Kanonik Mücadele Alani Olarak Türk Sinemasinda Ulusal Anlati: (1960-1980)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KANONİK MÜCADELE ALANI OLARAK TÜRK SİNEMASINDA ULUSAL ANLATI (1960-1980) Cenan Alkan 151154107 DOKTORA TEZİ Sosyoloji Anabilim Dalı Sosyoloji Doktora Programı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Bozok İstanbul T.C. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Aralık, 2019 ii iii TEŞEKKÜR Bu çalışma bir noktaya geldiyse kuşkusuz ki bunun esas müsebbibi öğrencinin gayretinden çok hocalarının verdiği ilim, irfan ve ilhamdam kaynaklanır. Gerek tez çalışmam esnasında gerekse de eğitimim boyunca bilgi ve birikimlerini benden esirgemeyen sayın hocalarım, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dekanımız Prof. Dr. Bahattin Akşit, Rektör yardımcımız Prof. Dr. Belma Akşit, Sosyoloji Anabilim Dalı Başkanımız Prof. Dr. Nurgün Oktik, İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Ufuk Özcan ve çalışmamın danışmanı Doktor öğretim üyesi Mehmet Bozok’a sonsuz teşekkürlerim var elbet: Sunuyorum… Cenan Alkan Aralık, 2019 iv ÖZ KANONİK MÜCADELE ALANI OLARAK TÜRK SİNEMASINDA ULUSAL ANLATI: (1960-1980) Cenan Alkan Doktora Tezi Sosyoloji Anabilim Dalı Sosyoloji Doktora Programı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Bozok Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019 Bu araştırma, iktidar ve merkezkaç güçlerin üzerinde hegemonik mücadele sürdürdüğü en yaygın popüler kültür ürünü olan sinemanın siyasi kültürümüzün ekseni etrafında hangi merhalelerden geçtiğinin izleğini sürme amacındadır. İncelemede başlangıcından itibaren milliyetçilik kuramlarının bir hülasası sunulmuş, bunun Türk sinemasındaki takibinin oluşturulması için sinema tarihimizde öne çıkan akımlar ve propagandaya konu olabilecek filmler ekseninde Türk sineması ve siyasi tarihimiz araştırılmıştır. Bu bağlamda 1960’a kadar olan dönemin önemli olayları ve filmleri ortaya konulmuş, bundan sonraki süreç 27 Mayıs-12 Mart için 92 film ve 12 Mart-12 Eylül darbeleri eksenindeyse 51 filmle iki dönem olarak incelenmiştir. Çalışmadaki sınıflandırma partilerden daha çok ideolojik bağlamda oluşturulmuş, bu anlamda Atatürk’ün sınırlarını çizdiği anlamda resmi ideoloji “Atatürk Milliyetçiliği”, Türklerin İslam öncesi Orta-Asya dönemine işaret eden siyasi simgesini Nihal Atsız ve ekibinde bulan “Bozkurt”, Türklerin İslam’ı yücelttiğini söyleyen Türklük ağırlıklı “Üç Hilal” ve İslam’ın Türklüğü yücelttiğini savunan İslam ağırlıklı “Türk-İslam Sentezi” ideolojilerinin izleğinin filmler ekseninde takibi yapılmıştır. Anahtar Sözcükler: Popüler kültür, Milliyetçilik, Din, Üç hilal, Bozkurt, Sinema. v ABSTRACT NATIONAL NARRATIVE IN TURKISH CINEMA AS A CANONICAL STRUGGLE: (1960-1980) Cenan Alkan PhD Thesis Department of Sociology Sociology PhD Programme Advisor: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Bozok Maltepe University, Graduate School of Social Science, 2019 This research aims to follow up the path of stages which cinema goes through around the axis of our political culture, as the most widespread product of popular culture over which the governments and central powers struggle for hegemony. The research offers an extract of the nationalist theories from their conception in order to establish their sequences in Turkish cinema by examining Turkish Cinema and our political history from the point of view of the prevailing trends and movies that may be subject to propaganda in the history of our cinema. Within this context, important events and movies of the period until the 1960s have been presented, the subsequent period have been examined as two periods from May 27th, 1960 to March 12th, 1971 with 92 films, and from March 12th, 1971 to September 12th, 1980 with 51 films. Classification in the research is established within an ideological context rather than parties. Reflection of the following ideologies have been examined in the aforementioned films; “Atatürk Nationalism” the official ideology based on the framework which is drawn by Atatürk; “Bozkurt” which indicates the pre-Islamic period of Turks in Central Asia that found its political symbol amongst NihalAtsız and his squad; “Three Crescents”, the theory that is weighed on Turkishness and claims that Turks have elevated Islam and “The Turko-Islamic Synthesis” which claims that Islam have exalted Turkishness. Keywords: Popular culture, Nationalism, Religion, Three Crescents, Grey Wolf, Cinema. vi İÇİNDEKİLER JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAYI .......................................................................................... ii ETİK İLKE VE KURALLARA UYUM BEYANI ........................................................ iii TEŞEKKÜR ..................................................................................................................... iv ÖZ ..................................................................................................................................... v ABSTRACT ..................................................................................................................... vi TABLOLAR LİSTESİ ..................................................................................................... ix ŞEKİLLER LİSTESİ ........................................................................................................ x KISALTMALAR ............................................................................................................. xi ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... xii BÖLÜM 1. GİRİŞ ............................................................................................................. 1 BÖLÜM 2. TEZİN KONUSU VE KURAMSAL ÇERÇEVE ......................................... 3 2.1. Tezin Ele Alındığı Sorun .................................................................................... 3 2.2. Tezin Konusu ...................................................................................................... 3 2.3. Çalışmanın Gerekçesi ......................................................................................... 3 2.4. Araştırmanın Yöntemi ........................................................................................ 4 2.5. Araştırmanın Amacı ........................................................................................... 4 2.6. Araştırmanın Sınırlılıkları ................................................................................... 4 BÖLÜM 3.KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE LİTERATÜR TARAMASI ........................ 5 3.1. Sinemadan Televizyona Popüler Kültür ............................................................. 5 3.2. Bitmeyen Mücadele: Bir Arena Olarak Alan ................................................... 13 3.3. Hegemonya: Bir Kavramın Serencamı ............................................................. 14 3.4. Hegemonya’dan Boş Gösteren’e ...................................................................... 17 3.5. Kanon: Bir Kavramın Serencâmı ...................................................................... 21 BÖLÜM 4. BİR ÜST ANLATI OLARAK MİLLİYETÇİLİK ...................................... 35 4.1. İlk Çalışmalardan Günümüze ........................................................................... 36 4.2. Yeni Araştırmalar ............................................................................................. 62 4.2.1. İsimsiz Askerin Karısı ve Kıta Milliyetçiliği ......................................... 62 4.2.2. Kültürel Milliyetçilik Olarak Oryantalizm ............................................. 67 4.2.3. Postkolonyalizm ..................................................................................... 68 4.2.4. Yeni Dünya: Milliyetçiliğin Yeni Görünümleri ..................................... 71 4.3. Türkiye’de Milliyetçilik .................................................................................... 73 4.3.1. Osmanlı-Türk Kimliğinin Oluşumu ....................................................... 73 4.3.2. Osmanlı’dan Cumhuriyete Geçişte Milliyetçilik .................................... 88 vii 4.3.3. Resmi İdeoloji ve Heretikler ................................................................... 90 4.3.4. Ulusal Anlatının Görünümleri ................................................................ 91 BÖLÜM 5. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ................................................................... 94 5.1. Film Analizine Doğru: Hermenötikten Söylem’e ............................................. 94 5.2. Uygulamaya Doğru: Sınıflandırma ................................................................. 118 5.2.1. Resmi İdeoloji Olarak Atatürk Milliyetçiliği ....................................... 120 5.2.2. Bozkurt ................................................................................................. 123 5.2.3. Üç Hilal ................................................................................................. 124 BÖLÜM 6. İMPARATORLUK’TAN CUMHURİYET’E SİNEMA .......................... 128 6.1. Kanonik Mücadele Olarak Edebî(Ha)Yat ...................................................... 128 6.2. İki Perde Arasında: Karagöz’den Beyaz Perde’ye ......................................... 148 6.3. Cumhuriyet’in İlanıyla Beyaz İhtilal Arası .................................................... 189 BÖLÜM 7. DEMİRKIRAT ERTESİ ........................................................................... 200 7.1. 12 Mart’a Kadar Bir Sinegöz .......................................................................... 243 7.2. 12 Mart Ertesi ................................................................................................. 249 7.3. 12 Mart’tan 12 Eylül’e Doğru ........................................................................ 273 BÖLÜM