17e jaargang

nummer 8

September 2017

Help mensen bij de bestemming van hun gift Beheer moet ‘geestelijke zaak’ blijven Pachtsystemen bureau van voor architectuur en restauratie

hoogevest bureau voor consultancy

architecten bureau voor architectuurhistorie kariatiden Links de Zuiderkerk in Enkhuizen met een nieuw ontworpen kerkcentrum. Rechts de Sint-Joriskerk in Amersfoort met nieuw in- gebouwd meubel. meer info op www.vanhoogevest.nl Foto’s Frank Hanswijk

Zorgeloos betalingsverkeer? SKG! Gemeenten en kerken die behoren tot de Protestantse Kerk in Nederland kunnen bij Stichting Kerkelijk Geldbeheer sparen, lenen en hun betalingsverkeer regelen. Bovendien biedt SKG Online u de mogelijkheid digitaal betalingen te verrichten. SKG werkt zonder winstoogmerk. Met gunstige rentepercentages en lage kosten voor betalingsverkeer. Want ons motto is: Geld van de kerk voor de kerk! www.skggouda.nl

SKG_advertentie_2_liggend.indd 1 06-04-11 18:40 2 KERKBEHEER

INHOUD Klaar voor de start

Voorzitterskolom | Beleidsplan 5 Op het moment dat dit nummer Opinie | Zittingstermijnen 7 van Kerkbeheer op de deurmat valt zullen de meeste gemeenten hun Pachtsystemen 8 startzondag net achter de rug heb- Help mensen bij de bestemming van hun gift 11 ben. We hebben tijdens de vakantie Vraag van de kerkrentmeester | Predikantstraktementen 2018 17 even van de rust kunnen genieten VKB Partner | Lakerveld 18 en kunnen nu hopelijk weer fris met Beheer moet ‘geestelijke zaak’ blijven 23 onze werkzaamheden aan de gang. Actueel 26 Begrotingen, beleidsplan, voorberei- dingen Kerk 2025 en de Actie Kerk- VKB ‘jong’ | Michel van Meeuwen 27 balans 2018 zijn zomaar een aantal Het kerkinterieur op de schop 28 werkzaamheden die de komende Maandelijkse cartoon 31 periode op het ‘bordje’ van de Kalender voor kerkrentmeester 31 kerkrentmeester liggen. Agenda 32 Agenda Kerkbalans 32 In dit nummer kunt u lezen hoe u effectief aan de slag kunt met onder Producten 32 andere de Actie Kerkbalans 2018. Mercer/ Marsh-VKB Awards 2017 33 Buro Dirigo geeft u relevante inzich- De orgelbank 34 ten vanuit fondsenwerving en com- In dienst van de kerk | Penningmeester 35 municatie. Het artikel staat vol met Nieuws uit de provincies 36 praktische tips waarmee u direct aan Onderscheidingen van de VKB 38 de slag kunt. PKN Onderscheidingen 39 Mariëtte van Ooijen Eindredacteur

Dagelijks bestuur VKB Redactieraad w 25,- per abonnement; 6 t/m 10 Mr. P.A. de Lange, Piershil, voorzitter P. van den Boogaart, voorzitter, abonnementen  23,- per abonnement Drs. C. de Raadt, Bodegraven, vice-voorzitter J.C. Riemersma, dr. M. van der Meulen en 11 en meer abonnementen  21,- Mr. P. van den Boogaart, secretaris en 2e en M. Nieboer per abonnement. Abonnementsprijs penningmeester voor niet-leden  28,- per abonnement. Deze prijzen zijn exclusief 6 pct. Drs. H. van der Wal, Heino, 2e secretaris Centraal Bureau BTW. ISSN 1568-8712 Colofon Drs. H. van der Burg, Bedum, penningmeester Nicolaas Maessingel 271D, Abonnementen lopen per kalenderjaar. Ir. B.P. de Wit RTD, Sprang-Capelle, lid 3311 KS Dordrecht Opzegging kan tot uiterlijk 4 weken vóór G. Koffeman, Oudewater, lid E-mail: [email protected] de afloopdatum W.G. Roseboom, Nieuwegein, lid Tel. 078 - 639 36 66 Website: www.kerkrentmeester.nl Ereleden Oplage & druk

5.500 ex. © september2017 D.G. Bijl en drs. G. van Soest Postadres administratie en redactie Verloop drukkerij Postbus 176, 3300 AD Dordrecht Redactie Foto omslag J.M. Aarnoudse, hoofdredacteur, Abonnementen Alisa Post van Buro Dirigo M. van Ooijen, eindredacteur, A. van Abonnementsprijs per jaar voor leden Bergeijk, N.J.M. de Jong en E. van Rijssen van de VKB: 1 t/m 5 abonnementen

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 3

Inrichten van Kerken Bij restauratie, renovatie

en nieuwbouw

vkb - in dienst van de kerk

De Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer in de Protestantse Kerk in Nederland (VKB) is op 1 januari 2005 opgericht. De Vereniging is de voortzetting van de Vereniging van Kerkvoogdijen in de Nederlandse Hervormde Kerk (VVK) en het Landelijk Verband van Commissies van Beheer in de Gereformeerde Kerken in Nederland (LVCB).

Leden van de VKB kunnen zijn: gemeenten, welke behoren tot de Protestantse Kerk in Nederland, te weten Protestantse Gemeenten, Hervormde Gemeenten, Gereformeerde Kerken en Evange- lisch-Lutherse Gemeenten, of federaties van deze gemeenten. Deze leden worden in de VKB uitsluitend verte- genwoordigd door het college van kerkrentmees- ters. Het ledenbestand van de VKB omvat ruim N i c o l a u s k e r k W o l p h a a r t s d i j k 93 % van alle bij de Protestantse Kerk aangesloten plaatselijke gemeenten. w w w. p i m v a n d i j k d e s i g n s . n l t e l : 0 5 7 5 - 5 2 8 8 0 3

De Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer is een zelfstandige organisatie. Zij werkt wel ten dienste van de Kerk, maar neemt een onafhanke-

lijke positie in ten opzichte van de Protestantse ingenieurs- & architectuurbureau Kerk in Nederland.

Periodiek Instandhoudingsplan - Restauratieplan - Renovatieplan - Herbestemming - Transformatie Het doel van de VKB is drieërlei:

- belangenbehartiging voor de leden door deelname aan onderhandelingen over arbeids- voorwaarden binnen de kerk (voor medewerkers en predikanten), door participatie in organen en organisaties die van belang zijn voor kerkbeheer en door een rol te spelen in de beīnvloeding van ontwikkelingen binnen de kerk, zodat overal waar beleid gemaakt wordt voor of in de kerk het kerkrentmeesterlijk perspectief meespeelt;

- optreden als service instituut door het aanbieden van diensten die aansluiten op de behoeften van de leden;

- optreden als kennisinstituut door middel van deskundigheidsbevordering en het verzamelen, ontsluiten en ter beschikking stellen van informa- tie die voor colleges van kerkrentmeesters van belang is.

Interieurplan - Bouwhistorisch onderzoek - Cultuurhistorisch onderzoek - Bouwkundige opname

Noordzijde 95¹ | 4225 PL Noordeloos | 0183-582600 [email protected] | www.lakerveld-noordeloos.nl

4 Voorzitterskolom | Mr. Peter A. de Lange

Beleidsplan

Af en toe komt er op het landelijk bureau een vraag bin- Ook binnen de VKB zijn we begonnen met nadenken over nen over de noodzaak van een beleidsplan. De teneur van een nieuw beleidsplan. We zien dat niet als een ‘moetje’, de vraag is nogal eens: hoe zwaar moet je daar nu aan maar als een kans om het met elkaar te hebben over de tillen? Is het geen bureaucratische formaliteit? Of nog een nabije toekomst en over de rol die we zien voor onze reactie: ons beleidsplan is de bijbel, wat hebben we toe te vereniging binnen het geheel van de kerk. Er staat nogal voegen aan de apostolische onderwijzingen over het doel wat voor de deur. Er zijn gevorderde besprekingen over en de methode van kerk-zijn? Ondertussen is het inder- het vormen van een koepel om de dienstverlening van daad een plicht vanuit onze eigen kerkelijke regels, dat verschillende organisaties inzake kerkbeheer aan onze elke kerkenraad tenminste om de vier jaar een beleids- kerkrentmeesters te bundelen en te vernieuwen. Gaat plan opstelt. Maar ook de ANBI status (in verband met de het daadwerkelijk lukken, of ketst het nog af? Pro-actief fiscale aftrekbaarheid van giften) vereist dat er een actu- kerkbeheer, iemand noemde het ‘behapbaar kerkbeheer’: eel beleidsplan is. hoe kunnen we in een kleiner wordende kerk de rand- voorwaarden effectief en efficiënt regelen zodat onze Nu is het zo, dat het beleidsplan van de VKB eind 2017 fundamentele missie als kerk de volle ruimte blijft krijgen. afloopt. De VKB is niet onderworpen aan de kerkelijke Bestuurlijke vernieuwing, een zekere mate van verjon- regels, maar heeft wel een ANBI status. Je kunt zeggen: ging, 100-jarig bestaan. Het zijn allemaal zaken die aan- het is dus een van buitenaf opgelegde verplichting. Maar dacht moeten krijgen. zo zien wij het niet. Je kunt je er vanaf maken en den- ken: we schrijven de lopende zaken Natuurlijk beseffen we maar al te op en melden dat we die voortzet- goed, dat plannen maken (beleid ten, veranderen de jaartallen en voil�: vaststellen) niet zaligmakend is. De een nieuw beleidsplan. Zeker, lopen- wereld, het leven, de kerk: zo vaak de zaken, continu�teit, horen erbij. blijkt weer dat het niet maakbaar is. De kerk is een ‘trage’ organisatie in De apostel Jakobus waarschuwt in de de goede zin van het woord. Het gaat bijbel tegen menselijke overmoed. om de voortzetting van een eeuwen- Als wij gaan denken, wij zullen wel oude traditie. We zijn geen start-up die eens dit of we zullen wel eens dat, alles nog moet uitvinden. Ook nieuwe BELEIDSPLAN raadt hij aan te blijven beseffen, kerkplekken of nieuwe gemeenten zul- dat het eigenlijke altijd ‘gegeven len vroeger of later beseffen, dat het 2018-2022 goed’ is. Zeg liever: zo de Heer wil, werk van God niet pas begon, toen zij en wij leven. Dat zegt hij overigens van start gingen. Tegelijk veranderen niet om het maken van plannen in onze omgeving de omstandigheden of het bedenken van beleid tegen waaronder we kerk mogen zijn gestaag. te gaan. Je moet dat wel degelijk Dus het is wel degelijk zaak regelmatig te doen, maar dan met de juiste stil te staan bij de vraag wat dat betekent gezindheid. voor onze plaatselijke mogelijkheden, kansen en bedreigingen, en hoe we daar mee dienen om te gaan.

Zo zou je het maken van een beleidsplan kunnen en moe- ten aangrijpen om weer eens echt met elkaar na te denken en te praten. Waartoe zijn we hier op aard, als kerk, als gemeente, als vereniging? Wat is onze missie, wat is onze visie? Hoe kunnen we die met mensen en middelen de aankomende vier jaar omzetten in uitvoerbare plannen?

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 5 Die grote bak met water is voor kleine kinderen, zegt de koster.

Maar niet om je handen te wassen...

Donatus het vertrouwde verzekeringsloket van A tot Z

Voor kerken en kerkelijke gebouwen heeft Donatus een aantal specifieke verzekerings­ producten ontwikkeld. Ook voor kerkelijke werkers in loondienst en kerkelijke vrijwilligers heeft Donatus verzekeringen op maat. Bijvoorbeeld:

• aansprakelijkheid en rechtsbijstand • monumenten • auto/verkeersschade • ongevallen vrijwilligers • CAR­verzekering • orgels • inboedel/inventaris • verenigingsgebouwen • kerkgebouwen, pastorieën en woonhuizen • ziekengeld • kostbaarheden (loondoorbetaling bij ziekte) • milieuschade • ziektekosten/zorgverzekering

Graag informeren wij u nader. Bel ons gerust voor een informatiefolder of een afspraak. Ook kunt u via onze website vrijblijvend een offerte aanvragen.

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

6 OPINIE OPINIE

Zittingstermijnen

Tekst Jos Aarnoudse

Alleen de term al: ‘zittingstermijnen’. Zou je er geen bepalen waaraan je je ‘vrije tijd’ besteedt. En zo lijkt het kromme tenen van krijgen? Vergaderen heeft geen al te actief zijn in of voor de kerk een vorm van ‘vrijetijdsbeste- beste naam. Toch kun je in een organisatie niet zonder ding’. Het is een particuliere hobby, waar je al of niet een samenspraak. Het kan wel, maar dat noemen we meestal randvoorwaardelijke bijdrage aan levert. Ondertussen is ‘dictatuur’. Dan is er één die alles bepaalt. Maar zelfs dan er geen school, zorginstelling of sportvereniging meer die moet er samen gekomen worden. Want er is geen leider zonder de inzet ‘vrijwilligers’ goed kan draaien, en krijg je (m/v) die alles zelf kan uitvoeren. En bij maar een beetje de paradoxale toestand, dat je ‘verplicht vrijwilligerswerk’ continu�teit in een organisatie vraagt dat om een wat lan- moet doen. gere betrokkenheid. Je kunt niet alles in kleine projectjes opknippen. Kortom: wie neemt er zitting in het overleg? Hoe ligt dat in de kerk? Is het wel zo vrijwillig? In som- Wie neemt er zitting in een bestuur? Wie neemt er zitting mige gemeenten zijn de ambtsdragers of commis- in de kerkenraad, het college van kerkrentmeesters, het sie- en collegeleden niet weg te krijgen. In onze kerk college van diakenen? is er niet voor niets een maximale zittingstermijn van 12 jaar ingesteld voor ambtsdragers. Dat is om ‘foute’ Nu kun je zeggen: in de kerk bepaal je dat niet zelf. Daar machtsophoping te voorkomen. Maar in andere gemeen- word je geroepen. En gelovig doorgedacht kun je (of ten wordt het steeds moeilijker om ambtsdragers of moet je misschien wel) zeggen: ten laatste word je daar- commissie- en collegeleden bereid te vinden zitting te toe geroepen door de Heer. En als de Heer roept, wie kan nemen. Zeker als dat tenminste moet voor vier jaar. er dan ‘nee’ zeggen? Toch zeggen steeds meer mensen ‘nee’ tegen een langdurigere verbintenis die wordt gezien Wat vindt u? Gaat het in de kerk om vrijwilligerswerk? als vrijwilligerswerk, ook in de kerk. Die term is in zwang Of gaat het om je verantwoordelijkheid te nemen in het gekomen, omdat we in de maatschappij er zo over praten. ‘ambt van alle gelovigen’? Als je gevraagd wordt, ga je Betaalde arbeid is de norm, en alles wat je zonder gel- gewoon vier jaar meedoen, als kerkrentmeester bijvoor- delijke vergoeding doet, maar waarvoor anderen betaald beeld! Of moet de kerk zich aanpassen en ook kortere krijgen, noemen we inmiddels ‘vrijwilligerswerk’. En als perioden aanbieden, zodat je bijvoorbeeld ook één of we willen laten zien hoe belangrijk dat ‘vrijwilligerswerk’ twee jaar kerkrentmeester kunt zijn? Om het daarna is, gaan we het vermenigvuldigen met een fictief uurta- eventueel steeds met een jaar te kunnen verlengen? rief, omdat we het dan kunnen uitdrukken in een econo- mische waarde. Maar het blijft ‘vrijetijdsbesteding’. Ook zo’n concept dat pas ontstond, toen de betaalde arbeid de norm werd. Maar de suggestie gaat er wel van uit: het is niet verplichtend. Je kunt zelf – per maand of week –

E Stelling van de maand

Heeft u een mening, wilt u erop reageren? Laat het De stelling: ons weten via: [email protected]. De kerk moet ook kortere zittingstermijnen In het volgende nummer van Kerkbeheer schrijven we dan vier jaar mogelijk maken voor ambtsdra- nog weer iets over dit onderwerp naar aanleiding van gers, en dus ook voor kerkrentmeesters.. de reacties en poneren we een nieuwe vraagstelling van de maand.

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 7 INTERVIEW

Pachtsystemen Een interview met senior rentmeester, Luuk ten Hoven

Tekst Bert van Rijssen Beeld Luuk ten Hoven

Kort CV Luuk ten Hooven (45 jaar) volgde een opleiding tot rent- de helft van het totale grondbezit van colleges van diake- meester aan de Internationale Agrarische Hogeschool nen en kerkrentmeesters. Door de overige colleges wordt Larenstein, destijds het enige instituut waar je die oplei- KKG veelal op incidentele basis ingehuurd. Wat betreft ding kon volgen. In 1996 trad hij in dienst van het Kantoor het volume van aan- en verkoop van agrarische gronden: der Kerkelijke Goederen (KKG), aanvankelijk als assistent vorig jaar hebben colleges ca. 300 hectare aangekocht via rentmeester, na twee jaar als volwaardig rentmeester en het KKG. momenteel als senior rentmeester. Er zijn naast hem nog vier andere rentmeesters bij het KKG, die ieder een regio Waarom zouden gemeentes in bedienen. Luuk was eerst werkzaam in de regio Midden/ grond moeten beleggen? Zuid, nu heeft hij de regio Midden-Oost als werkgebied Allereerst vanwege het lage risico (ik kan niets bedenken (Utrecht, Gelderland boven de rivieren en Overijssel zon- met een lager risico) en daarnaast vanwege een hoog der de “kop”.) rendement voor laag-risico-profielen: op dit moment 3%, mét een inflatiecorrectie (de basis daarvoor is de Consu- Wat zijn de activiteiten van het KKG? menten Prijsindex CPI). Het enige risico is de fluctuatie Het KKG is een stichting zonder winstoogmerk die geli- van de grondprijs, maar op langere termijn (de afgelopen eerd is aan de Maatschappij van Welstand. Hoofdactiviteit twintig jaar is de prijs verdubbeld) is er een goede kans op is het dagelijks beheer en aan- en verkoop van vastgoed in stijging daarvan. opdracht van Colleges van Diakenen en Kerkrentmeesters. We onderscheiden daarbij drie deelterreinen: agrarisch vastgoed (opstellen van contracten, innen van pachten, “Allereerst vinden wij dat aanspreekpunt op het gebied van vastgoed in de breed- beleggen een lange-termijn ste zin van het woord, afsluiten van zakelijke rechten, taxatie, aan- en verkoop, onteigening), gebouwd vast- perspectief heeft” goed (idem voor woningen, maar ook winkels) en kerk- gebouwen (taxatie, aan- en verkoop, procesbegeleiding keuzevraagstukken). Er zijn verschillende pachtsystemen, welke adviseer je? Volumes? Je hebt geliberaliseerde pacht en erfpacht. Geliberaliseer- Als je het hebt over agrarisch vastgoed (het onderwerp de pacht betekent een maximale pachttermijn van 6 jaar. van dit interview) dan hebben we het over 12.500 hectare Als je bijvoorbeeld grond koopt voor  50.000 per ha kun landbouwgrond die door het KKG wordt beheerd, bijna je dat uitgeven voor  1.500 per hectare per jaar om aan

8 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 het rendement van 3 % te komen. Maar wij adviseren col- bij sluiting van de pachtovereenkomst betaald (pachters leges meestal om voor erfpacht te gaan. krijgen dat bedrag vrijwel altijd gefinancierd bij de bank), zodat je als gemeente voor hetzelfde bedrag ruim een Erfpacht houdt in dat je de grond uitgeeft voor een kwart meer grond kunt kopen. Die grond geef je dan uit periode van 26 jaar. Er zijn meerdere argumenten die voor een aanvangscanon van  1000 per hectare; dat is daarvoor pleiten. Allereerst vinden wij dat beleggen een bijna 2,7 % maar je kunt de koopsom(insteek) als vooruit lange-termijn perspectief heeft. Als je kiest voor erfpacht betaalde pacht beschouwen zodat het totale rendement ben je als gemeente verzekerd van een vaste inkomens- over 26 jaar zelfs boven de 3 % uitkomt. stroom (zelfs gecorrigeerd voor inflatie) over een lange periode. Het ge�nvesteerde vermogen zit ook niet echt Hoe komt een gemeente aan grond? vast; als je het tussentijds nodig hebt kun je altijd de Wij adviseren niet om grond die te koop staat te kopen, grond, met het resterende pachtrecht, doorverkopen. ook niet bij inschrijving. Je hebt dan nog geen erfpachter Overigens adviseren wij colleges die het betreffende en de 3 % rendement is dan niet gegarandeerd. Wij zoe- vermogen binnen afzienbare tijd nodig hebben voor de ken naar situaties waarin al een erfpachter beschikbaar is, lopende exploitatie om niet te investeren in agrarisch bijvoorbeeld een boer die grond wil verkopen en terug vastgoed. pachten in erfpacht. Een denkbare constructie is dan dat, als de grond  50.000 per ha waard is, deze te kopen tegen Het mes snijdt ook aan twee kanten: ook de pachter weet  37.500 en uit te geven tegen een canon van  1.000, dat precies wat zijn kosten over een lange periode zijn; hij dan hetzelfde rendement geeft als in het rekenvoorbeeld heeft perspectief op continu�teit en zal ook beter voor de hierboven. grond zorgen. Of een boer die een nieuwe stal bouwt, grond van de buurman komt te koop en de bank wil niet meer finan- “Wij adviseren niet om grond cieren. In dat geval wordt gekocht voor  50.000,--/ha. die te koop staat te kopen, waarbij de erfpachter een koopsom dient te betalen van  12.500,-- ha./jr. Ook hier bedraagt de aanvangscanon ook niet bij inschrijving”  1.000,--/ha./jr.

Overigens is een andere verdeling tussen koopsom en aan- Er zijn ook financiële argumenten die voor erfpacht plei- vangscanon uiteraard mogelijk. Wel is van belang om de ten. Bij geliberaliseerde pacht betaal je als grondeigenaar aanvangscanon niet te hoog te stellen om te voorkomen de helft van de waterschapslasten, terwijl bij erfpacht alle dat er zogenaamde wurgcontracten ontstaan kosten voor de erfpachter zijn. Daarnaast is het gebrui- kelijk dat een erfpachter voor het recht van 26 jaar erf- Wat gebeurt er na 26 jaar? pacht een koopsom (de zgn. insteek) betaalt, gewoonlijk Dan valt de grond vrij en kun je weer opnieuw beginnen; is dat ca. een kwart van de grondprijs. In het voorbeeld de erfpachters staan in de rij als de huidige erfpachter niet van  50.000 per hectare dus  12.500. Dat bedrag wordt wil verlengen. Sommige boeren die grond verkopen wil-

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 9 Je merkt het meestal als hij stopt met betalen, maar vaak is er al een faillissement voordat je kunt handelen.

len na 26 jaar een terugkooprecht (er is een formule voor Wat als de boer failliet gaat? de prijs die je dan kunt bepalen) maar wij doen daar niet Je merkt het meestal als hij stopt met betalen, maar vaak aan mee; meestal is het interessant de grond ook na 26 is er al een faillissement voordat je kunt handelen. De jaar aan te houden. bank/curator kan het recht van erfpacht verkopen, je hebt dan het risico dat een nieuwe pachter bijvoorbeeld niets Grond kopen dichtbij of juist op afstand? met de kerk heeft. Anderzijds heeft de bank wel belang Er zijn twee verschillende visies: sommige gemeenten bij het inlossen van eventuele achterstallige canonbetalin- hechten uit historische overwegingen aan grond in de gen, want als dat niet gebeurt kun je het erfpachtrecht directe omgeving van het dorp andere gemeente geven de ontbinden. voorkeur aan grond op afstand omdat men dan wat een- voudiger kan kiezen voor een meer zakelijk benadering. Als een gemeente via jullie grond aankoopt, met welke kosten Bij kleinere blokken (<5 hectare) adviseren wij om aan te moeten ze rekening houden? laten sluiten bij bestaand grondbezit, grotere blokken Je betaalt bemiddelingskosten aan het KKG. Daarnaast kunnen verder weg worden aangekocht. Uiteraard blijft zijn er notariskosten, de aankoopakte is voor rekening het een en ander maatwerk. van het college, de uitgifte-akte voor de pachter). Er zijn verder (beperkte) kosten voor het kadastraal recht. Voor Is er een bepaalde voorkeur overdrachtskosten geldt de landbouwvrijstelling in geval voor bestemming? van minimaal 10 jaar agrarisch gebruik (de verantwoor- Wij adviseren vooral aankopen met een puur agrarische delijkheid daarvoor ligt bij de pachter, dat wordt in het bestemming, soms mag een speculatieve overweging uitgiftecontract afgedekt). En ook de WOZ is niet van toe- meespelen(“over dertig jaar gaan ze daar bouwen”). Wij passing vanwege agrarisch gebruik. hebben geen specifieke voorkeur voor de bestemming veeteelt of akkerbouw, we hebben ook geen goed beeld of de prijsontwikkeling over de afgelopen jaren daarin verschillend is geweest. Wel lijkt tot nu toe de melkvee- houderij wat minder conjunctuurgevoelig dan de andere sectoren. Wij zoeken altijd kwalitatief goede percelen. Het enige wat we niet doen is glastuinbouw, dat is een hele andere business.

VELLEMA TORENUURWERKEN Vellema Torenuurwerken is al meer dan zestig jaar gespecialiseerd in reparatie, restauratie en periodiek onderhoud van (monumentale) torenuurwerken en klokken. Vellema combineert kennis en respect voor historische- en monumentale waarde met de vele mogelijkheden van toepassing van eigentijdse (automatiserings)technieken.

Kijk op onze website voor meer informatie of bel ons voor een vrijblijvende afspraak: 0518 43 22 99.

Vellema. Passie voor Mens en Techniek.

VELLEMA TORENUURWERKEN - GRIENEDYK 48 - HALLUM - WWW.VELLEMA.NL

10 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 Help mensen bij de bestemming van hun gift

Tekst en beeld Alisa Post

Als kerkrentmeester bent u binnen uw kerkelijke gemeente bezig met zowel de werving als met het beheer van de gelden. Dit artikel helpt u bij de werving van geld. Daarbij deelt strategisch marketingcommunicatie- adviseur Alisa Post (oprichter/eigenaar Buro Dirigo) relevante inzichten vanuit de fondsenwerving en com- municatie. Buro Dirigo is betrokken bij de landelijke campagne Kerkbalans in 2018.

Laten we beginnen bij de cijfers: Conclusie: u als kerkrentmeester met de erkenning dat geven aan de begin dit jaar verscheen het onder- behoort tot de gelukkigste onder kerk steeds minder een vanzelfspre- zoek ‘Geven in Nederland 2017’ over de ‘goede doelen’. Uw gemeentele- kendheid is. Waar het er vroeger het geefgedrag van Nederlanders. den zijn de gulste gevers en de kerk gewoon bij hoorde en de linkerhand Dit levert interessante inzichten op: is een hoog-scorend bestedingsdoel. niet wist hoeveel de rechterhand gaf, • Nederlanders geven het meest maken mensen vandaag hun keuzes aan kerk en levensbeschouwing op andere manieren. Natuurlijk ver- (20 procent van de giften gaat “De hoogste giften schilt dit door de generaties heen en hier naartoe). in Nederland is er nog een grote groep die netjes • In 2015 werd in totaal ruim 5,7 een percentage van hun inkomsten miljard euro gegeven aan goede zijn afkomstig aan de kerkelijke gemeente afstaat. doelen. Maar dat dit onder de gezinnen en • Huishoudens geven het vaakst van een groep jongeren geen automatisme meer geld aan gezondheid (66 die steeds kleiner is, zult u herkennen. Dat bete- procent), op afstand gevolgd kent overigens niet dat er onder door internationale hulp (41 wordt” deze groep geen geefbereidheid is. procent) en maatschappelijke en Alleen worden ze liever anders aan- sociale doelen (32 procent). Toch hebben weinig kerkrentmees- gesproken of geven ze op andere • Christenen zijn de gulste gevers ters het gevoel dat ze op hun lau- manieren. De volgende tien tips én ze zijn de afgelopen 20 jaar weren kunnen rusten. De ‘levende helpen u deze groep te bereiken. behoorlijk meer gaan geven. In gelden’ oftewel dat wat jaarlijks 1995 gaven mensen die weke- door gemeenteleden wordt opge- Tien tips voor meer lijks naar de kerk gaan gemid- bracht, nemen af. En ondanks dat inkomsten: deld 400 euro per jaar. In 2015 is veel gemeenten beschikken over 1. Formuleer een concreet doel deze groep mensen (die wel goede reserves of kunnen teren op Juist vanuit de situatie dat mensen kleiner is geworden) veel meer inkomsten uit vermogen of ontroe- vanzelfsprekend gaven, zien we in gaan geven: 1.100 euro per jaar. rend goed is deze dalende trend veel gemeenten dat de jaarlijkse Dat is bijna 10x zoveel als reden om in ieder geval te onder- Kerkbalans-brief om een bijdrage mensen die zelden of nooit een zoeken of de geldwerving eventueel ‘voor de begroting’ vraagt. Op de kerk van binnen zien. anders moet of kan. Oftewel: wat begroting staan vervolgens weinig • Protestanten geven meer (gem. een professionele aanpak kan doen. tot de verbeelding sprekende posten 675 euro per jaar) dan Rooms- als rente en aflossing, gas-water-licht Katholieken (gem. 210 euro per Het automatisme voorbij en personeelskosten. Vrij essentieel jaar). Rooms-Katholieken geven Professionele inzet van fondsen- natuurlijk en voor u als financieel meer dan niet-kerkgangers. werving en communicatie begint onderlegd persoon misschien gesne-

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 11 Deelnemers workshop Kerkbalans den koek. Maar voor Karel van 35 die Ziet u het verschil tussen: ‘geef meewerken, kan dat in een tijdelijk de kerk maar af en toe bezoekt en voor het jeugdwerk’ of ‘geef voor projectteam. Mensen willen zich lie- niet zo hecht aan de vaste predikant de zondagschool voor uw (klein) ver niet voor langere tijd binden, dan is het weinig appellerend. Waarom kinderen’? ‘op naar een duur- helpt het als het om een project gaat. zou hij uw begrotingstekort dichten zamere kerk’ versus ‘samen spa- Een bijkomend voordeel van werken in plaats van gehoor te geven aan ren voor zonnepalen op ons dak’ in een team is dat de actie Kerkba- die dringende brief van KWF, waarin lans zo breder gedragen wordt in de staat dat ze met zijn gift de ziekte 2. Vorm een team gemeente. waaraan zijn vader is bezweken de Dat geldwerving onder uw verant- wereld uit kunnen bannen? woordelijkheid als kerkrentmees- 3. Durf te vragen ter valt, hoeft niet te betekenen Het lijkt misschien een open deur en Voelt u het? Hoe belangrijk het is dat u binnen de gemeente ook de toch gaat het op dit punt vaak mis: om heel duidelijk te communiceren best toegeruste persoon bent voor het Kerkbalans-team gaat aan de over het bestedingsdoel? Als u hier- deze taak. Vaak zijn kerkrentmees- slag met heldere bestedingsdoelen, mee aan de slag gaat, let er dan op ters de wat meer ‘blauwere’� types: er worden acties bedacht en brieven dat het doel aan de volgende criteria stabiel, gedetailleerd, gericht op opgesteld. Maar de hamvraag ont- voldoet: continu�teit. En misschien bent u breekt: wilt u geld geven? Terwijl er - concreet: mensen moeten er wel blij dat die onstuimige ‘gele’� pas activatie plaatsvindt als de vraag gemakkelijk een plaatje bij personen uit uw gemeente zich niet daadwerkelijk gesteld wordt. Ga kunnen zien. teveel met de geldzaken bemoeien. maar bij uzelf na: als een goed doel u - relevant/urgent: mensen moeten Wat zou het dan een rommeltje wor- niet letterlijk om een bijdrage vraagt, graag willen dat dit doel den. Toch blijkt dat als verschillende gaat u dan vanuit uzelf geven? Je gerealiseerd wordt. Of andersom persoonlijkheden samenwerken, de gaat daar pas over nadenken als het geredeneerd: als mensen het campagne Kerkbalans meer oplevert. je letterlijk wordt gevraagd. Daarom jammer vinden als het niet kan Als de taken goed verdeeld worden is het landelijk thema dit jaar ook doorgaan – zit je ook goed en ieder doet waar hij/zij goed in is, ‘Geef voor je kerk’. Heel concreet, - emotionele betrokkenheid: in kunt u veel voordeel doen met de misschien een beetje plat, maar wel het voorbeeld waarin Karel zijn creativiteit van andere gemeentele- waar het uiteindelijk op neerkomt. geld maar één keer kan uitge- den. Daarom is het tweede devies om ven is hij via het overlijden van een team te vormen. Geldwerving Denk ook goed na over wat u de zijn vader emotioneel betrok- vraagt om verkoopvaardigheid. Vaak mensen wilt vragen: is er meer nodig ken bij KWF. Vanuit zo’n zijn commerciëlere mensen inspira- dan vorig jaar? Kunt u dat motive- binding zijn mensen eerder tors of beslissers. Kijk eens om u heen ren, vraag dan ook om meer. Ook kan geneigd te geven. Ga daarom in de gemeente naar mensen die het helpen om mensen een concreet op zoek bestedingsdoelen anders zijn dan de huidige betrok- bedrag te vragen. Dat helpt hen bij waarbij mensen zich betrokken kenen bij Kerkbalans en die een aan- hun afweging. Zorg altijd wel dat men- voelen. vulling kunnen vormen. Als zij willen sen ervaren dat ieder bedrag goed is.

� Deze typering komt van het DISC model. Het DISC model is een veelgebruikt model in de verkoopwereld dat klanten in 4 types of kleuren onderverdeelt. De types zijn: het rode of dominante type, het blauwe of compliante type, het gele of invloed type en het groene of stabiliteit type.

12 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 Overweeg ook om iets anders te de gelijkenis groter is of de band die kan vertellen hoe belangrijk het vragen dan geld. Misschien heeft hechter. Laat in de mailing daarom de bezoek van de ouderenpastor voor iemand weinig financiële midde- gemeenschappelijkheid doorklinken. haar is. Hoe het haar dag breekt en len, maar wil hij/zij wel een film- ze een klankbord vindt voor haar avond of boekenmarkt organise- Jullie delen het lidmaatschap van levensvragen. Aan deze verhalen ren die geld voor de kerk oplevert! dezelfde kerkelijke gemeente. Zijn verbind je vervolgens de concrete onderling verbonden. Als die band geef-vraag.Dit jaar wordt er van- 4. Betrek de jeugd doorklinkt, komt de vraag om bij te uit Kerkbalans een fotowedstrijd Geld weggeven aan mensen die het dragen ook veel beter over. georganiseerd. minder goed hebben dan jijzelf, je verantwoordelijkheid nemen voor de groep mensen bij wie je hoort, samen “Waarom zou iemand aan Kerkbalans met anderen ergens voor gaan - waarden die je al in jeugd kunt mee- geven? Als u hierop het antwoord krijgen. Betrek daarom kinderen en jongeren ook bij Kerkbalans. Voor kunt geven, bent u een heel eind in de de kinderen is er een spaarpotje goede richting.” gemaakt. Daar kunnen ze zelf hun wensen voor de kerk opschrijven. Om er vervolgens voor te gaan sparen, 7. Benut beeld en emotie Als jullie gemeente hieraan meedoet, bijvoorbeeld door acties als ‘auto’s In Kerkbalans staat de brief cen- verzamelen jullie waardevol foto- wassen’ of ‘oud-papier inzamelen’. traal. In fondswerf-termen ‘mailpack’ materiaal. Doe hier jullie voordeel genoemd. Een prima manier om con- mee. Bijvoorbeeld door de winnende 5. Kijk wat de cijfers zeggen tact te leggen en om geld te vragen. foto volgend jaar te gebruiken in de Het analyseren van het geefgedrag Als dat tenminste op een aanspre- opmaak van de brief. in uw gemeente kan interessante kende manier gebeurd. En niet in een 8. Bedank! inzichten opleveren. Weet u hoe het brief van drie kantjes vol omslachtig Misschien wel het allerbelangrijkst: zit? Komt het meeste geld bij een taalgebruik. Zorg voor aansprekende bedank de gevers en vrijwilligers kleine groep mensen vandaan? Of foto’s en maak gebruik van de kracht voor hun gift en bijdrage. En laat is het gemiddeld genomen aardig van emotie. Dus beschrijf waarom het ook zien waar het toe geleid heeft. verdeeld? Ga hier met elkaar eens geld nodig is en breng dit in beeld. Hoe meer gemeenteleden vooraf een avond voor zitten en bespreek betrokken zijn bij het kiezen van de uitkomsten, plus wat jullie hier- Dit doe je door ‘storytelling’ in te zet- het bestedingsdoel voor Kerkbalans, mee willen. Aan mensen die min- ten. Oftewel: door verhalen te vertel- hoe gemakkelijker het ook is om ver- der geven dan gemiddeld, kan het len. Is jullie gemeente aan een nieuw derop in het jaar het resultaat terug gerechtvaardigd zijn om te vragen of orgel toe? Teken het verhaal van een te koppelen. Als bijvoorbeeld in de ze hun bijdrage willen verhogen naar van jullie organisten op: wat vindt hij aanloop naar Kerkbalans in samen- het gemiddelde bedrag. Vraag nooit zo mooi aan orgel spelen? Wat is zijn spraak met de gemeente besloten is minder dan mensen al gaven. droomorgel? Waarom is volgens hem om 10% extra binnen te halen en dit dat nieuwe orgel zo hard nodig? extra bedrag te bestemmen voor de Het analyseren van je bestand en aanschaf van een elektrische gitaar het onderverdelen van mensen in Of in een ander geval zoek je een voor de gemeenteband, maak je de verschillende categorieën gevers, bejaarde dame uit de gemeente op cirkel eenvoudig rond door in een heet segmentatie. Vanuit het lande- lijk campagneteam zijn voorbeeld- brieven opgesteld voor verschil- lende groepen gevers binnen de gemeente. Er zijn vier brieven: voor ‘grote gevers’, ‘gemiddelde gevers’, ‘niet gevers’ en jongeren. De brie- ven staan op kerkbalans.nl, hier kunt u ze gemakkelijk downloaden en bewerken.

6. Personaliseer je mailing ‘Geachte heer/mevrouw’ klinkt een stuk afstandelijker dan ‘Beste Marja’. Als je mensen echt wilt bereiken spreek je ze dus het liefst persoonlijk aan. Onderzoek toont aan dat mensen zich in hun gedrag laten be�nvloeden door anderen. En dat deze invloed toeneemt naarmate

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 13 Plan je In 10 stappen naar actie! Actie Kerkbalans 2018 Samen actief voor de kerk

1. Formuleer een concreet doel

Mensen geven meer als ze weten waarvoor en als ze 2. Vorm een team Je hebt doeners, denkers, beslissers en dromers. dit belangrijk vinden. Ga met een groepje bij elkaar Hoe meer kwaliteiten je aan boord van je Kerk- zitten en bedenk waarom jullie geld nodig balans-team hebt, hoe verder je komt. Kijk hebben. Vat samen in een concreet & urgent doel. eens rond en bedenk wie jullie nog missen. Tip: va ijrae aa rete afl ossing worden weinig mensen Een inspirator met wilde ideeën misschien? warm. Een extra ouderenpastor In ieder geval mensen die qua type en of zonnepanelen zijn kwaliteiten aanvullend zijn! concretere doelen.

e kerk? Verzin een Spaar jij ook mee voor j leuke actie om geld in te zamelen, bijvoorbeeld Maak je eigen lege flessen verzamelen of auto’s wassen… Tip: noteer hier mensen die je direct te binnen schieten.

spaarpotje! LIJM

4. Betrek de jeugd Gleuf spaarpot

Hoera,

Vraag de leiding van de kindernevendienst of de jongeren- de kerk is vol! Ik spaar voor: Maak het gespaarde bedrag over naar de bankrekening groep om ook mee te doen. Ze kunnen vaak goed buiten van je kerk.

kaders denken en komen met creatieve ideeën. Hoe ziet jouw kerk er uit? 3. Durf te vragen Als je mensen om een concreet

Spaarpot bedrag vraagt, kan je ze daarmee klaar! Tip: gebruik het spaarpotje om kinderen zelf mooie acties te laten helpen om hun gift te bepalen. uitvoeren. Of laat kinderen tekeningen maken over de kerk en

Spaar bijvoorbeeld Haak aan bij het huidige voor ‘100 glaasjes gebruik die als voorkant van de enveloppen. limonade’.

Instructies 1. Kleur, verf, beplak… Wees lekker creatief en maak de kerk zoals je hem zelf mooi vindt! geefgedrag en probeer dat te 2. Schrijf op je kerk waarvoor je spaart! 3. Is je kerk af en helemaal droog? Druk de kerk netjes uit.

4. Druk de gleuf van je spaarpot uit: dan kun je hem als spaarpot gebruiken. Geef 5. Vouw de spaarpot voorzichtig langs de vouwlijnen (de rode stippellijntjes) en plak hem in elkaar. Kijk naar het plaatje om te zien hoe hij er in elkaar gezet uit moet zien. verhogen. Vraag nooit minder voor

30-06-17 17:24

1 je kerk stans_kerkbalans_spaarpotje_schets.indd dan mensen al gaven.

5. Kijk wat de cijfers zeggen 20 oC Segmentatie is een duur woord voor ge- 7. Benut beeld en emotie meenteleden opdelen in categorieën. Als Beeld zegt vaak veel meer dan Kinderen luiden de klok voor Kerkbalans. Foto: Ramon Mangold je hiermee aan de slag gaat, kun je inte- woorden. Moedig je medekerkgan- Foto: xxxx ressante patronen ontdekken. Is er een kleine 6. Personaliseer je mailing gers aan mee te doen aan de Kerk- groep die het meeste bijdraagt? Of dragen alle Richt de brief aan mensen persoonlijk. Dat is meer balans fotowedstrijd. Zo verzamel gemeenteleden evenredig bij? Het analyseren werk, maar maakt het appél wel sterker. Helemaal je veel mooi beeld rondom het

folder_kerkbalans2017_standaardDEF.indd 1 van geefgedrag van vorige jaren, helpt bij het 30-06-17 14:01 mooi is het als je in de brief ook kunt noemen hoe thema kerk. Dit kun je ook voor je formuleren van concrete geefvragen. hoog de gift van vorig jaar was. eigen materiaal gebruiken.

Tip: gebruik de voorbeeldsegmentatie- Tip: hebben jullie ambities in de gemeente? Vraag dan brieven die we voor jullie hebben opgesteld. om iets meer dan vorig jaar en leg uit wat jullie met Je vindt ze op kerkbalans.nl. dit geld kunnen doen. Tip: exposeer ingezonden foto’s van je kerkleden in je kerk. Dit motiveert andere om ook mee te doen.

10. Bedank! 9. Geef aandacht aan 8. Maak er een feestje van vrijwilligers Zorg voor een feestelijke samenkomst. Organiseer Zonder vrijwilligers geen Kerkbalans. bijvoorbeeld een foto expositie van de beelden die je Waardeer de vrijwilligers voor hun Misschien wel het allerbelangrijkst: medekerkgangers voor de Kerkbalans fotowedstrijd inzet. Dat kan op 1001 manieren, als bedank de gevers en vrijwilligers voor namen. Of organiseer een inluidmoment. Een feestelijke ze maar ervaren dat ze gezien worden. hun gift en bijdrage. En laat ook zien aftrap van de campagne zorgt voor samenbinding. waar het toe heeft geleid!

Jaarlijks halen 40.000 vrijwilligers in 2000 kerken in Nederland geld op voor hun plaatselijke kerk. Om kerken actief te laten zijn. Waar iedereen altijd terecht kan. Geef voor je kerk. Zodat jouw kerk kan geven aan anderen.

14 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017

INSPIRATIEPOSTER_KERKBALANSdef2.indd 1 03-07-17 09:27 kerkdienst of via een e-mailnieuws- balans best een serieuze aangelegen- Ook belangrijk om te beseffen dat er brief of de facebook-pagina van de heid is, werkt het een stuk prettiger nieuwe transactiemethoden aanko- kerk de nieuwe gitaar te tonen en als je lol hebt met elkaar. Daarom men. Met de komst van PSD2 (Pay- mensen te bedanken. het devies ‘maak er een feestje van’. ment Services Directive 2) in de EU, Dat kan met concrete feestelijke de opvolger van PSD1 (bij ons vooral Als actie Kerkbalans is afgesloten en momenten, zoals een krachtig start- bekend als SEPA), komt er de komen- de balans is opgemaakt, kan dit zelfs moment of een stijlvolle afsluitende de tijd ruimte op de markt voor nieu- reden zijn voor een ‘bedank-dienst’: foto-expositie. Maar misschien zit we aanbieders. Dan zijn traditionele een kerkdienst in het teken van het op dit punt meer in de kleine din- banken niet langer de enige ‘eige- dankbaarheid. Andere manieren: gen: met het Kerkbalans-team ook naar’ van betalingsverkeer. Voor dit - Bedank-posters ophangen in de eens een gezellige avond doorbren- moment is dat nog teveel toekomst- hal van de kerk met hierop het gen. Iets lekkers meenemen naar muziek om er echt concreet iets mee opgehaalde bedrag. een vergadering. Waardering voor te doen. Wel is het een onderstreping - Van de winnende foto een kaart elkaar uitspreken. Vanuit het lande- van het belang van internet en social maken en deze opsturen aan de lijk campagneteam ligt er een draai- media. gemeenteleden. boek klaar voor het organiseren van - Met de kinderen van de zon- een inluid-moment. Zo’n feestelijke In de Kerkbalans-campagne blijft de dagsschool/kindernevendienst aftrap van de campagne zorgt voor brief centraal staan. Dat neemt niet een bedank-hoek inrichten in de samenbinding. weg dat social media hun plek in de kerkzaal. middelenmatrix blijvend hebben ver- Wat doen we met social overd. Als jullie in de gemeente een 9. Geef aandacht aan de media en internet? e-mailnieuwsbrief gebruiken en een vrijwilligers Over deze tien tips ontvangt u de Facebook-pagina onderhouden is Zonder vrijwilligers geen Kerkbalans. komende maanden meer inspiratie het zeker aan te bevelen deze van- Zij zijn ontzettend waardevol. Goed en informatie. Wilt u meer informa- uit Kerkbalans in te zetten. Deel hier met vrijwilligers omgaan begint tie of innovatieve toepassingen? Lees de nieuwtjes, maar ook de verhalen ermee dat mensen werk uitvoeren dan nog even door. Want er is inder- van de gemeenteleden ter onder- dat bij hen past. Als je een visionair daad meer mogelijk. De tien tips steuning van de geef-vraag. We zien alleen maar vraagt om brieven langs hierboven zijn in de campagne geko- steeds meer video’s en livestreams op de deuren te brengen, kun je hem zen als meest passend bij de kerke- Facebook verschijnen. Voor ouderen hier vervolgens nog zo om prijzen lijke context. Uiteraard kan het ook soms wat onwennig, voor jongeren - hij zal er niet blijer van worden. anders: vernieuwender, innovatiever. gesneden koek. Doe daarom eens een stap terug en Hoewel uit het eerder genoemde bespreek ook met de vrijwilligers of onderzoek ‘Geven in Nederland’ Concluderend komen alle tips en ze blij zijn met hun taak of liever iets blijkt dat nieuwe vormen van geven, ideeën in dit artikel neer op één ding: anders zouden willen doen. Dit lijkt zoals per sms en via internet, nauwe- kerkleden helpen kiezen. Er wordt misschien omslachtig extra gedoe, lijks populairder zijn geworden in de van meerdere kanten aan hun porte- maar bedenk hoeveel energie er afgelopen jaren. Toch blijft het de monnee getrokken. Waarom zouden gaat zitten in het werven van nieuwe verwachting dat het steeds gebruike- ze aan Kerkbalans geven? Als u het vrijwilligers nadat er iemand is afge- lijker zal worden om met je mobiel te antwoord op die vraag kunt geven, haakt. Door te investeren in vrijwil- betalen. Als dit doorzet, zal er min- bent u een heel eind in de goede ligers die werk doen dat bij ze past der contant geld in omloop zijn, wat richting. Succes, wijsheid en plezier en waar ze goed in zijn, creëer je een in ieder geval voor de kerkcollecte gewenst bij de opzet en uitvoering stevige basis voor de uitvoering van gevolgen heeft. van Kerkbalans aankomend seizoen! de actie. Werk waar niemand zin in heeft maar dat toch gewoon gedaan moet worden, verdeel je over zoveel Meer weten of lezen? mogelijk schouders. Geven in Nederland - Het in dit artikel meermaals Uiteraard hoort onder deze noe- genoemde onderzoek ‘Geven in Nederland’ is in mer ook het uitspreken van waar- boekvorm te bestellen via geveninnederland.nl dering voor vrijwilligers. Doe dat zo concreet en persoonlijk mogelijk. Benoem per persoon wat hij/zij doet, de manier waarop en hoe waardevol dit voor de gemeente is. Laat vrijwil- Praktische workshop voor meer resultaat ligers ervaren dat ze gezien worden. Van andere gemeenten horen hoe zij afgelopen jaar hun Kerkbalans 10. Maak er een feestje van opbrengsten verhoogden? Aan welke taak je ook werkt, het Meld u aan voor een van de workshops! In een avond leert u hoe u uw gaat soepeler als je er plezier in hebt. campagne verbetert. En hoewel het voorbereiden, organi- Kijk hier voor meer informatie: kerkbalans.nl/workshops seren en uitvoeren van de actie Kerk-

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 15 16 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 VRAAG VAN DE KERKRENTMEESTER

Predikantstraktementen 2018

Tekst Jos Aarnoudse Beeld Protestantse Kerk in Nederland

Meteen na de zomervakanties zijn jaar in september een voorstel doet, daar al de vinger bij gelegd. Door- er al weer rappe penningmeesters en de Kleine Synode die daar dan dat de Centrale Kas een behoorlijk of colleges van kerkrentmeesters die over beslist. Eind september gaat overschot had, is de bezettingsbij- de begroting gaan voorbereiden. In er dan een circulaire het land door, drage de laatste jaren feitelijk kunst- september komt dan nogal eens de waarin de bezettingsbijdrage waar matig lager geweest dan gezien de vraag op ons bureau binnen: weten rekening mee moet worden gehou- daadwerkelijke kosten nodig zou jullie al hoe het met de predikants- den, wordt bericht. In het oktober- zijn geweest. Het komt er op neer, traktementen zit voor volgend jaar? nummer van Kerkbeheer wordt dat dat er dus een deel van de reserves Krijgen de dominees meer? En hoe- altijd ook weergegeven. Eerder is het door het berekenen van een lagere veel wordt dat dan? Want dan kan ik gewoon nog niet bekend. bezettingsbijdrage aan de plaatselij- het vast in de begroting verwerken. ke gemeenten is gerestitueerd. Maar De gedachte achter deze hele opzet dat houdt dit jaar op. Dus er moet Elke keer blijkt ook wel bij die vraag was en is verevening van predikants- rekening gehouden worden met dat de manier waarop het in onze lasten. Door de omslagregeling wor- een forsere verhoging dan alleen kerk geregeld is, niet altijd bij ieder- den de kosten van de predikantstrak- op grond van loonontwikkeling zou een even helder voor de geest staat. tementen etc. zo over de gemeenten worden verwacht. Hoe veel forser, Vaak moeten we uitleggen, dat het verdeeld, dat elke predikant voor kunnen wij niet zeggen. Dat wordt in percentage dat de predikanten er elke gemeente altijd even duur is. september pas vastgesteld. Het klaar- eventueel bijkrijgen nog lang niet Afwegingen als “we moeten een maken van dit artikel vindt echter plaats eind augustus.

Dus er moet rekening gehouden worden (Zie ook op de pagina: met een forsere verhoging dan alleen op www.kerkrentmeester.nl/ken- nisbank/begroting-jaarrekening grond van loonontwikkeling zou worden het item ‘bezettingsbijdrage’) verwacht. alles zegt voor de begroting. Want goedkope predikant zien te beroe- als plaatselijke gemeente betaal je pen” zijn niet meer aan de orde. wel de lokale vergoedingen, maar Ook incidentele traktementslasten niet het traktement aan de domi- worden zo verdeeld. In principe vol- nee. Dat wordt in onze kerk centraal gen de traktementen de gemiddelde gedaan. Je betaalt daarvoor echter ‘loonontwikkeling’ in het land, en wel een zogeheten bezettingsbijdra- die komt nagenoeg overeen met de ge. Dat wil zeggen: als er een domi- loonontwikkeling van rijksambte- nee aan je gemeente verbonden is, naren. Het is nog niet bekend wat betaal je een evenredig deel mee aan die gaat doen. Dat heeft ook alles de kosten die met zo’n predikants- te maken met de formatie van een plaats zijn gemoeid. Uit die Centrale nieuw kabinet. Maar – zoals gezegd Kas Predikantstraktementen wor- – is de ‘loonontwikkeling’ niet het den dan de traktementen betaald, enige wat van belang is. De omslag maar ook bijvoorbeeld kosten die wordt ook uitgemaakt door andere zijn gemoeid met wachtgelden en elementen. pensioenpremie. Eén element van de afgelopen jaren wil ik er dit jaar even speciaal uit Het is de Beheerscommissie Centrale halen. Vorig jaar hebben wij in het Kas Predikantstraktementen die elk oktobernummer van Kerkbeheer

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 17 VKB PARTNER

E Samen van plan tot uitvoering

Tekst en beeld Lakerveld

Aan de bouw of verbouw van een kerk gaan tal van keuzes en beslissingen vooraf. In het hele traject kan Lakerveld Ingenieurs- & Architectuurbureau BV een grote adviserende rol spelen door jarenlange ervaring met herinrichting, restauratie, renovatie of uitbreiding van kerken. Dat geldt niet enkel voor grootschalige projecten, maar bijvoorbeeld ook als een deel van de afwerking van een interieur aangepast moet worden. Lakerveld Ingenieurs- & Architectuurbureau BV helpt alle potenties die een kerkgebouw heeft volledig te benutten, waardoor een gezonde exploitatie van het kerkgebouw mogelijk is. Daarbij staat de balans tus- sen functionaliteit en esthetiek centraal. Lakerveld ingenieurs- en architectuurbureau BV is sinds 2011 EMA gecertificeerd. EMA staat voor Erkenningsregeling Monumenten Adviesbureau. Deze erkenning vormt een waarborg voor de te leveren kwaliteit in de monumenteninstandhouding.

Eén bureau, vier disciplines rode draad door het plan van aanpak loopt, waarmee het Lakerveld ingenieurs- & architectuurbureau BV heeft zich kerkgebouw de uitstraling krijgt die bij de gemeente past. in 30 jaar ontwikkeld van een restauratiebureau, dat zich bezig hield met het restaureren van monumentale gebou- Architectuur wen tot een bureau dat, met 14 medewerkers, over de Het ontwerpen, zowel nieuw- als verbouw, voor utiliteits- hele breedte van de bouwpraktijk opereert. De bureau- doeleinden als ook de woonsector zijn de activiteiten van diensten zijn onder te verdelen in vier groepen: restaura- de groep architectuur. Hierbij zijn ook herbestemming, tie, architectuur, onderhoud en bouwhistorie. uitbreiding en herinrichting van monumentale gebouwen inbegrepen. Restauratie De groep restauratie houdt zich bezig met het opstellen Een bestaand gebouw is niet altijd geschikt voor elke wil- van restauratieplannen, plankostenregelingen, haalbaar- lekeurige nieuwe functie. Hoe bepaal je een passende heidsstudies en projectcoördinatie. Haalbaarheidsstudies nieuwe invulling? Wat zijn cultuurhistorisch of technisch komen vaak samen met de groep architectuur tot stand. gezien de te respecteren grenzen van het gebouw? Is De tijd waarin we leven wordt gekenmerkt door kerkge- een bepaalde functie haalbaar en hoe moet deze functie bouwen hun oorspronkelijke functie geheel of gedeelte- worden vormgegeven binnen bijvoorbeeld een kerkelijk lijk gaan verliezen. Een trend die zich naar verwachting gebouw? door zal zetten. Lakerveld ingenieurs- & architectenbu- reau BV is gespecialiseerd in het vinden van passende Lakerveld ingenieurs- & architectenbureau BV heeft ruime oplossingen voor iedere situatie. ervaring met het herbestemmen van bouwwerken waar- toe ook kerkelijke gebouwen behoren die (deels) voor Het voortraject van een restauratie, renovatie of herin- andere doeleinden gebruikt gaan worden dan waar ze richting is zeer bepalend, omdat in deze fase richtingen oorspronkelijk voor zijn opgericht. Lakerveld ingenieurs- worden vastgelegd. Hierin wordt het programma van & architectenbureau BV kan helpen om op deze vragen eisen in nauw overleg met het kerkbestuur door Bureau een antwoord te vinden met behulp van de transformatie- Lakerveld opgesteld, waarin de probleemstelling en het check, die met behulp van opgebouwde ervaring en van- doel zijn verwerkt. Omdat iedere gemeente uniek is, uit deskundigheid wordt opgesteld. Het doel van de check wordt als uitgangspunt gesteld dat hun identiteit als een is om in kort tijdsbestek grofmazig te kunnen bepalen of

18 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 De kerk van de Hervormde Gemeente te Brandwijk met de gerestaureerde toren. een bestaand gebouw geschikt is voor een reeds bekende Het is bekend dat onderhoud een belangrijk aspect van of nog te onderzoeken functie. het beheren is. Ieder gebouw, groot of klein, oud of nieuw, heeft na verloop van tijd onderhoud nodig. Meestal wordt De ingenieurs en architecten van Bureau Lakerveld verta- dat onderhoud uitgevoerd als er zichtbaar verval aan de len het programma van eisen in oplossingen. Vaak worden bouwelementen is. De kans op vervolgschade aan de ove- hierbij meerdere varianten onderzocht in een zogenaam- rige gerelateerde elementen is dan echter groot. de haalbaarheidsstudie. Ook belangrijke zaken zoals het Voor het opstellen van een sluitende exploitatie en het bestemmingsplan, de eventuele monumentale status en borgen van de economische en cultuurhistorische waarde archiefmateriaal worden hierin meegewogen. Daarnaast van een gebouw is inzicht in de kosten op korte en lange wordt uiteraard ook de financiële haalbaarheid in kaart termijn essentieel. Concrete planning van het onderhoud gebracht. is onontbeerlijk om de kosten te beheersen en bewuste keuzes te kunnen maken en dus geld te besparen. Dit Niet ieder kerkbestuur doorloopt met Bureau Lakerveld inzicht verstrekt Lakerveld ingenieurs- & architectenbu- het volledige traject. Het komt voor dat een kerkbestuur reau BV in de vorm van een meerjarenonderhoudsplan- haar plannen al klaar heeft en enkel verzoekt om een ning (MJOP). Hiermee zijn colleges van kerkrentmeesters kritische blik van Bureau Lakerveld. Vaak genoeg leidt niet alleen in staat de kosten te beheersen, maar zelfs te zo’n objectieve blik tot optimalisatie. Soms worden alleen reduceren. ideeën aangedragen, waar een kerkbestuur zelf weer mee verder kan. Zo kan een kerk de kosten drukken en toch op Bouwhistorie een verstandige manier aan de slag gaan. Bouwhistorisch onderzoek is het onderzoek naar de bouwhistorie en gebruiksgeschiedenis van een gebouw. Onderhoud De groep bouwhistorie heeft kennis van de historische De groep onderhoud is actief op het gebied van het ontwikkeling van constructietechniek, bouwstijl en bouw- inspecteren van gebouwen, het opstellen van meerjaren- materialen. De monumentale waarde van het gebouw onderhoudsplannen en de projectcoördinatie tijdens de wordt vastgesteld en ook welke elementen zo waarde- uitvoering daarvan. Het gaat hier vooral om schoolver- vol zijn dat ze behouden moeten worden. Het onderzoek enigingen, woningbouwcorporaties, zorginstellingen en resulteert in een duidelijk en onafhankelijk rapport. Er monumentale gebouwen, waaronder kerkgebouwen. zijn vier vormen van bouwhistorisch onderzoek, variërend van licht tot ingrijpend: inventarisatie, verkenning, opna- Elke organisatie heeft te maken met onderhoud en het me en ontleding. reserveren van gelden voor zijn of haar huisvesting. Een gebouw in stand houden vraagt om specialistische ken- Vier disciplines, één bureau nis en vaardigheden. Het doel is de gebruikswaarde in de Met de vier disciplines (restauratie, architectuur, onder- toekomst te waarborgen. houd en bouwhistorie) onder één dak kan Lakerveld E

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 19 Deel van de gerenoveerde Burgemeester Amersfoordtschool te Badhoevedorp

ingenieurs- & architectenbureau BV aan iedere stap van VKB Partners een planproces invulling geven. Van haalbaarheidsstudie en ontwerp tot en met bouwcoördinatie en uitvoerings- Eind 2016 besloot het hoofdbestuur van de VKB om begeleiding zijn kerkrentmeesters bij Bureau Lakerveld een netwerk te starten waarin deskundige organisa- aan het juiste adres. Lakerveld ingenieurs- & architecten- ties en personen een belangrijke rol spelen. Steeds bureau BV is lid van de Nederlandse Vereniging voor Doel- vaker doen kerkrentmeesters een beroep op hulp ‘van matig Onderhoud (NVDO), Koninklijk Instituut van Inge- buitenaf’. Niet alleen ingewikkelde materie, maar ook nieurs (KIVI) en is gecertificeerd door Certificering Erkend tijdgebrek speelt veel kerkrentmeesters parten. Des- Monumenten Adviesbureau (EMA) en door Certificering kundige organisaties en personen die deel uitmaken Erkend Leerbedrijf Bouw en Restauratie (FUNDEON). van het netwerk zijn vanaf nu te vinden op de site van de VKB.

Partners zijn bedrijven of organisaties die producten en/of diensten aanbieden op het terrein van kerkbe- heer. De VKB hoopt met het netwerk van partners en adviseurs kerkrentmeesters effectief te ondersteunen in hun werkzaamheden.

In elk nummer van Kerkbeheer laten wij u kennis maken met een van onze partners. Voor een overzicht van de VKB partners kunt u kijken op: www.kerkrentmeester. nl/partners-en-adviseurs/lijst-partners-en-adviseurs

E www.lakerveld-noordeloos.nl

20 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 Den Hoed Aannemers B.V. De ambachtelijke bouwer Bergambacht 0182 - 351 225

Gespecialiseerd in restauratie en onderhoud van uw kerkgebouw

Kijk voor referenties en meer info op www.denhoed.nl

RESTAURATIE ONDERHOUD NIEUWBOUW

een Cantor kerkgeluidsysteem van Dialoog Church Sound

U hóórt het verschil!

Als U op elke plaats in de kerk goede verstaanbaarheid wenst, dan kiest U voor Dialoog Church Sound: goede advisering, professionele en toch eenvoudig werkende apparatuur en prima service! Een Cantor kerkgeluidsysteem wordt op basis van Uw wensen samengesteld, met als hoofddoel de meest optimale spraakverstaanbaarheid.

Al meer dan 55 jaar gespecialiseerd in kerkgeluidstechniek … meer dan 1800 kerken met Cantor Kerkgeluidsapparatuur kerkversterkers, microfoons, geluidszuilen, draadloze volumeregeling, ringleidingsystemen, beeldprojectie

Dialoog Church Sound Van Poppelstraat 22 5622 BJ Eindhoven www.cantorsound.nl 040 – 2 420 840 [email protected]

21 Beheer moet ‘geestelijke zaak’ blijven

Tekst en beeld Jan Dirk Wassenaar

In mei 2017 kwam deel 2 van de kerkordelijke voorstellen inzake ‘Kerk 2025’ uit. Eén van die voorstellen behelst, dat het college van kerkrentmeesters voortaan anders samengesteld kan worden: ‘De eis dat de meerderheid ambtsdrager is vervalt (…)’ De bepaling dat elk college uit ten minste drie leden bestaat, blijft. Nieuw wordt, dat ten minste twee van hen – onder wie de voorzitter – ambtsdrager moeten zijn. Het is dan dus bij grotere colleges van kerkrentmeesters heel wel mogelijk dat de ouderlingen-kerkrentmeester een kleine minderheid in het college gaan vormen.

Op afstand van de kerkenraad kerkenraad bevoegd een ambtsdrager aan te wijzen om Terug naar het kerkrentmeesterlijke terrein. In de hierbo- aan de besluitvorming deel te nemen.’ ven geschetste nieuwe situatie komt het college meer dan tot nu toe het geval is, op afstand van de kerkenraad te Grote kans inderdaad dat het college van kerkrentmees- staan. Sterker nog: bij een gemeente met wijkgemeenten ters in tal van gemeenten meer op afstand van de kerken- zou een college van een wijkgemeente theoretisch volle- raad komt te staan – als het voorstel aangenomen wordt. dig uit niet-ambtsdragers kunnen bestaan. De eerlijkheid Ik begrijp de wijziging als een poging om de bemensing gebiedt wel hierbij op te merken dat nog een toevoeging van de colleges te vergemakkelijken. Her en der is het heel wordt voorgesteld. Deze: ‘Indien een lid van een college moeilijk om mensen te vinden die als ouderling-kerkrent- verhinderd is aan de besluitvorming deel te nemen, is de meester aan de slag willen, terwijl het dan vaak nog wel

22 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 lukt om mensen bereid te vinden om uitvoerend werk te O. Noordmans) in de aanloop naar 1951 gepropageerd verrichten. De nieuwe regeling komt daar aan tegemoet. hebben. Hier moet zeker de naam van mr. G. Vixseboxse Daar is best wel wat voor te zeggen. Ondertussen betreur genoemd worden. Namens de kerkvoogdijen zat hij in ik de ontwikkeling wel. Ik wil hieronder betogen dat de de Commissie voor de Kerkorde, die van 1945 tot 1950 historische winst die in 1951 behaald is in de verhouding aan de kerkorde gewerkt heeft. In de commissie merkt tussen de kerkenraad en de kerkvoogdij – kort door de Vixseboxse op dat in de historische scheefgroei de kerk- bocht geformuleerd: de opheffing van ‘vrij beheer’ – meer voogdij alleen is komen te staan, dat het aan contact met en meer verloren raakt. ‘Meer en meer’… het begon in de kerkenraad heeft ontbroken. Hij stelt in dat kader: 2004 en het gaat verder als het voorstel dat ik hierboven ‘De omgang met geld geeft het gevaar van een zekere noemde, aangenomen wordt. Ik kan het ook anders zeg- verwereldlijking.’ Ik merk hierbij op dat we het dan niet gen: het ambtelijke denken verliest nog meer terrein ten meer over psychologische categorieën, maar over gees- gunste van het functionele. Dat betreur ik. telijke hebben.

Ouderlingen-kerkrentmeester ‘De kerkrentmeesters zijn in de regel niet de meest Zoals gezegd: nadrukkelijk aanwezige personen in de activiteiten van de kerkelijke gemeente. Een zekere nuchterheid, zakelijk- materiële en geestelijke heid en een praktische instelling zijn typerend voor ze. verantwoordelijkheden moeten Ook hier zullen natuurlijk uitzonderingen de regel beves- tigen. Hun werkzaamheden zijn voorwaardenscheppend in de kerk niet gescheiden en ondersteunend. Ze opereren een beetje in de schaduw van de kerkenraad, zo lijkt het. Toch zijn de ouderlingen- worden. Wel onderscheiden, kerkrentmeester volwaardig lid van de kerkenraad.’ Aldus maar niet gescheiden. H.L. Roth, voormalig directeur van de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer, in de eerste alinea van zijn boekje Kerkrentmeesterlijk beheer. Het is veelzeggend De inschakeling van de kerkvoogdij in het nieuwere kerke- dat de auteur in de eerste zin over ‘kerkrentmeesters’ en lijke leven is een slepende zaak geworden. De bedoeling in de laatste over ‘ouderlingen-kerkrentmeester’ spreekt. van de opstellers van de kerkorde van 1951 was dat alle De arbeid van deze mensen is arbeid in het verband van gemeenten zich op basis van vrijwilligheid aan de nieuwe de kerkenraad. regeling zouden aanpassen. Uit de overgangsbepalingen blijkt de hoop dat het proces zich in vijf jaar zou voltrek- Roth heeft het over ‘een zekere nuchterheid, zakelijkheid ken. Die hoop is ijdel gebleken. Wel werd in 2003 het laat- en een praktische instelling’ die typerend voor kerkrent- ste woord gesproken. Toen werd de kleine minderheid meesters zijn. Ik ben geen psycholoog, maar ik herken het die voor vrij beheer – hun advocaat mr. J.J.H. Post schreef: wel. Maar met psychologie alleen komen we er niet. Ik voor het ultieme recht – ging, definitief in het ongelijk wil enkele bijbels-theologische lijnen trekken. Daar heb ik gesteld. Die kleine minderheid omvat nu de grote meer- ook voor geleerd. derheid van de Hersteld Hervormde Kerk...

De kerkorde van 1951 Geestelijke verantwoordelijkheden Ik bepaal u om te beginnen bij wat in 1951 is gebeurd, De juridische kwestie is niet onbelangrijk. De invalshoek toen de Nederlandse Hervormde Kerk een nieuwe kerk- is dan of de landelijke kerk de bevoegdheid had om zich orde kreeg. Toen ontstond het college van kerkvoog- over het plaatselijke beheer uit te spreken. Daar hebben den en ontmoetten we de ouderling-kerkvoogd, die als diverse rechterlijke colleges zich in bevestigende zin over ambtsdrager lid van de kerkenraad was geworden. Het uitgesproken. zijn niet alleen theologen geweest, die ‘de inschakeling van de kerkvoogdij in het nieuwere kerkelijke leven’ (dr. Maar we moeten een spade dieper, een niveau hoger. Uit- gaande van de bijbel moeten we vaststellen dat materi- ële en geestelijke verantwoordelijkheden in de kerk niet te scheiden zijn. Dat is te illustreren aan het gebruik van het woord ‘rentmeester’ (‘oikonomos’, econoom, staat er in het Grieks) in het Nieuwe Testament, waarover dr. P. van den Heuvel uitvoerig geschreven heeft. In de nieuw- testamentische tijd is de rentmeester, de ‘oikonomos’, de huisverzorger, meestal de slaaf die is aangesteld om het huishouden te regelen. Hij draagt verantwoordelijkheid voor de gang van zaken in en om het huis, hij zet men- sen aan het werk, hij deelt de taken uit, hij int het geld van de pachters, hij betaalt de daglonen uit. Hij is de ver- trouwensman, die overal van weet, hij heeft volmacht om namens zijn heer te handelen. Wanneer de heer overlijdt, draagt hij zelfs de verantwoordelijkheid voor de kinderen die achterblijven: de apostel Paulus noemt de (huis)verzor- Dr. O. Noordmans G. Vixseboxse gers in Galaten 4:2 in één adem met de voogden. E

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 23 KERKORGELBOUWERS

Niet alles gaat van HEUVEL een leien dakje Sterker nog, het monumentale leien dakje kan ineens een zware last worden. Wat als uw kerk niet meer in staat is om het gebouw te bekostigen? Welke mogelijkheden zijn er nog?

Daarom bestaat KerkSupport VANJ.L. DEN Wij helpen en ondersteunen uw gemeente om te komen tot een beleid waarbij de (fi nanciële) continuïteit meer geborgd wordt. Samen bouwen we aan uw gemeente.

Perspectief op een vitale gemeente [email protected] http://vandenheuvel-orgelbouw.nl

KKG Adviseurs T (033) 467 10 10 | www.kerksupport.nl Amstelwijckweg 44, 3316 BB DORDRECHT Tel. 078 6 17 95 40

Schaapsound is de leverancier voor spraak- en muziekinstallaties, liturgieprojectie en HD KerkTV Laurenskerk Rotterdam

Zwolle Ridderkerk Roermond www.schaapsound.nl 0 3 8 -7 8 5 1 9 7 7 0180-414600 0475-336969 [email protected]

24 niet meer verbazen. Zoals gezegd: materiële en geestelij- Maar het gebruik van het woord ‘oikonomos’ in het ke verantwoordelijkheden moeten in de kerk niet geschei- Nieuwe Testament laat ons tegelijk zien dat materiële en den worden. Wel onderscheiden, maar niet gescheiden. geestelijke zaken niet van elkaar te scheiden zijn. Pau- lus gebruikt het begrip namelijk ook om er zijn eigen Het belangrijkste wat ik wil zeggen, is: dat het beheer een apostelambt mee te omschrijven. Hij noemt zich met zijn geestelijke zaak is, wat niet op gespannen voet behoeft medewerkers ‘dienaren van Christus, aan wie de ‘oikono- te staan met ‘een zekere nuchterheid, zakelijkheid en een mia’ (het beheer) over de geheimen van God is toever- praktische instelling’. In dit verband vermeld ik wat Vixse- trouwd’ (1 Korintiërs 4:1). Aan hem is de ‘oikonomia’ (de boxse aan de zin ‘De omgang met geld geeft het gevaar taak) toevertrouwd om de genade door te geven (Efezi- van een zekere verwereldlijking.’ toevoegde: ‘De kerk- ërs 3:2). God heeft hem die dienende taak toevertrouwd voogd is iemand, die veel gebed nodig heeft. Hij staat in opdat zijn boodschap in al haar volheid verkondigd wordt een zware verzoeking.’ (Kolossenzen 1:25). Ik voeg er iets aan toe: in 1 Petrus 4:10 wordt het nog breder gezien. Daar staat: ‘Laat ieder van u Over ‘verwereldlijking’ gesproken: ik ben bang dat met de de gave die hij van God gekregen heeft, gebruiken om de nieuwe kerkordelijke bepalingen inzake de samenstelling anderen daarmee te helpen, zoals het goede beheerders van het college van kerkrentmeesters materiële en gees- [rentmeesters dus, JDThW] van Gods veelsoortige gaven telijke verantwoordelijkheden meer gescheiden worden. betaamt.’ Rentmeesterschap is dus uiteindelijk een zaak Zoals ik hierboven schreef: dat het ambtelijke denken nog van de gehele gemeente! meer terrein verliest ten gunste van het functionele. Als de nieuwe regelgeving gezien de praktijk op het kerke- De inschakeling van de kerkvoogdij lijke erf onontkoombaar is, zal in ieder geval veel afhan- Dit inzicht heeft geleid tot de inschakeling van de kerk- gen van afstemming en communicatie tussen college en voogdij in het nieuwere kerkelijke leven in 1951. Die lijn kerkenraad. is in de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 voortge- zet. Zij het, dat sindsdien de meerderheid in het college Uiteindelijk is deze kwestie in het geding: wat zegt de van kerkrentmeesters ouderling moet zijn. Aan hervorm- pragmatische oplossing voor een probleem in de richting de zijde is dat niet nieuw. Want op 1 januari 1996 ging van een meer functionele benadering van het werk in de die regeling in. Ik wil in dit verband nog iets zeggen over kerk over ‘de’ ambtstheologie van de Protestantse Kerk in de situatie aan gereformeerde zijde. In 1959, bij de her- Nederland…? ziening van de kerkorde van de Gereformeerde Kerken in Nederland, werd in artikel 99 lid 1 bepaald: ‘De kerkeraad zal de nodige voorzieningen treffen voor een zorgvuldig beheer van de stoffelijke aangelegenheden der kerk.’ Lid 2: ‘De kerkeraad kan deze taak toevertrouwen aan een commissie van beheer, die aan hem verantwoording schuldig is.’ Sinds 1959 is er in de bepalingen van artikel 99 wel het een en ander gewijzigd, maar niet in princi- piële zin.

Duidelijk is, dat de commissie van beheer los van de ker- kenraad stond. In dit verband citeer ik prof. dr. D. Nauta: ‘Vaak wordt de vraag gesteld, of het niet wenselijk is, dat in de bedoelde commissie [van beheer, JDThW] althans ook één lid van de kerkeraad zitting heeft. Ik ontken niet, dat voor een dergelijke maatregel veel pleit. Er wordt op die manier een regelmatig persoonlijk contact gelegd tus- sen kerkeraad en commissie. Toch is het niet nodig zo iets als vaste eis te stellen. Het kan meermalen nuttig zijn geen van de kerkeraadsleden met die taak te belasten en zo Dr. Wassenaar is als predikant verbonden aan de alle leden van de kerkeraad geheel beschikbaar te hou- Protestantse gemeente te Hellendoorn en is den voor de gewone arbeid van de ambtsdragers.’ Men voorzitter van de Commissie Orgelzaken van de VKB kan stellen dat de commissie van beheer per 1 mei 2004 in de kerkenraad ge�ncorporeerd is, zoals dat aan hervormde zijde officieel al sedert 1951 het geval was: de kerkvoogdij in de kerkenraad.

Eindverantwoordelijkheid bij de kerkenraad Voor de goede (kerk)orde: de eindverantwoordelijkheid voor het financiële beleid ligt in de Protestantse Kerk in Nederland bij de kerkenraad. Het college van kerkrent- meesters dient binnen de door de kerkenraad vastgestel- de kaders van beleidsplan en begroting te opereren. Dat ik dat alles een goede zaak vind, zal de lezer inmiddels

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 25 ACTUEEL

W Digitaal collecteren met W Aanvragen W Kerken en weidevogels collecte apps herbestemmingssubsdie Kerken in Nederland, die grootgrond- In ons februari nummer hebben we in Eigenaren van monumenten en / of bezitters zijn, zouden een bijdrage een artikel aandacht gegeven aan het gebouwen met een cultuurhistori- kunnen leveren aan de toekomst van gebruik van een collecte-app. sche waarde kunnen vanaf 1 oktober bijvoorbeeld de grutto en de kievit. 2017 een aanvraag indienen voor de Het gaat namelijk al lange tijd slecht Inmiddels hebben we vernomen dat Subsidieregeling stimulering herbe- met de weidevogels. Het intensieve twee kerkelijke gemeenten (de Pro- stemming monumenten. karakter van de gangbare landbouw testantse gemeente te Amsterdam laat weinig ruimte voor de weidevo- en de Protestantse gemeente te Deze subsidieregeling bestaat uit 2 gels. Met behulp van diverse maat- Scheveningen) een vergelijking heb- soorten, namelijk: regelen kunnen de vogels weer een ben gemaakt tussen de verschillende - voor onderzoek naar de moge- toekomst krijgen in Nederland, dit aanbieders op dit gebied. Deze ver- lijkheden van een pand blijkt uit een studie van de Universi- gelijkingen kunt u vinden op onze - voor het water- en winddicht teit Wageningen in opdracht van het website http://kerkrentmeester.nl/ maken in het geval dat het ministerie van Economische zaken. kennisbank/geldwerving onder het gebouw leegstaat. kopje “Alternatieven voor cash in de De christelijke natuurbeweging A eredienst”. De regeling geldt voor gebouwen Rocha doet samen met de Vogel- waarvoor niet makkelijk een nieuwe bescherming onderzoek naar het We zijn benieuwd of er nog meer ker- bestemming te vinden is, waaronder beheer van ‘kerkgronden’. Deze per- kelijke gemeenten zijn die ervaring kerken. De regeling stimuleert de celen worden doorgaans verpacht hiermee hebben opgedaan. herbestemming van monumenten en aan agrariërs of particulieren. Zijn Wanneer dit het geval is, vernemen bevordert een duurzaam gebruik van er kansen voor natuur, inclusief agra- wij dit graag van u via monumenten en gebouwen met een risch natuurbeheer, op deze gronden? [email protected] cultuurhistorische waarde. Dankzij Op www.arocha.nl staat een enqu�te deze subsidieregeling worden haal- voor kerkelijke gemeenten die aan- baarheidsonderzoeken en maatrege- dacht hebben voor natuur bij het len eerder overwogen. gebruik (verpachten) van kerkgron- den, of gemeenten die benieuwd zijn Jaarlijks reserveert het Ministerie van naar biodiversiteit op de gronden. Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2,4 miljoen euro voor deze regeling. Bronnen: Trouw, Nu.nl en A Rocha

Aanvragen is mogelijk vanaf 1 okto- ber tot en met 30 november 2017. W Rectificatie: Artikel koninklijke De aanvraagformulieren zijn vanaf onderscheidingen 2017 eind september beschikbaar op: www.monumenten.nl In het juni nummer van Kerkbeheer stonden de personen die een onder- Bron: Monumenten.nl scheidingen ontvingen als waarde- ring voor hun werkzaamheden voor de kerkelijke gemeenten van onze kerk. Hier stond ook de heer D. Visser uit Dalfsen bij. Dit is foutief. De heer Visser kreeg namelijk al in 2014 een koninklijke onderscheiding. Hiervoor onze excuses.

26 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 VKB ‘JONG’ Michel van Meeuwen Gereformeerde kerk Asperen

WIE: Michel van Meeuwen, 45 jaar, is eigenaar van een bouwburo gericht op monumenten, restauraties en onderhoud. Hij is vader van een tweeling en woont met zijn gezin in het mooie Asperen. In de straat waar hij woont staat de Gereformeerde kerk, de kerk waar hij nu ruim zes jaar lid is van het college van kerkrentmeesters.

WAAROM: “Je wordt natuurlijk gevraagd voor de functie. Ik kan met mijn specialisme op het gebied van onderhoud en vastgoed van toege- voegde waarde zijn binnen het college. Uiteindelijk doe je het voor het ‘hogere’ doel en daarom leek het me dan ook goed om te doen.”

UITDAGING: “De uitdaging ligt om bij onvoorziene omstandigheden adequaat te reageren. Drie jaar geleden was onze gemeente bijvoorbeeld vacant. In die periode is de pastorie verkocht. Toen de nieuwe predikant was beroepen moesten we, door omstandigheden, binnen een korte tijd op zoek naar een geschikte ambtswoning die voldeed aan de eisen van zowel de predikant als de ker- kenraad. Uiteindelijk is het gelukt, maar we moesten wel even snel ‘schakelen’. Goede communicatie is hierbij cruciaal.”

“De uitdaging ligt om bij onvoorziene omstandigheden adequaat te reageren.”

TROTS: Michel is trots op, hoe kan het ook anders, de restauratie van de kerk. De kerk had serieus achterstallig onderhoud en is in 2011 gerenoveerd. Het schilder- en metselwerk is aangepakt en ver- wijderde elementen zijn weer teruggebracht. Zoals de lantaarn op de kerk. Deze werd gevonden in de tuin van de naastgele- gen pastorie. De lantaarn lag daar waarschijnlijk al een aantal jaar en was in zeer slechte staat. Maar inmiddels is hij gerecon- strueerd en staat hij te pronken boven op het kerkgebouw.

TIP: “Bekijk goed waar de (financierings) mogelijkheden liggen. Voor de restauratie van ons kerkgebouw hebben we bijvoorbeeld maar een klein deel van onze eigen vermogen ge�nvesteerd. De rest van de financiering is mogelijk gemaakt door onder andere sub- sidies, bijvoorbeeld de solidariteitskas en de provincie. Verder zijn er fondsen aangeschreven en hebben een hoop vrijwilligers vanuit de gemeente zich ingezet tijdens de werkzaamheden.”

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 27 Het kerkinterieur op de schop (3): de preekstoel

Tekst Marco Blokhuis en Jan Dirk Wassenaar Huizum

Er wordt wel eens gedacht dat de met een bijbelse beschildering (11 x), geval vermeld dat de preekstoel mis in de middeleeuwse eredienst zo met een ornamentele versiering (5 x) zorgvuldig gespaard werd. Misschien centraal stond dat er in de eeuwen en met een tekst (2 x). dat figuratieve reliëfs minder aan- vóór de Reformatie niet of nauwe- stootgevend werden bevonden dan lijks gepreekt werd. Nog bestaande Van de elf preekstoelen met beel- driedimensionale beelden. preekstoelen in Nederland uit die den of reliëfs behielden er acht na tijd maken echter duidelijk dat al in de Reformatie de oorspronkelijke Het zijn juist de beelden die zijn de late middeleeuwen in de meeste afbeeldingen. Twee daarvan tel- verwijderd op de preekstoelen van kerken een preekstoel aanwezig was. len eigenlijk niet mee omdat ze in Kampen (ca. 1500) en Leiden, Sint- Er zijn alleen niet zoveel bewaard rooms-katholiek bezit bleven, in het Pieterskerk (ca. 1532). Dit geldt ook gebleven, omdat in de loop van zuiden van ons land. Dat betekent voor de beschildering op de preek- de zeventiende eeuw en later veel dat van negen preekstoelen er zes stoel in Woltersum (ca. 1530). Van de preekstoelen zijn vernieuwd en aan- de oorspronkelijke reliëfs behielden. eerste twee is niet bekend wie of wat gepast aan de smaak van die tijd. Om Op vier ervan gaat het om reliëfs met werd uitgebeeld. Dat is wel bekend precies te zijn: er zijn er nog achttien de vier evangelisten en de doop van van Woltersum. Bij een verfbeurt in over. Waarschijnlijk geven die met Jezus in de Jordaan: Abcoude (ca. 1964 kwamen hier sc�nes uit het lij- elkaar een redelijk beeld van de voor- 1540), Delft, Oude Kerk (ca. 1548), den van Jezus onder een dikke verf- reformatorische preekstoel en wat Den Haag, Jacobskerk (1550) en Enk- laag tevoorschijn. Mogelijk konden daar na de Reformatie mee gebeurd huizen, Westerkerk (1567). In de Sint- deze de toets van de Reformatie niet is. Deze preekstoelen bevinden zich Jan te Den Bosch (ca. 1550) wordt de doorstaan. Het kan echter ook zijn in zowel dorps- als stadskerken, in prediking door apostelen uitgebeeld. dat de schilderingen gaandeweg als verschillende delen van ons land. De voorstellingen op de preekstoel in verouderd zijn beschouwd of versle- Medemblik (ca. 1560) zijn ontleend ten en dat de preekstoel later werd De achttien preekstoelen zijn, afge- aan het apocriefe bijbelboek Judith. voorzien van een nieuwe lik verf. zien van de stijl waarin ze zijn uitge- Blijkbaar werden al deze afbeeldin- voerd (8 x gotisch, 10 x renaissance) gen niet zodanig aanstootgevend Niet alle bovengenoemde preekstoe- en het materiaal (3 x steen, 15 x gevonden dat ze moesten verdwij- len zijn voorzien van afbeeldingen. hout), onder te verdelen in preek- nen. In berichten over de Beelden- De bakstenen preekstoel in Fransum stoelen met beelden, met reliëfs of storm in Den Bosch wordt in ieder (ca. 1530) heeft geen andere decora-

28 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 Links Kampen en rechts Borne tie dan profileringen. Andere preek- ben op de prediking en het horen gevallen werd daar het afgedankte stoelen zijn fraaie voorbeelden van van het Woord. oude doopvont voor gebruikt, zoals steenhouwers- of meubelmakers- in Doorn en in Hagestein. Veel van kunst en hoefden niet ‘gezuiverd’ te Dat de preekstoel na de Reformatie deze preekstoelen werden, net als de worden, zoals de zandstenen preek- in alle protestantse kerkgebouwen oude, voorzien van beeldende voor- stoel in Tubbergen (ca. 1519) en de het middelpunt van de protestantse stellingen. Vooral in Friesland zijn houten preekstoelen in Naarden eredienst werd, is dus te beschou- exemplaren met bijbelse taferelen (ca. 1500-1550) en in Utrecht, Jaco- wen als een grotere verandering dan te vinden, om precies te zijn negen bikerk (ca. 1560) en Buurkerk (ca. aanpassingen aan de preekstoel zelf stuks. De oudste is van 1695, de jong- 1560). Fraaie voorbeelden van hout- tijdens of vlak na de Reformatie. Een ste van 1781. Dus pas meer dan een bewerking zijn ook de preekstoelen goede illustratie van de overgang eeuw na de Reformatie begon men in Huizum (1550-1580) en Vriesche- naar de Reformatie is de preekstoel ermee. Regnerus Steensma signaleert loo (1560). Deze twee onderschei- in Borne (ca. 1600). een verschuiving in theologische the- den zich door de teksten die erop matiek. Op de oudste van de negen, zijn aangebracht. In Huizum is op de Deze zandstenen preekstoel werd die van Kimswerd, ziet hij in de vijf bovenzijde van de kuip een Latijnse geplaatst vlak nadat de Reforma- voorstellingen de theologie van tekst te lezen: Jesaja 58:1. tie van Twente omstreeks 1598 op zonde en verlossing verbeeld. gang was gekomen. Op de pane- Op de preekstoel van Vriescheloo len en het deurtje zijn teksten van Het schema van Kimswerd is voor staat eveneens een tekst in het Latijn: Luther aangebracht in een Oost- een deel nagevolgd op de preekstoe- Spreuken 8: 1 en 4. Nederlands en Münsters dialect. len van Tjerkwerd (1725) en Wijnal- Geen Latijn meer zoals op vroegere dum (1728), met meer nadruk op het Van de bovengenoemde zestien ‘pro- preekstoelen, en teksten van Luther Nieuwe Testament. De verschuiving testantse’ preekstoelen zijn er dus zelf. Dit omdat Borne aanvanke- naar het Nieuwe Testament is com- maar drie ‘gezuiverd’. In Kampen zijn lijk een lutherse gemeente was. pleet op de kansel van Longerhouw ter vervanging van de beelden in de (circa 1757). Opmerkelijk, zeker voor zeventiende eeuw kleine tekstbor- Na de Reformatie treffen we vrijwel een calvinistische kerk, is de uitbeel- den geplaatst met verwijzingen naar alleen houten preekstoelen aan, soms ding van de kruisiging van Jezus. De bijbelpassages die betrekking heb- op een stenen voet. In een aantal preekstoelen van Workum en Lem-

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 29 Kimswerd

mer (1745) hebben voorstellingen ook het Woord. Een dergelijke tekst van wonderen van Jezus. De laat- bevindt zich op het (gereconstrueer- Literatuur: ste in de reeks is die van Mantgum, de) klankbord van de preekstoel in de waarop gesprekken van Jezus uitge- Bergkerk te Deventer: ‘Godt Almach- S. ten Hoeve, Friese preekstoelen beeld zijn. Volgens Steensma gaat tich, Sin Woert is crachtich in ewich- (Leeuwarden 1980) het in Mantgum om Jezus als wijze heit’. In de Grote Kerk te Haarlem leraar en niet als ‘wonderdoener’. is op het klankbord van de uit 1584 Regnerus Steensma, ‘Eigen skaai- Hij voegt aan die opmerking toe dat (met een vroegere bekroning van ca. merken fan de âlde Fryske Mantgum en enkele dorpen daarom- 1490) daterende preekstoel te lezen: tsjerken’, in: It Beaken 70 (2008) heen in de negentiende eeuw centra ‘Goods woort blyft inder ewicheyt’. nr. 1/2, p. 41-54. van vrijzinnigheid waren. Hij ziet de De preekstoel zelf werd vervaardigd keuze van de onderwerpen op de in 1674-1679, ter vervanging van een Regnerus Steensma, Protestantse Mantgumer preekstoel als een aan- exemplaar uit 1434. Deze preekstoel kerken. Hun pracht en kracht. kondiging daarvan. maakt duidelijk dat niet alleen met Bezorgd en ingeleid door Justin de Reformatie het kerkinterieur op E.A. Kroesen (Gorredijk 2013). In het benadrukken van de preek- de schop ging, maar dat vernieuwing stoel als centrum van het Woord doet en modernisering van alle eeuwen Justin Kroesen, ‘Na de Beelden- ook het klankbord mee. Als bekro- is. Het kerkinterieur weerspiegelt op storm. Continu�teit in het gebruik ning markeert het niet alleen de die manier 500 jaar protestantisme. van middeleeuwse kerkruimten plek, maar teksten erop benadrukken in Nederland na de reformatie, met bijzondere aandacht voor Drs. M. Blokhuis is erfgoedspecialist voor het protestantisme bij Museum het koor’, in: Jaarboek voor Catharijneconvent te Utrecht. Dr. J.D.Th. Wassenaar is als predikant verbon- liturgieonderzoek 30 (2014), p. den aan de Protestantse gemeente te Hellendoorn. 137-163.

Verwijst het interieur van uw kerk op een bijzondere wijze naar de over- gang naar de Reformatie? Mogelijk kunnen we er aandacht aan besteden in deze serie.

30 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 MAANDELIJKSE CARTOON

het is natuurlijk maar een ideetje en ik heb het wat simpel uitgevoerd, maar ik zie mogelijkheden! jullie? cartoonsenzo.nl

E Kalender voor kerkrentmeesters

September: Oktober: - Voorgeschreven overleg (ord. 11-6-1) met college - Bestelling van foldermateriaal e.d. voor van diakenen en kerkenraad en andere daar- de actie Kerkbalans 2018 bij de Vereni- voor in aanmerking komende organen over de ging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer. op basis van het beleidsplan op te stellen begro- - Betaling Maandnota ting en de invulling van het collecterooster - Indienen vóór 1 november van de ont- - Bespreking Actie Kerkbalans 2018 in de kerkenraad werpbegroting bij de kerkenraad. - Betaling Maandnota - Herziening van de pachtprijzen (aan- - Voorbereiding stookseizoen (ketelinstallatie passen eens per drie jaar). van de centrale verwarming controleren, e.d.) - Publicatie in kerkblad over stand van zaken Actie Kerkbalans 2017

Op de hoogte blijven?

Kijk op dan op onze website www.kerkrentmeester.nl.

Hier vindt u de meest actuele informatie op het gebied van kerkrentmeesterlijk beheer.

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 31 AGENDA PRODUCTEN

E Cursus kerkrentmeester Noord-Holland Een algemene cursus voor kerkrentmeesters. De cursus omvat drie avonden: 27 september, 4 oktober en 11 oktober, van 19.30 tot 22.00 uur. De locatie is de Vredevorstkerk in Beverwijk (Laan der Nederlanden 152). U kunt zich aanmelden door een bericht te sturen naar: [email protected].

E De Groene Kerkendag is op 7 oktober Op zaterdag 7 oktober 2017 vindt voor de zesde keer de Groene Kerkendag plaats. De locatie is de Inham aan de Hamseweg 40 te Amersfoort (Hoogland). Aanvang 10.00. De kosten voor deze dag bedragen 10 euro en zijn inclusief een biologische lunch. Voorlichtingsboek ‘Ruimte’

E Nationaal Monumentencongres 2017 Leverbaar is het boekje “Ruimte” dat voor verschillende Op donderdag 9 november 2017 vindt het Nationaal doeleinden geschikt is. In de eerste plaats kan het gebruikt Monumentencongres plaats. De zesde editie van worden voor de belijdeniscatechisanten om hun informa- het Nationaal Monumentencongres sluit aan bij tie te geven over de financiële behoefte van kerk en plaat- het overheidsproject ‘Erfgoed Telt’. Het Nationaal selijke gemeente, over de bestuurlijke opbouw van de Monumentencongres is bedoeld voor alle partijen die kerk, enz. Verder is dit boekje uitermate geschikt om uit te actief zijn op het gebied van monumentenzorg en de reiken aan de vele vrijwilligers die zich voor de plaatselijke (her)ontwikkeling en herbestemming van historisch gemeente inzetten. Tenslotte kan dit boekje op gemeen- vastgoed in hun landschappelijke of stedelijke context. teavonden gebruikt worden om informatie te geven over de gehele organisatie van kerk en gemeente. ‘Ruimte’ is een fraai ge�llustreerd boekje, dat informatie E Agenda Kerkbalans biedt die van belang is voor alle leden, die wat meer over kerk en gemeente dienen te weten. Kerkbalans 2018 De Actie Kerkbalans 2018 wordt gehouden van De prijs voor dit boekje, bedraagt  3,33 (VKB-ledenprijs 20 januari t/m 3 februari 2018. In week 37 ontvangt u  3,03) exclusief verzendkosten en BTW. de voorbeeldmaterialen en de informatie die u nodig heeft om de Actie Kerkbalans 2018 goed te kunnen voorbereiden.

Om uw actie fondsenwervender te maken worden er eind september tot en met begin oktober workshops georganiseerd verspreid over het land.

Dit zijn de data en locaties: • 25 september 2017 | Scheveningen • 26 september 2017 | Markelo • 27 september 2017 | Alkmaar • 2 oktober 2017 | Hellevoetsluis • 3 oktober 2017 | Haren • 4 oktober 2017 | Huizen •5 oktober 2017 | Staphorst

Voor de meest actuele informatie kunt u kijken op Handleiding voor kerkrentmeesters www.kerkbalans.nl Leverbaar is de 20e en herziene druk van de Handleiding voor kerkrentmeesters. Het boekje is een naslagwerk en verwijsgids voor iedereen die in dienst van de kerk bezig is met de facilitaire ondersteuning van het gemeentewerk. De kosten voor de handleiding zijn  14,58 (VKB-ledenprijs  13,12) exclusief verzendkosten en BTW.

Het voorlichtingsboekje en de handleiding zijn verkrijg- baar via de webshop: www.kerkrentmeester.nl. Of per e-mail via [email protected].

32 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 Mercer/ Marsh – VKB Awards 2017

AGENDA

Tekst Adam van Bergeijk Beeld Nico de Jong

Tijdens het congres van de VKB op mee te doen aan deze wedstrijd, Actie Kerkbalans 2017 kwamen zij zaterdag 22 april te Nijkerk, zijn waarbij een korte vragenlijst diende tot een andere aanpak. de prijzen uitgereikt van de Mer- te worden ingevuld. Een belang- cer/Marsh – VKB Award 2017. De rijk criterium waarop deelnemers Streefkerkse eerste prijs ( 3.000) is toegekend konden scoren, is het thema inte- kerkrentmeesters aan de Protestantse gemeente grale beleidsontwikkeling. Daarmee gaan op pad te Amersfoort. De Protestantse wordt een nauwe samenhang tussen De Streefkerkse gemeente organi- gemeente te Alpen aan den Rijn mensen en middelen in de gegeven seert elk jaar in februari de Actie ontving de tweede prijs ( 1.500) omstandigheden bedoeld. Andere Kerkbalans en de kerkrentmeesters en de derde en laatste prijs criteria waarop de inzendingen wer- kwamen op het idee om de gemeen- ( 500) werd in ontvangst geno- den beoordeeld, zijn integraliteit, teleden op een andere manier te men door de Hervormde gemeen- toekomstgerichtheid, overdraag- informeren over het financiële reilen te te Streefkerk. In Kerkbeheer baarheid en innovatie. De inzen- en zeilen. Er werd geen gemeente- geven we aandacht aan de inzen- ding van de Hervormde gemeente avond georganiseerd, maar er wer- dingen. In deze aflevering de win- te Streefkerk heeft de derde prijs den avonden bij gemeenteleden in naar van de derde prijs: de Her- gewonnen. de huiskamer belegd. Gemeentele- vormde gemeente te Streefkerk. den werden uitgenodigd op een voor Tegenvallende opkomst hen dichtbijgelegen adres van een De Mercer/ Marsh – bij gemeenteavonden mede-gemeentelid en werden daar VKB Award 2017 Zoals in veel andere gemeenten bijgepraat door een kerkrentmeester. Colleges van kerkrentmeesters zijn organiseert de kerkenraad van de In deze huiskamers kwam het tot ver- vanaf eind 2016 uitgenodigd om Hervormde gemeente te Streefkerk rassende gesprekken. Meer nog dan gemeenteavonden en andere bijeen- tijdens een gemeenteavond kwamen komsten waarin leden en belangstel- er gesprekken op gang over finan- lenden worden ge�nformeerd. Het ciën. Daarnaast ging het ook over de college van kerkrentmeesters orga- veroorzaker van financiën: beleid. De niseerde in de afgelopen jaren geld- opkomst was beduidend hoger: in wervingsacties voor de restauratie plaats van veertig bezoekers waren van de kerk en de renovatie van het er in de huiskamers honderdveer- verenigingsgebouw. De kerkrent- tig gemeenteleden die de avonden meesters rekenden qua geldwer- bezochten. De kleinschaligheid en vingsacties op een rustig 2017. Ze de informele sfeer werden op prijs hadden bij de gehouden acties even- gesteld door de gemeenteleden. wel inspiratie opgedaan om mensen te enthousiasmeren. Communica- Sympathieke actie tie is, zoals iedere kerkrentmeester Het is creatief bedacht van de Streef- weet, van groot belang. Maar wat kerkse kerkrentmeesters, vindt de als de opkomst bij een gemeente- jury van de Award. Men heeft de avond tegenvalt? Hoe betrek je de gemeenteavond compleet anders gemeente bij de plannen? Bij de ingevuld, met mooie gesprekken tot E

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 33 gevolg. In de huiskamergesprekken, door de kerkrentmeesters toepasse- lijk College Tour genoemd, kwamen niet alleen financiële gegevens aan bod maar was er tevens ruimte voor andere gespreksstof. Dat kan moge- lijk leiden tot beleidsvorming, omdat er gedurende de College Tour werd gewerkt aan een nieuw beleids- plan. Vragen en opmerkingen van gemeenteleden konden in een infor- mele sfeer worden besproken en de kerkrentmeesters konden er hun voordeel mee doen bij hun beleids- formuleringen. Andere gemeenten kunnen dit Streefkerkse initiatief op redelijk eenvoudige wijze kopiëren. Een gelikte campagne (de kerkrent- meesters hebben beslist niets bespaard bij het maken en versturen INRICHTING KERKINTERIEURS - RESTAURATIE KERKINTERIEURS van de uitnodigingen), kleinschalig- heid en het met succes gebruikma- ken van betrokkenheid van gemeen- Wij leveren kerkinterieurs op maat, van teleden leidde er in Streefkerk toe klassiek tot modern. dat men in tevredenheid kan terug- zien op een geslaagde Actie Kerkba- Zoals een preekstoel, lessenaar, kniel- lans met meer dan alleen financieel bank, doopvont, collectezakrekken of succes. liturgisch centrum.

Informatief filmpje BIJ ONS KUNT U REKENEN OP KWALITEIT Op de site www.kerkrentmeester. EN VAKMANSCHAP. nl is een informatief filmpje te zien waarin kerkrentmeester Dirk van den

Heuvel het initiatief toelicht en de CONTACT 0592 - 24 32 39 nodige tips geeft. Asserstraat 59 www.inhout-meubels.nl 9451 TA Rolde [email protected]

De orgelbank van de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer biedt plaatse- lijke kerken en gemeenten de mogelijkheid hun pijporgel te koop aan te bieden.

Momenteel zijn er in totaal 9 instrumenten in de orgelbank opgenomen. Afgelo- pen maand is het Pels & Van Leeuwenorgel (1972) uit de Open Hof in Vlissingen verkocht aan een Poolse orgelmaker die het instrument een nieuwe kerkelijke bestemming gaat geven in Polen. Nieuw opgenomen is een 1-klaviersinstrument met 9 stemmen in een 18e eeuwse orgelkas (Th. Weidtman). Alle aangeboden orgels kunt u raadplegen op onze website kerkmarkt.nl in de rubriek orgelbank.

Voor gedetailleerde informatie over de orgelbank kunt u contact opnemen met: Centraal Bureau VKB Tel. (078) 639 36 63 E-mail [email protected]

34 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 IN DIENST VAN DE KERK Penningmeester

Tekst en beeld Adam van Bergeijk

Piet Hoogland (72) is al bijna 10 jaar penningmeester van het college van kerkrentmeesters van de Protestantse gemeente te Pijnacker en Delf- gauw. De gemeente is ontstaan vanuit een fusie tussen hervormden en gereformeerden en beschikt over vier kerkgebouwen. “Houd een goede balans in het oog tussen inkomsten en uitgaven,” zegt Hoogland, een gepensioneerd financieel deskundige. Hij werkte voor het Ministerie van Financiën en weet dus als geen ander dat sommige ambities getem- perd moeten worden. Hoogland is een betrokken kerkrentmeester en heeft met een scala van onderwerpen van doen. Een kennismaking met een gedreven penningmeester.

Penningmeester is het orgel in de Dorpskerk. Hoog- goed motiveert.” Hoogland ziet zijn er niet alleen om land is evenwel niet pessimistisch: rol dan ook niet als eenmansactie. rekeningen te betalen “Mensen zien op tegen vergaderin- Een college van kerkrentmeesters Hoogland maakt deel uit van het gen, maar binnen het college van heeft een faciliterende rol, vindt hij. college van kerkrentmeesters van de kerkrentmeesters hebben we geen “Je bent in dienst van de gemeente Protestantse Gemeente te Pijnacker klagen.” Zijn college van kerkrent- waarbij je twee kanten goed moet en Delfgauw waarin acht personen meesters probeert steevast enkele bedienen: de materiële kant én de zitting hebben. Met 33 jaar financiële bouwkundigen in het college te heb- personele kant. Daarbij moeten ervaring bij de overheid weet hij van ben. Met vier kerkgebouwen en vijf kerkrentmeesters kritisch zijn in het de hoed en de rand als het gaat om woningen is dat geen overbodige uitgeven van geld.” financiën. Kennis van financiën is luxe. Het college wordt verder onder- echter niet het enige waarover een steund door een groep gemeentele- Concreet beleid is belangrijk penningmeester moet beschikken. den die de Actie Kerkbalans organi- De samenwerking met andere mensen “Af en toe moet je ook vragen naar seert. Dat werkt prima. in de gemeente en in het bijzonder de onderbouwing bij bedragen. Als in het college vindt Hoogland een bedrag, dat deel uitmaakt van Goede balans zoeken prettig. “Je staat midden in de kerk een begroting, opeens met de factor tussen doelmatige en je hebt overal bemoeienis mee.” vier is vermenigvuldigd, dan ligt er zuinigheid en ambitie Goede contracten en verzekeringen als het goed is een onderbouwing of “Als penningmeester moet je geen afsluiten vindt hij stimulerend om beleidslijn aan ten grondslag. Het is nachten wakker liggen van discus- te doen. Soms worstelt hij met de mijn taak om daarover in gesprek te sies over geldbesteding. Ik probeer verhouding tussen het college van gaan.” altijd consensus te bereiken tussen kerkrentmeesters en de Algemene een bepaald soort zuinigheid en een Kerkenraad. Het beleidsplan van zijn Ambtsdragers en kwalitatieve inzet van maatschap- gemeente is in zijn ogen te vaag en projectwerkers pelijke middelen.” Hoogland haalt weinig uitdagend geformuleerd. “Als Zoals elders in het land is het in het voorbeeld van de orgelrestaura- college van kerkrentmeesters willen Pijnacker en Delfgauw ook lastig om tie erbij, waarbij volgens sommigen wij een concrete invulling van de de posities van ambtsdragers bezet kwaliteit veel mag kosten en ande- volgende beleidsperiode. Die kunnen te houden. “De kerkrentmeesters en ren meer heil zien in doelmatigheid. wij dan vervolgens voorzien van een diakenen lukt het nog wel om men- Hoogland ziet zijn rol weggelegd in deugdelijke financiële ondergrond. sen te vinden, maar voor de pastorale het bereiken van consensus in zulke Als het te algemeen is, kun je je beleid ambten, zoals de pastorale ouder- situaties. “Orgels zijn emoties, dus niet gedetailleerd onderbouwen.” ling, kan het moeilijk zijn om iemand dergelijke discussies moeten zorg- Het heeft er volgens Hoogland mee te vinden. Voor kortdurende en afge- vuldig worden gevoerd. Maar wel te maken wat je wél of wat je niet bakende projecten zijn mensen snel- met een verdedigbare financiering. kunt doen. “Goed financieel beleid ler bereid om een functie te vervul- Je ziet soms ook dat dergelijke pro- en beheer, dat is van belang voor alle len.” In de Protestantse gemeente te jecten tot een grote offerbereid- colleges van kerkrentmeesters.” Pijnacker en Delfgauw zijn er enkele heid kunnen leiden. Het gaat erom projecten, zoals de restauratie van dat je een project of een besteding

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 35 NIEUWS UIT DE PROVINCIES

VKB Noord-Holland organiseert Uitnodiging jaarvergadering VKB Noord- cursus kerkrentmeester Holland met interessant thema De jaarvergadering van de provinciale afdeling Noord- Na de succesvolle cursus in 2015 organiseert de provinciale Holland van de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk afdeling Noord-Holland opnieuw een algemene cursus Beheer in de PKN (VKB) zal worden gehouden op woens- voor beginnende en ervaren kerkrentmeesters. Ook voor dagavond 18 oktober 2017 om 19.45 uur in de Westzijder- hen die kerkrentmeester willen worden is dit een ideale kerk, Westzijde 75 te Zaandam. Van 19.15 tot 19.45 uur start. Doel is dat de deelnemers aan het einde van de cur- is er ontvangst met koffie of thee. Het thema voor deze sus weten wat de taken zijn van het college van kerkrent- avond is: ‘Een kerkgebouw voor iedereen’. (Ervarings)des- meesters, hoe het college werkt en hoe het zich verhoudt kundigen gaan ons inspireren tot meervoudig gebruik van tot de kerkenraad. Zo mogelijk komen ook op handen onze kerkgebouwen. Wat dat financieel kan opleveren is zijnde wijzigingen in de ordinanties in de kerkorde van de belangrijk, maar nog belangrijker is het versterken van de Protestantse Kerk in Nederland aan bod. band met de gehele lokale gemeenschap. Daarvoor heb- ben we een prachtig instrument: ons kerkgebouw! Om Veel interactie en goede toerusting de avond organisatorisch te kunnen voorbereiden vragen De cursus draagt een interactief karakter: er is veel ruimte wij u ons op de hoogte te stellen van uw komst via het voor discussie, vragen aan de cursusleiding en het uitwis- mailadres [email protected], bij voorkeur voor 10 selen van ervaringen. Als cursusmateriaal dient een uitge- oktober a.s. Als u vragen heeft kunt u deze vooraf ken- breide werkmap en de vernieuwde Handleiding Kerkrent- baar maken via het hiervoor genoemde e-mailadres of meester, uitgegeven door de VKB. De cursus wordt deze stellen op de avond zelf. U bent van harte welkom. gegeven door een professional van de Protestantse Kerk Indien u met de auto komt, kunt u gratis parkeren op het in Nederland, de heer Willem Vliek, die ook in 2015 de Kerkplein in Zaandam. Het bestuur van de afdeling Noord cursus kerkrentmeester verzorgde. – Holland kijkt uit naar uw komst.

Plaats, datum en aanmelden Cursus meerjarenbegroting in (ruimte is beperkt) Capelle aan den IJssel De cursus omvat 3 avonden: 27 september, 4 oktober en 11 oktober. De avonden starten om 19.30 uur en worden De provinciale afdeling Zuid-Holland organiseert, samen uiterlijk beëindigd om 22.00 uur. met de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk een De cursus wordt gehouden in de Vredevorstkerk, Laan der cursus meerjarenbegroting opstellen en onderhouden. Nederlanden 15 te Beverwijk. Belangrijk instrument voor kerkrentmeesters Aanmelden Voor iedere solvabiliteitsverklaring wordt een meerjaren- Aanmelden kan bij de secretaris van de afdeling Noord- begroting gevraagd. Maar, de meerjaren-begroting is ook Holland van de VKB door een e-mail te sturen aan vkb.afd. een belangrijk instrument om inzicht te krijgen in het [email protected] met als onderwerp ‘KRM cursus 2017 VKB- financieel perspectief van uw gemeente op langere- ter NH’. Wilt u ook uw (wijk)gemeente vermelden en even- mijn. Kortom, een essentieel element voor uw werk als tueel het aantal jaren dat u kerkrentmeester bent? De kerkrentmeester. Na de succesvolle basiscursus kerkrent- kosten bedragen  35,- per deelnemer voor de 3 avonden, meester organiseert de provinciale afdeling Zuid-Holland inclusief het cursusmateriaal en consumpties. Na inschrij- daarom de cursus meerjaren-begroting. Aan de orde ving ontvangt iedere deelnemer een factuur op naam met komen onder andere: vertaling van het beleidsplan naar daarin de betaalgegevens. Wees er snel bij, want het aan- financiële cijfers, trends in personeels- en andere kosten- tal deelnemers is beperkt tot 25! soorten, het meerjarenonderhoudsplan en de ontwikke- ling van het ledental.

36 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 Praktische invulling tijdens Kosten en aanmelden twee cursusavonden De kosten bedragen  25,- per deelnemer, inclusief cursus- De cursus heeft de vorm van een workshop, zodat niet materiaal en consumpties. alleen de theorie overgedragen wordt, maar vooral de praktische uitwerking geoefend kan worden. Cursusleider Aanmelden kan bij cursusleider Gerrit Oosterwijk via mail- is de heer Gerrit Oosterwijk, financieel deskundige, werk- adres [email protected] zaam bij de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk. De cursus wordt gegeven op (dinsdag) 3 oktober en 10 Meld u snel aan, want het aantal deelnemers is beperkt oktober 2017, om 19.30 in de Nieuwe Westerkerk, tot 25! Valeriusrondeel 670, Capelle aan den IJssel.

Vacature

De provinciale afdeling Overijssel en Flevoland is één van de regionale afdelingen van de Vereniging voor Kerkrentmees- terlijk Beheer in de PKN. Samen met kerkrentmeesters in Overijssel en Flevoland zoeken wij naar effectieve manieren om het werk van de 132 colleges van kerkrentmeesters te ondersteunen.

De veranderingen in de Protestantse Kerk (zoals de nieuwe classes) zullen uitdagingen met zich meebrengen. Het bestuur van de VKB Overijssel en Flevoland probeert de consequenties voor kerkrentmeesters zo goed mogelijk in te schatten en probeert de colleges zo goed mogelijk te ondersteunen door onder meer kennisbijeenkomsten te organiseren.

Verder onderhoudt de provinciale afdeling nauwe contacten met de Stichting behoud Kerkelijke Gebouwen Overijssel en Flevoland en ook met de Regionale Commissie voor de Behandeling van Beheerszaken.

Vanwege vrijgekomen plaatsen in het bestuur van de afdeling is er ruimte voor

Twee bestuursleden (m/v)

Wat ga je doen? Samen met de andere vijf bestuursleden organiseer je ledenvergaderingen, cursussen kerkrentmeester en andere rele- vante activiteiten. Contacten met regionale en landelijke organisaties worden in nader overleg verdeeld.

Wat verwachten wij van je? Je bent kerkrentmeester (geweest) en bereid om vier bestuursvergaderingen per jaar bij te wonen en daarnaast in samen- spraak met de andere bestuursleden aanwezig te zijn bij andere activiteiten.

Wat bieden wij? Een regionale functie in een landelijk opererende netwerkorganisatie. Regionale bestuurders zijn de oren en de ogen van de VKB. Wat er in Overijssel en Flevoland gebeurt, is relevant voor andere delen van Nederland en elders zijn er gebeur- tenissen die weer van belang zijn voor het werk van kerkrentmeesters in Overijssel en Flevoland. Je bent betrokken bij de laatste ontwikkelingen op het kerkrentmeesterlijk gebied van mensen, financiën, gebouwen en organisatie. Je maakt deel uit van de enige organisatie die voor en door kerkrentmeesters is opgericht en bijna 100 jaar bestaat. Reiskosten van en naar vergaderingen worden vanzelfsprekend vergoed.

Meer informatie en aanmelden Voor meer informatie kun je contact opnemen met Henk van der Wal, voorzitter van de afdeling: [email protected]

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 37 Onderscheidingen van de VKB

GOUD MET BRILJANT toegekend aan:

Marinus Verwijs, Bolnes, 40 jaar organist

Hielke Faber, Joure, 70 jaar organist

Bene Perdok, Woldendorp- Termunten/Borgsweer, M. Verwijs, Bolnes L.C. Dekker, De Purmer 49 jaar diverse functies

GOUD toegekend aan:

Hendrik Norbruis, Aduard-Den Ham-Fransum, 41 jaar organist

Hendrik Tjebbe Wiersema, Emmen, 40 jaar administratief medewerker H. Faber, Joure B. Ligtvoet, Zaandam Frederik Ham, Gasselternijveen, 28 jaar organist

Cornelia Janna Eelman, Hoorn- Zwaag-Blokker, 51 jaar organist

Hendrika Cornelia Wilhelmina Berends-Verwoert, Lienden, 40 jaar organist

Leendert Cornelis Dekker, De Purmer, 30 jaar diverse functies B. Perdok, Woldendorp- B. de Boer, Harfsen Termunten/Borgsweer Jacobus Huisman, Rijswijk, vele jaren kerkrentmeester

Bartholomeus Ligtvoet, Zaandam, 40 jaar organist

ZILVER toegekend aan:

Broer de Boer, Harfsen, 25 jaar organist H. Tjebbe Wiersema, Emmen G. Boers, Monster

BRONS toegekend aan:

Gerrit Boers, Monster, 12 jaar ouderling-kerkrentmeester

Cornelia Agaatha van Bodegom, Woerden, 15 jaar administratief medewerkster H.C.W. Berends-Verwoert, W.J. Speckmann, Lienden Beilen-Hijken-Hooghalen

38 KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 PKN Onderscheidingen

EREPENNING VKB GOUD toegekend aan: toegekend aan:

Wilhelm Jacob Speckmann, Jentje Faber, Wassenaar, Beilen-Hijken-Hooghalen, 37 jaar geluidopnames 27 jaar kerkrentmeester verzorgen van de kerkdiensten

J. Faber, Wassenaar

Erepenning in standaard

Verdient er iemand in uw gemeente ook een onderscheiding?

Kijk op dan op onze website www.kerkrentmeester.nl.

Energie Heeft u de zorg voor voor kerken een (kerkelijk) monument?

Bedankt voor uw deelname! Onderhoud of restauratie van een (kerkelijk) gebouw is geen eenvoudige klus. Heeft u vragen of zijn er problemen m.b.t. Ruim 3.500 kerken en kloosters doen al zes de gevels, kapconstructie of andere constructieve onderde- jaar mee met het inkoopcollecti ef Energie len van het gebouw? Wij zijn u graag van dienst! Voor Kerken. Dankzij uw deelname kopen we gezamenlijk Wij bieden ondersteuning bij: Subsidie voordelig groene energie in bij Greenchoice, • Opname van de gebreken Is het (kerkelijk) de energieleverancier van het collecti ef. • Werkomschrijving t.b.v. herstel gebouw een rijksmo- Uw voordelen • Kostenbegroting nument? Dan komt u • Scherpe groene energietarieven • Subsidiemogelijkheden en zeer waarschijnlijk in (100% Nederlandse wind en gas: subsidie aanvraag aanmerking voor een Gold Standard certi fi caten) • Het vinden van een geschikte BRIM onderhoudssub- • Uitstekende contractvoorwaarden aannemer, eventueel in combi- sidie of een provinciale • Transparante dienstverlening natie met uitvoering van werk- restauratie subsidie. • Opti male persoonlijke service zaamheden door eigen leden Deze kan oplopen tot • Bouwbegeleiding 50% van de onder- • Meerjaren onderhoudsplan houdskosten! Ook het opstellen van Neem gerust geheel vrijblijvend het onderhoudsplan Ook interesse? contact met ons op om uw wensen wordt gesubsidieerd. door te nemen en te zien wat wij U kunt maandelijks instappen in het collecti ef. voor u kunnen betekenen. Kijk voor meer informati e op www.energievoor- kerken.nl of neem contact op met Sonja Boer Meer informatie: Jan Baas van Hellemans Consultancy: 030 767 01 21 / 06 25 04 95 54 [email protected] [email protected] www.monumentplus.nl Het collecti ef Energie Voor Kerken is een initi ati ef van CIO-K in samenwerking met energie adviesbureau Hellemans Consultancy. Jupiterstraat 25 | 2957 HA | Nieuw-Lekkerland

KERKBEHEER SEPTEMBER 2017 39

VKB VERZEKERINGEN

De VKB biedt in samenwerking met Mercer Marsh Benefits een breed assortiment aan verzekeringen. Deze verzekeringen zijn op maat gemaakt voor de VKB-leden en hebben zeer scherpe premies. Op de internetsite www.vkb-verzekeringen.nl kunt u verzekeringen afsluiten, schaden melden en informatie handig terugvinden. Voor gemeenten, betrokken medewerkers, predikanten, maar ook vrijwilligers zijn adequate verzekeringen beschikbaar. De meeste VKB-leden maken al gebruik van onderstaande verzekeringen.

• bestuurdersaansprakelijkheids- • groepsreis/ongevallenverzekering verzekering • ongevallenverzekering voor vrijwilligers • brandverzekering • persoonlijke ongevallenverzekering • fraude- en berovingverzekering • vervangingsverzekering predikanten • wettelijke • verzuimverzekering aansprakelijkheidsverzekering • WGA-gatverzekering • rechtsbijstandverzekering • werkgeversaansprakelijkheid

Uw contactpersoon: Uw contactpersoon: Dimfie van Sundert Sai Fong Lam 010 40 60 520 010 40 60 962 [email protected] [email protected]

40