystêpuj¹ powszechnie na obszarze arkusza w postaci mi¹¿szej pokrywy. RzeŸba stropu osadów tego wieku charakteryzuje siê du¿ym urozmaiceniem zwi¹zanym z obecnoœci¹ form erozyjnych, eworsyjnych i egzaracyjnych, ze strefowo wystêpuj¹cymi strukturami glacitekto- nicznymi. Generalnie jednak rzeŸba ta nawi¹zuje do charakteru powierzchni ska³ mezozoicznych. Wyrazem tego jest tendencja do obni¿ania omawianej powierzchni w kierunku pó³nocnym, a tak¿e po³udnikowo usytuowany pas osadów drobnoziarnistych (i³ów). Formacje brunatnowêglowe wystêpuj¹ strefowo, a ich obecnoœæ wynika g³ównie z procesów glacitektonicznych, a nie sedymentacyjnych. Charakter deformacji osadów serii poznañskiej, jak i wêgla brunatnego, oraz sposób ich przykrycia osadami lodowcowymi, potwierdza wczesnoczwartorzêdowy wiek deformacji (W³odarski, 2000). W obrêbie sekwencji osadów czwartorzêdowych mo¿na wyró¿niæ kilka póŸniejszych faz glacitektonicznych (Stankowski, 2000), zwi¹zanych z kolejnymi nasuniêciami l¹dolodów.

a. Miocen

Piaski kwarcowe, mu³ki i wêgiel brunatny.Utwory miocenu stanowi¹ piaski kwarcowe drobno- i œrednioziarniste, miejscami z przewarstwieniami ¿wirów i mu³ków. Osady te miejscami tworz¹ soczewki s³abo zwiêz³ych piaskowców i zlepieñców. Dominuj¹ jednak piaski drobnoziarniste tworz¹ce rozleg³e p³aty w zachodniej i centralnej czêœci obszaru arkusza. Ich mi¹¿szoœæ osi¹ga 78 m (otw. 72). Na terenie arkusza Kleczew wêgiel brunatny wystêpuje w formie jednego pok³adu. Podstawowy pok³ad wykazuje zró¿nicowan¹ mi¹¿szoœæ od kilku do kilkunastu metrów. Najwiêksze mi¹¿szoœci wêgla stwierdzono w centralnych czêœciach niecek, natomiast w ich brze¿nych strefach odnotowano zmniejszanie mi¹¿szoœci obecnoœæ wyklinowuj¹cych siê przewarstwieñ piaszczystych lub piaszczysto-¿wirowatych rozdzielaj¹cych wêgiel, m.in. w brze¿nych czêœciach wszystkich nieczynnych na terenie arkusza odkrywek (Kazimierz Pó³noc, JóŸwin) oraz w dokumentacji archiwalnej w postaci dzienników wierceñ dla „Pola P¹tnów IV”.

10 I³y, mu³ki i piaski py³owate toosady pelityczne serii poznañskiej. Wystêpuj¹ one nad wêglem brunatnym o znacznej mi¹¿szoœci, przede wszystkim w strefach subsydencji (Piwocki, 1991). Seria poznañska na obszarze arkusza Kleczew odznacza siê niebieskaw¹, zielonkaw¹, ¿ó³t¹ i rdzaw¹ barw¹. Badania sk³adu mineralnego osadów metod¹ rentgenograficzn¹ wykaza³y obecnoœæ kaolinitu, illitu, montmorillonitu oraz sporych domieszek kwarcu. Podczas prac kartograficznych po- brano próbki osadów z jednej ze œcian dzia³aj¹cej wówczas odkrywki Kazimierz (w okolicach otw. 66) i przeanalizowano pod k¹tem sk³adu mineralnego frakcji ciê¿kiej. Jest ona z³o¿ona z andaluzytu, dystenu i sillimanitu (~38%), cyrkonów (~22%), piroksenów (~15%), staurolitu (~6%), amfiboli i epidotu (~3–4%), brakuje zaœ granatów. Sedymentacja osadów serii poznañskiej odbywa³a siê w warunkach klimatu wilgotnego, ciep³ego. Istotna zmiana warunków œrodowiskowych, przejœcie od sedymentacji wêgla brunatnego do osadów pelitycznych serii poznañskiej, nast¹pi³a po badenie, prawdopodobnie na skutek aktywnoœci tektonicznej (Baraniecka, 1995; Piwocki, 1991).

*** Osady pliocenu stanowi¹ cienkie serie rzecznych piasków, miejscami ¿wirów, niemo¿liwych do odró¿nienia od serii preglacjalnych plejstocenu dolnego. Rozpoznano je makroskopowo w odkrywkach kopalnianych, natomiast nie uda³o siê ich wyró¿niæ na podstawie profili otworów wiertniczych. Stwierdzone w dawnej odkrywce kopalnianej JóŸwin serie osadów rzecznych s¹ nieci¹g³e i wykazuj¹ mi¹¿szoœæ do 2 m. Omawiane utwory s¹ warstwowane subhoryzontalnie i przek¹tnie (rynny i zestawy tabularne). Dominuj¹ barwy szare i ciemnoszare. Makroskopowo analizowane osady bardzo przypo- minaj¹ utwory udokumentowane w dawnej odkrywce kopalnianej Lubstów (Stankowski i Krzysz- kowski, 1991), gdzie we frakcji ciê¿kiej stwierdzono obecnoœæ dystenu (~42%), staurolitu (~24%), piroksenów (~13%), cyrkonów (~6%), turmalinów (~5%), amfibolitu (~2%), a tak¿e znacznych iloœci minera³ów nieoznaczonych — silnie zwietrza³ych (~8%). Nie odnotowano natomiast granatów.

4. Czwartorzêd

Na terenie arkusza mi¹¿szoœæ serii osadów czwartorzêdowych waha siê od 30–40 m do nawet 100–110 m. W wiêkszoœci opracowañ (np. Krygowski, 1961; Stankowska i Stankowski, 1976), a tak¿e w praktyce górniczej (materia³y archiwalne KBW Konin oraz Urzêdu Wojewódzkiego w Koninie) dostrzega siê w niej zapis dwóch serii glin zwa³owych, odpowiadaj¹cych dwóm ostatnim zlodowaceniom. Na podstawie danych z nowszych publikacji (Stankowski i Krzyszkowski, 1991; Stankowski i in., 1995; W³odarski, 2000; Ga³¹zka i Zabielski, 2005; Zabielski, 2000, 2003) dokonano dok³adniejszego podzia³u stratygraficznego osadów czwartorzêdowych. Badania zwi¹zane

11 z pracami kartograficznymi wskazuj¹ na obecnoœæ utworów preglacjalnych, a tak¿e glin zwa³owych i osadów wodnolodowcowych czterech zlodowaceñ oraz kopalnych form erozyjno-denudacyjnych.

a. Plejstocen

Plejstocen buduj¹ osady czterech zlodowaceñ, jednak¿e podzia³ na poszczególne jednostki nie jest oczywisty. Wyniki datowania metod¹ TL (Olszak i Fedorowicz, 1996) oraz wspó³czynniki petrograficzne nie wskazuj¹ jednoznacznie jaki jest wiek poziomów glin zwa³owych. Ró¿nice miêdzy sta- nowiskami, a tak¿e miêdzy warstwami glin tego samego zlodowacenia w obrêbie okreœlonego stanowiska, s¹ znaczne. Podzia³u glin dokonano na podstawie wyników badañ mineralno-petrograficznych (Stankowski i Krzyszkowski 1991; Ga³¹zka i Zabielski, 2005) przeprowadzonych m.in. w odkrywkach kopalnianych na terenie arkusza Kleczew.

Plejstocen dolny

Piaski i mu³ki z wk³adkami ¿wirów, rzeczne.Naobszarze arkusza Kleczew osady plejstocenu dolnego (preglacja³u) wystêpuj¹ w obni¿eniach powierzchni podczwartorzêdowej. Rozpoznano je w obecnie nieczynnej odkrywce JóŸwin, a tak¿e w otworze 22 w okolicach Bu- dzis³awia, na g³êbokoœci oko³o 50 m. Najprawdopodobniej wystêpuj¹ one powszechnie w obrêbie ca³ego obni¿enia powierzchni podczwartorzêdowej w pó³nocno-zachodniej czêœci terenu arkusza. Osady preglacjalne stanowi¹ serie piasków i mu³ków z wk³adkami ¿wirów rzecznych, bia³ych, ¿ó³tawych, ¿ó³tawo-zielonkawych lub jasnobrunatnych. Pod wzglêdem uziarnienia dominuj¹ piaski drobno- i œrednioziarniste, rzadziej gruboziarniste, warstwowane przek¹tnie niskok¹towo lub subhoryzontalnie. Dominuj¹cymi minera³ami ciê¿kimi s¹: granaty (~37%), chloryty (~25%), cyrkony (~12%), a ponadto biotyt, turmaliny, staurolit (~4–5%). Sk³ad frakcji ciê¿kiej jest podobny do okreœlo- nego wczeœniej w okolicach Kleczewa w dawnej odkrywce kopalnianej JóŸwin (fig. 1) (Stankowski i Krzyszkowski, 1991). Omawiane osady pod wzglêdem sk³adu frakcji ciê¿kiej wyraŸnie ró¿ni¹ siê od piasków mioceñskich i osadów plejstoceñskich (s¹ bezwapniste).

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Na terenie arkusza wystêpuj¹ gliny zwa³owe, które wype³niaj¹ obni¿enia erozyjne lub le¿¹ na wyniesieniach pod³o¿a czwartorzêdowego kontaktuj¹c siê bezpoœrednio z osadami starszymi (Stankowski i in., 1991; W³odarski, 2009; Ga³¹zka i Zabielski, 2005). W œcianach dawnych odkrywek kopalnianych (JóŸwin II –— fig.1) istniej¹cych podczas karto- wania geologicznego, by³y widoczne silne deformacje najstarszych glin zwa³owych z osadami pod³o¿a w formie ³usek, fa³dów i diapirów. Obecnoœæ tych osadów w takim po³o¿eniu jest zwi¹zana z nasuwaniem siê l¹dolodu m³odszego zlodowacenia (Widera, 1998; W³odarski, 2009).

12 W otworze archiwalnym 48 z miejscowoœci Kalinowiec, w omawianych glinach zwa³owych, na g³êbokoœci 76 m stwierdzono oko³o 2,5-metrowej mi¹¿szoœci warstwê (soczewkê?) ¿wirów glinia- stych. Mi¹¿szoœæ glin jest zmienna i wynosi od kilku do kilkunastu metrów. Pozosta³oœci¹ po seriach lodowcowych zlodowaceñ po³udniowopolskich s¹ ¿wiry i g³azy rezydualne stwierdzone w okolicach Trêb Starych (otw. 19) i Bia³obrodu (otw. 70), le¿¹ce bezpo- œrednio na mioceñskich piaskach kwarcowych na g³êbokoœci 60 m. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe wystêpuj¹ nad opisywanymi osadami lodowcowymi, zarówno w obni¿eniach, jak i w postaci mi¹¿szych pokryw. S¹ to piaski drobno- i gruboziarniste, piaski ze ¿wirami, ¿wiry i g³aziki, warstwowane przek¹tnie i horyzontalnie (Stankowski i in., 1991). Szczególnie wyraŸnie s¹ one rozwiniête w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza, gdzie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 44 m (otw. 18). Osady te rozpoznano w otworach 2, 3, 19, 50 i 70 oraz w dawnych odkrywkach kopalnianych JóŸwin II (Stankowski i in., 1991). Wed³ug Stankowskiego i Nity (2001) ca³kowita redukcja utworów zlodowaceñ po³udniowopolskich jest niemo¿liwa.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Podczas prac kartograficznych nad arkuszem ca³y kompleks osadów pomiêdzy glinami zwa³owymi zlodowaceñ po³udniowopolskich, a¿ po osady kompleksu zlodowacenia Wis³y zaliczono do zlodowaceñ œrodkowopolskich. Wyniki badañ petrograficznych nie daj¹ jednak jednoznacznych odpowiedzi. W opracowaniu Ga³¹zki i Zabielskiego (2005) omawiane gliny zaliczono do zlodowaceñ œrodkowopolskich. Czêœcio- wo pokrywa siê to z wynikami badañ Stankowskiego i Krzyszkowskiego (1991). Na obszarze arkusza Kleczew utwory zlodowaceñ œrodkowopolskich s¹ reprezentowane przez osady zastoiskowe, lodowcowe i wodnolodowcowe. Z obserwacji dokonanych w odkrywkach kopalnianych oraz analizy archiwalnych profili otworów wiertniczych wynika, ¿e gliny zwa³owe zlodowa- ceñ œrodkowopolskich osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ do 60 m.

Zlodowacenie Odry

Utwory rozpoczynaj¹ce profil osadów zlodowacenia Odry to piaski py³owate zastoiskowe. Stwierdzono je w otworze 48 w okolicach Kalinowa. Le¿¹ bezpoœrednio na glinach zwa³owych zlodowaceñ po³udniowopolskich. Ich mi¹¿szoœæ wynosi 24 m. W opracowaniach dotycz¹cych odkrywek kopalnianych nie zosta³y one opisane. Warstwy szarych glin zwa³owych omi¹¿szoœci miejscami przekraczaj¹cej 20 m (otw. 34 — 49 m) wystêpuj¹ na bardzo zró¿nicowanym litologicznie i stratygraficzne pod³o¿u. W sp¹gu tych glin stwierdzono liczne struktury inkorporacji oraz osi¹gaj¹ce kilka metrów zaburzenia glacitektoniczne

13 z fa³dkami ci¹gnionymi. Gliny zwa³owe odnotowano w otworach wiertniczych: 2, 3, 19, 21, 22, 34, 35, 36, 40, 46, 47, 48, 50, 51, 71, 72 i 73. Miejscami nad glinami zwa³owymi wystêpuj¹ piaski i mu³ki wodnolodowcowe. Udokumentowano je w dawnych odkrywkach kopalnianych (Stankowski i in., 1991) oraz w otworach wiertniczych 19, 47, 50 i 51. Mi¹¿szoœæ tych osadów w odkrywkach wynosi³a od 0,5 do 4,0 m, a w otworach osi¹ga 7 m (otw. 47).

Zlodowacenie Warty

W okolicach Osowca (otw. 3) i Budzis³awia (otw. 22) stwierdzono bruk morenowy w postaci ¿wirów i g³azów rezydualnych, który powsta³ w wyniku procesów erozji na pocz¹tku zlodowacenia Warty. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe rozpoznano w otworze 3. Tworz¹ one soczewkê o mi¹¿szoœci 10 m rozdzielaj¹c¹ gliny zwa³owe zlodowacenia Odry i Warty. W otworze 18 w okolicach Osowca stwierdzono i ³ y i mu³ki, miejscami piaski i ¿wiry, zastoiskowe, gdzie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ ponad 20 m. Utwory te wystêpuj¹ tak¿e w otworze 73, gdzie maj¹ one znacznie mniejsz¹ mi¹¿szoœæ — oko³o 2 m. Gliny zwa³owe najlepiej udokumentowano w dawnej odkrywce kopalnianej JóŸwin II (fig. 1). S¹ to gliny silnie piaszczyste z przewarstwieniami i soczewkami osadów piaszczysto-¿wirowych (Stankowski i in., 1991; Ga³¹zka i Zabielski, 2005). Osi¹gaj¹ one mi¹¿szoœæ oko³o 10 m. W sp¹gowej czêœci glin zaobserwowano deformacje w formie fa³dów i uskoków (Ga³¹zka i Zabielski, 2005). Gliny zwa³owe zlodowacenia Warty rozpoznano tak¿e w otworach: 2, 3, 19, 21, 34, 35, 36, 46, 47, 48, 50, 51, 70, 71, 72 i 73. Omawiane osady lodowcowe czêsto le¿¹ bezpoœrednio na glinach zwa³owych zlodowacenia Odry, a granica pomiêdzy nimi jest trudna do wyznaczenia. Utwory koñcz¹ce profil osadów zlodowacenia Warty to ¿wiry i g³azy rezydualne rozpoznane jedynie w otworze 70 oraz le¿¹ce na nich piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (otw.: 3, 18, 21, 22, 34, 36, 48, 50, 51 i 71).

Interglacja³ eemski

Na obszarze arkusza Kleczew stwierdzono liczne stanowiska osadów interglacja³u eemskiego. Utwory tego wieku by³y badane m.in. przez Stankowsk¹ i innych (1976), Tobolskiego (1991a, b), Stankowskiego i Tobolskiego (1982) oraz Kozydrê i Skompskiego (1995, 1996). W trakcie kartowa- nia geologicznego nie stwierdzono obecnoœci osadów organicznych w œcianach dawnej odkrywki kopalnianej P¹tnów (fig. 1). Omawiane osady poddano analizie palinologicznej i badaniom malakofauny (Ciszewska, 1996a).

14 Profil osadów interglacja³u emskiego rozpoczynaj¹ piaski i mu³ki piaszczyste rzeczne, nastêpnie pojawiaj¹ siê gytie i torfy jeziorne. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna. W niektórych stanowiskach gytie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ prawie 4 m, a torfy — oko³o 2 m. Znane s¹ rów- nie¿ znaleziska fauny plejstoceñskiej — w jednym ze stanowisk znaleziono szcz¹tki s³onia leœnego (Stankowski, 1989), w innym natrafiono na koœci mamuta. Profil osadów interglacja³u eemskiego koñcz¹ mu³ki i piaski rzeczne,miejscami ze szcz¹tkami organicznymi. Liczebnoœæ, rozprzestrzenienie i charakter osadów organicznych na terenie arkusza Kleczew, wskazuje na obecnoœæ licznych zbiorników jeziornych i dolin rzecznych w czasie interglacja³u eemskiego.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenie Wis³y

Na obszarze arkusza Kleczew wystêpuje ci¹g³a pokrywa osadów zlodowaceñ pó³nocnopolskich, co przedstawiono na przekroju geologicznym A–B i syntetycznym profilu geologicznym. Osady zlodowacenia Wis³y rozpoczynaj¹ piaski i ¿wiry rezydualne,które stwierdzono w okolicach Jeziora Budzis³awskiego. Le¿¹ one na piaskach wodnolodowcowych recesyjnych zlodowacenia Warty. Omawiane osady pochodz¹ prawdopodobnie z glin zwa³owych zlodowacenia Wis³y. Powy¿ej le¿¹ gliny zwa³owe s³abo zwiêz³e, piaszczyste o du¿ym zró¿nicowaniu struktu- ralnym (Stankowski i in., 1991). Ich mi¹¿szoœæ wynosi kilka metrów. W odkrywkach kopalnianych stwierdzono dwudzielnoœæ glin zwa³owych zlodowacenia Wis³y (Ga³¹zka i Zabielski, 2005). Osadami je rozdzielaj¹cymi s¹ piaski wodnolodowcowe. Górne gliny zwa³owe wystêpuj¹ na przewa¿aj¹cej czêœci powierzchni terenu arkusza. Osady wodnolodowcowe badane metod¹ TL wskazuj¹ na fazê poznañsk¹, st¹d te¿ przypuszczenie, ¿e gliny zwa³owe wystêpuj¹ce pod nimi s¹ starsze od tej fazy. Wspó³czynniki petrograficzne dla glin zwa³owych zlodowacenia Wis³y w stanowiskach kopalnianych wykazuj¹ bardzo du¿e zró¿nicowanie (Stankowski, 1991; Ga³¹zka i Zabielski, 2005). Byæ mo¿e wynika to z po³o¿enia analizowanych stanowisk blisko zasiêgu ostatniego zlodowacenia tego rejonu, przez co wiêkszy by³ udzia³ materia³u redeponowanego (Ga³¹zka i Zabielski, 2005). Mi¹¿szoœæ osadów zlodowacenia Wis³y zwykle wynosi poni¿ej 8 m, miejscami dochodzi do kilkunastu metrów, a sporadycznie przekracza 20 m. Na glinach zwa³owych stwierdzono piaski i ¿wiry wodnolodowcowe,tworz¹ce na terenie arkusza poziom sandrowy. Wystêpuj¹ one g³ównie w okolicach jezior rynnowych oraz na

15 zapleczu moren czo³owych. S¹ one ograniczone od po³udniowego wschodu ci¹giem rynien polodow- cowych. Wyniki badañ metod¹ TL wskazywa³y na znacznie starszy wiek badanych utworów w sto- sunku do ni¿ej wystêpuj¹cych torfów interglacja³u eemskiego (Olszak i Fedorowicz, 1996). Na terenie arkusza powszechnie wystêpuje na powierzchni ci¹g³a warstwa sk³adaj¹ca siê z dwu- dzielnych cienkich ³awic glin zwa³owych w sp³ywach (?). S¹ one rozdzielone zwykle cienk¹ ³awic¹ piasków, których mi¹¿szoœæ nie przekracza kilku centymetrów. Zasadne wydaje siê wy- odrêbnienie tych osadów w postaci osobnego wydzielenia, poniewa¿ œwiadcz¹ one o zmiennoœci zasiêgu czo³a l¹dolodu. Piaski i ¿wiry lodowcowe wystêpuj¹ w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru arkusza. Litologicznie s¹ to piaski i ¿wiry z g³azikami, miejscami piaski py³owate. Utwory te osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ oko³o 2 m. Piaski i ¿wiry akumulacji szczelinowej wystêpuj¹ w pasie przy jeziorach rynnowych oraz na pó³noc od nich, w okolicach Osowca. Tworz¹ one ci¹gi niewielkich pagórków. Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe, moren czo³owych stwierdzono w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza, gdzie rozci¹gaj¹ siê wzd³u¿ kierunku NW–SE w okolicach miejscowoœci Dobroso³owo. Wyniki datowañ metod¹ TL (Olszak i Fedorowicz, 1996) z próbek osadów pobranych z dawnej odkrywki kopalnianej JóŸwin (fig. 1), odpowiadaj¹ fazie poznañskiej ostatniego nasuniêcia l¹dolodu zlodowacenia Wis³y. Piaski i ¿wiry moren martwego lodu s¹toosady piaszczyste z przewarstwieniami ¿wirów z g³azikami. Miejscami piaski s¹ mocno zaglinione. Moreny martwego lodu rozci¹gaj¹ siê na terenie ca³ego arkusza, a wyraŸn¹ strefê marginaln¹ tworz¹ w jego pó³nocno-wschodniej czêœci. Serie osadów czwartorzêdowych na obszarze arkusza Kleczew nie zosta³y szczegó³owo rozpoznane stratygraficznie. Dotyczy to wydzieleñ odnosz¹cych siê do osadów wczesnego i œrodkowego plejstocenu. Z braku jednoznacznych dowodów zdecydowano siê na interpretacjê o tradycyjnym wy- razie (por. profil syntetyczny), akcentuj¹c¹ serie zlodowaceñ œrodkowopolskich. O rzeczywistych trudnoœciach datowañ œwiadcz¹ wyniki badañ petrograficznych (Stankowski i in., 1991; Ga³¹zka i Zabielski, 2005), analiz minera³ów ciê¿kich (Stankowski i in., 1991), a tak¿e wyniki badañ metod¹ TL (Olszak i Fedorowicz, 1996).

b. Holocen

Rynny subglacjalne, silnie wciête w wysoczyznê polodowcow¹ (w najg³êbszych miejscach siê- gaj¹ osadów zlodowaceñ œrodkowopolskich), s¹ wype³nione osadami mineralnymi i organicznymi holocenu. Najstarsze osady holocenu stanowi¹ piaski py³owate zwietrzelinowe (eluwialne), które rozpoznano w okolicach Wilczogóry, Wiœniewa i Izabelina.

16 Kolejnymi osadami w profilu s¹ gytie, mu³ki i kreda jeziorna, wype³niaj¹ce zag³êbienia rynnowe. Wed³ug danych z dawnych wyrobisk kopalnianych z okolic S³aboludzia i Kle- czewa osi¹gaj¹ one mi¹¿szoœæ 4 m, a w otworze 35 — 10 m. W Kleczewie metod¹ 14C ze sp¹gowej czêœci gytii uzyskano datê 17 700 ±800 lat BP — Gd-96041, co dowodzi obecnoœci zbiorników jeziornych w tym czasie. W stanowisku z okolic S³aboludzia datowano górn¹ sekwencjê gytii (9510 ±80 lat BP — Gd-7692; 7080 ±70 lat BP — Gd-7691). Omawiane osady rozpoznano tak¿e w otworach 19 i 20. Zbocza jezior rynnowych pokrywaj¹ piaski deluwialne,powsta³e w wyniku grawitacyj- nego sp³ywania materia³u. Osady te przewiercono w otworze 20, gdzie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ oko³o 1,5 m. W niewielkich dolinach osadzi³y siê piaski rzeczne den dolinnych,wwiêkszoœci przykryte namu³ami den dolinnych, zag³êbieñ bezodp³ywowych i okresowo przep³ywowych. W ci¹gach rynien powszechnie wystêpuj¹ mu³ki jeziorne.Stwierdzono je wzd³u¿ rynny ci¹gn¹cej siê w kierunku pó³nocnym od Kleczewa do Osowej Góry. Kolejne osady, koñcz¹ce sedymentacjê fitogeniczn¹ w obrêbie rynien i g³êbszych zag³êbieñ bezodp³ywowych, to torfy.Osi¹gaj¹ one niewielkie mi¹¿szoœci, a pocz¹tek ich sedymentacji przy- pada na prze³om plejstocenu i holocenu. Najstarsze torfy (11 080 ±50 lat BP — Gd-7801) stwierdzono w brze¿nej czêœci obni¿enia rynnowego w jednym z ods³oniêæ w okolicach S³aboludzia (Pazdur, 1995). Od ponad 1000 lat obserwuje siê wp³yw antropopresji zwi¹zany z szeroko prowadzonymi pracami melioracyjnymi. W ostatnim pó³wieczu, w wyniku wydobycia wêgla brunatnego, dosz³o tak¿e do zmiany rzeŸby i warunków geologicznych. Istniej¹ce na po³udniowym wschodzie zwa³owiska kopalniane tworz¹ ha³dy. Rozleg³e zwa³owiska wewnêtrzne nie by³y formowane selektywnie, s¹ zatem zbudowane z mieszaniny osadów nadk³adu wêgla brunatnego i w niewielkim stopniu z samego wêgla, a nawet podœcielaj¹cego go osadów piaszczysto-¿wirowych.

B. TEKTONIKA I RZEBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Teren arkusza Kleczew jest po³o¿ony w osiowej czêœci synklinorium mogileñsko-³ódzkiego. Po³udniowa czêœæ obszaru arkusza obejmuje pó³nocn¹ czêœæ elementu strukturalnego ni¿szej rangi w obrêbie synklinorium, nazwanego przez Krygowskiego (1952) elewacj¹ koniñsk¹. Paleopowierzch- nia stropu ska³ kredowych wystêpuje tu na wysokoœci od oko³o 50 m n.p.m. do poni¿ej 30 m p.p.m. Wed³ug Dadleza i Marka (1974) oraz Widery (1998) elewacja ta ma uwarunkowania tektoniczne. Tek- tonicznego pochodzenia jest tak¿e wyrazista elewacja przebiegaj¹ca na pó³noc od Kleczewa wzd³u¿ kierunku SW–NE.

1 Numer laboratoryjny próbki

17 RzeŸba powierzchni ska³ mezozoicznych w po³udniowej i centralnej czêœci terenu badañ jest doœæ dobrze rozpoznana i zosta³a przedstawiona na szkicu geologicznym odkrytym (tabl. II). Przeciêt- na powierzchnia ska³ kredowych uk³ada siê w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza na wy- sokoœci 30–50 m n.p.m., sk¹d wyraŸnie obni¿a siê w kierunku pó³nocnym i zachodnim. W otworze Wilczyn IGH-1 (otw. 7) strop utworów kredy wystêpuje na g³êbokoœci 82 m. Utwory paleogenu wystêpuj¹ lokalnie w zag³êbieniach pod³o¿a mezozoicznego, zwykle poni¿ej wysokoœci 10 m n.p.m. W³odarski (2009) wyró¿ni³ na omawianym obszarze jednostki tektoniczne ni¿szego rzêdu, w tym rów Kleczewa, z³o¿ony z trzech segmentów: zachodniego, wschodniego i pó³nocnego. W strukturze tej zaznaczy³a siê silna subsydencja zachodz¹ca podczas sedymentacji wêgla brunatnego i i³ów poznañskich (miocen œrodkowy–górny). W miocenie górnym subsydencja mog³a byæ równie¿ zwi¹zana z kompakcj¹ wêgla brunatnego. Na wiêkszoœci obszaru powierzchnia podczwartorzêdowa wystêpuje na wysokoœci 40–60 m n.p.m., jedynie w pó³nocno-zachodniej czêœci terenu badañ stwierdzono g³êbokie rozciêcia, poni¿ej 10 m n.p.m. Rozciêcia te pokrywaj¹ siê z ci¹giem jezior rynnowych, które maj¹ prawdopodobnie za³o¿enia tektoniczne. Inne, bardzo rozleg³e obni¿enie wystêpuj¹ce na wysokoœci poni¿ej 20 m p.p.m., rozci¹ga siê wzd³u¿ wschodnich granic obszaru arkusza. Kontynuuje siê ono wyraŸnie w kierunku po³udniowo-wschodnim na teren s¹siedniego arkusz Œlesin (Kozydra, 1993). Obni¿enie to zosta³o udokumentowane grawimetrycznie. Podobnie jak w poprzednim przypadku, charakteryzuje siê obecnoœci¹ szeregu przeg³êbieñ. Wielkoœæ i charakter tego paleoobni¿enia mo¿e œwiadczyæ o wp³ywie tektoniki, czego jednak nie potwierdza analiza dostêpnych danych dotycz¹cych powierzchni ska³ mezozoicznych. W zwi¹zku z powy¿szym, jako najbardziej prawdopodobne nale¿y przyj¹æ wczesnoczwartorzê- dowe uwarunkowania eworsyjne (erozyjna dzia³alnoœæ wód podlodowcowych). Z pewnoœci¹ nie jest to kopalna dolina rzeczna. Omawiana forma nie zaznacza siê w dzisiejszej morfologii terenu. Ponad powierzchni¹ osadów paleogenu i neogenu (wys. 40–60 m n.p.m.) wystêpuj¹ niewielkie elewacje nie przekraczaj¹ce rzêdnej 85 m n.p.m. Analogicznie do wyników obserwacji w rozleg³ych skarpach odkrywek kopalnianych, ich genezê nale¿y wi¹zaæ z glacitektonik¹. Stwierdzone w odkrywkach glacitektoniczne ³uski, fa³dy i struktury typu diapirów, s¹ zwykle drobnoskalowe, a ponadto naj- czêœciej œciête egzaracyjnie. Uk³ad izolinii oddaje zatem jedynie ogólne tendencje paleopowierzchni utworów paleogenu i neogenu. W obrêbie czwartorzêdu wydzielono trzy podjednostki strukturalne (W³odarski, 2009). W podjednostce A deformacjom podlega³y i³y formacji poznañskiej, wêgiel brunatny i podrzêdnie gliny zwa³owe zlodowaceñ po³udniowopolskich. Fa³dy i nasuniêcia powsta³y przed czo³em nasuwaj¹cego

18 siê l¹dolodu zlodowacenia Odry. Podjednostka B obejmuje serie wodnolodowcowe z JóŸwina. Osady w obrêbie tej jednostki s¹ zaburzone uskokami. Zmiany w podjednostce C zachodz¹ w glinach zwa³owych zlodowacenia Odry oraz w strefie kontaktu z pod³o¿em. S¹ to œciêcia proste w p³aszczy- Ÿnie horyzontalnej.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Najstarszymi utworami rozpoznanymi na obszarze arkusza s¹ utwory kredowe buduj¹ce strop elewacji koniñskiej. Sedymentacja margli oraz wapieni, nastêpnie gez i opok, odbywa³a siê w warunkach morskich (tab. 1). W paleogenie zbiornik uleg³ wyp³ycaniu i osadzi³y siê piaski. W miocenie dolnym panowa³y warunki l¹dowe z sedymentacj¹ klastyczn¹ — g³ównie piasków py³owatych. W warunkach limnicz- nych z ingresjami morskimi, a¿ do miocenu górnego, mia³a miejsce akumulacja i³ów, mu³ków i pia- sków drobnoziarnistych oraz wêgla brunatnego. W tym czasie zachodzi³a sedymentacja wêgla brunatnego tworz¹cego z³o¿a w okolicach Konina. W preglacjale rozwinê³y siê sieci dolin rzecznych, w których odbywa³a siê akumulacja piasków, mu³ków i ¿wirów. W czasie zlodowaceñ po³udniowopolskich l¹dolód nasun¹³ siê dwukrotnie na obszar badañ, jednak¿e jego œlady s¹ zachowane jedynie w obrêbie znacznych obni¿eñ w starszym pod³o¿u. Z tego okresu zachowa³y siê gliny zwa³owe oraz ¿wiry i g³azy rezydualne. Podczas recesji l¹dolodu zlodowa- ceñ po³udniowopolskich powsta³ poziom piasków wodnolodowcowych. Osady zlodowaceñ po³udniowopolskich zosta³y zniszczone na skutek silnej erozji zachodz¹cej podczas kolejnych okresów interglacjalnych. Akumulacja zastoiskowa przed czo³em jednego z nasuniêæ zlodowaceñ œrodkowopolskich roz- poczê³a kolejny kompleks glacjalny — zlodowacenia Odry. Rozwój l¹dolodu spowodowa³ akumula- cjê glin zwa³owych, a nastêpnie recesjê zapisan¹ w postaci piasków wodnolodowcowych. Kolejne zlodowacenie pozostawi³o pokrywê glin zwa³owych, z których w wyniku erozji wód p³yn¹cych roz- winê³a siê rezydualna warstwa ¿wirów i g³azów, a podczas recesji l¹dolodu powsta³ drugi poziom pia- sków i ¿wirów wodnolodowcowych. Transgresja l¹dolodu zlodowacenia Warty mia³a kilka etapów, najwczeœniejszy zapisa³ siê w postaci osadów zastoiskowych, kolejne œwiadcz¹ o akumulacji osadów lodowcowych i ich erozji, koñcz¹c na ca³kowitym wycofaniu siê l¹dolodu i zasypaniu obszaru piaskami i ¿wirami wodnolodowcowymi. W interglacjale eemskim w licznych zbiornikach jeziornych osadza³y siê gytie i torfy. W dolinach rzecznych dochodzi³o do akumulacji piasków i mu³ków.

19 Tabela 1 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne Piêtro (opis litologiczny) System Oddzia³

Torfy — Q th Akumulacja bagienna li Mu³ki jeziorne — Q Akumulacja jeziorna m h Namu³y den dolinnych, zag³êbieñ bezodp³ywowych i okresowo Akumulacja organiczno-mineralna w obrêbie przep³ywowych — Q podmok³ych zag³êbieñ bezodp³ywowych i okre- nh sowo przep³ywowych

Piaski rzeczne den dolinnych — f Q p h Akumulacja rzeczna

Piaski deluwialne — d Q p h Zmywanie osadów ze zboczy Holocen Gytie, mu³ki i kreda jeziorna — Q gym h Akumulacja jeziorna

Piaski py³owate zwietrzelinowe (eluwialne) — z Q ppy h Zmywanie osadów ze zboczy

gm B Piaski i ¿wiry moren martwego lodu — Q Akumulacja pomiêdzy bry³ami martwego lodu p¿ p4 Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe, moren czo³owych — gcQ B Akumulacja u czo³a l¹dolodu p¿gzw p4

Piaski i ¿wiry akumulacji szczelinowej — gs Q B Akumulacja przez wody lodowcowe w obrêbie p¿ p4 szczeliny lub tunelu pod lodem

Piaski i ¿wiry lodowcowe — g Q B p¿ p4 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe w sp³ywach — g Q B gzw p4

fg B Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p4

g B Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw 2 p4

fg B

Zlodowacenie Wis³y Piaski wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe p p4

g B Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw1 p4 Zlodowacenia pó³nocnopolskie r B Piaski i ¿wiry rezydualne — Q Dzia³alnoœæ erozyjna p¿ p4

jf Mu³ki i piaski rzeczne — Q - Akumulacja rzeczna mp p34

jli Interglacja³ eemski Gytie i torfy jeziorne — Q - Akumulacja jeziorna gyt p34

jf Piaski i mu³ki piaszczyste rzeczne — Q - Akumulacja rzeczna pmp p34

fg W Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe p¿2 p3

Plejstocen r W ¯wiry i g³azy rezydualne — Q Dzia³alnoœæ erozyjna ¿g³2 p3

g W Czwartorzêd Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p3

I³y i mu³ki, miejscami piaski i ¿wiry, zastoiskowe — b Q W Akumulacja zastoiskowa w zbiornikach na im p3 przedpolu l¹dolodu

fg W Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q 3 Akumulacja przez wody lodowcowe

Zlodowacenie Warty p¿1 p

r W

Zlodowacenia œrodkowopolskie ¯wiry i g³azy rezydualne — Q Dzia³alnoœæ erozyjna ¿g³1 p3

20 cd. tabeli 1

fg O Piaski i mu³ki wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe pm p3

g O Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p3

Zlodowacenia b O Akumulacja zastoiskowa w zbiornikach na œrodkowopolskie Piaski py³owate zastoiskowe — Q ppy p3 przedpolu l¹dolodu Zlodowacenie Odry

fg Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p2

pr ¯wiry i g³azy rezydualne — Q Dzia³alnoœæ erozyjna ¿g³ p2

Zlodowacenia g Gliny zwa³owe — Q 2 Akumulacja lodowcowa Plejstocen po³udniowopolskie gzw p

Czwartorzêd f Plejstocen dolny Piaski i mu³ki z wk³adkami ¿wirów, rzeczne — Q Akumulacja rzeczna pm p0

I³y, mu³ki i piaski py³owate — im M Akumulacja jeziorna z wp³ywami morza

Neogen Miocen Piaski kwarcowe, mu³ki i wêgiel brunatny — pQmwbr M

Piaski, mu³ki i piaski py³owate z wk³adkami wêgla brunatnego Akumulacja brakiczna i l¹dowa — pm E+Ol Eocen+ oligocen Paleogen

Opoki, wapienie, margle i gezy — owmeCr3 Akumulacja morska górna Kreda Kreda

L¹dolód zlodowaceñ pó³nocnopolskich wed³ug wielu autorów dotar³ na obszar arkusza Kle- czew co najmniej dwukrotnie. Gliny zwa³owe ni¿sze s¹ prawdopodobnie starsze od fazy poznañskiej. Wystêpuj¹ce na nich osady œwiadcz¹ o kilkukrotnej recesji i transgresji l¹dolodu. Do omawianych utworów nale¿¹ równie¿ osady moren czo³owych oraz moren martwego lodu. W czasie zalegania cza- szy l¹dolodu dochodzi³o tu do erozji wód subglacjalnych, w wyniku której powsta³y g³êbokie jeziora rynnowe, nastêpnie na skutek akumulacji w szczelinach tworzy³y siê wypuk³e formy terenu. Po recesji l¹dolodu rozpoczê³a siê denudacja i powierzchnia form pokry³a siê osadami zwietrzelinowymi (eluwialnymi). W holocenie powsta³y liczne jeziora oraz doliny rzek i cieków okresowych, w których do dziœ zachodzi akumulacja namu³ów, mu³ków i piasków oraz torfów.

IV. PODSUMOWANIE

Dominuj¹cym elementem obszaru arkusza Kleczew by³a kopalnia odkrywkowa wêgla brunatnego, która zajmowa³a oko³o 15% powierzchni terenu. W zwi¹zku z tym rzeŸba terenu i budowa geologiczna terenu badañ ulega³y ci¹g³ym zmianom (tworzenie ha³d i osadników). Wydzielono cztery poziomy glin zwa³owych i przyporz¹dkowano je stratygraficznie, jednak uzyskane wyniki badañ wymagaj¹ bardziej szczegó³owych badañ.

21 Na podstawie wyników datowania metodami 14C i TL stwierdzono, ¿e ostatnie nasuniêcie l¹dolodu na obszarze arkusza mia³o miejsce w fazie poznañskiej zlodowacenia Wis³y. Wyniki badañ geofizycznych (Petecki i Twarogowski, 1995) potwierdzi³y tektoniczne za³o¿enia ci¹gów jezior rynnowych. Nie potwierdzono obecnoœci tzw. Wielkiej Doliny Kopalnej, która wed³ug D¹browskiego (1985, 1990) zajmuje du¿e obszary pó³nocno-zachodniej czêœci terenu arkusza, a jej sp¹g wystêpuje na wysokoœci oko³o 30–40 m n.p.m. W wymienionym przedziale wysokoœciowym, a¿ do oko³o 55 m n.p.m., autorzy niniejszego opracowania stwierdzili jednak obecnoœæ piasków neogenu i piasków plejstocenu dolnego (otw.: 2, 3, 20, 21 i 22).

Opracowano Zak³ad Kartografii Geologicznej w Pañstwowym Instytucie Geologicznym Struktur P³ytkich Pañstwowym Instytucie Badawczym Pañstwowego Instytutu Geologicznego Warszawa, 2009 r. Pañstwowego Instytutu Badawczego w Warszawie

LITERATURA

Baraniecka M.D., 1995 — O pozycji stratygraficznej i³ów pstrych w pod³o¿u czwartorzêdu na Mazowszu. Prz. Geol., 7: 576–580. Bartkowski T., 1967 — O formach strefy marginalnej na Nizinie Wielkopolskiej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 7,1. Bartkowski T.,1970 — Wielkopolska i Œrodkowe Nadodrze. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Biedrowski Z.,Kozacki L.,Skoczylas J.,Stankowski W.,1991 — Gospodarka surowcami mineralnymi jako element kszta³towania œrodowiska (rejon Konina). W: Przew. 62. Zjazdu Pol. Tow. Geol.: 67–72. Poznañ. Biernacka J.,Skolasiñska K.,Majchrzak E.,1996 — Stanowiska: profile, datowania radiometryczne, uziar- nienie, minera³y ciê¿kie, sk³ad petrograficzny ¿wirów. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kleczew (476). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Choiñski A.,1992 — Katalog jezior Polski. 3. Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie i jeziora na po³udnie od linii zasiêgu zlodowacenia ba³tyckiego Wyd. Nauk. UAM, Poznañ. Ciszewska M.,1996a — Analiza faunistyczna osadów organicznych rdzenia z Kolonii S³awoszewek. Temat: Szcze- gó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kleczew (476). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Ciszewska M.,1996b — Kopalna malakofauna stanowiska „JóŸwin 84” z Koniñskiego Zag³êbia Wêglowego. Geolo- gos, 1: 175–192. Ciuk E.,Grabowska J.,1991 — Syntetyczny profil stratygraficzny trzeciorzêdu z³o¿a wêgla brunatnego Lubstów. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 365: 47–72. D¹browski S.,1985 — Dolina kopalna z interglacja³u mazowieckiego w Wielkopolsce œrodkowej. Biul. Inst. Geol., 348: 5–43.

22 D¹browski S.,1990 — Hydrogeologia i warunki ochrony wód podziemnych Wielkopolskiej Doliny Kopalnej. Wyd. SGGW-AR, Warszawa. Dadlez R.,Marek S.,1974 — Polska pó³nocno-zachodnia i œrodkowa. W: Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. Wyd. Geol., Warszawa. Doktorowicz-Hrebnicka J., 1960 — Paralelizacja pok³adów wêgla brunatnego województwa bydgoskiego i poznañskiego. Biul. Inst. Geol., 157. Doktorowicz-Hrebnicka J.,Mamczar J.,1960a — Stratygrafia œrodkowego miocenu Polski œrodkowej na podstawie analizy sporowo-py³kowej wêgla brunatnego z województwa bydgoskiego i poznañskiego. Biul. Inst. Geol., 157. Doktorowicz-Hrebnicka J.,Mamczar J.,1960b — Wzorcowy profil œrodkowego miocenu Polski œrodkowej opracowany na podstawie analizy sporowo-py³kowej wêgla brunatnego z województwa poznañskiego (Gos³awi- ce–Nies³usz ko³o Konina). Biul. Inst. Geol., 157. Domaga³a M.,1982 — Wstêpna ocena palinostratygraficzna z³o¿a wêgla brunatnego Lubstów ko³o Konina. Spraw. z Pos. Komis. Nauk. PAN, 224: 236–238. Galon R.(red.), 1968 — Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74: 201–206. Galon R.,1972 — Ogólne cechy rzeŸby Ni¿u Polskiego. Geomorfologia Polski. 2. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Ga³¹zka D, Zabielski R., 2005 — Eratyki przewodnie glin lodowcowych Polski Centralnej w nawi¹zaniu do obszarów macierzystych w Skandynawii. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Grabowska I., 1985 — Wyniki badañ palinologicznych osadów trzeciorzêdowych w profilu Lubstów 28/42, ark. Sompolno (478). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Jaskowiak-Schoeneichowa M.,2004 — Profil kredy górnej otworu WILCZYN IGH-1. Rêkopis. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Kasztelewicz Z.,Czy¿ J.,Dwornik E.,2005 — Sztuka górnicza w szeœædziesiêcioleciu KWB „Konin”. Wêgiel brunatny, 4. Kondracki J.,2002 — Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. Konieczny S.,1962 — Zagadnienie klasyfikacji oraz wieku moreny czo³owej na pó³noc od Konina. Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk., 1: 117–119. Konieczny S.,1965 — Niektóre problemy geomorfologii plejstocenu i recesji l¹dolodu ba³tyckiego w pó³nocno-wschodniej czêœci Niziny Wielkopolskiej. Wyd. UAM, Poznañ. Kozydra Z., 1993 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Œlesin (477) (wraz z Objaœnieniami). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Kozydra Z.,Skompski S., 1995 — Unikalne stanowisko interglacja³u eemskiego w Ruszkówku na Pojezierzu Kujawskim. Prz. Geol., 43,7. Kozydra Z.,Skompski S.,1996 — Osady miêdzymorenowe w okolicy Mikorzyna na WysoczyŸnie Koniñskiej. Prz. Geol., 9: 945–949. Kremp G.,1949 — Pollenanalytische Untersuchungen des miozänen Braunkohlenlagers von Konin an der Warthe. Palaeontographica, 90, 1/3: 53–89. Krygowski B., 1952 — Zagadnienia czwartorzêdu i pod³o¿a œrodkowej czêœci Niziny Wielkopolskiej. Biul. Inst. Geol., 66: 189–217.

23 Krygowski B.,1961 — Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. W: (Krygowski B., red.) Geografia fizyczna Nizi- ny Wielkopolskiej, Geomorfologia. 1. Wydz. Mat.-Przyr. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Poznañ. Krygowski B.,1970 – W sprawie kryteriów klasyfikacji glin morenowych. Acta Geogr. Lodz., 24: 295–303 Majdanowski S.,1950 — Zagadnienia rynien jeziornych na Ni¿u Europejskim. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., 2,1: 170–173. Mojski J.E., 1968 — Zarys stratygrafii zlodowacenia pó³nocnopolskiego (ba³tyckiego) w pó³nocnej i œrodkowej czêœci Polski. W: (Galon R., red.) Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce. Pr. Inst. Geogr. PAN, 74: 37–57. Olszak I.,Fedorowicz S.,1996 — Sprawozdanie z wykonanych datowañ TL. Temat: Szczegó³owa Mapa Geolo- giczna Polski 1:50 000, ark. Kleczew (476). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Pazdur A.,1995 — Sprawozdanie nr 30/95 z wykonania oznaczeñ wieku metod¹ C-14 w Laboratorium C-14 Instytutu Fizyki Politechniki Œl¹skiej w Gliwicach. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kleczew (476). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Petecki Z.,Twarogowski J.,1995 — Analiza pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego dla tematu Szcze- gó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kleczew (476). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Piwocki M.,1991 — Geologia trzeciorzêdowych z³ó¿ wêgla brunatnego w rowach tektonicznych. W: Przew. 62. Zjazdu Pol. Tow. Geol. Poznañ: 19–23. Rotnicki K., 1963 — Zagadnienie zasiêgów stadia³ów leszczyñskiego i poznañskiego w po³udniowo–wschodniej czêœci Wysoczyzny GnieŸnieñskiej. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. A, 11: 133–183. Stach A.,1996 — Analiza py³kowa osadów organicznych profilu Kleczew 95 (Kolonia S³awoszek), doniesienie wstêpne. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kleczew (476). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Stankowska A.,Stankowski W.,1976 — Sytuacja geologiczna kopalnych utworów organicznych z odkrywki JóŸwin kopalni wêgla brunatnego w Koninie. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. A., 29: 167–177. Stankowska A.,Stankowski W.,1979 — The Vistulian till covering stagnant waters sediments with organic sediments. W: Symposium on Vistulian Stratigraphy of Poland. Guide-Book of Excursions. Wyd. Geol., Warszawa. Stankowska A.,Stankowski W.,1991 — Morfo- lito- i chronostratygrafia Vistulianu we wschodniej Wielko- polsce. UAM Ser. Geogr., 50: 563–571. Stankowski W.,1986 — Budowa geologiczna i pochodzenie rzeŸby. W: Województwo koniñskie. Monografia regionalna. Uniw. £ódz. Urz. Woj. w Koninie. £ódŸ–Konin. Stankowski W.,1989 — Pozycja stratygraficzna szkieletu s³onia leœnego w œwietle analizy geologicznej stanowiska JóŸwin 84. Muzeum Okrêgowe w Koninie. Zesz. Muzealne, 2: 95–102. Stankowski W.,2000 — Problemy geologii kenozoiku Wielkopolski. W: Przew. 71. Zjazdu Pol. Tow. Geol.: 59–69. Poznañ. Stankowski W.,Biedrowski Z.,Biernacka J.,Ciszewska M.,Stankowska A.,Wojewoda J., 1992 — Trzeciorzêdowe osady morskie, jeziorne i bagienne oraz czwartorzêdowe osady glacjalne rejonu Konina. Wycieczka B. W: Osady i procesy sedymentacji w œrodowiskach i systemach depozycyjnych w zapisie wspó³czes- nym i kopalnym. Przew. Semin. Sedymen.: 16–36. Stankowski W.,Biedrowski Z.,Stankowska A.,Ko³odziej G.,Widera M.,Wilkosz P., 1995 — Litologia i stratygrafia kenozoiku okolic Konina. Prz. Geol., 7: 559–564.

24 Stankowski W.,Krzyszkowski D.,1991 — Stratygrafia czwartorzêdu okolic Konina. W: Przemiany œrodowi- ska geograficznego obszaru Konin–Turek: 11–31. Wyd. UAM, Poznañ. Stankowski W.,Nita M.,2001 — Zapis m³odoczwartorzêdowej tektoniki w okolicach Konina. W: (Zuchiewicz W., red.) Matereria³y 4. Ogólnopolskiej Konferencji Neotektonika Polski: Neotektonika, morfotektonika, sejsmotektonika – stan badañ i perspektywy rozwoju: 86–87. Kom. Neotekt. Kom. Bad. Czwart. PAN, Kraków. Stankowski W.,Tobolski K.,1982 — Osady torfowe i limniczne wieku eemskiego z odkrywki Kazimierz Kopalni Wêgla Brunatnego w Koninie (doniesienie wstêpne). Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., Ser. A, 34: 171–178. Tobolski K.,1991a — Biostratygrafia interglacja³u eemskiego i Vistulianu Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. UAM Ser. Geogr., 50: 573–583. Tobolski K.,1991b — Biostratygrafia i paleoekologia interglacja³u eemskiego i zlodowacenia Wis³y regionu koniñ- skiego. W: (Stankowski W., red.) Przemiany œrodowiska geograficznego obszaru Konin–Turek. Wyniki realizacji Programu RR.II.14 w okresie 1986–1990: 45–87. Widera M.,1998 — Ewolucja paleomorfologiczna i paleotektoniczna elewacji koniñskiej. Geologos, 3: 55–103. Widera M.,1999 — Czwartorzêd okolic Kleczewa ko³o Konina – litologia, stratygrafia, tektonika. W: (Malata T. i in., red.) Materia³y 6. Konferencji „Stratygrafia plejstocenu Polski”: 67–69. Kraków. Widera M.,2000 — Stratigraphy and lithology of Quaternary sediments in the Kleczew region and in key section of the eastern Wielkopolska Lowland, central Poland. Kwart. Geol., 44, 2: 211–220. W³odarski W.,2000 — Odkrywka JóŸwin: litologia, stratygrafia i glacitektonika dolnego i œrodkowego czwartorzêdu. Wycieczka A. Przew. 71. Zjazdu Pol. Tow. Geol. Bogucki Wyd. Nauk. S.C., Poznañ. W³odarski W.,2009 — Analiza strukturalno-kinematyczna kompleksu deformacji glacitektonicznych w strefie rowu Kleczewa (elewacja koniñska, wschodnia Wielkopolska). Pr. Pañstw. Inst. Geol., 194: 75–100. Zabielski R.,2000 — Charakterystyka petrograficzna glin lodowcowych rejonu Konina w œwietle badañ statystycz- nych. Prz. Geol., 48, 4: 345–350. Zabielski R.,2003 — Jakie cechy sk³adu petrograficznego glin lodowcowych mog¹ byæ przydatne w litostratygrafii? W: (Kenig K., red.) Cechy litologiczne plejstoceñskich glin morenowych Ÿród³em informacji stratygraficznych i paleogeograficznych. Konferencja Pañstw. Inst. Geol. 21–22.11.2003 r.: 39–40.

Tablica I J. O

r ObjaśłMG nienia do Szczegó owej apy eologicznej Polski 1:50 000

c h o Ark. Kleczew (476) w s k i e Osowiec ie sk w Wilczyn SZKIC GEOMORFOLOGICZNY ze us Wilczogóra J. S Skala 1:100 000 Wtorek J. Wilczyńskie

Formy lodowcowe

J. Budzisławskie Wysoczyzna morenowa płaska

Wysoczyzna morenowa falista Budzisław

Moreny czołowe akumulacyjne ańsk J. K ie Formy utworzone w strefie martwego lodu

Zberzynek Moreny martwego lodu

Siernicze Wielkie Formy wodnolodowcowe Nieborzyn Kamionka Równiny sandrowe

Rynny subglacjalne Miłaczew Złotków

Tomaszew Doliny wód roztopowych

Ozy, formy akumulacji szczelinowej Jarotki Słaboludź

J. Ostrowite - Jarockie Zagłębienia powstałe po martwym lodzie

. KLECZEW Formy denudacyjne PrzecławPrzeoław Kąpiel Jabłonka Izdebno Dolinki erozyjne i denudacyjne J. Koziegłowskie

Formy antropogeniczne

Stefanowo Hałdy

Komorowo Jóźwin Opracowała: M. Pielach

012345km Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2013 Tablica II ść ą h w m n.p.m. Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2013 ęę ń ą 3 ę , w m n.p.m.) Opracowały: M. Pielach ę – – górna – Ark. Kleczew (476) Skala 1:100 000 SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 ły, piaski Wybrane otwory wiertnicze z numeracj wg mapy geologicznej otworu w osadach czwartorz dowych stropu utworów starszych od czwartorz du lub rz dn zako czenia Izohipsy stropu utworów podczwartorz dowyc Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej Opoki, margle, wapienie i gezy Granice geologiczne (symbol oznacza wiek: M miocen, Cr kreda ; liczba wysoko Hałdy I mułki, pyłowate, piaski kwarcowe, mułki i węgiel brunatny B 3 7 M 20 Cr M – 46,0 A KREDA GÓRNA MIOCEN KREDA

NEOGEN

30'

20' 52

o 60

29 3 18 15' 60 50 Cr 8,2 18 15'

20 60 M 66,0 M 48,0

70 72

Cr A

M 58,5

Wtorek

M Cr 6,5

27 28

M 50,0

42 M 49,0

16 40

M 59,4

M 20,0 20 41

15 60 -20 Jóźwin

M 8,1 14 M 51,0

Q 42,0

M 8,1 60 0

30 59

M 63,1

69 25

M 63,5 39

M 41,3

M 49,0

M 30,7 M 68,8 Wilczogóra

KLECZEW 40 60

60 M 60,0 54 M 68,5 50

56 40 M 62,4

Cr 34,6 58 55

24 67

M 69,8 M 68,0

40 12

38 Q 6,2 M 66,1 M 37,9

68 M 39,0 M 57,9 M 64,9

3 11

50 10

53 M39,0

Q 26,7 M

40 M

M 36,0

M 59,7

M 41,5

Wilczyn

50 M 42,5 60 M 65,3

66 łź

M 54,3

S abolud

7 Zberzynek

40 51 M

70 50

M 46,0 ł

M 67,5

Z otków

Nieborzyn

M 60,0 M 63,3

50 Stefanowo

M 39,6

M 54,3 M 61,0

46 47

48 49

20 ł

40 36 3 Cr 22,8

Cr 23,0

Jab onka

M 56,2 45

30 Komorowo Cr 35 M 28,5

23 40

34 M 71,8 M 56,6

Q 6,5 80

M 45,2

70 64

22 ł

012345km

M 57,0

Mi aczew

50 40

Budzis aw

70 60

Kamionka

Jarotki

ł 50

21 60 33

M 58,0 M 52,9 M 47,2

20 5

Dobros awo

Izdebno M 48,3

Q 11,0 70 4

Q 0,0

Osowiec 50 M 48,0

Ostrowite 20

50 Q 15,0

60 M 45,5

44 3 Cr 35,0 63

M 23,7 30

40 20

Cr 17

Tomaszew

M 50,0

10 M 33,3 M 46,0 40 40 M 40,3 2 20

10 1

ą B Kąpiel

Q 7,8 40

Siernicze Wielkie

3 K piel

50 50

30 Cr

M 65,9 18 00' 43

Cr 38,5

18 00'

20'

52 30'