T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dali Yeniçağ Tarihi Bilim Dali
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI OSMANLI KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZİD-CEM MÜCADELESİ VE OSMANLI DEVLETİ’NİN DIŞ POLİTİKASINA ETKİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Müzeyyen MAZLUM 2002141303 Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK Ankara - 2006 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ TARİHİ BİLİN DALI OSMANLI KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZİD-CEM MÜCADELESİ VE OSMANLI DEVLETİ’NİN DIŞ POLİTİKASINA ETKİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Müzeyyen MAZLUM 2002141303 Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK Ankara - 2006 Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü'ne ........................................ ait ........................................................ .................................................. adlı çalışma, jürimiz tarafından ...................................................................................................... Anabilim/anasanat Dalında DOKTORA/SANATTA YETERLİK/ YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan ............................................................... Akademik Unvanı, Adı Soyadı Üye..................................................................... Akademik Unvanı, Adı Soyadı (Danışman) Üye................................................................... Akademik Unvanı, Adı Soyadı i ÖNSÖZ Cem Sultan, Türk tarihinde en çok bahsedilen şahsiyetlerden biridir. Osmanlı tarihinde pek çok padişahın hayatı Cem Sultan’ın hayatı kadar ilgi çekici olmamıştır. Bu sebepledir ki II. Bayezid ile Cem Sultan arasında yaşanan mücadeleler, yerli ve yabancı araştırmacıların ilgisini çekmiş, bu konuda pek çok eser yazılmıştır. “Osmanlı Kaynaklarına Göre II. Bayezid-Cem Mücadelesi ve Osmanlı Devleti’nin Dış Politikasına Etkileri” adlı yüksek lisans tezimizin Kaynak ve Araştırmalara Dair bölümünde, yararlandığımız kaynaklara yer verilmiştir. Bu kaynaklar hakkında kısaca bilgi verildikten sonra II. Bayezid-Cem Sultan mücadelesi açısından kapsamı üzerinde durulmuştur. Tezimizin I. bölümünde Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinden itibaren taht mücadelelerinin niçin yaşandığı sorusuna cevap bulunmaya çalışılmış, bunun sebepleri belirli esaslar üzerine oturtulması amaçlanmıştır.Türk devletlerinde görülen kut anlayışının Türk devletlerinde belirli bir veraset sisteminin oluşmamasındaki en büyük etken olduğu, bu sebeple de taht mücadelelerinin yoğun olarak yaşandığı görülmüştür. Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinde görülen ve taht mücadelelerinde etkili olan bir diğer anlayış ise; devletin topraklarının hanedan üyeleri ortak malı olması anlayışıdır. Bu anlayışın sonucu olarak hükümdar ailesinin erkek bireyleri bulundukları bölgede yönetici konumunda iken, merkezi otoritenin zayıflaması ile birlikte bağımsızlığını kazanmak için mücadele yolunu seçmişlerdir. Bu ise hem devletin zayıflamasına, hem de taht mücadelelerinin yaşanmasına sebep olmuştur. Fakat Osmanlı Devleti’ne bakıldığı zaman bu anlayışın yerini merkezi otoritenin aldığı görülür. Yani devlet tek bir merkezden, tek bir hükümran tarafından yönetilmiştir. ii Tezimizin ana konusunun bir kısmını teşkil eden ikinci kısımda, Cem Sultan ile II. Bayezid arasında yaşanan mücadelelerin yer almakla birlikte Türk devlet anlayışlarının etkileri de görülmektedir. Cem Sultan’ın tahtta hak iddiası ile Bayezid’e karşı yürüttüğü mücadeleler, ayrıca II. Bayezid’den Osmanlı topraklarının bölünerek Anadolu topraklarının kendisine verilmesini istemesi, Türk devlet anlayışının bir sonucudur. Bu sebepledir ki tezimizin birinci kısmında eski Türk devlet anlayışları anlatılırken, ikinci bölümde II. Bayezidi ile Cem Sultan arasında yaşanan taht mücadelelerinde bu anlayışların etkisi vurgulanmaya çalışılmıştır. Ayrıca I. bölümde, İslamiyet’in Türkler tarafından kabulünden önce ve kabulünden sonra kurulan Türk devletlerinde yaşanan taht mücadeleleri hakkında da bilgi verilmiştir. Fatih Sultan Mehmed’in en küçük oğlu olan Cem Sultan Şehzâde Mustafa ve Bayezid’in yaşlarının daha büyük olmasına rağmen, gerek davranışları, gerekse cesareti sayesinde babasının yanında özel bir yere sahip hatta söylentiye göre Cem, tahta geçmesi konusunda Fatih’in, diğerlerine tercih ettiği şehzâdesi olmuştur. Fakat Fatih’in ölümü ile birlikte başlayan olaylar farklı bir seyir takip etmiş ve Cem Sultan’ın ölümüne kadar hazin bir hayat hikâyesi ortaya çıkmıştır. Cem Sultan’ın, önce Anadolu’da başlayan bu mücadelelerden bir sonuç alamaması ve yeni girişimlerde bulunmak amacı ile Rodos’a sığınması onun hazin hikâyesinin de başlangıcıdır. Tezimizin II. bölümünde, II. Bayezid’in tahta geçişi ile başlayan ve İtalya’da sona eren bu hazin hayat hikâyesi anlatılmıştır. Cem Sultan, yabancı devletlerin elinde devam eden hayatı süresince maceradan maceraya koşmuş, yıllarca vatanından ve ailesinden ayrı yaşamak zorunda kalmıştır. Avrupalı devletler ise Cem Sultan’ı Osmanlıya karşı kullanabilecekleri bir koz olarak görmüşler, diğer taraftan Osmanlı’yı bir nevi haraca bağlayarak, ekonomik olarak da çıkar temin etmişlerdir. Hıristiyan Katolik dünyasının başında bulunan Papa, Cem Sultan’ı kullanarak bir Haçlı Seferi dahî plânlamış, bu amacına yönelik olarak da iii Cem Sultan’ı Hıristiyanlığa davet etmiştir. Fakat Cem Sultan, devletine ve dinine zarar verecek davranışlardan daima çekinmiş, dünya saltanatı için bile dinini terk etmeyeceğini her fırsatta dile getirmiştir. Tezimizin asıl ağırlık noktası olan III. bölümde ise; Cem Sultan meselesi ile ilgilenen, olaylarda etkili olan devletler ve beyliklerle Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler ele alınmıştır. Osmanlı tahtında yaşanan mücadelelerden çıkar temin etmek isteyen Karamanoğulları Beyliği ve Osmanlı’nın güneyinde bulunan Memlûkler ele alınarak bunların Osmanlı Devleti’ ile olan ilişkileri ele alınmıştır. Cem Sultan, Avrupa’da bulunduğu dönemde, Rodos, Fransa ve Roma’da yaşamıştır. Bu devletler ile Osmanlı Devleti arasındaki gelişmelerin yanında, Cem Sultan meselesi ile yakından ilgilenen Macar Krallığı ve Venedikliler ile olan ilişkiler de ele alınmıştır. Cem Sultan’ın Avrupalı devletlerin elinde bulunduğu dönem içinde, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’ya karşı etkili bir politika takip edemediği, Avrupalı devletler tarafından Cem Sultan’ın bir nevi tehdit unsuru olarak gösterildiği belirtilmiştir. Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışma sırasında yardımlarını esirgemeyen danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK’e, Türk Tarih Kurumu’nun yardımsever kütüphane memurlarına, ayrıca gösterdikleri sabırdan dolayı eşim Süleyman’a, oğlum Buğrahan’a ve kızım Aslıhan’a teşekkür ederim. iv SAYFA İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.............................................................................................. i-ii İÇİNDEKİLER.................................................................................... iii-iv KISALTMALAR CETVELİ................................................................. v-vi KAYNAK VE ARAŞTIRMALARA DAİR........................................... 1-5 GİRİŞ ............................................................................................... 6-11 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKLERDE DEVLET ANLAYIŞI A- TÜRKLERDE HÂKİMİYET ANLAYIŞI.................................................... 12-23 B- VERASET SİSTEMİ............................................................................... 23-35 C- OSMANLI DEVLETİ’NİN KURULUŞUNDAN FATİH’İN ÖLÜMÜNE KADAR HÂKİMİYET MÜCADELELERİ................................................................... 35-40 1-FETRET DEVRİ HÂKİMİYET MÜCADELELERİ..................................... 40-42 a) Çelebi Mehmed-İsa Çelebi Mücadelesi................................................ 43-44 b) Çelebi Mehmed-Emir Süleyman Mücadelesi........................................ 44-45 c) Emir Süleyman-Musa Çelebi Mücadelesi............................................. 45-46 d) Çelebi Mehmed- Musa Çelebi Mücadelesi........................................... 46-49 2- ÇELEBİ MEHMED DEVRİ HÂKİMİYET MÜCADELELERİ a) Düzmece Mustafa Olayı......................................................................... 49-50 3- II. MURAD DEVRİ HÂKİMİYET MÜCADELELERİ a) Düzmece Mustafa Olayı..................................................................... 51-53 b) Şehzade Mustafa Olayı...................................................................... 53-55 4-II. MEHMED DEVRİ HÂKİMİYET MÜCADELELERİ a) Şehzade Ahmed Olayı...................................................................... 56 b) Şehzade Orhan Olayı........................................................................ 56-59 İKİNCİ BÖLÜM II. BAYEZİD - CEM SULTAN MÜCADELESİ A- II. BAYEZİD’İN TAHTA ÇIKIŞI............................................................. 60-64 B- CEM SULTAN’IN İSYANI..................................................................... 64-69 v C. CEM SULTAN’IN MISIR’A İLTİCASI................................................... 69-71 D. CEM SULTAN - KARAMANOĞLU İTTİFAKI VE CEM’İN ANADOLU’YA DÖNÜŞÜ........................................................................................................ 72-75 E. CEM SULTAN’IN RODOS’A SIĞINMASI VE RODOS GÜNLERİ........ 75-77 F. CEM SULTAN’IN FRANSA’YA GÖTÜRÜLMESİ.................................. 77-84 G. CEM SULTAN’IN FRANSA’DAN ROMA’YA GÖTÜRÜLMESİ............. 84-92 H. CEM SULTAN’IN ÖLÜMÜ.................................................................... 92-96 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM II. BAYEZİD-CEM SULTAN MÜCADELESİNİN OSMANLI DEVLETİ’NİN DIŞ POLİTİKASINA ETKİLERİ A. OSMANLI-KARAMANOĞULLARI İLİŞKİLERİNE ETKİSİ.............. 97-104 B. OSMANLI-MEMLÛK İLİŞKİLERİNE ETKİSİ..................................