Namba 1931 Ogas 25 - 30, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

NEC rausim Glenn Blake

….emMINISTA bilong Pablik Entaprais, paulim plantibringim bek gutpela milien wok na gava- mekim na Kina i lukim em i stap olsem Se Mekere Morauta i tokaut long nens i go insait long operesen bi- wanpela wea-haus nating. aste olsem Nesenel Eksekutiv long IPBC. Dispela wok mi laik Se Mekere i tok Arthur Somare i Kaunsil (NEC) i rausim Glenn mekim em Praim Minista i tokaut tanim IPBC i go olsem petrolium Blake olsem menesing dairekta pinis, na mi bai go het na wok haus na i resis wantaim Exxon, Oil bilong Indipenden Pablik Bisnis strong long bringim kamap pasin bi- Search na Petromin. Olsem na nu- Koporesen (IPBC) bikos em long lukautim wok bilong ol stet paolim bikpela pablik mani na kampani na stretim ol gut.” Se pela menesing dairekta na bod bai i kamapim planti paol pasin insait Mekere i tok. gat bikpela wok tru nau long klinim long dispela opis. Se Mekere i tokaut tu long nem dispela rabis em Arthur Somare i Se Mekere i tokaut olsem Mista bilong sampela nupela bod memba Sensusmekim. kaunim Blake i bin peim em yet planti milien bilong IPBC em Felecia Dobunaba, Em i tok olsem namba wan wok ol Kina na i brukim loa. Kontrak bilong Peter Aitsi (lain Transparency In- Bogenvili mas mekim emno-go long lukluk i go in- Mista Blake tu i no bin kisim tok-orait tanesenel i makim) na Aho Baliki sait long ol hevi nau i stap long i kam long Salaris na Kondisen (man Institiut ov Benkas i makim). zon manmeri Monitoring Komiti. Dispela i brukim Tupela moa memba we bai i makim Telikom na PNG Power. stret lo na i soim olsem em i mekim Se Mekere Institiut ov Dairektas na PNG bihain“Dispela em long ol bikpela samting tru paol wok aninit long loa. Semba ov Komes em bai ol i makim long sapotim sosel na ekonomik di- “Mista Blake i no bihainim lo stret painimaut tu olsem dispela inves- klostu taim. Olgeta o ful bod bai i gat 30velopmen. yia - Yumi p3 noken larim ol i men Mista Blake i mekim i no luk- na i investim K31 milien long wan- tripela eks-ofisio memba em Men- stap wantaim hevi nau ol i gat. save olsem hevi bai i ken kamap pela kampani ol i kolim Lehman esing Dairekta, Seketeri bilong Tre- “Insait long dispela sotpela taim Brothers pastaim long kampani ya i bihain. seri na Seketeri bilong Jastis. O’Neill-Namah gavman i gat, mi laik pasim wok bilong en long taim wol i Se Mekere i tok em pret tru long Se Mekere i tok i gat planti wok i bungim hevi bilong mani. Olgeta lukim olsem bikpela pablik mani i bin stap long mekim na em i luk fowat painim sampela rot long stretim ol dispela mani i go lus nating.” Se stap long han bilong wanpela min- long wok wantaim dispela nupela hevi na kamapim senis,” Se Mekere Mekere i tokaut. ista tasol wantaim menesing bod. i tok. “Dispela invesmen i no bihainim dairekta husat i no soim tru pasin “Arthur Somare i wok long go het tok-orait bilong IPBC Bod na mi olsem em i holim wok bilong kantri long tokim kantri olsem ol kampani Klen lida tok Yama i no painim hat tru long bilip olsem pas- na tu i holim pablik mani. bilong stet i wok long ron gut bikos bilong Yandera - P2 taim minista Arthur Somare i no luk- Se Mekere i tokaut olsem opere- long ol polisi na wok em i mekim. save olsem dispela invesmen i sen bilong IPBC aninit long Arthur Dispela em i no trupela tok,” Se Wok long 15-pela nupela brukim loa,” Se Mekere i tok. Somare na Glenn Blake save wok Mekere i tok. bris long Bogenvil - P3 Em i tokaut tu olsem Odita Jen- hait tru. Wanem senis i bin kamap Em i tok Arthur Somare i tanim long IPBC Ekt o loa i rausim ol lo we eral i bin mekim ripot bilong dispela IPBC i go olsem urita wantaim planti Ramu NiCo sotri long i stap long transparensi o pasin bi- pes 22 paol invesmen long 2010 Odit Ripot ol han bilong en i stap long olgeta tasol pastaim minista Somare i no long wok ples-klia na tu pasin bilong hap. Dispela i lusim olgeta strong na bin putim aut dispela ripot long tebol lukautim gut pablik mani. Neks wik: Lae Saplimen bilong Palamen. Odita Jeneral i “Nau em wok bilong mi long daunim wanem wok IPBC mas P2 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 nius

WANPELAKlen klen lida bilong lida Yan- tok Yama i no bilongples, Yanderamekim ol i lusim projek na wok dera insait long Madang “ M a r e n g o bai pas,” Mista Tuma i tok. provins i no amamas long ripot wantaim mipela “Ol pipel bilong mi bai nogat we i kamaut long las wik we i ol papagraun i samting long sapotim ol yet. Meri tok olsem Madang bisnisman, wok bung-wan- bilong mi, ol pikinini bilong mi na Peter Yama em sif o hetman bi- taim long ol pipel bilong mi bai go bek long long ol Yandera klen. kamap long dis- wan kain sindaun mipela gat long Lida bilong Iwangu klen long pela stes nau pastaim na mipela bai bagarap.” Yandera, Joseph Tuma, it ok na kampani Mista Tuma i tok. olsem ol dispela midia ripot we i wok bihainim Em i sapos wanem ol senis i kamaut olsem Mista Yama em sif laik bilong laik kamap, olgeta lain pipel bi- em giaman toktok tasol. Mista mipela na long Yandera i mas save pastaim. Yama em i no sif bilong Yandera. mipela i no laik Narapela plesman bilong Yan- Mista Tuma i tokaut olsem autsait lain i dera, Francis Kawage i tok ol foma Usino-Bundi MP, Mista kam givim hevi pipel i givim sapot bilong ol i go Yama em bilong Mendi, na dis- long projek,” long dispela projek na i laik pro- pela viles i stap planti kilomita Mista Tuma i jek i go het wantaim divelopmen longwe long Yandera, olsem na tok. plen. em mas noken tok olsem em PAPA GRAUN NO AMAMAS: Ol klen lida bilong Yandera em Kawage (lephan) na Tuma i tok Yama “Mipela i stap Em i tok ol pipel i givim graun Yandera man. i no bilong Yandera. longwe tru long na ol samting bilong ol olsem ples Em i tok senis i no ken kamap toktok i ken bagarapim gutpela stori pastaim long ol i mekim ripot ol bikpela senta bilong painim abus na ol gaden klen straksa taim Yandera kopa- wok-bung namel long ol viles long redio, niuspepa o TV. olsem Madang, tasol Marengo na ol i no laik projek ol i givim molidenum-gold projek i laik long Yandera na Marengo Main- Em i tok olsem kain toktok we yet i mekim isi tru long mipela taim long en i go wara nating. givim ol wok plen bilong en. ing. Mista Yama i mekim bai i stopim long kisim ol guds na sevises, “Bikpela wari bilong mipela em “Mipela i go egens tru olsem Mista Tuma i tok ol i no wanbel sapot ol pipel i save kisim long in- “Planti lain bilong mipela i no long projek mas go het, Peter Yama em memba bilong long wanem tingting Mista Yama vesta em Marengo Maining na gat save long wok, tasol kampani wanpela klen long Yandera o ol i gat long mekim raun bilong em i projek i ken pas. i kamapim trening na givim wok “Mipela i no inap larim wanpela pipel i makim em olsem sif,” go long hap long namba 13 de bi- “Marengo i bin stap long Yan- long mipela na nau mipela i wok samting long stopim dispela pro- “Dispela ol toktok i no tru na i long dispela mun. dera long 6-pela yia na i mekim na sapotim femili bilong mipela jek na tu mipela i no laikim paulim tasol ol pipel,” Mista Tuma Em i tok wanem ol kain toktok gutpela wok painimaut tru long long ples,” Mista Tuma i tok. wanem ol senis i kamap long i tok. olsem long bihain taim em ol nius sait bilong sosel-meping na tu “Ol investa i putim ai tasol, na plen bilong projek,” Mista Em i tok dispela ol lain giaman lain i mas kisim tupela sait bilong famili tri na famili gruping long ol kain ol tingting i kamap, em bai Kawage i tok.

PNG i gat salens long kamapim moa kaikai Se Michael …Bung bai kamapim fud sekyuriti polisi Veronica Hatutasi i raitim long disasta o hevi. samting, gavman i bilong em. givim diskaun o hap i lusim Tu, gavman i mas helpim ol mas kamapim fud Tasol em i tok long prais i go long ol fama PNG i GAT salens long asples pipel i groim ol kaikai sekyuriti polisi o loa PNG tude, prais bi- i groim kaikai we i ken haus sik kamapim planti kaikai bai inapim long salim long sait bilong dau- na i noken mas wetim long kaikai i wok long sapotim na strongim ol pipel long taun, ol maining, nim prais bilong peim trenspot i birua i kamap pas- go antap tru na planti ol long planim moa BIHAIN long 4-pela mun, wel, ges na bilding konstrake- karim ol kaikai samting i go long taim. famili i wok long kisim kaikai,” Dokta Gren sif na pastaim praim sen kampani . maket. Long dispela taim, hatpela taim stret Sinebare i tok. minista, Se Michael So- Na long yusim long taim bi- Long karamapim ol dispela prais bilong ol kaikai long lukautim ol haus- Em i tok fud sekyu- mare, i lusim Rafels Haus long ol stoa na maket lain bilong ol olgeta riti i mas stat long ol siklong kantri Singapo (Sin- i wok long go antap de. wan wan famili pas- gapore) we em bin stap tru. Em i tok i kam inap taim na bihain, yumi long en bihainim sik long Dokta Musawe nau, ol famili long ken muv i go long ol lewa bilong em. Sinebare em Deputi PNG i save wokim narapela eria. Ol ripot PNG i kisim long Dairekta bilong Risets gaden long planim na Long wankain taim dispela wik i tokaut olsem ol Menesmen na Kodi- kamapim inap kaikai tu, Dokta Sinebare i dokta i tok Se Michael i no nesen wantaim Ne- bilong ol tasol. Na tok em i taim nau inap yet long mekim wok- senel Risets Institut sapos gaden i PNG i givim bikpela abaut i kam bek long PNG (NRI), i tok olsem in- kamapim moa kaikai, tingting long kamapim sait long wanpela ol i save serim wan- moa kaikai bikos ol na olsem, em i stap long bung wantaim ol taim ol narapela famili kain hevi olsem taim wanpela hap bilong stap ripota aste. na ol wanpisin bilong bilong bikpela san na long en long Singapo. Dokta Sinebari i bin ol, o yusim long ol bikpela ren na ol Ol ripot i tok sampela gut- singautim dispela bikpela selebresen narapela hevi i wok pela poroman i raun i go bung long toktok long olsem taim bilong long kamapim sot lukim Se Michael long Sin- wanpela fud sekyuriti wokim bikpela kaikai, long kaikai. gapo. konprens bai kamap marit na dai. Em i tok i moabeta Long wankain taim tu, Se long tripela de long Tasol tude, bikpela long gavman i sapo- Michael i bin kisim wanpela Mosbi long Septemba senis i kamap na laip tim ol fama long kot pepa long las Fraide 6 na pinis long de na sindaun i narakain. groim ol kaikai na taim em i stap yet long namba 8. Populesen long kumu olsem kerot, Rafels Haus sik. Dispela konprens taun i go bikpela, kebis, brokoli we i ken Dispela kot pepa em Is bai pulim ol lain i stap planti maining, wel, groa long kantri na Sepik provinsel eksekyutiv insait long wok bilong welpam, ges na bild- salim long ol bikpela kaunsel i bin kamapim na kamapim kaikai, ing na konstraksen stoa, ol maining na ol Se Michael i stap insait long trenspotim, na tilim kampani i kamap. Na bikpela bisnis. kot referens we i laik salen- long luksave long ol i mas gat inap kaikai Em i tok bikos ol lik- sim ileksen bilong Ialibu kos na ol i ken long ol pipel long lik fama ino inap long kamapim polisi bilong kisim. groim inap long ol Pangia memba, Peter helpim dispela eria. “Yumi mas luksave kaikai o bikos em i hat O’Neill, olsem Praim Minista Dokta Sinebare i long graun na yusim long trenspotim ol long Ogas 2. tok NRI i go pas long bikpela eria long kaikai long wanem, Se Michael i bin kisim kamapim konprens planim kaikai. bikpela mani tumas tripela operesen long lewa bikos kaikai em i “Noken planim wel- na ol bikpela stoa na na insait long 4-pela mun bikpela samting long pam o kopi long ol kampani i save kisim stap bilong em long Rafels laip na stap bilong gutpela graun we yu ol kumu, prut na ol Haus sik, planti Kristen long man we em i mas ken planim kaikai narapela kaikai olsem PNG i wok long pre long em kisim olgeta de long long em. poteto ausait long long kamap orait. go hetim laip na wok “Gavman i mas PNG. nius Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P3 Wok long 15-pela nupela bris long Bogenvil go het gut ….Japan gavman givim K91 milien long wokim James Kila i raitim Japan i givim long wokim olsem olgeta wok bai pinis dispela bikpela projek tru long mun Mas 2012. GAVMAN sevis na wok insait long Bogenvil ailan. Wantok Niuspepa i bin bisnis long Autonomos Ripot Wantok Niuspepa mekim lukluk raun i go Rijon bilong Bogenvil i kisim long Embasi bilong long Bogenvil long tupela bai kamap gut bihain Japan long Mosbi i tokaut wik i go pinis na i lukim long wok i pinis long 15- olsem konstraksin kam- kain wok ol lain Japanis pela nupela simen bris pani o lain husat i wokim wokman i mekim i projek em gavman bi- bris em Kitano Konstrak- narakain stret. long Japan i helpim long sen Koporesen bilong Ol wokman bilong Ki- Wanpela kar i katim wara arere long simen faundesen ol Japan wokman i sanapim long wokim nupela kamapim. Japan na lain husat i wok tano Konstraksen i wokim Dispela 15-pela bikpela olsem konsalten em ol kem bilong ol arere long bris klostu long Tinputz long not Bogenvil. Poto: James Kila simen bris i stap namel Chodai Koporesen wan- ol bikpela wara na i wok long Tinputz long not Bo- taim narapela konsalten de na nait wantaim long simen faundesen ol wokman long bris na bihain ol i save go Tripela long 15-pela nupela genvil na i go olsem long kampani bilong Japan yet. pinisim ol wok. Ol dispela ya i putim. long narapela wok. bris ya em klostu bai wok i pinis Arawa long sentral Bo- Ofisa wantaim Japanis wokman i wok smat tru na Long wok ples bilong projek, Ol Japan wokman i save wok olgeta long en. Ol lain Japan genvil. Embasi, Yoshiki Taka- wei ol i wokim ol dispela ol wokman bilong Japan i ban- hat tru na tu dispela kain wok wokman i mekim gut tru wok na Kos bilong ol dispela 15- hama i I tok wok i bin stat bris wantaim simen i luk isim hapsait bilong wara na bilong ol planti lain husat i save i putim kolta long rot i go antap pela bikpela simen bris em long ol 15-pela nupela bris olsem bris bai stap long- wokim simen na bihain long ol i ron long kar namel long Buka long ol nupela bris ya. Na long K91 milen (3154 milien long Bogenvil long mun pela taim na tu wara bai i digim graun na wesan na na Arawa i save mangalim tupela sait bilong bris em ol i yen) we gavman bilong Oktoba 2009 na i luk no inap long rausim ol wokim ol faundesen o pos bi- stret. mekim ol ston wol wantaim ol ston basket long banisim wara i go antap. Planti ol draiva na ol lain MOSBISOIMKALA: Namba 37 Indipen- manmeri husat i save yusim rot dens selebresen bilong kantri i no long we namel long Buka na Arawa i tok nau, n Mosbi siti i wok long soim tru tru kala tok olsem long pastaim ol i bilong PNG, em bilak, yelo, ret na wait. Dis- save bungim hevi long taim bi- pela tupela stail mangi bilong Sun Engi- long bikpela ren. Ol bikpela riva neering i wok long kalap i go antap tru long ya i save tait na planti taim ol ol lait pos na pasim ol PNG flek long en. kar i no save abrusim i go long Taim win i bloim olgeta flek, em i luk stail hapsait. Turangu ol lokal famas husat moa. i save laik karim ol kakao na Poto: Neville Choi kopra bilong ol i go salim long Buka i save kisim hat taim tru. Ol lain husat i save yusim rot long bringim ol tred stua saplai bilong ol i save kisim taim na tu ol arapela gavman sevis i no save go orait tumas. I gat stori tu long bipo olsem sampela kar em bikpela wara tait i karim ol i go na sampela manmeri i lusim laip bilong ol pinis long hevi bilong wara i tait. Tasol bihain long wok i pinis long dispela 15-pela nupela simen bris em konstraksen kampani bilong Japan nau i wok long en, ating sevises na bisnis wok bai go het gut tru long Bogenvil. P4 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 sabina Bribery and Corruption is a sin against the spirit soul N this column some time that one characterizes as a problem within the dimension prayers and our support to in- ago, we said that in our form of bribery or corruption. of the spirit soul that has sur- crease their level of awareness view, the phenomenon of Secondly, having localized the faced within the present life- to come to grips with the under- bribery and corruption was problem as an issue of an indi- time to work itself out and in so lying reality that they have to Ihere to stay so that there is vidual personality trait that has doing, to enable the soul to walk the path to free their psy- nothing we can do about permeated the whole machin- reach its full circle or rounded- che from this unacceptable stopping it. ery of government in this coun- ness to complete its experi- personality trait called bribery However that may be, the try, we need to ask the ence of evolution as a soul. and corruption. debate against bribery and cor- fundamental question: where have to make a further sugges- Maybe there is a clue there for ruption ought to be kept alive does the need for a quick tion that hording money and us or maybe not, but these are In conclusion, it is our view so that in time, we may be able material gain in defiance of material wealth is probably the the kind of issues we should be that we are not succeeding in to find a solution to the prob- propriety come from and symptom of a personality that exploring in our fight against our fight against bribery and lem. why is it exhibited the way it feels emptiness all around him bribery and corruption in this corruption because we are has in this country? with the corresponding feeling country. fighting it solely as a physical Thus, as a starting point, let of powerlessness to change phenomenon. Maybe we us say that man is a composite In our fight against the prob- his status quo. Thus, hording of However, if we look at it from should revisit the phenomenon being; the personality charac- lem of bribery and corruption, money and material wealth the view of those involved in but at a deeper level of the terized by the ego is one part of we ought to enlist the support must be tantamount to filling the practice, a question arises: spirit soul so that we can ad- the person and the other part of of psychologists on the one that gap or vacuum in the psy- Do these people who partake dress it at that level as a spiri- the person is the spiritual being hand to give us a psychological che of the person involved. in bribery and corruption know tual problem rather than solely characterized by the spirit soul. insight into the problem and on that what they are doing is as a physical phenomenon. This should lead us to query if the other hand, we also require Looking at the phenomenon morally wrong? In other words, This is a rather crude definition the phenomenon of bribery and the input by theologians and in another way, it is obvious are they aware as conscious of an otherwise complex issue, corruption is solely a physical spiritually enlightened person- that from the point of view of human beings that what they but we hope that we are paving phenomenon or whether it has alities to highlight the spiritual the individual involved, the per- are doing is wrong or is it the the way for a better and in- a spiritual undertone. nature of the problem within sonality trait amounts to greed case that they are acting from formed discussion to follow on the context of this country. or lust for physical possession; the other angle, namely, that it the topic of bribery and corrup- We all may have to rethink personal attachment to same; is conduct in which they are tion. our approach to the problem of We are neither psychologists enjoyment of the sense of per- partaking unconsciously? corruption in this country. So nor are we theologians or spir- ception of ownership; and Let us pray for spiritual far we have been fighting itually enlightened to make the hording to the exclusion of It is said in esoteric circles awareness in this country to bribery and corruption in gov- attempt suggested above, but other and fellow human beings, that mind is the slayer of the enable each and every one of ernment solely as a physical looking at the problem strictly which is generally conduct akin body and the spirit. us to free ourselves from the phenomenon and to a greater from the point of view of lay- to an personal to members of Maybe from the view of those grip of our minds and our egos extent (and looking at it out- men, it is our view that by its the lower animal kingdom. Ask involved, they are acting out of so that we all, can as individual wardly or externally) we are nature, the phenomenon of any Hindu and he will probably habit and not choice, which personalities, reach a state of correct in that it is a personality bribery and corruption is all tell you that possibly those in- means that given their level of reconciliation between our trait exhibited physically and it about hording money and gain- dividuals involved in bribery awareness or consciousness, minds, our bodies and our spir- deals with physical or material ing favours to build and sustain and corruption are reliving their the question of choice, inten- its so that in the end, we can objects like exchange of the personal ego of the individ- underdeveloped soul energy tion and the will power to make conscious choices, make money to facilitate a personal ual involved. In other words, it which had not found full ex- achieve a certain value based conscious decisions and con- favour. However, when one lo- is more likely that such an indi- pression before their transition outcome is never an issue with sciously accept the conse- calizes the phenomenon to the vidual must feel that the more or evolution from the lower which they are confronted in quence of our conduct as person of the individual in- money he can acquire and the level of the animal kingdom to their daily lives, hence, their conscious human beings act- volved in corruption, and look- more he has by way of material the higher level of a humanoid. participation in bribery and cor- ing responsibly. ing at it inwardly from the view possession or wealth he be- ruption is in essence, an un- of that person, then the phe- comes a big man in the eyes of Let us go back to the begin- folding of an aspect of their We all have said enough in nomenon of bribery and cor- the people; a man with power ning of this column above unconscious self; an aspect of anger and as criticism against ruption is no longer a solely and wealth. Thus, in our limited where we said that man is a the darker part of their spirit those whom we have labeled physical phenomenon. way, we can only characterize composite being; a product of soul; or it may be evidence that as corrupted. This is strictly a the phenomenon of bribery and both matter and spirit com- the participants in bribery and value-loaded judgement. And Yes, the problem is a physi- corruption as an ego problem bined. In that sense then, the corruption have not reached a on our part, we are guilty of cal phenomenon, but we be- by the individual involved and outward physical appearance point of awareness where they judging and judging our fellow lieve it has a significant spiritual hording as a symptom of either of bribery and corruption must can look inwardly to ask them- human beings. undertone given that man is an empty ego or an inflated have a deeper root elsewhere selves if what they are doing is Let us now look beyond the both matter and spirit com- ego. and that is within the realm of acceptable. physical and join a debate that bined. Thus, if we were to take the spirit soul. May be there is views both the physical and the a glimpse of the underlying However, in essence, it all a clue for us in the way Hin- Thus, looked at in the above spiritual nature of the problem cause of this problem, then boils down to an issue of exter- duism would look at it under its context, maybe we are all of bribery and corruption. We firstly, we must localize the nal power or the lack of same doctrine of karma. That is, ac- wrong in criticizing these peo- must pray for our politicians so problem to the psyche (soul) of which has created a gap or a cording to the law of karma, the ple who are involved in bribery that in time, they can see God’s the individual involved and vacuum in the psyche of the in- phenomenon of bribery and and corruption. grace around them and then then determine why the individ- dividual involved. If we take this corruption, at its core, would be Looking at the bigger picture, make a conscious choice to ual is involved in a deal making reasoning a step further, we characterized as a spiritual maybe these people need our walk in grace. If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] Feel free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss. sabina Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P5 Braiberi na Korapsen em i pekato bilong spirit na sol ONG dispela kolum mas glasim gut olsem em i na tewel i bung wantaim. Bi- Long bikpela piksa, ating ol sampela taim i go hevi bilong sol o bel bilong hainim dispela luksave, pasin dispela lain i nidim ol prea na pinis, mipela i luksave man, na painimaut watpo na bilong givim na kisim samting, halivim bilong yumi, bai ol i ken olsem pasin bilong braiberi em i stap insait long dispela i mas i gat as bilong en long opim tingting bilong ol na luk- Lna korapsen bai stap strong pasin yumi save kolim braiberi spirit na sol yet. Ating i gat rot i save olsem ol i mas wokabaut tru, na bai i hat moa long na korapsen. Namba tu, nau stap long bihainim tingting bi- bihainim tru tru bilip na bel bi- yumi pasim na rausim ol- yumi skelim hevi i stap insait long Hinduisim na skelim bi- long ol bai ol i lusim ol dispela geta. long bel bilong man, na i go in- hainim lotu lo bilong ol, we ol i kain paul pasin. Dispela tingting i stap yet, sait pinis long masin bilong kolim karma. Em i tasol tokpait long braiberi na gavman long dispela kantri, tumas luksave long em yet. olsem…pasin bilong braiberi Long pinisim tok, em i lukluk korapsen i mas stap strong tu yumi mas askim wanpela na korapsen yet, em i wanpela bilong mipela olsem mipela i bai yumi ken painim rot bilong bikpela askim: dispela laik bi- Tasol, long em yet, em i hevi bilong spirit o tewel we i no wok win long pait bilong daunim dispela hevi. long kisim samting, maski em i samting bilong givim pawa o kamaut long laip bilong yumi yumi agensim braiberi na ko- brukim lo i kam long we tru, na nogat pawa we i kamapim dis- tude, long stretim em yet. Em rapsen bikos yumi wok painim Olsem na long kirapim moa watpo ol i save mekim long pela spes insait long bilip na nau, sapos em i stretim o pin- olsem wanpela samting bilong glasim long dispela hevi, yumi ples klia olsem? tingting bilong manmeri i isim ron bilong em, em bai ausait long bodi bilong man. lukim man olsem tupela mekim. Sapos yumi kisim dis- kamap tru tru sol. Ating i gat rot Ating yumi mas senisim lukluk bikpela samting i kamap wan- Insait long pait bilong yumi pela luksave i go yet, mipela i bilong yumi long bihainim long bilong yumi i go insait long bel pela. Wanpela hap em i pasin agensim dispela hevi bilong gat moa stia long tok olsem yusim long paitim braiberi na tru bilong man, bai yumi ken bilong man, na narapela hap braiberi na korapsen, mipela i pasin bilong bungim mani na korapsen long dispela kantri. stretim gut as bilong en. Dis- em i spirit o tewel bilong man mas kisim sapot bilong ol samting em i pasin i soim pela em i wanpela skelim em long inglis ol i kolim spirit saikolojis o mansave bilong olsem dispela man o meri i no Tasol, sapos yumi lukluk antap tasol long wanpela soul. Dispela luksave bai glasim tingting na pasin bilong wanbel wantaim ol samting na long ai bilong ol lain i mekim bikpela hevi, tasol mipela i bilip mekim yumi askim sapos man bai ol i ken halivim yumi sindaun em i gat, na em i laik dispela pasin, wanpela askim olsem mipela i stretim rot bi- pasin bilong braiberi na ko- long glasim gut dispela hevi. senisim dispela. Olsem tasol, bai kamap: Ol dispela lain i long kirapim mobeta tok pait rapsen em i wanpela kain sik o Wankain tu, yumi mas kisim na bungim mani em i kamap save mekim dispela pasin i long dispela pasin braiberi na em i kam long as tru bilong bel tingting bilong ol tiolojen o namba wan samting long pu- save olsem samting ol i mekim korapsen. na pasin. mansave bilong pasin na lotu lapim dispela spes nating long i no stret? Ol olsem ol manmeri na bilip, long givim stia long bilip bilong em yet. i save olsem ol i wok asua, o Yumi mas prea bilong spiri- Ating bai yumi olgeta i mas yumi long spirit pasin bilong em i pasin ol i mekim bikos ol i tual luksave long dispela kantri senisim lukluk bilong yumi long dispela hevi i stap nau long Narapela lukluk bilong dis- no luksave olsem em i asua? bai yumi olgeta wan wan i ken hevi bilong korapsen long dis- kantri. pela pasin, em i klia olsem stap fri long pawa bilong ol pela kantri. I kam inap nau, long lukluk bilong dispela man Planti toktok long lotu i save tingting na bel bilong yumi bai yumi wok paitim hevi bilong Yumi no ol saikolojis o ol o meri i mekim, pasin bilong tok olsem tingting i ken kilim yumi wan wan i ken bihainim braiberi na korapsen long gav- tiolojen, na yumi nogat inap em i olsem laikim tumas samt- bodi na spirit. stretpela rot na mekim disisen man olsem wanpela samting luksave long inapim olgeta ing o laikim samting bilong Ating ol dispela lain i save bilong mekim samting olsem ol man i save mekim, na lukluk save, tasol long luksave bilong holim long han bilong em yet; mekim dispeal pasin i wok long tru tru man na meri. long en long ausait tasol. yumi olsem ol man nating, dis- strongim tingting long pas long mekim nating, na i no laik bi- Mipela i luksave olsem em i pela pasin bilong braiberi na samting em i gat; amamas long ol. Em i min olsem mak Yumi olgeta i mekim planti wanpela kain pasin we i save korapsen em bilong bungim long tingting bilong gat planti bilong luksave bilong ol, na toktok pinis long kros na sutim kamap ples klia long givim na mani na winim luksave long samting; na bungim samting tingting bilong kamapim gut- tok long ol lain husat mipela i kisim ol samting olsem mani strongim bel o nem bilong moa long ol arapela wanman- pela pasin na tingting long laip tok olsem ol em ol korap lain. long kamapim wok o winim husat manmeri i mekim dis- meri bilong em. Dispela kain bilong ol, i no wanpela samt- Dispela em yumi mekim bi- luksave. Tasol taim yu lukluk pela paul pasin. O, ating dis- pasin, em i pasin bilong ol rat ing, olsem na ol i autim bel tru hainim hamas samting ol i long wan wan manmeri i stap pela manmeri i mas pilim na musmus. Yu ken askim bilong ol; na em i wanpela hap stilim o haitim. Long mipela insait long pasin korapsen, na olsem sapos em i ken kisim wanem kain lotu man bilong hilong spirit sol bilong ol; o yet, yumi asua tu bikos yumi kisim luksave bilong em long moa mani, na moa samting em Hindu, na em bai tokim yu nogut em i evidens olsem ol wok jasim pinis ol wan man- pasim em i mekim, dispela i gat, em bai kamap wanpela olsem ol dispela lain i mekim lain i mekim pasin korapsen i meri bilong yumi. pasin i no moa wanpela samt- bikman long ai bilong ol ara- braiberi na korapsen i wok bi- no painim yet mak bilong luk- Nau, yumi mas lukluk i go ing bilong givim na kisim samt- pela manmeri; wanpela man i hainim gen sol eneji bilong ol, save we ol i ken lukluk long bel moa yet long bel na tingting bi- ing tasol. gat pawa na mani. Olsem, na we i no pinisim gut wokabaut bilong ol yet, na askim sapos long man long skelim dispela long luksave bilong mipela, bilong en long ol rat i kamap pasin bilong ol i stret long ai bi- hevi bilong braiberi na ko- Yes, i tru em i pasin bilong mipela i ken tok dispela pasin long mak bilong spirit bilong long ol arapela. rapsen. givim samting long kisim samt- bilong braiberi na korapsen em man. Yumi mas beten bilong ol ing, tasol mipela i bilip olsem i hevi i kirap long bel bilong Olsem, na sapos yumi lukluk politisen bilong yumi, bai ol i as bilong en i stap long bel o man, na pasin bilong em long Yumi go bek gen long kirap bihainim tingting antap, ating ken luksave long blesing bi- spirit bilong man. Olsem, na laikim samting em i bikos bel bilong dispela kolum, we yumi yumi olgeta i asua pinis long long God i stap wantaim ol, na sapos yumi traim painim as bi- bilong em i no sindaun gut, o tok olsem man em i no wan- sutim tok long ol lain husat i painim laik bilong wokabaut long dispela hevi, bai yumi em i gat pasin bilong laikim pela samting; em i mit na bun, save mekim dispela pasin. long stretpela rot.

Sapos yu gat laik long ridim dispela kolum, nau yu ken salim tok amamas, komplen, o toksave long ol arapela hait wok i kam long Sabina long email: [email protected] nius Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P7 Ol blek maket mama i

Paul Fuzo i raitim long Wewak taun. Ol waitman sol tuna pis em K1 o K2 long hap lik tru na salim gen long prais i bagarapimhusat i save wok na stap insait Kreermit stret, ol liklik malambur em maket K1 antap tumas. PLANTI komplen i wok long long Wewak tu i save laik tru long long wanwan na ol liklik ston pis Wankain long kumu we yu baim kamap nau long prais bilong ol kam baim pis na tu ol kainkain gut- olsem pinga em 50t long wanwan. long wanpela ples mama long gaden kaikai olsem kumu na pis pela pres prut long dispela maket. Yu no inap long bilip long sais 20t.Taim yu baim wankain kumu we ol blek maket mama i save Tasol nau, sapos yu kam raun bilong pis na prais bilong ol. Tang long blek maket mama em bai kos, salim insait long Kreer maket long Kreer maket long wokim bilong yu bai pundaun taim yu yu bai tromoim K1 long en. long Wewak, Is Sepik Provins. maket bilong yu, trutru het bilong harim prais ol mama bai tokim yu I gat bikpela luksave nau i stap Kreer market em wanpela bilong yu bai pen na ai bilong yu bai raun taim yu askim ol. olsem prais bilong olgeta kaikai ol olpela bikpela maket tru insait bikos yu no inap bilip long prais Planti presiden insait long insait long ol maket long Wewak i long Wewak taun i save sevim ol bilong ol kaikai long maket. Wewak taun nau i no moa laik kam go antap tru bikos ol blek maket komyuniti bilong Kreer nambis, Long wankain taim tu, tu yu no raun na wokim maket bilong ol mama i fosim prais i go antap. Makam Poin, Chambri kem, Bima nap bilip long lukim wanpela bun long Kreer Maket bilong wanem, Nau, planti famili insait long ol kem, Niagombi kemp, nating stik anien ol i salim long 20t, ol i tok ol blek maket mama i eria klostu long Kreer maket bai Masandanai, Kreer ples, Kreer fri- 5-pela stik kangkong ol i salim long bagarapim tru gutpela maket painim hat long putim inap kaikai wei, Boram na Makun. 50t, wanpela bun aibika em 50t, bilong ol. long tebol bilong ol famili memba Dispela maket bilong bipo em i wanpela liklik taro em long K1, lik- Ol Blek Maket mama i save go bilong ol. Dispela em bikos prais wanpela gutpela stailpela na kala lik bun nating banana em K4 o K5 long bikpela taun maket nau na i bilong ol liklik kumu na p we ol blek maket stret, long wanem, ol i save na liklik raunpela kapis em K3. save baim ol gaden kaikai na ol maket mama i salim long Kreer salim planti pres pis bilong sol- Prais bilong pis i go nogut tru. Ol basket pis na i go bungim liklik lik- maket i dia tumas. wara, kuka, kina na ol kainkain drai pis. Saksak kumu na ol gaden TINGIMMIPELAOL kaikai em ol mama long ples stret i save karim i kam salim na tu, ol i YUT: Intanesenel Yut save helpim gut bikos prais em i De em i wanpela de we wanbel stret inap long mak bilong planti ol bikpela man- kina mani bilong ol kastoma. meri i no save tumas Kona we nau ol mama i save salim ol solwara tuna pis, ol liklik long en. Dispela de em malambur na ol liklik ston pis we ol i makim long wol prais em dia tumas em bipo ol olsem de bilong luk- mama bilong Murik i save sanap save, na strongim nem na salim ol abus long ples bilong bilong ol yangpela mangro long gutpela prais tru. Omama long Koil tu i save kam bilong yumi. Las wik salim pis bilong ol long gutpela Sarere, ol yangpela prais. manmeri bilong Pres gaden kaikai olsem taro, Yunivesiti bilong Papua banana, kaukau, yam na ol kumu olsem krusako, warakaris, aibika, Niugini (UPNG) i bin tulip, kru pamkin na planti moa em bung ausait long Vision ol mama long haiwei stret i save City na autim ol toktok kam daun long ples na salim. Ol i na tok stia long strong save helpim gut ol kaikai na salim gut long gutpela prais stret. bilong ol yut long Long dispela taim planti ol presi- strongim bihain taim den insait long Wewak taun i save bilong kantri. laik tru long go raun na maket long Poto: Neville Choi Kreer Maket long wanem em i wanpela nambawan maket insait Is Sepik i krai long divelopmen Paul Fuzo i raitim kam daun long provins. fi bai kamaut long em. sampela mun i go pinis i tiks bilong Sepik i save Planti pipel insait long Is Sepik Provinsel bin tokaut olsem Is Sepik i paitim bros, na tokaut PLANTI toktok nau i wok provins i ting nau olsem Eksekutiv Kaunsel i mas no divelop hariap bilong olsem, Sepik em i papa long kamap long politiks dispela em bai stopim mekim klia gut ol dispela wanem, i gat planti paul bilong indipendens bilong bilong Sepik bihain tasol provins long kisim gutpela samting i go long ol pipel pasin i stap insait long poli- Papua Nuigini. Tasol lukluk long Is Sepik Provinsel sapot i kam long nesenel long wanem, ol pipel i gat tiks na edministresen long 35 yia bilong Eksekutiv Kaunsel gavman long funding rait long save long ol bilong Is Sepik provins. Indipendens, Is Sepik (ESPEC) i putim gavman bilong ol projek insait long disisen we Provinsel Planti ol liklik na ol man- Provins i wok long go bek- bilong nupela Praim provins. Tu, Is Sepik bai Gavman i laik mekim long mer nating insait long wot. Minista, Peter O’Neill na bungim hat taim long kisim kamapim gut laip bilong ol provins i wari na i kisim Planti ol bikpela ol wok gavman bilong em i go long ol sevis i go aut insait long grasrut na ol manmeri nat- planti tingting na askim projek insait long i no karim kot aninit long provinsel ekt provins. ing. long ol kain politiks bilong kaikai, na planti projek i no save pinis gut na mani i bilong Seksen 19 bilong I gat askim tu olsem nau Planti pipel long provins i ol Sepik lida. save pinis nating. Mama Loa (Konstitusen). nesenel gavman i rausim paul bihain tasol long ol i Planti pipel i ting Sepik Is Sepik Gavman i sanap Bihain tasol dispela pinis pawa bilong mani harim olsem nesenel gav- politiks i mas lus tingting antap long planti ol projek salens bilong ESPEC, long han bilong Is Sepik man i pasim mani bilong long hangere na pait long we i bin go pinis gut. nesenel gavman i rausim Provinsel Gavman na PEC provins. pawa, na i mas kamapim Tu, i nogat klia toktok olgeta pawa bilong mani bai kisim mani we long Planti pipel tu ting olsem wok bilong kisim sevis i go long mani bilong projek i go long han bilong Is Sepik kisim stet i go long kot. ol lida i wok long pait tumas long ol pipel. olsem wanem na bilong wanem projek i no pinis gut Provinsel Edministresen na PEC i gat sampela hait long biknem na pawa na i Planti pipel long provins i o i no kamap. bai kontrolim mani long mani i stap, orait em i mas no tingim ol pipel. ting tu olsem ating em i rait Planti paul pasin i kamap Waigani. tokaut long ples klia i go Ol lida i wok long taim long Ombustmen na dispela i kontribiut long Dispela i min olsem olge- long pipel bilong Is Sepik kamapim ol tingting we i Komisin i karimaut gut wok Is Sepik provins i wok long ta mani bilong ol wok pro- long rot em i bai kisim mani wok long sut long politikel odit o sekim long Is Sepik surik i go bek na i no muv i jek na mani bilong ranim Is na salensim stet. na pawa intres bilong ol yet Provinsol Edministresen na go fowed long divelopmen. Sepik Provins em Is Sepik Sapos PEC bai yusim taim pipel long ples i wok Provinsel Gavman, na Ol politisen i kam bihain Provinsel Edministresen i mani bilong pipel bilong Is long painim hat long kisim tokaut tru olsem paul pasin taim long Is Sepik i mas lukluk long nupela dairek- nogat moa pawa long em Sepik, orait em i mas gutpela gavman sevis. i stap o nogat. sen na pait long bringim we Nesenel Gavman tasol tokaut long wanem basket Wanem ripot i bin Sampela bilong ol pipel i trupela divelopmen, na i no bai skelim na givim mani i stret bai mani bilong ol ligel kamaut long niuspepa toktok strong tu olsem poli- long pawa na biknem. P8 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 merinius Ol Monoitu Katolik mama i selebretim de bilong ol Veronica Hatutasi i raitim i bung wantaim long selebre- mama i karim Santu Maria dispela de olsem em i de Sampela man i save wokim wanpela bikpela tim de bilong ol meri long sait mama bilong Jisas wantaim bilong ol mama. stopim ol meri bilong ol selebresen long Ogas 15 MONOITU Katolik peris long bilong sios. nogat asua, tasol i stretpela ol- Long 10 kilok Mande husat i stap long sampela neks yia long Monoitu Siwai, saut Bogenvil i bin Ogas 15 em pestode bilong geta. Na long kalenda bilong moning, Ogas 15, bikpela asosiesen o skul long peris tasol. lukim samting olsem 300 meri “Immaculate Conception” o Katolik Sios, ol i luksave long haus lotu long Monoitu noken go long ol skul na Long dispela yia, ol Ka- Katolik peris i lukim ol bung. Olsem na Pater tolik meri long tripela sab meri na ol mama i luk nais Dominic i bin toktok peris olsem Simisu, tru wantaim ol waitpela strong long ol man long Konga na Katukuh i bin meri blaus na blupela noken wokim dispela wokim selebresen long ol laplap i go pas long lotu, pasin, tasol sapotim ol wan wan sab peris bilong ol singsing na liteji bilong meri bilong ol na ol i ken ol yet. dispela moning. lainim sampela gutpela Pater Dominic i bin tok i Peris pris bilong samting we bai kamapim moabeta ol meri i luksave Monoitu peris, pater Do- gutpela samting insait long wanpela narapela, minic Kiaku i bin givim ol long famili, komyuniti na soim yuniti bilong ol long gutpela stia toktok long ol peris. bung na wok wantaim in- meri long strongim long Long wankain taim, sait long wanpela sele- kamap ol gutpela rol mod- Monoitu Katolik Wimens bresen tasol long Monoitu oltaim ol i mekimwok in- Asosiesen i bin makim stesen. sait long famili, komyuniti, nupela eksekyutiv bilong Bihain long misa lotu, ol sios na kantri. em we i lukim Bernadette asosiesen meri long Wanpela bikpela poin Paragai i kamap presi- Monoitu peris i bin statim we Pater Dominic i bin den, Helen Ikilai olsem fan resing wok bilong ol autim em ol meri i go long sekreteri na ol narapela taim ol i wokim maket. skul bai gat save long meri moa i kisim wok Ol meri na ol mama yet kamapim gutpela famili olsem vais presiden na i bin redim na karim ol na kontribiut longol wok tresera. samting i go na salim long go het long komyuniti, Pater Dominic i bin ol wanpela narapela yet provins na kantri. strongim ol meri long bilong ol long baim.

GIVIM PINIS OL OFA: Ol mama i wet long kisim blesing bihain long ofatori prosesio na givim pinis ol ofa i go long han bilong prista. Poto: Veronica Hatutasi merinius Ogas 18 - 24, 2011 Wantok P9 Jenna i gutpela rol modol bilong ol asples meri WANPELA long ol yangpela asples meri Laip i bin hat long pasinim mani long sapo- piksa long ol meri i stap long hevi tasol ol i bilong Australia o ol Aborijinis we nem tim em long skul na em na mama i bin ken mekim samting long lusim dispela kain bilong em i kamap em Jenna Owen. lusim papa long fam na go stap long sindaun, ol meri long ol rurel eria na ol as- Em i namba wan asples meri dokta bi- Dubbo na Jenna i ken go long hai skul. ples yangpela pipel. long ai long Nu Saut Wels na wanpela long Long go long yunivesiti, jenny i painim Nogat narapela famili memba i kisim tupela asples meri ai dokta long Australia. wanpela skolasip i save sapotim ol Abori- skul long yunivesiti level na hatwok em i Jenna i gat 23 krismas i bin groap long jinis pipel long wanpela kolis bilong ol Jew bungim i ken skulim ol meri long PNG long liklik taun bilong Albert klostu long Dubbo pipel na i sapotim long wokim skul bilong wok strong na mekim samting long helpim long Nu Saut Wels. Papa bilong em i fama ai long 5-pela yia long yunivesiti. ol yet na mekim mak long sosaiti, komyu- na mama em i bilong Wiradjuri wanpisin. Jenna i laik kamap rol modol o gutpela niti na kantri.

Bung i lukluk long sapotim ol sevis bilong ol HIV mama na pikinini BIKPELA wari i stap long stopim ol bel mama i gat AIDS i givim binatang i go long ol pikinini ol bai karim long en. Dispela em bikos long PNG, i gat planti pikinini i kisim binatang bilong sik AIDS long ol mama bilong ol.Long las wik, moa long 30 pipel i makim famili helt sevis, nesing sevis na ol sif eksekyutiv opisa bilong ol bikpela haus sik long kantri olsem Pot Mosbi Jenerel, Hagen, Angau Memoriel, Lae, Vunapope na Rabaul, i bin bung long tupela de woksop long sapo- tim na strongim ol sevis we i save lukautim ol meri na pikinini we HIV na AIDS i kamapim hevi long ol. Ol sevis I kam aninit long senta bilong ekselens we ol 5-pela bikpela haus sik i gat long en. Yunaitet Nesens na teknikel woking grup bilong UNICEF, Clinton Faundesen, Katolik Helt Sevis, Susu Mamas na ol sinia Klinisens na Akademik long kantri i wok long stopim AIDS binatang long mama i go long pikinini, i bin givim sapot bilong ol tu long dispela woksop. Gavman na ol divelopmen patna i wari long ol mama i gat binatang bilong HIV na ol bebi ol i karim i kisim binatang long ol mama bilong ol. Long 2009, ol anti netel klinik o klinik bilong ol bel mama long kantri i bin givim HIV na AIDS tes long 45,560 bel mama. Long yia 2009 na long 2008, rekot long ol klinik i soim olsem .7 pesen bilong ol mama i kisim tes i gat binatang bilong HIV na AIDS. Mak i bin go daun long 2 pesen long mak we ol i bin gat long yia 2005. Nau, moa bel mama i wok long go na kisim HIV na AIDS tes.

Save i ken helpim: YUMI save yusim wel o oil long kuk wantaim o yumi save baim na kaikaim ol kaikai ol i praim wan- taim oil long en. Na kain oil na gris yu kaikaim long kaikai i ken helpim o bagarapim helt bilong yu. Sampela samting i ken helpim yu sapos oil na gris yu yusim long kuk wantaim i gutpela o nogat. • Olive o oliv oil na moa yet, ekstrs vejin oliv oil i mekim bikpela kontribusen long gutpela helti kaikai wantaim ol prut, kumu nap is i gat oil long ol. Oliv oil i gutpela marasin long banisim sik long lewa na rop bilong blut (Blood vessels). Oliv oil i no gut- pela long kuk wantaim bikos smuk bai kamap sapos yu prai wantaim long en, tasol yusim oliv oil long putim long saled, kumu yu kukim pinis na dipim bret long en. Oliv Oil i nogat bikpela gris long en. • Walnut oil i nogat planti gris long en na olsem fleksid oil, walnut oil i gat omega 3 gris. i gut- pela long yusim walnat oil long ol kaikai olsem sis, pres pasta, saled, masrum na ol narapela kumu. I kam long nature & Health megesin- Jun na Julai 2011. Moa long neks wik. P10 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 siosnius Moabeta long gavman i toktok wantaim ol patna pastaim TAIM Nesenel Preia na na nupela pablik malolo de, na ol i ken mekim gut wok long mekim ol bikpela di- Tok Sori long ol rong Asbisop Douglas i askim long sevim pipel tai mol i go sisen i narapela. pasin pablik malolo de sapos gavman i luksave nek wok long de i kam. Asbisop Douglas i tok long tumora i gutpela long hevi bai ol sios na ol Asbisop Douglas i tok long Katolik Sios, ol i wok Faundesen i tingting ol lida bilong bisnis haus tu i bungim strong long wok patna na long glasim Gospel bilong yumi i mekim, em i soim long peim ol woklain bilong toktok wantaim ol patna we Santu Matyu we Jisas i kamap long ston olsem kantri i gat ol em long dispela de ol i no gavman i mas gat long ol tokim ol planti manmeri i bikpela hevi we yumi mas mekim wanpela wok? wok i ron gut wantaim bung na ol aposel bilong LONG las wik Sande, rit long Santu Matyu 16: 13-19 etresim, tok sori na pre Em i tok tu olsem bikos pasin bilong wanbel na em olsem ol lida i save tro- Santu Pita, i tok aut long Jisas em husat. Insait long antap long ol. tok save i bin kam hariap mekim samting. moim bikpela hevi long dispela rit, yumi inap glasim olsem rilesensip bilong Katolik Asbisop bilong tumas, i nogat taim long “Dispela em i narapela solda o bros bilong ol pipel, Jisas relesensip wantaim ol lida long kantri bilong em Maun Hagen Asdaiosis, mekim gutpela plen long ol eksampel o piksa wantaim tasol ol i no save helpim ol yet i gat hevi. Bisop Douglas Young samting bai kamap long fri edukesen na fri helt kea long daunim ol dispela Tasol i gat rot we Jisas i wok long stiaim komyuniti SVD, i tok. dispela de. we gavman yet wantaim hevi. we bihain i kamap kristen sios. Sapos yumi glasim Long wankain taim, em i Em i tok olsem moa long nogat toktok wantaim ol Long dispela wik, opis bi- gut, Jisas i wok long plen na tingting bilong em long tok wanpela bikpela samt- 10-pela yia nau, Katolik narapela patna, i save long sekreteri bilong Ne- lip bilong dispela bung. Insait long wok misin bilong ing we Asbisop Douglas i Sios i putim long plen bi- mekim ol disisen na i laikim senel Eksekyutiv Kaunsel Jisas insait long Galili, Jisas i laik kisim tingting long tokaut long en long makim long em long Sande pas- ol narapela lain long go (NEC) i bin salim toksave ol wok em bai mekim na em husat tru. dispela kain pablik malolo taim long Indipendens de hetim ol dispela disisen. olsem tumora Fraide Ogas Taim Jisas i askim ol disaipel, Santu Pita i tokaut de em, i moabeta long gav- olsem Nesenel Preia De bi- Long ol dispela keis, i no 26 i pablik holide long klia olsem, yu dispela man God i bin makim bilong man i toktok wantaim ol long em. Na Indipendens save gat kliapela plen o rot makim Nesenel De bilong kisim bek ol manmeri bilong en. “Yu pikinini bilong Preia na Tok Sori long ol narapela patna bilong em de olsem de we olgeta long go hetim ol plen, i hat- God i gat Laip.” rong pasin. bikos planti ol ogenaisesen daiosis na peris i save pela, i kostim bikpela mani Pita i luksave na i klia long Jisas long wanem, Jisas Na kantri bai luksave olsem ol sios i gat ol holim spesel misa lotu long na ol sios i save kisim taim em dispela promis long Mesaia we Israel i wok long long dispela pablik de bi- medium na longpela tem pre long kantri, ol lida na long dispela. wetim Promis Messiah long bringim laip na presens long malolo long dispela de bilong God i kam long ol manmeri bilong em wantaim plen bilong ol pinis we i ken pipel. “Yumi hop ol lida bilong long ol yia i kam long nupela strong, laip na pawa. bungim hevi sapos ol i no Tasol em i bilip olsem ol- yumi bai yusim dispela de wanem, ol i putim pinis long Dispela luksave na tokaut bilong Pita em makim kisim inap taim long pablik geta pipel long dispela long pre, tok sori na ol bai Nesenel Geset namba malolo de we gavman i kantri bai luksave long dis- luksave long trupela wok G197 ol bin kamapim long samting i gat bikpela as tingting. Mindset o tingting wokim hariap wantaim pela de na pre, wokim pe- sariti long ol narapela. Na Julai 22, 2011 aninit long bilong em long tokaut em i no samtign bilong dispela nogat gutpela toksave. nens long tok sori long ol lusave, toktok na wok wan- Pablik Holide Ekt, Sapta graun. Wantaim dispela tingting samting i no stret ol i wokim taim ol narapela pastaim 321. Tingting bilong em i kam stret long God Papa long wanem, bilip bilong Pita yet em luksave long Jisas em i pikinini bilong God em man husat bai kisim laip bilong ol manmeri bek. Long dispela stretpela tingting bilong Pita tasol, ,Jisas i tok,” Pita, yu ston na antap Rabaul Asdaiosis i selebret long dispela ston, bai mi sanapim komyuniti bilong MANDE Ogas 15 i bin long mekim misa lotu. tok yesa long kisim nu- bresen. mi. Bilip we Pita i tokaut em i as tru we sios bai groa wanpela spesel de Selebresen i bin gat pela wok olsem as- Neks se Ogas 16, nupela asbisop i bin na sanap long en”. stret bilong Katolik As- tripela astingting. bisop bilong Rabaul na wokim misa lotu. Long toktok bilong em Maski satan i traim, tasol bai ino inap long bagara- daiosis bilong Rabaul Namba wan em, i bin em bin autim ol wok we em bin wokim long Tok Pisin, em bin tok pim sios bilong God. long Is Nu Briten 75 bonde bilong As- em bai mekim long tenkyu i go long Papa God, papamama Sapos yumi glasim gut tru gutpela mindset tingting provins. bisop Karl. Namba tu hap. bilong em, Salesen kongrikesen bilong bilong Pita, Jisas i givim mak na namba long em. Dis- Dispela em bikos em, long tok tenkyu Gutpela misa lotu em na pipel bilong Alotau we em bin pela mak na namba i no liklik wok. Sapos yumi laik long dispela de, ol Ka- long Asbisop Karl i wok wantaim ol naispela lukautim long sampela yia. kamap wankain olsem Pita yumi mas gat bun na mit tolik pipel i bin lukim 33 yia olsem bisop long singsing i bin kamap. bilong bilip na laip we God i laikim long en. nupela asbisop i kisim PNG na 21 long ol dis- Bihain long komyu- Long kamap olsem ston, yumi mas luksave long blesing long statim wok pela yia em long nio, Asbisop Karl na OLPELA NA NUPELA: Pastaim hetman bilong Katolik Sios long Rabaul Asdaiosis, Asbisop Jisas na tok, Jisas yu pikinini tru bilong God na brata na long wankain taim Rabaul Asdaiosis. Nunsio Asbisop Padilla bilong mi. Em i no long tingting na toktok tasol, nogat. Karl Hesse, i givim stik bilong sefed i go long tu, tok tenkyu long pas- Namba tri em long i bin kisim nupela As- Bilip, tingting na toktok bungim wantaim bai mekim nupela lida, Asbisop Franceso Panfilo. Poto: taim asbisop, Karl welkamim Asbisop bisop panfilo i go sia bi- wok bilong yumi wantaim Jisas i go stret. Hesse, husat i bin stap Francesco Panfilo long asbisop. Katolik Bisops Konprens bilong PNG na olsem lidaman bilong olsem nupela hetman Sia i bin gat nupela Solomon Ailan Katolik Sios long Is Nu bilong Katolik Sios long piksa long en. Bihain Briten long 21 krismas. Rabaul Asdaiosis. long em i sindaun long Olgeta rot i bin tanim Gavana bilong is Nu sia, ol pater, ol rilijes na i go tasol long Vu- Briten, Leo Dion, i bin ol sios wokman i napope we bikpela se- stap insait long sele- makim ol wan wan lebresen long lotu, bresen. daiosis long kantri i bin kaikai na singsing i bin Long toktok bilong go na givim luksave kamap. em, Nunsio Asbisop long nupela sios lida bi- Olgeta lain i bin Franceso Padilla, i bin long ol. Ol bin sekan tu putim gutpela klos, ol i tok tenkyu i go long As- wantaim pastaim sios putim ol bilas long rot bisop Karl long 33 yia lida husat i bin go pas na sios eria na ples i sevis bilong em olsem long sios long Rabaul pulap wantaim spirit bi- bisop na 21 yia bilong long 21 krismas. Sam- long selebresen. em olsem Asbisop bi- pela i bin krai na dis- Maunten paia tu i wok long Rabaul. Em bin pela i mekim Asbisop i long tromoim ol wait- autim bikpela tok krai wantaim tu. pela pipia olsem mak tenkyu i go long As- Bihain long misa lotu, bilong soim amamas bisop Karl long ol ol sumatin bilong ol long dispela de. bikpela wok sevis long wan wan skul long Long hap pas 9 mon- sios, komyuniti na Rabaul i bin wokim ing, misa lotu i bin stat provins em bin kisim i mas long soim luksave we 3,000 pipel i bin pu- go insait o sanapim bilong ol long as tingt- lapim Sekret Hat long taim bilong em. ing bilong selebresen Katitrel taim 4,000 moa Dispela em ol skul, helt bilong dispela de. i bin sanap ausait. na komyuniti sevis. Maski san i tuhat, ol Ileven-pela bisop na Em bin autim tok pipel i no wari tasol ol i 75 pater i bin wokim amamas tu i go long stap harim ol toktok na prosesio i go long alta asbisop Panfilo long stap insait long ol sele- heltedukesen Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P11 Bagabag Ailan komyuniti

Veronica Hatutasi i raitim na 9 tisa i sapos long skulim moa taim komyuniti long Bagabag Ailan hetmasta bilong skul i bin salim long Bagabag i paul na wari long i warilong 200 long sumatin bilong Bagabag i lukim skul wanpela skul tasol bilong ol ripot i i go long pas PEB, tasol PEB yet i skul i pas na ol i laikim kliapela tok- OL PAPAMAMA na komyuniti Ailan yet. Skul i kisim ol sumatin bi- i pas na ol i wari tru. no salim sampela lain long kari- tok i kam long PEB na skul i ken op long Bagabag Ailan long long ailan yet long Gret 3 inap long Pastaim skul i bin pas long yia maut wok painim na mekim ripot bek gen. Madang provins i wari long wan- Gret 8. 20002 na gen long 2004 bikos long long dispela hevi. “Ailan em i wanpela gutpela ples pela skul tasol bilong ol i pas na Mak bilong populesen bilong hevi i bin kamap insait long skul yet Em i tok bihainim ol wokabaut bi- bilong stap long en na nogat samt- ol i laikim bai provinsel eduke- Bagabag Ailan em long 2,000 pipel. taim sampela sumatin i pait na long em i go long provinsel eduke- ing bai kamap long ol tisa. Komyu- sen Bot (PEB) i givim ol tok klia Mista Bidang husat i stap nau komyuniti i go insait we i bin lukim sen opis na Luteran Sios ejensi niti i wari long ol pikinini i stap long wanem as tru dispela i long Mosbi long sampela wok bi- sampela sumatin i kisim bagarap. edukesen opis long Madang, em i nating na i no go long skul we i rait kamap. long em yet i tok komyuniti long Namba tri we i lukim skul i no stat painimaut olsem ol bin advetaisim bilong ol. Wanpela komyuniti lida long ailan i wari tru bikos nau skul i pas, long dispela skul yia i bihainim hevi ol posisen bilong ol tisa long wok “Provinsel plening opis i no givim Bagabag Ailan na skul tisa husat i sampela ol pikinini i wok long go in- i bin kamap long 2009 we wanpela long Bagabag long 2011 skul yia, gutpela ansa long ol wari na askim bin wok long 31 krismas, tasol em i sait long ol bikhet pasin bilong dring man i bin kukim wanpela dabel tasol i kam inap tude, nogat tisa i bilong ol. Sampela papamama i pinis long wok tisa long mun hombru, smokim spakbrus na klasrum. go wok long Bagabag na olsem, salim ol pikinini bilong ol i go long Februeri long dispela yia, Wagin kamapim hevi insait long famili na Bihainim dispela, sampela tisa i skul i stap pas yet. ol skul ausait long ailan, tasol ol i Bidang, i autim wari bilong em na komyuniti. bin lusim skul na long las yia, i bin “I luk olsem PEB i bin wokim di- kam bek gen bikos ol i painim komyuniti long Wantok Nius long Em i tok skul i no bin op long stat mekim wok i stap in ap klostu long sisen long saspendim o pasim skul, olsem stap long narapela hap i dispela wik. bilong 2011 skul yia bikos nogat pinis bilong las skul yia, ol tisa i tasol em i no toksave i go long Ne- narakain. Na tu, olgeta wokabaut Bagabab Praimeri skul em i kam tisa i kam Bagabag long mekim lusim skul. senel Edukesen Bot long dispela em ol i mas tromoim mani tasol aninit long Luteran Sios ejensi na wok tisa long skul. Mista Bidang i tok bihainim kukim samting. long Bagabag yet em nogat,” Mista em i Level 4 skul we namel long 7 Em i tok dispela em i namba tri bilong dabel klasrum long 2009, “Nau ol papamama na komyuniti Bidang i tok. OBE i no Bagabag Praimeri kisim helpim Veronica Hatutasi i raitim aut long ol skul em Wol Benk na Cathy Ed- ol buk i go aut bikos mipela i bilip olsem munds bilong Pot Mosbi Intanesenel skul. edukesen na moa yet, ritim ol buk bai opim TAIM Bagabag Praimeri skul long Madang Mista Magun i putim askim i go aut long ol tingting long lainim, divelopmen na helpim wok gut provins i op bek gen, ol bai gat ol nupela dona ejensi na ogenaisesen we i gat ol buk kamapim ol samting we man i ting i no inap Veronica Hatutasi i raitim samting long helpim skruim lainim bilong ol. bilong rit, ol samting bilong ol sumatin long long mekim. Dispela i kamap bikos long dispela wik rait long en na tu, lainim long en, i stap nat- “Wanpela piksa em wanpela man Hagen ing long donetim i go long Mas Kagin Tapani Mande, Mas Kagin Tapani o Makata, em husat i bin skul inap long Gret 6 tasol nau em PLANTI lain long kantri i karamapim ol wanpela asples Non Gavman Ogenaisesen na em i ken givim i go aut long ol skul we em papamama na sampela skul tisa tu i no i wok long sevim na lukautim ol ledabek i lukim nit bilong ol. i wok long mekim na salim hani (honey) na laikim Autkam Beis Edukesen (OBE) tetol o trausel (leatherback turtles) long “Mi singaut long ol narapela dona ejensi kamap gutpela bisnis man bikos em bin ritim bikos ol i lukim olsem em i no wok gut PNG, i givim 9-pela katen o bokis i gat ol long donetim ol buk i kam long mipela na rot long mekim hani long em na kirapim bis- tasol i bagarapim skul bilong ol pikinini. buk, posta, DVD na CD long ol. mipela i ken kamap olsem ol ejen bilong tilim nis bilong em yet long dispela. Olsem na ol i laikim bai gavman i luk- Wanpela Bagabag komyuniti lida na pas- luk gut long dispela na rausim OBE long taim tisa long skul, Wagin Bidang, i kisim ol edukesen sistem bilong dispela kantri. katen samting long makim skul na em i autim tok amamas long bosman bilong Wagin Bidang bilong Bagabag Ailan Makata, Wenceslaus Magun, long givim ol long Madang provins husat i bin wok buk samting i go long skul bilong em. olsem wanpela praimeri skul tisa long “Ol dispela buk bai helpim gut ol sumatin 31 krismas long Isten Hailans na na tisa long lainim na wok bilong ol. Autkam Madang , tasol i pinis long wok tisa long Beis Edukesen (OBE) i laikim planti moa stat bilong dispela yia, i wanpela long ol risos long helpim ol tisa na sumatin long i agensim OBE. skul wok na lainim bilong ol. Na bikpela tok Wantok i bin bungim Mista Bidang tenkyu i go long Mista Magun na NGO bi- long em long tingim komyuniti na helpim ol long Mosbi siti na kisim tingting bilong skul pikinini,” Mista Bidang i tok. em long OBE. Dispela i namba foa taim we Makata i “Olsem wanpela skul tisai bin wok tisa donetim o givim o skul buk, posta na CD i long planti yia, mi ken tok olsem OBE go aut long ol skul. em i feil o i no wok gut long dispela Namba wan na namba tu donesen i bin kantri. go long tupela skul long Madang we i stap “ Mi sori long ol sumatin bikos maski, insait long sevim ol ledabek trausel projek eria. Em long Dipor Komyuniti Divelopmen planti taim na bikpela mani i lus long na Lening Senta na Karkum Kristen mekim OBE i wok long edukesne sys- Akademi long ples Karkum, Madang. tem bilong yumi, em i no karim kaikai we Namba tri donesen i bin go long Sen John’s yumi laikim. Sistem nau i wok long Praimeri skul long Tokarara, Nesenel Kapi- rausim planti sumatin bihain long Gret 8 tel Distrik na namba foa em dispela i go na 10. Na level bilong tok Inglis we ol long Bagabag Praimeri. Bosman bilong Makata, Wenseslaus Magun i donetim ol buk i go long pastaim skul tisa, Gret 12 sumatin i gat long dispela taim i Tupela grup i donetim ol buk na ol nara- Wagin Bidang. no gutpela o i no dispela we yumi ting pela samting i go long Makata long tilim i go olsem ol bai save long en na yusim long toktok gut long en. “Aninit long OBE, ol sumatin yet bai wokim ol samting long save bilong ol na Stretim ol haus sik pastaim Sentral Gavman helpim ol skul bilong em ol tisa i stap long stiaim ol. “Aninit long ASKIM i go long gavman long rurel eria i wok long dai long ol sik sistem i bin stap pastaim, ol lesen o skul stretim na putim ol nupela masin i we ol inap orait long em sapos ol GAVMAN bilong Sentral i bilong ol long sampela metiriel i “objective” we long pinis bilong em, ol go long olgeta helt senta, etpos i kisim marasin na helpim long apim han na i stat long helpim ol bilong lainim ol sumatin insait sumatin i lainim samting na dispela i bin na haus sik long ol rurel na eben dokta. skul bilong em insait long long ol tripela vokesenel skul bi- save wok. Nupela sistem i wok long eria long sevim ol pipel. Man ya i tok PNG i gat planti provins. long ol insait long provins bilong mekim planti sumatin i feil. Tu singaut i go aut long gavman risos long kisim mani long en, “Ol bikman i no wari bikos ol i wok Long wik i go pinis, em i givim ol. long putim gutpela pe bilong ol tasol em i no putim bikpela tingt- long salim ol pikinini bilong ol i go skul K28,000 i go long Edukesen In- Dispela poto i soim Edmin- dokta na ol na famili bilong ol bai ing long helt. ovasis o long ol intanesenel skul sistem. stitute long helpim ol tisa ainim istreta bilong Sentral provins na stap amamas na mekim wok bi- Em i tok pipel i mas stap helti ““Aninit long OBE, Inglis bilong ol ol tisa bilong ol long lainim gut namba tu bilong em i kisim ol long ol. long yusim ol rot, bris na ol nara- sumatin i no gutpela. Mi harim na ritim ol sumatin i kisim gutpela metiriel long han bilong menesa Wanpela man bilong Is Nu pela samting we gavman i long nius olsem nupela gavman i laik Edukesen. bilong Citymart, Paul Marsipal. Briten provins i autim dispela wari sanapim na olsem, em i mas rausim OBE na mi amamas long dis- Long sem wankain taim tu, long wanem, planti pipel long ol tingim laip na helt bilong pipel. - Nicky Bernard. pela,” Mista Bidang i tok. olem i helpim ol vokesenel skul P12 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 abcpasifik

Gavman i rausim institut, we i stap long Mono insait PANI PIKSA: Ol long Greta Numea eria”. konprens bilong pipol bilong Libya i ol Fiji Metodis protes long Fiji yunion i tok Rausim Kenol ripot bilong lokol FIJI Interim Gavman i pasim Gadafi i raun wan- wanpela anuel konprens bilong taim pani piksa midia i no fea Metodis i save kamap olgeta yia. bilong em i soim ol TUPELA bikpela yunion bilong Dispela em long wanem, em i tok, i laik go kalabus. Fiji i askim ol midia lain bilong em i wari nogut konprens bai kantri long pasim wan sait ripot ol kamap pilai politiks. i save mekim dispela taim long Dispela i bihainim wanpela soim ol gavman stori tasol. disisen bilong tripela sinia lida Fiji Tred Yunion Kongres na Fiji bilong Sios long toktok long kon- Ailans Kaunsil bilong ol Tred prens, maski i bin gat oda bilong Yunion, i autim dispela bung gavman long ol i noken toktok tokaut bilong ol olsem dispela i long konprens. soim olsem gavman i save sekim Mausman bilong Fiji Militari olgeta stori insait long kantri. Foses, Leftenen Kenol Neumi Tupela i singautim ol lokol nius Leweni, it ok, ol i bin pasim kon- ejensi long raitim balens nius, prens long wanem ol i pilim sam- sapos nogat, ol i noken raitim pela ol spika bai nap stat toktok stori. long politiks, na i no lotu. Jeneral Sekreteri bilong Yunion, Ol i yussim Metodis sios olsem Felix Anthony, i tok ol pipel bilong wanpela tul long bungim na kantri i kisim ol nius gavman i mekim ol pipel i mekim ol politiks laikim ol long harim samting na pasin, na i no mekim bilong ol pising bot bilong nara- Foma PNG Praim famili memba bilong dispela sol- wok bilong sios yet. pela kantri long solwara bilong dia. SI delegesen i no em. Minista lusim Gavman bai mekim wok painim Australia PM i wanbel long plen Pikinini man aut long tritmen o pasin ol wok- haus sik long tok Australia bai bilong Forum bilong Kenol man i bungim antap long ol pising Singapo WANPELA delegesen bilong bot i gat flek bilong arapela kantri BIPO Praim Minista bilong halivim Lybia Solomon Ailans gavman i tok no Gaddafi tok ol i em ol Nu Silan kampani i satarim. Papua Niugini i lusim haus sik PRAIM Minista Julia Gillard i laik long wanpela tingting bilong paitim ol rebel i Long kirap bilong dispela mun, long Singapo, bihain long foapela tokim Palamen. Australia bai wok Pasifik Ailan Forum long yusim Auckland Yunivesiti i bin toktok mun long tritmen em i kisim long wantaim ol kantri bilong wol long nem “Chinese-Taipei’ o ‘Taiwan- go bek wantaim ol man bilong arapela hat bilong em. halivim Libya long kamap wanpela China’ insait long ol pas na tok- save bilong ol. WANPELA pikinini man bilong kantri husta ol i bin haiarim long Sir Michael i gat seventi faif kris- demokratik kantri. SIBC i ripot na tok makim Foren Libya lida, Kenol Gaddafi, kamap painim na kisim pis long solwara mas, na i bin gat tripela bikpela “Tude em i de bilong pulim win Afes Pemanen Sekreteri, Robert long kapitel, Tripoli, na i tok, gav- bilong Nu Silan. operesen o katim long lewa long gut na amamas long Libya, we i Sisiolo, long tok olsem Solomon man i brukim pait bek winim ol taim em i stap long haus sik. Ol kru i tok, ol i fosim ol long min olsem tumora i gat bikpela Ailans delegesen i askim forum rebel. wok 40 awa sif i go inap ol i askim Pikinini man bilong em, Arthur hatwok bai kirap. Australia i laikim long watpo ol i laik putim olsem. Saif al-Islam i bin kamap long long kisim win o brek o malolo, na Somare, i tok, papa bilong em i Libya long stap sindaun gut, i gat Em i tok SolomonAilans i laik go wanpela hotel em ol sapota bilong ol i paitim ol oltaim na seksuali kamap gut, tasol bai kisim sam- demokratik pasin na gutpela het long yusim yet Taiwan Ripablik gavman i holim stap long en. bagarapim na givim ol pis beit pela wik moa pastaim long emi go bihain taim, we mipela i save ov Saina, em ol i yusim na kolim Dispela i kamap bihainim ol toktok olsem kaikai bilong ol. bek long Papua Niugini. olsem mipela i ken kisim, tasol em long dispela taim. olsem ol i holim pasim em pinis. Long taim em i stap ausait, Sir i no strong inap.” Wanpela opisal komiti bilong Ol rebel paitman i bungim Michael i bin lusim wok bilong em Pasifik Ailan Forum, bungim strongpela pait i kam long ol soldia Wari long bluefin olsem praim minista, bihain long ol Kiribati, Marshall Ailans, Nauru, i sapotim Gaddafi, taim ol i go het tuna bai pinis memba bilong palamen i bin lusim 14 Saut Pasifik Palau na Tuvalu, long Fiji long las na pus bilong ol na tupela sait gavman na i go joinim oposisen Gems bai stat wik, tu i bin autim no laik bilong ol wantaim i tok, ol i kisim kontrol olgeta na ilektim Peter O’Neill olsem senis Forum i laik kamapim. long Tripoli pinis. OL konsavesenis o saveman nupela lida. long Sarere Saif Gaddafi i tok, papa bilong bilong lukautim busgraun na wara, WOK rere bilong Namba 14 Human Raits em i stap yet long kapitel. i kisim bikpela wari long go antap Saut Pasifik Gems long Nu “Mipela is tap hia. Dispela em i long namba bilong sauten blufin Wanpela Kaledonia i kamap klostu, we Komisen i askim kantri bilong mipela. Dispela em ol tuna ol i save kisim, na ol i tok, dis- Australia soldia i opening seremoni bai kamap long pipel bilong mipela na mipela i sin- pela bai mekim dispela pis i go Sarere. Australia gavman daun long hia, na mipela bai dai pinis olgeta. dai long Spots Niusman, Matai Akuola, i long rausim plen long hia. Na mipela bai winim dis- Ol pipel i makim tuna bisnis i tok 22 ailan kantri bai resis long HUMEN Raits Komisen i askim holim miting long Sidni dispela wik Afganistan pela pait, bikos ol pipel i stap wan- DIFENS Fos bilong Australia i dispela gems. strong Australia gavman long bilong toktok long wanpela nupela taim mipela, olsem na mipela bai tokaut long indai bilong wanpela Em i ripot wetlifting i wanpela rausim plen bilong ol long kirapim kwouta o namba ol i makim long win yet. Lukim ol, ol i pulap long Australia soldia long Afganistan long ol bikpela spot long dispela gen imigresen senta long Papua narapela tripela i go inap fopela rot, ol is tap long olgeta hap. taim em i stap long wanpela nait yia. Niugini. yia. partrol. “Wetlifting em i wanpela long ol Long Fraide, ol i bin sainim dis- Sampela lida bilong dispela bis- Sif ov Difens, Jeneral David bikpela spott insait long program, pela dil long opimm gen Manus New Zealand bai nis i laikim ol i apim namba Hurley, i tok em i bilip em i bin dai na wantaim 18 long 22 nesen i asailum senta na Imigresen bilongg pinis ol i kisim i go long 25 mekim wok paini- long wanpela bom pairap na sol- salim ol mausman i kam long Minista i bin tok em i laikim bai ol i pesen. dia i dai long ol i bagarap em i spots, i save sindaun baksait long hariap long open senta. Nathaniel Pelle bilong maut long ol kisim. atletiks long luksave em i gat Tasol Presiden bilong Human Greenpeace, i tok ol i mas putim Dispela em i namba 29 soldia i insait long ol ailans. Ol namba Raits Komisenn, Catherine pisin bot tambu long komesal pising bilong NEW Zealand (Nu Silan) i dai stat long pait i stat long wan wetliftas long Pasifik i stap na Branson, i tok dispela i luk olsem tuna, tasol e mi no bilip dispela bai tokaut long wanpela wok paini- Afganistan, 8-pela yia i go pinis. tren pinis long Nu Kaledonia aninit go bek long polisi bilong gavman kamap. maut long ol toktok olsem, ol i bin Difens Fos i tok ol i tokim pinis ol long stia bilong Paul Koffa, bilong John Howard gavman – paitim na bagarapim ol, ol kru Dairekta bilong Osenia wetlifting Pasifik Solusen. komentri Ogas 25 -30, 2011 Wantok P13

TENPELA MUN I NO INAP LONG STRE- TIM OL TOKTOK BI- KOMENTRI LONG MI... Wok i mas bihainim kwik toktok INSAIT long tupela wik, nupela gavman bilong Praim Minista Peter O’Neill i sanapim wanpela investigesen tim bilong sekim ol bikpela korapsen sut toktok, na nau i gat tokwin olsem ol i painim 9-pela opisa ol bai go het long mekim wok painimaut long ol. Bikpela het tok na astingting bilong ol i senisim gav- man em bilong rausim mani bilong kantri long han bi- long wan wan ol lida insait long olpela gavman. Ol dispela lain nau i holim gavman, i noken sindaun isi tasol wantaim nupela biknem ol i kisim. Sampela long ol nupela long wok minista i wok kisim dispela sans long soim tru tru kala bilong ol long wok lida. Ol arapela i wok long stap isi, na bihainim stia bilong ol lapun lida i sanap baksait long ol. Wanpela samting olgeta nupela minista i mas tingim, Jada 011 em, ol kain bilip na tingting bilong ol pipel tude, i no olsem bipo. Planti i gat save long yusim teknoloji na ol nupela we bilong toktok na autim tingting bilong ol. Olpela praim minista Sir Michael Somare i no bin luk- save long senis ol yangpela na savemanmeri bilong yumi tude i wok yusim bilong autim tingting bilong ol. Papua Niugini em i wanpela kantri we luksave yu gat olsem lidaman o meri em i bikpela samting. Sir Michael i bin ting olsem sanap na biknem bilong em olsem wan- pela namba wan man bilong kirapim kantri PNG i bin inap long pasim ai bilong ol pipel long paul pasin i wok long kamap long ples klia insait long fainens na tresari, na nesenel plening na monitaring. Nau, Praim Minista O’Neill i karim dispela salens long Jada011 inapim luksave pipel i givim ol taim ol i kam insait. Ol i pairap strong long rausim pasin korapsen na ol stilman lida. Sapos yumi harim dispela wanpela toktok planti taim tumas, bai yumi wok klia olsem dispela kain toktok, nogut em i mas mauswara tasol. Planti manmeri i tokaut pinis olsem ol i no bilip O’Neill gavman i gat inap taim i stap yet long kamapim sampela Taim i sot long Gavman gutpela wok mak. Nupela Gavman bilong Peter pawa bilong ol Provinsel kantri. Planti samting em Sapos O’Neill gavman i laik mekim tru tru olgeta samt- O’Niell na Belden Namah i Gavman long sait bilong kantri i mas gat long go het ing ol i tok, orait, ol i noken toktok planti. tok long mekim wok paini- yusim mani. Ol i laik mekim wantaim. Kain olsem Gav- Liklik manmeri i no longlong. Sapos ol i lukim olsem i maut i go insait long ol wok long Is Sepik Provinsel Gav- man i tokaut pinis long Fri gat wok i kamap bihainim ol toktok bilong yu olsem li- we bikpela mani bilong Gav- man na Morobe Provinsel Edukesen. Orait go het nau daman, orait, bai ol i makim yu long lidim ol. man bin go long en we i no Gavman. Liklik tu mipela na painim mani na mekim Sapos ol i harim wanpela kain toktok i go kam tumas, bihainim stretpela rot long mani mak olsem K200,000 harim olsem ol laik mekim tu plen billong dispela Fri em bai ol i nogat bilip moa long yu. kisim mani. Kain olsem K125 long Oro Provinsel Gavman. Edukesen mas wok gut na milien i kam long Asian De- Tingim gut! milien bilong Nasfund, K1.5 velopment Bank (ADB). Sapos ol mekim olsem, tru kamap gut long neks yia. bilien bilong Nesenel Plening Tasol nogut em bai nogat tumas bai ol Gavana bilong Mekim Fri Edukesen i we olpela Gavman tok ol i inap taim long stretim olgeta ol dispela provins wantaim kamap olsem Lo o polisi bai skelim go long ol projek long rot insait long kantri bikos Provinsel Asembli bilong ol nogat Gavman i kamap bi- ol distrik, K10 milien we i bin taim bilong ileksen em bai nogat pawa long hainim na tanim tanim na go long wanpela balus kam- kamap pinis. Tingim, Gav- kamapim wanpela projek o senisim nabaut. Em bikpela pani na arapela moa. man i gat 8-pela mun tasol ol wok bikos ol no inap sevis bilong pipel olsem na Bikpela askim nau em, bai long mekim wok. sainim na rausim mani. Dis- noken pilai politiks long en. wok painimaut ya bai kamap Sapos dispela Gavman i pela pawa bai stap tasol long Mipela laik lukim Fri tru na holim ol man i asua na ken go het na strongim ol han bilong Fainens Dipat- Edukesen i kamap tru tru na kalabusim ol o nogat?. Na wok we i stap pinis na putim men long Waigani. i no bilong grisim mipela long dispela Gavman inap pinisim moa mani go long ol distrik Nogat man i klia yet long 2012 nesenel ileksen tasol. dispela wok painimaut tru o wanwan long kirapim ol as tingting bilong dispela Kantri i gat bikpela bikpela nogat?. sevis we i bagarap na stap tasol sampela tingting em projek olsem oil na ges, Mi mekim ol dispela askim long en. Gavman laik bekim bek na LNG, ol maining, timba, fis bikos dispela Gavman i gat Maski long westim taim daunim ol Gavana husat i bin na planti moa. Olsem na 8-pela mun tasol long mekim long painim asua bilong sanap egensim ol long taim strongim ol dispela projek bai wok bikos Epril 2012 em olpela Gavman na tromoi bilong senisim Gavman long kantri i gat mani na ol pipel taim bilong nesenel ileksen bikpela mani go long ol Kot las mun. em ples klia tingting ken gat mani bilong lukautim na nogut bai i nogat taim nabaut ya. Gutpela long ol tasol na as tru em yumi no ol yet na i ken baim marasin long kamapim na pinisim ol ripot i kamap na stap ples klia yet. na skul fin a mekim ol liklik dispela wok. klia na larim wok bilong Lo Tasol bikpela samting em wok bilong ol yet. Narapela tu em dispela yet i go insait long holim na noken westim taim long Taim i sot olsem na mekim Gavman i laik kamapim ol sasim husat lain i asua long kainkain pasin bilong bekim samting stret we i gutpela Published at bikpela projek olsem stretim paolim mani bilong pipel. bek o daunim narapela nara- long interes bilong kantri na Portion 445, Kanage Street, ol rot na bris insait long Nau yumi harim na ritim pela bikos nogat taim nau ol pipel. Six Mile NCD kantri. Em bai kisim helpim olsem Gavman i laik rausim long mekim wok bilong P16 Wantok Ogas 25 - 30 2011 pasifiktunaforam NATIONAL FISHERIES AUTHORITY “Strongim na Sapotim Gutpela Bihain Taim bilong Tuna Indastri insait long Pasifik” Papua Niugini aninit long long wok bilong Na- Ol bikpela lain husat bai sindaun join olsem 3. Manus Fishing Coorporation Limited tional Fisheries Authority i go pas long redim siaman long miting bilong Pasifik Tuna Forum 4. Morobe Fisheries Management Authority namba 3 Pasifik Tuna Forum long Palau stat 2011 em ol indastri lain bilong ol Pasifik kantri 5. PNG Ports Corporation long 6 de i go 7 de bilong mun Septemba 2011. na tu ol biknem indastri lida bilong Yurop na 6. Bismark Pacific Sunrise Fishing Corporation Esia. Forum bai lukluk moa long wanem ol 7. Elemi Lawyers Ol fainol wok redi long kamapim dispela forum bikpela samting i kamap insait long WCPO; tuna 8. ESP Provincial Government o kibung i go het long ofis bilong National Fish- stok level na risoses insait long rijon, sait long 9. Madang Provincial Government eries Authority, na tu wanpela tim bilong NFA i invesmen, i no long tuna fising tasol, em bai luk- 10.East New Britain Provincial Government go pas long redim ol samting long Moasi, na tu luk tu long prosesing na maketing, nupela risos 11.West New Britain Provincial Government long ples bilong kibung i kamap long Palau. Tim menesmen lo em PNA na WCPFC i wok strong 12.Coco Enterprises Limited bilong NFA bai go long Palau long dispela wiken long en na samting samting em i kamapim long long wok klostu wantaim ol ofisa bilong Ripablik indastri; wanem mak nau em tuna indastri i stap BRONZ SPONSA WANTAIM K5,000.00: ov Palau Ministri bilong Netsurel Risoses na En- long en na wanem mak em i ken go long en in- 1. Silan Fishing Limited vairomen na Turism long putim ol fainol wok redi sait long ol Pasifik kantri; mak na lukluk bilong 2. Tatiduh Seafoods Management Limited long kamapim dispela bikpela miting. ol bikpela maket, intanesenel tred na tred mak 3. Madang Fisheries Cooperative Society Ltd na level; nupela teknoloji, eko-lebeling, lukluk i 4. Pest Care Limited Pasifik Tuna Forum em wanpela bikpela samt- go long bihain taim na planti ol narapela bikpela 5. Paolin Ruma & Sons Ltd ing na i gat bikpela luksave long intanesenel in- toktok. 6. Getaway Travel Ltd dastri kibung insait long Pasifik. Dispela forum 7. Maru Marines Limited bai bungim wantaim namba tri Rijinal Indastri na Pacific Tuna Forum 2011 is jointly organized Tred Konfrens, na insait long dispela ol bikpela by INFOFISH, the Ministry of Natural Re- toktok long bilong tuna indastri insait long Pasi- sources, Environment and Tourism, Republic of SAPOT SPONSOR WANTAIM K2,500.00: fik Ailan kantri em bai ol i toktok long en. Palau and the National Fisheries Authority of 1. Nationwide Rent A Car – AVIS Papua New Guinea, FAO-GLOBEFISH, Forum 2. TSP Marine Industries Wol tuna indastri i wok long putim ai na lukluk Fisheries Agency (FFA), the Secretariat of the gut tru long ol divelopmen we i wok long kamap Pacific Community (SPC), the Western and Bismark Pacific Sunrise Fishing Corporation, nau insait long Westen na Sentral Pasifik Osen Central Pacific Fisheries Commission (WCPFC), Elemi Lawyers na Coco Enterprises Limited em (WCPO). Insait long ol yia i go pinis ol Pasifik Parties to the Nauru Agreement (PNA) and the ol lain i kam nau tasol wantaim sponsa bilong ol Ailan Kantri (PIC) i kamapim bikpela wok tru Pacific Islands Tuna Industry Association long PasifikTuna Forum wantaim K10,000 wan long divelopim tuna indastri bilong ol. Planti ol (PITIA). wan, na sapot bilong ol i go insait long Silva wok long nupela menesmen bilong ol bikpela ai sponsa kategori.. Maru Marines Limited tu i bin tuna, strongpela limit long ol vesel de skim, Pasifik Tuna Forum 2011 em ol lain i bung long kamapim bilong klos eria olsem 4.5 skwea kilo- kamapim em INFOFISH, Ministri bilong Netsural kam insait dispela wik wantaim narapela sponsa mita bikpela solwara pes sein fising, lo we i Risos, Envairomen na Turism, Ripablik bilong we i putim em i go insait long Bronz kategori. karamapim ol lain bilong lukautim wolwara long Palau na National Fisheris Authority bilong NFA i givim bikpela tok amamas i go long ol olgeta bot i gat laisens, na VMS long wanpela Papua Niugini, FAO-GLOBEFISH, Forum Fis- bikpela koporet kampani husat i givim sapot bris i go long arapela em sampela bilong ol dis- eris Ejensi (FFA), Sekretariat bilong Pasifik olsem:; Avis Nationwide Rent A car, Pest Care pela lo em nau ol i kamapim bilong ol WCPRF Komyuniti (SPC), Westen na Sentral Pasifik Fis- Limited na Get Away Travel Limited. na ol lain husat i Pati o lain i sain long Nauru eris Komisen (WCPFC), Patis i go long Nauru Agrimen (PNA). Sampela ol arapela kantri insait Agrimen (PNA) na Pasifik Ailans Tuna Indastri Mista Pokajam i tok em i amamas tru wantaim long rijon tu i wok strong tru long bringim ol ova- Asosesin (PITIA). gutpela sapot tru na gutpela fainensal sponsa i sis invesmen long sait bilong daun-strim pros- kam long ol fising indastri, ol provinsal gavman esing wok na i no stap wok tasol long kisim ol Menesing Dairekta bilong NFA, Sylvester na ol lain we NFA i save wokim bisnis wantaim peimen long ol ovasis bot we i painim fis long Pokajam it ok olsem Papua Niugini i putim mani ol o klaints. “ Sapos ol dispela fainensol sapot solwara bilong ol. long kamapim dispela forum wantaim arapela sponsa i kam long PNG Fising Indastri na ol wan bilong yupela i no kam, mipela bai i no inap Wantaim tuna prodaksen mak olsem 2.4 mi- wan koporet bisnis haus, we nau i kamap olsem kamapim ol plen na redim ol samting long lien tan, WCPO i no mekim bikpela wok insait K400,000 na is tap long dispela kategori: mekim dispela forum i kamap gut, long Pasifik Ailan kantri, em i mekim bikpela samting tu long wol tuna indastri bikos em i save ASOSIET SPONSA(S) “Palau em wanpela liklik Pasifik ailan kantri na saplaim klostu 60% tuna i go long wol maket. DevFish – US$20,000 plus cost of one PITIA yumi mas yusim ol risoses yumi gat long helpim member country participant (registration fees ol long kamapim dispela 3rd Pasifik Tuna Forum Taim yu lukluk long bikpela samting WCPO i & travel costs) i kamap gut tru na wantaim gutpela mining bi- save wokim insait long lewa tru bilong wol tuna long en long makim ol Pasifik ailan kantri na tu indastri, dispela 3rd Pasifik Tuna Forum 2011 bai GOLD SPONSA WANTAIM K30,000.00: amamas olgeta stekholda bilong dispela forum” gutpela forum tru bilong olgeta stekholda, na 1. International Food Corporation Ltd Mista Pokajam i tok. bikpela samting em dispela ol lain husat i laik 2. Frabelle (PNG) Limited / Majestic Seafoods strongim bisnis bilong ol aninit long ol nupela Ltd senis i wok long kamap na ol arapela husat i laik 3. PNG Fishing Industry Association “Fiseris Bod i laikim Pasifik Tuna Forum i mas lukluk long kamapim bisnis insait long rijon. 4. Fair Well Fishery (PNG) Limited soim tru Pasifik olsem na ol i makim Palau Forum bai i kamap long Ngarachmayoung 5. RD Fishing PNG Limited & RD Tuna Canners olsem ples bilong forum i kamap long en bikos Kalsarel Senta long Koror, Ripablik bilong Papau Limited Palau tu em memba bilong Patis i go long Nauru long Septemba 6 i go 7, 2011. Namba wan na Agrimen (PNA). Ol lanti we i stap insait long namba tu Pasifik Tuna Forum i bin kamap long SILVER SPONSA WANTAIM K10,000.00: PNA em Palau, Papua Niugini, Federetet Stet ov Mosbi long Papua Niugini long 2007 na 2009. 1. South Seas Tuna Corporation Limited Maikronesia, Solomon Ailans, Nauru, Tuvalu, 2. Wamomo Seafood Exporters Limited Kiribati na Marshall Ailans. penprenkanagelaiplain Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P17 Raun wantaim Kanage olgeta wik Kam pulim taitim long soim poro bilong en olsem em i WANPELA taim, bikpela san tru na no marit. Meri bilong en i save paul Kanage i stap long Kamkumu Blok raun raun na wanpela taim em i long Lae Siti. Olgeta manmeri long haitim ring na em i no save long haus i go pinis long wok na turangu wanem hap em i putim. Taim masta NEM: Kisip Kembo i was stap long haus. San i hot tru Mi no save long KRISMAS: 19 (man) i askim em em i giaman tok olsem na em i sindaun aninit bilong diwai dispela ring em i pundaun. Tasol man bilong en i ADRES: ST. John De Baptist Primary School, TRIPELA mun i go pinis na wanpela mango na sepim maus gras bilong bin harim olsem em i save paul na P.O. Box 220, Kerema Gulf Provins wantok bilong Kanage i kam long em i stap. Em i harim dua bilong get em i kam long askim Kanage sapos SAVE LAIKIM: Pilai spots, watsim muvi, go i pairap na em i tanim na em i lukim lukim em long haus bilong en. em i harim sampela stori long dis- Lotu, ridim buk na mekim pani wanpela yangpela naispela meri Long dispela taim sik i pamim Kan- pela. wantok ples bilong em i wokabaut i age nogut tru na em i slip long haus “Yu tasol paul wantaim meri bilong NEM: Isaiah Bonga kam wantaim bikpela smail, lap na win long baksait na em i no harim mi ah!” Kanage pilim pen na opim ai KRISMAS: 28 (man) em i tok, “Hey Kanage! Yu sepim poro bilong en i kam. Em i slip i stap ADRES: na em i lukim poro bilong em na i P. O. Box 407, Popondetta, Oro antap gras na bihain yu sepim aninit na poro bilong en i kam singaut tok, “Olosem vanem na yu paitim mi Provins gras tu.” klostu long iau bilong en. “Kanage, SAVE LAIKIM: Pilai Voli bol, Tas ragbi, pilai Kanage i lap nogut tru na tanim na i stap. Yu sanapim bris. Kilia i ko.” Kanage. Yu orait o nogat. Em mi ya, gita, lukluk TV( NRL), raitim pas, mekim na go tokim meri olsem, “Yu kam pulim Na tupela i pait i go i kam i go inap Golum.” Man taim em i harim nem Lotu taitim brata ya i stap na bai mi san i go daun. em i ting em i stap insait long piksa sepim aninit.” Na em i lap i dai tru i Wanpis mangi bilong Lord of the Rings na em i NEM: Rian Monghongho Alphonse stap. Meri ya i laik lap tasol em i Lae siti tingim pes bilong en na em i singaut KRISMAS: 18 (man) pasim bel na bekim na i tok, “Yu ADRES: Aniep Village, C/- ST. Mary’s, P.O. taitim wanpela rop long diwai long antap stret na tok, “Aya, Golum, mi Box 125, Leitre, Vanimo, Sandaun Provins mango na sepim em.” no save long dispela ring. Em Froto SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, voli- Meri i tok pinis na em i laip i dai tru kisim. Froto. Froto. Haskim Froto. Ol skwat! bol, basketbol, go Lotu na mekim pren i stap na turangu Kanage i nogat Plis lusim mi yah. Mi no mekim wan- Salim ol gutpela Kanage moa long bekim na em i belhat pela rong. Mi lukim piksa tasol yah.” tok pilai i kam long: NEM: Annestine Funumari nogut tru olsem na em i kirap ronim Man, taim poro bilong en i harim Kanage Tok Pilai KRISMAS: 18 (meri) meri wantok ples i go aut long bik dispela em i kisim traipela diwai na P.O. Box 1982, ADRES: Notre Dame Secondary School, P.O. rot na singaut tokim em, “Yu rabis paitim Kanage long wanem em i ting Boroko, NCD dram noken kam bek long hia.” Box 164, MT Hagen, WHP em i tokaut long ring bilong meri bi- Port Moresby. Alois Sam SAVE LAIKIM: Ridim Baibel, singsing, harim long en we i bin paul long haus bi- Email: [email protected] Kanage musik, pilai basketbol, netbol, mitim ol poro- long ol. meri bilong en i bin rausim man na lukluk TV.

NEM: Koron Amun KRISMAS: 25 (man) ADRES: P.O. Box 3079, Lae,Morobe Provins SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai Kompyuta, ridim buk na mekim pren

NEM: Kaiya Yoan Mi laik save moa KRISMAS: (man) ADRES: C/- Bema Primary School, P.O.Box 37, Kerema Gulf Provins SAVE LAIKIM: Pilai soka, mekim Jokes na pilai volibol wantaim ol poroman long statim bisnis Dia Laiplain sampela mani long kirapim na ronim NEM: Ruben Yawa MI greduet long wanpela teknikel bisnis. KRISMAS: 18 (man) skul wantaim mekanikel enjiniaring Em bai gutpela sapos yu ken bungim ADRES: Muli Primary School, P.O. Box 69, diploma bilong mi, tasol mi i no inap sampela fan na tu, wokim ol kain fan- Mendi, SHP painim wok. Nau mi kirapim laik resing olsem kukim kaikai na holim SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, bas- long statim bisnis bilong mi yet wanpela bung we ol pren na bipo skul ketbol, volibol, ragbi tas na mekim pren wan- tasol mi no save wanem samting mi no painim wok? lain bilong yu i ken kam bung na baim taim wanpela Lotu man o meri mas mekim long kamapim bisnis. Taim ol i no painim wok na taim ol i kaikai long yu. Mi wari bikos sapos mi no wokim stap long dispela situesen o kain sin- Mipela i ting taim yu gat inap liklik NEM: Stanson Petiti wanpela samting, save mi kisim bai daun, ol bai belhat. mani yu ken traim ringim menesmen bi- KRISMAS: 20 (man) lus nating. Husat bai ol i ponim pinga long en long Rurel Divelopmen Benk long ADRES:C-/ BSC ANZ Bank ( PNG) Ltd, P. O. taim dispela i kamap? Taim gem bilong askim long wanpela benk dinau. Box 1152, Port Moresby NCD Papua Niugini Mekenikel Enjinering greduet. ponim pinga i no kisim gutpela bekim, Laspela tok Laiplain laik tok em: SAVE LAIKIM: Pilai Gita, ridim Baible, ol bai tanim long mekim ol nogut pasin “Long sanap antap long maunten yu mekim fani na stori wantaim ol poroman Dia Pren we i nogut long komyuniti na em mekim mas painim wei bilong yu antap long Mipela i laikim tru laik yu yet i soim pani long edukesen ol kisim. maunten. Na long holim renbo yu mas NEM: Joel Kenis Amaekam long kamapim bisnis bilong yu yet. Mipela bai autim sampela tingting pilim ren long wanem hap yu stap.” KRISMAS: 29 (man) Mipela wanbel wantaim yu bikos long yu skelim na sapos yu laikim yu Yu bai pilim olgeta dispela blesing ADRES: Huon Gulf, Lae 411, P.O. Box 164 Lae sapos yu wok long ol narapela, yu bai i ken traim. sapos yu bihainim tok bilong God ,Morobe Provins no inap kisim helpim yu kisim i go wan- Namba wan samting yu ken traim (Deuteronomy 28, Ves 2). SAVE LAIKIM: Mekim fani, eksasais, pilai taim save bilong yu. em, kamapim strong bilong yu na lilik, pilai ukulele, gita, singsing, skerim tok Em bai gutpela sapos yu go pas long painim taim long plen wanem wei yu Laiplain wantaim narapela liklik, ritim baibel, komik, kampani bilong yu yet na long mekim laik kamapim bisnis bilong yu. harim Radio Lait na Katolik FM, na painim wan- disisen we i go wantaim plen bilong yu Yu ken traim askim ol famili bilong yu Sapos yu gat wari, rait i kam long pela meri long maritim na stap oltaim. long kamapim bisnis bilong yu yet. wanem tingting ol i gat long helpim yu Lifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD. Mipela tingim hamas greduet i stap statim bisnis. Em bai mobeta long Telipon:3260011. Raitim trupela nem NEM: Anne Mary Yuwei insait long kantri wantaim wan kain askim ol famili memba husat i gat tru- na etres bilong yu na bai mipela i KRISMAS: 21(meri) tingting. pela laik long helpim yu. ken salim bekim long pas bilong yu. ADRES: Pes Primary School, P.O. Box 36, Em sore olsem planti bilong ol yang- Yu mas gat kapitel o liklik mani pas- Bai mipela i no inap putim trupela Aitape, Sandaun Provins pela pipel tude i bilip long greduet long taim long statim bisnis bilong yu. Sapos nem bilong yu long stori. SAVE LAIKIM: Pilai soka, Volibol, mekim ol yunivesiti na kolis, ol bai painim wok yu nogat mani, mipela strongim yu long pani, go Lotu, harim musik na watsim TV. insait long pablik o praivet sekta. noken wari. Toktok wantaim ol long Laiplain Wanem samting bai kamap sapos ol i famili memba long helpim wantaim P18 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 entatenmen

Program bilong Tasol 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz Wanwan De 9:30am – Final aua cruz 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6:45pm – Komiuniti Notis Bod 1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen 10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment 7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta – Host: Mummy DASH 3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie – Host:Angra Kennedy 2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz De - Mande – Fraide 10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA 6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T 10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 00:00am - Nait beat 6:00am – Major Nius Bulletin 10:15am – Kona b’long yu. 3:10pm –Avinun cruz 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait 7pm – 9pm - Coca Cola Garamut 6:15am – Komiuniti Notis Bod 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Tuluvan 9pm – 00:00am - Nait cruz 6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 6:30am – Nius Hetlains 11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 4:10pm – FOAPELAKAM GUD LONG 4 – foapela 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) Wiken - Sandei 6:45am – Bonde gritins 11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok singsing - Miusik / Request / Tok pilai 6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 4:30pm – Nius Hetlains - Kipim Kampani long ol nait shift. wokabaut Muisik 7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program - Laik b’long yu – Niupela singsing previu 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment Wikens – Sarere 10am – 12noon – Monin Treks 7:15am – WAN 4 DAROAD – Hit Prediction 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta 6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta – niupela singsing 12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7am – 9am – Sarere Monin Cruz 12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music 12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokal 9am – 11am - Monin Treks 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes. 2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod musik 6pm – 7pm 11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host: 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen – NAIT BEAT – Host: Vaviessie Kasty - 1st aua NWHP 6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta 8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 8pm – GOSPEL REKWESAUA 8:15am – “Papa Heni Fuka Show”. 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN 12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program – YUMIFM NIUS Senta 12pm – 1pm - 2nd aua NWHP 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen 6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Program Director – YUMIFM – Kasty

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru ... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS Mambu ben bilong Pororan redi long ovasis raun 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik James Kila i raitim kibot na tu nek bilong ol Buka i mangal stret long long pilai long kamapim mekim em long redim ol 9PM Stesen Pas yangpela meri i singsing naispela musik ol dispela mani long go pilai long yet long go daun long TUNDE - Moning - Nait long sait. Taim ol pilaim ol lain mambu ben bilong Mosbi na bihain i go long Brisben. 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu LONG las wik Fraide api- 6.30AM Nius na Karent Afes nun long Buka taun arere singsing olsem “Yangpela Buka i kamapim. Nem bi- Brisben long Australia. Komyuniti lida bilong 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op long Rabanz Ges Haus meri kalapim kokonas” long dispela grup em Tetok Dispela grup manmeri Buka, Thomas Rabans, i 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat na solwara bilong Buka “Tats daun Tokua” bilong mambu ben, tasol ol i bilong Pororan Ailan i bin tok dispela grup i mekim 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun pasis, wanpela grup man- Radaz bihainim mambu senisim na i kamap wan- raun i go pinis long Mosbi fan reising pinis olsem na 8.15PM Musik/Spots husat lain i laik sapotim ol 8.30PM NIUS meri i mekim save long ben stail stret, ol manmeri taim arapela nem long long sampela taim long 8.40PM Helt Riplei i ken sekim ol long web- 8.55PM Musik paitim mambu ben bilong husat i sanap lukluk i laikim redim ol yet long go ovasis. las yia, tasol dispela fan- 9PM Stesen Pas ol na singsing gut tru. tru stail musik ol i kamapim. Long dispela taim Wan- reising nau ol i wok long sait bilong “tourism- TRINDE - Moning - Nait Karai bilong mambu ben Tru tumas, ol lain bilong tok Niuspepa i bin bungim bouganville.com”. 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes ya i go gut tru wantaim Mosbi husat i raun i go long ol long Buka taun, ol i wok 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat Tetok mambu 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Focus ben mekim fan 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS resin long Buka 8.40PM Mama Graun Riplei 8.55PM Musik taun long go 9PM Stesen Pas pilai ovasis. FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu Poto: James Kila 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

EMTV Television Guide FONDE, OGAS 25 2011 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS CONTINUES…. 6.30PM G ACURRENTAFFAIR 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS SARERE, OGAS 27 2010 5.00AM G JOYCE MEYER 7.00PM G SPORTS SCENE 1.50–2.30PM GRADE6SCIENCE 9.30AM… AUSTRALIA NETWORK Religious Program (2011 Return) 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME 4.30PM G MOBIL1THEGRID 12.30AM G WIDEWORLDOFSPORTS 5.30AM G TODAY 7.30PM PG RAITMUSIK 5.00PM G MINDYOURBUSINESS 1.30PM PG SUNDAY FOOTY SHOW DEPARTMENT OF EDUCATION 7.27PM G EMTVTOKSAVE 2.59PM STATION OPEN 5.30PM G MOBIL1THEGRID 2.30PM PG SUNDAY ROAST CLASSROOM BROADCAST 8.00PM G RAITMUSIK KIDS KONA 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 3.30PM G 2011PNGBIGGUNEN- 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS special time) 3.00PM HI-5 6.30PM PG AUSTRALIA’S FUNNIEST DURO - It’s a first for PNG, it’s fun, exciting ! 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 9.00PM PG ELITEMUSICZONE 3.30PM PYRAMID HOMEVIDEOSHOW Tuneintocatchallthespills&thrillsofthe 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS (special time) 4.00PM THESHAK 8.00PM G THEPACIFICWAY 2011 PNG Big GunEnduro. 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE 9.30PM M FOOTY SHOW 4.30PM KITCHEN WHIZ 8.30PM G THEPACIFICWAY 4.00PM G SUNDAYFOOTBALL 12.30PM EMTVMIDDAYNEWS 10.30PM G NEWSREPLAY 5.29PM G EMTVNEWSUPDATE 9.00PM PG ELITEMUSICZONE DEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCAST 11.00PM AUSTRALIANETWORK 5.30PM G MILLIONAIRE 9.30PM PG WWE AFTERBURN CONTINUES…. HOT SEAT 10.30PM PG WWE AFTERBURN 6.00PM G NATIONALEMTVNEWS 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS FRAIDE, OGAS 26 2011 5.55PM G CRIME STOPPERS 11.30PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM PG RBT 1.50–2.30PM GRADE6SCIENCE 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS REPLAY In this groundbreaking series, follow the police 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME 5.00AM G JOYCE MEYER 6.30PM G ACURRENTAFFAIR 12.00AM AUSTRALIANNETWORK units for a unique behind-the-scenes look at Religious Program 7.00PM G INMORESBYTONIGHT RBT patrols testing for alcohol and drug af- KIDS KONA 5.30AM G TODAY 7.30PM G FRIDAYNIGHTFOOTBALL SANDE, OGAS 28 2011 fected drivers. 3.00PM G MAGICAL TALES DEPARTMENT OF EDUCATION (LIVE)- 3.30PM G HI-5 CLASSROOM BROADCAST 1.00AM G TRI-NATIONS 4.00PM G THEPYRAMID 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 9.27PM EMTVTOKSAVE RUGBY(LIVE) 7.00PM G MINDYOURBUSINESS 4.30PM G THESHAK 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 9.30PM G FRIDAY NIGHT LATE A monthly business program focusing on busi- 5.00PM G KITCHEN WHIZ 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS FOOTBALL: ness and financial issues affecting PNG. 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE 3.00AM AUSTRALIANETWORK 7.30PM PG ADVOCATES OF CHANGE 5.30PM G MILLIONAIRE 12.30PM EMTVMIDDAYNEWS 11.30PM G ACURRENTAFFAIR 6.30AM G ITISWRITTEN 8.30PM PG SUNDAY NIGHT MOVIE: HOT SEAT DEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCAST 12.20PM AUSTRALIANETWORK 7.00AM G SUPERRUGBY YESMAN(PREMIERE) komik Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P19 TORO

BIABIA

KANAGE

Ansa bilong las wik TOKWIN Wok i no kirap yet Woksop bilong NBC Sudoku Ol Hailens pait yet long PMIZ tasol o? Planti toktok na nius ripot i PNG Ilektrol Komisin i kamapim long Mosbi kamap long dispela Pafisik Marin wanpela wan wik woksop long Pasin bilong pait namel long ol Indastrial Zon (PMIZ) long Sogeri long Kokoda Treil Hotel. Hailans insait long Mosbi siti Madang tasol wok i no kamap Na bikpela namba long ol nius- namel long ol yet i go het yet. yet. Planti ol toktok bilong man husat i stap long dispela Ansa Plis wanem taim bai yupela bikpela mani bai kam na kain kain woksop em ol lain wok lain bilong bilong stopim kain pasin olsem. Ating las wik narapela toktok i kamap long sait NBC. Ating NBC tasol i save yupela mas kamapim wanpela Pasol long papagraun i no laikim projek bringim gutpela nius long olgeta bikpela fil bilong yupela yet na na kain olsem, tasol nogat wok i lain long PNG o? pait i go kam na husat i win em kamap. Gras i gro long ples we yupela yet nau. PMIZ bai sanap. Tokwin Tasol...

EMTV Television Guide (2008) Romantic Comedy about a guy who chal- DEPT OF EDUCATION CLASSROOM 5.00AM G JOYCE MEYER 8.00PM PG RPA: WHERE ARE THEY 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME lengeshimselftosay“yes“toeverything for BROADCAST CONTINUES…. Religious program NOW- RPA follows up various patients from 2.59PM STATION OPEN an entire year. 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS 5.30AM G TODAY over the years to check their progress. KIDS KONA Stars: Jim Carrey, Zooey Deschanel and 1.50–2.30PM GRADE6SCIENCE DEPARTMENT OF EDUCATION 9.00PM G ACURRENTAFFAIR 4.57PM EMTVTOKSAVE Bradley Cooper. 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME CLASSROOM BROADCAST 9.30PM G SUPERLEAGUE: 5.00PM G 10.30PM G HILLSONG STATION OPEN 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS AlltheSuperLeagueactiondirectfromtheUK. 5.55PM G CRIME STOPPERS Join Brian Houston every Sunday as he teaches KIDS KONA 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 11.30PM G EMTVNEWSREPLAY to change sets and empower people to lead 3.00PM G MAGICAL TALES 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS 12.30PM AUSTRALIANETWORK 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS and impact every sphere of life. 3.30PM G HI-5 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE 7.00PM PG THEWORLDAROUNDUS: 11.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 4.00PM G THEPYRAMID 12.30PM EMTVMIDDAYNEWS TRINDE, OGAS 30 2011 REPLAY 4.30PM G THESHAK DEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCAST 5.00PM G KITCHEN WHIZ (NEW 8.00PM PG RANDOMACTSOF 11.00PM G NATIONAL EMTV CONTINUES…. 5.00AM G JOYCE MEYER KINDNESS NEWS REPLAY 5.29PM G EMTVNEWSUPDATE 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS Religious Program 9.00PM M WEDNESDAYNIGHT 11.30PM AUSTRALIANETWORK 5.30PM G MILLIONAIRE 1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE 5.30AM G TODAY MOVIE: HOT SEAT 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME DEPARTMENT OF EDUCATION MANDE, OGAS 22 2011 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 12.00PM EMTV MIDDAY NEWS CLASSROOM BROADCAST 11.00PM G ACURRENTAFFAIR 7.00PM G TOK PIKSA 3.00PM G MAGICAL TALES 7.27PM EMTVTOKSAVE 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 11.45PM G NATIONAL EMTV NEWS 5.00AM G JOYCE MEYER 3.30PM G HI-5 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE REPLAY Religious Program 7.30PM G MONDAYNIGHT 4.00PM G THEPYRAMID 5.30AM G TODAY FOOTBALL: Round 4.30PM G THESHAK 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS 1.00AM AUSTRALIANETWORK DEPARTMENT OF EDUCATION 5.29PM G EMTVNEWSUPDATE 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE CLASSROOM BROADCAST 10.00PM G ACURRENTAFFAIR 5.30PM G MILLIONAIRE 12.30PM EMTVMIDDAYNEWS 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 11.00PM PGMOBILE GRID HOT SEAT DEPT OF EDUCATION CLASSROOM 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 11.30PM AUSTRALIANETWORK 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS BROADCAST CONTINUES…. 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS 6.30PM G ACURRENTAFFAIR 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS Ol Progrem na Kilok i 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE TUNDE , OGAS 29 2011 7.00PM G HAUS & HOME 1.50–2.30PM GRADE6SCIENCE 12.30PM EMTV MIDDAY NEWS 7.57PM EMTVTOKSAVE ken senis oltaim... P20 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 wolnius

NATO Wel tanka paia: Pakistan i lukluk long ol bikpela wel tanka bilong NATO i paia long rot. Ol ganman i bin etek long haiwe long ples Kolpur, 25 kilomita saut long Quetta, kaptal bilong Baluchistan provins long Ogas 22, 2011. Ol dispela birua ron long motobaik na kukim 19pela wel tanka trak bilong NATO we ol karim ol dispela wel i go long lukautim ol NATO paitman.

MARTIN LUTHER KING JR STETU: Wanpela man i kisim poto bi- long nupela stetu bilong Martin Luther King Jr memorial de. Em i nu- pela stetu long Nesenel Mall long Washington, DC long Ogas 22, 2011. 15-pela yia bihain Congress i oraitim dispela nain mita stetu bi- long America sivil raits painia bai ol iu onarim em long Ogas 28 i makim 48 krismas bilong driman bilong King. OL KABON TAKIS PROTEST AUTSAIT LONG PALAMEN HAUS: Ol dispela lain i protes long takis bilong Kabon autsait long Canberra haus palamen long Australia long Ogas, 22 2011.

Nesenal AIDS Kaunsel Sekreteriat P.O. Box 1345, Boroko, NCD, Papua Niu Gini Telepon: 3236161 Fax: 3231619 Web: www.nacs.org.pg

Opis blong Direkta

TOK SAVE

Dispela toksave i go long ol stakeholdas, ol poroman na ol donas (ol lain husait i save givim moni halivim) olsem Nese- nal AIDS Kaunsel i laikim yupela long stat plenim ol wok kamap blong luksave long Wol AIDS Dei we bai i kamap long Disemba 1, 2011. Go lukim ol PAC opis klostu long yu long moa halivim long plenim ol wok kamap. UNAIDS i no salim het toktok blong Wol AIDS Dei blong dispela yia. Tasol long rere long dispela dei i gutpela sopos yupela inap long go het long plenim ol wok kamap. Mipela bai i givim aut moni long ol husat i salim ol plen blong wok kamap long Wol AIDS Dei. Ol skul, bisinis hauslain na gavaman bodi i welkam long stap insait long dispela wok kamap. Yumi olgeta i mas wok bung wantaim long tingim dispela dei. Mipela i tok hamamas long ol halivim blong yupela long daunim hevi blong HIV/AIDS insait long kantri blong yumi PNG.

Tenkiu tru,

Margaret Munjin Menesa, bilong Marketing na Alliance

Long kisim moa toksave yu ken kolim ol Woklain long marketing longTelepon namba 323 6161; Fax 323 1619 or emailim: [email protected]; o [email protected] bisnisnius Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P21 Biknem LNG kampani Shell bai wok- bung wantaim Petromin Holdings James Kila i raitim Minista bilong Maining, Byron Chan lain wokman meri bilong PNG kisim na Minista bilong Rurel Divelop- moa trening long sait bilong ex- BIKNEM likwifait netserel ges men, Moses Maladina. Britis Hai ploresen, divelopmen, trenspot, (LNG) kampani insait long wol, Komisina i bin stap lukim dispela siping na maketing na dispela i Shell long las wik Fonde i sainim saining seremoni wantaim ol bod givim gutpela sans tu long lokal wanpela bikpela agrimen we bai memba bilong Petromin na ol sinia pipel bilong PNG i wok moa insait lukim em i wok klostu wantaim menesmen wokman meri. long kamapim mani bilong kantri. Petromin PNG Holdings Limited Aninit long dispela Alaiens Agri- Dispela alaiens o wok-bung bai long ol projek insait long kantri. men, Shell bai givim mani o fainens givim trening tu long ol wokman Insait long dispela wok-bung, long kamapim join exploresen na meri bilong Petromin olsem wan- Shell bai lukluk long kamapim in- divelopmen bilong ol nupela oil na pela strongpela nesenel oil kam- vesmen na tu wok insait long PNG ges eria long kantri na tu putim pani, wankain olsem Shell i bin wantaim Petromin long sait long mani sapos ol i painimaut olsem i givim trening long Petronas long kamapim haidro-kabon. Insait long gat oil na ges i stap long ol ples ol i Malaysia na ol arapela kantri olsem dispela wok bai lukim kampani i wok long en. Brunei na ol arapela long Afrika. kamapim wok-bung wantaim ol Minista bilong Petrolium na Eneji, Insait long Papua Niugini, dispela teknikol wokman bilong Petromin William Duma i tok olsem dispela alaiens o wok-bung namel long long karimaut ol teknikol stadi long tupela lain em Shell wantaim Petro- Shell na Petromin i makim “wok- ol eria long PNG we ol i ting min Holdings i gat plen tu long abaut wantaim senis”. Maski olsem petrolium i stap long en. Dispela kisim ol intares long narapela ol i gat ol arapela biknem kampani i join teknikol stadi em Shell bai Mista Kalinoe (lephan) i sainim agrimen wantaim Mista Kool na Mista Duma ges na oil projek em Petromin na ol kam pinis long PNG long wok long putim mani long karimaut wok (namel) i lukluk. Ol poto: James Kila arapela lain i lukautim na kamapim LNG projek, kam bilong Shell bai aninit long Alaiens Agrimen na stadi gutpela veliu long ol. bringim tu gutpela kalsa na pasin pela alaiens agrimen wantaim ek- Duma long het ofis bilong Petromin ya bai pinis long yia 2012. Mista Duma i tok dispela wok- bilong kamapim gutpela resis insait sekutiv vais presiden bilong Esia, long Mosbi. Menesing dairekta bilong Petro- bung namel long tupela kampani long LNG sekta we bai i ken helpim Michiel Kool, fran long Minista bi- Tupela arapela minista husat i min, Joshua Kalinoe i sainim dis- bai givim gutpela sans tu long ol PNG long bihain taim. long Petrolium na Eneji, William stap lukim dispela seremoni em Gavana Gau tok Madang pipel laikim Ramu NiCo projek GAVANA bilong Madang, James Gau i tokaut stret long gavman bi- long China olsem ol pipel bilong Madang i givim olgeta sapot i go long dispela US$1.4 bilien Ramu NiCo Projek long Madang provins. Mista Gau i mekim dispela toktok taim em i tok tenkyu i go long Em- beseda bilong China i kam long PNG, Embeseda Qiu Bohua, husat i mekim lukluk raun i go long Madang las wiken. Insait long sotpela miting wan- taim Embeseda Qiu long las wik Sarere, Mista Gau i tok olsem O’Neill-Namah gavman na provin- sal edministresin bilong em i givim olgeta sapot long dispela nikel pro- jek na i laik lukim wok i stat hariap. Embeseda Qiu Bohua wantaim meri bilong em i sanap wantaim Gavana bilong Madang, James Gau long poto . Ol arapela em ol Ramu NiCo menesmen tim na Em i tok ol pipel bilong Madang ol wok lain bilong Embesi bilong China. Poto: Mathew Yakai na Raikos ilekoret we rifaineri bi- long Ramu NiCo projek bai i stap en,” Mista Gau i tok. wok bung wantaim nesenel gav- tenkyu long Mista Gau long dispela dispela projek bai bringim gutpela long en bai lukim planti ol gutpela “Mi givim yu olgeta sapot. Yu man long lukim olsem gavman long miting na i tok Ramu NiCo Project helpim na divelopmen i kam insait divelopmen i kamap long eria bi- tasol em hop mi gat, na mi amamas olgeta level i onarim ol komitmen o em bikpela invesmen tru bilong long Madang na PNG. long ol. long ol wok yu mekim, maski olsem tok promis ol i mekim pastaim long China insait long PNG na rijon na “PNG em bikpela treding patna “Olsem provinsal gavman na ne- i gat sampela lain i laik mekim kain sapotim projek na maski long Madang provins em ples we gav- wantaim China insait long rijon na senel gavman, mipela i amamas kain,” em i tok. mekim ol pipel i wet nating na bel- man bilong China i putim ai long PNG i gat bikpela invesmen bilong long dispela projek bikos em bai Long soim sapot bilong gavman hat tumas. en. China olsem Ramu NiCo i stap na kamapim planti gutpela divelopmen bilong em, Mista Gau i tokim Em- Embeseda Qiu, husat i mekim Em i askim tu Madang provinsal dispela em bikpela samting tru long ol eria we em bai wok long beseda Qiu na Ramu NiCo Menes- lukluk raun bilong em i go long gavman long lukautim gut dispela mipela i putim ai long en,” Em- men olsem gavman bilong em bai Madang na Ramu NiCo projek i tok “bebi” we i wok long gro yet bikos beseda Qiu i tok. P22 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 ramunius

Ramu Nikel DSTP bai go het – Suprim Kot tok-orait LONG Fraide, Ogas 19, 2011, Suprim vironment Act 2000. Kot long Mosbi i bin rausim wanpela ap- Na Judge i tok long stopim likesen bilong ol sampela man husat i DSTP em bai kamapim bikpela kolim ol yet olsem papagraun bilong birua long Projek, na tu long Basamuk insait long Raikos distrik long provinsal na nesenekl ekonomi na Madang provins long stopim dip si teiling bai i rausim na stopim ol planti plesmen (DSTP) we Ramu NiCo Project i ovasis invesment. laik yusim. Long dispela as tasol Jas Can- DSTP em kain rot we dispela bikpela nings i rausim dispela pemanen malti-bilien Kina Ramu NiCo Projek i bai injangsen long DSTP na tok orait yusim long rausim ol pipia bilong en I go olsem DSTP i mas go het yet. Na aninit long solwara. taim ol plentif i laik kisim gen dis- Ol pleintif em Louis Medaing i go pas pela injangsen i go long Suprim long en, i sutim tok nating olsem dispela Kot long Pot Mosbi long August pipia bai kamapim birua insait long solwara 19, loya bilong ol i kam kamap leit na bagarapim ol abus, fis, na nambis tru na kot i rausim dispela aplike- arere long solwara. Ol i bin kisim kampani sen blong ol. husat i wok long projek, Ramu NiCo-MCC “Dispela Ramu Projek i luksave i go long kot long stopim DSTP na laikim long kamapim 31,150 tan nickel kampani long painim ol narapela rot long long wanpela yia na 3,300 kobalt tromoi pipia. long wanpela yia i go inap long Tasol wantaim bikpela teknoloji na save 20-pela krismas. Dispela em ol bilong ol saintis insait long kantri na ova- bai ekspotim o salim i go long ol sis, wantaim tok-orait bilong gavman bi- kastoma long China na bai long PNG i wanbel stret olsem DSTP em kamapim mani mak olsem wanpela gutpela rot long tromoi pipia. Ol US$600 million (K1.4 billion) long narapela wei bai kamapim kainkain birua wan wan yia na bringim nupela long bus, wara, animal na ol pipel tu. Ofis bilong Ramu NiCo em “Glas Haus’’ we i sanap long Madang taun. mani i kam insait long kantri,” Ol sampela liklik lain papagraun tasol i Mista Gooding i tok. ting olsem em i no stret na i kisim Ramu Highlands Pacific husat i gat NiCo-MCC i go long Nesenel Kot long bai yusim DSTP. 100-pela seaholda i gat 8.5% sea insait Madang i go inap long Julai 26, we Jastis Long taim kot i mekim dispela disisin, long Ramu NiCo Projek na i ken move go Cannings i tok orait long DSTP i mas gohet Managing Director bilong Highlands Pa- antap long 11.3% taim olgeta dinau bilong yet. cific John Gooding i tok aut klia olsem projek ol i peim bek. Na em i gat sans tu Tasol ol papagraun i bilip olsem disisin Ramu NiCo Main nau stap sambai tasol long baim gen 9.25% ekwiti sapos maket i bilong jas em i no stret na ol i pulumapim long statim wok long DSTP long Basamuk gutpla. wanpela aplikesen long Suprim Kot long na tritmen plent bai go insait long opere- Ramu NiCo Projek, main i stap long Ku- Mosbi we bai i putim oda long stopim seb long neks mun, em September. rumbukari long Usino i go long rifaineri DSTP long noken go het yet na apil long Ramu Nikel Project i nau klostu pinis we long Basamuk long Rai Kos i nau redi long dispela Nesenel Kot disisin em bai Suprim ol i mekim long mani mak olsem US$1.4 go insait long maining klostu. Dispela wok Kot i harim. billion (K3.2 billion) we inap kamapim trail konstraksen i bin kamap insait long tupela Long Fraide, Ogas 19 taim dispela ap- operation 18pla mun i go pinis tasol kot i yia, 2008 i go 2010 na i yusim sampela ol likesen bai tripela jas bai harim, loya bilong kamap na stopim dispela. bikpela saveman na bikpela na gutpla ol lain plentif, Tiffany Twivvey i go kamap Mr. Gooding i tok i gat bikpela na strong- teknoloji long mekim olsem nogat bikpela long kot leit. Kot i makim taim olsem pela sapot long komuniti na gavman na birua long main long sait bilong bus, 9:30am. Long dispela as, tripela bikpela nau ol operata bilong Ramu NiCo i ken luk- wara,graun na solwara. jas bilong suprim kot Jastis Catherine Da- luk i go insait long mekim fainal komisining Projek luksave tu long lukautim ol wok- vani, Derek Hartshorn na Ere Kariko i tok na kamapim main stret. man na meri long sait bilong sefti we kam- olsem dispela aplikesen bilong ol plentif “Projek i bai commissionim nambawan pani i gat bikpela luksave long kamapim long kisim ristrening oda em kot i rausim autoklev long klostu taim na kamapim “zero harm”. na tokim ol plentuf long peim fi bilong kot. nambawan nikel na kobalt klostu long ol Aninit long motto o het-tok bilong kam- Dispela nau i min olsem Ramu NiCo i bai wik i kam bihain long ol trail wok i kamap pani “Wanpela Ramu Nico, Wanpela Ko- wok maining na yusim DSTP. Dispela tu i insait long 12-pela mun i go insait long 18- muniti”, Ramu NiCo i amamas tasol long mean tu olsem on papagraun i ken go het pela mun”, Goodings i tok. wok kamapim main klostu na ol papagraun wantaim apil bilong ol o ol i ken aplai gen Bihain long wok konstraksen long PNG husat i wet long-pela taim i ken kisim ol long kisim dispela ristrening oda gen LNG Projek i stat, Ramu NiCo-MCC in- gutpela helpim. Na tu olgeta lain stekholda sapos ol i laik. Dispela em samting bilong vestmen insait long Ramu Projek em i bin i ken kisim helpim long pasin bilong wok- kot long luksave. wanpela bikpela invesmen tru insait long bung wantaim. Tasol gutpela nius nau bilong ol papa- kantri long yia 1990s. Ritim gen nambawan Tok Pisin nius- graun em olsem ol i nau bai luksave long ol Karanas maunten rot bilong i go antap Ol pipel bilong PNG i mas luksave olsem pepa bilong yu, Wantok Niuspepa neks kainkain wok helpim Ramu NiCo bai kisim long KBK mine em hatwok tru, tasol taim Justice Cannings i bin wokim disisn wik long save moa long wanem wok i kam long ol taim em i go insait long op- Ramu NiCo i brukim na katim maunten long Madang Nesenel Kot long July 16, em Ramu NiCo Projek i kamap insait long eresen nau olsem kot i tok-orait long em na nau kar i ken ron isi tasol i go kam. i bin tok DSTP i bihainim lo ananit long En- Madang Province.

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: InsaitRamu long moa longNiCo tupela yia, Ramuredi NiCo ilong sanapim pinis givim malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.  Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,  ‘Wanpela Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi- Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis  long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela Ramu NiCo, main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin  Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi Wanpela o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no  Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta long 135 kilomita slari paiplain) Komyuniti’ ruralindastri Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P23 Ol PNG fama nidim helpim long go insait long daun-strim prosesing Soldier Buruka PNG, Angela Binge, senisim ol infomesen na i raitim husat i save wok arapela ol trening. olsem wanpela rurel Em i tok tenkyu long Di- PLANTI gutpela tingt- divelopmen ofisa long patmen bilong Agrikalsa na ing na sapot i mas go Westen Hailans Laipstok na gavman bilong long helpim ol fama provins i amamas tru China long givim sans long Ol lain husat i trening long rais long PNG long go in- long makim kantri long em long go stap long dis- long HAC i lukim rais ol yet i groim. sait long daun-strim go lainim planti ol gut- pela sotpela trening long Poto: Soldier Buruka prosesing. pela save long sait China. PNG i gat gutpela long planim kaikai na graun we i ken pos-havest teknoloji, kamapim planti ol gut- redim gut ol kaikai bi- pela kain kaikai na frut, hain long kisim long tasol nogat gutpela gaden na ol rot long luksave i stap helpim prosesim ol frut na ol fama go insait long gaden kaikai na kumu. daun-strim prosesing o “Graun bilong yumi kamapim ol samting long PNG i gat gutpela na putim long paket na gris na yumi ken groim salim. kaikai ol tropikal frut, Wanpela agrikalsa kumu na gaden kaikai. tisa o leksera, Gibson Em taim nau long yumi Yamuk i mekim dispela mas givim moa luk- toktok bihain long e mi save long daun-strim kambek long China we prosesing long helpim em i kisim trening long ol rurel fama bilong tropikal kaikai na frut yumi long ples long gat na prosesing teknoloji. moa wok na rot long Mista Yamuk i save kisim mani,” Yamuk it wok long Dipatmen bi- ok. long Agrikalsa na Laip- Em i tok ol famas stok Hailans Agrikalsa long PNG i save groim Koles long Mt Hagen. planti ol frut olsem Em i bin stap namel mango, painepol, long 24-pela lain husat popo, banana, i kam long 15-pela di- kokonas, na ol arapela veloping kantri long we i isi long prosesim. Pasifik, Esia na Afrika Yamuk i tok ol risets husat i bin go long institiut i mas kamapim kisim trening long moa wok risets o paini- Hainan provins long maut wankain olsem ol China. lain long China long Yamuk i em i bilip redim gut ol dispela olsem i gat planti gut- frut long salim i go ova- pela sans long ol fama sis. long PNG long Em i tok wanpela rot kamapim moa tropikal long sapotim ol fama frut na kaikai bilong bilong yumi em long gaden we ol i ken givim ol liklik mani redim gut na salim i go sapot na tu kamapim ovasis na tu go insait moa koporetiv na tu long daun-strim pros- kamapim ol gutpela esing. Long dispela rot polisi o plen long sait bai ol fama i ken bilong agrikalsa divel- kamapim moa wok na opmen long PNG. tu i gat planti rot long Yamuk, husat i save kisim mani long sapo- wok pastaim olsem fil tim sindaun bilong ol instrakta long krop pro- long ol rurel eria. daksen na i wok olsem Em i planti ol sans is fam menesa na tu i tap tasol ol fama i save tis long HAC, it ok nidim teknikal edvais olsem PNG i ken na mani sapot long lainim planti samting gavman long helpim ol long China na olgeta long go insait long dis- dispela kain rot long pela kain wok. trening em ol i mas Yamuk wantaim lainim gut na helpim narapela meri bilong sait bilong teknoloji na P24 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 olspotpoto Weeken spot long Goroka... Ol poto: Sape Metta

Noken ting ol man tasol i gat save long pilai soka. Ol meri antap long kol ples Goroka tu i save hatim skin long dispela pilai.

Raun 15 Digicel Kap salens namel long Bintangor Lahanis na Galp Isapeas long Goroka.

Ol meri kilim skin long pilai soka. Wasaut ol tu nogut.

Wanpela Isapea i kisim bagarap na lokol trena John Hou i sekim em long NSI fil long Goroka long raun 15 bilong Digicel Kap resis namel long Galp Isapeas na Lahanis.

Bintangor Goroka Lahanis pilaia Joseph Peters i bungim strongpela banis long difens bilong Rabaul Guria insait long raun wan bilong Digicel Kap pilai long Goroka.

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD. spotlaipstail Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P25

ROT: BMX resis i save kamap autsait long graun we i gat ol lik- lik maunten na planti kona.

Gem Bilong Yu

wantaim ANDREW MOLAN

I NO long taim i go pinis, yu i bin lukluk Narapela wilwilYunifom resis o klos bilong ol BMX pilaia i no long spot bilong wilwil resis. wankain olsem bilong ol arapela wilwil resis Dispela em i resis we ol pilaia i save tu. yusim wilwil long resis insait long bikpela Klos bilong ol i save karamapim bodi ol- haus resis o stedium bilong dispela spot. geta na ol i save werim planti karamap bi- Kain wilwil resis i save kamap insait long long lukautim bodi olsem, karamap bilong Olimpik Gems tasol i gat narapela kain het, bilong ol skru long lek na han na tu su wilwil resis we ol i save pilai autsait long bilong pasim lek bilong ol long sen (chain) bikpela stedium. bilong wilwil. Dispela wilwil resis em ol i kolim wilwil Olsem mi tok pinis, ol arapela wilwil resis motokros (bicycle motorcross) o BMX wilwil i save kamap long trek (track) insait long resis. stedium o ples bilong resis tasol BMX i save Dispela wilwil resis i no olsem ol arapela kamap long autsait long graun nating we ol wilwil resis we ol pilaia save resis tasol long i save kirapim das tru long resis bilong ol. KALAP: Ol pilaia i save kalap na lukim husat bai kamap pas long pinis mak. tanim planti kona wantaim olsem Long win, ol pilaia i mas ronim wilwi bi- Insait long BMX, ol pilaia i save raunim na ol wilwil bilong ol i mas strong long ol i mas kalapim ol dispela maunten na wanpela mak long graun we i pulap long ol inap long mekim dispela ol samt- ston na abrusim ol hul, wara long raun na liklik maunten na planti kona long tainim na ing. tainim ol strongpela kona bilong rot long kalapim we ol i mas mekim gut na i noken kamap long pinis mak hariap. pudaun, na kamap long gutpela taim long Ol pilaia bai kisim poin long dispela ron win. bilong ol na husat i kisim moa poin bai win. I gat sampela resis bilong ol tu we ol i Histri bilong gem WILWIL: Wanpela save lukluk long husat bai kamap hariap BMX resis i stat long 1970’s taim ol mangi kain wilwil we ol i long pinis mak. save yusim insait save kisim ol wilwil bilong ol na resis long ol long BMX resis. bus rot long Sauten Kalifonia (Southern BMX resis long PNG. California) long Amerika. Olsem ol arapela wilwil resis, BMX i gat Ol dispela mangi save traim long bihainim sans long kamap strong tu long PNG bilong ol fevret pilaia bilong ol long motokros resis wanem em i wanpela samting we planti ol husat ol i save resis wantaim ol motabaik manmeri long ol ples long ol rurel eria i save (motor bike). ronim. Dispela laik bilong ol i mekim ol i Sapos i gat kain resisi na asosiesen bi- kamapim wilwil motokros resis we i wankain long en i stap long lukautim na ronim, em i olsem motokros resis tasol long dispela, ol eration i kamap. Stail bilong pilai nogat tok olsem planti bai traim save na i no save yusim ol mota baik tasol ol BMX Namba wan wol sempionsip bilong BMX Olsem ol arapela wilwil resis, yu mas i gat strong bilong ol long en. wilwil. i kamap long 1982. wilwil we bai nap long ron strong insait long Wilwil resis olsem BMX em i no hat Ol i bin stat wantaim ol wilwil olsem Long 1993, ol i kisim BMX i go insait long kain resis bilong yu. tumas bilong wanem resis i save kamap Schwinn Sting-Ray na ol arapela wilwil “Union Cycliste Internationale” (Interna- Ol wilwil bilong BMX i mas strong moa autsait long graun na i no insait long bikpela olsem. tional Cycling Union), bikpela asosiesen bi- long wilwil bilong ol arapela resis bilong haus. Bihain, taim ol lain bilong mekim ol wilwil long ol wilwil resis long wol. wanem ol i save ron autsait long graun na Husat i laik ronim, i ken tingting tasol long i lukim olsem dispela spot i wok long kamap Nau, BMX i kamap wanpela bikpela gem kalapim ol bikpela maunten na ston we ol painim wanpela bikpela hap graun we ol i strong, ol i mekim ol wilwil we i strong inap we i save kamap olgeta yia long Amerika. arapela wilwil i ken bruk. ken mekim rot bilong ol wilwil long ron. long ron insait long dispela kain gem. Tasol BMX i no go insait long Olimpik Long wankain taim, dispela ol BMX wilwil Tasol wanpela salens bilong ol pilaia em American Bicycle Association (ABA) i Gems inap long 2008 taim em i kamap long i noken hevi tumas na i mas inap long ron long painim ol wilwi tru bilong dispela kain kamap long 1977 long lukautim dispela spot Beijing Olimpiks long Saina. spit na ron gut long dispela kain ol rot nogut resis, we i ken kos bikpela mani long kisim na long Epril, 1981, International BMX Fed- we em i save ron long en. i kam long ovasis. P26 Wantok Ogas 25 - 30, 2011 nrlnius

NRL Dro Glory Bound Raun 25 Fraide, Ogas 26

Eels Vs Roosters Parramatta Stadium TIM: Sampela ol pilaia na ofisol bilong PNG weitlifting tim i kamap long dispela bung bilong PNG tim long Mande nait long Mosbi tu. POTO: Andrew Molen.

Eagles Vs Storm Brookvale Oval

Sarare, Ogas 27

Bulldogs Vs Knights ANZ Stadium

Cowboys Vs Sharks Dairy Farmers

TROMOI: Judo em i wanpeal pilai long Pasifik Gems tu dispela yia na dispela ol PNG pilaia i soim ol samting ol bai mekim taim ol i kamap insait long dispela bikpela gem long Noumea long wik i kam. POTO: Andrew Molen. Raiders Vs Panthers Canberra Stadium

Sande, Ogas 28

Dragons Vs Warriors WIN Stadium

Broncos Vs Rabbitohs Suncorp Stadium

Mande, Ogas 29

TROMOI HAN: Peter Michael i soim ol boksing stail bilong em wantaim trena, Joe Aufa long Mande nait long Tigers Vs Titans Mosbi long bung bilong PNG tim. POTO: Andrew Molen. Campbelltown

NRL Poins leda bihain long Raun 24 Pos Club P Pts WD LBFA+/- 1 Storm 22 42 19 0 3 2 509 250 259 2 Sea Eagles 22 38 17 0 5 2 511 309 202 3 Broncos 22 36 16 0 6 2 471 352 119 4 Warriors 22 30 13 0 9 2 464 361 103 5 Cowboys 22 30 13 0 9 2 498 442 56 6 Wests Tigers 22 30 13 0 9 2 450 398 52 7 Dragons 22 29 12 1 9 2 425 307 118 8 Knights 22 26 11 0 11 2 416 387 29 9 Rabbitohs 22 26 11 0 11 2 497 500 -3 10 Bulldogs 22 24 10 0 12 2 381 445 -64 11 Panthers 22 20 8 0 14 2 399 467 -68 12 Roosters 22 20 8 0 14 2 364 480 -116 13 Sharks 22 18 7 0 15 2 386 499 -113 14 Raiders 22 16 6 0 16 2 383 568 -185 15 Titans 22 16 6 0 16 2 341 558 -217 KILIA: Dion Aiye bilong WGS Eagles i painim rot long banis bilong ol Vipers long Raun 16 Digicel Cup gem 16 Eels 22 15 5 1 16 2 341 513 -172 bilong ol las wik Sande long Mosbi. POTO: Andrew Molen. spotnius Ogas 25 - 30, 2011 Wantok P27 Ela Cruisers lid long Wewak Kopret Tas I kam long pes 28 PNG tim sot long K140, 000 Andrew Molen i raitim 000 tasol planti samting i rijen na mipela i amamas save givim long tim na Long miks divisen em Tang Mow 1 i go pas wantaim orait na tim i redi tasol long long stap insait long en, mipela i amamas long ol i 12 poin. Bihainim ol em Tang Mow tim 2. Na long namba PAPUA Niugini tim i go go pilai nau,” em i tok. aninit long dispela helpim helpim mipela gen long go 3 ples em BSP. Namba 4 ples em MSW Media. long Pasifik Gems dis- Sampela ol mani bilong mipela i givim long PNG long dispela Pasifik Gems,” Long pilai long dispela wiken bai lukim strongpela pilai pela yia, i sot long sam- ol i kam long Trukai Fun tim. Sir Henry i tok. namel long Ela Cruiser’s na namba tu ples lida em Digi- pela mani long salim tim i Run na PM’s Golp resis bi- “Ol i kebn yusim dispela Tim i lusim PNG long cel Reds. Dispela pilai bai lukim Digicel Reds i mas pait Trinde dispela wik na i go strong long kisim nambawan posisen long leda sapot ol go. long dispela yia, na tu long long kisim tim i go pilai long i autim Ela Cruisers long dis wiken. Sekteri jenerel bilong ol arapela wok na sponsa. Pasifik Gems na tu long long Noumea, Nu Kaledo- Long miks divisen, em bai lukim Tang Mow bai traim PNG Sports Federation Rapilla i tok amamas tu redim bilong 2012 Olimpik nia long pilai insait long holim posisen bilong ol long namba wan ples sapos ol and Olympic Committee, long Sid Yates husat i go Gems long 2012,” Pamela Pasifik Gems. winim ANZ husat nau i stap long namba tri ples long Auvita Rapilla, i tok ol i sot pas long ol wok bilong Penrose bilong Trukai tok. Moa long 400 pilaia na resis. long K140, 000 long baset bungim mani bilong tim. Presiden bilong PNGS- ofisol bai makim kantri in- Arapela gutpela pilai tu bai stap namel long namba 4 ol i makim long salim tim i Long Mande dispela wik, FOC, Sir Henry ToRobert, i sait long 24 spot wantaim ples, MSW Media na namba 5 ples em Water PNG. go. PNG Tim i kisim wanpela tok dispela em i wanpela bikpela astingting long Tasol dispela hevi bai no moa helpim i kam long bikpela helpim tru i kam apim mak bilong PNG in- inap stopim ol long salim wanpela bikpela sponsa bi- long Trukai na tim i ama- sait long Pasifik rijen. Wiken Dro bilong Koporet Ragbi tim i go long pilai. long ol, Trukai Industries. mas long en. PNG i bin pinis long “Baset bilong mipela long Trukai givim K500, 000 “Trukai em i wanpela namba 5 ples long Samoa Lig Tas 10 Asait Tas Salens bai salim tim i go em K4.4 mi- long helpim tim i go long bikpela sponsa bilong long 2007 na dispela yia, ol kamap long 28/08/2011 lien na mipela i kisim Pasifik Gems dispela yia mipela husat i save helpim i gat strongpela tingting bikpela hap bilong dispela na long wankain taim, wantaim ol fanresing wok long apim dispela mak i go mani mak pinis. helpim ol i redi long 2012 olsem Trukai Fan Ran na antap moa yet. “Gavman tu i givim Olimpik Gems we bai planti arapela wok long Bihain long dispela gem Gem # Ten (10) Ol Man Taim K3milien long bungim dis- kamap long London. kamapim mani bilong tim. long Noumea, bai Pasifik Graun 1 pela mak,” Rapilla i tok. “Pasifik Gems em i “Mipela i luksave long Gems i kam long PNG long “Mipela i sot long K140, bikpela pilai bilong Pasifik dispela kain sapot Trukai 2015. 1. Tang Mow vs Ports PNG 12.00 2. SSLS vs ANZ 12.30 2. Tang Mow (1) vsS/Costal 12.30 3. Ela Cruisers vs S/Costal 13.00 4. Digicel Reds vs Brr. CocaCola 13.30 5. M/ Brothers vs SSTC 14.00 6. Aspac Bulls vs Water PNG 14.30 7. MSW-Media vs BSP 15.00 Bye: ANZ

Gem # Ten (10) Miks Taim Graun 2 1. Tang Mow (2) vs SSLA 12.00 2.Tang Mow (1) vs ANZ 15:30 3. SSTC (1) vs MSW-media 13.00 4. BSP vs Water PNG 13.30 5. Aspac Bulls vs SSTC(2) 14.00

Gem Ileven(11) Ol Man Papa bilong Bintangor Goroka Lahanis frensais na bod siaman, Simon Sia i givim K72,00 sek i go long deputi siaman Graun 2 bilong Isten Hailans Red Cross brens, Ben Haili. Poto: Sape Metta.

Digicel Reds vs SSTC 14:30 ANZ vs Aspac Bulls 15:00 Bintangor Goroka Lahanis Tang Mow vs M/Brothers 15:30 Ela Cruisers vs Brr Coca Cola 16:30 MSW-Media vs Water PNG 17:00 helpim ol sariti long EHP Sape Metta i raitim Isten Hailans provins. Insait eresen bilong em. Bintangor Lahanis nau i SSLS vs Ports PNG 17:00 long dispela helpim Lahanis Mista Sia i givim bikpela stap antap tru long lada bi- PRIMA ragbi lig tim insait i givim em K7,200 i go long tok tenkyu i go long ol man- long Digicel Kap ragbi lig Bye: Aspac Bulls long inta-siti na biknem Isten Hailans Red Cross meri na sapota bilong Bin- resis wantaim 24 poin. i gat tim bilong Isten Hailans brens, Isten Hailans Dise- tangor Lahanis, husat i bikpela bilip tru olsem La- Gem Ileven Miks provins, Bintangor bol Spots i kisim K2,000 na save pulim bikpela lain tru hanis bai kisim maina Goroka Lahanis i soim tru Goroka Sekendari Skul i I long go lukim tim bilong ol i primia taitol long dispela yia Graun 1 olsem em i no tingim givim K10,000. Helpim i go pilai long NSI. bikos em i winim olgeta tasol spot. Em i gat tingt- long Goroka sekenderi skul Em i givim salens tu i go gem bilong em long NSI. ing long helpim ol tu- em long halivim ol bihain long ol arapela bikpela oge- Las wik Lahanis i lus 8- Tang Mow (1) vs ANZ 15:30 rangu insait long long paia i kukim wanpela naisesen long kamaut long 12 long han bilong Snax MSW-Media vs Water PNG 16:00 komyuniti tu. sains bilding bilong ol tu- helpim ol lain husat i gat nid Tigers long Lae, tasol dis- BSP vs S/Coastal 16:30 Long las wiken bod sia- pela mun i go pinis. na i stap long komyuniti in- pela lus bilong ol em samt- man bilong Bintangor Bintangor Lahanis i givim sait long Isten Hailens. ing nating bikos ol i stap Tang Mow (2) vs SSTC (2) 17:00 Goroka Lahanis na papa bi- K7000 i go long wanpela Sia i tok Lahanis tim i antap tru long lada wan- SSTC (1) vs SSLS 17:30 long tim, Simon Sia i speselis dokta, Dokta amamas long helpim long taim bikpela poin na tu win makim tim long givim Kapiro Kendaura, husat i sait bilong ragbi lig na ol bilong ol egens ol arapela K26,200 i go long ol sariti nidim tru helpim long go lain husat i gat nid insait tim i save lukim skoa i ogenaisesen insait long ovasis long helpim kidni op- long komyuniti. antap tru. Isu 1931 Wan wik: Fonde, Ogas 25 - 30 , 2011.

Ela Cruisers lid long Wewak Kopret Tas Fuzo i raitim Paul

WEWAK 10s Kopret tas resis nau i go insait long namba 6 pilai bilong em. Dispela tas kompetisen i lukim ol wok manmeri bi- long ol Kopret ogenaisesen insait long provins olsem, Tang Mow, Aspac Bulus, Ela Cruisers, Digicel Reds, MSW Media,SSLS, BSP, Mechandise Broth- ers, Sepik Costals, PNG Ports, SSTC, BRR. Coca- Cola na ANZ, i resis insait long em. Ol kompetisen lida, Ela Cruisers man tim long las wiken i bin klostu pundaun long han bilong MSW Media, tasol strongpela pilai bilong ol i bin holim MSW Media i no putim wanpela gol inap long ful taim. Long miks divisen, strongpela pilai namel long Tang Mow i lukim ol i winim MSW Media long poin. Na ol arapela pilai em i bin pusim planti tim i go antap wantaim ol poin we nau em Ela Cruisers i go pas wantaim 14 poin. Bihainim ol em Digicel Reds. Long namba 3 ples em Mechandise Brothers na long 4th ples em SSTC. Wanpela Snax Tigers pilaia i plai long han bilong wanpla Lahanis pilai taim tupela i bung long NSI.Poto: Sape Metta I GO MOA PES 27

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.