Koers 2025 Ruimte voor de stad Versie april 2016 Gemeente , April 2016

Foto’s: Fotobank, Gemeente Amsterdam Inhoud

Samenvatting 4

Inleiding 6

1 Ruimte voor de stad 10

2 Strategieën voor wendbaarheid en kwaliteit 22

2.1 Wendbaarheid 22

2.2 Kwaliteit 24

3 Bouwstenen voor gebiedsontwikkeling 2016-2025 26

3.1 Bouwstenen 30

3.2 Kosteneffectiviteit en maatschappelijke effecten 45

3.3 Uitvoerbaarheid 45

4 Werkprogramma 2016 48

4.1 Nieuwe projecten 2016 49

4.2 Gebiedsuitwerkingen 51

4.3 Thematische studies 54

4.4 Financieel Perspectief Koers 2025 57

5 Programmaorganisatie en proceskosten 62

Bijlage 1: Ontwikkeling planvoorraad 2015-2030 67 Bijlage 2: Monitor en mengpaneel 72 Bijlage 3: Schets stedelijke millieutypen 73 Bijlage 4: Risicoinventarisatie Ruimte voor de Stad 76 3 Samenvatting

Amsterdam is populair en groeit elk jaar werken en ontspanning. In een economie, die in met gemiddeld 11.000 inwoners. Het toenemende mate een kennis- en netwerkeco- college wil de druk op de woningmarkt nomie is, werkt dat gegeven als een magneet op verlichten en maakt daarom tot 2025 bedrijven en ondernemers. de bouw mogelijk van 50.000 woningen binnen de stadsgrenzen. De huidige Ontwikkelstrategie 2016-2025 voorraad aan woningbouwplannen is on- ‘Koers 2025’ operationaliseert de Structuurvisie en voldoende om hierin te voorzien. Nieuwe de ambitie voor de bouw van 50.000 woningen in woningen worden gerealiseerd in nieuw- een ontwikkelstrategie voor de stad tot 2025. De bouwprojecten, maar ook door transfor- strategie maakt het mogelijk om in de komende matie van leegstaand en leegkomend jaren van grof naar ijn beredeneerde keuzes te vastgoed. De plannen bieden ook ruim- maken in de ontwikkeling van de stad. Dat is hard te aan voorzieningen en bedrijven. Op nodig, want de stad groeit. Het aantal inwoners welke plekken dit kan gebeuren staat in en de bedrijvigheid neemt toe en ook het aantal Koers 2025, een integrale en stadsbrede bezoekers en toeristen groeit snel. inventarisatie van woningbouwlocaties. Naast het accommoderen van groei wil Koers 2025 kwalitateit aan de stad toevoegen. De toe- Structuurvisie nemende bedrijvigheid verandert snel van karak- ter. De kennisintensieve en creatieve economie De ‘Structuurvisie Amsterdam 2040’ (2011) schetst nestelt zich bij voorkeur in het hart van de stad, in grote lijnen hoe de vraag naar bouwlocaties tussen de bewoners en de uitgaansgelegenheden. opgevangen kan worden. Hierin staat de ambitie De klassieke scheiding tussen wonen en bedrijvig- woningen toe te willen voegen door ‘verdichting’ heid is steeds minder makkelijk te maken. Steden en ‘transformatie’. Verdichting is het beter benut- staan voor een enorme duurzaamheidsopgave. ten of intensiveren van bestaand stedelijk gebied. Ook hier geldt dat gemengde stedelijke milieus, Een andere manier om de woningvoorraad uit functioneel en qua bevolkingssamenstelling, het te breiden is transformatie, het omvormen van best in staat zijn aan deze ontwikkelingen ruimte bestaande gebouwen (bijvoorbeeld leegstaande te bieden. kantoren) tot wooncomplexen. Hiermee wordt één van de belangrijkste kwaliteiten van Amster- dam verder uitgebouwd: de menging van wonen,

4 Wendbaarheid en kwaliteit bedrijvigheid en groen. Een aantrekkelijke inrich- gestart, gericht op het verder speciiceren van de ting van de openbare ruimte en een ijnmazige strategische ruimte voor de bouw van nog eens Om de planvoorraad op peil te houden zal al ontsluiting maken de nieuwe buurten onderdeel 20-25.000 woningen. Afhankelijk van de vraag kan vanaf 2016 gestart moeten worden met nieuwe van de stad. vanaf 2017 hieruit worden geput om een volgen- woningbouwprojecten. De economische crisis de tranche ontwikkellocaties in planvoorbereiding van de afgelopen jaren heeft ons geleerd dat het Strategische ruimte te nemen. Thematische studies moeten meer aanwijzen van ontwikkellocaties zó moet gebeuren inzicht geven in de wenselijke ontwikkeling van de dat er snel en adequaat kan worden ingespeeld Om te kunnen bepalen waar in de nabije toe- economie van de stad, de bevolkingssamenstel- op eventuele veranderingen in de woonvraag komst woningbouwprojecten gerealiseerd kunnen ling, in nieuwe onderwijs-, zorg- en sportvoorzie- van de stad. De stedelijke ontwikkelstrategie worden, zijn de lopende én de mogelijke gebieds- ningen, grootstedelijke attracties en het in vervolg moet daarom wendbaar zijn, dat wil zeggen snel ontwikkeling in kaart gebracht. Het geheel van van de stedelijke vernieuwing. Dat maakt het mo- aanpasbaar aan economische ontwikkelingen. Bo- mogelijk te ontwikkelen locaties noemen we de gelijk in de komende jaren goede afwegingen te maken in de planvorming voor nieuwe projecten. vendien moet de strategie voorzien in een hoge ‘Strategische Ruimte’. Die ruimte is opgedeeld in Het inancieel perspectief bij het Werkprogramma kwaliteit van leefbaarheid en bereikbaarheid van 17 ‘bouwstenen’: pakketten van samenhangende 2016 biedt op basis van kengetallen een globaal de stad. projecten met gerelateerde infrastructurele maat- inzicht in de omvang van investeringen waarover regelen en planologische-juridische condities. Om lexibel te kunnen inspelen op een verande- bij de totale uitvoering van Koers 2025 de komen- Door de projecten te clusteren in ‘bouwstenen’ rende marktvraag moet de stad over een divers de jaren per project besloten zal moeten worden. aanbod van ontwikkellocaties beschikken. Dat be- ontstaat een helder inzicht in de afhankelijkheden Deze investeringen zijn onderverdeeld naar de tekent dat de locaties moeten variëren in omvang, en de quick wins. onderdelen van het Werkprogramma en naar ge- type en spreiding over de stad. biedsexploitaties, planoverstijgende investeringen De Amsterdamse ontwikkelstrategie richt zich Werkprogramma 2016 in groen, openbare ruimte en infrastructuur en primair op het realiseren van voldoende woningen Op basis van de analyse van de bouwstenen is maatschappelijke accommodaties. in kwalitatief hoogwaardige, gemengde stedelijke een ‘Werkprogramma voorbereiding integrale milieus. Daarin worden drie typen onderscheiden: gebiedsontwikkeling 2016’ opgesteld. Dit werk- grootstedelijke centra, gemengde stadsbuurten programma bestaat uit Nieuwe Projecten, Ge- Organisatie en groenblauwe woonbuurten. Deze drie milieus biedsuitwerkingen en Thematische Studies. Om De coördinatie en afstemming van de nieuwe worden gekenmerkt door een zeer uiteenlopende snel tot uitbreiding van de planvoorraad te komen projecten vindt in de komende jaren plaats in een dichtheid en functiemenging. De komende jaren start een pakket nieuwe projecten voor de bouw nieuw team: het Team Ruimte voor de Stad. Het zal de nadruk liggen op het ontwikkelen van nieu- van circa 12.000 woningen. Per locatie is aan- Bestuurlijk Team van de meest betrokken wet- gegeven welke investeringen in bereikbaarheid, we stadsbuurten. Hier is naast wonen ook ruimte houders en de ambtelijke stuurgroep richten zich openbare ruimte en groen hiermee samenhangen. voor goede maatschappelijke voorzieningen, vooral op de strategische afwegingen: waar en Daarnaast wordt een reeks Gebiedsuitwerkingen hoe ontwikkelen we de stad verder?

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 5 Inleiding

Amsterdam groeit al jaren. Mensen zoe- dichtheden. Kortom: in een compacte stad zijn ken bij crises én voorspoed steeds vaker meer keuzemogelijkheden voor meer mensen. hun heil en geluk in de grote stad, een Ook duurzaamheid gedijt beter in hoge dichthe- trend die zich wereldwijd manifesteert, den: afstanden worden korter, autogebruik terug- ook in Amsterdam. gedrongen, CO2 verbruik lager, de ecologische Terwijl de gemeente in 2010 een bouw- footprint kleiner. stop afkondigde, midden in de econo- mische crisis, stroomde de stad toch vol. Amsterdam wil een duurzame, diverse en econo- Als een spons nam Amsterdam nieuwko- misch robuuste stad zijn, waar Amsterdammers zo- mers, jongeren, gelukszoekers, gezinnen veel mogelijk baat bij hebben. Verdere groei van en internationals op. Men nam genoegen de bedrijvigheid uit binnen- en buitenland, van de met kleine huizen, betrok met lotgenoten collectief appartementen, maar de vraag naar nieuwe woningen was niet meer te stuiten.

Met het aantrekken van de economie en het aan- trekken van de woningmarkt heeft het college van B&W in het coalitieakkoord 2014 afgesproken om in te zetten op de bouw van 5.000 woningen per jaar. Waar moeten deze huizen komen? Al eerder, in de Structuurvisie Amsterdam 2040 en het Strategisch Plan, werd de strategie ontvouwd om te verdichten: bouw binnen bestaand stedelijk gebied, verdicht en transformeer waar mogelijk. Dat is economisch slim, maar heeft ook in sociaal opzicht een grote betekenis. In compacte gebie- den is functiemenging (draagvlak), heterogeniteit (voorzieningen), diversiteit (sociaal) makkelijker te realiseren dan in suburbane gebieden met lage

6 werkgelegenheid en van het aantal recreatieve en en mogelijk in de periode 2016-2025? De kaders zakelijke bezoekers hoort daar bij. Een aantrek- voor deze ontwikkeling liggen vast in de Struc- kelijk woon- en werkmilieu is een niet te onder- tuurvisie 2040. schatten asset om een sterke positie te verwerven én te behouden in de concurrentie met andere De Structuurvisie 2040 zet in op de ontwikkeling steden en regio’s. Dit vraagt om forse investerin- van een economisch sterke en duurzame metro- gen in bereikbaarheid, groen en openbare ruimte. pool langs vier lijnen: uitrol van de , Groei van de stad betekent ook dat de druk op ontwikkeling van het Waterfront, internationali- maatschappelijke voorzieningen toeneemt en het sering van de Zuidlank en ontwikkeling van het aantal scholen voor primair en voortgezet onder- metropolitane landschap (weergegeven in de wijs in de stad moet uitbreiden. kaart op p. 8). Hierin staan zes ruimtelijke opgaven centraal: verdichten, transformatie van functies, De kwantitatieve ambitie om de bouw van 5.000 regionaal openbaar vervoer, een hoogwaardige woningen per jaar mogelijk te maken, gaat dus openbare ruimte, meer gebruik van groen en gepaard met een strategische en kwalitatieve am- water en duurzame energie. Op basis van deze het realiseren van 50.000 woningen in de stad. Dit bitie: waar bouwen we, wat bouwen we, en hoe lijnen en opgaven vindt Amsterdam de komende gebeurt gefaseerd. In 2016 start de planvorming maken we een goede combinatie met werkgele- jaren ruimte voor groei vooral in ontwikkellocaties voor de eerste serie nieuwe projecten met ruimte genheid en voorzieningen? Cruciaal is ook hoe we in de Ringzone. In dit gebied, strategisch gelegen voor circa 12.000 woningen. Daarmee is Koers de juiste afwegingen maken in een krachtenveld tussen de voor- en naoorlogse stad, rond de A10, 2025 het verbindend document tussen de Struc- waarin we maar een paar jaar vooruit kunnen de metroringlijn en het IJ, is ruimte én aanleiding tuurvisie en projecten. Waar in Koers 2025 voor- kijken. voor intensivering. Dit gebied ontwikkelt zich de gestelde ontwikkelingen mogelijk conlicteren met komende jaren tot verbinder tussen het centrum de Structuurvisie wordt dit expliciet vermeld en in Structuurvisie 2040 en de stadsdelen buiten de ring en toegangspoort vervolgfasen nader onderzocht. Afwijkingen van tot de stad vanuit de regio, met excellente iets- Ruimte voor de Stad is het programma waarmee de Structuurvisie zijn mogelijk, mits de Gemeente- en OV-verbindingen en aantrekkelijke straten en het College de ambities in de komende jaren raad daarmee instemt. parken. wil waarmaken. Koers 2025 is de eerste stap in dit programma en schetst de strategie voor de Om te kunnen sturen op aspecten als dichtheid en Koers 2025 ruimtelijke ontwikkeling van Amsterdam: waar functiemenging worden in Koers 2025 voor nieuwe en onder welke condities en voorwaarden zijn Met de acties uit Koers 2025 schept het gemeen- ontwikkelgebieden drie typen stedelijke milieus gebiedsontwikkeling en woningbouw wenselijk tebestuur voor de periode tot 2025 ruimte voor onderscheiden: gemengde stadsbuurten, nieuwe centra en groenblauwe woonbuurten. We hebben

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 7 Visie Amsterdam 2040

Waterfront Algemeen

wonen - werken capaciteitsuitbreiding snelweg bovengronds werken - wonen capaciteitsuitbreiding snelweg ondergronds werken hogesnelheidslijn projecten in planvorming of recent gerealiseerd HOV (bus/tram/metro) bovengronds

HOV (bus/tram/metro) ondergronds Uitrol internationaal OV knooppunt wonen - werken 6 hoofd OV knooppunt werken - wonen secundair OV knooppunt beperkte kwaliteitsimpuls stadsstraten en -pleinen 1 optie Regiorail Schiphol - Almere

kwaliteitsimpuls stadsstraten 2 optie Oostwest metrolijn

kwaliteitsimpuls pleinen nieuwe pont-/veerverbinding 5 Marine etablissement ondergrondse verbinding** 8 kwaliteitsimpuls stadspark P+R locatie zeesluis

A Zuidflank 2e zeecruise terminal wachtplaats binnenscheepvaart wonen - werken intensivering RAI-terrein 4 werken - wonen topwinkelgebied

werken intensivering haven

projecten in planvorming of stadsverzorgend bedrijventerrein recent gerealiseerd 7 kwaliteitsimpuls stadsdeelcentrum

3 B Metropolitaan landschap jachthaven 1 Amstelscheg zoeklocatie uitbreiding havengebied 2 2 Amsterdamse Bosscheg (grond-)water gerelateerd project 1

3 Tuinen van west 2e terminal Schiphol 2 4 Brettenzone optie locatie Olympische Spelen A/B 5 Zaansescheg studiegebied* 1 6 Waterland regionale fietsroute

7 Diemerscheg Stelling van Amsterdam

strand 8 IJmeerscheg metropolitane plek * Voor studiegebied Haven-Stad is scenario 3 weergegeven, met uitzondering van recreatief programma Buiksloterham. Voor het gehele studiegebied Haven-stad geldt dat naar aanleiding van suggestie natuurontwikkeling toekomstige studies verschuivingen mogelijk zijn. ontwikkeling waterrand Mogelijke ontwikkelingen aan de zuidoever van de Gaasperplas zijn onderwerp van studie bij de Verkenning . kwaliteitsimpuls overgang stad–scheg

** Als uit de plannen van Haven-Stad blijkt dat Sportas een verbinding nodig is, dan wordt deze gerealiseerd in de vorm van een tunnel. Kompaseiland en fietsbrug

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 8 bewust gekozen voor een grofmazige indeling. bieden vooral ruimte aan grondgebonden wonin- voor gebiedsontwikkeling vormen. Hiermee willen we ruimte laten in het verder gen in lagere dichtheden met een minder sterke planvormingstraject voor de Amsterdamse traditie functiemix. In hoofdstuk 4 is op basis van de analyse van de van het ontwikkelen van uitgesproken buurten en bouwstenen een Werkprogramma 2016 opge- tegelijk recht doen aan de sturingsbehoefte op Leeswijzer steld, dat bestaat uit een pakket nieuwe projecten sociaal en economisch evenwicht: waar zijn hoge en een reeks studies gericht op het vergroten en Hoofdstuk 1 schetst de urgentie van ‘Koers dichtheden, diversiteit en dynamiek te vinden? nader speciiceren van de strategische ruimte. 2025’. Wat is er nodig is om aan de Amsterdamse Waar kun je terecht voor meer rust en ruimte? In Tevens wordt bij dit Werkprogramma 2016 een woningbouwambities te voldoen en tegelijkertijd hoeverre zijn deze gebieden toegankelijk voor inancieel perspectief op hoofdlijnen gegeven. opkomende bedrijvigheid en de groeiende toeris- verschillende inkomensgroepen en waar ligt de tische sector een plek te geven? De ontwikkeling balans? In hoofdstuk 5 beschrijven we de organisatie van van nieuwe stedelijke milieus kan niet los worden het programma Ruimte voor de Stad in 2016 en gezien van samenhangende en soms voorwaar- Gedurende het vervolg van de planvorming zal de 2017 en de inanciële dekking van de te onderne- delijke investeringen in bereikbaarheid, groen en kleur en het karakter van deze gebieden in Strate- men activiteiten. maatschappelijke voorzieningen giebesluiten concreter ingevuld worden. In hoofdstuk 2 gaan we in op het speciieke ka- Koers 2025 is een adaptieve strategie, met een rakter van de ontwikkelstrategie van ‘Koers 2025’. werkwijze waarin snel geanticipeerd kan worden op Het is een strategie voor de middellange termijn de maatschappelijke en economische dynamiek. en moet voldoen aan een belangrijke eis, name- Intensivering van de bestaande stad vraagt om lijk: lexibel zijn. Gebiedsontwikkeling is onderhe- zorgvuldig plannen. Onderdeel van de adaptieve vig aan economische ontwikkelingen en verande- strategie is dat nieuwe ontwikkelingen voortbou- rende voorkeuren. De strategie moet in kunnen wen op gebiedseigen kwaliteiten en er ruimte is spelen op de veranderingen in woningbehoeften voor lokale, bijzondere en kleinschalige initiatieven, die hier het gevolg van kunnen zijn. die misschien een langere doorlooptijd kennen, maar op termijn grote meerwaarde hebben. In hoofdstuk 3 geven we een overzicht van de Koers 2025 sluit aan bij de regionale woningbouw- lopende gebiedsontwikkelingsprojecten en van de opgave. In de Metropoolregio Amsterdam (MRA) mogelijke projecten. De mogelijke ontwikkelloca- richten de vraag in Amsterdam, Haarlem en Zaan- ties hebben we samengebracht in 17 zogenaamde stad zich vooral gemengde stedelijke milieus. De ‘bouwstenen’ die samen de strategische ruimte uitleglocaties bij Almere en in de Haarlemmermeer

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 9 Ruimte voor de Stad

Met het programma Ruimte voor de Stad bij grote nationaal en internationaal opererende creëert de gemeente Amsterdam ruimte investeerders scherp op het netvlies. Maar ook voor het kunnen accommoderen van de kleinere bouwers, ondernemers en duizenden sterke groei van bewoners, bedrijvigheid, particulieren, waaronder veel eigenaar-bewoners, bezoekers en maatschappelijke voor- dragen gezamenlijk bij aan de ontwikkeling van de zieningen in een compacte, duurzame stad. De groei die Amsterdam wil accommoderen metropool. gaat ook gepaard met linke investeringen van de gemeente zelf. Zo is in de investeringsplannen van Sinds de jaren ‘80 kent Amsterdam een structurele onderwijs voorzien in het huisvesten van ca 10.000 toename van bevolking en arbeidsplaatsen. Toch extra leerlingen tot 2025 in het primair- en voort- groeide in de jaren ‘80 en ‘90 de regio nog altijd gezet onderwijs. sneller. Sinds de eeuwwisseling heeft Amsterdam echter een steeds groter aandeel in de ontwikke- ling van de MRA als geheel. Met jaarlijks ongeveer Nieuwe opgaven 11.000 extra inwoners neemt Amsterdam op dit Het verschuiven van de focus van verstedelijking, moment twee derde van de bevolkingstoename economie en vrijetijdsactiviteiten naar het centrum in de MRA voor haar rekening. De economische van de metropool is geen typisch Amsterdams groei in de MRA concentreert zich de laatste jaren verschijnsel. De centra van metropolen proiteren in het internationaal georiënteerde economisch van de omschakeling van Westerse economieën kerngebied Amsterdam –Schiphol. De druk op de van routinematige productie en diensten naar stedelijke ruimte wordt versterkt door de groei- specialistische dienstverlening. In de hele Wes- ende aantrekkelijkheid van het gebied binnen de terse wereld zijn aantrekkelijke grote steden een ring A10 als gebied om te wonen, te werken, te magneet voor talentvolle mensen en vernieuwend studeren of als bezoeker of bewoner van de regio ondernemerschap. Hier bloeit een kennisinten- de vrije tijd door te brengen. sieve, innovatieve en creatieve economie en haalt de vrijetijdseconomie recordomzetten. Al deze steden zien zich geplaatst voor omvangrijke Investeringen in de stad en in veel opzichten nieuwe uitdagingen. Groei 1 Deze groei ging en gaat gepaard met enorme kent immers een keerzijde die steden minder investeringen in de stad. De stad staat intussen aantrekkelijk kan maken. Wetmatigheden uit het

10 recente verleden zijn niet langer geldig, ruimte- Economisch sterk en duurzaam en warmte en koude uit de watercyclus. Stedelijke lijk beleid en ontwikkelstrategieën sluiten vaak ontwikkeling in de nabijheid van het centrum, met In haar Structuurvisie uit 2011 zet de stad in op niet meer aan bij duurzaamheidsambities en de goede OV-, wandel- en ietsverbindingen bevor- duurzame economische ontwikkeling. Daarin behoeften van bewoners, bedrijven en instellin- dert alledaags lopen en ietsen. Het zorgt voor vormen haar inwoners het sociaal kapitaal van de gen. Groeiende metropolen worden tegelijkertijd een beperking van het autogebruik en voorkomt stad. Amsterdam wil zoveel mogelijk mensen in de geconfronteerd met grote onzekerheden buiten zo de groei van de uitstoot van CO2 en ijnstof gelegenheid stellen om te proiteren van de kan- de eigen invloedssfeer. Geopolitieke instabiliteit, door mobiliteit. sen die de stad biedt. Een stad is alleen succesvol economische crisis en klimaatverandering vragen Amsterdam is zich ervan bewust dat de houdbaar- als ze erin slaagt alle bewoners de mogelijkheid te om een ruimtelijke ordening die zich snel aan kan heid van haar economische kracht afhangt van bieden tot ontplooiing. Daarvoor zijn voldoende passen en de mogelijkheid tot snel schakelen in de mate waarin het zich doorlopend economisch betaalbare woningen en bedrijfsruimten en een ontwikkelsnelheid en het gebruik van de ruimte in weet te vernieuwen en aansluiting weet te behou- goede ruimtelijke integratie van centrum en pe- de stad. den bij internationale mensen- en handelsstro- riferie cruciaal. Dat geldt op stedelijk, maar zeker men. ook op regionaal niveau. Steden zijn ook focuspunten van een sociale opgave. De opkomst van de kenniseconomie Daarom zet Amsterdam samen met ondernemin- Amsterdam kondigt in haar Agenda Duurzaam- heeft grote gevolgen. Steden zijn populair onder gen en kennisinstellingen en andere overheden in heid aan duurzaam te willen groeien. De inzet is jongeren en hoger opgeleiden. Tegelijkertijd valt de MRA in op: het aantrekken van internationale om economische en demograische groei samen de middenklasse uiteen in een groep die goed bedrijvigheid, het stimuleren van ontwikkeling te laten gaan met een zo laag mogelijke milieu- meedraait in de kenniseconomie en een groep en toepassing van kennis en innovatie, het ver- druk. In de bouwopgave komt dit neer op het die haar traditionele bestaansbasis ziet afkalven beteren van de aansluiting tussen onderwijs en eficiënt omgaan met grondstoffen, het creëren en steeds vaker emplooi moet zoeken in onder- arbeidsmarkt, het behouden en versterken van van een CO2-arm energiesysteem, zorgen voor steunende, meer routinematige dienstverlening. haar internationale verbondenheid via haven en schone lucht en klimaatbestendig en klimaatneu- Van de lager opgeleiden is slechts ongeveer de luchthaven en – last but not least – het via het traal bouwen. Slimme groenoplossingen uit de helft actief op de arbeidsmarkt, terwijl de werk- expatcenter faciliteren van de groeiende stroom Agenda Groen, zoals groene daken en gevels spe- loosheid onder deze groep hoog is. In steden internationals die zich in stad en regio willen ves- len hierbij een belangrijke rol. Amsterdam kan de leidt de beweging tot concentratie van mensen en tigen. aankomende groeispurt gebruiken om een impuls activiteiten bovendien tot een forse stijging van te geven aan de ontwikkeling van de circulaire de woonlasten, met een risico op verdringing als Groei van het inwonertal van de stad impliceert economie. De stad wil meer duurzame warmte en gevolg. ook uitbreiding van het aanbod in het hele spec- koude, waarbij ook gebruik gemaakt kan worden trum van sociale en maatschappelijke voorzienin- van restwarmte uit datacenters en ziekenhuizen gen, van accommodaties voor sport en cultuur,

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 11 zorg- en welzijnsvoorzieningen tot kinderopvang, stedelijke voorzieningen. Vergrijzing zal daarnaast heeft, is de toename met jaarlijks 10-12.000 inwo- peuterspeelzalen, basisscholen en voortge- juist zorgen voor een toenemende vraag naar ners relatief te vergelijken met de bevolkingstoe- zet onderwijs. Alleen al voor onderwijs is in de woonvormen die gekoppeld zijn aan zorg. Dit name die steden als Berlijn, Kopenhagen, Parijs en groeiende stad een uitbreidingsbehoefte voorzien vraagt om slimme voorzieningenplanning, mobili- Londen realiseerden. De vraag is in hoeverre deze van minimaal 15 nieuwe basisscholen en circa 7 teitsoplossingen en een aantrekkelijk en overzich- groei conjunctureel was – bijvoorbeeld door uitge- nieuwe middelbare scholen (in het Integraal Huis- telijk ingerichte openbare ruimte. stelde verhuizingen van gezinnen naar de regio – vestingsplan (IHP) worden voor het voortgezet on- of juist structureel: het gevolg van een fundamen- derwijs de volgende zoekrichtingen aangegeven: Het aantal bezoekers en de stromen van voet- tele verschuiving in woonvoorkeuren. Eén ding is windrichting Noord (2x), windrichting Oost/Zuid gangers, ietsers en OV in de stad zullen groeien. duidelijk: de gelijktijdige trend tot concentratie (2x), windrichting centrum/zuid (1x), windrichting Deze opgave spitst zich toe op het stadscentrum, van bedrijven en ontspanningsmilieus in de stads- West (1x), windrichting Zuid, voor internationale de drukke stadsstraten, pleinen en parken. Het kern houdt verband met een diepgaande struc- scholen BSA en AICS). Met de vaststelling van de toegenomen ietsgebruik en ietsparkeren vormen tuurverandering in de economie. Steeds meer integrale huisvestingsplannen onderwijs investeert hierbij een speciale uitdaging. Een omvangrijk mensen hebben de stad, of liever de netwerken de gemeente Amsterdam de komende jaren fors pakket maatregelen is uitgewerkt in de Uitvoe- van mensen en instellingen die zich in steden in goede, lexibele en duurzame schoolgebouwen ringsagenda Mobiliteit. concentreren, nodig om sociaal en economisch voor zowel primair als voortgezet onderwijs om de te kunnen functioneren. Dat geldt met name voor groei van het aantal leerlingen op te vangen. Deze Als de druk op de openbare ruimte blijft toe- specialistische, vaak zelfstandig werkende dienste- investeringen dienen gekoppeld te worden aan nemen zijn grote investeringen in het stedelijk naanbieders. Op basis van die ontwikkeling is het locaties voor gebiedsontwikkeling. mobiliteitssysteem nodig; een schaalsprong naar een realistische aanname dat we voor een aan- een autoluwere of zelfs autovrije en voetgangers- zienlijk deel te maken hebben met een structurele Verdichting van de stad vraagt ook om het moni- en ietsvriendelijker inrichting van de openbare verschuiving in de woonvoorkeur. toren van infrastructuur als elektriciteit, riolering ruimte in delen van de stad, nieuwe brug- en en drinkwater. Waar kan bestaande capaciteit veerverbindingen over het IJ en nieuwe snelle De mate waarin Amsterdam de komende decen- beter benut worden en waar moet deze worden OV-verbindingen komen dan in beeld. nia groeit hangt sterk af van het aantal woningen toegevoegd? Daarnaast wordt voor deze onder- dat in de stad gerealiseerd wordt. Tijdens de crisis delen zoveel mogelijk gezocht naar innovatieve, Bouwen voor bevolkingsgroei vond bevolkingsgroei grotendeels onafhankelijk duurzame oplossingen. De bevolkingstoename, van de woningbouwproductie plaats. De stad fun- Net als veel Westerse metropolen maakte Amster- die ook nog eens voor een link deel voor reke- geerde als ‘spons’: de bevolkingstoename werd dam tijdens de recente crisis een periode van ver- ning komt van jonge en uithuizige stedelingen, opgevangen in de bestaande woningvoorraad; snelde bevolkingsgroei door. Hoewel Amsterdam zorgt voor een drukker en gevarieerder gebruik het verbouwen van souterrains en zolders, tijdelij- in internationaal opzicht een kleinschalig karakter van de openbare ruimte en een grotere vraag naar ke bewoning van leegstaande panden en intensie-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 12 vere vormen van samenwonen. Het effect was dat voor het aantal woningbouwplannen dat Amster- verruimen de planvoorraad voor de korte termijn. voor het eerst sinds de jaren ‘50 de gemiddelde dam in de aanbieding heeft: de planvoorraad. Op middellange termijn is dit echter onvoldoen- woningbezetting toenam. De mogelijkheden hier- Amsterdam heeft in lopende gebiedsontwikke- de. toe in de stad zijn echter niet oneindig. Daarom lingsprojecten vanaf 2016 nog ruimte voor de komt de huidige woningbouwambitie tegemoet bouw van circa 30.000 woningen (stand per 1 Onderstaande graiek laat zien hoe de planvoor- aan een snel groeiende vraag naar meer wonin- oktober 2015). Dankzij de aantrekkende woning- raad zich ontwikkelt. Daarin is rekening gehouden gen in de stad. Onderzoek laat zien dat, afhanke- productie slinkt de planvoorraad snel. Naar aanlei- met een jaarlijks aanvullend aanbod van 1.250 lijk van de woningproductie, het aantal inwoners ding van het Actieplan Woningbouw 2014 zijn in woningen door transformatie van bestaand (vaak van Amsterdam tot 2030 in meer of mindere mate twee rondes zogenaamde “Versnellingslocaties” leegstaand) vastgoed naar woningen en van 500 zal blijven groeien. Bij een jaarlijkse productie voor 15.000 woningen in voorbereiding genomen woningen in (nu nog onbekende) kleine projecten van 5.000 woningen zal de bevolking toenemen – tranche 1 omvat zo’n 10.000 woningen in weer en met vertraging en planuitval. De graiek geeft tot ruim 900.000 inwoners in 2025. Als de bevol- opgestarte projecten; tranche 2 omvat circa 5.000 een doorkijk naar 2030. Om ook dan verzekerd te kingsgroei doorzet, komt het aantal van 1 miljoen woningen in nieuwe projecten. Deze maatregelen zijn van een hoge productie moet al veel eerder inwoners rond 2030 in beeld.

De geprognotiseerde woningbehoefte in de MRA voor de periode 2015-2020 (opgesteld door de provincie Noord-Holland, 2015) wijst in de richting van toevoeging van gemiddeld 11.000 woningen per jaar. Grofweg 50% daarvan zal gevonden moeten worden binnen de stadsgrenzen van Amsterdam, de rest verspreid over de regio, met een accent op de zuidelijke deelregio. Het rea- listische planaanbod in de MRA in deze periode houdt (nog) geen gelijke tred met de groeiende bevolking.

De afgelopen jaren trekt de bouwproductie in Ontwikkeling Planvoorraad 2015-2030 Amsterdam weer aan. In 2014 zijn meer dan 5.000 De graiek laat het overschot/tekort aan woningen in het betreffende jaar zien bij een jaarlijkse wonigen in aanbouw genomen. In 2015 was dit productie van 5.000 woningen. In de graiek zijn zowel de lopende projecten als de versnel- lingslocaties 2014 meegenomen. aantal zelfs 8.376. Dit heeft grote consequenties

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 13 met de planvoorbereiding gestart worden. Een Voor de regionale woningproductie ontstaat een lijke woonmilieus, waarbij de concentratie van veel toelichting op de berekening is opgenomen in vergelijkbaar beeld: te weinig plannen die op kor- mensen draagvlak schept voor een rijk voorzienin- Bijlage 1. te termijn werkelijk realiseerbaar zijn. In dat kader genaanbod en waar wonen, werken en ontspan- is op 2 november 2015 in een bestuurlijke con- nen vervloeien, zijn schaars in ons land. Nieuw Uitgaande van een productie van gemiddeld ferentie geconstateerd dat een extra inspanning aanbod kan niet overal gemaakt worden. En het 5.000 woningen per jaar nadert de planvoorraad nodig is om de komende 5 jaar 20.000 woningen is juist deze vraag waarin Amsterdam kan en moet rond 2018-2019 het nulpunt. Vanaf 2022 ontstaat (start bouw) naar voren te halen. De verwachting is voorzien. In de Structuurvisie Amsterdam 2040 een structureel tekort aan plannen. Gezien de tijd dat ongeveer de helft daarvan binnen Amsterdam en in het Strategisch Plan is al beschreven waar die het kost om van een plan tot daadwerkelijke gevonden moet kunnen worden. de kansen liggen voor het bouwen van nieuwe ontwikkeling te komen en de grote onzekerheden stedelijke milieus. Dankzij de uitdijing van het Am- rondom gebiedsontwikkeling is het verstandig in Wonen in de stad sterdamse centrum hebben woningzoekenden en Koers 2025 al nieuwe projecten aan te wijzen met marktpartijen de potentie van het gebied direct De vraag naar woningen in de stad is zeer speci- een gezamenlijke capaciteit van minimaal 10.000 gelegen tegen de vooroorlogse stad ontdekt. Hier iek. Mensen komen naar Amsterdam omdat de woningen. Voor deze projecten moeten dan in ligt langs de A10, Ringspoorbaan en IJ-oevers de stad voorziet in een stedelijke woonvraag. Stede- 2016 Strategiebesluiten voorbereid worden. Moni- Ringzone. toring van de woningvraag en de bouwproductie moet uitwijzen op welk moment het nemen van In- vesteringsbesluiten voor deze locaties opportuun is en wanneer er behoefte is aan een aanvullende tranche Strategiebesluiten.

Met het oog op de planvoorraad voor lange termijn en de langdurige voorbereidingstijd van nieuwe infrastructuur (bruggen, openbaar vervoer, parken, sportterreinen) is het verstandig in 2016 ook verkenningen te starten naar nieuwe locaties voor woningbouw. Het gaat dan om de integrale ontwikkeling van gebieden waar in de periode tussen 2020 en 2030 tenminste 20-25.000 wonin- gen kunnen worden gebouwd (zie Bijlage 1). Koers 2025 in relatie tot Structuurvisie en Plaberum

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 14 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 15 In de Ringzone zijn volop kansen voor duurzame Met name studenten zullen op de stad af blijven stedelijke verdichting: wonen en werken in com- komen en de huidige bewoners zullen voor een pacte, aantrekkelijke stadsbuurten met stedelijke groot deel in de stad blijven wonen. Dit zijn de voorzieningen onder handbereik langs prettig huidige babyboomers die ouder worden en vaak ingerichte, levendige stadsstraten. De opgave in hun huidige woning willen blijven. De grootste is om door middel van zorgvuldige verdichting variabe zijn de gezinnen die in meer of mindere meer stedelijke kwaliteit te realiseren voor uiteen- mate naar de regio vertrekken in de verschillende lopende bevolkings- en inkomensgroepen en de scenario’s. leefbaarheid te verbeteren. Van het bouwen in een bestaand stuk stad moeten ook de zittende De doorrekening van OIS laat zien dat ondanks de bewoners proiteren. Verder van het centrum en onzekerheden in economische groei, de woning- de OV-knooppunten gelegen woningbouwlocaties behoefte naar doelgroep vrij constant blijft in alle lenen zich voor een meer suburbane ontwikkeling. vier de scenario’s. Er zijn geen grote verschillen Verschillende typen woonmilieus kunnen ook in de tussen leeftijdsgroepen en woningbehoefte in bestuur heeft de afspraak gemaakt dat 10% van regio worden aangeboden. Het is van belang dat de vier scenario’s. Dat wil zeggen dat er ook een de sociale nieuwbouwwoningen bedoeld is voor in de MRA de juiste woningen op de juiste plek- robuuste vraag is naar woningen voor gezinnen. de huisvesting van kwetsbare doelgroepen. Het ken terechtkomen, zodat er geen lokale over- of Deels gaat het om een meer suburbane woon- laat zich aanzien dat daarom ook een vraag zal ondercapaciteit ontstaat maar woningbouwplan- vraag naar ruimere gezinswoningen in een luwe ontstaan naar allerlei nieuwe woon-zorgcombi- nen elkaar juist aanvullen. Daarom is een goede setting, op een vanuit van het stadscentrum snel naties. Het vraagstuk van de al dan niet tijdelijke regionale afstemming over woningbouwplannen te bereiken locatie, maar het zwaartepunt van de huisvesting van statushouders wordt momenteel nodig. vraag ligt in de stedelijke woonmilieus. opgepakt.

Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS) heeft de Het rijksbeleid richt zich op het (langer) zelfstandig Een andere consequentie van recent rijksbeleid is kwalitatieve woningbehoefte in vier verschillende wonen van ouderen en andere kwetsbare doel- het wegvallen van de ISV-gelden voor stedelijke economische scenario’s doorgerekend. Hieruit groepen, waarvoor lang speciieke woonzorgcom- vernieuwing. Hierdoor staat de leefkwaliteit onder blijkt dat Amsterdam in alle scenario’s link blijft plexen geëxploiteerd zijn. De prognoses laten druk en blijven fysieke opgaven in kwetsbare groeien. Ook als er sprake zou zijn van economi- zien dat naast het aantal kinderen en jongvolwas- gebieden liggen. Hier moet gezocht worden naar sche krimp en verlies aan banen. Dit heeft in eer- senen ook het aantal ouderen in de stad toe zal een nieuw perspectief. De bestuursopdracht ste- ste instantie te maken met de natuurlijke aanwas. nemen. Economisch en sociaal kwetsbare groepen delijke vernieuwing nieuwe stijl moet zich onder Daarnaast wordt verondersteld dat het wonen en ‘statushouders’ zullen deels een beslag leggen andere richten op deze vraag. in de stad voor veel mensen aantrekkelijk blijft. op de sociale woningvoorraad. Het gemeente-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 16 Het toevoegen van woningen aan bestaand stede- het bezit van corporaties). De stad streeft naar een Schiphol en de uitstekende digitale connectiviteit. lijk gebied en het ontwikkelen van nieuwe woon- dynamisch evenwicht, waarbij voor de 22 gebie- Ook voor buitenlandse bedrijven is Amsterdam buurten brengt ook een vraag naar allerlei maat- den van Amsterdam het aandeel sociale huurwo- een aantrekkelijke locatie. De stad kent een hoge schappelijke voorzieningen met zich mee. Een ningen met een ondergrens bewaakt wordt. De leefkwaliteit, een voorzieningenniveau van wereld- streefgetal van 5.000 woningen per jaar impliceert dynamiek wordt mede gevoed door de aanzien- klasse en is uitstekend ingebed in internationale dat er voor de bijbehorende Amsterdammers ook lijke groei van de woningvoorraad op sommige handels- en kennisnetwerken. 3 à 4 basisscholen, 20 groepen kinderopvang, locaties. Gestreefd dient te worden naar een buitenschoolse opvang, voortgezet onderwijs en zodanige samenstelling van het bouwprogramma Tussen 2008 en 2013 groeide het aantal arbeids- ruimte voor zorg, sport, spelen en bewegen ge- dat de beoogde menging tussen sociale huur- en plaatsen in Amsterdam met bijna 5% tot 538.230. realiseerd moeten worden. Dit biedt kansen voor vrije sectorwoningen in de 22 gebieden gereali- In dezelfde periode kromp het aantal arbeids- innovatie in het sociale domein, bijvoorbeeld met seerd wordt. Doseren met de ‘verhouding sociaal/ plaatsen in Nederland als geheel met 2,3 %. internationaal onderwijs en de combinatie van markt’ helpt om de totale mix van een gebied Arbeidsplaatsen in de Metropoolregio Amsterdam sport en onderwijs. Het (langer) zelfstandig blijven op het gewenste niveau te houden of te bren- concentreerden zich in diezelfde periode sterker in wonen van ouderen en kwetsbare groepen, de gen. Gemeente, De Amsterdamse Federatie van Amsterdam (van 41% naar 43,2%). Verdere groei participatiemaatschappij en het inzetten op eigen Woningbouwcorporaties en de Huurdersverenin- van het aantal arbeidsplaatsen in Amsterdam tot kracht brengt ook een expliciete opgave met zich ging hebben afgesproken dat er voor het in stand 2025 is sterk afhankelijk van internationale ont- mee: geschikte woningen met ruimte voor eigen houden van dit dynamisch evenwicht gemiddeld wikkelingen. De stad heeft op dit moment het initiatief, ontmoeting en dagbesteding. per jaar 1200 corporatiewonignen moeten worden tij mee, maar een nieuwe crisis of toenemende bijgebouwd. Koers 2025 hanteert het uitgangs- De vraag naar het segment sociale huur blijft in punt dat bij stedelijke verdichtingslocaties met Amsterdam tot 2030 onverminderd groot. Onder een sloop-nieuwbouwopgave er minstens even- meer door het Rijksbeleid zijn de huren de laatste veel sociale woningen terug worden gebouwd als jaren gestegen om deze meer te laten aansluiten er gesloopt worden. bij de prijzen en woonlasten in de koopsector, die al eerder een sterke stijging doormaakten. Hier- Bouwen voor economische groei door en ook door de verkoop van huurwoningen Amsterdam is een aantrekkelijke vestigingsplaats is het sociale segment gekrompen. In het Coali- voor bedrijven. Veel Nederlandse hoofdkantoren tieakkoord 2014-2018 is afgesproken dat om de verhuisden de afgelopen decennia naar Amster- doelgroep van sociale huurwoningen te kunnen dam om er te proiteren van het grote aanbod huisvesten, in Amsterdam minstens 187.000 soci- aan gekwaliiceerde werknemers, de nabijheid van ale huurwoningen nodig zijn (waarvan 162.000 in

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 17 internationale spanningen kunnen snel een einde drijven –meestal ICT gerelateerd – die er voor kiezen Door intensivering en de bouw van kwalitatief betekenen aan de huidige banengroei in de stad. om zich wel in het centraal-stedelijk weefsel te ves- hoogwaardige werkruimtes bieden nieuwe ge- Ruimte voor de Stad houdt in een laag groeis- tigen. Dit stelt nieuwe eisen aan de vormgeving van mengde stadswijken naast woningen ook meer cenario rekening met een tot 2025 ongeveer de nieuwe stedelijke gebieden. In een laag groeis- werkgelegenheid en vestigingskansen dan de gelijkblijvend aantal arbeidsplaatsen: 590.000. Het cenario is weinig behoefte aan nieuwe grootschalige huidige extensief gebruikte bedrijventerreinen. Bij meest positieve scenario komt voor 2025 uit op werklocaties. Het hoge scenario voorziet juist wel deze transformatie van oude bedrijventerreinen ruim 680.000 banen in de stad. Dat is een grote een sterk toegenomen vraag naar ruimte voor grote moeten ongewenste verdringingseffecten van bandbreedte met vanzelfsprekend consequenties kantoren. In alle scenario’s wordt rekening gehouden niet-kennisintensieve werkgelegenheid worden voor de ruimtebehoefte. met een verdere groei van het aantal specialistische voorkomen, zodat in de toekomst ook niet-kennis- dienstverleners in het gemengd stedelijk milieu. werkers kunnen meeproiteren van de economi- Naast grote, mondiaal opererende bedrijven is Net als bij woningbouw speelt ook bij het accom- sche groei van de stad. Amsterdam in trek bij kleine, gespecialiseerde moderen van bedrijvigheid de kwalitatieve vraag dienstverleners. Dat geldt van oudsher voor bijvoor- een belangrijke rol. Er is een groeiende voorkeur bij Grootschalige bedrijfsvestigingen kunnen worden beeld reclame en media, maar ook voor nieuwere bedrijven voor vestiging in een gemengd stedelijk geaccommodeerd rondom bestaande en nieuw te sectoren als de ICT. Amsterdam staat binnen Europa milieu. Centraal gelegen (stadsverzorgende) bedrij- ontwikkelen grootstedelijke centra bij OV-knoop- als vestigingsplaats voor start-ups inmiddels in de venterreinen bieden kansen om te voorzien in deze punten. Daarnaast moet in en rond de binnenstad top-3. Dergelijke verschuivingen in economische groeiende economische behoefte naar gemengde mogelijk rekening gehouden worden met meer sectoropbouw hebben grote effecten op de fysieke stedelijke vestigingsmilieus. ruimtebehoefte van bedrijven. De dichtbebouw- de en levendige stadsdelen, die zo in trek zijn als De groei en de ontwikkeling van de kennisecono- woongebied, vormen het productiemilieu voor mie stelt nieuwe kwalitatieve eisen aan werkruimtes duizenden innovatieve dienstverleners en product- en omgeving daarvan. De groei van de stad en ontwikkelaars. Maar ook voor veel doorgroeiende de bouw van nieuwe gemengde stadsbuurten en starters (scale-ups) zoals Booking en Catawiki is een grootstedelijke centra bieden kansen voor nieuwe locatie in het stadscentrum een voorwaarde om zich sterke economische gebieden die goed aansluiten in Amsterdam te vestigen. op de toekomstige vraag naar werkruimtes voor nieuwe internationale bedrijven, startups, sca- Waar in de vorige generatie de van oudsher in het le-ups en voor gevestigde bedrijven in Amsterdam. stadscentrum gevestigde, grote inancieel-zakelijke Daarnaast ontstaan kansen voor nieuwe kennis- en dienstverleners successievelijk vertrokken naar de innovatieclusters die passen bij de doorgroei van de stadsranden, is er nu een nieuwe generatie grote be- kenniseconomie.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 18 vraag naar kantoor(verzamel)gebouwen. Bestaand, spanningsmilieu zonder weerga in ons land. De leegkomend vastgoed zal voor een groot deel in stad is daarnaast in trek als bestemming voor deze behoefte kunnen voorzien. Voor kleinere, binnen- en buitenlandse bezoekers. De functie innovatieve en ambachtelijke bedrijven vormen van de stad als bezoekersbestemming, die in de bestaande en nieuw te ontwikkelen stadsbuurten interactie-economie van vandaag een belangrijke het geëigende vestigingsmilieu. Broedplaatsen bijkomende economische waarde heeft, zal de en incubators kunnen fungeren als aanjager voor komende jaren nog sterker worden (zie de scena- gebiedsontwikkeling en de transformatie van rioverkenning van Jester, 2015). Het aantal bezoe- werkgebieden en bijdragen aan de vraag naar kers zal zeker toenemen. Een verdere intensivering werkruimte in gemengde woon-werkmilieus. van het gebruik van delen van de binnenstad lijkt onvermijdelijk. Ook nieuwe bezoekersgebieden Ruimte voor nieuwe gebiedsontwikkeling wordt ontstaan: in Oud-Zuid, Oud-West en Oost en op voor een deel gevonden door de transforma- de Noordelijke IJ-oevers. De groei van het toe- tie van bestaande bedrijventerreinen. Daarmee risme hangt sterk samen met de beschikbaarheid wordt voortgeborduurd op de al eerder ingesla- van attracties en accommodaties. Stad in Balans verwoordt de ambitie om in tijden gen koers in de vernieuwing van bijvoorbeeld de van groei een aantrekkelijke stad en regio te zijn Buiksloterham. Het combineren van woningbouw Afhankelijk van de ontwikkeling van de wereld- en blijven voor alle gebruikers. Door kwaliteiten te met bestaande en nieuwe bedrijvigheid kan leiden economie kan het aantal bezoekers aan Amster- koesteren, kansen te verzilveren en knelpunten op tot stadsbuurten met een bijzondere kwaliteit. dam groeien van jaarlijks 17 miljoen nu tot 20 en te pakken op de terreinen verblijven, verplaatsen Functiemenging is echter niet altijd mogelijk. Met mogelijk zelfs 25 miljoen in 2025. Hierdoor zal de en recreëren. Ruimte voor de Stad biedt de kans bedrijven die niet gecombineerd kunnen worden druk op met name het stadscentrum, maar ook op om de Challenges van de gehele metropoolregio met woningbouw zal in de planvorming expliciet andere delen van de stad, verder toenemen. In (jobs of the future, circulaire economie, mobility, rekening gehouden moeten worden. In speciieke een hoog groeiscenario wordt rekening gehouden health, connectivity) in ogenschouw te nemen en gevallen kan elders in de stad of de regio een pas- met een sterke toename van het intercontinentaal de verbinding tussen stad en regio te versterken. send alternatief geboden worden. reizen. Het aantal buitenlandse verblijfsbezoekers Zowel de Challenges als Stad in Balans zijn gericht groeit dan met bijna 60 %, met een grote vraag op verbetering van de quality of life als sterke Sturen op leisure en toerisme naar grootschalige en luxe hotelaccommodatie en asset voor economische groei. congresfaciliteiten als gevolg. In een laag groeis- De vrijetijdseconomie en het toerisme ontwik- cenario zal juist meer vraag ontstaan naar klein- kelen zich snel. Amsterdam biedt aan de eigen Deze ambities leiden tot diverse ruimtelijk-econo- schalige accommodaties, die deels informeel kan bewoners en inwoners van de regio een ont- mische vragen die van grof naar ijn in de Stra- worden opgevangen. tegie- project en investeringsbesluiten van het Pla-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 19 berum per ontwikkelgebied aan de orde moeten toeristisch kerngebied lijkt onvermijdelijk. Touring- sterdam biedt daarom een helder ruimtelijk kader komen. Er moet een afweging worden gemaakt cars en overstap op de rondvaart worden buiten waarbinnen burgers en investeerders hun ambities tussen wensen van diverse gebruikers, voorzienin- de binnenstad afgewikkeld. kunnen verwezenlijken, met als doel gezamenlijke gen (sport, groen, OV, zorg etc) met ruimte voor waardecreatie: Koers 2025. (duurzame, groene) innovaties en toepassingen op Koers 2025, een adaptieve het gebied van slimme logistiek en deeleconomie. ontwikkelstrategie De recente crisis heeft ons belangrijke lessen De gemeente kan de ontwikkeling met ruimtelijk geleerd. Een duurzame stadsontwikkeling is erop beleid beïnvloeden: door sturing van hotelvesti- gericht de juiste dingen op de goede plek te gingen en branchering van de hotelsector en door realiseren. We kunnen het ons niet veroorloven de vestiging van nieuwe, grootschalige attracties achteloos om te gaan met de schaarse ruimte. De op speciieke plekken mogelijk te maken, door Amsterdamse woningbouwplannen zijn ambitieus. evenementen te spreiden in tijd en plaats. Om Maar hoge ambities kunnen in geval van plotse- een goede balans in de stad te behouden heeft ling wegvallende vraag leiden tot grote inanciële Amsterdam de afgelopen jaren ingezet op een risico’s voor de overheid. We hebben de opdracht spreiding van hotels en attracties over de stad en om onze ambities te realiseren op een manier die vooral de regio. Nieuwe grote hotelvestigingen ons in staat stelt snel terug en op te schalen. Dat worden geconcentreerd in grootstedelijke centra vraagt om een ontwikkelstrategie die de ruimte- op goed bereikbare knooppuntlocaties in de stad lijke logica van de stad volgt en lexibiliteit biedt en in de regio. Nieuwe grootschalige attracties in te realiseren programma’s. Scherpe afwegin- zullen eveneens naar deze centra worden verwe- gen zijn vervolgens nodig bij concrete investe- zen. Bestaande voorbeelden van dergelijke centra ringsbeslissingen. Amsterdam zet daarbij in op zijn Bijlmer ArenA en de omgeving van de RAI. zogenaamde no regret-opties: ontwikkeling van Door menging met intensief wonen en horeca locaties, die tegemoetkomen aan een robuuste worden deze centra ook voor bedrijven interes- vraag. Tegelijk dient de strategie de kwalitatieve santer. Veel van deze ontwikkeling in de centra uitgangspunten te waarborgen, vooral in de sa- kan door de transformatie van leegstaand vast- menhang van gebiedsontwikkeling, infrastructuur, goed worden opgevangen. In alle toekomstscena- openbare ruimte en groen. Een top-down blauw- rio’s zal in de binnenstad ingezet moeten worden drukplan is nutteloos bij het faciliteren van zoveel op het beter sturen van bezoekersstromen. Ook verschillende partijen en typen programma. Am- het grotendeels autoluw of autovrij maken van het

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 20 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 21 Strategieën voor wendbaarheid en kwaliteit

Koers 2025 richt zich op de voorberei- investeringen in infrastructuur, openbare ruimte, ding van integrale gebiedsontwikkeling: groen en land. waar, hoe, met wie en wanneer kan voldoende ontwikkelruimte gecreëerd De besluitvorming in gebiedsontwikkelingspro- worden om kwalitatief goede, nieuwe jecten, van de eerste ideeën naar daadwerkelijke stedelijke milieus mogelijk te maken? De productie, verloopt vollgens het gemeentelij- ‘Structuurvisie Amsterdam 2040’ geeft ke Plaberum in fasen van grof naar ijn. Van het hiervoor het globale kader. In ‘Koers bepalen van de locatie en het juiste milieutype, 2025’ bepalen we welke gebieden eerst via het programmeren, ontwerpen, verwerven aangepakt worden en welke later. Boven- en bouwrijp maken tot het uiteindelijk tenderen dien bepalen we welke acties nodig zijn en realiseren. Om tot de juiste samenstelling van om daadwerkelijk te kunnen bouwen en de productie te komen is lexibiliteit nodig: het een hoge kwaliteit te realiseren. gemeentebestuur moet projecten kunnen bijstel- len, versnellen en vertragen. De in hoofdstuk 1 genoemde scenario’s voor de ontwikkeling van Dit hoofdstuk beschrijft de inzet van bevolking, bedrijvigheid en bezoek in de komen- de stedelijke ontwikkelstrategie. Deze de jaren onderstrepen dat nog eens. De grote omvat twee aspecten. Allereerst moet de bandbreedtes in de woningbehoefte, de onzeker- strategie wendbaar zijn, dat wil zeggen, heden in de ruimtevraag vanuit andere sectoren snel aanpasbaar aan vooral economische en de hoge investeringskosten en risico’s in ge- ontwikkelingen. In de tweede plaats biedsontwikkeling, noodzaken tot een zorgvuldige moet de strategie voorzien in een hoge sturing op de planning en uitvoering. Om snel en kwaliteit van leefbaarheid en bereikbaar- adequaat in te kunnen spelen op veranderingen in heid van de stad. de woonvraag en de economische positie van de stad is ‘Koers 2025’ opgesteld. 2.1 Wendbaarheid

Een belangrijke les uit de crisisperiode is dat de gemeente Amsterdam actiever moet kunnen 2 sturen op omvang en samenstelling van de por- tefeuille gebiedsontwikkeling én op gerelateerde

22 Ontwikkelstrategie Middellange Termijn ontwikkeling een overzicht van wenselijke acties Inmiddels zijn zelfbouw en collectief particulier en Werkprogramma om de Ontwikkelstrategie handen en voeten te opdrachtgeverschap niet meer weg te denken geven. We stellen voor om dit te doen langs drie uit de Amsterdamse bouwpraktijk. Dat geldt ook ‘Koers 2025’ is een eerste poging tot het formu- lijnen: Nieuwe Projecten, Gebiedsuitwerkingen en voor organische gebiedsontwikkeling en tijdelijk- leren van een stedelijke ontwikkelstrategie tussen Thematische Studies. Het Werkprogramma 2016 i heid. Desondanks zijn grote ontwikkellocaties nog Structuurvieis en projecten voor de middellange opgenomen in Hoofdstuk 4. steeds nodig om de woningbouwambities van het termijn – in dit geval tot 2025. college te kunnen realiseren. Een wendbare ontwik- Voorgesteld wordt de Ontwikkelstrategie Mid- Bij het Werkprogramma 2016 is een inancieel kelstrategie heeft daarom locaties van uiteenlopen- dellange Termijn elke vier jaar te herijken: in het perspectief opgesteld dat globaal zicht geeft op de omvang in portefeuille, die zowel grootschalige jaar van het aantreden van het college van B&W. de bedragen die in de toekomst gemoeid zijn met als kleinschalige ontwikkeling mogelijk maken. De Ontwikkelstrategie kan dan een uitwerking de uitvoering van de verschillende onderdelen van Naast omvang en aanpak is ook de uitgangssi- en operationalisering zijn van de doelen voor de Koers 2025 en de gemeente in staat stelt hierop te tuatie bij ontwikkeling van belang. Betreft het ruimtelijke ontwikkeling van Amsterdam, zoals sturen en voor te sorteren, ook dit maakt onderdeel opgespoten of vrijgemaakt nieuw land, gaat het deze geformuleerd zijn in het Coalitieakkoord. uit van Hoofdstuk 4. om transformatie van een bedrijventerrein of ver- Daarnaast bevat een jaarlijks vast te stellen Werk- dichting van een bestaande woonwijk? Afhankelijk programma Voorbereiding Integrale Gebieds- Een divers aanbod: omvang, hiervan komen verschillende partijen in beeld en uitgangssituatie en spreiding liggen andere gemeentelijke ontwikkelstrategieën voor de hand. Het is van strategisch belang om Om lexibel te kunnen inspelen op een verande- ook hierin een diverse portefeuille op te bouwen. rende marktvraag moet er een divers aanbod aan ontwikkellocaties zijn. Dat kwam naar voren tijdens Daarnaast is een belangrijke vraag hoe ontwik- de recente crisis. Het voornamelijk aanbieden van kelingen over de stad worden gespreid. Vanuit grootschalige ontwikkellocaties op nieuw of vrijge- markt- en afzetmogelijkheden is een zekere sprei- maakt land bleek een riskante strategie toen grote ding wenselijk. Vanuit een eficiënte inzet van de ontwikkelende partijen als gevolg van de crisis hun ambtelijke organisatie en benutting van projecto- investeringsruimte zagen afnemen. Toen bleek ook verstijgende investeringen is juist concentratie van de waarde van kleinere partijen en een kleinscha- projecten gewenst. Daarom wordt enerzijds inge- liger, gefaseerde ontwikkelingsaanpak met meer zet op een over de stad gespreide portefeuille van aandacht voor transformatiemogelijkheden van projecten met anderzijds beperkte gerelateerde bestaand vastgoed. investeringen in condities (openbare ruimte, voor- zieningen). Gedane en geplande investeringen

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 23 worden zoveel mogelijk uitgenut. Daarnaast wordt investeringsprogramma’s (Agenda Groen, Investe- op een beperkt aantal locaties zwaarder ingezet ringsagenda’s van de Stadsregio Amsterdam, het door met concentratie van grote investeringen Meerjarenplan Fiets, de Uitvoeringsagenda Mobili- een schaalsprong teweeg te brengen die ook teit, Beter Benutten, aanleg Warmtenet). op langere termijn de ontwikkelpotentie van een gebied veiligstelt. Omdat de kosten veelal hoog zijn, is het nodig om gedurende het verdere planvormingsproces nut en Om te kunnen sturen op een divers aanbod is noodzaak aan te tonen, alternatieven te vergelijken ambtelijk een Monitor en een Mengpaneel in en de maatschappelijke baten goed in beeld te ontwikkeling. In de loop van 2016 is gekoppelde brengen. Dit geldt voor de IJ-oeververbindingen, informatie beschikbaar, onder andere via maps. maar bijvoorbeeld ook voor het verlagen van de amsterdam (zie bijlage 2). Gooiseweg, aanleg van de Bongerdtunnel en de Schellingwouderlaan, de ontwikkeling van de Hemknoop of de investeringen voor verbetering Bij de ontwikkeling van nieuwe gebieden is 2.2 Kwaliteit Ov-ontsluiting een belangijke conditie van de Schinkelverbindingen. Bereikbaarheid en leefbaarheid delijke milieus op gang gebracht worden. Dit kan Gemengde stedelijke milieus Om aantrekkelijke stedelijke milieus te kunnen de ontwikkeling van binnen naar buiten versterken. realiseren zijn investeringen nodig in projectover- Bij de verdere ontwikkeling van de stad wordt Denk bijvoorbeeld aan de Kop Sloterplas of aan stijgende maatregelen, in condities voor kwaliteit. gezocht naar aansluiting op de logica van Amster- de Arenaboulevard. Ontwikkelingen worden als Een aantrekkelijke openbare ruimte, voldoende dam. De marktdruk in Amsterdam is sterk vanuit het ware opgespannen tussen het uitdijende cen- groenvoorzieningen en een ijnmazige ontsluiting het centrum naar buiten toe gericht. Door vanaf de trum en deze strategisch gelegen ankerpunten. met verschillende modaliteiten (openbaar vervoer, randen van het huidige centrumgebied – van bin- auto, iets) is noodzakelijk voor het ontwikkelen nen naar buiten – te ontwikkelen sluiten we aan bij Amsterdam is internationaal hét voorbeeld van van aantrekkelijke stadsbuurten. Dit geldt voor deze marktvraag. Deze ontwikkelwijze ondersteunt een sociaal-economisch en functioneel gemengde nieuwe projecten maar ook voor de aanpassing ook de autonome ontwikkeling van het grootste- stad. Die menging is een kernwaarde van onze van bestaande buurten. Denk hierbij aan een delijk kerngebied, die ook sterk van het centrum stad. Inzet in alle ontwikkelgebieden is daarom opknapbeurt van een park of herinrichting van een naar buiten gericht is. menging van functies en een woningaanbod dat straat. In het algemeen geldt dat bij afweging van voorziet in uiteenlopende woonvormen in alle grote investeringen zoveel mogelijk moet worden Door in te zetten op interessante ankerpunten op segmenten, van sociale en middeldure huur tot aangesloten bij gebiedsontwikkelingsprojecten strategische locaties die verder van het centrum dure koop. Vertrekpunt hierbij zijn de afspraken die die al zijn belegd of bij investeringen in lopende zijn gelegen, kan ook daar de ontwikkeling van ste- recent met de corporaties zijn gemaakt over de so-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 24 ciale huurvoorraad. Deze moet in alle 22 gebieden ties ten aanzien van leefkwaliteit, sociale menging, van de stad tenminste 35% van het totale wonin- duurzaamheid en bereikbaarheid van voorzienin- gaanbod bedragen. Dit betekent voor sommige gen. gebieden dat verdichting met marktwoningen De drie milieus kenmerken zich door een zeer mogelijk is. In andere gebieden zal een aanzienlijk uiteenlopende dichtheid en functiemix. De na- deel van de nieuwbouw uit sociale huurwoningen druk in de gebiedsontwikkeling in de komende bestaan. Op stedelijke verdichtingslocaties worden jaren zal liggen op het ontwikkelen van nieuwe bij een sloop-nieuwbouwopgave minstens even- stadsbuurten waar naast wonen ook ruimte is voor veel sociale huurwoningen teruggebouwd als er bestaande en nieuwe werkgelegenheid en voor worden gesloopt. stedelijke voorzieningen. Een nauwkeurige monito- ring van de afzet van woningen en overig vastgoed De komende jaren is de Amsterdamse ontwikkel- zal helpen om in de komende jaren een goede strategie dus primair gericht op het realiseren van verhouding te vinden in het aanbod van de drie voldoende woningen in alle segmenten in kwalita- milieus. Daarbij zullen ook nadere analyses van de tief hoogwaardige, gemengde stedelijke milieus. bevolkingsontwikkeling en de kwalitatieve woning- Om deze ambitie te borgen wordt voor nieuw te vraag behulpzaam kunnen zijn. ontwikkelen locaties een onderscheid gemaakt tussen drie typen stedelijke milieus: grootstedelijke centra, gemengde stadsbuurten en groenblauwe woonbuurten.

Hoewel het precieze programma in projecten pas in het Investeringsbesluit wordt vastgelegd, is het goed om in de stedelijke ontwikkelstrategie vanuit stadsbrede overwegingen richting te geven aan dichtheden en functiemenging in nieuwe projec- ten. Omdat de mogelijkheden voor verdichting en functiemenging niet op alle plekken in de stad hetzelfde zijn wordt hier op bepaalde locaties in de stad steviger op ingezet dan op andere. Voor alle milieus gelden overigens dezelfde ambi-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 25 Bouwstenen voor gebiedsontwikkeling 2016-2025

De ‘Structuurvisie Amsterdam 2040’ is geactualisserd. Gegevens over IJburg, schetst de ambities en hoofdlijnen van en Amstel III zijn in een interviewronde geïnventa- de stedelijke ontwikkeling tot 2040. Hij riseerd. geeft aan waar de strategische ontwik- kelruimte ligt en hoe deze benut kan Daarnaast zijn de ruimtelijke mogelijkheden voor worden. Bij de vaststelling in 2011 was nieuwe gebiedsontwikkeling verkend in vier echter al duidelijk dat de voorgenomen Gebiedsstudies voor respectievelijk de Noor- aanpak en fasering onder invloed van de delijke IJ-oever, Haven-Stad, Schiphol-Schinkel economische crisis anders zou kunnen en Amstel-Arena. (deze zijn als achtergronddo- verlopen dan voorzien. In de jaren daarna cumenten beschikbaar). Het Ambitiedocument is een groot aantal gebiedsontwikke- Ringzone West is ook als Gebiedsstudie gebruikt. lingsprojecten stilgelegd of van karakter Onorthodoxe locaties zijn hierbij niet geschuwd. en tempo veranderd. Nu de stedelijke Ook projecten die in de Structuurvisie gepland waren na 2025 zijn in de overwegingen betrokken. ontwikkeling weer op volle toeren draait Bovendien is over de stadsgrenzen gekeken. In en duidelijk is hoe lopende projecten samenwerking met de gemeente Ouderamstel is aangepakt zullen worden, moeten we bestudeerd wat ontwikkelingsmogelijkheden zijn bepalen waar nieuwe activiteiten gecon- in en rond ‘De Nieuwe Kern’ bij station Duivend- centreerd worden. recht.

Dit hoofdstuk bevat een overzicht van lopende en Dit levert een overzicht op van lopende én van mogelijke gebiedsontwikkeling in Amsterdam. mogelijke gebiedsontwikkeling. In het kader van Daarvoor zijn de Gebiedsvisies geraadpleegd het Actieplan Woningbouw is eind 2014 een die door de stadsdelen zijn opgesteld. Voor de aantal Versnellingslocaties aangewezen. Hiervoor gebieden Centrum (binnen de Ring) en Noord, is de planvorming in 2015 al ter hand genomen. Nieuw-West en Zuidoost (buiten de Ring) is een Deze vallen uiteen in locaties die in het kader aanvullende interviewronde gehouden. Voor de van de crisis waren stilgelegd en nu weer worden grote bestaande ontwikkelgebieden hebben pro- gestart door een herziening van het Investerings- jectorganisaties lopende én aanvullende mogelijk- besluit én nieuwe locaties waarvoor nu aan een heden in kaart gebracht. Voor de Ringzone West is 3 Strategiebesluit wordt gewerkt. De projecten op een Ambitiedocument opgesteld, de Visie Zuidas versnellingslocaties worden apart vermeld in de

26 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 27 overzichten in dit hoofdstuk. ren woningen per locatie. De praktijk laat zien dat te brengen. Daarnaast worden in de dagelijkse keuzes ten aanzien van dichtheden, verhouding praktijk over speciieke locaties voor bijvoorbeeld Het totaal van mogelijk te ontwikkelen locaties woningbouw en overig programma, nieuwbouw onderwijs al gesprekken gevoerd. voor gebiedsontwikkeling wordt in dit hoofdstuk of transformatie en speciieke focus op bepaalde aangeduid als de Strategische Ruimte. Dit zijn de woningtypen in de loop van het proces van grote In de laatste paragrafen van dit hoofdstuk worden locaties waarover in dit document afwegingen invloed zijn op te realiseren woningaantallen. de bouwstenen vergeleken. Economisch advies- gemaakt moeten worden. Omdat het een groot De genoemde woningaantallen zijn dan ook ter bureau Decisio heeft onderzoek gedaan naar de aantal locaties betreft die vaak onderling samen- indicatie. Voor een aantal locaties is het moeilijk kosteneffectiviteit van ontwikkeling van de bouw- hangen in uitvoerbaarheid en noodzakelijke condi- in te schatten welke aantallen te realiseren zijn. stenen en naar maatschappelijke kosten en baten. ties is ervoor gekozen de strategische ruimte in dit Dit geldt bijvoorbeeld voor locaties waar wo- De projectgroep heeft de verschillende bouwste- hoofdstuk te presenteren aan de hand van bouw- ningbouw niet de primaire opgave is. Voor deze nen vergeleken op uitvoerbaarheid. stenen (zie afbeelding op p. 27). Bouwstenen zijn locaties zijn geen aantallen opgenomen. pakketten van samenhangende gebiedsontwikke- lingsprojecten met gerelateerde infrastructurele Er wordt niet ingegaan op de omvang van het te en planologisch-juridische condities. realiseren overige programma. Zowel het kwali- tatieve woningaanbod als het kwantitatieve en In de volgende paragrafen wordt steeds per kwalitatieve aanbod van commerciële en maat- ontwikkelgebied ingegaan op de grote opga- schappelijke voorzieningen wordt in de vervolgfa- ven, lopende projecten en versnellingslocaties. sen van het planvormingsproces nader ingevuld. Vervolgens worden de bouwstenen voor nieuwe Hiervoor wordt volgens het Plaberum (plan- en gebiedsontwikkeling behandeld. Per bouwsteen besluitvormingsproces ruimtelijke maatregelen) wordt aandacht besteed aan de hoeveelheid pas bij het Investeringsbesluit daadwerkelijk woningen die er mogelijk te realiseren zijn en het besloten. Op te transformeren locaties vormen type stedelijk milieu. Daarnaast worden noodzake- bestaande functies het uitgangspunt. Dit impli- lijke condities en afhankelijkheden geschetst. ceert ook dat in alle bouwstenen investeringen in maatschappelijke voorzieningen aan de orde zijn. Woningaantallen en programma Koppeling tussen Koers 2025 en andere stedelijke beleidskaders als de Integrale Huisvestingsplan- Per bouwsteen is waar mogelijk op basis van nen Onderwijs (IHP) maakt het mogelijk in dit eerdere planverkenningen en referenties een vroege stadium wel al de stadsbrede behoefte inschatting gemaakt van van het aantal te realise- aan maatschappelijke voorzieningen in beeld

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 28 Schematische weergave Lopende gebiedsontwikkeling en Strategische Ruimte voor nieuwe projecten

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 29 Bouwsteen 1 – Oostelijke Binnenstad - nader te Bouwsteen 2 – Ring-West – 1.300 bepalen (+ nader te bepalen)

Projecten: Kop (100), Emplacement Dijks- Projecten: Lelylaan-Noord (500), Surinameplein gracht (100), en Marineterrein (0-1.400). (200), Jacob Geelbuurt (75 + nader te bepalen), Kop Sloterplas (500) Milieutype: Grootstedelijk centrum/gemengde stads- buurten. In de oostelijke binnenstad liggen kansen Milieutype: Stadsbuurten voor het stapsgewijs uitbouwen van het grootste- delijk kerngebied. Tijdelijk gebruik en gefaseerde Investeringen in condities: herinrichting Lelylaan, ontwikkeling kunnen hier een belangrijke rol spelen vernieuwing Rembrandtpark, vernieuwing kop Sloter- (vergelijk Diamantbeurs en Marineterrein). plas, kwaliteitsingrepen Jan Evertsenstraat

Investeringen in condities: herinrichting oost-west Afhankelijkheden-risico’s: ‘inrol’ stadsverwarmings- waterfrontcorridor (herinrichting PH-kade en IJtun- net vanuit concessiegebied richting binnenstad via nelmond, toevoeging schakel Eilandenboulevard aan stadsstraten tramnetwerk, ietsnetwerk CS-Oostertoegang- Dijks- gracht), NS-station Rietlandpark, herinrichting Wees- perstraat-Weesperplein, groene loper Sarphatistraat.

Afhankelijkheden-risico’s: strakke planning en beperkte inanciële middelen Programma Hoogfre- quent Spoor (NS, Prorail), eerst afronden herinrich- ting Stationseiland en busstation - plein-Noord voor aanpak waterfrontcorridor mogelijk is, uitbouw bestaand stadsverwarmingsnet, organi- sche en geleidelijke ontwikkeling Marineterrein.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 30 3.1 Bouwstenen Hier liggen kansen voor het stapsgewijs uitbou- de afgelopen jaren zijn investeringen in projecto- wen van het grootstedelijk kerngebied. Tijdelijk verstijgende condities voor kwaliteit in Ring-West Centrum gebruik, gefaseerde ontwikkeling en transformatie achtergebleven. Dit geldt voor investeringen in De dynamiek in het gebied binnen de Ring – hier zullen een belangrijke rol spelen. Het Marineter- openbare ruimte en groen (Rembrandtpark, Slo- verder aangeduid als Centrum – is groot. De rein is daarvan een goed voorbeeld. Hier liggen terplas) en voor de ietsinfrastructuur (oost-west clustering van het UvA- en HvA-vastgoed en rea- kansen om een onderscheidend en internationaal en noord-zuid). lisering van nieuwe detailhandel en hotelaccom- aantrekkelijk vestigingsmilieu te creëren. Deze Mogelijkheden voor een volgende ronde ge- modaties zijn opvallende bewegingen. Minstens ontwikkelstrategie mag er niet toe leiden dat biedsontwikkeling liggen in Lelylaan Noord en in zo belangrijk is de zwerm aan particuliere inves- noodzakelijke investeringen in de kwaliteit van de verdere verdichting zoals door de herontwikkeling teringen in transformatie en kwaliteitsverbetering oostelijke binnenstad als geheel naar de achter- van het Surinameplein. Deze ontwikkelingen zul- – van winkelinrichting tot het bewoonbaar maken grond verdwijnen (zie kader). Bovendien moeten len worden beïnvloed door de ideevorming over van souterrains en zolders. De rol van de overheid ontwikkelingen op elkaar worden afgestemd. de Oost-Westlijn in het verlengde van de Metros- is vooral faciliterend en voorwaardenscheppend, Daarom wordt een Gebiedsuitwerking Oostelijke tudie. bijvoorbeeld door aanleg van de Noord/Zuidlijn Binnenstad opgesteld. Door alle recente ontwikkelingen wordt de dy- en herinrichting van de openbare ruimte. namiek van de Ringzone ook ‘voorbij de Rings- De planvoorraad 2016-2025 in lopende gebieds- Ring-West poorbaan’ gevoeld. Door Ring-West breder te deiniëren komen ook de Jacob Geelbuurt en de ontwikkelingsprojecten is dan ook beperkt: circa De planvoorraad in lopende projecten 2016-2025 Kop van de Sloterplas, gekoppeld aan de Kwali- 2.000 woningen. Het omvat de afronding van in Ring-West omvat de bouw van circa 5.200 wo- teitsimpuls voor de Sloterplas, in aanmerking voor projecten zoals , de Hallen, Oosterdok- ningen, inclusief de versnellingslocaties Lelylaan een intensiever stedelijke ontwikkeling. In 2016 seiland en het Archiefterrein en enkele nieuwe Podium (500) en Jan Evertsenstraat (2.000-2.500). kan een Strategiebesluit opgesteld worden voor projecten op Oostenburg en op het Foodcentre. Onderdeel van de projecten is de realisering van het gebied rond de Kop van de Sloterplas. In het gebied liggen geen versnellingslocaties. maatschappelijk programma en enkele bijzondere Aanvullende mogelijkheden voor verdichting en De centrale ontwikkelopgave is het uitbouwen van programma’s, zoals De School aan de Jan Evert- daarmee samenhangende investeringen in de het grootstedelijk kerngebied en tegelijkertijd het senstraat. kwaliteit van het gebied tussen de Jan van Ga- leefbaar houden van het gebied voor bewoners, In de verkenning Ringzone West worden aanvul- lenstraat en de Vlaardingenlaan worden nader bezoekers en bedrijven. Aanvullende capaciteit lende mogelijkheden voor gebiedsontwikkeling verkend in de Gebiedsuitwerking Ringzone-West. voor woningbouw zal vooral zitten in transformatie en condities verkend. Totaal liggen hier moge- van leegkomend vastgoed en kleine projecten. lijkheden voor de bouw van nog eens circa 1.300 Er tekent zich één gebied af met een concentratie woningen. van nieuwbouw- en transformatieprojecten en ge Door de kavel- en projectgewijze ontwikkeling in relateerde infrastructuur: de oostelijke binnenstad.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 31 Bouwsteen 3 – Ring-Zuid – nader te bepalen Bouwsteen 4 – Zeeburg – 2.000 (+ nader te bepalen) Projecten: -Noord (ntb), Kennedylaan/ Utrechtsebrug (ntb) Projecten: Baaibuurt-Oost en -West (1.500), Kop Cruquiusgebied (250), Oostpunt (nader te bepalen), Milieutype: Stadsbuurten Jaap Edenbaan (250)

Investeringen in condities: herinrichting stadsstraat Milieutype: Stadsbuurten Beethovenstraat-Gelderlandplein-van Leyenberglaan Investeringen in condities: ietsverbinding over Afhankelijkheden-risico’s: ‘oververhitting’, maat- Amsterdam-Rijnkanaal, veer/kabelbaan/brug en schappelijke discussie sloop-nieuwbouw Buiten- optimalisering ietsverbinding Oranjesluizen, over- veldert-Noord, ‘inrol’ stadsverwarmingsnet richting steekbaarheid emplacement IJtram, aanleg primaire Zuid/binnenstad waterkering, brug Zeeburgersluis

Afhankelijkheden-risico’s: waterkering, geul Oer-IJ noodzaakt tot lange zettingsperiode, aantakking op stadwarmtenet en/of warm- te-koude uit het IJ, afspraken met zittende gebrui- kers, investeringen Jaap Edenbaan

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 32 Zuidas/Ring-Zuid Zeeburg De planvoorraad in lopende projecten in Zuidas De planvoorraad in lopende projecten omvat de omvat de bouw van circa 6.000 woningen en de bouw van circa 3.000 woningen en de realisering realisering van één miljoen m2 niet-woonfuncties. van 75.000 m2 niet-woonfuncties. Daarboven- Parallel wordt in de komende 10 jaar het Zuidas- op komt de versnellingslocatie Sluisbuurt met dok gerealiseerd. tenminste 3.000 woningen en een omvangrijk In de herijking van de Visie Zuidas (concept maatschappelijk programma. Verbetering van de augustus 2015) worden geen aanvullende moge- langzaam-verkeerverbindingen over de Oranjeslui- lijkheden voor gebiedsontwikkeling binnen het zen en over het Amsterdam-Rijnkanaal vormt een plangebied Zuidas voorzien. In de afgelopen jaren belangrijke conditie voor kwaliteit. heeft reeds een optimalisatieslag plaatsgevonden In gesprekken met de projectorganisaties (okto- (bijvoorbeeld door meer woningen op te nemen ber 2015) zijn aanvullende mogelijkheden voor in deelgebied Ravel). Ook wordt uitgegaan van gebiedsontwikkeling en condities verkend. Totaal een constante bouwstroom van woningbouw, liggen hier mogelijkheden voor de bouw van circa ondanks de bouwactiviteiten in het kader van 2.000 woningen. Op de Kop van het Cruquiusei- Zuidasdok. land kan dit snel worden opgepakt. Daarnaast kan Wel liggen er in de directe omgeving van Zuidas de ontwikkeling van de Sluisbuurt een vervolg krij- mogelijkheden voor nieuwe gebiedsontwikke- gen in de ontwikkeling van de Baaibuurten Oost ling. Deze zijn in gesprekken met Zuidas en het en West op het Zeeburgereiland, aantrekkelijke stadsdeel verkend. In totaal gaat het op langere locaties aan het water. Hier speelt op korte termijn termijn om de realisering van circa 1.000 wonin- het verbeteren van de primaire waterkering en gen, deels door middel van sloop-nieuwbouw, verplaatsing van de huidige functies. deels door transformatie van bestaand vastgoed. Een bijzondere ontwikkelingsmogelijkheid dient Op korte termijn kan de verbetering van de relatie zich aan nu fors geïnvesteerd moet worden in de Zuidas-Gelderplandplein opgepakt worden in een Jaap Edenbaan. Dat kan op de huidige, maar ook Gebiedsuitwerking Zuidas-Gelderlandplein. op een beter ontsloten plek. Dit laatste maakt intensivering op (delen van) deze locatie mogelijk.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 33 Bouwsteen 5 – Zuidoost – 2.500 Bouwsteen 6 – Nieuw-West – 400 Bouwsteen 7 – IJburg-2 – 7.900 (+ nader te bepalen) (+ nader te bepalen) Projecten: Middeneiland, Strandeiland, Buiteneiland Projecten: Mandelapark (780), Gaasperplas (400), Projecten: Osdorpplein e.o. (400 woningen + om- (totaal circa 8.000 woningen) Gaasperdammerweg-Oost (400) en -West (800), Rei- vangrijk programma niet-wonen), Wildemanbuurt gersbos e.o. (200), afronding D/K-buurten (nader te (nader te bepalen), vervolg Stedelijke Vernieuwing Milieutype: Groenblauwe woonbuurten bepalen), D/F-buurten (nader te bepalen), Gaasper- - (nader te bepalen), Osdor- dam (nader te bepalen) perweg (nader te bepalen) Investeringen in condities: land maken en aanleg bruggen, doortrekken tram en Zuidtangent inclusief Milieutype: Groenblauwe woonbuurten, gemengde Milieutype: Groenblauwe woonbuurten mogelijke aanleg van een nieuw tramemplacement, stadsbuurten rondom stationslocaties zelfvoorzienende buurten wat betreft energie Investeringen in condities: Investeringen in condities: Fietsnetwerken, vernieu- Afhankelijkheden-risico’s: fasering, mogelijke concur- wing Gaasperplas en omgeving Afhankelijkheden-risico’s: Voor ontwikkeling is de ge- rentie met andere locaties in de stad én in de regio. meente sterk afhankelijk van wensen van en afspra- Ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem en/of Afhankelijkheden-risico’s: Afzetmogelijkheden in ken met corporaties over Stedelijke Vernieuwing aansluiten op bestaand netwerk. relatie tot aanbod in bestaande voorraad, uitbouw stadswarmtenet

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 34 Noord, Nieuw-West, Zuidoost voorraad en in verbindingen, groen, detailhandel vraag naar dit speciieke milieu. In het kader van en maatschappelijk programma cruciaal. Om de de beantwoording van de motie ‘Aan de slag met Buiten de grote projecten langs de Noordelijke leefkwaliteit op peil te houden is een herijking IJburg 2’ wordt nu verkend wat de meest eficiën- IJ-oever en in Ring-West kennen Noord, Nieuw- van het Stedelijke Vernieuwingsbeleid nodig: hoe te ontwikkelmogelijkheden zijn. West en Zuidoost een groot aantal lopende verder na 2018? projecten, voortkomend uit de Stedelijke Vernieu- Nu dienen zich al enkele nieuwe projecten aan, wingsoperatie in de naoorlogse woongebieden in sterk variërend in omvang. In Nieuw-West gaat de stad. In de recente samenwerkingsafspraken het om de Wildemanbuurt en de omgeving van tussen de Gemeente, AFWC en de huurdersorga- het Osdorpplein; in Zuidoost om het tijdens de nisaties (juni 2015) is overeengekomen om welke crisis stilgelegde project in de rand van het Man- projecten het in de komende jaren gaat. delapark. In Noord gaat het buiten de Stedelijke Daarnaast wordt in Noord en Zuidoost gewerkt Vernieuwingsgebieden om het Kiekensterrein, de aan enkele verdichtingsprojecten. Rond het Kleine Wereld en is er sprake van een gestage station Noord van de Noord/Zuidlijn liggen de stroom aan zelfbouw. versnellingslocaties Elzenhagen-Zuid (2000 wonin- gen) en Winkelcentrum CAN (1000 woningen plus IJburg een omvangrijk programma niet-wonen). De centrale opgave in Noord, Nieuw-West en De planvoorraad in lopende projecten op IJburg Zuidoost op middellange termijn is het verhogen omvat de bouw van 1.500 woningen. Daarboven- en op peil houden van de leefbaarheid in de voor- op komt de versnellingslocatie Centrumeiland malige stedelijke vernieuwingsgebieden. Vooral in (circa 1.300 woningen en 21.000 m2 niet-woon- Geuzenveld-Slotermeer moet de kwaliteit nog ver- functies). beterd worden. De Stedelijke Vernieuwingsgebie- In gesprekken met de projectorganisaties (augus- den in Noord, De Banne en -Noord, tus 2015) zijn aanvullende mogelijkheden voor in het bijzonder de Waterlandpleinbuurt, kennen gebiedsontwikkeling en condities verkend. Totaal nog een resteende opgave. liggen op IJburg 2 aanvullende mogelijkheden Nieuwe opgaven dienen zich aan in woonbuurten voor de bouw van circa 7.900 woningen. Efici- uit de jaren ’80 zoals Gaasperdam, ente eenheden voor de ontwikkeling van nieuwe en 1. Hierin speelt gebiedsontwikkeling eilanden meten 75-90 hectare. Door een gefaseer- een rol, maar zijn vooral investeringen in de kwa- de aanleg van dergelijke eenheden kan IJburg 2 liteit en duurzaamheid van de bestaande woning- stapsgewijs ontwikkeld worden, afgestemd op de

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 35 Bouwsteen 8 – Amstelkwartier – 6.600 Bouwsteen 9 – Overamstel-Arena – 4.000 Bouwsteen 10 – Gooiseweg – 2.500 (waarvan (grondgebied Ouderamstel) 1.500 grondgebied Diemen-Ouderamstel) Projecten: Amstelstation-Amstelzijde (1.500), Amstel- kwartier Fase 3 (800), Weespertrekvaart-Bijlmerbajes Projecten: Metrostation Overamstel en omgeving Projecten: Gooiseweg (1.000), Randweg-Diemer- (800), Amstelkwartier Fase 4 en 5 (2.000), Joan Muys- (1.000 woningen), Entrada (500), Nieuwe Kern/Ajax/ dreef-vd Madeweg (1.500) kenweg/Amstelglorie (1.500) Duivendrecht (2.500 woningen), Amstelbusinesspark Zuid (geen woningbouw) Milieutype: Stadsbuurten/woonbuurten Milieutype: Stadsbuurten – grootstedelijk centrum Milieutype: Stadsbuurten rond Amstelstation Investeringen in condities: Herinrichting/verlaging

Investeringen in condities: herontwerp aansluiting Gooiseweg Investeringen in condities: ietsring en ietsverbindin- A2-A10, ontwikkeling Joan Muyskenweg-Holter- gen Zuidoost, Amstelstroomlaan inclusief bruggen bergweg tot stadsstraat, verplaatsing Sportpark De Afhankelijkheden-risico’s: Samenwerking Diemen en en tunnels, herinrichting -Amsteloever Toekomst, afmaken Arenaboulevard, iets- voetver- Ouderamstel binding over Holterbergweg verbeteren en moge- Afhankelijkheden-risico’s: Versnelde aankoop Lian- lijk doortrekken over A2, verplaatsen functies naar der, RWS en planvorming Zuidasdok, gebruik lokale Amstel Businesspark Zuid om woningbouw mogelijk energie bronnen (GOS-GET, eventueel datacenter), te maken. circulaire tender Bijlmer Bajes, Amstelglorie maakt onderdeel uit van de Hoofdgroenstructuur Afhankelijkheden-risico’s: Voor afwaardering A2 zijn onderhandelingen met het Rijk nodig; voor ontwikke- ling Station Overamstel en omgeving, Nieuwe Kern en Entrada intensieve samenwerking met Ouder-Am- stel. In ontwikkeling Nieuwe Kern vormen LIB-4 en 20KE-contour een belemmering voor woning- bouw, maar juist een kans voor het onderbrengen van minder intensieve niet-woonfuncties. Voor de woningbouwopgave van 2.500 woningen is gehele (of gedeeltelijke) verplaatsing van volkstuinen niet noodzakelijk. Integratie zittende en nieuwe bedrijvigheid in ontwikkelingen. Gebruik lokale ener- giebronnen (eventueel datacenters)

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 36 Amstel III bedrijvigheid. Kennis en onderwijs kunnen belang- noodzakelijk: de Amstelstroomlaan. Het realiseren rijke aanjagers van ontwikkeling zijn. Daarnaast van een autoverbinding langs dit traject over de Amstel III is een transformatiegebied met een is de functionele en ruimtelijke integratie van het Weespertrekvaart tussen het Amstelkwartier en de afnemend, maar nog steeds relatief hoog percen- gebied in zijn omgeving van belang: een betere Gooiseweg heeft een geringe vervoerwaarde; dit tage leegstand. Transformatie van leegstaande aansluiting van Duivendrecht, Diemen en Zuidoost in tegenstelling tot het realiseren van een snelle kantoren, bedrijven en retail naar een meer ge- op het gebied Binnen de Ring. ietsverbinding op deze plaats als onderdeel van mengd proiel wordt gefaciliteerd. Een bijzonder de Fietsring tussen IJburg en station Amster- project is de ontwikkeling van de Talent Campus De strategische ruimte in het gebied omvat circa dam-Zuid. in het Paasheuvelweggebied bij het AMC. Op 12.000 woningen, waarvan een groot deel op het deze Talentcampus zullen 1.500 woningen voor grondgebied van de buurgemeenten Ouderam- Aanvullend wordt in deze bouwsteen de ontwikke- studenten, starters en statushouders gerealiseerd stel en Diemen. ling van de locatie Bijlmerbajes-Weespertrekvaart worden. Op Amstel III liggen geen versnellingslo- In de bouwsteen Amstelkwartier zijn 5.600 wo- opgepakt. Hierover lopen gesprekken met het caties. ningen te realiseren. Het knooppunt Amstelsta- Rijksvastgoedbedrijf. Op langere termijn zou ook In de komende jaren wordt geen actieve gebieds- tion kan versterkt worden door transformatie en het volkstuinpark Amstelglorie en omgeving ge- ontwikkeling voorzien; wel zal verspreid trans- verdichting aan de Amstelzijde van het station. deeltelijk kunnen transformeren in combinatie met formatie naar onder andere woningbouw plaats Hierbij kan worden aangehaakt op de geplan- het benutten van de vrijgekomen ruimte door de vinden. de herinrichting van de stationsomgeving. In de nieuwe aansluiting A2-A10 en het herinrichten van ontwikkeling van het Amstelkwartier volgen fase de Joan Muyskenweg als stadstraat. Dit zou, af- Amstel-Arena 2, 3, 4 en 5 elkaar ook daadwerkelijk op in de tijd. hankelijk van de scope van het project, aanpassing De planvoorraad in lopende projecten in het Am- Realisering van fase 4 en 5 is daardoor pas aan de van de Hoofdgroenstructruur en een afwijking van stelkwartier is beperkt. Fase 1 is nagenoeg afge- orde na 2022. de Structuurvisie vragen. Vanuit een veranderend rond; Kop Weespertrekvaart staat in de steigers. perspectief op de Utrechtsebrug die deze ontwik- De volgende ronde start nu met de versnellingslo- Voor de ontwikkeling van (latere fasen van) het kelingen met zich meebrengen is ontwikkeling van caties Amstelplein-Julianapleinzijde (200 wonin- Amstelkwartier is overeenstemming met Rijkswa- de Fordgebouwen en omgeving interessant. gen) en Amstelkwartier fase 2 (1.200 woningen). terstaat en de gemeente Ouderamstel nodig over De centrale opgave op de middellange termijn in (vorm, inanciering en planning van) de aansluiting In de bouwsteen Overamstel-Arena is ruimte voor de Gebiedsstudie Amstel-Arena is om het gebied van A2-A10 en realisering van de A2-afrit Van der 4.000 woningen. Ontwikkeling van dit gebied tussen station Amstel en station Bijlmer-ArenA in Madeweg. Deze investeringen in autobereikbaar- borduurt voort op investeringen in en rond het samenhang te ontwikkelen tot een gemengd ste- heid zijn gelieerd aan Zuidas-Dok. Voor het verder Amstelkwartier. De gebiedsontwikkeling van De delijk gebied met aandacht voor de samenhang ontwikkelen van fase 3 en verder van het Amstel- Nieuwe Kern en het beter benutten van knoop- tussen wonen en (bestaande en toekomstige) kwartier is ook een nieuwe oost-westverbinding punt Duivendrecht in lijn met de Provinciale

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 37 Bouwsteen 11 – Centrale IJ-oever – 2.500-3.500 Bouwsteen 12 – IJ-oevers Oost-West – ca 6.000

Projecten: Sixhaven (500-1.500), Buiksloterham Projecten: Buiksloterham-Klaprozenweg (1.000), (2.000) NDSM-west (nader te bepalen), NDSM-oost (300), Melkweg (100), Gembo-Oranjewerf (750), Metaal- Milieutype: Grootstedelijk centrum - stadsbuurten bewerkersweg (1.000), NDSM-Noordstrook (300), Shipdock (3.000). Investeringen in condities: optimalisering veren, metrostation Sixhaven, ietsnetwerkaanpassingen, Milieutype: Stadsbuurten Javabrug, Stenen Hoofdbrug, Oeverpark Investeringen in condities: herinrichting Klaprozen- Afhankelijkheden-risico’s: instemming Rijkswater- weg, ietsnetwerkaanpassingen, autonetwerkaanpas- staat/Havenmeester, ontwikkeling tweede cruis- singen: oa. aanleg Bongerdtunnel en Schellingwou- eterminal, uitbouw stadslab circulair Buiksloterham derlaan. (onder andere warmte-koude uit IJ), milieucontouren bedrijvigheid Buiksloterham Afhankelijkheden-risico’s: transformatiemogelijk- heden zijn afhankelijk van huidige eigenaren en huurders, uitbouw stadsverwarmingsnet (alternatief: warmte/koude uit IJ)

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 38 knooppuntenbeleid kan alleen in samenwerking termijn door het aanleggen van vaste oeververbin- zijn voorwaardelijk voor de verdere ontwikkeling met de gemeente Ouderamstel gerealiseerd dingen op de beide lanken, een pakket maatre- van de IJ-oever. Uit vervoerwaardeanalyses blijkt worden. Een gezamenlijk opgestelde en gedragen gelen in het centrale deel en het uitbouwen van dat het optimaliseren van het verensysteem en Ontwikkelstrategie is voorwaarde voor concrete het ietsnetwerk. het realiseren van vaste IJ-oeververbindingen realiseringsafspraken. Net als in het Schinkelkwar- een gunstig effect hebben op het oplossen van tier moet hier duidelijkheid komen over de conse- Rondom het IJ en aan de verbeterde verbindin- de knelpunten bij CS en de bereikbaarheid van quenties van het LIB voor woningbouw. Uitplaat- gen liggen uitgelezen kansen voor uitbouw van Amsterdam-Noord als geheel. Realisering van sen van niet-geluidsgevoelige functies op locaties het grootstedelijk kerngebied en voor nieuwe brugverbindingen over het IJ is afhankelijk van de die niet onder het LIB vallen biedt hier kansen. gebiedsontwikkeling. Het gebied heeft een grote medewerking van Rijkswaterstaat (en de Divisie aantrekkingskracht op de creatieve en nieuwe Havenmeester) – zij zijn vergunningverlener. De Gebiedsontwikkeling rond de Gooiseweg kan economie (onder andere start-ups, scale-ups, gunstige quickscan van maatschappelijke kosten helpen om de weg een meer stedelijk karakter bedrijfsverzamelgebouwen). Op de lanken liggen en baten van vaste oeververbindingen verplicht te geven. Behalve op Amsterdams grondgebied kansen voor integratie van bestaande met nieuwe tot een uiterste inspanning om overeenstem- liggen vooral kansen in de gemeenten Ouderam- bedrijvigheid in gemengde stadsbuurten waarbij ming te bereiken over de combinatie van betere stel en Diemen. Een gezamenlijk opgestelde en aansluiting wordt gevonden bij het bestaande ar- IJ-oeververbindingen en een vlotte, veilige en gedragen Ontwikkelstrategie is voorwaarde voor beidsaanbod in Amsterdam-Noord. De aanleg van duurzame afhandeling van het scheepvaartverkeer concrete realiseringsafspraken. het warmtenet biedt hier mogelijkheden om bij te en over een perspectief voor de doorgroei van de dragen aan de energiedoelstellingen van de stad. zeecruise. IJ-oever Op de Noordelijke IJ-oever is ruimte voor circa De planvoorraad in lopende projecten 2016-2025 8.000-10.000 woningen: 2.500-3.500 in het cen- op de Noordelijke IJ-oever omvat de bouw van trale deel, 6.000 op de lanken. Al op korte termijn circa 4.000 woningen en de realisering van een kunnen nieuwe projecten starten in Buiksloterham omvangrijk programma niet-woonfuncties. Onder- en op het NDSM-terrein. De locatie Sixhaven deel daarvan is de versnellingslocatie Hamerstraat biedt kansen voor de uitbouw van het grootste- (2.400 woningen). Centrale opgaven in de Ge- delijk kerngebied, aansluitend bij de succesvolle biedsstudie Sprong over ‘t IJ zijn het verminderen ontwikkeling van en Tolhuistuin. van de druk op het Buiksloterwegveer en CS en het faciliteren van de grote dynamiek rond het IJ. Het optimaliseren van het verensysteem, het reali- Dat gebeurt op korte termijn door het optimali- seren van vaste oeververbindingen, het Oeverpark seren van de veerverbindingen, op middellange en verbeteringen in het iets- en autonetwerk

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 39 Bouwsteen 13 – Sloterdijk– 3.500 Bouwsteen 14 – Hemknoop – 1.600 Bouwsteen 15 – Minervahaven – nader te bepalen

Projecten: Sloterdijk-1-Zuid (korte termijn 700 - lange Projecten: Zaanstraat, Brediuslocatie (1.300), Amster- Projecten: Minervahaven (nader te bepalen) termijn 2.000), Sloterdijk 1 Noord (675-1.500) baken (300) Milieutype: Stadsbuurt Milieutype: Stadsbuurt Milieutype: Stadsbuurt Investeringen in condities: ingrepen openbare ruim- Investeringen in condities: investeringen in openbare Investeringen in condities: verplaatsing spoorem- te, gebruik al aanwezig stadswarmtenet. Investerin- ruimte, ietsdoorsteek/openbaar maken Volkstuin- placement Zaanstraat naar Hemweg, metro-/NS-sta- gen rond Hemknoop voorwaardelijk. park Sloterdijkermeer/Nut en Genoegen, herinrich- tion Westerpark, schakel Haarlemmerplein-Sloterdijk ting Transformatorweg tot stadsstraat, Groot-Wester- Centrum toevoegen aan tramnet, Groot-Westerpark, Afhankelijkheden: gebiedsontwikkeling is afhan- park, voetgangersbrug/-tunnel Westerpark-Spaarndam- kelijk van aanpassing milieu-en geluidwetgeving merbuurt. SWUNG-2 en valt onder convenant “Pas op de Afhankelijkheden-risico’s: Sloterdijk I Zuid rela- Plaats” dat pas in 2025 herzien kan worden. Ontwik- tief eenvoudig te ontwikkelen. Sloterdijk I Noord Afhankelijkheden/risico’s: verplaatsing emplacement keling lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw gebiedsontwikkeling is afhankelijk van aanpassing Zaanstraat in samenwerking met Rijk en Prorail, com- stadswarmtenet. milieu-en geluidwetgeving SWUNG-2 en valt onder binatie windmolens met nieuw spooremplacement convenant “Pas op de Plaats” dat pas in 2025 Hemweg, ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem herzien kan worden, Sportpark Transformatorweg in en/of uitbouw stadswarmtenet. Hoofdgroenstructuur (afwijking Structuurvisie nood- zakelijk), verplaatsing en/of inpassing sportvelden nodig. Ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw stadswarmtenet.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 40 Haven-Stad De Strategisch Ruimte omvat de bouwstenen buurt kan zo uit zijn isolement gehaald worden en Sloterdijk, Hemknoop en Minervahaven, met een een betere relatie krijgen met het Westerpark. De planvoorraad voor woningbouw in lopende totale capaciteit van 5.000 woningen (+nader te projecten is vooralsnog beperkt. Het grootste bepalen). Sloterdijk 1 Zuid valt niet onder mili- project is de ombouw van het ING-complex aan eucontouren. Huidige eigenaren in het gebied Schiphol-Schinkel de Haarlemmerweg (700 woningen). Met de twee willen graag transformeren naar een gemengd versnellingslocaties Sloterdijk-Centrum (3.300 De planvoorraad in lopende projecten in het woon-werkgebied. Voor deze locatie kan op korte woningen) en Multatuli (300 woningen + transfor- Schiphol-Schinkelgebied is beperkt tot de her- termijn een Strategiebesluit worden opgesteld. matie) krijgt Sloterdijk een gemengder karakter. ontwikkeling van het Havenstraatgebied en het Dit vraagt wel om investeringen in de ontsluiting Centrale opgave in het Haven-Stadgebied is de tijdelijk gebruik van vastgoed, zoals het ACTA-ge- en de kwaliteit van de openbare ruimte in het stapsgewijze transformatie van een monofuncti- bouw en delen van het voormalige IBM-complex. gebied. oneel werkgebied rond het knooppunt Sloterdijk In Schiphol-Schinkel ligt de versnellingslocatie naar een gemengd en stedelijk woon-werkmilieu Riekerhaven (minimaal 700 woningen, waarvan De overige locaties zijn vanwege milieucontou- met aandacht voor de zittende bedrijvigheid. De 300 op korte termijn). ren ingewikkelder te transformeren en afhanke- mogelijkheden van menging worden verruimd na lijk van SWUNG-2: een grotere beleidsvrijheid het onherroepelijk worden van de nieuwe geluids- Centrale opgave In het Schiphol-Schinkelgebied is om woningbouw te realiseren op locaties onder zonering van (voorjaar 2016). om de kwaliteit en daarmee de ontwikkelpotentie invloed van industrielawaai. Mogelijk kan het van het nu sterk gefragmenteerde gebied te ver- gebied in 2016 aangemeld worden als pilot in het Op langere termijn kunnen nieuwe mogelijkhe- groten door aanhaking op omliggende stedelijke kader van de verkenning van nieuw rijksbeleid. den ontstaan voor een gemengde ontwikkeling en groengebieden en benutting van de nabijheid De ontwikkeling van de Hemknoop biedt grote na aanpassing van de geluidhinderregelgeving van de luchthaven. kansen. Hier kan in combinatie met een stads- en verplaatsing van het emplacement Zaanstraat. In het Schinkelkwartier kunnen mogelijk 5.350 straat Transformatorweg een compleet nieuw Herbestemming van het noordelijk deel van Slo- woningen toegevoegd worden (Bouwsteen 16). In OV-knooppunt gerealiseerd worden met een terdijk 1 en delen van het Minervahavengebied is Bouwsteen 17, Nieuwe Meer, kan hierop worden NS-station, tram, verlenging metroringlijn en pas na 2025 aan de orde; herbestemming van het aangesloten. ietsvoorzieningen. Ook een verplaatsing van het overige havengebied binnen de ring na 2040. emplacement Zaanstraat naar de Hemweg kan Noodzakelijke condities voor de transformatie zijn Voor een grootschalige ontwikkeling van het hier onderdeel van uitmaken. Een zorgvuldige verbetering van de OV- en iets-aansluiting op gebied zijn verbindingen over de Schinkel tussen afstemming en samenwerking met het Ministerie de stad en opwaardering van groen en openbare de Nieuwe Meersluis en de Zeilstraat, alsmede het van Infrastructuur en Milieu en Prorail in het kader ruimte. doortrekken van de Sloterweg noodzakelijk. Het van het Programma Hoogfrequent Spoor (PHS) Schinkelkwartier kan daardoor een directe rela- is hiervoor van groot belang. De Spaarndammer-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 41 Bouwsteen 16 – Schinkelkwartier – 5.000 Bouwsteen 17 – De Nieuwe Meer – nader te bepalen Projecten: Bedrijventerrein Schinkel (600), IBM-Noord (1.600), Riekerhaven Zuid (1.200), Sneevlietweg-Aal- Projecten: Noordoever Nieuwe Meer, Anderlechtlaan smeerplein (nader te bepalen), Riekerpolder (750), (100) Havenstraatterrein (300) IJsbaanpad- Zuid (500). Milieutype: nader te bepalen Milieutype: Stadsbuurten Investeringen in condities: ietsverbindingen naar en Investeringen in condities: Schinkelbruggen (tram/ rond Nieuwe Meer, hoogwaardige OV-ontsluiting iets), herinrichting Sneevlietweg en Vlaardingenlaan, Sloterweg inclusief tunnel, doortrekken Westland- Afhankelijkheden-risico’s: ontwikkelingen vinden gracht, verplaatsen tramremise, op de langere plaats in Hoofdgroenstructuur en zijn afhankelijk van termijn speelt het (gedeeltelijk) doortrekken van de overleg met het rijk over LIB-4 en 20KE-contouren, Noord/Zuidlijn naar Schiphol verplaatsing of optimalisering volkstuincomplex Ons Buiten en delen sportpark Sloten. Ontwikkeling Afhankelijkheden-risico’s: ontwikkeling is afhankelijk lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw stads- van overleg met het rijk over woningbouw 20KE-con- warmtenet. tour, GVB, integratiemogelijkheden sportfaciliteiten, ontwikkeling lokaal warmte/koude systeem en/of uitbouw stadswarmtenet.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 42 tie met Zuid krijgen. Uit vervoerwaardestudies is Aanpassing van de Hoofdgroenstructuur en de gebleken dat nieuwe verbindingen een link effect contour Bestaand bebouwd gebied vergt aanpas- kunnen hebben op de verdeling van de huidige sing van de gemeentelijke en van de provinciale vervoerstromen over de Schinkel (en daarmee op Structuurvisie. Dit vergt een langdurig traject. het aleiden van de huidige druk op de Zeilstraat). Bovendien zal geïnvesteerd moeten worden in Voor de verbindingen over de Schinkel liggen verbindingen onder de A4 en de kwaliteit van vooralsnog uiteenlopende opties op tafel, zowel het gebied. In de verdere planvorming van het wat betreft locatie als wat betreft modaliteit (iets, gebied vormt het SMASH traject Kerncorridor tram, auto). In een Gebiedsuitwerking Schinkelk- Schiphol-Zuidas-Binnenstad een grote kans om wartier kan een voorkeur bepaald worden. gezamenlijk op te trekken met het Rijk, regio en partijen in het luchthavencomplex. Op langere Door de noordrand van het Nieuwe Meer bij termijn speelt in dit gebied ook het geheel of het Amsterdamse Bos te voegen kan de groene gedeeltelijk doortrekken van de Noord/Zuidlijn scheg aan kwaliteit winnen. Hier ligt een moge- richting Schiphol. lijkheid om een metropolitaan park te realiseren, gekoppeld aan Schiphol en de Zuidas, met een esplanade langs het water, nieuwe natuur en com- pacte stedelijke functies. Voor de ontwikkeling van compacte, stedelijke functies is mogelijk een afwijking van de Structuurvisie en aanpassing van de Hoofdgroenstructuur noodzakelijk. Beide bouwstenen liggen binnen de 20 KE-con- tour van Schiphol. De staatssecretaris van Infra- structuur en Milieu zal op korte termijn uitsluitsel geven over de mogelijkheden voor woningbouw binnen de contour.

Ontwikkellocaties rond de Nieuwe Meer (Bouw- steen 17) liggen bovendien in de gemeentelijke Hoofdgroenstructuur en buiten ‘Bestaand be- bouwd gebied’ in de Provinciale Structuurvisie.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 43 Overzichtstabel Bouwstenen

Gebied Lopend Versnelling Bouwsteen Aantal Centrum 2.000 - 1. Oostelijke Binnenstad 2.400 + ntb Ring-West 2.200 3.000 2. Ring-West 1.300 + ntb Zuidas-Ring-Zuid 6.000 - 3. Ring-Zuid 1.000 + ntb Zeeburg 3.000 3.000 4. Zeeburg 2.000 Zuidoost ntb - 5. Zuidoost 2.500 + ntb Nieuw-West ntb - 6. Nieuw-West 400 + ntb Noord ntb 3.000 - - IJburg 1.000 1.300 7. IJburg-2 7.900 Amstel-Arena ntb 1.400 8. Amstelkwartier 6.600* 9. Overamstel-Arena 4.000* 10. Gooiseweg 2.500 IJ-oever 4.000 2.100 11. Centrale IJ-oever 3.500 12. IJ-oevers Oost-West 6.000 + ntb Haven-Stad 700 3.600 13. Sloterdijk 3.500 14. Hemknoop 1.600 15. Minervahaven ntb Schiphol-Schinkel geen 300-700 16. Schinkelkwartier 5.000 17. De Nieuwe Meer ntb Totaal (circa) 30.000 15.000 50.000

Bouwstenen met * vallen geheel of gedeeltelijk buiten de gemeentegrens In de tabel zijn locaties met een nader te bepalen woningaantal niet meegenomen

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 44 3.2 Kosteneffectiviteit en • Economisch onderzoeksbureau Decisio heeft naar bereikbaarheid, duurzaamheid, luchtkwali- maatschappelijke effecten een diepgaander MKBA (maatschappelij teit en relatie met groengebieden. ke kosten-baten-analyse) opgesteld van de Om een afweging tussen projecten in de verschil- verschillende alternatieven voor verbetering 4. De maatschappelijke kosten-baten-analyse lende bouwstenen mogelijk te maken zijn aanvul- van de IJ-oeververbindingen. door Decisio van de verschillende alternatieven lende analyses verricht: voor verbetering van de IJ-oeververbindingen Conclusies vergelijking: wijst uit dat optimalisering van het verensys- • In samenspraak tussen Grond en teem een gunstige kosten-batenverhouding 1. Op basis van de inschatting van kosten en ontwikkeling en Economisch onderzoeksbureau heeft. De alternatieven met bruggen scoren opbrengsten in de gebiedsontwikkelingspro- Decisio zijn kosten en opbrengsten geraamd op zeer gunstig. Het alternatief met twee bruggen jecten door Grond en Ontwikkeling en de basis van kengetallen. scoort het gunstigst. kosteneffectiviteitsanalyse van de bouwstenen door Decisio is er geen reden om af te zien van • Door Ingenieursbureau Amsterdam zijn alle bepaalde bouwstenen. Wel loopt het saldo van 3.3 Uitvoerbaarheid kosten van de investeringen in infrastructurele projecten in de verschillende bouwstenen link condities in de 17 bouwstenen globaal inanci- Voor een selectie van mogelijk te starten nieuwe uiteen en zijn uiteenlopende voorinvesteringen eel geraamd. gebiedsontwikkelingsprojecten 2016 is de uitvoer- nodig. Dit onderbouwt de noodzaak om de baarheid een cruciaal criterium. Aspecten die hier- ruimte in het Amsterdamse Vereveningsfonds • Verkeer en openbare ruimte heeft vervoerwaar- bij een rol spelen zijn fasering, concentratie versus zorgvuldig in te zetten. destudies uitgevoerd van de belangrijkste spreiding, afhankelijkheid van beleidsvorming nieuwe infrastructurele maatregelen of beleidswijziging en medewerking van andere 2. De analyse door Verkeer en openbare ruimte (iets-OV-auto) in de Gebiedsstudies Sprong overheden en afhankelijkheid van infrastructurele van de vervoerwaarde van de belangrijkste over ’t IJ, Schiphol-Schinkel en Amstel-Arena. condities. infrastructurele maatregelen (iets-OV-auto) laat zien dat de voorgestelde maatregelen in meer • Economisch onderzoeksbureau Decisio heeft Fasering of mindere mate helpen om knelpunten op te vervolgens een kosten-effectiviteitsanalyse lossen. Binnen de meeste bouwstenen is een fasering verricht en een waardering gemaakt van de gewenst. In veel gevallen wordt van ‘binnen naar maatschappelijke effecten van de 3. De analyse van de maatschappelijke effecten buiten’ gewerkt in een logische volgorde. Dit bouwstenen inclusief de bijbehorende van de bouwstenen door Decisio laat zien dat geldt bijvoorbeeld voor het Amstelkwartier en infrastructurele maatregelen. de voorgestelde maatregelen een overwegend voor IJburg. gunstig tot zeer gunstig effect hebben, kijkend Daarnaast kunnen niet alle locaties om techni- sche redenen in 2019 of 2020 beschikbaar zijn.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 45 Dit geldt bijvoorbeeld voor de Baaibuurten op Een optie is zwaarder in te zetten op de Noorde- zijn vergunningverlener. De uitzonderlijk het Zeeburgereiland omdat hier eerst een nieuwe lijke IJ-oever en bij de andere stapsgewijs te werk gunstige maatschappelijke kosten- waterkering moet worden aangelegd. te gaan. Dit sluit aan bij de sterke dynamiek op de baten analyse (MKBA) verplicht Noordelijke IJ-oever, maar kan ook gemakkelijk tot een uiterste beleidsinspanning om Afhankelijkheid van nadere tot oververhitting en stagnatie leiden. Een andere overeenstemming te bereiken beleidsvorming optie is om in de vier ontwikkelgebieden te kiezen over uitgangspunten ten aanzien van doorvaart voor een vergelijkbare inzet met nieuwe projecten breedtes van bruggen en een vlotte en veilige Voordat de stap gezet kan worden naar concrete van ieder circa 2.000 woningen. afhandeling van het scheepvaartverkeer. Hier projecten is in verschillende ontwikkelgebieden toe wordt een gezamenlijke studie verricht. in de stad eerst een afweging nodig over de Afhankelijkheid van beleidswijziging en gewenste aanpak en ontwikkelstrategie op een medewerking van andere overheden • Voor ontwikkeling van de Hemknoop in Ha- hoger schaalniveau. Dit geldt bijvoorbeeld voor ven-Stad (en de verplaatsing van het emplace - het formuleren van een nieuwe aanpak van de ste- Realisering van projecten is natuurlijk lastiger in ment Zaanstraat) is een zorgvuldige afstemming delijke vernieuwing in Geuzenveld-Slotermeer en nieuwe ontwikkelgebieden dan in lopende ontwik- en samenwerking noodzakelijk met Infrastrutuur van een mogelijke aanpak voor Gaasperdam. Als kelgebieden waar al juridisch-planologische condi- en milieu en Prorail in het kader van het Pro- in 2016 gewerkt wordt aan een Gebiedsuitwerking ties geregeld of samenwerkingsovereenkomsten gramma Hoogfrequent Spoor (PHS). In kunnen mogelijk in 2017 concrete projecten voor getekend zijn. Dit geldt voor de volgende ontwik- het BO MIRT van oktober is een een volgende tranche aangewezen worden. kelgebieden: samenwerkingsconstructie onderwerp van gesprek. Concentratie versus spreiding • In het Amstelkwartier is overeenstemming met Rijkswaterstaat en de gemeente Ouderamstel Een belangrijke vraag is die naar de wenselijke • Sloterdijk-1-Noord/Minervahaven is afhankelijk over (vorm, inanciering en planning van) de omvang van gebiedsontwikkeling in de verschil- van SWUNG-2: een grotere beleidsvrijheid om aansluiting van A2-A10 en realisering van lende windrichtingen. Vanuit een eficiënte inzet woningbouw te realiseren op locaties onder de A2-afrit Van der Madeweg voorwaardelijk. van de ambtelijke organisatie en benutting van invloed van industrielawaai. Mogelijk kan Voor ontwikkelingen in Amstelglorie die in strijd bovenplanse investeringen is concentratie van het project in 2016 aangemeld worden als zijn met de Hoofdgroenstructuur is projecten gewenst. Vanuit markt- en afzetmoge- pilot in het kader van de verkenning van afwijking van de Structuurvisie noodzakelijk. lijkheden is juist een zekere spreiding wenselijk. mogelijk nieuw beleid. Voor ontwikkeling van In de bouwstenen tekent zich een mogelijkheid Sportpark Spieringhorn is afwijking van • Realisering van brugverbindingen over het af om meer of minder zwaar in te zetten op de de Structuurvisie noodzakelijk. IJ is afhankelijk van de medewerking van grotere ontwikkelgebieden Noordelijke IJ-oever, Rijkswaterstaat en de Divisie Havenmeester – zij Amstelkwartier, Sloterdijk/Haven-Stad en IJburg. • Het Schinkelkwartier ligt binnen de 20 KE-con

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 46 tour van Schiphol. De staatssecretaris van Infra Afhankelijkheid van infrastructurele structuur en milieu zal op korte termijn condities uitsluitsel geven over de mogelijkheden Om aantrekkelijke stedelijke milieus te kunnen re- tot transformatie naar woningbouw binnen de aliseren zijn investeringen nodig in bovenplanse contour. maatregelen. Met name bij grote investeringen in infrastructuur is het goed om zoveel mogelijk aan • Ontwikkellocaties rond de Nieuwe Meer te sluiten op gebiedsontwikkelingsprojecten die liggen binnen de 20KE-contour, in de al zijn belegd of investeringen die aansluiten op Gemeentelijke Hoofdgroenstructuur en buiten de ambities van lopende investeringsprogram- ‘Bestaand bebouwd gebied’ in de Provinciale ma’s, zoals de Investeringsagenda’s van de Stads- Structuurvisie (zie Bouwsteen 17). Aanpassing regio Amsterdam, het Meerjarenplan Fiets, de van de Hoofdgroenstructuur en de contour Uitvoeringsagenda Mobiliteit en Beter Benutten, Bestaand bebouwd gebied vergt aanleg Warmtenet, Stad in Balans. Dit betekent aanpassing van de Gemeentelijke en van een hoge prioriteit voor gebiedsontwikkeling in Oostelijke Binnenstad, Ring-West, Ring-Zuid, de Provinciale Structuurvisie. Dit vergt Zeeburg en Centrale IJ-oevers. een langdurig traject.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 47 Werkprogramma 2016

Amsterdam wil tegemoet komen aan de dat teveel grote voorinvesteringen tege- vraag naar stedelijk wonen. Daarvoor is lijkertijd grote risico’s met zich mee kun- het nodig de planvoorraad de komende nen brengen voor de inanciële positie jaren aan te vullen. De zoektocht naar van de gemeente. De stad zet daarom in extra woningbouwlocaties spitst zich toe op een adaptieve ontwikkelstrategie met op gebieden die binnen een redelijke ter- een stapsgewijze besluitvorming over de mijn aan snee gebracht kunnen worden noodzakelijke investeringen. en passen binnen de kwalitatieve ambitie om aantrekkelijke, gemengde stedelijke Snel en bedachtzaam Werkprogramma milieus te realiseren. Bij het maken van Op basis van de analyse van de Bouwstenen deze ‘nieuwe stukken stad’ is snelheid voor gebiedsontwikkeling uit hoofdstuk 3 is een geboden. Tegelijkertijd mogen de inte- afgewogen Werkprogramma 2016 opgesteld met graliteit en kwaliteit niet in het gedrang een pakket Nieuwe Projecten, een reeks Gebieds- komen. uitwerkingen, enkele Thematische Studies en een opdracht om een Financieel Perspectief op te Het ontwikkelen van aantrekkelijke, ge- stellen voor de inanciering van de gemeentelijke mengde stedelijke milieus vereist vanaf investeringen (zie ook de kaart op p. 61). de start aandacht voor de integratie van Nieuwe Projecten 2016 vormt een pakket van lo- werkfuncties, duurzaamheid, groen en caties waar gestart kan worden met planvoorbe- maatschappelijke accommodaties. Bo- reiding voor circa 12.000 woningen in aantrekkelij- vendien is in veel ontwikkelgebieden een ke stedelijke milieus en die vanaf 2020 tot nieuwe schaalsprong nodig in bereikbaarheid. De woningen moeten leiden. De locaties dragen bij investeringen, die de gemeente Amster- aan de uitbreiding van het grootstedelijk kern- dam hiervoor moet doen in bijvoorbeeld gebied en bieden ruimte aan zich ontwikkelende scholen, bruggen, parken, OV-verbindin- economische sectoren en aan maatschappelijk programma. Binnen dit pakket is een grote varia- gen en openbare ruimten zijn nu nog niet tie mogelijk aan woonvormen en ontwikkelstrate- belegd in beleid en fondsen. Het maken gieën. De locaties zijn gespreid over de stad, maar van de nieuwe stad dient zorgvuldig te verschillen in omvang. Inzet is om de ontwikkeling 4 worden voorbereid en afgewogen. De af- van Noordelijke IJ-oever, Sloterdijk, Amstelkwar- gelopen jaren hebben bovendien geleerd tier en IJburg een linke impuls te geven. Daar-

48 naast komen enkele kleinere locaties aan snee, die delijk worden of, en op welke termijn, op deze lo- Schiphol-Schinkel niet direct een majeure investering vereisen, maar caties ook daadwerkelijk de genoemde aantallen • Projecten: IBM (1.200 woningen) wel een linke bijdrage kunnen leveren aan de gerealiseerd kunnen worden. Met de monitoring • Gerelateerde infrastructuur: Verlengde Sloter- kwaliteit van de stad. van de ontwikkeling van de kwantitatieve en kwa- weg De Gebiedsuitwerkingen 2016 richten zich op litatieve vraag kan dit leiden tot een voorstel voor het vergroten van de Strategische Ruimte. Mo- een aanvullende tranche Nieuwe Projecten 2017. Ring-Zuid gelijkheden worden verkend om voor volgende tranches Nieuwe Projecten de juiste condities te IJ-oever • Projecten: IJsbaanpad-Zuid (400 woningen) scheppen (juridisch-planologisch, inancieel, ruim- • Gerelateerde infrastructuur: Herinrichting Spor • Projecten: Buiksloterham (1.000 woningen), telijk, infrastructureel). Afhankelijk van de ontwik- tas, Nieuwbouw Sporthallen-Zuid NDSM-Oost (300), NDSM-Noord/Klaprozen keling van de vastgoedmarkt kunnen in 2017 en weg (800). 2018 eventueel nieuwe projecten gestart worden Amstel-Arena • Gerelateerde infrastructuur: Uitvoeringsstrate- die na 2020 tot productie leiden. gie Nota Veren, Nota van Uitganspunten • Projecten: Amstelstation-Amstelzijde (1.500 De Thematische Studies van de verschillende Sprong over ’t IJ, Haalbaarheidsstudie Door- woningen), Amstelkwartier Fase 3 betrokken gemeentelijke diensten scherpen het groei Zeecruise Amsterdam, Autonetwerkstudie (800 woningen), Bijlmerbajes/Weesper ruimtelijk beleid van de gemeente aan op die ter- Noord. trekvaart (800 woningen) reinen waar ‘na de crisis’ nieuwe opgaven liggen. • Gerelateerde infrastructuur: Herinrichting Het Financieel Perspectief moet de integraliteit en Haven-Stad Stationsplein/Amsteloever, Aansluiting uitvoerbaarheid borgen. A2-A10, Amstelstroomlaan, Fietsnetwerk • Projecten: Sloterdijk-1 Zuid (2.000 woningen) Oost-Zuidoost • Gerelateerde infrastructuur: Herinrichting Haar- lemmerweg, Fietsnetwerk Haven-Stad (Sloter- 4.1 Nieuwe projecten 2016 IJburg dijkermeer/Nut en Genoegen), Impuls Voorgesteld wordt om in het voorjaar van 2016 te Groot-Westerpark • Projecten: Middeneiland-Strandeiland Fase 1 starten met planvorming voor 12 nieuwe gebieds- (2.000 woningen) ontwikkelingsprojecten en daaraan gerelateerde Ring-West • Gerelateerde infrastructuur: Verlengen IJ-tram/ Zuidtangent, Land Maken IJburg tweede fase infrastructuur (wegen, bruggen, ietspaden, par- • Projecten: Kop Sloterplas (500 woningen) ken, openbare ruimte, land). • Gerelateerde infrastructuur: Impuls Sloterplas Zuidoost Het pakket telt op tot circa 12.000 woningen. Bij • Projecten: Rand Mandelapark (330 woningen) het opstellen van de Strategiebesluiten moet dui-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 49 Gerelateerde infrastructuur Milieu Mogelijke Locaties Aantallen woningen De planvorming voor gerelateerde infrastructuur- Stadsbuurten Buiksloterham, NDSM-Oost, NDSN-Noord/ 8.000 projecten volgt verschillende soorten procedures. Klaprozenweg, Kop Sloterplas, IJsbaan- Soms zijn de maatregelen voorwaardelijk voor pad-Zuid, Sloterdijk 1-Zuid, Amstelkwartier gebiedsontwikkeling en lopen ze in de beginfasen Fase 3, Bijlmerbajes-Weespertrekvaart, IBM van gebiedsontwikkelingsprojecten mee in plan- Grootstedelijke centra Amstelstation-Amstelzijde 1.500 en besluitvorming. Soms volgen zij zelfstandige Groenblauwe woonbuur- Rand Mandelapark, Middeneiland-Strandei- 2.500 procedures. Voor wegen, bruggen en ietsvoor- ten land Fase 1 zieningen geldt dan de Plan- en Besluitvorming Totaal (circa) 12.000 Infrastructuur (PBI), dat start met het voorbereiden van een Principebesluit en een Voorkeursbesluit. Nieuwe Projecten 2016 naar stedelijke milieu Voor groen-, openbare ruimte- en landmaakpro- jecten gelden minder uitgewerkte, maar vergelijk- • de ontwikkelstrategie in relatie tot (eventueel Strategienota en Strategiebesluit bare procedure-afspraken binnen de gemeente tijdelijke) transformatie van bestaand vastgoed. Amsterdam. De planvorming voor de nieuwe projecten start conform het Plaberum met het opstellen van een Na vaststelling van de Strategiebesluiten in het In de eerste fase van planvorming voor de ge- Strategienota en een Strategiebesluit. Tegen de najaar van 2016 zal verdere besluitvorming over relateerde infrastructuur moet aan de volgende achtergrond van de kwalitatieve ambities uit Koers de projecten stapsgewijs plaatsvinden in ach- aspecten expliciet aandacht besteed worden: 2025 en de recente ervaringen met het opstellen tereenvolgens een Projectbesluit en een Inves- van Strategienota’s en -besluiten voor de ver- teringsbesluit. Bij het Investeringsbesluit is een • De inhoudelijke en procedurele verhouding snellingslocaties 2014 werken we met een strak scherp inzicht nodig in de benodigde investe- tot gebiedsontwikkelingsprojecten; format. Daarin moet, in aanvulling op het huidige ringen, in het saldo van kosten en opbrengsten soms zal de planvorming onderdeel uitmaken Plaberum, expliciet aandacht besteed worden aan: binnen de dan te openen Grondexploitatie en van gebiedsontwikkeling, in andere gevallen • de bevolkingssamenstelling in relatie tot de in dekkingsmogelijkheden binnen en buiten het wordt een zelfstandig traject gevolgd. omliggende buurten Vereveningsfonds. • het maatschappelijk programma op buurt- en • De dekkingsmogelijkheden uit de verschillende stadsniveau stedelijke, regionale en (mogelijk) nationale • duurzaamheidsaspecten en internationale fondsen. Bij het • gerelateerde projecten (infrastructuur, groen, Investeringsbesluit is een scherp inzicht openbare ruimte, land)

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 50 nodig in de benodigde investeringen ling van de woningvraag. Mogelijk gaat het hierbij Intensieve samenwerking met alle stakehol- en dekkingsmogelijkheden binnen onder om locaties voor de realisering van nog eens 20- ders is hiervoor een cruciale voorwaarde. andere Vereveningsfonds, Mobiliteitsfonds, 25.000 woningen. BDU en Rijk. De Gebiedsuitwerkingen 2016 zijn, gericht op de • IJ-oever start voorbereiding van Nieuwe Projecten in 2017- Op basis van de Gebiedsstudie Sprong over Amsterdam wil groei accommoderen. Dat bete- 2018 meten de gerelateerde infrastructuur en ‘t IJ wordt een Voorgenomen Principebe- kent forse woningbouwprogramma’s met bijbeho- moeten inzicht geven in de : omvang en fasering sluit voorgelegd, waarin conclusies getrok- rende investeringen. Dat gaat natuurlijk veel geld van mogelijke gebiedsontwikkelingsprojecten en ken zijn uit de publieksconsultatie in 2015. kosten. Hoeveel precies is nog niet bekend en de bijbehorende, kansrijke verbindingen, groen Hierin wordt de lijn uitgezet voor verdere wordt verder onderzocht. Dit wordt voorgelegd en – waar mogelijk – maatschappelijke accommo- planvorming en studie. In een in 2016 op bij de besluitvorming van Koers 2025 in voorjaar daties. te stellen Nota van Uitgangspunten zullen 2016. de meest kansrijke alternatieven vergeleken In 2015 zijn enkele gerelateerde infrastructuur- • Oostelijke Binnenstad worden: optimaliseren van de veren, brug- projecten nader verkend: de IJ-oeververbindin- De Oostelijke Binnenstad is het meest gen op de lanken, een nader te bepalen gen in de Gebiedsstudie Sprong over ’t IJ en de dynamische deel van het gebied binnen pakket van maatregelen bij CS, waaronder Amstelkwartierverbindingen in de Gebiedsstudie de Ring: veel transformatie van maat- mogelijk het station Sixhaven, een voet- Amstel-Arena en de Verkenning Nieuwe Kern. schappelijk vastgoed, gebiedsontwikkeling gangerstunnel CS en/of een IJpleintunnel. Het Principebesluit Sprong over ’t IJ is inmiddels (Oostenburg, Marineterrein, Kadijken), Naast verbetering van de IJ-oeverver- ter advies aan de betrokken Bestuurscommissies mobiliteitsvraagstukken (tramontsluiting, bindingen zelf is aandacht nodig voor de voorgelegd en gereed voor bestuurlijke besluit- emplacement Dijksgracht, spooronderdoor- aansluitende ietsnetwerken en de ontwik- vorming. gangen, Programma hoogfrequent spoor), keling van het autonetwerk. In 2016 zullen inrichting openbare ruimte (Prins Hendrik- netwerkstudies verricht worden. Gekoppeld 4.2 Gebiedsuitwerkingen kade, IJtunnelmond, Eilandenboulevard, aan de nadere studie voor een pakket van Weesperstraat, Weesperplein, Groene loper maatregelen bij CS zal worden gestudeerd In aanvulling op de lopende gebiedsontwikke- Sarphatistraat), ontwikkeling kenniskwartier op de gebiedsontwikkelingsmogelijkheden lingsprojecten, de Versnellingslocaties 2014 en de (UvA-HvA), ontwikkeling leisure en toerisme rond de Sixhaven en de kwaliteit van de Nieuwe Projecten 2016 zullen ter voorbereiding (Oosterdok, , Artis). oever zelf. Scherper moet worden hoe de van de productie in de periode 2020-2030 nog Een gedeeld ontwikkelperspectief kan grootstedelijke ontwikkeling van de Noor- enkele tranches Nieuwe Projecten aangewezen helpen om knelpunten goed in beeld te delijke IJ-oever hier vorm kan krijgen. moeten worden, afhankelijk van het tempo van hebben, samenhangen te verkennen en op gebiedsontwikkeling en de verwachte ontwikke- het juiste moment kansen te verzilveren.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 51 • Hemknoop • Geuzenveld-Slotermeer projecten en projectoverstijgende maatre- Het knooppunt Nieuwe Hemweg-Transforma- Van de vernieuwingsopgave uit Parkstad gelen. Nieuwe projecten dienen zich moge- torweg ligt strategisch in het Haven-Stadge- 2015 zal in 2020 in Nieuw-West als ge- lijk aan rond de Lelylaan, op het Koningin bied tussen de Mercuriushaven, Stadshaven heel 70% gerealiseerd zijn. Maar Geuzen- Wilhelminaplein, in de Jacob Geelbuurt Minerva, Spaandammerbuurt, , veld-Slotermeer blijft achter. De woning- en in de Dellandpleinbuurt. Belangrijke Groot Westerpark en Sloterdijk. Door de weg- voorraad is hier nauwelijks gedifferentieerd punten zijn: de continuïteit van ietsroutes en railinfrastructuur is het gebied ruimtelijk en kwalitatief van een laag niveau. Er zijn en stadsstraten en de kwaliteit van water, en functioneel erg versnipperd. De mogelijke maatschappelijke spanningen, de onveilig- groen en openbare ruimte, zowel in de verplaatsing van het emplacement Zaanstraat heidsbeleving is hoog en het gemiddeld buurten als op het niveau van het gebied maakt ruimte om het knooppunt op termijn te besteedbaar inkomen is relatief laag. als geheel. De kwaliteit en toegankelijkheid ontwikkelen tot een levendig centrum, mid- De Gebiedsuitwerking richt zich op het van het Rembrandtpark blijft een punt van den in het Haven-Stadgebied. De Gebiedsuit- formuleren van een brede kwaliteitsim- zorg. werking richt zich op het onderzoeken van de puls voor Geuzenveld-Slotermeer. Daarbij verknoping van verschillende vervoersmoda- sluiten we aan bij de afwaardering van de • Schinkelkwartier liteiten (NS-station Westerpark, doortrekken Haarlemmerweg en de herontwikkeling van In het kader van Ruimte voor de Stad is in tram 3 naar Sloterdijk, verlengen Ringmetro- Sloterdijk, de Kop van de Sloterplas en de 2015 een Gebiedsstudie Schiphol-Schinkel lijn) in relatie tot gefaseerde gebiedsontwikke- Jan Evertsenstraat. Het hele spectrum van gedaan. Het Schinkelkwartier – het gebied ling in het gebied er rondom heen (in eerste mogelijke ingrepen – van kluslats, verduur- tussen Huizingalaan, Vlaardingenlaan, instantie het Zaanstraat-emplacement, Bredi- zaming en sloop-nieuwbouw tot incubators Schinkel en A4 – komt hierin naar voren als uslocatie en Zonnehoek; later Amsterbaken, en herinrichting van de openbare ruimte een kansrijk stedelijk ontwikkelingsgebied. Hempoint en Stadshaven Minerva). In de fase- – wordt samen met burgers, bedrijven en Voorwaarde is dat barrières in het gebied ring speelt het Pas- op-de-Plaats-Convenant instellingen uitgewerkt in een praktische zelf doorbroken worden en bruggen gesla- uit 2009 een belangrijke rol. Hierin is over- kwaliteitsimpuls, die vanaf 2017 operatio- gen worden met de omgeving, vooral met eengekomen grootschalige woningbouw in neel kan zijn. Zuid over de Schinkel. Het tijdelijk gebruik het Havengebied binnen de Ring A-10 pas na van het Acta-gebouw brengt al veel leven in 2029 uit te voeren. Na aanpassing van de ge- • Ringzone-West de brouwerij. luidhinderwetgeving kunnen sommige delen In de verkenning Rinzone-West is een ruim- Verschillende opties voor betere verbindin- mogelijk eerder transformeren. Het convenant telijk perspectief voor dit gebied geformu- gen zijn in de Gebiedsstudie globaal on- vormt geen belemmering voor transformatie leerd. Voor het centrale deel – van de Jan derzocht. In de Gebiedsuitwerking moeten van het Zaanstraat-emplacement. van Galenstraat tot aan de Vlaardingenlaan conclusies getrokken worden over de meest - is een operationalisering nodig in concrete kansrijke combinatie van nieuwe verbin-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 52 dingen in relatie tot mogelijke gebiedsont- Schiphol en met de circuits rond Schinkel en • Amstel-Arena/Overamstel (in samenwerking wikkeling. Wat zijn de beste aanvullende Kostverlorenvaart? met gemeente Ouderamstel) verbindingen voor iets, tram en auto over In aansluiting op de verkenning van In de Gebiedsstudie Amstel-Arena en in de de Schinkel? Hoe kunnen Vlaardingenlaan Sport en Bos en de Gebiedsstudie Schip- studie Nieuwe Kern zijn in 2015 de kansen en Sneevlietweg het beste heringericht hol-Schinkel in 2015 stellen we in 2016 verkend voor intensieve gebiedsontwikke- worden? Kan de Westlandgracht verbonden een ontwikkelperspectief op met aandacht ling. Hiertoe is constructief samengewerkt worden met de Schinkel? Hoe gaan we om voor bestaande kwaliteiten, vergunningen met de gemeente Ouderamstel. Verschillen- met de Schipholcontouren? Welke mix van en gebruik. We onderzoeken hoe een de onderdelen zullen in 2016 verder wor- functies is mogelijk? sprong in kwaliteit en betekenis gemaakt den uitgewerkt. Aansluitend liggen mogelijk kansen voor kan worden, met een esplanade langs het In 2016 wordt een Gebiedsuitwerking Over- nieuwe stedelijke ontwikkeling in het ge- water als onderdeel van een Rondje Nieuwe amstel opgesteld. Naast fase 4, 5 en 6 van bied rond het IJsbaanpad en het Jachtha- Meer, natuurontwikkeling in het kader van het Amstelkwartier behoren hiertoe even- vengebied ten zuiden van de A10. Wat zou compensatie van de verbreding van de A9 eens de Ford-vestiging e.o. bij de Utrecht- hier een kansrijke strategie kunnen zijn? en toevoeging van compacte stedelijke en sebrug, het volkstuinpark Amstelglorie en grootstedelijke functies. Speciiek aan- de omgeving van metrostation Overamstel. • Vergroting Amsterdamse Bos (in samenwerking dachtspunt zijn de ontwikkelmogelijkheden van het volkstuinpark is ook Onderdeel van met Sport en Bos) langs de Anderlechtlaan richting Nieuw-Slo- de gebiedsuitwerking is – naast verplaatsing Bestuurlijk bestond het voornemen om ten. – ook onderzoek van integratie van (delen de Noordelijke Oeverlanden over te dra- van) Amstelglorie in een openbaar stads- gen aan het Amsterdamse Bos. Vanwege • Versterken samenhang Zuidas-Gelderlandplein park dan wel een gemengde stadsbuurt. mogelijke gebiedsontwikkeling heeft deze Het Gelderlandplein is een goed functio- Gezien de omvang van de gebiedsontwik- overdracht nog niet plaatsgevonden. nerend centrum in de zuidelijke stadslob, keling is mogelijk een aanvulling op de MER Bij de overdracht is een scherp ontwikkel- maar is slecht aangesloten op het nieuwe voor het Amstelkwartier noodzakelijk. perspectief nodig. Wat is het toekomstig grootstedelijke gebied van de Zuidas. De Voor het gebied van station Overamstel karakter van het gebied? Wordt het een gebiedsuitwerking moet antwoord geven tot aan de Arena – grondgebied van de groot groengebied met natuurontwikke- op de vraag of de samenhang met de Zui- gemeente Ouderamstel, maar deels in ling en recreatiemogelijkheden, of zijn ook das versterkt kan worden door ingerepen in bezit van de gemeente Amsterdam – zal stedelijke functies mogelijk zoals nu in de de vorm en gebruiksmogelijkheden van de gezamenlijk een Ontwikkelstrategie wor- oostrand van het Amsterdamse Bos rond de openbare ruimte. den opgesteld, gericht op het uitwerken zogenaamde Sportas? Hoe is het groen- van programma, kwaliteit en fasering van gebied verbonden met Nieuw-West en mogelijke gebiedsontwikkelingsprojecten

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 53 (Ajax, de Toekomst/Nieuwe Kern, station de scholenclusters, de (omgeving van de) afdelingen Ruimte en duurzaamheid, Grond Duivendrecht e.o., station Overamstel e.o., dreven en de Gaasperplas. en ontwikkeling, Verkeer en openbare ruim- Entrada). De Gebiedsuitwerking geeft inzicht in een te en de wettelijke partners voor gebieds- Cruciaal voor de kwaliteit in dit gebied is samenhangend ontwikkelingsperspectief. ontwikkeling Alliander en Waternet. In dit de uitwerking van de nieuwe ideeën voor platform vindt strategische sturing plaats op betere ietsverbindingen tussen Zuid, Oost • Vernieuwing busgarage/tramremise-infrastruc- de thema’s van de Agenda Duurzaam, op en Zuid-Oost én voor de aansluiting van de tuur (in samenwerking met het GVB) innovatie en op implementatie in gebieds- A2 op de A10. Wat zijn alternatieve locaties voor de bus- ontwikkeling. Een compacte Amstelknoop maakt het mo- garages Jan van Galenstraat, Metaalbewer- gelijk om de Rijnstraat, via de Joan Muys- kersweg en Muyskenweg en mogelijk voor • Agenda Duurzaam Bouwen (Ruimte en kenweg een directe verbinding te geven de tramremise Havenstraat? Een quickscan Duurzaamheid in samenwerking met Grond en met station Duivendrecht en de Holterberg- wordt gevolgd door gerichte haalbaarheids- Ontwikkeling) weg. Deze verbinding kan zich ontwikkelen onderzoeken in relatie tot de mogelijke Het operationaliseren van de Agenda tot een aantrekkelijke verbindende stads- herbestemming van de huidige locaties. Duurzaam in relatie tot gebiedsontwikke- straat. ling, zodat duurzaamheidsdoelstellingen en gebiedsontwikkeling elkaar ondersteunen. • Jaap Edenbaan 4.3 Thematische studies 2016 Het ontwikkelen van de Leidraad Circulair De Jaap Edenbaan is de oudste kunstijs- Bouwen (zie quickscan Circulair), het toewij- baan van Nederland. In het winterseizoen De Thematische studies, die in 2016 door de zen van experimenteerruimte aan gebieden, trekt de baan veel bezoekers uit de stad en betrokken gemeentelijke diensten worden uitge- de ontwikkeling van Afvalpunten. de regio. Nu fors geïnvesteerd moet wor- voerd, zijn gericht op het aanscherpen en opera- den in de ijshal is het verstandig een moge- tionaliseren van beleid ten behoeve van succes- • Vernieuwing Afspraken Warmte lijke verplaatsing naar een beter ontsloten volle, integrale gebiedsontwikkeling: omgaan met Met ‘Ruimte voor de stad’ wordt de be- locatie te overwegen. hindercontouren, programmering van niet-woon- staande stad verdicht. Hieronder vallen ook functies (maatschappelijk programma, bedrijvig- de concessiegebieden waarover afspraken • Vernieuwing Gaasperdam heid, bezoek). tussen de gemeente en Nuon/WPW zijn ge- De leefbaarheid in delen van Gaasperdam maakt. De verdichting is van dien aard dat staat onder druk. Bovendien dienen zich • Regiegroep Duurzaamheid (Ruimte en binnen de concessiegebieden circa 8.000 allerlei ontwikkelingen aan die vragen om Duurzaamheid) woningen meer worden gerealiseerd dan gericht beleid. Denk hierbij aan de ontwik- Het operationaliseren van de Agenda Duur- in de concessie is afgesproken. Buiten de keling van de verschillende winkelcentra en zaam in een platform met de gemeentelijke concessies is dat circa 20.000-25.000.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 54 Samen met het bestaande woningbouwpro- stedelijke vernieuwing in Amsterdam sterk gemaakt kunnen worden met een verbeter- gramma is de balans als volgt (voorlopige in omvang afgenomen. In verschillende Am- de infrastructuur. uitkomst): sterdamse buurten is een kwaliteitsimpuls Net als ‘Ruimte voor de Stad’ is deze be- echter nog hard nodig, vooral in gebieden stuursopdracht gericht op de ontwikkeling • concessiegebied Parkstad (24.000): met waar eerder vastgestelde programma’s zijn van de stad. Het belangrijkste verschil is dat het programma in de ontwikkellocaties en stopgezet. Om deze een kader te geven in de Bestuursopdracht Stedelijke Vernieu- bestaande plannen wordt de concessieaf- wordt een nieuwe bestuursopdracht op- wing nieuwe stijl de leefbaarheid centraal spraak over woningaantallen gehaald gesteld. Om deze bestuursopdracht een staat en zich richt op de bestaande stad. (circa 15.000 nog te ontwikkelen solide basis te geven is het van belang dat woningen). we de woon- en woonomgevingskwaliteit • Verkenning Leefbaarheid en stadscultuur - goed monitoren. Het doel van de bestuurs- Kunst en cultuur (in samenwerking met Wonen, • concessiegebied Noord: met de reeds opdracht is om buurten, waar de woon- en Ruimte en Duurzaamheid en Onderzoek, geplande nieuwbouw wordt aan de con- woonomgevingskwaliteit achterblijft naar Informatie en Statistiek) cessieaantallen voldaan. Het programma ‘voldoende kwaliteit’ te brengen. Hier- ‘De stad’ bestaat niet. Het openbare en ‘Ruimte voor de stad’ voorziet in circa voor wordt een kwaliteitsnorm opgesteld. sociaal-culturele leven in de verschillende 8.000 woningen extra (ten opzichte van Op basis van monitoring kunnen locaties gebieden van Amsterdam verschilt enorm en wordt mede bepaald door de mix van 11.000 woningen in de concessie). worden aangewezen waar met behulp van bevolking, bedrijvigheid en bezoekers. Om heel speciieke maatregelen de kwaliteit van beter inzicht te krijgen in deze verschillen • Het programma ‘Ruimte voor de stad’ de woningen, de leefbaarheid en veiligheid en zo handvatten te bieden voor toekom- buiten de concessie betreft en de toegankelijkheid voor verschillende stig beleid, worden proielen opgesteld ongeveer 15.000-20.0000 woningen en inkomensgroepen op een voldoende niveau van leefbaarheid en stadscultuur in de Zuidas voorziet nog in circa 5.000 gebracht worden. verschillende delen van de stad. Ook de woningen extra. Totaal bevat deze Het Programma Woningkwaliteit dat mo- buurgemeenten in de agglomeratie worden portefeuille circa 20.000-25.000 menteel wordt opgezet is een eerste aanzet hierbij betrokken (Zaanstad, Amstelveen, Diemen en Ouderamstel). Bij het opstellen woningen. Dit is vergelijkbaar met de voor actieve uitvoering. Om te bepalen wat van de proielen wordt behalve van statis- er aan de woonomgeving moet gebeuren, grootte van de Parkstad-concessie. tische gegevens vooral gebruik gemaakt moeten we precies bepalen wat er aan de van interactieve middelen. Daarbij zoeken • Bestuursopdracht Stedelijke Vernieuwing kwaliteit van onder meer voorzieningen, we de samenwerking met bijvoorbeeld het nieuwe stijl winkels, recreatiemogelijkheden en groene middelbaar onderwijs. Door de woningmarktcrisis en door ver- ruimte moet gebeuren en hoe de werkgele- anderingen in de inanciële structuur is de genheid en voorzieningen beter bereikbaar

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 55 • Verkenning verruiming LIB4-20 KE en Swung-2 Accommodaties’ opgesteld, met tijdhori- • Sport en Bewegen (in samenwerking met Schiphol, Infrastructuur zon 2020, 2025 en 2030. Hiervoor worden De toevoeging van 50.000 woningen en milieu, provincie, respectievelijk Infrastruc- verkenningen uitgevoerd naar behoefte en betekent dat de stad moet voorzien in een tuur en milieu en provincie) inpassing van onderwijs, welzijn, zorg, sport extra sportvraag bovenop de ‘reguliere en cultuur. Bestaande beleidsplannen als sportinvesteringen’ die vooral voorzien in • Ruimte voor de Economie van Morgen (Econo- het Sportaccommodatieplan, de Integra- het inlopen van achterstanden, onderhoud, mie in samenwerking met Economic Board, le Huisvestingsplannen Onderwijs en de vervanging en transformatie van velden. Werkgroep Plabeka en Ruimte en duurzaam- bestuursopdracht Locaties voor Onderwijs Deze opgave vraagt om een perspectief heid) leveren de input voor dit plan. Het meer- op hoe sportaccommocaties het best in de De ambitie van Amsterdam om te bouwen jarenplan gaat in op de behoefte aan en stad zijn te integreren en te combineren voor bevolkings- en economische groei doet voorstellen voor de opname van een met andere funcites. In deze thematische roept vragen op over de ruimtebehoef- maatschappelijk programma in bestaande studie wordt tevens ingegaan op de inan- te van de ‘Economie van morgen’. Deze en nieuwe gebiedsontwikkelingen. In de ciering van deze kwaliteitsimpuls. economie ontwikkelt zich steeds meer in voorstellen worden zowel m²-programma gemengde woon-werkmilieus. De woning- als locatievoorstellen en -eisen opgenomen. • Benchmark Bevolkingsontwikkeling (in samen- bouwproductie kan echter de komende Het plan biedt een overzicht van te realise- werking met Onderzoek, informatie en statistiek jaren op een aantal ontwikkellocaties ook ren accommodaties, verantwoordelijkheden en UvA) bepaalde typen bedrijvigheid verdringen. en inanciering (met eventuele bijdragen Hoe valt de groeispurt van Amsterdam We moeten voorkomen dat ruimtegebrek uit grondexploitaties). Uit dit meerjarenplan te verklaren? Om een scherper inzicht te in de toekomst een reden is voor bedrij- kunnen voorzieningenparagrafen per deel- krijgen in de bevolkingsontwikkeling van de ven om Amsterdam te mijden. We moeten gebied worden afgeleid. Het voorstel is dat afgelopen jaren en de bijbehorende trends blijven zorgen voor een gunstig vestigings- de bij dit ‘sociaal programma’ betrokken hebben we een internationale benchmark klimaat voor het MKB en het behouden en rve’s en stadsdelen zich organiseren in een nodig. Deze moet antwoord geven op versterken van de internationale concur- ‘regiegroep maatschappelijke accommoda- vragen als: hoe ontwikkelen vergelijkbare rentiepositie. De ruimtebehoefte van de ties’ Verder stellen we voor dat in overleg compacte metropolen in West-Europa zich? ‘Economie van morgen’ is daarom integraal met de projectleiders gebiedsontwikkeling Wat zijn de succesfactoren? Zijn de ontwik- onderdeel van de stedelijke groeistrategie. elk deelgebied een projectleider sociaal kelingen in verhuis- en vestigingsgedrag, krijgt die bijdraagt aan het maatwerk binnen sponswerking, verhouding kernstad-regio, • Opstellen Integraal Meerjarenplan Soci- de stedenbouwkundige planontwikkeling. woonduur, huishoudensvormen, herkomst aal-maatschappelijke Accommodaties (Cluster De ‘regiegroep sociale accommodaties fun- binnen- en buitenlandse migranten, oplei- Sociaal in samenwerking met Kunst en cultuur, geert als klankbord voor deze projectleiders dingsniveau, inkomen met elkaar te verge- stadsdelen en Ruimte en duurzaamheid) sociaal.’ lijken? Of is er juist sprake van signiicante Ten behoeve van lopende projecten, versnellingslocaties en nieuwe projecten verschillen? wordt een ‘Integraal Meerjarenplan Sociale

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 56 • Kwaliteitsimpuls groen het Werkprogramma 2016 zoals voorgesteld in ontwikkeling, maatschappelijke accommodaties De intensivering van de stad met 5000 Koers 2025 het eerste is. Deze paragraaf biedt en infrastructuur, openbare ruimte en groen. woningen per jaar brengt extra druk op een doorkijkje van denkbare investeringen die stedelijke groengebieden met zich mee. Als mogelijk volgen uit de uitvoering van onderdelen Investeringen in gebiedsontwikkeling onderdeel van gebiedsontwikkeling worden van Koers 2025. Voor gebiedsontwikkelingsprojecten in Amster- in Koers 2025 verschillende investeringen De potentiele investeringen die met Koers 2025 dam wordt bij vaststelling van een Investerings- in bestaande en nieuwe groengebieden in beeld worden gebracht zijn gekoppeld aan besluit een grondexploitatie geopend, met daarin geagendeerd. Tegelijkertijd zal in een aantal gebiedsontwikkeling, die door de ambitie 5000 kosten en opbrengsten van gebiedsontwikkeling. Gebiedsuitwerkingen ook het toevoegen woningen per jaar te bouwen ook zonder inte- Daarbij wordt ook een afspraak gemaakt over van stedelijke functies aan groengebieden graal programma in beeld zou komen. Koers 2025 de wijze waarop eventuele tekorten verrekend aan de orde komen. Hierin zijn de kaders en bijbehorend inancieel perspectief biedt dus worden. De kosten betreffen alle investeringen: van de Hoofdgroenstructuur zoals vastge- vooral een kans om deze integraal in beeld te verwerving, land maken, sanering, bouwrijp ma- legd in de Structuurvisie 2040 het uitgangs- brengen en af te wegen. Dit helpt bij het creëren ken, aanleg van straten, kades, bruggen, riolering, punt. Dit vraagt, als ruimtelijke vertaling van samenhang en sturing. verlichting, speelplaatsen, beplanting et cetera. van de Agenda Groen, om een stedelijk Centrale vraag hierbij is welke inancieringsvraag Opbrengsten betreffen grondopbrengsten en perspectief op de integratie van nieuwe het college bij de in Koers 2025 geschetste ambi- eventuele subsidies van het Rijk of de Stadsregio en bestaande stedelijke groengebieden tie de komende jaren kan verwachten en hoe deze Amsterdam (SRA). Tekorten en winsten op gron- en buurtgroen met stedelijke woon-werk- zich verhoudt tot verschillende gemeentelijke en dexploitaties worden in Amsterdam verrekend in milieus. In deze thematische studie wordt externe dekkingsbronnen. het gemeentelijke Vereveningsfonds (VEF). tevens ingegaan op de inanciering van Voor de grondexploitaties van de gebiedsont- deze kwaliteitsimpuls. Verkenning 2015 inanciële aspecten wikkelingsprojecten voor de beoogde 50.000 Koers 2025 woningen worden vooralsnog geen knelpunten voorzien. De eerste globale verkenning van de 4.4 Financieel Perspectief Koers 2025 Amsterdam wil de groei van de stad accommode- verschillende projecten op basis van kengetal- ren. 50.000 woningen bouwen betekent in feite In Koers 2025 worden geen investeringsbeslissin- len laat zien dat het eerste deel van het Werk- een complete stad toevoegen van de grootte van gen genomen. Koers 2025 wordt uitgevoerd in programma 2016 (Nieuwe Projecten 2016) een Leeuwarden, Leiden of Emmen. Daar horen forse jaarlijks op te stellen integrale werkprogramma’s, neutraal resultaat kan hebben: bij ongeveer €500 investeringen bij; investeringen van ontwikke- die vanaf 2017 meelopen met de Voorjaarsnota miljoen aan investeringen kan eenzelfde bedrag laars, woningcorporaties en bouwbedrijven, maar en systematiek van het Vereveningsfonds. Keu- aan opbrengsten worden verdiend. Het tweede natuurlijk ook van de gemeente zelf. Dat gaat veel zes voor concrete projecten en investeringen zijn deel van het Werkprogramma 2016 (Gebiedsuit- geld kosten. Investeringen zijn nodig in gebieds- gekoppeld aan die werkprogramma’s, waarvan werkingen 2016, gericht op mogelijke planvoor-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 57 bereiding 2017 en verder) heeft naar verwachting groep Maatschappelijke Accommodaties in januari Om vooraf een breder inzicht te krijgen in mo- een investeringsomvang van ongeveer € 600 2016 gezet. gelijk noodzakelijke investeringen is in 2015 een miljoen, die niet volledig wordt terugverdiend. De Een eerste verkenning leert dat met realisering analyse gemaakt van alle investeringen in infra- prognose van de vereveningsruimte in het Vereve- van 10.000 woningen voor 20.000 bewoners een structuur, openbare ruimte en groen in de komen- ningsfonds (VEF) biedt echter voldoende ruimte bedrag gemoeid kan zijn van circa 210 miljoen de 10-15 jaar rond de in hoofdstuk 3 opgenomen om de ambities te kunnen realiseren. voor de realisering van maatschappelijke accom- Bouwstenen voor gebiedsontwikkeling. modaties. Een deel daarvan wordt geinancierd De globale analyse van alle bovenplanse inves- Maatschappelijke accommodaties door marktpartijen, maar vooral de bouw van teringen in bereikbaarheid openbare ruimte en De gemeente Amsterdam treedt binnen gebieds- scholen voor voortgezet en basisonderwijs legt groen laat zien dat met de volledige uitvoering ontwikkelingsprojecten ook zelf als investeerder een extra beslag op gemeentelijke inanciële van Koers 2025, verspreid over de komende jaren, of subsidiegever op. Dit geldt voor het brede veld middelen. Hiervoor zal gefaseerd ruimte gemaakt een bedrag is gemoeid van circa € 1,1 miljard. Dit van maatschappelijke accommodaties: scholen moeten worden op de gemeentebegroting. bedrag kan worden onderverdeeld naar inves- voor voortgezet- en basisonderwijs, sporthallen, teringen in groen en openbare ruimte (€ 200 sportvelden, culturele, zorg- en welzijnsvoorzienin- Infrastructuur, openbare ruimte en groen miljoen), iets (€ 500 miljoen), auto (€ 150 miljoen), gen. Sommige investeringen in infrastructuur, openbare openbaar vervoer (€ 100 miljoen) en combina- Koers 2025 stelt voor om in 2016 een Integraal ruimte en groen in gebiedsontwikkelingsprojecten ties (€ 150 miljoen). In de verdere uitwerking van Meerjarenplan Maatschappelijke Accommodaties bedienen een veel groter gebied dan het eigen- het Werkprogramma en speciieke opgaven en op te stellen, met tijdhorizon 2020, 2025 en 2030. lijke projectgebied. Soms zijn ook buiten een projecten, zullen doelmatigheid van de ingreep en Het Meerjarenplan gaat in op de behoefte aan projectgebied investeringen nodig in infrastruc- keuzes ten aanzien van sobere en uitgebreidere en doet voorstellen voor de opname van maat- tuur, openbare ruimte en groen voor het goed uitvoering aan de orde komen. Ook zullen in de schappelijk programma in bestaande en nieuwe laten functioneren van nieuwe stukken stad. Voor verdere uitwerking nauwkeuriger kostenramingen gebiedsontwikkelingen. In veel gevallen zal ruimte dergelijke ‘bovenplanse maatregelen’ worden worden gemaakt. Mogelijk leiden de resultaten voor nieuwe maatschappelijke accommodaties doorgaans aparte inancieringsafspraken gemaakt, van die verdere uitwerking, in combinatie met afgestemd worden met de optimalisering – betere waarbij geput kan worden uit het Verevenings- mogelijk een nadere analyse van het rendement benutting en uitbreiding – van bestaande accom- fonds, maar ook uit andere gemeentelijke fond- en maatschappelijke baat, tot alternatieven voor modaties in de omgeving. In de voorstellen wor- sen, zoals het Mobiliteitsfonds en het Groenfonds, de nu voorgestelde ingrepen. den zowel m² programma als locatievoorstellen en bijdragen vanuit de Algemene Dienst en van Ook is een onderscheid gemaakt in tijdvakken. en -eisen opgenomen. Het Meerjarenplan biedt de Stadsregio Amsterdam (BDU-middelen). Voor Voor bovenplanse maatregelen bij de Nieuwe een overzicht van te realiseren accommodaties, speciieke projecten kunnen de mogelijkheden Projecten 2016 is circa € 150 miljoen nodig. Met verantwoordelijkheden en inanciering. De eerste voor inanciering door Rijk en Europa worden vergelijkbare maatregelen bij de Gebiedsuitwer- stap hiertoe is met de oprichting van de Regie- verkend. kingen is een bedrag van€ 440 miljoen gemoeid.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 58 Afhankelijk van de marktvraag zullen deze pro- grote investeringen in groen en openbare ruimte. jecten vanaf 2017 en uitgespreid over meerdere De omvang van de gëinventariseerde investe- jaren, in voorbereiding worden genomen. Ook ringsbedragen is niet zodanig dat die verdere hiervoor geldt dat de daadwerkelijke investerings- uitwerking van het Werkprogramma van Koers beslissing pas in latere fasen van planontwikkeling 2025 in de weg staat. Om alle ambities te realise- aan de orde is. Met de reserveprojecten in de ren zijn de op het moment beschikbare inanciële strategische ruimte waarop in 2016 niet verder middelen in de fondsen zoals het Mobiliteitsfonds wordt gestudeerd is mogelijk nog eens € 210 en het Groenfonds onvoldoende. Realisatie van miljoen gemoeid. Of deze projecten in behan- die gehele ambitie -die de komende jaren nader deling worden genomen moet in de toekomst wordt uitgewerkt- vergt daarom herprioritering en blijken, afhankelijk van de omstandigheden op dat slimme programmering, al dan niet in combinatie moment. Een belangrijke categorie zijn daarnaast met een beroep op aanvullende middelen uit de gerelateerde projecten met een belang voor de Algemene Dienst en op bijdragen uit regionale en stad als geheel die ook los van gebiedsontwik- (inter)nationale fondsen. keling aan de orde zouden komen. Het gaat hier Als eerste stap is voor inanciering van een aantal om investeringen van circa € 350 miljoen voor bovenplanse maatregelen bij de Nieuwe Projecten projecten zoals de nieuwe IJ-oeververbindingen, 2016 een voorstel uitgewerkt in aanvragen bij de afwaardering van de A2 en de Haarlemmerweg en Voorjaarsnota 2016. de ietsverbindingen naar Zuidoost. Besluitvorming over de realisering en de inanci- ele dekking van de investeringen in bovenplanse maatregelen vindt gefaseerd plaats. In de meeste gevallen vindt deinitieve besluitvorming over realisatie en inanciële dekking binnen het Pla- berum plaats bij de Investeringsbesluiten in fase 3 van gebiedsontwikkelingsprojecten. Voor de projecten met een belang voor de stad als geheel worden zelfstandige procedures gevolgd conform het zogenaamde PBI (Plan- en Besluitvorming Infrastructuur). Het ligt voor de hand om dit plan- en besluitvormingstraject ook te volgen voor de

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 59 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 60 Koers 2025 Ruimte voor de Stad 61 Organisatie

Nadat als gevolg van de economisch kunnen maken. crisis in Amsterdam op grote schaal pro- Dit hoofdstuk beschrijft hoe de gemeente Amster- jecten zijn stilgelegd, gaat de gemeente dam dit de komende jaren gaat organiseren. Een Amsterdam voor het eerst in jaren weer ambtelijk Team Ruimte voor de Stad wordt inte- graal opdrachtgever voor de in het Werkprogram- een substantieel aantal nieuwe projecten ma 2016 aangekondigde Gebiedsuitwerkingen en in voorbereiding nemen. Het continue Strategiebesluiten, monitort relevante ontwikkelin- proces van planvoorbereiding en uitvoe- gen en stelt jaarlijks het Werkprogramma bij. Hier- ring in de gebiedsontwikkeling volgens bij hoort een systematiek die het mogelijk maakt het Plaberum (Plan- en Besluitvormings- integraal investeringen af te wegen. Daarnaast proces Ruimtelijke Maatregelen) komt wordt ingegaan op de risico’s die verbonden zijn weer op gang. aan de uitvoering van het Werkprogramma 2016.

Tegelijkertijd heeft de crisis een aantal belangrijke lessen geleerd. Het actief monitoren en bij kunnen 5.1 Team Ruimte voor de Stad sturen van de planontwikkeling, in alle fasen van het Plaberum is van groot belang om snel in te Aanvulling van de planvoorraad is noodzakelijk kunnen spelen op veranderingen in markt en sa- om de woningproductie ook na 2018 op gang menleving. Dit vraagt om nauwkeurige monitoring te houden. De Bestuursopdracht Ruimte voor de en integrale stedelijke sturing op tempo, kwanti- Stad (maart 2015) behelsde het in 2015 opstellen teit en kwaliteit. van een eerste tranche Strategiebesluiten en het Koers 2025 vormt het afwegingskader voor pro- opstellen van een ruimtelijke ontwikkelstrategie jecten en bijbehorende investeringen op niveau voor de middellange termijn met voorstellen voor van de stad. Het is de ontbrekende schakel tussen deeluitwerkingen in 2016. In 2015 zijn Strategie- de visie op de langjarige ontwikkeling van de nota’s opgesteld voor vier Versnellingslocaties. Dit stad, zoals vastgelegd in de Structuurvisie en de bleek een voorzichtig en soms nog zoekend begin gedetailleerd uitwerking en uitvoering in projec- van het weer opstarten van het reguliere proces ten. Het opstellen van deze ontwikkelstrategie van plan- en besluitvorming voor gebiedsontwik- past bij de aanbevelingen van de commissie Wijn- keling in de stad. tjes uit 2010. Daarin werd geconstateerd dat naast de visie een stedelijke strategie ontbrak en een Koers 2025 is het antwoord op de in de Bestuurs- 5 opdracht Ruimte voor de Stad gevraagde ont- stedelijk programmatisch kader noodzakelijk is om tijdig programmatisch en inanciële afwegingen te wikkelstrategie. In het Werkprogramma 2016 van

62 Koers wordt voorgesteld op grotere schaal plan- monitoring en jaarlijkse herijking van het Werkpro- Sturing en Samenstelling voorbereiding te starten. Dit vraagt om een meer gramma integrale gebiedsontwikkeling belegd. Team Ruimte voor de Stad is samengesteld uit gestructureerde aanpak dan de eerste tranche Bestuurlijk opdrachtgever voor Team Ruimte voor vertegenwoordigers van betrokken gemeentelij- Strategiebesluiten uit 2015. de Stad is de Wethouder Ruimtelijke Ordening. ke rve’s R&D, G&O, V&OR, Economie, Wonen, Analoog aan het ambtelijke Team GO dat sinds Ambtelijk opdrachtgeverschap voor Gebiedsuit- het Cluster Sociaal, de stadsdelen en Stadsregio. enkele jaren succesvol projecten vanaf de Pro- werkingen en Strategiebesluiten ligt bij de rve Nauwe samenwerking en afstemming tussen jectfase van het Plaberum aanstuurt, wordt voor Ruimte en Duurzaamheid. Dit is ook de trekker alle betrokken partijen over thema’s als fasering, de Gebiedsuitwerkingen en Strategiefase (eerste van Team Ruimte voor de Stad. spreiding, uitvoerbaarheid en beschikbaarheid van fase van het Plaberum) Team Ruimte voor de Stad inanciële middelen is randvoorwaardelijk voor de opgericht. Dit team stuurt planvoorbereiding aan beoogde integrale uitwerking van de projecten. tot en met het Strategiebesluit en draagt projec- In de opeenvolgende fasen van het Plaberum ten daarna over aan Team GO. Hier is tevens de worden in de projecten afwegingen vanuit ver- schillende beleidsterreinen (economie, onder- wijs, duurzaamheid, Stad in Balans, etc) expliciet meegenomen en door dit Team bewaakt. In de uitwerking wordt per project en studie bepaald op welke wijze aanvullende betrokkenheid vanuit stadsdeel en direct belanghebbenden worden georganiseerd. De aansturing op strategisch niveau, het bespre- ken van dilemma’s die naar voren komen uit de gebieds-, en themastudies en de jaarlijkse herij- king van het Werkprogramma met het inancieel perspectief vindt plaats in de Stuurgroep Ruimte voor de Stad. Hierin zijn vertegenwoordigd de directeuren van de betrokken rve’s R&D, G&O, V&OR, Economie, Wonen, vertegenwoordigers van het Cluster Sociaal, de stadsdelen en Stads- regio. Het Bestuurlijk Team Ruimte voor de Stad bestaat uit de wethouders Ruimtelijke Ordening, Wonen en Bouwen, Verkeer en Vervoer en Infra- structuur en Groen, Openbare ruimte en Duur- zaamheid. Dit Bestuurlijk team blijft opdrachtge-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 63 ver voor de uitvoering van de Bestuursopdracht Sturen op inhoud van programma en Via Stuurgroep en Bestuurlijk Team kunnen op- Ruimte voor de Stad waar Team Ruimte voor de uitwerking (Kwaliteit) gaven gesignaleerd/geagendeerd worden die via Stad onder valt. Team Ruimte voor de Stad vervolgens ingebed Wat, waarom, wanneer worden in de ruimtelijke ontwikkelkoers van de Team Ruimte voor de Stad stuurt op kwantiteit, “Er moet ruimte zijn voor een regelmatige analyse stad. In het najaar wordt het werkprogramma tijd, kwaliteit en geld. en beschouwing op een abstracter, stedelijk ni- Ruimte voor de Stad voor het jaar erop vastge- veau. Het monitoren van de aanpak en de bijdra- steld. ge die dit levert aan de ontwikkeling in de stad. Sturen op voortgang (Kwantiteit en Tijd) Doen we de juiste dingen, signaleren we zaken Bij de ontwikkeling van de stad moet de som der Hoe veel en hoe snel die onze aanpak moet beïnvloeden, is er reden (onder)delen altijd meer zijn en een meerwaarde “Team Ruimte voor de Stad zal met Koers in de om de aanpak of ons tempo of zelfs het kader opleveren. Het goed op elkaar afstemmen van de hand de voortgang van strategiebesluiten en (Koers 2025) te wijzigen of te actualiseren “. diverse portefeuilles en investeringsagenda’s en gebiedsstudies monitoren en met hulp van het de eigen organisaties hierop aan(bij)sturen is een mengpaneel waar nodig bijsturen”. Stuurgroep en Bestuurlijk Team blijven bestaan blijvende opgave en uitdaging voor dit directeu- maar zullen in een lagere, nader te bepalen renoverleg en het bestuurlijk team. Team Ruimte voor de Stad wordt onderdeel van frequentie bijeenkomen. De Stuurgroep en het de lijnorganisatie. Team Ruimte voor de Stad krijgt Bestuurlijke Team sturen op integraliteit en tempo Sturen op inanciële haalbaarheid (Geld) vergelijkbaar met als Team GO een belangrijke uitgaande van de totale stedelijke opgave. rol sturende rol in het Plaberum-proces. Op de agenda staan diverse onderwerpen: Overzicht en Inzicht in investeringen - De voortgang en samenhang tussen “Ten behoeve van een stadsbrede afweging en In Team Ruimte voor de Stad komt het opdracht- gebiedsontwikkeling de planoverstijgende prioritering presenteert Team Ruimte voor de Stad geverschap voor de Strategiebesluiten en de (infra, sociale) maatregelen en het inancieel bij de jaarlijkse herijking van het Werkprogramma Gebiedsuitwerkingen, de herijking van Koers en perspectief Ruimte voor de Stad een integraal meerjarig over- het opstellen van het jaarlijkse Werkprogramma zicht van investeringen”. - De uitkomsten van thematische studies bij elkaar. In dit team vindt een continue afwe- en gebiedsverkenningen ging plaats op stedelijk niveau over prioriteiten, Om zicht te krijgen op de aard en omvang van de - De analyse van de data uit Mengpaneel, omvang en tempo van de planvoorraad op basis mogelijke gemeentelijke investeringen rond Koers van Koers, woningbouwmonitor en mengpaneel. - Het initiëren en stimuleren van gesprek 2025 is in 2015 globaal verkend wat kosten en Door de verbinding met o.a. de Regiegroep Maat- over ‘welke stad willen we zijn’ dekkingsbronnen van de gemeentelijke investerin- schappelijke accommodaties, het Gebiedsmana- gen zouden kunnen zijn. Het integraal meerjarig gersoverleg wordt ook de inhoudelijke aansturing Waar nodig leidt dit tot bijstellen van prioriteiten overzicht dat gekoppeld aan het Werkprogramma van de Strategiebesluiten en Gebiedsuitwerkingen en ambities. In sommige gevallen kan dat leiden wordt gepresenteerd, borduurt voort op het in gevoed en getoetst. tot bijstellen van of formuleren van nieuwe op- hoofdstuk 4 opgenomen inancieel perspectief bij drachten voor Team Ruimte voor de Stad. Koers 2025.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 64 zoals kosten voor verwerving, bouw- en gebieden, dient om te kunnen voorzien in de Op dit moment bestaat binnen de gemeente woonrijp maken; woningbouwbehoefte vanaf 2018. Op 10 februari geen instrument om de kosten van en rond ge- • investeringen in maatschappelijke accom- 2016 heeft de gemeenteraad ingestemd met het biedsontwikkeling integraal in beeld te brengen. modaties zoals scholen, sportparken en voorstel om de daarvoor benodigde € 600.000,- Mogelijke investeringen worden geagendeerd in welzijnsvoorzieningen; ten laste te brengen van het nog onbestemde deel van de reserve bouwstimulering; aanvullende sectorale investeringsprogramma’s of accommo- • investeringen in infrastructuur, openba- datieplannen. De uiteindelijke investeringsbeslis- maatregelen. re ruimte en groen die een groot gebied singen worden genomen op projectniveau; in veel bedienen of randvoorwaardelijk zijn om een gevallen wordt ook dan pas de inanciële dekking geregeld. gebied bereikbaar te maken en goed te laten functioneren. 5.2 Risico’s en beheersmaatregelen Het inancieel perspectief uit hoofdstuk 4 wordt De risico’s verbonden aan Koers 2025 zijn in beeld in 2016 door Team Ruimte voor de Stad met alle Dekking gebracht en bijbehorende beheersmaatregelen betrokkenen uitgewerkt in een integraal meerjarig Met het Actieplan Woningbouw is € 32 miljoen van geïdentiiceerd. De complete lijst is opgenomen overzicht van investeringen gelieerd aan Koers de in het coalitieakkoord gereserveerde middelen als bijlage 4. 2025. Dit is een dynamisch, jaarlijks bij te stellen (a € 60 miljoen) voor Bouwstimulering vrijgemaakt overzicht van alle gemeentelijke investeringen in voor diverse acties waaronder het opstellen van De benoemde risico’s en beheersmaatregelen zijn maatschappelijke accommodaties, infrastructuur, een ontwikkelstrategie voor de middellange ter- opgedeeld in inhoudelijke en procedurele risico’s groen en openbare ruimte gerelateerd aan ge- mijn. voor het werkprogramma 2016 en voor de fasen biedsontwikkeling in de gemeente Amsterdam. Dit daarna (Koers 2025; Werkprogramma 2017 e.v.) en biedt inzicht in status, omvang, fasering, voor- In de bestuursopdracht Ruimte voor de Stad (Ge- de inanciële risico’s. waardelijkheid en mogelijke dekkingsbronnen van meenteraad april 2015) is dat voornemen verder De noodzaak zicht te kunnen houden op de ont- maatregelen. uitgewerkt. Het resultaat daarvan is o.a. Koers wikkeling en voortgang van de planvoorraad aan 2025 en een aantal strategiebesluiten in voorberei- de ene kant en op basis van de marktontwikkeling Dit maakt het mogelijk bij afzonderlijke inves- ding. Bij de vaststelling van de bestuursopdracht is kunnen bijsturen staat in deze analyse centraal. teringsbeslissingen bij projecten, bij jaarlijkse ingestemd met het voorstel de kosten voor Ruimte Daarnaast is inzicht hebben en houden in de inan- investeringsbeslissingen in de P&C-cyclus, bij de voor de Stad ten laste te brengen van de € 3 mil- ciële consequenties van deze ontwikkelstrategie vierjaarlijkse herijking van beleid en investerings- joen gereserveerd voor het stimuleren van de wo- en daarbij als bestuur op stedelijk niveau kunnen agenda’s en bij het opstellen van het Coalitieak- ningbouwproductie op middellange termijn. Een prioriteren en bijsturen een ander belangrijk aan- koord integraal afwegingen te maken. deel van de proceskosten voor Team Ruimte voor dachtspunt Hierin zal onderscheid worden gemaakt tussen drie de Stad wordt ook in 2016 gedekt uit dit budget. typen investeringen: De tranche Strategiebesluiten 2016, voortkomend • investeringen in gebiedsontwikkeling zelf, uit deeluitwerkingen voor prioritaire ontwikkel-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 65 In aanvulling op deze risicoanalyse is in het ka- maar tevens de zorg neergelegd over de inan- der van het Gemeentelijk Programma Let Op/10 ciering daarvan. Een herkenbaar punt dat nu ook lessen van de Noord/Zuidlijn op 24 maart 2016 uitwerking heeft gekregen in Koers 2025 en het een dwarskijksessie Ruimte voor de Stad georga- voornemen tot een jaarlijks investeringsoverzicht. niseerd. Aan de hand van de thema’s: ambitie en draagvlak, inhoud van de plannen, inanciering, organisatie en werkwijze en monitoren en bijsturen hebben vijf dwarskijkers diverse aandachtspunten en kantte- keningen geplaatst bij de voorliggende stukken. Door het ambtelijk Team Ruimte voor de Stad zijn voor deze sessie vooraf ook een aantal inhoudelij- ke vragen meegegeven aan de deelnemers. Focus daarbij lag vooral op de uitvoering en aansturing van Koers 2025, meer dan over de totstandko- ming.

De in Dwarskijksessie benoemde risico’s en aan- dachtspunten kennen – logischerwijs - een overlap met punten voortkomend uit de advies- en con- sultatie ronde. Belangrijk punt is bijvoorbeeld dat aandacht wordt gevraagd voor het vroegtijdig en goed betrekken van stakeholders. Bij de uitwer- king van het Werkprogramma is betrokkenheid en draagvlak hard nodig om de ambitie met zo’n omvangrijk woningbouwprogramma ook vast te kunnen houden. Daarnaast legt men de nadruk op de noodzaak van een integrale aanpak. Een goede stad maken is meer dan woningen bouwen. Welke kwaliteit streef je na, wat voor stad wil je zijn en zorg voor voldoende, goede voorzieningen. In de Dwarskijksessies is het belang van de lanke- rende maatregelen ( OV en Groen) sterk benadrukt

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 66 Bijlage 1: Ontwikkeling planvoorraad 2015-2030

Toelichting Nu de woningbouwproductie aantrekt loopt de voorraad aan actieve plannen snel terug. Onder- staande analyse laat zien hoe de planvoorraad zich zou kunnen ontwikkelen uitgaande van een woningproductie van 5.000 woningen per jaar uit nieuwbouw en transformatie. Dit is een mode- lanalyse op basis van aannames die aan het eind van deze bijlage worden toegelicht. Er is gekeken naar de ontwikkeling van de planvoorraad bij de actieve plannen en huidige versnellingslocaties en vervolgens naar het effect van aanvullende ontwikkellocaties.

Verwachte ontwikkeling planvoorraad Figuur 1: mogelijke ontwikkeling planvoorraad, aanbod per jaar (exclusief tijdelijke woningen) Er zitten ruim 40.000 woningen in de planvoor- raad in de periode 2015 tot en met 2029. Dit zijn de huidige actieve plannen in gebiedsont- wikkeling, aangevuld met enkele particuliere projecten (zoals Kenniskwartier van de VU). Deze planvoorraad loopt na 2021 snel terug. Daarom is de planvoorraad aangevuld met versnellingsloca- ties. Hierin zitten in totaal ruim 15.000 woningen verspreid over de periode 2018 tot en met 2025. In Koers 2025 wordt in het Werkprogramma 2016 voorgesteld projecten voor ongeveer 11.000 wo- ningen op te starten. Daarnaast wordt er gezocht naar nieuwe ontwikkellocaties in de strategische ruimte. Deze zijn vanaf 2022 met gemiddeld 3.100 woningen per jaar toegevoegd aan onderstaand Figuur 2: mogelijke ontwikkeling planvoorraad, cumulatief (exclusief tijdelijke woningen) overzicht.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 67 Doorrekening tekorten en overschotten in de planvoorraad Uitgaande van iguur 2 lijkt er voldoende ruimte in de planvoorraad om een productie van 5.000 woningen per jaar te realiseren. Maar we moeten ook rekening houden met onder andere een linke doorschuif van plannen en tussentijdse toevoe- ging van plannen. De doorschuif ontstaat doordat de jaarlijkse planrealisatie rond de 50% ligt. En er komen jaarlijks plannen door transformatie. Deze plannen worden niet lang van te voren gepland en worden in de regel snel gerealiseerd.

Onderstaande iguur laat per jaar zien of er sprake is van een overschot of tekort in de planvoorraad uitgaande van een productie van 5.000 woningen per jaar. De woningproductie voor 2015 is op 8.000 woningen gesteld, voor de jaren daarna is gerekend met 5.000 woningen per jaar. In 2020 Figuur 3: jaarlijks overschot/tekort bij huidige planvoorraad + versnellingslocaties is net voldoende planvoorraad om een produc- tie van 5.000 woningen te halen. Na 2021 is de planvoorraad onvoldoende. 1 De kans dat in 2016 meer dan 5.000 woningen in aanbouw worden genomen is vrij groot, waardoor de planvoorraad sneller zal slinken.

1 Ten opzichte van eerdere doorrekeningen is de planvoorraad tot en met 2019 iets toegenomen, dit is de uit- komst van de recente update van de planningen van lopende projecten.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 68 Werkprogramma 2016 Van het voorgestelde werkprogramma 2016 is nog niet duidelijk om hoeveel woningen het precies gaat en wat hiervan de planning is. Er is een aanname gedaan dat er ongeveer 11.000 woningen verspreid over de periode 2019-2019 gaan starten. Projecten die snel kunnen starten zijn bijvoorbeeld Sloterdijk I en NDSM. Projecten die verder in de tijd liggen zijn: IBM en Amstelsta- tion-Amstelzijde.

Figuur 4 laat het effect zien van het voorgestelde werkprogramma 2016 volgens deze aannames. . Vanaf 2019 worden er woningen toegevoegd. Dit heeft als gevolg dat de planvoorraad tot en met 2021 wat ruimer is. Daarna ontstaat er, bij een aanhoudende productie van 5.000 woningen, nog steeds een tekort. Dit tekort is minder groot dan in iguur 3. Monitoring van het planaanbod moet uitwijzen of het noodzakelijk is in 2017 een nieuwe serie projecten op te starten om dit verwachte Figuur 4: jaarlijks overschot/tekort bij planvoorraad, versnellingslocaties en werkprogramma 2016 tekort weg te werken.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 69 Aanvullende strategische ruimte voorraadbeleid). Op basis hiervan moet worden gekeken of het verstandig is om te versnellen of te • Er wordt vanuitgegaan dat de transforma Om over een langere periode jaarlijks 5.000 vertragen. tiewoningen in de planvoorraad zitten en in de woningen in aanbouw te kunnen nemen, is er toekomst onderdeel uitmaken van de aanvullende planvoorraad nodig uit de strategi- Aannames gebiedsontwikkeling van ‘Koers 2025’. Een sche ruimte. Onderstaand iguur laat zien dat bij klein deel zit niet in de planvoorraad en wordt een toevoeging van gemiddeld 3.100 woningen Het rekenmodel dat gebruikt is voor deze analyse gerealiseerd buiten gebiedsontwikkeling. per jaar aan de planvoorraad, een productie van gaat uit van onderstaande aannames. De aanname is dat het aandeel buiten gebieds 5.000 woningen haalbaar is. Het is overigens zeer ontwikkeling in de loop der tijd afneemt. onzeker of vanaf 2022 structureel 5.000 woningen • Uit een analyse van de afgelopen jaren blijkt gerealiseerd kunnen worden. dat er een aanzienlijk aantal woningen gerea- • Het percentage plannen dat in het zelfde jaar liseerd wordt naast de langjarige gebiedsont- gerealiseerd wordt, stellen we tot en met 2017 Conclusies wikkeling. Het gaat hier om plannen van op 60%. De overige plannen schuiven door particuliere partijen en kleine Door de verwachte hoge productie in 2015 en naar het volgende jaar. Na 2017 neemt inbreidingsprojecten. 2016 wordt het huidige overschot aan woningen het percentage af naar 50% en na 2022 neemt in de plannen snel weggewerkt. het af naar 40%. Deze percentages zijn • Het model gaat uit van een productie van De huidige versnellingslocaties zijn onvoldoende gebaseerd op slagingspercentages uit 5.000 woningen per jaar vanaf 2016, waarbij om vanaf 2022 5.000 woningen per jaar in aan- het verleden (Basisbestand Woningbouwloca- 1.250 woningen worden gerealiseerd door bouw te nemen. ties). Voor de jaren 2014 t/m 2016 is het middel van transformatie. De woningen uit het voorgestelde werkprogram- slagingspercentage erg hoog, rond de 60%, als ma 2016 voegen onvoldoende woningen toe om 5.000 woningen per jaar te realiseren. Om na 2022 structureel 5.000 woningen in t/m 2017 2018-2021 2022-2025 2026-2029 aanbouw te kunnen nemen, moeten vanaf dat jaar jaarlijks tenminste 3.100 woningen jaarlijks Aanvullende capaciteit kleine projecten 500 500 500 worden toegevoegd aan de planvoorraad. De Transformatie-ambitie 1.250 1.250 1.250 1.250 haalbaarheid van de ambitie van 5.000 woningen % Transformatierealisatie 75 100 100 100 is op deze lange termijn onzeker. Het is daarom % Transformatie buiten gebiedsontwikkeling 60 40 30 30 noodzakelijk de plancapaciteit elk jaar te herijken % Planrealisatie in gepland jaar 60 50 40 40 op basis van productie, bevolkingsontwikkeling en % Uitval doorschuivende projecten 5 10 20 20 woningmarktontwikkelingen (strategisch plan-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 70 gevolg van een hoge bouwproductie en een re- latief kleine planvoorraad (door het schrappen van plannen tijdens de crisis). In de periode van 2006 t/m 2013 is het realisatiepercentage niet boven de 40% gekomen.

• Het percentage doorgeschoven plannen dat uitvalt is op de korte termijn beperkt (5%). Verder in de toekomst neemt dit uitvalpercentage toe, door toenemende onzekerheid (onder andere als gevolg van benodigde bovenplanse onderhandelingen en investeringen). Deze aannames zijn gebaseerd op de gegevens uit het Basisbestand Woning bouwlocaties.

• Tijdelijke woningen zijn niet meegenomen in het rekenmodel, omdat er vanuitgegaan wordt dat de ambitie van 5.000 woningen is gebaseerd op perma- nente woningen. De tijdelijke woningen vergroten natuurlijk wel de opnamecapaciteit van de stad. Gemiddeld zijn er de afgelopen jaren zo’n 800 tijdelijke woningen per jaar toegevoegd.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 71 Bijlage 2: Monitor en mengpaneel

Om te kunnen sturen op een divers aanbod is productie in projecten. In de loop van 2016 is een ambtelijk een nieuw instrumentarium voor een eerste versie beschikbaar. dynamisch beheer van de planvoorraad in ontwik- keling: een Monitor van productie en planvoor- • Momenteel wordt onderzocht of het delen van raad van woningen en niet-woonfuncties en een data en het gezamenlijk opstellen van innova- Mengpaneel voor het actief sturen aan de stedelij- tie-agenda’s voor slimme en open infra ke ontwikkeling. structuren mogelijk is tussen de gemeente (Ver- keer en openbare ruimte) en wettelijke partners • De Monitor is in ontwikkeling bij Grond en in gebiedsontwikkeling zoals Waternet en Alli ontwikkeling en legt relaties tussen informatie ander. die bij verschillende afdelingen van de gemeente beschikbaar is: het Basisbe stand Woningbouw (projecten in voorbereiding, projecten in uitvoering), Planex (investeringen, kosten en opbrengsten) en Primavera (planning en voortgang van vastgestelde plannen). Ruimte en duurzaamheid levert een interactieve kaart (maps.amsterdam). In de loop van 2016 is de gekoppelde informatie beschik- baar; een update vindt plaats per kwartaal.

• Het Mengpaneel is in ontwikkeling bij Ruimte en duurzaamheid en koppelt de Monitor aan de vraag naar woningbouw, trends en ontwikkelingen, leefbaarheidseffecten, kosten-baten, uitvoe ringsagenda’s en investeringen in andere sectoren (energie, mobiliteit, groen, infrastruc - tuur, water, klimaat, etcetera). Met het Mengpaneel kan periodiek worden gestuurd op de omvang en aard van de voorraad en de

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 72 Bijlage 3: Schets stedelijke milieutypen

Om de potenties van nieuwe locaties voor ge- groeiend. Dit vertaalt zich in hoge en snel stijgen- wordt de auto relatief weinig gebruikt. Dit maakt biedsontwikkeling optimaal te benutten wordt de woningprijzen en huren in bestaande stedelijke een autoluwe inrichting en het hanteren van een in ‘Koers 2025’, de Gebiedsuitwerkingen en de woon-werkmilieus. lage parkeernorm mogelijk. Strategienota’s voor nieuwe projecten een type- ring gebruikt van stedelijke milieus. Deze heeft De ruimtelijke kwaliteit van stadsbuurten vloeit In de Ringzone liggen volop mogelijkheden om een globaal karakter en dient per project nader voort uit hun centrale ligging en de relatief dichte nieuwe stadsbuurten te realiseren, in de lopende ingevuld te worden. Ook mengvormen zijn van- pakking van woningen in mooi gedetailleerde projecten van Ring-West en in Zeeburg, maar ook zelfsprekend denkbaar. Cruciaal is dat van meet af stadsblokken aan prettig ingerichte straten. Een op de Noordelijke IJ-oever, in het Haven-Stadge- aan afwegingen worden gemaakt over de intensi- sterke relatie met de openbare ruimte is een bied, het Amstelkwartier, het Paasheuvelwegge- teit van gebiedsontwikkeling en de vorm en mate kernkwaliteit van de woongebouwen. De dicht- bied in Amstel III en het Schinkelkwartier. Inzet is van menging van stedelijke functies. heid in stadsbuurten creëert draagvlak voor allerlei hier nieuwe bebouwing te ontwikkelen in hoge voorzieningen, die de woonkwaliteit en het vesti- dichtheden door nieuwbouw én door transforma- Type 1: Gemengde stadsbuurten gingsklimaat voor bedrijven belangrijk vergroten. tie van bestaand vastgoed. Binnen de stadsbuur- Deze voorzieningen clusteren zich overwegend ten is ruimte voor kleinschalige publieksfuncties Strategie: Actief en ‘van binnen naar buiten’ langs doorgaande routes: de stadsstraten. De zoals zorg, onderwijs, horeca en detailhandel. Een realiseren van gemengde stedelijke milieus rond stadsstraten vormen een buurtoverstijgend, door- deel van de bestaande bedrijvigheid zal gehand- stadsstraten in de Ringzone. lopend stelsel van levendige routes dat de stad haafd blijven, maar er is ook plek voor nieuwe be- aaneenrijgt. Ze zijn cruciaal voor het voorzien in drijfsverzamelgebouwen en voor bedrijvigheid in Stadsbuurten vormen de basis van iedere vitale de dagelijkse behoeften van omliggende buurten. gebouwplinten. Tijdelijke functies in leegkomende stad. Hoewel wonen er dominant is, zijn het functi- De stadsstraten fungeren als geleiders van stede- gebouwen kunnen werken als aanjager van ont- oneel gemengde gebieden met hoge dichtheden. lijkheid en focus van het stadsleven. De hoofdrou- wikkeling. De openbare ruimte is er van hoge kwa- De laatste jaren is in de bestaande stadsbuurten tes voor wandelen, ietsen en OV lopen er groten- liteit, met volop straatgroen en speelgelegenheid. binnen de Ring een sterke toename zichtbaar van deels doorheen. In combinatie met de relatieve Stadsstraatontwikkeling is een integraal onderdeel bedrijfsvestigingen: zzp-ers die vanuit huis werken, rust van de stadsbuurten zorgen de stadsstraten van stadsbuurtontwikkeling. Nieuwe stadsstraten ambachtelijke makers in bedrijfsruimten en allerlei voor een aantrekkelijke mix van rustige stadsbuur- sluiten zoveel mogelijk aan op het bestaande net- kleinere, vaak gespecialiseerde zorg- en dienste- ten met stedelijke reuring om de hoek, die zo werk van stadsstraten in de stad. Langs de nieuwe naanbieders en start-ups, die vanuit kantoor- of kenmerkend is voor de centrale stadsdelen van stadsstraten is naast wonen ook werken in hogere bedrijfsverzamelgebouwen werken. Veel van Amsterdam. Het is een omgeving die uitnodigt dichtheden mogelijk. Publiekstrekkende commer- deze bedrijven hebben een hoge economische tot lopen en ietsen en daarmee tot alledaags ciële en maatschappelijke voorzieningen concen- toegevoegde waarde. In Amsterdam is de vraag bewegen. In stadsbuurten ligt het autobezit ook treren zich langs deze straten. Ruimtelijk beleid is naar wonen en werken in stadsbuurten groot en beduidend lager dan gemiddeld in Nederland en er op gericht (op termijn) levendige gebouwplin-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 73 ten te laten ontstaan. Nieuwe ontwikkeling kan van stadsleven. Deze centra zijn vergelijkbaar met kan vooral de kwaliteit van de stationsomgeving ook het draagvlak voor bestaande nabijgelegen Inverdan in Zaanstad en het centrum van Amstel- van de stations Sloterdijk en Amstel link verbe- stadstraten vergroten. Een recent voorbeeld is de veen. terd worden. Van der Pekstraat, waar ondernemers duidelijk proiteren van de woningbouw op Overhoeks. Grootstedelijke centra zijn het natuurlijke vesti- De locatiekwaliteit van grootstedelijke centra is gingsmilieu van grote dienstverleners en instellin- sterk verbonden met de aanwezigheid van een Type 2: Grootstedelijke centra gen. In de ontwikkelstrategie wordt met het oog ander programma dan alleen werken. Inzet is op de balans in de stad ingezet op spreiding van daarom een menging met wonen, horeca en Strategie: Uitbouwen grootstedelijke interactiemi- grootstedelijke functies. Nieuw te ontwikkelen attracties. Nieuwe grootschalige hotelontwikkeling lieus in de Ringzone met een sterke functiemix. centra zijn gelegen nabij de grote OV-knoop- en attracties landen in deze centra. Ook is hier punten en via (nieuw te ontwikkelen) stadsstraten ruimte voor zeer intensieve woonconcepten, zoals De stad kent verschillende gebieden met een aangesloten op het openbare ruimte- en verkeers- studentenhuisvesting en short-stay in hoogbouw. sterke concentratie van stedelijke en grootstedelij- netwerk van de stad. Enkele centra voorzien in zeer speciieke ruim- ke voorzieningen. In deze centra klopt het metro- In het kader van de Uitvoeringsagenda Mobiliteit tevragen, zoals van zorg- en kennisinstellingen. politane hart van de stad. Hier is sprake van een en de gebiedsontwikkeling op de Zuidas wordt Ook hiervoor geldt dat menging met wonen en intensieve combinatie van wonen, grootschalige de kwaliteit van het grootstedelijk kerngebied in attracties gewenst is. Voor het onderbrengen van werkgebouwen en kantoren, hotels, restaurants en de binnenstad en de Zuidas versterkt. Met nieuwe grootschalige attracties biedt ook de regio kan- cafés, culturele voorzieningen, hoger onderwijs, gebiedsontwikkelingsprojecten kan bijgedragen sen, vergelijk Park 21 in de Haarlemmermeer of de openbare gebouwen en andere publiekstrekkers. worden aan de verdere uitbouw van het grootste- omgeving van station Koog-Zaandijk bij de Zaanse Er zijn gedurende de hele dag veel verschillende delijk kerngebied en het beheersen van de druk Schans. Speciale aandacht gaat in de centra uit mensen aanwezig in de openbare ruimte. We op het centrum. Kansen hiervoor liggen vooral naar de inrichting van de openbare ruimte. Deze treffen deze gebieden aan in de binnenstad, rond op de IJ-oever en rond de vervoerknooppunten wordt immers intensief gebruikt. Fiets- en autopar- Leidseplein en Museumplein, in de NoordPijp, in de Ringzone, zoals Sloterdijk-Centrum. Op de keren wordt inpandig of ondergronds opgelost. de Noordelijke , op de Zuidas, Slo- Zuidelijke IJ-oever wordt gekoerst op een staps- In de stadsdeelcentra in Nieuw-West, Noord, Zuid terdijk-Centrum en rond de IJ-oevers. Een aantal gewijze ontwikkeling van het Marineterrein en en Zuidoost wordt kwaliteitsverbetering gereali- sterk gespecialiseerde centra, zoals Sciencepark, het Oosterdok. Op de Noordelijke IJ-oever zijn seerd door het verbeteren van de verbindingen, ArenA Boulevard en Roeterseiland/Rijnspoorplein, Overhoeks en NDSM volop in ontwikkeling. Aan- een sterkere functiemenging en een aantrekkelij- vormt een subcategorie. In de verder van het sluitend bieden Buiksloterham en Sixhaven kansen ker inrichting van de openbare ruimte. centrum gelegen stadsdelen vormen centra als voor een gerichte uitbouw van het grootstedelijk Buikslotermeerplein, Amsterdamse Poort, Os- kerngebied van de stad – het IJ komt er bij. Wat dorpplein en Groot Gelderlandplein focuspunten betreft de vervoerknooppunten in de Ringzone

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 74 Type 3: Groenblauw wonen gen landschap rond de stad leveren een belangrij- ke bijdrage aan de kwaliteit en leefbaarheid in dit Strategie: Faciliteren marktvraag naar groene en woonmilieu. waterrijke woonbuurten, ingebed in een regionale Een succesvolle ontwikkeling van dit type stedelijk strategie. milieu staat of valt met een goede afstemming van de productie (omvang eenheden, productie- Op minder centraal gelegen locaties liggen snelheid, marktsegmenten, prijzen), zowel binnen kansen voor het ontwikkelen van rustige woon- de stad, als met de regiogemeenten, waar een buurten met een groen en waterrijk karakter. Na vergelijkbaar aanbod ontwikkeld wordt. de realisering van Nieuw-Sloten en De Aker heeft Amsterdam een heel divers palet van dergelijke buurten gerealiseerd. Op IJburg is Haveneiland relatief compact; en de zijn meer ontspannen. Dat geldt ook voor De Bon- gerd, Nieuwendam-Noord en de reeks vernieuw- de woonbuurten in Zuidoost. In de crisis is in deze gebieden bovendien een geheel nieuwe markt voor zelfbouw en collectief particulier opdrachtge- verschap ontstaan. Veel Amsterdammers realise- ren hier hun droomhuis.

Nieuwe kansen voor gebiedsontwikkeling in dit milieutype dienen zich aan op nieuwe eilanden op IJburg, rond het Mandelapark en in de ver- nieuwing van buurten uit de jaren ‘80 waar de leefbaarheid onder druk staat, zoals in delen van Gaasperdam, de Aker en . Vanzelfsprekende en veilige iets- en wandelrou- tes in en vanuit deze woonbuurten naar scholen, sportvoorzieningen, parken, plassen (vaarroutes!), naar het centrum én naar het vaak dichtbij gele-

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 75 Bijlage 4: Risicoinventarisatie Ruimte voor de Stad

In de risico’s rondom Ruimte voor de Stad – Koers 2025 kan een onder- b. beschikbare ruimte in projectgebieden blijkt minder, tegen hogere scheid gemaakt worden tussen: kosten of is (veel) later beschikbaar. 1. Inhoudelijke risico’s in de uitvoering van het Werkprogramma 2016 Beheersmaatregelen: 2. Financiële risico’s 1 a Per halfjaar rapporteert Team Ruimte voor de Stad over voortgang 3. Procedurele en inhoudelijke risico’s in het vervolg van Ruimte voor planvorming: de Stad na 2016 - aanvullende capaciteit in grote projecten benutten (Buiksloterham, 4. Procedurele en inhoudelijke risico’s in de planvorming en uitvoe IJburg en Sloterdijk-1-Zuid), ring van de projecten - versneld nieuwe Strategiebesluiten opstarten, - zo nodig discussie over ‘welke stad willen wij zijn’ opstarten. In deze risicoparagraaf worden de risico’s benoemd: welke incidenten 1b Idem: kunnen zich voordoen die het behalen van (het doel van) de opdracht - aanvullende capaciteit in projecten benutten (Buiksloterham, IJ- bedreigen. Daarbij wordt compact aangegeven wat oorzaak en gevolg burg en Sloterdijk-1-zuid), zijn en wordt ingegaan op de getroffen beheersmaatregelen: hoe kunnen - groter beslag op Vereveningsfonds en andere dekkingsbronnen oorzaken van incidenten voorkomen worden en gevolgen van incidenten mogelijk maken. verzacht. Risico 2 – In Strategiebesluiten 2016 blijkt onvoldoende duidelijk of gere- lateerde project-overstijgende maatregelen (infra, groen, openbare ruimte) Inhoudelijke en procedurele risico’s in uitvoering Werkpro- parallel aan de gebiedsontwikkeling gerealiseerd kunnen worden, door: gramma 2016 a. onvoldoende dwingend belegde sturing op planvorming van gere- lateerde maatregelen, b. dekkingsbronnen voor investeringen in kwaliteit van infra, openba- Opdracht: Opstellen Strategiebesluiten, Gebiedsuitwerkingen en Themati- re ruimte en groen blijken niet, onvoldoende of niet op tijd beschikbaar. sche Studies t.b.v. gefaseerd bepalen van mogelijke ontwikkellocaties voor 50.000 woningen tot 2025. Beheersmaatregelen: 2a Bij elk Strategiebesluit wordt gerapporteerd over gerelateerde Risico 1 – In 2016 leveren de Strategiebesluiten niet de gewenste hoeveel- maatregelen (organisatie, planning, dekking, besluitvorming). heid woningen op, met als gevolg dat het beoogde totaal aantal (10.000) 2b Jaarlijks rapporteert Team RvdS over kosten en dekking van gerela- niet gehaald wordt, door: teerde projecten ten behoeve van Voorjaarsnota. a. beoogde projecten/dichtheden krijgen op meerdere plekken in de 2b Opdracht aan Team RvdS om opdrachtgeverschap van projec- stad onvoldoende draagvlak, toverstijgende maatregelen infra, openbare ruimte en groen in fase van

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 76 Strategiebesluiten helder te beleggen. Risico 5 – Gebiedsuitwerkingen 2016 leveren geen inzicht in mogelijke nieuwe Gebieds-ontwikkelingsprojecten 2017 en gerelateerde projecten Risico 3 – In Strategiebesluiten 2016 komt benodigde programmering en infra, openbare ruimte, groen en maatschappelijke accommodaties, met inanciering van maatschappelijke accommodaties als onderdeel van de als gevolg stagnatie in het aanvullen van de planvoorraad, door: gebiedsontwikkeling onvoldoende kwantitatief in beeld, met als gevolg a. Negatief advies op ontwikkelmogelijkheden vanuit Bestuurscom- dat kwaliteit van projecten onvoldoende is of het programma van projec- missies ten in volgende fase moet worden bijgesteld, door: b. Onvoldoende ambtelijke capaciteit voor degelijke uitvoering Ge- a. onvoldoende inzicht in stedelijke ontwikkelingen, doelgroepen en biedsuitwerkingen bijbehorende maatschappelijke accommodaties, c. Gebiedsuitwerkingen bieden onvoldoende perspectief op het b. onvoldoende capaciteit in sociaal domein om bij Strategiebesluit wegnemen van structurele belemmeringen voor gebiedsontwikkeling (juri- input te leveren. disch-planologische condities, noodzakelijke condities voor ontwikkeling)

Beheersmaatregelen: Beheersmaatregelen: 3a Regiegroep maatschappelijke accommodaties ontwikkelt werkwij- 5a Integraal betrekken stadsdelen bij opstellen Gebiedsuitwerkingen ze voor bepaling lexibele programmabehoefte in vroeg planstadium, te 5b zie 1d verijnen in volgend planstadium. 5c Helder bestuurlijk en ambtelijk opdrachtgeverschap. Ambtelijk 3b Zie 1d opdrachtgeverschap belegd in Team Ruimte voor de Stad, integraal met opdrachtgeverschap strategiebesluiten en monitoring Risico 4 – Bij vaststelling van separate Strategiebesluiten kan het bestuur 5c Afstemming met Thematische Studies en trajecten waarin struc- onvoldoende stedelijk prioriteren (investeringen, verdeling type milieu, turele belemmeringen voor gebiedsontwikkeling worden weggenomen programma, dichtheid), met als gevolg dat “wie het eerst komt, het eerst (LIB/20KE, etc) maalt“ en de samenhang in de uitwerking uit zicht verdwijnt, door: a. niet beleggen van projectoverstijgende maatregelen (programme- Risico 6 – Thematische Studies uit te voeren door de verschillende be- ring en inanciële dekking), trokken rve’s komen niet of te laat beschikbaar of worden onvoldoende in b. onvoldoende inzicht in ruimte in fondsen. Geboiedsuitwerkingen en Strategiebesluiten meegenomen, met als gevolg een onvoldoende scherp perspectief voor integrale afwegingen in Stuur- Beheersmaatregel: groep en BT RvdS, door: Bij elk Strategiebesluit wordt gerapporteerd over gerelateerde maatrege- a. onvoldoende urgentie bij het oppakken van deze thematische len (organisatie, planning, inanciële dekking, besluitvorming), studies b. Thematische studies bieden niet de vanuit Gebiedsuitwerkingen en Strategiebesluiten benodigde handvaten voor gebiedsontwikkeling.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 77 c. Gebrek aan afstemming tussen Thematische Studies en Gebieds- 7e Evaluatie/halfjaarrapportage juni 2016 ingebouwd, mogelijk ge- uitwerkingen en Strategiebesluiten volgd door versneld nieuwe Strategiebesluiten opstarten.

Beheersmaatregelen: Financiële risico’s Expliciete opdracht voor afstemming en sturing vanuit Team RvdS. Opdracht: (inzicht in) inanciële dekking voor de op basis van Koers 2025 In relevant staven samen met betrokken rve’s de urgentie en aanpak voor geagendeerde projecten thematische studies bespreken. Risico 8 – Inzicht in langere termijn gemeentelijke dekkingsmogelijkheden Risico 7 – In 2016 worden onvoldoende Strategiebesluiten daadwerkelijk voor gerelateerde maatregelen infra, openbare ruimte en groen ontbreekt, vastgesteld, met als gevolg dat het doel (opbouwen planvoorraad) niet (op met als gevolg onzekerheid over dekkingsmogelijkheden, door: tijd) wordt gehaald, door: a. Onduidelijkheid over toekomstige omvang fondsen. Bestedings- a. Adviestermijnen worden langer dan beoogd: AB’s max 8 weken, ruimte nieuwe centrale Mobiliteitsfonds is pas duidelijk als samenvoeging maar duurt langer. centrale en stadsdeelfondsen is afgerond. Ontwikkeling bestedingsruimte b. Tegenstrijdige adviezen van Bestuurscommissies leidend tot dis- Vereveningsfonds is volledig afhankelijk van markt. Ontwikkeling van ruim- cussies en vertraging. te Algemene Dienst is afhankelijk van algemene uitkering. c. Gebiedsoverstijgende, externe belemmeringen werken vertra- gend, zoals 20 KE/LIB/ MER- discussie/ kabels & leidingen. Beheersing: d. Ambtelijke capaciteit onvoldoende, leidend tot vertraging. In de loop van 2016 ontstaat meer helderheid over ontwikkeling fondsen. e. Strategienota’s leiden tot negatief besluit: project niet haalbaar of Verwachte belasting die volgt uit ambitie kan voor Werkprogramma RvdS wenselijk. 2017 en Voorjaarsnota 2017 gerelateerd worden aan het dan geactuali- seerde beeld van de ontwikkeling van de fondsen. Beheersmaatregelen: Daadwerkelijke belasting van fondsen vindt pas plaats op basis van In- 7a Bespreken optie bijstellen afspraken advies(termijn). vesteringsbesluiten bij gebiedsontwikkeling en Projectbesluiten bij infra, 7b Afspraak: meelezen met concept-advies. openbare ruimte en groen. De op dat moment aanwezige ruimte wordt 7ab Betrekken van gebiedsmanagers en DB / portefeuillehouder bij daarbij betrokken en niet de verwachte ruimte in de toekomst. ‘Overbenut- totstandkoming en communicatie over project. ting’ kan daardoor niet ontstaan. 7c Uitbreiden en versnellen onderzoek, agenderen in bestuurlijke overleggen. Risico 9 – De structurele dekking voor EHBO (Exploitatie, Handhaving, 7d Tijdelijke externe inhuur mogelijk gemaakt, format voor Strate- Beheer en Onderhoud) komt niet beschikbaar, waardoor kwaliteit in het giebesluiten en Strategienota’s voorgeschreven en combineren projecten geding komt, omdat: mogelijk gemaakt.

Koers 2025 Ruimte voor de Stad 78 a. EHBO-kosten niet meegenomen worden in planvorming. a. nieuwe (vastgoed)crisis en sterke daling populariteit Amsterdam Beheersmaatregelen: ฀ Structurele kosten tijdig in kaart brengen. Kiezen voor oplossingen met de laagste Total Costs of Ownership. Beheersmaatregelen: Met DMC nagaan hoe de accressen gedekt kunnen worden uit de Algeme- Geen nieuwe Strategiebesluiten entameren, planvoorraad niet uitbreiden. ne Dienst (uitkering Gemeentefonds stijgt immers ook door Koers 2025) en bijbehorende bevolkingsgroei. Risico 12 – Woningvraag en productie stijgen boven gemiddelde van 5.000 per jaar, met als gevolg snelle reductie van planvoorraad, door: Risico 10 – Geen dekking vanuit de Stadsregio Amsterdam, met als gevolg a. verder aantrekken woningmarkt Amsterdam, dekkingsprobleem maatregelen infra en openbare ruimte, door: b. toename tijdelijke huisvesting, bv. voor statushouders en vluchte- a. beperkte aanhaking Stadsregio lingen. b. niet / onvoldoende voorwarelijke aanvullende gemeentelijke dek- ฀ king geregeld ( 30/70 verdeling) Beheersmaatregelen: Woningbehoefte en productie monitoren in Team Ruimte voor de Stad in Beheersmaatregelen: relatie tot tempo en uitkomsten Strategiebesluiten. Op project- en gebiedsuitwerkingsniveau betrokkenheid Stadsregio bor- Extra inspanning om planvoorraad snel omhoog te brengen. gen vanaf start initiatief In de strategische ruimte lijkt op voorhand ruim voldoende capaciteit be- Inbreng leveren vanuit Amsterdam in de jaarlijkse actualisatie van de Inves- schikbaar om in 2017 en 2018 meer Nieuwe Projecten te starten en zo de teringsagenda van de Stadsregio weg, iets OV op basis (jaarlijks te actuali- doelstelling te realiseren. Mocht de productie in de komende jaren gemid- seren) ambitie en opgave Koers 2025. deld veel hoger uitpakken dan 5000 per jaar, dan biedt de geplande Evalu Tijdig benodigde gemeentelijke bijdrage reserveren op basis van project- voorstellen voor mobiliteitsfonds

Inhoudelijke en procedurele risico’s in vervolg Ruimte voor de Stad na 2016 Opdracht: Verder uitwerken Koers 2025 op programmaniveau

Risico 11 – Inzakkende woningmarkt, met als gevolg teruglopende vraag naar woningen en ontwikkellocaties, door: